Wulang Dalêm P.B. IV, Angabèi IV, c. 1900, #1315
Pencarian Teks
Lingkup pencarian: teks dan catatan-kakinya. Teks pencarian: 2-24 karakter. Filter pencarian: huruf besar/kecil, diakritik serta pungtuasi diabaikan; karakter [?] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau satu huruf sembarang; simbol wildcard [*] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau sejumlah karakter termasuk spasi; mengakomodasi variasi ejaan, antara lain [dj : j, tj : c, j : y, oe : u, d : dh, t : th].
Sêrat Wulang Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Pakubuwana kaping sakawan[1]
1. Dhandhanggula
1. sakamantyan kumabangkit-bangkit | lir sarkara wasitaning sastra | sasmita karaharjane | mring sagung anak putu | ingkang karsa mangrancang kapti | sira puruhitaa | saniskarèng kawruh | mring jana kang wus nimpuna | ing sarasa sarahsèng kamuksan kaki | kanggo ing kene kana ||
2. lamun sira puruhita kaki | kang sumăndha mamrih wahyèng gita | sadarganên turidane | ywa kongsi kênèng sirung | marang ingkang sira guroni | mandar anora raga | ywa sira kalimput | sanggya surasèng kang nyata | dimèn sira antuk wilasa kang sidhi | wasitaning pandhita ||
3. dêdalane kawruhana dhingin | patang prakara sira wikana | aywa kasusu kalape | gagasên rahsanipun | yèn tumpangso asalah dalih | nglimput kaliru tămpa | têmah salah surup | kang kaliru surupêna | supayane wruh unggyaning ala bêcik | ywa kongsi katlanjukan ||
4. lan dununge kang kawan prakawis | abang irêng kuning lawan pêthak | pangwasane dhewe-dhewe | kang têlu ngurung laku | kang sawiji luwih prayogi | yèn têlu binuwanga | jagad [jaga...]
--- 172 ---
[...d] yêkti suwung | kang siji kalawan apa | jumênênge yèn tan ana kang ngrusuhi | marmane kawruhana ||
5. wong nèng donya kang lumrah tan mikir | Allah iku dêdalaning mulya | lamun bênêr pangêtrape | băngsa tri prakarèku | agung niksa marang sawiji | lamun wus kinawruhan | anggêpe angratu | nanging kang durung nyurasa | ala iku liwat luwih nora sudi | tuna ing uripira ||
6. nanging ta dèn awas sira kaki | rèhning mêngko akèh wong kang bisa | bêbasan bêbangus bae | angungasake catur | tutur liyan nora pinikir | mung cature pribadya | lumaku rinungu | carita patang prakara | êdat sipat asma apngal lawan malih | irêng bang kuning pêthak ||
7. lan dununge ing sawiji-wiji | nora măntra-măntra yèn gênaha | gunêm ngèlmu ngalih rame | balik rahsaning ngèlmu | nora kêna sira kukuhi | êndi ingkang andadra | iya iku suwung | yèn wong anom mêngko nora | rêbut unggul gunême angalah isin | ngukuhi kawruhira ||
8. layak bae kang mangkono kaki | sabab gurune [guru...]
--- 173 ---
[...ne] kaya mangkana | wirang yèn kalah ngèlmune | lan gaibing Hyang Agung | iku nora nganggo pinikir | mung ngèlmu garêjêgan | kadya nglurug padu | iku kang padha ginulang | watarèku yèn padha rêrasan ngèlmi | wêkasan pan sulaya ||
9. salin gunêm ing ngèlmu wus lali | ngatokake wicaksananira | anuruti kuwanène | angingêr kêris cancut | sarirabang lir mêtu agni | bisa warna sakawan | bungah yèn ginunggung | kadya Radèn Jayajatra | yèn ginunggung praptèng pêjah dèn andhêmi | iku guru samangkya ||
10. lamun sira durung anglakoni | ing pratingkah kang kaya mangkana | nanging sirèku ywa kagèt | gagasên rahsanipun | aja dumèh iku tan bêcik | sayêkti bêcik uga | yèn sira wus surup | mangkas-mangkas iku sapa | lawan sapa kang bisa amalih warni | nyatakna kang waspada ||
11. ingkang bisa bawana bawani | owah gingsir ing sariranira | siya yèn tan wruh êmpane | măngka kang wêruh iku | tunggal dhapur kang dèn kawruhi | kang bisa malih warna | sayêkti mung iku |
--- 174 ---
aranana loro nyata | aranana sawiji têmên sawiji | mung limput-linimputan ||
12. kang akarya iku kang nglimputi | ênggonira anèng kalimputan | sulap padhanging srêngenge | upamane sirèku | anon sorotira hyang rawi | kang măngka iku sulap | dadya lamuk-lamuk | mangkono upamanira | wong nyurasa rêrasan kang dèn rasani | ingkang mèlu rêrasan ||
13. pasabane sok anggung nasabi | roh ilapi kang wanuh wus lawas | datan wruh lamun uripe | malah Ki Alip Tamsur | yèn lumaku anggung anjawil | ananging tan uninga | yèn iku Hyang Agung | marma padha binudia | ing wong urip aywa katungkul sirèki | dèn wruh ing uripira ||
14. urip iku sapa kang nguripi | lamun sira nora ngawruhana | siya-siya ing uripe | sayêktine Hyang Agung | nora pisah ing sari ratri | lumaku lênggah nendra | tan bênggang sarambut | aja maning kaya sira | nadyan kutu-kutu walang taga sami | rinêksa ing Hyang Suksma ||
15. rèhning ananira kang nganani | ananira saking [sa...]
--- 175 ---
[...king] nora nana | nanging ana kahanane | anane tanpa wujud | wujudira ingkang mujudi | duk sira durung ana | anane ngandhanu | yèn sira ayun uninga | pasêmone wujuding Hyang Maha Sukci | tingkahe wong sêmbahyang ||
16. utamane wong urip puniki | nglakonana srengat nabi kita | salat jakat wruh Islame | lan saraking jêng rasul | sira wajib padha nglakoni | lamun tan ngawruhana | dadi nora manut | wirayate sri narendra | lawan sapa kang arsa agawe napi | prayoga sêmbahyanga ||
17. kaping lima sadina sawêngi | lan pantêse sira ngelingana | marang uripira dhewe | tagbir miwah yèn sujud | wruha ingkang sira sujudi | yèn sira wisuh toya | aja pijêr wisuh | wêruha kang jênêng toya | aja sira katungkul amuji dhikir | puji katur mring sapa ||
18. lawan sira aja gawe napi | unine kitab sira rasakna | aja pijêr ngunèkake | yèn tan wruh rahsanipun | tanpa gawe sira angaji | angur sira macaa | prênesan wong ayu | balik sira maca kitab | bêcik bisa lapal [lapa...]
--- 176 ---
[...l] makna amuradi | kaping pat rasanira ||
19. nadyan lapalira sundhul langit | yèn tan bisa maknane punika | sanadyan bisa maknane | kapriye muradipun | nadyan sira bisa muradi | yèn tan wruh rahsanira | yêkti nanjuk-nanjuk | lapal makna murad rasa | papat iku kasêbut ing dalêm dalil | pantoge anèng rasa ||
20. rasa iku kang luhur pribadi | nanging aja katungkul mring rasa | dèn pundhuh angrasakake | dèn bisa karya ukum | kukum iku kawan prakawis | sapisan ukum wênang | pindho wajib iku | kaping têlu ukum ngadat | kaping pate ukum mokal iku kaki | tan kêna piniliha ||
21. siya-siya lamun sira pilih | ukum papat pan wus darbèkira | sira tan wruh pangukume | mangkene lire kukum | kukum wênang puniku kaki | iya jêng nabi kita | wakiling Hyang Agung | winênang ngaku Hyang Suksma | lan winênang murba misesa sakalir | gêmah rusaking badan ||
22. kaping pindho ingkang ukum wajib | nabi kita wajib ngawruhana | marang ingkang mênangake | utawane awêruh | iya ingkang nêbut Hyang Widi | dene [de...]
--- 177 ---
[...ne] kang ukum ngadat | mangkene liripun | nabi kita ngawruhana | mring adate Abubakar Ngumar Ngali | kapat Bagendha Ngusman ||
23. iku lamun nora dèn kawruhi | sayêktine ambubrah sarengat | yèn wus kinawruhan kabèh | yaiku kang sinêbut | ing jênênge wêruh jêng nabi | dene kang ukum mokal | puniku liripun | mokal têtêlu yèn owah | upamane ilanga salah sawiji | jumênêng lawan apa ||
24. marma ana mêrtabat prêmati | têlung prakara kèhing martabat | kukum têlu kono gone | kukum mokal puniku | mung kinarya amratandhani | patraping tri prakara | ywa kongsi kalimput | mangkono upamanira | nadyan silih jumênênge sri bupati | kukum patang prakara ||
25. dununging kukum kawan prakawis | nora mêtu kang patang prakara | kukum kang wênang tablège | ngalam arwah puniku | wênang nganggo ala lan bêcik | ukum wajib ing alam | ijêsam dumunung | kawajiban tur uninga | pan sabarang Pangeran gone miyarsi | ing kono marganira ||
26. ukum ngadat ingkang andarbèni | mapan [mapa...]
--- 178 ---
[...n] iya anèng alam mingsal | amêruhana adate | sabarang kang dinulu | warna rupa rèh kang dumadi | lamun nora wêruha | tuna ing pandulu | kaping pate ukum mokal | dumununge anèng alam insan kamil | kamil cahyaning Suksma ||
27. lawan mokal lamun dèn uripi | lawan mokal yèn tan nguripana | mapan ta ana nyatane | mungguh tininggal iku | badanira tan bisa mosik | mokal yèn nguripana | Ki Agêng Lip Tamsur | nyatane ana kang karya | sayêktine kamil iku ana kasih | mokal yèn sinêrtua ||
28. marang ukum sira aja pangling | sabab ana unine kang kitab | patang prakara cacahe | batal karam puniku | ingkang aran najis lan sukci | sukur yèn wus uninga | lamun durung wêruh | takona para ngulama | aja sira kalayu mèlu ngarani | dèn gambuh kawruhira ||
2. Gambuh
1. têgêse karam iku | dudu wong kang mangan cèlèng bulus | nadyan kurma pitik iwèn kêbo sapi | yèn tan sah pamanganipun | iku karam ingkang manggon ||
2. têgêse batal iku | dudu wong kang sêmbahyang kapentut |
--- 179 ---
sêmbahyanga yèn durung wruh jroning batin | iku batal têgêsipun | wus mupusa bêcik turon ||
3. maknane najis iku | dudu wong kang kagêpok ing asu | nadyan sira kaki kawutahan warih | iku luwih najis agung | apa kang ginawe wisoh ||
4. iya wisuha banyu | aja banyu kang mêtu ing watu | nênuwuna mring malekat Jabarail | iku siranggo wawisuh | sampurnane têka kono ||
5. lamun sirarsa pangguh | lan malekat Jabrail tumurun | saratana busana kang sarwa langking | paringe toya lir êbun | iku banjur gonên wisoh ||
6. lamun sira wus wisuh | poma den ngati-ati dèn emut | aja kongsi kapêcak ing banyu malih | manawa sira kacêgur | kali banjir pasthi layon ||
7. pitutur kang satuhu | poma sira aywana katungkul | pakumpulan gêguyon raina wêngi | jroning guyu dipun emut | dèn sukur maring Hyang Manon ||
8. guyu kang
--- 180 ---
tan tuwajuh | iku ngêdohake marang wahyu | basa wahyu nugraha Kang Maha Sukci | marang ing raga kang wujud | poma sira dèn waspaos ||
9. wruha kang tunggal wujud | lan nêdyaa widagda ing kalbu | aja bungah ginunggung marang sasami | watêke wong karêm gunggung | malêndhung saengga dheyot ||
10. apa lire malêndhung | kayadene wong kang adol gêndhung | nêdhêng padha jagongan sami alinggih | tan wigih wus ngrasa unggul | tan wruh jugule angradon ||
11. dene kang padha gunggung | saking wêgah mulat polahipun | tan rinasa panggunggunge nganggo wadi | wadine wong akèh lumuh | pangrasane iku kawon ||
12. nuli agawe umuk | sila tumpang kandhane agupruk | wong mangkono tan pantês dipun cêdhaki | bêcik singkirana iku | jêr maido mring Hyang Manon ||
13. sanadyan iku wêruh | kêna uga ingaranan durung | titikane anèng solah muna-muni | angakua bisa mabur | sayêkti nèng ngisor palon ||
--- 181 ---
14. lêlabuhan ingkang wus | kanggo ing jaman kuna rumuhun | nora nana wong mangkono antuk gaib | nanging ana pantêsipun | wong mangkono jaga obrol ||
15. marma wong urip iku | dèn padha wêruh marang panuju | têgêse panuju ingkang wruhing liring | yèn tan enak rasanipun | ywa age-age linakon ||
16. manawa kênèng siku | marang pawong sanak liyanipun | luwih abot tan nganggo sasami-sami | wong mangkono lamun lampus | pantês tinabêla ing ron ||
17. puniku nyatanipun | wong kang kêna dukane Hyang Agung | cinêmplungkên sajroning naraka agni | aja naraka ing besuk | iku naraka kang katon ||
18. polah kang nora patut | nora pantês lamun sira turut | nora wurung rusak awake pribadi | marmane wong urip puniku |[2] sabarang dipun pitados ||
19. polah kang nora jujur | iku wajib lamun sira singkur | ungkurêna ywa kongsi bisa kawijil | ujubêna kang tuwajuh | kang wajib [wa...]
--- 182 ---
[...jib] wêruh Hyang Manon ||
20. mula wong urip iku | dèn padha karêp marang ing ngèlmu | ala bêcik ngèlmu iku dèn kawruhi | karana atunggal wujud | mung kacèk êmèl lan batos ||
21. dene ingkang wis wêruh | datan arsa panggawe kang luput | sabab urip siji kanggo wong sabumi | tarlèn andhap sarta luhur | kacèk uga kang wus wêroh ||
22. maknane kang wus wêruh | kang andulu iya kang dinulu | upamane ron suruh amung sawiji | nadyan seje warnènipun | ginigit tunggal saraos ||
23. iku pralambangipun | kalamun sira arsa satuhu | tumamèng anèng madyanirèng jaladri | apa kang katon sirèku | wawasên ingkang sayêktos ||
24. yèn sira dulu alun | dudu iku ingkang sira dulu | bêcik uga ombaking alun pinikir | wong iku dèn kaya alun | gumulung tan pisah ênggon ||
25. jêmbaring samodra | tanpa têpi anglangut kadulu | suprandene maksih gung manungsa iki | alas jurang kali gunung | nèng raganira wus kaot ||
--- 183 ---
26. tan prabeda puniku | jagad katon lan jagadirèku | wus tinimbang jagad gêdhe jagad cilik | suprandene wong puniku | sok sêsak sasamining wong ||
27. apa margane iku | luwih abot tan bisa lumêbu | sabab kêbak kabêbêg kaleban agni | singa mara pan katunu | luwih nistha wong mangkono ||
28. yèn sira durung sumurup |[3] têgêse jagad cilik lan agung | jagad cilik jênênging manungsa iki | jêng nabi panutan iku | yèn jagad gêdhe Hyang Manon ||
29. manungsa kang wus putus | jagad gêdhe lan cilik kawêngku | jaba jêro ngisor dhuwur andarbèni | yèn maksih miliha iku | sêmang-sêmang mring Hyang Manon ||
30. mangkana kang wus putus | patrape wong anggilut mring ngèlmu | iya patang prakara kang dèn rasani | winanuhkên alanipun | kang bêcik kinira awon ||
31. yèn sira apanuju | padon lan wong măndra sudibyanung | lan sanggyaning atapa [a...]
--- 184 ---
[...tapa] tuwin maharsi | myang pawong sanak sadulur | kang pratistha tuwa anom ||
32. kang wus pratamèng kawruh | pituture rum manis rinungu | lir mangrêmih arume rêrasan ngèlmi | pami pradăngga munyarum | kandhih dening ngêsing kang wong ||
33. dene kang padha ngrungu | kang wus karêm rosing siji iku | kêkês tyase rumăngsa luhira mijil | kemutan pratingkahipun | nèng donya sok gawe awon ||
34. panggawe ala iku | donyakerat yèn nganti kapatuh | tangèh lamun nêmua pitutur bêcik | mring Pangerane tan wanuh | tangèh wêruha Hyang Manon ||
35. lali yèn tunggal dhapur | pan kalingan mring ki tukang padu | lan katarik mring dêmang tukang manasi | rara melikan kang nuntun | nuduhkên panggawe awon ||
36. jalma mangkono iku | uga padha karsane Hyang Agung | nanging dudu dêdununge dèn lakoni | Hyang Suksma paring pituduh | nanging taksih salah dudon ||
37. ana dumukanipun | donyakerat iki têgêsipun | wêwalêsan bae babo dipun eling |
--- 185 ---
rèhning wong urip puniku | tan wêruh nêmahi layon ||
38. ala bêcik puniku | pan iya mêtu saking sirèku | anambaka alaning liyan sirèki | balik alaning wong ngèlmu | tan mêtu saka ing kono ||
39. kapriye pratingkahmu | yèn sira tinggal lakuning ngèlmu | nora wurung kalurung gonira urip | sanadyan sira wus ngèlmu | yèn tan laku dadi awon ||
40. basa kang aran laku | dudu wong kang cêgah mangan turu | pan wong cêgah turu watêke yèn lami | kancilên salin pandulu | tan durung asalah tonton ||
41. kang cêgah mangan iku | lir pandhita kang dhahar kayu gapuk |[4] apa sira melik dadi ulêr turi | swargane mung dadi kupu | tan wurung binadhog bidho ||
42. dene kang cêgah turu | dudu mêlèking netra satuhu | iya netra kang anèng têlênging batin | iku mêlèk sajêgipun | prapta sujalma yèn layon ||
43. kang cêgah dhahar iku | datan arsa panggawe kang rusuh | bab kang patang prakara dipun nastiti | tutupana kang barukut | ywa kongsi bisa [bi...]
--- 186 ---
[...sa] kawiyos ||
3. Mijil
1. kawêdhara iku bilaèni | mêmurung lêlakon | angrêrusak sabarang panggawe | lir rêksasa krura angajrihi | sabarang kaèksi | têmahan rinêngu ||
2. poma kêkêrên dipun arêmit | dunungna kang manggon | ywa sulaya prihên kawêdhare | ujubêna sariranirèki | wayang anèng kêlir | gyanira lumaku ||
3. lamun ana osikirèng galih | kaki dèn waspaos | obah osik ana kang agawe | iku sira ulatana kaki | dununge kang osik | dèn bisa kapangguh ||
4. pralambange osikirèng batin | yêktine tan adoh | lah badhenên têtulisan kiye | ingkang aran sah iku kang êndi | ingkang irêng mangsi | kêrtas ingkang pingul ||
5. dene iya ingkang amêngkoni | jro tulis kang katon | ulatana sapucuking êpèn | kang durung wruh narka lamun mangsi | kang uningèng gaib | gumawang andulu ||
6. nanging tanpa gatra tanpa warni | tan kenging ginêpok | mung satêngu binubut gêdhene | suprandene bisa angêbaki | warata sabumi | iya tanpa dunung ||
7. sayêktine barang kang
--- 187 ---
kaèksi | kono gone manggon | ngalih ênggon tan ana ênggone | sakêdhepan ngalih ping sakêthi | têgêse mung siji | apan iya iku ||
8. lan sing prapta kang sira tingali | tan kakung tan wadon | aranana wadi ta yêktine | iya wanita endah kang warni | yèn sira arani | lanang yêkti kakung ||
9. lawan luwih guna luwih sêkti | kamantyan waspaos | samubarang têrang paningale | nora kêna kumlêsêk wus uning | nadyan jroning batin | Hyang Suksma wus wêruh ||
10. tanpa cipta dènnya wruh ing batin | tan netra yèn anon | tanpa karna ing pamiyarsane | tanpa grana mambu gănda sidik | lawan bisa angling | iya tanpa tutuk ||
11. kang dèn angge wus anèng sirèki | sira tan rumaos | pangrasamu darbèkira dhewe | nora wêruh kang sira ulati | siyang lawan ratri | jumênêng nèng ngriku ||
12. yèn tan lawan karsaning Hyang Widhi | obah osiking wong | kaya priye gone matrapake | yêkti kaya rêca nèng wadari | pralambanging urip | lir angganing prau ||
13. ingkang anèng [a...]
--- 188 ---
[...nèng] têngahing jaladri | lêlakon ing kono | prau iku sapa nglakokake | yêkti saking karsaning Hyang Widi | nadyan si kamudhi | pan manut ing banyu ||
14. pasthi kaya mangkono wong urip | yèn sira maido | nyatakêna iya prau kuwe | êntasêna saking jroning warih | yêkti nora mosik | pan kari galundhung ||
15. lamun sira anggêguru kaki | mawanga ponang wong | kang wus ana sairib-iribe | piwulange kang ngampat mring gaib | solah muna-muni | panêngêran agung ||
16. mapan akèh ngèlmuning Hyang Widi | tan kêna dèn uwor | warna-warna manungsa kawruhe | upamane sang nata tinangkil | duk prapta ing kori | angungak andulu ||
17. mantri ingkang jaga anèng kori | tinarka sang katong | ajrih mulat sangêt sumungkême | wênèh ana mulat mring bupati | tinarka sang aji | sêmbahe sumrikut ||
18. wênèh ana mulat mring ki patih | ingayap ponang wong | ginarêbêg sagung punggawane | panyanane sang sri narapati | kang mangkono kaki | mèdêm marang kawruh ||
--- 189 ---
19. kang ngulati marang sri bupati | wong jroning kadhaton | dadak mêtu ngulati ratune | nora wêruh yèn sri narapati | tunggal jroning puri | dhèwèke wus wanuh ||
20. pan mangkono yèn wong ulah ngèlmi | kèh salah padudon | dudu padon dadakan dinalèh | nora wêruh kang sira ulati | siyang lawan ratri | wus anèng sirèku ||
21. satuhune kawruh kang sayêkti | tan tinggal Hyang Manon | datan ana tilase luwange | anglimputi ing rèh kang dumadi | tan kêna pinilih | ika iki iku ||
22. sabab lamun sira milih kaki | nora bisa dados | bali marang asalira dhewe | talitinên dèn bisa kapanggih | poma sira kaki | ywa mutung ing kalbu ||
23. lan dununge kang kawan prakawis | takokna kang manggon | aja kongsi kaliru surupe | kèh arane kang kawan prakawis | karana yèn sisip | pamurunging laku ||
24. ingkang abang upamane gêni | murup ngobong-obong | yèn tan bisa kaki panyirêpe |
--- 190 ---
jagad iki sayêkti kabêsmi | malekat Ngijrail | nunggil karsanipun ||
25. ingkang sidik iya ati kuning | kasêngsêm mring wadon | mêmelikan ing kono dalane | ambêbawur mring cipta kang bêcik | malekat Mingkail | nunggil karsanipun ||
26. dene iya ati ingkang langking | santosa kinaot | mung ngrêrusak sabarang panggawe | datan arsa panggawe kang bêcik | malekat Jabrail | nunggil karsanipun ||
27. dene iya ati ingkang putih | sayêkti kinaot | ati jinêm têrang saciptane | kalêstarèn panggawe kang bêcik | malekat Israpil | kang nunggil jumurung ||
28. poma sagung anak putu mami | dèn samya rumaos | rubedèng tyas kawruhana kabèh | datan liyan mung catur prakawis | poma dèn nastiti | ywana salah surup ||
--- 191 ---
[...]
| 1 | Judul berdasarkan pada daftar isi. (kembali) |
| 2 | Lebih satu suku kata: marmane wong urip iku. (kembali) |
| 3 | Lebih satu suku kata: yèn sira durung surup. (kembali) |
| 4 | Lebih satu suku kata: lir pandhita dhahar kayu gapuk. (kembali) |