Wedhatama, Angabèi IV, c. 1900, #1316

Sêrat Wedhatama[1]

1. Pangkur

1. mingkar mingkure mungkara[2] | akarana karênan mardi siwi | sinawung rêsmining kidung | sinuba sinukarta | mrih kêtarta[3] pakartining ngèlmu luhung | mung[4] tumrap ing tanah Jawa | agama agêming aji ||

2. jinêjêr nèng wedhatama | mrih tan kêmba kêmbênganing pangudi | măngka nadyan tuwa pikun | yèn mikani rasa |[5] yêkti sêpa sêpi lir sêpah asamun | samangsane pasamuan | gonyak-ganyuk nglalingsêmi ||

3. gugu karsane priyăngga | nora nganggo pêparah lamun angling | lumuh ingaran balilu | ugêr guru alêman | nanging janma ingkang wus padèng sêmu |[6] sinamun ing samudana | sêsadoning adu[7] manis ||

4. si pêngung nora nglêgewa | sangsayarda dènira cêcariwis | ngandhar-andhar angandhukur | kandhane nora kaprah | saya elok alăngka longkanganipun | si wasis waskitha ngalah | ngalingi marang si pingging ||

5. mangkono ngèlmu kang nyata | sanyatane mung wèh rêsêping ati | bungah ingaranan cubluk | sukèng tyas yèn dèn ina | nora kaya si punggung anggung gumunggung | ugungan sadina-dina | aja mangkono ngaurip ||

--- 193 ---

6. uripe sapisan rusak | nora mulur nalare ting saluwir | kadi tanu anèng[8] sirung | sinêrang ing maruta | gumarênggêng anggêrêng amung gumrunggung | pindha padhane si mudha | prandene paksa kumaki ||

7. kikisane mung sapala | palayune ngandêlkên yayah bibi | bangkit tur bangsaning luhur | lah iya ingkang rama | balik sira sarawungan bae durung | mring atining tatakrama | gon-anggon agama sukci ||

8. socane jiwangganira | jêr katara lamun pocapan pasthi | lumuh kasor[9] kudu luhur | sumêngah sêsongaran | yèn mangkono kêna ingaran katungkul | karêm ing rèh kaprawiran | nora enak iku kaki ||

9. kêkêrane ngèlmu karang | kêkarangan tan sing bangsane gaib | iku borèh paminipun | tan rumasuk ing jasat | amung anèng sajabaning daging kulup | yèn kapêngkok păncabaya | ubayane balenjani ||

10. marma ing sabisa-bisa | bêbasane muriha tyas basuki | puruhitaa kang patut |

--- 194 ---

lan trape angganira | ana uga anggêr ugêring kaprabun | abon-aboning panêmbah | kang kambah ing siyang ratri ||

11. iku kaki takokêna | marang para sarjana kang martapi | mrih tapaking têpa tulus | kawawa nahên hawa | wruhanira mungguh sajatining ngèlmu | tan pasthi mring janma wêrda[10] | tuwin sudra mudha kaki ||

12. sapantuk wahyuning Allah | gya dumilah mangulah ngèlmu bangkit | bangkit mikat rèh pangukut[11] | kukutaning jiwangga | yèn mangkono kêna sinêbut wong sêpuh | liring sêpuh sêpi hawa | awas roroning atunggil ||

13. tan samar pamoring suksma | sinuksmaya winahya ing asêpi | sinimpên têlênging kalbu | pambukaning warana | tarlèn saking liyêp layaping aluyup | pindha pêsating supêna | sumusuping rasa jati ||

14. sajatine kang mangkana | wus kinênan[12] nugrahaning Hyang Widhi | bali alaming asuwung | tan karêm karamean | ingkang sipat wisesa winisesa wus | mulih mula-mulanira | mulane wong anom sami ||

--- 195 ---

2. Sinom

1. nelada laku utama | tumraping wong tanah Jawi | wong agung ing Ngèksigănda | Panêmbahan Senapati | kapati mamarsudi | sudaning hawa lan napsu | pinêsu tapabrata | tanapi ing sari ratri | makenaki marang tyasirèng sasama ||

2. samangsane pasamuwan | mêmangun marta martani | sinambi ing sabên măngsa | kala kalaning asêpi | lêlana tèki-tèki | gayuh geyonganing kayun | kayungyun êninging tyas | sanetyasa pinrihatin | pungguh panggah cêgah dhahar lawan nendra ||

3. sabên mendra saking wisma | lêlana laladan sêpi | ngingsêp sêpuhing supana | mrih pana panawèng[13] kapti | tistis tyas mêmarsudi |[14] mardawaning budya tulus | mêsu rèh kasudarman | nèng têpining jalanidhi | sruning brata kataman wahya dyatmika ||

4. wikan wêngkoning samodra | kèdêran wus dèn idêri | kinêmat kamot ing driya | rinigên[15] sagêgêm dadi | dumadi kang ngratoni | yeka Kangjêng Ratu Kidul | dêdêl gayuh gêgana | umara marak maririh | sor prabawa lan wong agung

--- 196 ---

Ngaksigănda ||

5. dahat dènira aminta | sinupêkêt pangkat kanthi | jroning alam palemunan | ing pasaban sabên sêpi | sumanggêm anyanggêmi | ing karsa kang wus tinamtu | pamrihe mung aminta | supangate tèki-tèki | nora ketang têkên janggut suku jaja ||

6. prajanjine abipraya | saturun-turune wuri | mangkono trahing utama | yèn maksih amêsu budi | dumadak glis dumadi | iya ta sakarsanipun | wong agung Ngaksigănda[16] | nugrahane praptèng mangkin | trah tumêrah darahe padha wibawa ||

7. ambawani tanah Jawa | kang padha jumênêng aji | satriya dibya sumbaga | tar lyan trahing Senapati | pan iku pantês ugi | tinelad labêtanipun | ing sakawasanira | enake lan jaman mangkin | sayêktine tan bisa ngêblêki[17] kuna ||

8. lowung kalamun tinimbang | wong urip tanpa prihatin | nanging ta ing jaman mangkya | pra mudha kang dèn karêmi | manelat nulat nabi | nayakèngrat gusti rasul | anggung ginawe umbag |

--- 197 ---

sabên seba mampir masjid | ngajap-ajap mujijat tibaning drajat ||

9. anggung anggubêl sarengat | saringane tan dèn wruhi | dalil dalaning ijêmak | kiyase nora mikani | katungkul mungkul sami | bêbengkrak nèng masjid agung | kalamun maca kutbah | lêlagone dhandhanggêndhis | swara arum ngumandhang cengkok palaran ||

10. lamun sira paksa nelad | tuladane kangjêng nabi | anggèr kadohan panjangkah | watêke tan bêtah kaki | rèhning ta sira Jawi | sathithik bae wus cukup | aja buru[18] alêman | nelad kas ngêblêgi[19] pêkih | lamun pêngkuh pangangkah pasthi karamat ||

11. nanging enak ngupa boga | rèhning ta tinitah laip[20] | apa suwita ing nata | tani tanapi agrami | mangkono mungguh mami | padune wong dahat cubluk | durung wruh cara Arab | Jawaku bae tan ênting | suprandene paripaksa mulang putra ||

12. saking duk maksih taruna | sadhela wus anglakoni | aberag amrih agama | maguru anggêring kaji | sawadine tyas mami | bangêt wêdine [wê...]

--- 198 ---

[...dine] ing besuk | pranatan akir jaman | tan tutug kasêlak ngabdi | nora kobêr sêmbahyang gya tinimbalan ||

13. marang ingkang angsung pangan | yèn kasuwèn dèn dukani | bubrah kuwuring tyas ingwang | lir kiyamat sabên ari | bot Allah apa gusti | tambuh-tambuh polah ingsun | lawas-lawas graita | rèhning darahing narpati | yèn muriha dadi kaum têmah nistha ||

14. tuwin kêtip suragama | pan ingsun nora winaris | angur baya ngantêpana | pranatan wajibing urip | lêlahan anglêluri | aluraning pra lêluhur | kuna-kumunanira | dalahsan praptèng samangkin | kikisane tar lyan namung ngupa boga ||

15. bonggan kang tan marlokna |[21] mungguh ugêring ngaurip | uripe lan tri prakara | wirya arta tri winasis | kalamun kongsi sêpi | saka wilangan têtêlu | têlas tilasing janma | aji godhong jati aking | têmah papa papariman ngulandara ||

16. ingkang wus waspadèng patrap | mangayut ayat winasis | wasana wosing jiwangga | mêlok tanpa aling-aling | kang ngalingi

--- 199 ---

kalingling | wênganing rasa tumlawung | kèksi saliring jaman | angalangut tanpa têpi | yèku aran wong barèg begal[22] agama ||

17. mangkono janma utama | tuman tumanêm ing sêpi | ing sabên rikala măngsa | mangsah amêmasuh budi | laire anasabi | ing rèh kasatriyanipun | susila anoraga | wignyamèt tyasing sasami | yèku aran tapa tapaking Hyang Suksma ||

18. ing jaman mêngko pan ora | arahe para taruni | yèn antuk tutur kang nyata | nora pisan dèn lakoni | banjur jujurkên kapti | kakèkne arsa winuruk | ngandêlkên guronira | pandhitaning praja sidik | tur wus mêlok pamucunge mring makripat ||

3. Pocung

1. ngèlmu iku kalakone kanthi laku | lêkase lawan kas | têgêse kas nyantosani | santa budya pangêkêse dur angkara ||

2. angkaragung nèng angga anggung gumulung | gêgolonganira | tri loka lêkêre kongsi | yèn dèn umbar ambabar dadi rubeda ||

3. beda lamun

--- 200 ---

sêngsêming rèh ing asamun | sêmuning aksama | sabangsaning băngsa sisip | sarwa sarèh saking mardi martatama ||

4. taman limput durgamaning tyas wèh limut | kèrêm ing karamat | karana kabotan ing sih | sihing Suksma ngrêbda saardi gêngira ||

5. yèku patut tinula-tula[23] tinurut | sapituduhira | aja kaya jaman mangkin | kèh pra mudha mundhi dhiri rapal makna ||

6. durung pêcus kasusu kasêlak bêsus | amaknani lapal | kaya sayid wêton Mêsir | pêndhak-pêndhak amêndhak[24] gunaning janma ||

7. mangkonèku kalêbu wong ngaku-aku | akale alăngka | elok jawane dèn mohi | paksa langkah angangkah mèt kawruh Mêkah ||

8. durung wêruh rosing rasa kang rinuruh | lumêkêt ing angga | anggêre padha marsudi | kana kene anane apa ta beda ||

9. ugêr lugu dèn ta mrih pralêbdèng kalbu | yèn kabul kabuka | ing drajat kajating urip | kaya kang wus kawahya sêkar sri nata ||

10. băngsa ngèlmu mupakate lan panêmu | dadine lan tapa | yèn satriya tanah Jawi | kuna-kuna kang ginilut [gi...]

--- 201 ---

[...nilut] tri prakara ||

11. lila lamun kelangan nora gêgêtun | suka yèn kataman | saksêrik samèng dumadi | tri lêgawa nalăngsa srah ing bathara ||

12. batharagung ing ugêr graning jêjantung | jênak Hyang Wisesa | sana pasênêdan sukci | nora kaya si mudha mudhar angkara ||

13. nora uwus karême anguwus-uwus | uwose tan ana | mung jangjine muring-muring | kaya buta butêng bêtah nganiaya ||

14. sakèh luput ing angga agung linimput | linimpêt ing sabda | narka tan ana udani | lumuh ala ardane ginawe gada ||

15. durung punjul kasusu kasêlak jujul | kajêjêlan hawa | cupêt kacupêtan pamrih | tangèh nêdya gambuh marang Hyang Wisesa ||

4. Gambuh

1. samêngko ingsun tutur | sêmbah catur supaya lumuntur | dhingin raga cipta jiwa rasa kaki | kono kalamun katêmu | tăndha nugrahaning Manon ||

2. sêmbah raga puniku | pakartine lir wong magang laku | sasukcine asarana saking warih | kang wus lumrah limang waktu | wantu wataking wêwaton ||

3. ing nguni-uni durung | sinarawung wulang kang sinêrung | lagi iki băngsa kas mêtokkên [mê...]

--- 202 ---

[...tokkên] anggit | mintokkên kawignyanipun | sarengate elok-elok ||

4. thithik kaya santri dul | gajêg kaya santri brai kidul | saurute Pacitan pinggir pasisir | ewone kang padha gugu | ugêring guru nyalêmong ||

5. kasusu arsa wêruh | cahyaning Hyang kinira yèn karuh | ngarêp-arêp urub arsa dèn kurêbi | tan wêruh kalamun iku | akale kaliru ênggon ||

6. yèn ta jaman rumuhun | tata titi tumrah tumaruntun | băngsa srengat tan winor lan laku batin | dadi nora duwe bingung | kang padha nêmbah Hyang Manon ||

7. lire sarengat iku | kêna uga ingaranan laku | dhingin ajêg kapindhone atabêri | pakolèhè putraningsun | nyênyêgêr badan mrih kaot ||

8. wong sêgêr badanipun | otot daging kulit balung sungsum | tumrah mring rah mêmarah antênging ati | antênging ati nênungku | angruwat ruwêding batos ||

9. mangkono mungguh ingsun | ananging ta sarèhning asnapun | beda-beda pandum panduking dumadi | sayêktine nora jumbuh |

--- 203 ---

tekat kang padha linakon ||

10. nanging ta paksa tutur | rèhning tuwa tuwase mung catur | bok lumuntur lantarane mring utami | sing sapa têmên tinêmu | nugraha gêming kaprabon ||

11. samêngko sêmbah kalbu | yèn lumintu uga dadi laku | laku agung kang kagungan narapati | patitis têtêsing kawruh | mêruhi marang kang momong ||

12. sukcine tanpa banyu | mung nyênyuda kahardaning kalbu | pambukane saka titi ngati-ati | atêtêg talatèn atul | tuladan marang waspaos ||

13. mring jatining pandulu | panduking don dêdalan satuhu | lamun lugu lêgêtane rèh maligi | lageyane tumalawung | wênganing alam kinaot ||

14. yèn wus kambah kadyèku | sarat sarèh saniskarèng laku | kalakone saka ênêng êning eling | ilanging rasa tumlawung | kono adiling Hyang Manon ||

15. gagare ngunggar kayun | tan kayungyun mring ayuning kayun | băngsa anggit yèn ginigit nora dadi | mula dèn awas dèn emut | mring pamurunge lêlakon ||

16. ing mêngko kang cinatur | sêmbah katri kang sayêkti [sayê...]

--- 204 ---

[...kti] katur | mring Hyang Suksma suksmanên saari-ari | arahên dipun kacakup | sêmbahing jiwa sutèng ngong ||

17. sayêkti luwih parlu | ingaranan pêpuntoning laku | kalakuan kang marang bangsaning batin | sukcine kalawan emut | mring alame lama amot ||

18. ruktine ngangkah ngukut | ngikêt ngrukêt tri loka kakukut | jagad agung ginulung lan jagad cilik | dèn kandêl kumandêl kulup | lan kêlabing alam kono ||

19. kêlême mawa limut | kalamatan jroning alam kanyut | sanyatane iku kanyataan jati | sajatine yèn tan emut | sayêkti tan bisa amor ||

20. pamète saking luyut | sarwa sarèh saliring pangayut | lamun yitna kayitnan kang miyatani | tar lyan mung pribadènipun | kang katon tinonton kono ||

21. nging aywa salah surup | kono ana sajatining urub | yèku urip pangarêp uriping budi | sumirat sêrat[25] narawung | pindha kartika katonton ||

22. yèku wênganing kalbu | kabuka saka wêngku-winêngku | wêwêngkone wus kawêngku nèng sirèki | nging sira uga kawêngku | mring

--- 205 ---

kang pindha kartika byor ||

23. samêngko kang tinutur | gantya sêmbah ingkang kaping catur | sêmbah rasa karasa rosing dumadi | dadine wus tanpa tuduh | mung kalawan kasing batos ||

24. kalamun durung lugu | aja pisan wani ngaku-aku | antuk siku kang mangkono iku kaki | kêna uga wênang muluk | kalamun wus padha mêlok ||

25. mêloke ujar iku | yèn wus ilang sumêlanging kalbu | amung ngandêl kumandêl ngandêl ing takdir | marma dèn awas dèn emut | dèn mêmêt yèn arsa momot ||

--- 206 ---

[...]