Nawala Pradata, Mounier, 1844, #247

--- [1] ---

Sêrat Nawala Pradata.

--- 2 ---

Pèngèt, nawalaningsun Kangjêng Susuhunan Pakubuwana Senapati ing Ngalaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama, ingsun gadhuhakên marang kawulaningsun Si Ngabèi Amongpraja.

Marmane Si Ngabèi Amongpraja, ingsun gadhuhi nawalaningsun. Dene ingsun gawe kawulaningsun jêksa ana ing pradataningsun. Iku ingsun andikakakên ambênêri marang sakèhe kawulaningsun ingkang padha aparapadu. Iku Angabèi Amongpraja, sira anganggoa ingkang têmên-têmên, lan ingkang rêsik, sarta dèn eklas atinira, lan sakancanira jêjênêng lawang Sarayuda kabèh. Iku ingsun andikakakên ambênêri, marang sakèhe kawulaningsun ingkang aparapadu, kajaba kang munggah ing khukum. Lan ingkang mêtu saka ing wisesa, lan ingkang kajaba awit salakirabi, iki rupane, begal, maling, bradhad, colong, cêlêr, juput, utang-apipotang, aku-ingaku, gadhe-ginadhe, titip-tinitipan, [titi...]

--- 3 ---

[...p-tinitipan,] sêlang-sinêlang, obong omah, kang padha alaku maling, apa sapêpadhane, ingkang padha alaku cidra.

Lan sarupane kawulaningsun, gêdhe cilik bawah ing Surakarta Adiningrat, kabèh wong sajroning nagara, ingkang padha utang-apipotang, gadhe-ginadhe, silih-sinilihake, titip-tinitipan, padha anganggoa cêcêkêlan layang. Yèn bocah ingsun kang lumaku ing gawe mantri sapandhuwur, padha anganggoa layang sarta pratăndha cap. Dene bocah ingsun sangisoring mantri, layange iya anganggoa tăndha tangane dhewe-dhewe, lan tăndha tangane sêksine wong loro. Samangsane ora nganggo cêcêkêlan layang, kongsi dadi prakara, anggugat marang pradata, tanpa dadia pêpadone. Dene kawulaningsun kang padha alaku dagangan, adol-tinuku ana ing pasar, iku yèn dagangane dituku, awêrana diutang marang kancane padha bakul utawa ing

--- 4 ---

liyane, iku padha asêksia marang ing tandhane, kang anguwasani ing pasar kono, utawa asêksia marang padha bakul. Yèn sêpi salah sawijine, kongsi dadi prakara, iya ora dadi pêpadone.

Mênawa ana kawulaningsun aparapadu, alêlawanan lan wong kasultanan, iya ingsun anggêri, kala rama patêmon lawan eyang sultan ana ing Jatisari, iku saprene, dadia pêpadone, sadurunge Pajatisari ora dadi pêpadone.

Kaya mêngkono manèh, lamun ana wong apadu alêlawanan lan wong Kamangkunagaran iya ingsun anggêri, kala rama têdhak marang Salatiga, karo uwa Adipati Mangkunagara, iku saprene dadia pêpadone, yèn sadurunge Pasalatiga, ora dadi pêpadone.

--- [265] ---

HET BOEK DER NAWOLO - PRADHOTO

--- [267] ---

Nawolo - Pradhoto (1).

Lees (2) en Let op: deze Wetsbepalingen (3) van Z. H. den Soesoehoenan Pakoe-Boewono Senopati Hingngalogo Ngabdoerrahman Sajidhin Pannotogomo, stel ik in handen van mijnen onderdaan Si Ngabehi Hamong - Prodjo (4).

Deze mijne wetsbepalingen stel ik u in handen, omdat ik u tot Opper-fiskaal in mijne Pradhoto benoem, en u daarbij gelast alle voorkomende geschillen onder mijne onderdanen te regelen. Hierin, Si Ngabehi Hamong-Prodjo, moet gij metde grootste trouw en naauwgezetheid te werk gaan, en ootmoedig van harte wezen, gij en uwe medeleden de Onderfiskaal (5), de Kori (6) en Sorojoedho (7). Dus beveel ik u over de geschillen mijner onderdanen uitspraak te doen, uitgezonderd in zaken, welke naar de Soerambi (8) moeten opgezonden worden; of die van 's Keizers genade (9) afhangende zijn; of die welke tot het huwelijk betrekking hebben. De aan u overgelatene zaken bestaan in: straatrooverij; diefstal in huis; veerooverij; dieverij in 't algemeen, of door iets heimelijk weg te slepen, of door het te ontfutselen: alsmede in zaken tusschen schuldenaar en schuldeischer; tusschen lieden die zich dezelfde zaak toeeigenen; voorts

--- 268 ---

in het geven en nemen van een pand; in 't in bewaring geven en nemen van goederen; in 't in leen geven en nemen van goederen; in brandstichting met dieverij gepaard, en in dergelijke dingen die op eene verraderlijke wijze geschied zijn.

Dus, alle mijne onderdanen, zoowel grooten als kleinen, onder Soerakarta Hadhiningrat, en alle menschen binnen de Hoofdplaats, schuldeischers en schuldenaars; zij die iets in pand geven of nemen; die te leen geven of nemen; die in bewaring geven of nemen; deze allen moeten daarvan het schriftelijk bewijs in handen hebben. Maar zoo het een ambtenaar van den rang van Mantri of daarboven (10) is, dan moet het schriftelijk bewijs van zijn zegelmerk voorzien wezen; en ook het schriftelijk bewijs van ieder' ambtenaar, beneden den rang van Mantri, moet zijne eigene handteekening voeren, mitsgaders die van twee getuigen. En ingeval men in dier voege geen geschrift in handen heeft, en men met elkander daarover in geschil rakende, zich bij de Pradhoto komt beklagen, dan mag er geen geding over plaats hebben. -Wat de kleine kramers, koopers en verkoopers op de markt betreft, deze moeten, wanneer zij hunne koopwaren aan kameraden of aan andere menschen op crediet verkoopen, daarbij den Tondo (11), die op de markt aldaar het opzigt heeft, of een' hunner medekooplieden tot getuige nemen; en zoo hier noch de een noch de andere bij aanwezig is, zoodat er een geschil van ontstaat, dan zal er geen geding mogen plaats hebben.

Indien een mijner onderdanen in geschil is met eenen

--- 269 ---

onderdaan van den Sultan, dan bepaal ik daarbij, dat slechts die geschillen plaats mogen grijpen, welke na de ontmoeting van mijnen vader met mijnen grootvader (12) den Sultan te Djatisari (13) ontstaan zijn. Geen geding van vroegeren tijd afkomstig zal er bestaan mogen.

En eveneens, wanneer iemand een geschil voert met eenen persoon uit het gebied van Mangkoe-Negoro, dan bepaal ik daarbij, dat slechts die geschilen voortgang kunnen hebben, die ontstaan zijn sedert den tijd dat mijn vader zich naar Salatiga (14) tot mijnen oom (12) Hadhi-Pati Mangkoe-Negoro begaf. Geen geschil, van vroegeren tijd herwaarts, moge plaats hebben.

Prakara ping 1.

Sakèhe ingkang padha aparapadu, marang ing pradata, [prada...]

--- 5 ---

[...ta,] utawa marang ing surambi, lamun putra santananingsun, utawa nayakaningsun, bupati, kaliwon sapêpadhane, aduwe prakara, anggugat marang pradata, utawa munggah ing surambi, apadene marang kapatihan, ora ingsun lilani, yèn sebaa dhewe. Ingsun lilani yèn awakila, layang sarta nganggo pratăndha cap, kagawa marang wakile wong kang dadi pitayane. Dene yèn digugat apa sawêwangsulane, iya kamota ana sajroning layang sarta anaa pratandhane cap. Apadene kabênêr supata, putra santananingsun utawa bupati kaliwon sapêpadhane mau kang padha wakil, ana ing surambiningsun. Dene wakile iku ora ingsun lilani yèn nganti nyăngga supata.

Artikel I.

Wanneer een kleinzoon of verdere bloedverwant des Keizers, een lid van den rijksraad (1), een Boepati (2), Kliwon of daarmede gelijkstaand persoon eene zaak heeft, waarover hij zich bij de Pradhoto beklagen wil, of welke hij naar de Soerambi of Balemangoe (3) opzenden wil, dan is het hem niet vergund in persoon aldaar te verschijnen; maar wel sta ik hem toe, zich aldaar te laten vertegenwoordigen door eenen vertrouwden zaakwaarnemer, wien hij zijne zaak in eenen brief, van zegelmerk voorzien, medegeeft (4). En als hij zelf de gedaagde is, dan moet zijn antwoord ook in een' gestempelden brief vervat zijn. Maar een kleinzoon of verdere bloedverwant van den Keizer, een Boepati, Kliwon en daarmede gelijkstaand persoon,

--- 270 ---

die zijne zaak door een' ander' laat waarnemen, zal evenwel verpligt zijn, zelf in de Soerambi te zweren, vermits zijn zaakwaarnemer niet bevoegd is om dien eed voor hem op zich te nemen.

Prakara ping 2.

Anadene rajamal, potang-apipotang, gadhe-ginadhe, sêlang-sinêlang kang patut munggah ing surambi, iya sira unggahêna ing khukum. Dene

--- 6 ---

yèn gugat rajapêpati, lan rajatatu, ingkang patut munggah ing khukum, iya sira unggahna ing khukum. Kang ora patut munggah ing khukum, uwisa dening sira lan Si Adipati Sasradiningrat. Dene yèn wong anjarah-rayah, ngobong omah, apaprangan desa lan rajapati, ingkang padha awit têka wisesa, sapêpadhane, iku Si Adipati Sasradiningrat ingkang ambênêrana. Anadene wong apadu salakirabi, kaya talak wasiyat waris, mas kawin nipkah sapêpadhane, lan rajapêpati lan rajatatu, ingkang sêpi têka sabab, iya si pangulu ingkang angukumana, sarta aja pêpeka, lan aja kêna mêmanising ruba, miwah anglêlawas padu. Iku ingsun wangêni lawas-lawase ing 3 sasi, măngka durung rampung sabab ana pakewuhe, nuli Si Ngabèi Amongpraja, unjuka uninga ing ingsun. Dene yèn alêlawanan padu lan wong kasultanan, yèn gugate wis têka ana ing pradataningsun, iku anuli rampungana

--- 7 ---

tumuli. Dene yèn ana pakèwuhe, ingsun anggêri lawas-lawas ing 3 sasi yèn ora bisa ngrampungi ing sajroning 3 sasi Si Ngabèi Amongpraja ingsun patrapi dhêndha 50 reyal, lan sakancane kabèh. Anadene gugat rajapêpati, ingkang ora ingsun dadèkake, iki rupane, yèn ana wong tatu utawa mati, apaprangan desa ambêbaluhi, wong kang ora olèh parentah, ora dadi panggugate. Dene yèn tatu utawa mati, ingkang olèh parentah, yèn ana ali warise kang ora narima, mulura gugate, munggah ing surambi.

Art. II.

Twistzaken over goederen, en die welke tusschen schuldeischer en schuldenaar voorkomen, alsmede die, welke in het geven en nemen van een pand, of in 't in leen geven of nemen eener zaak bestaan, en waarmede het zoodanig gesteld is, dat zij tot het regtsgebied der Soerambi behooren, -deze moet gij naar de Soerambi opzenden (1); en heeft er eene aanklagt plaats van moord of verwonding, die ook aan de Soerambi toekomt, -ook deze zult gij derwaarts opzenden. Maar wanneer zij de Soerambi niet aangaan, -dan moet gij en de Rijksbestierder Sosro-dhining-ngrat (2) dezelve afdoen. Roof, brandstichting, dhesa-oorlog en moord en dergelijke zaken, die met geweld gepleegd zijn (3), daarover velle de Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat het vonnis. Geschillen tusschen man en vrouw, zoo als betreffende den trouwband, het testament, nalatenschap, huwelijkspand, het onderhoud 't welk de man aan zijne vrouw geven moet, en dergelijke zaken: en moord en verwonding, waarvan geene aanleiding bekend is, -daarover vonnisse de Hoogepriester, zonder nalatigheid, zonder voor omkooping vatbaar te zijn, en zonder het geschil slepende te houden. Hiervoor bepaal ik eenen tijd van niet langer dan 3 maanden; en is de zaak om reden

--- 271 ---

van voorkomende moeijelijkheden dan nog niet afgedaan, dan moet Si Ngabehi Hamong-Prodjo er mij onmiddelijk van verwittigen.

Wanneer er iemand in geschil tegen eenen onderdaan van den Sultan is, en de aanklagt voor de Pradhoto is geschied, dan moet gij zulks ten spoedigste afdoen; en zoo er zich moeijelijkheden opdoen, waarvoor ik u den tijd van 3 maanden bepaal, en gij de zaak binnen deze 3 maanden niet kunt eindigen, dan zal ik aan Si Ngabei Hamong-Prodjo en aan alle zijne medeleden eene boete van 50 rejalen opleggen.

Maar aanklagten van moord, welke ik vernietig, bestaan daarin, wanneer de gewonde of gedoode eenen dhesa-oorlog heeft gemaakt, of daarin de behulpzame hand geboden heeft, zonder een beambt of daartoe geregtigd persoon te zijn. doch als de gedoode of gewonde een daartoe geregtigd persoon was, en als zijne bloedverwanten er niet in berusten, dan ga de aanklagte door en worde naar de Soerambi opgezonden.

Prakara ping 3.

Anadene kawulaningsun, ingkang padha alêlungan, ingkang padha alaku dagang, miwah kawulaningsun kang padha lumaku ing gawe, yèn anginêp desa-ingadesa, anginêpa ing omahe lêlurahe, utawa bêbêkêle, anadene omahe [omah...]

--- 8 ---

[...e] sosorane, miwah omahe kaume. Poma iku dèn rêksaa marang wong desa kang kainêpan iku. Yèn kawulaningsun kang lumaku gawe, dèn rêksaa salawase. Dene kang ora lumaku gawe, dèn rêksaa sadina sawêngi. Măngka kamalingan kang kainêpan anêmpuhana tribaga, anêmpuhana kang rong duman, ananging kanthia supata ing karo-karone, kang kamalingan karo kang kainêpan, asupataa lan wong bumi kabèh. Yèn padha olèh titik, mulura pêpadone, tatêmpuh tribaga muliha marang kang anêmpuhi. Yèn luwih panginêpe sadina sawêngi, sabab kaputungan laku, iya mêksiha dèn rêksaa, utawa dèn tulungana tumindake marang bumi liyan. Yèn ora kaya mêngkono măngka kamalingan, iya katêmpuhan kaya kang dhingin-dhingin iku mau patrape. Dene yèn ana lurah bêbêkêle, atawa sosorane, miwah kaume, [kau...]

--- 9 ---

[...me,] măngka anginêp omahe wong cilik, yèn kamalingan kaelang-elangan, iku ingkang kainêpan ora katêmpuhan, sabab kainane dhewe, ingkang kainêpan supatanana, manawa panggawene dhewe. Dene yèn sêpi lurah bêbêkêle, utawa kaume, apadene sosorane, iya anginêpa omahe wong cilik, iya dèn rêksaa ing wong sadesa kono, yèn kamalingan kaelang-elangan, iya katêmpuha ing wong desa kono, kaya kang wus muni ngarêp iku mau patrape. Dene yèn kamalingan kang duwe omah, iya awèha pratela marang kang anginêp. Yèn katêmu nyinane, nuli kang nginêp anêmpuhana sakawit, sarta kang kaelangan supatanana, manawa angrubagini, yèn wis ili, kang kaelangan awèha wêruh ing parentah, sarta nyinane dèn cêkêla. Anadene kaliwon sapandhuwure, yèn anginêp ing desa-ngadesa, [desa-ngade...]

--- 10 ---

[...sa,] iku lurah bêbêkêle pasraha omahe, dene yèn kamalingan, ora katêmpuhan, nanging kang duwe omah sarta wong bumine kabèh padha asupataa, sarta anatabana, yèn katêmu nyinane, nuli nyinane dèn cêkêla, lan kang kainêpan anêmpuhana sakawit. Yèn wis ili durjanane katura ing parentah, nanging kang kaelang-elangan asupataa, manawa angrubagini. Lan maninge manawa ana wong nginêp, măngka kataton katonjokan, tatu utawa mati, katêmpuha marang wong bumi desa kabèh sanggone kang kainêpan iku, yèn mati 50 reyal dhêndhane, yèn tatu dhêndhane 25 reyal, sarta padha dèn titika ingkang agawe ala iku, yèn olèh titik angaturana uninga ing parentah, dhêndhane balia, mulura pêpadone. Dene patrape dhêndha iku, sira bobota gêdhe cilike gêmah rusake bumi desane. Apadene yèn

--- 11 ---

ana kawulaningsun alêlungan, lumaku bêngi, măngka anginêp saênggon-ênggone, yèn kabegalan utawa kamalingan, iku ora katêmpuh marang wong bumi desa gone kabegalan mau, sabab iku kainane dhewe. Dene yèn bisa angarani wong, iku mulura pêpadone.

Art. III.

Indien een reiziger, koopman of ambtenaar in de eene of andere dhesa komt te vernachten, dan vernachte hij ten huize van den Loerah of Bekkel (1) of ten huize van genen daarbeneden, often huize van den Kahoem (2). Daarbij bepaal ik, dat hij door het volk der dhesa, alwaar hij vernacht, opgepast worde. Is hij in dienstbetrekking, dan worde hij opgepast, zoo lang hij daar te vertoeven heeft. Is hij niet in dienstbetrekking, dan worde hij slechts één dag

--- 272 ---

en één nacht opgepast. Wordt hij bestolen, dan moet zijn huisvester hem 2/3 gedeelte van de waarde vergoeden, waarij tevens zoowel van den bestolenen als van den huisvester en van alle de menschen dier dhesa de eed moet afgenomen worden. Indien men naderhand den dief of het gestolene goed op het spoor komt (3), dan hebbe de aanklagt plaats; en het in vergoeding gegevene deel worde den vergoeder teruggegeven. Indien hij langer dan 24 uren verblijft, om reden van oponthoud in zijne reis, dan moet hij de oppassing blijven genieten, of geholpen worden om zich naar een ander oord of plaats te begeven. Indien aldus niet geschied is, en wordt hij bestolen, dan zal die dhesa, even zoo als boven gezegd is, er voor aansprakelijk gesteld worden, en haar hetzelfde worden opgelegd. Maar indien er indie dhesa een Loerah of Bekkel of iemand van minderen rang of een Kahoem is, en als de reiziger ten huize van den kleinen man gaat vernachten, en alsdan door diefstal eenige schade komt te lijden; dan zij de man, bij wien hij vernacht heeft, er niet aansprakelijk voor, omdat het aan eigene onvoorzigtigheid te wijten is. De huisvester hebbe slechts te zweren, dat hij er niet aan dadig is. - Indien er te dier plaatse noch Loerah noch Bekkel noch Kahoem, noch iemand van minderen rang is, zoodat hij zijnen intrek bij den kleinen man moet nemen; dan moet hij door de lieden dier geheele dhesa opgepast worden; en wordt hij bestolen of benadeeld, dan zullen alle die menschen er aansprakelijk voor wezen, en zich eveneens aan het bovenbepaalde moeten onderwerpen.

--- 273 ---

Maar indien de huisvester zelf bestolen wordt, dan geve hij er zijnen gast kennis van; en wordt er bij dezen een spoor of teeken van aangetroffen (3), dan hebbe deze gast er de geheele waarde van te vergoeden, en de bestolene moet alsdan met eede verklaren, dat hij de waarde van het gestolene goed niet te hoog opgeeft. Wanneer nu dit is afgedaan, dan geve de bestolene er wijders aan de Regering (4) kennis van, waarbij het gevondene stuk van het gestolene goed haar moet in handen worden gegeven. -Wanneer een Kliwon of ambtenaar van hoogeren rang in de eene of andere dhesa vernacht, dan moet de Loerah of Bekkel dier plaats hem zijne woning afstaan, en zal er niet aansprakelijk voor wezen, als hij bestolen wordt. Maar de eigenaar van het huis en de lieden dier dhesa zullen moeten zweren, en men zal huisonderzoek laten doen (5). Wordt er dan een stuk van het gestolene gevonden, zoò worde zulks in bewaring genomen, terwijl de huisvester de geheele waarde vergoeden, en de bestolene zweren moet, dat hij de waarde niet te hoog opgeeft. Is zulks afgedaan, dan moet de misdadige aan de regering worden overgeleverd. -Voorts indien iemand ergens vernacht, en aldaar in huis wordende aangevallen, gewond of gedood wordt, dan zal de geheele bevolking dier dhesa, waar ter plaatse hij ook vernacht hebbe, er aansprakelijk voor gesteld worden. Is hij gedood, dan zij de boete 50 rejalen; en in geval van verwonding 25 rejalen; en daarbij zijn allen gehouden den misdadige optesporen, en, wanneer zij hem op het spoor zijn,

--- 274 ---

daarvan aan de regering kennis te geven: het geld der betaalde boete worde den betaler teruggegeven, en het proces hebbe zijn' loop. Bij het opleggen dezer boete moet gij de meerdere of mindere uitgebreidheid, de bloei of het verval der dhesa in aanmerking nemen. -Maar indien een reiziger des nachts op weg gaat, en hier of daar den nacht doorbrengende, door straatroovers of dieven wordt afgezet, dan zullen de menschen der dhesa, ter plaatse waar hij afgezet is, daar niet aansprakelijk voor wezen, omdat het aan zijne eigene onvoorzigtigheid te wijten is. Als hij evenwel den misdadige noemen kan, dan hebbe het proces zijnen loop.

Prakara ping 4.

Anadene yèn ana wong kabegalan, nuli anjaluka tulung marang wong bumi desa, ingkang pêrak gone kabegalan, nuli aja tan ora wong bumi desa padha atêtulunga, sarta dèn laria kalawan titir. Yèn ora olèh lari, katêmpuha marang wong bumi desa gone kabegalan iku, padha anêmpuhana tribaga, kang rong duman dadia tatêmpuhe, sarta akanthia supata ing karo-karone, kaya tindaking supata kamalingan iku mau, manawa angrubagini, utawa panggawene wong bumi desa.

--- 12 ---

anadene wong bumi desa yèn ora gêlêm nulungi marang gone wong kabegalan iku mau, nuli kang kabegalan asêsaida marang măncapat măncalimane. Yèn ora gêlêm anampani pisaide, iku sira dhêndhaa salawe reyal, dhêndhane katura ing parentah. Dene yèn olèh lari dèn cêkêla durjana iku marang wong bumi desa, sartane wong kang padha têtulung. Yèn kacêkêl urip anuli kapasrahna marang wong kang kabegalan, yèn băngga sira wisêna, yèn ana panggugate ali warise ingkang mati ambegal iku mau, tanpa dadia panggugate. Dene yèn malêbu desa-ingadesa durjana begal iku mau, iya padha dèn jaluka marang lurah bêbêkêle ing desa kono kang dèn lêboni iku mau. Dene lurah bêbêkêle ing desa kono, nuli enggal angulungêna bêbandan. Dene yèn dèn kukuhi, sira canthèlna inggat ilange, sarta sira

--- 13 ---

asaida marang măncapat măncalimane bumi desa kang ngukuhi iku mau, sarta katura ing parentah.

Art. IV.

Indien iemand door straatroovers wordt aangedaan, dan roepe hij de hulp in van de menschen der dhesa, in de nabijheid der plaats waar hij is afgezet; en deze moeten niet nalaten hem te hulp te komen, en den roover met't sein van den titir (1) op de hielen te volgen. Kan hij niet op het spoor worden gekomen, dan zullen de lieden der dhesa, waar deze straatrooverij is voorgevallen, er aansprakelijk voor staan, en 2/3 gedeelte van het gestolene moeten vergoeden, terwijl er van beide kanten op dezelfde wijze zal gezworen worden, als in 't geval der bovengenoemde diefstallen, dat er niet te hoog wordt opgegeven, en dat de bevolking der dhesa er onschuldig aan is. Maar wanneer het dhesa - volk niet te hulp wil komen op de plaats waar de straatrooverij gepleegd wordt, dan zal de geplunderde [ge...]

--- 275 ---

[...plunderde] man hiervan aangifte doen aan de omliggende dhesa's (2); en als zij deze aangifte (3) niet willen aannemen, dan zult gij dezelve voor 25 rejalen in de boete slaan, welke boete aan de regering moet worden ingeleverd. Wijders, wanneer men den schelm op het spoor is, dan moet hij door de dhesa - lieden en door diegenen, die hen helpen, gegrepen worden; en levend gegrepen zijnde, vervolgens aan den man, dien hij geplunderd heeft, overgeleverd worden. Stelt hij zich te weer, dan make men hem af. -Indien nu debloedverwanten van den gedooden straatroover zich daarover komen beklagen, zal deze aanklagt niet worden aangenomen. En zoo deze straatroover in de eene of andere dhesa binnenkomt, dan moet hij van den Loerah of Bekkel der dhesa, waar hij is binnengekomen, teruggevorderd worden, terwijl de Loerah of Bekkel dier dhesa verpligt is, hem dan aanstonds gebonden uitteleveren. Maar als deze den roover aldaar weigert uitteleveren en hem verbergt of achterhoudt, zoo stelle gij hem verantwoordelijk (4) voor de ontvlugting of ontsnapping van dien roover, late er aangifte van doen aan de omliggende dhesa's dier dhesa, waar de schuldige verborgen wordt, opdat de zaak aan de regering worde medegedeeld.

Prakara ping 5.

Lan maninge mungguhing ubaya, têkane wong kang ginugat, têkane ing pradataningsun, iku ingsun anggêri, yèn tanah Pajang Sukawati ing sajroning rangkah, lawase wolung dina, dene tanah Pajang Sukawati ingkang sajabaning rangkah, satêngah sasi, yèn tanah Mataram tanah Gunung Kidul, sêsasi, tanah Bagêlèn tanah sajabane rangkah, patang puluh dina, yèn tanah Banyumas tanah măncanagara, sèkêt dina. Yèn ora têka ing sawêwangêningsun iki, nuli awèha ubaya ing têlung pratikêl. Yèn ora têka ing têlung pratikêl kono, yèn gugat rajamal, sira dhêndhaa têlung reyal, yèn gugat rajatatu, sira dhêndhaa patang reyal, yèn gugat rajapati, sira dhêndhaa limang reyal. Yèn têka, sira adua. Lamun [Lamu...]

--- 14 ---

[...n] ingkang anggugat ora têka, sira ubayanana lubar, yèn ora têka ing têlung pratikêl, lulusa lubare. Lan sarupane kawulaningsun ingkang sinêrêg, măngka lagi lêlungan anglakoni ayahaningsun, iya dèn antèkêna.

Art. V.

Ten opzigte der aanmaning (1) bepaal ik: indien iemand gedaagd is om voor de Pradhoto te komen, zoo verleen ik hem daartoe, indien hij in het land van Padjang en Soekowati, binnen de grenzen der

--- 276 ---

hoofdplaats, te huisbehoort, den tijd van 8 dagen: eene halve maand, indien hij buiten de grenzen woont: eene maand, indien hij in 't land van Mataram (2) of van het Zuidergebergte woont: 40 dagen, indien hij in 't land van Bagelen en Djaban-rangkah woont: en 50 dagen, indien hij in dat van Banjoemas en andere Montjo-negoro te huis behoort. En wanneer hij binnen den door mijbepaalden tijd niet komen wil, dan geve men hem voor 3 termijnen of achtereenvolgende zittingdagen eene tweede aanmaning van te verschijnen: en indien hij binnen deze drie zittingdagen nog niet verschenen is, dan sla gij hem in eene boete (3), van 3 rejalen, indien het eene aanklagt over goederen is; van 4 rejalen, indien het eene aanklagt van verwonding is; van 5 rejalen, indien het eene aanklagt van moord is. Wanneer hij dan komt, zoo neme gij hem met zijne tegenpartij in 't verhoor. Maar als de aanklager zelf niet komen wil, zoo make gij hem door eene aanzegging bekend, dat de zaak als afgeloopen zal beschouwd worden (4); en zoo hij binnen drie zittingdagen niet komt, dan blijve de zaak ook voor geeindigd. Maar zoo een mijner onderdanen tegen eenen bepaalden tijd gedagvaard is, terwijl hij zich nog op reis bevindt om voor mij in dienst eene boodschap (5) te verrigten, dan zal er op zijne terugkomst moeten gewacht worden.

Prakara ping 6.

Anadene yèn ana wong minggat sajroning sêrêgan, katêmpuha marang kang duwe momongan, enggal anggolèkana titik marang wong kang minggat iku mau, iku ingsun anggêri têlung sasi. Yèn ora katêmu, iku sira dhêndhaa, anadene dhêndhane ingsun anggêri, yèn wadana satus reyal, yèn mantri jaba salawe reyal, yèn mantri jêro rong puluh reyal, anadene kawulaningsun wong cilik, sapuluh reyal, sarta sira prayogaa patrape dhêndha iku. Yèn ingkang minggat iku katêmu marang wong kang anggugat utawa katêmu marang wong liya, [li...]

--- 15 ---

[...ya,] ingsun ganjar saparoning dhêndha, mulura pêpadone. Yèn katêmu marang kang duwe momongan, dhêndhane balia. Yèn minggat sajêrone dèn ugêri, yèn katêmu marang wong liyan, iya kaya tindake kang minggat sajroning sêrêgan iku mau, nanging ingkang anggugat padha awèha prabeyaning padu. Yèn ora katêmu dadia bêburoning parentah, lan dadia bêburone ingkang anggugat. Dene yèn minggat sadurunge katiban layang sêrêgan, ora katêmpuh ingkang duwe momongan, nanging awèha layang buran marang ingkang anggugat, yèn katêmu mulura pêpadone. Dene yèn minggat ana sajroning piranti, kang wis kaukum katrap kisas, iku ingkang rumêksa sira patrapana dhêndha sèkêt reyal.

Art. VI.

Indien iemand in den tijd, tusschen zijne oproeping en eerste verschijning verloopende, wegloopt, dan

--- 277 ---

worde het hoofd, waaronder hij staat (1), er voor aansprakelijk gesteld, en verpligt dien gevlugte ten spoedigsteoptesporen. Daartoe verleen ik den tijd van 3 maanden. En zoo hij binnen dien tijd hem niet vinden kan, dan worde hij in eene boete geslagen, welke ik aldus bepaal: op 100 rejalen, indien hij een Wedhono; op 25 rejalen, indien hij een buiten-Mantri; en op 20 rejalen, indien hij een binnen-Mantri is; doch op 10 rejalen, indien zijn hoofd slechts een klein man, dat is minder dan Mantri, is. En ie het opleggen dezer boete handele gij naar uw bestn weten. Wanneer de gevlugte door zijne aanklager of door een' ander' man gevonden wordt, dan schenk ik dezen de helft der boete tot belooning: en vervolgens ga het proces zijnen gang. Indien hij door zijn hoofd gevonden wordt, dan krijge deze het geld zijner boete terug. Indien hij na den tijd, waarop de tegen hem ingebragte aanklagt is opgeteekend, wegloopt, een door een' ander' man gevonden wordt, dan word er op dezelfde wijze gehandeld als in 't geval dat hij, na gedagvaard te zijn, gevlugt was; maar dan betale de aanklager de onkosten van het proces. Indien hij niet gevonden wordt, dan worde hij door de regering en door zijnen aanklager achternagejaagd. Doch indien hij wegloopt, vóórdat hem een brief van dagvaarding gezonden is, dan zal zijn hoofd er niet aansprakelijk voor wezen. Maar dan geve gij eenen brief van achternajaging aan zijnen aanklager; en zoo hij gevonden wordt, dan ga het proces zijnen gang. En wanneer het een ter dood veroordeelde is, die uit de gevangenis

--- 278 ---

of boeijen ontsnapt, dan hebbe gij diens oppasser of wachter eene boete van 50 rejalen opteleggen.

Prakara ping 7.

Anadene patrape wong sinêrêg iku, yèn ora kuwasa mêtoni, sabab lagi kalaran, [kala...]

--- 16 ---

[...ran,] iya lurah bêbêkêle ingkang anggotonga marang ing pradatan. Yèn lurah bêbêkêle lagi kalaran, iya ingsun wênangake, yèn sulura angladèkna marang pradata. Dene prakara panjinging sêksi, yèn wis nyata iku têtêp ing gugate sêksi, sira brêsihana lawan supata.

Art. VII.

Wanneer een gedagvaarde niet in staat is om uittekomen, om reden van ongesteldheid, dan moet zijn Loerah of Bekkel hem naar de Pradhoto laten dragen. En indien zijn Loerah of Bekkel daartoe ook te ziek is, dan magtig ik hem iemand in zijne plaats te stellen, om den gedagvaarde aan de Pradhoto uitteleveren. En wat de geldigheid der getuigen betreft, zoo moet gij de getuigen, wanneer hunne verklaring wezenlijk met de aanklagt overeenstemt, nog daarenboven met eenen eed zuiveren.

Prakara ping 8.

Lan sakèh wong kang padha kaelang-elangan, kabegalan katonjokan sapêpadhane iku kabèh, kaya ta jarah rayah, candhak cêkêl, iku padha asaida ing pradataningsun, iku ingsun anggêri patang puluh dina. Yèn ora sêsaid sajroning patang puluh dina, awusana olèh titik, ora dadi panggugate. Dene wong sêsaid ing pradata iku, padha mêtua ing lurah bêbêkêle, yèn ora mêtu têka lurah bêbêkêle, ora dadi pisaide. Nanging lurah bêbêkêle miwah lawange, aja wani-wani anglêlawas [a...]

--- 17 ---

[...nglêlawas] utawa anyênyuwe. Yèn ana wani anyênyuwe, yèn pisaide raja mal, ingsun dhêndha rong puluh reyal, yèn pisaide rajapêpati, ingsun dhêndha têlung puluh reyal, sarta mulura pêpadone, sanajan luwiha pisaide têka wêwangên ingsun. Olèhe ora sêsaid, sabab dèn sikara marang lurah bêbêkêle utawa marang lawange, ing ngêndi ênggone kang makewuh iku, ingsun wêsiasat kang luwih abangêt.

Art. VIII.

Een ieder, die door roovers op weg of in hnis aangevallen zijnde, of op de eene of andere wijze door plundering of door aanhouding en in beslagneming eenig verlies komt te lijden, - hebbe zulks aan de Pradhoto aantegeven, binnen den door mij bepaalden tijd van 40 dagen. Indien hij niet binnen die 40 dagen aangifte doet, en naderhand den dader op het spoor komt, dan kan zijne aanklagt niet meer worden aangenomen. Alwie iets bij de Pradhoto wil aangeven, moet znlks[4] langs den weg van zijnen Loerah of Bekkel doen; zoo niet, dan zal zijne aangifte niet aangenomen worden. Maar dezen Loerah, Bekkel of Lawang is het op straf verboden, de zaak te rekken of slepende te houden: en waagt hij zulks,

--- 279 ---

dan leg ik hem eene boete op van 20 rejalen, in geval van aangifte over goederen; van 30 rejalen, als het eene aangifte van moord is; en het proces ga zijnen gang, niettegenstaande de aangifte na den door mij bepaalden tijd geschiede. En wanneer iemand geene aangifte doen kan, omdat hij daarin door zijnen Loerah, Bekkel of Lawang gedwarsboomd wordt, dan zal ik hem, wie hunner het ook zij, die deze moeijelijkheden maakt, tenzwaarste straffen.

Prakara ping 9.

Anadene gêgantungane wong apadu, ingkang gugat amêtokna saparoning têrka, sarta dene ingkang ginugat amêtokêna satêrkane. Yèn ingkang ginugat ora duwe pikalahe, iku ingsun lilani yèn adola rajaduwèke dadia pikalahe. Yèn wis anyukupi, nuli pasrahêna marang ingkang mênang, sirnaa potange. Yèn kurang lulusa pamujange sakarine, [saka...]

--- 18 ---

[...rine,] sarta dèn wèhana pagawean sapatute, ingsun anggêri, yèn dirayat suwang sadina, yèn ora dirayat rong wang sadina, dadia panicile, yèn wis sampêt sirnaa potange. Anadene kawulaningsun, kang padha lumaku gawe, yèn utang dèn tanggung marang wadana kaliwone, yèn kabênêr mujang, iya lulusa pocote, kapundhuta sarajaduwèke, samadene omahe lan bêktine kang gêntèni palungguhane, yèn durung nyukupi utange, aja tan ora wadana kaliwone kang nambêlana sakarine, iya ingkang anambêli iku kang angêpèka pagaweane. Dene kang ora ditanggung wadana kaliwone, iya kaya kang muni ing ngarêp iku mau patrape, kapundhuta sarajaduwèke, samadene omahe, lan sabêktine palungguhane, yèn ora anyukupi, lulusa pamujange sakarine, dèn wèhana pagawean sapatute. Yèn wis anyukupi, sirnaa [sirna...]

--- 19 ---

[...a] pamujange.

Art. IX.

Voor de som (1), die door procesvoerenden bijde regtbank intezetten is, bepaal ik, dat deaanklager de helft van zijne pretentie, en de aangeklaagde de geheele pretentie zal moeten opbrengen. Indien de aangeklaagde niet zooveel bezit als hij zou moeten verliezen, dan vergun en magtig ik u, zijne eigendommen te verkoopen, opdat hij dit verlieze: en als hetzelve toereikend is, dan geve men het over aan den winner, en daarmede neme de schuld een einde. Indien de opbrengst van zijn verkocht eigendom niet toereikend is, dan blijve hij voor het ontbrekende gedeelte zijnen schuldeischer maar als pandeling dienen, en werk voor hem verrigten naar billijkheid; waarbij ik bepaal, dat hij daags één dubbeltje krijge met den kost, of 'twéé dubbeltjes zonder den kost, en dat dit in mindering geschiede van zijne schuld (2). Is zijn arbeid toereikende geweest, dan neme de schuld daarmede een einde. Indien een beambt persoon schulden heeft, waarvoor zijn Wedhono of Kliwon borg wil staan, en

--- 280 ---

daarna veroordeeld wordt om alspandeling te dienen, dan zal hij voort uit zijne betrekking ontslagen blijven; zijne eigendommen, huis enwoning zullen dan in beslag genomen worden, alsmede ook het bekti-geld (3), dat zijn opvolger in die betrekking, voor het ontvangen dier betrekking betaalt. En indien de gezamenlijke opbrengst van dit alles nog niet toereikende is om zijne schuld aftedoen, dan zal zijn Wedhono of Kliwon verpligt wezen om er de rest bij te passen. Maar dan magde bijpassende partij hem ook nemen en als pandeling voor zich laten werken. Doch zoo hij geen' Wedhono of Kliwon tot borg heeft, dan zal hij volgens de bovengenoemde bepalingen behandeld worden: zijne bezittingen, huis en woning zullen genomen worden, alsmede al het bekti-geld, door zijnen opvolger te betalen: en is dit alles niet toereikende, dan blijve hij voor de rest pandeling, om werk te verrigten naar billijkheid, tot dat het voldoende is, waarop zijn pandelingschap eindigt.

Prakara ping 10.

Anadene wong anggugat, măngka tămpa mujangan, iku dèn rêksaa, aja kongsi utang ing wong liyan. Dene yèn kongsi utang ing wong liyan, iku dèn jogana marang wong kang duwe mujangan. Ing potange nalikane durung dadi mujangan, yèn mênang panggugate, wong kang anggugat iku anêbusana pamujange, yèn wis ditêbusi, nuli sira pasrahêna pamujange marang kang mênang. Dene yèn ora gêlêm anêbusi, iku aja tan ora angantèkêna sarampunge pamujange.

Art. X.

Wanneer een eischer den gedaagde tot pandeling ontvangen heeft, dan moet hij oppassen, dat deze geene nieuwe schulden make bij andere menschen; en zoo hij dezelve maakt, dan moeten zij door den man, wiens pandeling hij is, in voorschot worden betaald. Maar zoo er iemand den pandeling komt aanklagen voor eene schuld, welke deze, alvorens pandeling te worden, gemaakt heeft, en als hij deze aanklagt wint, dan zal deze aanklager den pandeling voor zich moeten [moe...]

--- 281 ---

[...ten] uitlossen; en is hij uitgelost, dan levere gij hem in pandelingschap aan den winner over. Maar zoo hij hem niet uitlossen wil, dan wachte hij tot dathetstaande pandelingschap zij afgedaan.

Prakara ping 11.

Anadene yèn ana wong olèh maling, padha atitira lan asaida ing măncapat măncalimane, sarta asaida ing pradataningsun. Malinge yèn kacêkêl urip, sira gawaa bêbandan, yèn kacêkêl mati, sira gawaa bathange,

--- 20 ---

yèn sajroning rangkah. Yèn sajabaning rangkah, yèn kacêkêl urip, sira gawaa bêbandan, yèn kacêkêl mati, sira gawaa kupinge. Awusana ana wong anututi asaid ringkês, ing sajroning patang puluh dina, iya dadia pisaide, yèn luwih patang puluh dina, ora dadi pisaide. Sarta oborana banjar omahane miwah têtanggane lan măncapat măncalimane. Yèn katêmu goroh kang asaid ringkês, sira patrapana dhêndha salawe reyal, sirnaa panggugate.

Art. XI.

Zoo iemand eenen dief heeft, dan sla hij den titir, en geve het aan de omliggende dhesa's en aan de Pradhoto aan. Indien de dief levend gegrepen wordt, zoo brenge men (1) hem gebonden op: komt hij dood in handen te vallen, zoo brenge men zijn lijk op, indien het binnen de grenzen der hoofdplaats gebeurt. Heeft het buiten de grenzen plaats, en wordt hij levend gegrepen, zoo brenge men hem gebonden op; en wordt hij dood zijnde gegrepen, zoo brenge men slechts zijn oor op. Indien er vervolgens iemand achteraankomt met de aangifte dier zaak, waarin de lijder zelf de misdadigewas (2), dan zal deze aangifte, nog binnen de 40 dagen geschiedende, worden aangenomen; doch na de 40 dagen, niet meer. Men doe alsdan in den tuin en 't huisvan 't gepleegde feit, en bij de buren en in de omliggende dhesa'e onderzoek en neme inlichting; en zoo debovengenoemde aanklager bevonden wordt te liegen, dan zult gij hem eene boete van 25 rejalen opleggen, en daarmede zal de aanklagt vervallen.

Prakara ping 12.

Anadene yèn ana wong anyaidake rajapêpati, wong mati angamuk, wong mati ambegal, wong mati amêmaling, ambêradhad, măngka dèn saidake ringkês, yèn goroh kang said ringkês, sira dhêndhaa salawe reyal, tanpa dadi panggugate.

Art. XII.

Wanneer iemand aangifte doet van doodslag, gepleegd aan eenen amok-maker, straatroover, dief of

--- 282 ---

veedief; en wanneer er alsdan van de andere zijde eene tegenaangifte geschiedt, die valsch is, dan zult gij daar eene boete van 25 rejalen op zetten en de aanklagt laten vervallen.

Prakara ping 13.

--- 21 ---

Anadene yèn ana kawulaningsun, wong desa anyidhêm rajatatu, apadene anyidhêm rajapêpati, yèn ora asaid ing pradataningsun, kongsi kaliwat ing patang puluh dina, iku kang duwe momongan sira dhêndhaa salawe reyal, ingsun anggêri cacah sawah têlung jung sapandhuwur, yèn têlung jung sapangisor ana etunge.

Art. XIII.

Wanneer een dorpeling eene verwonding of moord stilzwijgend voorbij laat gaan, en niet aan de Pradhoto aangeeft, zoodat er 40 dagen verloopen, danzult gij het hoofd, onder wien de gewonde of vermoorde stond, eene boete opleggen, welke ik bepaal op 25 rejalen voor hem, die 3 djoeng (1) sawah bezit; en naar evenredigheid, wanneer hij meer of minder dan 3 djoeng in bezit heeft.

Prakara ping 14.

Lan maninge manawa ana wong candhak cêkêl dudu kang duwe prakara, sira dhêndhaa sèkêt reyal. Yèn candhak cêkêl marang kang duwe prakara dhewe, sira dhêndhaa salawe reyal. măngka ana nganti dadi têtukaran, ana kang tatu utawa mati, yèn ana ali warise ora narima, ali warise kang candhak cêkêl, tanpa dadia panggugate. Yèn ana ali warise kang dèn candhak cêkêl ora narima, mulura panggugate munggah surambi.

--- 22 ---

Art. XIV.

Wanneer iemand, voor de eene of andere zaak, een' anderen, die er niets mede gemeen heeft, aanhoudt, en diens goederen voor zich neemt (1); dan beboete gij hem voor 50 rejalen. Houdt hij iemand aan, die er wel mede gemeen heeft, en neemt hij dien het zijne af, dan beboete gij hem voor slechts 25 rejalen. En als het tusschen hen beiden tot vechten komt, zoodat een hunner gewond of gedood wordt, en de bloedverwanten hiermede niet te vreden, er zich over beklagen, dan mag de aanklagte niet aangenomen worden, indien het de bloedverwanten van den aanhouder zijn. Maar zijn het de bloedverwanten van den aangehoudene, die er zich over beklagen, dan ga de aanklagt haren gang, en worde naar de Soerambi opgezonden.

--- 283 ---

Prakara ping 15.

Lan maninge yèn ana srilara rajapêpati ana sajroning nagara, enggal nuli pariksanên sakèhe kang pêrak ing omahe, sarta padha golèka titik marang kang agawe ala kang nganiaya, ingsun anggêri patang puluh dina. Yèn ora olèh titik sajroning patang puluh dina, nuli sira cêngkala ama jupat, satus patang puluh cêngkal, wêtokêna dhêndhane satus salawe reyal. Kaya mêngkono manèh, yèn ana srilara sajabaning rangkah, sira pariksaa sakèhe măncapat măncalimane bumi desa kang katiban srilara mau, sarta padha têmpuhêna golèki titik ingkang agawe ala iku, iyaingsun anggêri patang puluh dina. Aja nganggo sira cêngkal, têtêp wong desa măncapat măncalimane, sira wêtoktêna[5] diyate satus salawe reyal.

Art. XV.

In geval van verwonding of moord, binnen de hoofdplaats, moet gij ten spoedigste onderzoek laten doen, bij allen die in de nabijheid dier plaats wonen, en den misdadige doen opsporen, waarvoor ik den tijdvan 40 dagen stel. Is men hem binnen dezen tijd niet op het spoor gekomen, dan neme gij van de vier hoeken van het huis met den maatstok eenen afstand van 140 maten (1); en al wat binnen dezen omvang gelegen is, brenge de boete (2) op van 25 rejalen. Evenzoo handele gij, wanneer er eene verwonding buiten de grenzen der hoofdplaats gebeurt. Ten spoedigste geschiede er onderzoek in alle de omliggende dhesa's, en in de dhesa, waarin de verwonding is voorgevallen; waarbij allen verantwoordelijk gesteld worden voor het opsporen van den misdadige. Ook hiervoor stel ik den tijd van 40 dagen. Hierbij gebruike gij geenen maatstok, daar het eene vaste bepaling is voor de omliggende dhesa's, dat gij dezelven hier eene boete van 125 rejalen voor laat opbrengen.

Prakara ping 16.

--- 23 ---

Dene yèn ana kawulaningsun padu dèn sêsuwe marang lurah bêbêkêle, ora dèn ladèkake ing pradata tumuli, ingsun wênangake yèn ngungsia ing parentah dhewe. Nuli Si Adipati Sasradiningrat amêtokêna ing pradata. Dene ingkang nyênyuwe makewuh iku sira dhêndhaa, yèn gugate rajapêpati sira dhêndhaa rong puluh reyal, yèn gugate rajamal, sira dhêndhaa sapuluh reyal. Dene kang aran lurah babêkêle pacanthelane gone omah-omah, iya minăngka lurah babêkêle wong iku.

Art. XVI.

Wanneer een proces-hebbend persoon door zijnen Loerah of Bekkel vertraagd wordt, en zijne zaak niet aanstonds aan de Pradhoto wordt ingediend, dan regtig ik hem zijne toevlugt tot de hooge regering te nemen, opdat de Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat het voor de Pradhoto late komen; terwijl gij den vertrager of dwarsboomer beboeten zult voor 20 rejalen, indien het eene aanklagt van moord was; voor 10

--- 284 ---

rejalen, wanneer het eene aanklagt was betreffende goederen; want de Loerah of Bekkel, in wiens wijk hij met diens verlof woonachtig is (1), moet ook dien man tot Loerah en Bekkel strekken.

Prakara ping 17.

Lan maninge kawulaningsun, jêjênêng, lawang, sarayuda, yèn randhat gone amêtokake lêladène, barang prakarane kang mêtu awit têka ing pradata, ingsun wênangake angundura ing pasebane. Nuli ingkang kaundur apepea marang wadanane. Ingsun anggêri lawas-lawase pangundure patang [pa...]

--- 24 ---

[...tang] puluh dina, mêksa ora bisa ngladèkake kang ginugat, wadanane sira patrapana dhêndha sèkêt reyal. Wadanane yèn ana pakèwuhe, nuli awea wêruh marang Si Adipati Sasradiningrat, supaya aja kongsi ora mêtu.

Art. XVII.

Indien een Djekso, Lawang of Sorojoedho talmt met het uitleveren van eenen persoon, of met het indienen van eene zaak, van welken aard het ook zij, die voor de Pradhoto komen moet, dan regtig ik u hem van zijne verschijning in de Pradhoto (1) te ontslaan. Vervolgens hebbe de ontslagene zich tot zijnen Wedhono te wenden (2); 40 dagen bepaal ik dat zijn ontslag dure. Blijft hij in de onmogelijkheid van den opgeeischte te voorschijn te brengen, dan moet gij den Wedhono voor 50 rejalen beboeten; en zoo de Wedhono daar bezwaren tegen heeft intebrengen, dan moet gij daarvan kennis geven aan den Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat, opdat de opgeeischte persoon ten laatste tevoorschijn kome.

Prakara ping 18.

Anadene yèn ana wong mumpangkara ing pradata barang prakarane, iku Ngabèi Amongpraja enggal awea wêruh marang Si Adipati Sasradiningrat, supaya aja kongsi ora pêdhot pêpadone ing têlung sasi. Nuli Si Adipati Sasradiningrat amlaksanaa marang wong mumpangkara ing pradata iku mau, sarta dene wêtokêna marang pradataningsun. Dene Si Adipati Sasradiningrat, yèn randhat gone amlaksana, nganti luwih têka patang puluh dina, Si Ngabèi Amongpraja angunjukana uninga ing ingsun, iku Si adipati Sasradiningrat ingsun dhêndha 60 reyal. [re...]

--- 25 ---

[...yal.]

Art. XVIII.

Indien iemand weêrspannig is, en in de eene of andere zaak zich tegen de Pradhoto verzet, dan moet gij, Si Ngabehi Hamong-Prodjo, dit ten spoedigste aan den Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat laten ween, opdat het proces binnen de 3 maanden afgedaan zij. Daarop zal de Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat den weêrspannige, die zich tegen de Pradhoto verzet, bestraffen, en aan de Pradhoto overleveren: en

--- 285 ---

indien de Rijksbestierder zelf in het bestraffen traag of nalatig is, en daarmede 40 dagen voorbij laat gaan, dan zult gij, Si Ngabehi Hamong-Prodjo er mij van verwittigen, waarop ik den Rijksbestierder eene boete van 60 rejalen zal opleggen.

Prakara ping 19.

Lan maninge yèn ana wong gugat amotangake, sarupane kawulaningsun sajroning nagara, gêdhe cilika wonge kang utang, apadene kang motangake, yèn ora nyêkêl layang pratandhane kang utang sarta cape, yèn nganti dadi prakara, katur ing parentah, tanpa dadia panggugate. Lan maninge lamun ana wong utang ngaku awèh bungahan, apadene pangakune wis nicil, yèn ora ana layange pratăndha muni yèn wis nicil apadene yèn wis ambungah, iku ora ingsun dadèkake pangakune wis nicil sarta ambungahi iku mau. Mêngkono manèh lamun ana wong ginugat ing utange, măngka ature wis anyaur ing utange kabèh, yèn durung dijaluk layange pratăndha marang kang amotangake, lawas-lawas misih anggugat, ingkang utang mêksa ngaku uwis nyaur, iku unggahna

--- 26 ---

ing surambi. Apadene mubarang prakara, yèn abot ana pakewuhe, iya sira unggahêna ing surambi utawa marang ing parentah.

Art. XIX.

Wanneer een schuldeischer binnen de hoofdplaats zijnen schuldenaar aanklaagt, onverschillig tot welken rang of stand de een en de andere behoore; en als hij daarvan geen gestempeld schuldbewijs in handen heeft, zoodat er eene zaak van ontstaat, en aan de regering overgegeven wordt; dan zal deze aanklagt niet aangenomen worden. En wanneer een schuldenaar beweert de renten der geleende som geheel of gedeelte lijk te hebben afgedaan, en daarvan geen ' geteekenden bewijsbrief in handen heeft, inhoudende dat hij deze renten reeds geheel of gedeeltelijk heeft afgedaan, dan zal ik deze verklaring niet voor geldig houden. Even zoo wanneer iemand voor schulden aangeklaagd wordt, en hij verklaart de geleende som geheel te hebben terug betaald, en zijn geteekend schuldbewijs nog niet van zijnen geldleengever te hebben teruggevraagd of gekregen; terwijl deze laatste op den duur aanhoudt hem te vervolgen, en de eerste volhoudt de geleende som te hebben afbetaald, danzult gij deze zaak naar de Soerambi opzenden. Alsmede alle zaken, die met moeijelijkheden en zwarigheden gepaard gaan, zult gij opzenden naar de Soerambi of naar den Rijksbestierder (1).

--- 286 ---

Prakara ping 20.

Kaya mêngkono manèh, mênawa ana wong anggugat barang kang dèn gugatake, awusana ana wong matur ing parentah, yèn panggugate wong iku goroh, enggal sira pariksaa ing tăngga-têparone wong kang matur anggorohake mau, utawa ing tăngga-têparone wong kang anggugat. Yèn ingkang anggugat pariksane têmên goroh, aja sira dadèkake panggugate, sarta sira patrapana dhêndha salawe reyal. Yèn ora olèh pariksane wong kang matur anggorohake, iku patrapana dhêndha salawe reyal. Ingkang gugat mulura pêpadone.

Art. XX.

Wanneer iemand over iets is komen aanklagen, wat zaakhetook zij, waarover aangeklaagd wordt, en als een ander daarna bij de regtbank komt zeggen, dat de aanklagt van den eerste valsch is; dan moet gij zulks ten spoedigste onderzoeken bij de buren en overburen van den man, die den eersten aanklager is komen tegenspreken, en ook bij de buren en overburen van den eersten aanklager zelven. En als de eerste aanklager bij onderzoek bevonden wordt waarlijk te hebben gelogen, dan moet gij zijne aanklagt vernietigen, en hem voor 25 rejalen beboeten: maar indien het berigt van den anderen man, die hem kwam tegenspreken, bij 't onderzoek niet bevestigd wordt, dan legge gij dezen eene boete van 25 rejalen op, enlate het proces van den eersten aanklager doorgaan.

Prakara ping 21.

Anadene yèn ana wong siji ginugat wong

--- 27 ---

loro, barêng panggugate, iya padha rampungana barêng. Dene yèn sarênti panggugate, kang sawiji anggugat ing dina Sênèn, kang sawiji anggugat ing dina Kêmis, êndi kang dhingin iya rampungana dhingin, dene ingkang kari anggantèkêna sarampunge.

Art. XXI.

Wanneer één persoon door twee andere personen wordt aangeklaagd, en deze beide aanklagten te gelijker tijd plaats hebben, dan moet gij deze beide zaken ook te gelijker tijd afdoen. Maar hebben de aanklagten, de eene na de andere, plaats, zoodat b.v. de een op Maandag, en de ander op Donderdag zijne aanklagt indient, dan moet die van beiden, die 't eerste heeft aangeklaagd, ook 't eerste geholpen worden, terwijl de ander te wachten hebbe, tot dat diens zaak is afgedaan.

--- 287 ---

Prakara ping 22.

Manawa ana ngamal ilang, rupane sawiji, măngka dèn aku wong loro, iku padha waspadaa ing cirine, sarta padha duwea sêksi loro, padha wani supata ing karo-karone miwah sêksine, iku sira titika layange pisaid. Êndi kang dhingin titimangsane ing pisaide, iya iku kang mulura pêpadone.

Art. XXII.

Wanneer er eenig goed verloren is, bestaande in één stuk, en wanneer er twee menschen zijn, die het zich zelven toekennen, dan moeten beide zeer naauwkeurig de kenteekenen opgeven, die het verlorene voorwerp onderscheiden; en beiden moeten twee getuigen hebben, en van weêrszijde met hunne getuigen durven zweren; dan late gij de zaak opsporen, en die van beiden, wiens brief van aangifte het vroegste gedagteekend is, diens proces worde aangenomen en hebbe zijnen gang (1).

Prakara ping 23.

Lan maninge manawa ana wong ginugat, măngka kang duwe momongan, ora ngaku duwe momongan wong kang ginugat iku, măngka padha kiyate, nuli enggal sira pariksaa. Yèn têrang [têr...]

--- 28 ---

[...ang] pariksane, măngka nyata, dudu momongane, iku kang gugat sira patrapana dhêndha salawe reyal, sirnaa pêpadone. Dene pariksanira mau wis têrang, têtêp momongane, iku kang mungkir mau sira patrapana dhêndha salawe reyal.

Art. XXIII.

Wanneer het hoofd van eenen aangeklaagde ontkent diens hoofd te wezen, en als de aanklager zoo wel als hij, beiden hun voorgeven staande houden, dan moet gij het onderzoeken: en alshet bij onderzoek duidelijk blijkt en waar is, dat hij het hoofd van den aangeklaagde niet is, dan zult gij den aanklager eene boete van 25 rejalen opleggen; en daarmede zal zijn proces (1) vervallen. Maar zoo het bij onderzoek blijkt, dat hij waarlijk zijn hoofd is, dan zult gij hem, die zulks ontkende, voor 25 rejalen beboeten.

Prakara ping 24.

Anadene mungguh kawulaningsun, wong kalang, wong pinggir, wong gajahmati, gone omah-omah, êndi ingkang ingsun andikakake anglumpukake, iya iku lurah bêbêkêle. Yèn padu salakirabi, yèn wong kalang kuwat lanange, yèn wong pinggir wong gajahmati, kuwat wadone.

Art. XXIV.

Onder het volk der Kalang's, Pinggir's en Gadjah-mati's, zal daar ter plaatse waar zij wonen (1), diegeen wien ik aanstel, om hen bij elkander te houden, ook hun Loerah of Bekkel zijn. En in hunne

--- 288 ---

zaken tusschen man en vrouw zal voor het volk der Kalang's de man, en voor het volk der Pinggir's en Gadjah-mati's de vrouw den voorrang hebben (2).

Prakara ping 25.

Lamun ana wong kelang-elangan, wis sabayawara ing tăngga-têparone, miwah măncapat măncalimane, sarta wis pisaid ing pradata, măngka olèh titik ana ing nêgara,

--- 29 ---

miwah ana desa-ingadesa, apadene ana pasar, sanajan luwiha patang puluh dina, iya mulura panggugate. Iku pariksanên layange pisaid, yèn têtela rupane lan cirine, iya têtêp amal kang katitik mau muliha marang wong kang gugat, dene wong kang kaagonan ngamal iku, angaku olèhe tuku, yèn ora bisa nêkakake kang dèn tukoni, iku sira supatanana. Yèn gêlêm supata ilang durjanane, apadene yèn ngaku olèhe tuku ing pasar, asêksi marang tăndha, iku padha sira supatanana. Yèn ora gêlêm supata, iya têtêp durnajane.[6]

Art. XXV.

Wanneer iemand iets komt te verliezen, en zulks aan de naaste en verdere buren en aan de omliggende dhesa's bekend heeft gemaakt, en aan de Pradhoto heeft aangegeven, - en wanneer hij het verlorene naderhand op de hoofdplaats, of in de eene of andere dhesa of op depasar ontdekt (1), dan hebbbe de aanklagt, ook dan zelfs wanneer er reeds 40 dagen verlopen zijn, haren gang: waarbij gij tevens het verbaal der aangifte naauwkeurig na moet zien. En wanneer de gedaante en kenteekenen van het verlorene goed daarin duidelijk beschreven zijn, en juist overeenkomen met het goed, dat ontdekt is geworden, dan worde het den eischer teruggegeven. Maar wanneer de man, die het verlorene goed zoo lang onder zich gehad heeft, beweert dat hij het heeft gekocht, en als hij den man, die het hem verkocht heeft, niet kan laten komen, dan zult gij hem laten zweren, en zoo hij zweren wil, dan vervalle de tegen hem gemaakte verdenking. Verders als hij beweert het op de pasar te hebben gekocht, en daarbij den tondo (2) tot getuige te hebben genomen, dan late gij hem en den tondo beiden zweren: en zoo deze niet zweren wil, dan zij het ook bewezen dat hij een schelm is.

Prakara ping 26.

Lamun ana wong nanêmu, barang mal kang tinêmu rupaa jaran, kêbo, sapi, mênjangan, wêdhus sapêpadhane, ana ing nagara, miwah desa-ingadesa, ing ngêndi-êndi gone nanêmu, enggal bayawarakna ing tăngga măncapat măncalimane kang pêrak [pêr...]

--- 30 ---

[...ak] ênggone ananêmu amal iku mau, sarta awèha wêruh marang babêkêle. Dene amale dèn gantungêna marang lurahe, lan asaida marang ing pradata, melike olèhe nêmu iku digawaa. Ingsun wangêni patang puluh dina, yèn ora ana kang ngaku kongsi têlung sasi, têtêp amal iku dadia duwèke wong kang nêmu.

Art. XXVI.

Wanneer iemand iets vindt, 't zij een paard, buffel,

--- 289 ---

koe, hertebeest, schaap of anderszins, op de hoofdplaats of in de een' of andere dhesa, dan moet hij dat, waar ter plaatse hij het ook vinde, bekend maken aan de buren en omliggende dhesa's nabij de plaats, waar hij deze goederen gevonden heeft. Voorts moet hij het den Bekkel laten weten, en het gevondene goed bij den Loerah in bewaring stellen, en de zaak bij de Pradhoto gaan aangeven. De gevondene zaak worde alsdan derwaartsgebragt. Dit alles bepaal ik, dat binnen 40 dagen geschied zij: en zoo niemand binnen 3 maanden zich het gevondene goed komt toeeigenen, dan mag het den vinder worden gegeven.

Prakara ping 27.

Manawa ana wong padu barang kang pinadu, khale wis dikalahake têka ing pangadilan, sabab paturane ora têtela, sarta wis karampungan, dene kang mênang wis tămpa layang pikudhung mênang, antara lawas anggugat manèh, ingkang digugat iya kang digugat mau, dene kang digugatake tunggal prakarane, iku tanpa dadia panggugate. Dene yèn gugate sèjèn prakarane, mulura pêpadone, sarta brêsihana lawan supata.

Art. XXVII.

Indien iemand, over eene zaak een proces voerende, het bij regterlijke uitspraak komt te verliezen, om reden, dat zijne verklaring niet duidelijk was, dan zal, wanneer het vonnis reeds gestreken is, daarvan aan de winnende partij een afschrift (1) worden gegeven. En indien eenigen tijd daarna de aanklager denzelfden persoon voor dezelfde zaak weder aanklaagt, dan zal deze aanklagt niet worden aangenomen. Maar betreft de aanklagt eene andere zaak, dan hebbe het proces zijnen gang, en gij zuivere den aanklager met eenen eed (2).

Prakara ping 28.

--- 31 ---

Lamun ana wong muruk ngèlmu kadigdayan, lan kanuragan, măngka akon anjajal anyuduk utawa mênthung marang muride, khale wis têmên-têmên panrimane, utawa ing tatune, sarta kasêksèn ing tăngga-têparone, utawa marang lurah bêbêkêle, sarta măncapat măncalimane, măngka nuli sinuduk marang muride, tatu utawa mati, yèn ana gugate ali warise ora narima, tanpa dadia panggugate, sabab têka panggawene dhewe. Kaya mêngkono manèh, manawa ana gèsrèk padha rewange, măngka katiwasan ing salah sawijine, tatu utawa mati, yèn ana gugate ali warise ora narima, tanpa dadia panggugate, sabab iku têka têkabure dhewe.

Art. XXVIII.

Wanneer een onderwijzer in tooverij en bovennatuurlijke kunsten en in die van zich onkwetsbaar te maken (1), zijnen leerling gelast, op hem (onderwijzer)

--- 290 ---

eene proef daarvan te nemen met steken of houwen; en als hij (onderwijzer) betuigt hierin, zelfs in geval van verwonding, genoegen te nemen, - wanneer de overburen, de Loerah en Bekkel, en de omliggende dhesa's hiervan getuigen zijn geweest, en de onderwijzer dan door zijnen leerling gewond of gedood wordt; en als de bloedverwanten van den gewonde of gedoode zich hierover komen beklagen; - dan zal deze aanklagt niet worden aangenomen, omdat het zijne eigene schuld is. - Even zoo, wanneer tweemakkers elkander tarten en bevechten (2), en een van beiden daarbij het ongeluk heeft van gewond of gedood te worden, en als zijne bloedverwanten zich daarover komen beklagen, dan worde deze aanklagt niet aangenomen, omdat dit ongeluk aan zijne eigene baldadigheid te wijten is.

Prakara ping 29.

Manawa ana wong mêmantu utawa tingkêb lan anêtaki sapêpadhane wong ewuh-ewuhan, măngka anyênyuruhi wong kang padha angrewangi,

--- 32 ---

saulihe wong kang padha jêjagongan, măngka wong kang angrewangi, apadene sêsuruhane kang padha anginêp, iku barang dandanane kang pangajiiya padha titipêna marang kang duwe omah. Măngka nganti ilang kamalingan, ana ing pasimpênan sajroning omah, iku kang duwe omah ewuh-ewuhan mau katêmpuhan, tindaking têmpuh tribaga, patrape kaya wong kamalingan ana ing panginêpan, sarta padha supataa, ing karo-karone. Dene yèn dandanane ora dititipake, măngka ilang kasêbrotan kamalingan, wonge kang duwe gawe iku ora katêmpuhan, nanging wong sakukubane iku padha supataa kabèh, kajaba prayayine. Dene yèn olèh titik, mulura pêpadone.

Art. XXIX.

Wanneer er in eenig huis eene bruiloft, of de zevende maand eener eerste zwangerschap, of eene besnijdenis of eenig ander feest van dien aard gevierd wordt (1), en men daarbij eenige gasten en andere menschen uitnoodigt, om in het maken der toebereidselen te helpen (2), - dan zullen (bij het naar huis gaan van hen (3), die bij het feest rondzaten) zij, die hielpen, en die gasten, die er den nacht overblijven, hunne goederen en kleederen van waarde in bewaring moeten geven aan den heer des huizes. En wanneer er dan in de bewaarplaats binnen in 't huis iets van verloren raakt, dan zal de heer des huizes, waar

--- 291 ---

het feest gegeven is, er aansprakelijk voor wezen. In deze vergoeding van 2/3 gedeelte han dele men naar denzelfden regel als in 't geval, dat iemand ten huize van den man, bij wien hij vernacht, bestolen wordt. En hierbij worde van beide zijden de eed afgenomen. Maar indien de goederen, niet in bewaring gegeven zijnde, met geweld gestolen worden (4), dan zal de man, die het feest gaf, er niet aansprakelijk voor wezen; maar allen gezamenlijk, die zich daar ter plaatse bevinden, ambtenaren uitgezonderd, zullen moeten zweren. En zoodra er van het gestolene eenig spoor ontdekt wordt, kan het proces zijnen gang hebben.

Prakara ping 30.

Lan maninge manawa ana wong nunggang jaran, ana ing lêlurung, măngka kongsi anunjang wong utawa

--- 33 ---

bocah, nganti tatu utawa mati, ali warise ora narima, mulura panggugate. Dene wong nunggang jaran têtunjangan padha wong nunggang jaran, măngka tiba salah sawijine, wong kang nunggang iku tatu utawa mati, yèn ali warise ora narima, mulura panggugate. Dene jaran kang ditunggangi iku, bandhang măngka nunjang wong utawa bocah, nganti tatu utawa mati, yèn ora narima ali warise, mulura pêpadone, nanging wong kang nunggang iku kadiyat samurwate.

Art. XXX.

Wanneer iemand te paard op straat een' man of kind komt te overrijden, zoodat het gewond of dood is, en als de bloedverwanten van den persoon, die overreden is, hier niet in berusten willen, dan moge de aanklagt plaats hebben. Indien een man, te paard gezeten, tegenaangereden wordt door een' ander, die ook te paard ik, en een van beiden van het paard valt, zoodat hij gewond of dood is, dan mogen zijne bloedverwanten, indien zij er niet in berusten, daarover hunne aanklagt indienen. Wanneer een paard, dat bereden wordt, op den hol gaat en een' man of kind overrijdt, zoodat het gewond of dood is, en als de bloedverwanten daarmede niet te vreden zijn, dan moge de aanklagt plaats hebben: maar de man, die het paard bereed, betale slechts naar evenredigheid eene boete tot schadevergoeding (1).

--- 292 ---

Prakara ping 31.

Lamun ana wong angingu kêbo sapi utawa jaran sapêpadhane, yèn dingon utawa dicancang, ana ing pinggir dêdalan utawa ana ing lêlurung, măngka anggudag utawa ngidak bocah, kongsi tatu utawa mati, yèn ora narima ali warise, mulura panggugate. Dene wong kang ngingu kêbo sapi jaran iku mau, kapatrapan diyat samurwate. Măngka ali warise mêkas [mêka...]

--- 34 ---

[...s] ora narima, iya unggahêna marang ing surambi. Dene yèn kêbo sapi sapêpadhane iku, yèn dingon ana ing ara-ara, utawa ana ing alas, măngka ana wong utawa bocah, amarani kêbo sapi sapêpadhane kang dicancang ing ara-ara mau, măngka disundhang, nganti tatu utawa mati, yèn ali warise ora narima, tanpa dadia panggugate, nanging kêbo kang nyundhang mau dadi ranjapane.

Art. XXXI.

Als iemand er buffels, koeijen, paarden of dergelijk vee op nahoudt, en deze geweid worden, of vastgebonden staan aan den rand der weg of straat, en aldaar een kind stooten of trappen, zoodat het gewond of dood is, dan mogen de bloedverwanten, indien zij er niet in berusten, daar hunne aanklagt over indienen; en de eigenaar dier buffel, koe of paard zal eene geëvenredigde som tot schavergoeding betalen moeten: en wanneer daarmede de bloedverwanten nog niet tevreden zijn, dan zende gij de zaak naar de Soerambi op. Maar indien de buffel, koe of ander vee op de opene heide of in een bosch geweid wordt, of vastgebonden staat, - wanneer alsdan een man of kind hetzelve nadert, en stooten krijgt, dat zij er dood of gewond van worden, dan zal de aanklagt der bloedverwanten, als zij er niet in berusten, niet worden aangenomen: slechts zal de buffel of het beest, dat deze stooten heeft toegebragt, verbeurd worden verklaard (1).

Prakara ping 32.

Lamun ana wong lumaku bêngi, ana sajroning nagara, padha anggawaa obor. Dene yèn mati obore ana ing dêdalan, măngka êntèk obore, wong kang lumaku iku mau nuli anjaluka tulung obor marang wong kang padha omah pêrak dalan. Wong kang dijaluki tulung iku, enggal atêtulunga obor. Dene yèn adoh omah gone kapatèn obor, iku aja tan ora wong kang lumaku [luma...]

--- 35 ---

[...ku] padha arêrasana, iku minăngka dadi obore. Dene yèn katiwasan kacidra ing wong, tatu utawa mati, yèn ana gugate angarani wong, mulura gugate munggah ing surambi, yèn ora angarani wong, iku ora katêmpuh ing nagara. Dene yèn ana wong lumaku, ora anggawa obor, măngka katiwasan kacidra ing wong tatu utawa mati, yèn ali warise ora narima, tanpa dadia panggugate, sabab wis kainane dhewe. Anadene wong omah-omah kang padha cêdhak ing dêdalan, yèn ora gêlêm têtulung obor, iku sira patrapana dhêndha samurwate.

Art. XXXII.

Al wie 's nachts binnen de hoofdplaats uitgaat, neme eene flambouw mede (1). Indien zijne flambouw op weg uitgaat of opgebrand is, dan verzoeke hij aan de menschen, die nabij den weg wonen, hem met eene flambouw te helpen. De man, wien deze hulp gevraagd wordt, verleene hem dezelve ten spoedigste. Indien de huizen te verafgelegen zijn van de plaats waar zijne flambouw uitgaat, dan late hij niet na hardop te praten, [pra...]

--- 293 ---

[...ten,] dienende dit in plaats van eene flambouw. Indien hij dan door iemand heimelijk overvallen wordende, een ongeluk krijgt, gewond of gedood wordt, en daarvan eene aanklagte met opgave van den naam des daders ingediend wordt, dan hebbe deze aanklagt haren gang en worde opgezonden naar de Soerambi. Maar als men den naam van den dader niet kan opgeven, dan is de regering er niet aansprakelijk voor (2). - Indien een man des nachts zonder flambouw op weg is, en door iemand heimelijk overvallen wordende, een ongeluk krijgt, gewond of gedood wordt, en wanneer zijne bloedverwanten daar niet in berusten, dan worde evenwel hunne aanklagt niet aangenomen, omdat het aan zijne eigene onvoorzigtigheid te wijten is. Maar als een man, digt bij den weg wonende, hem niet met eene flambouw helpen wil, dan zult gij hem naar evenredigheid eene boete opleggen.

Prakara ping 33.

Anadene kawulaningsun wong măncanagara, yèn padudon alêlawanan lan wong ing Surakarta Adiningrat, iku tumindaka kaya tindake kawulaningsun ing Surakarta Adiningrat, iku Si Ngabèi Amongpraja awèha wêruh marang Si Adipati [A...]

--- 36 ---

[...dipati] Sasradiningrat, nuli si adipati enggal amêtokêna marang wong kang sinêrêg iku mau. Dene yèn alêlawanan padha wong măncanagara, ingsun wangêni kalamangsane malêbu garêbêg Mulud.

Art. XXXIII.

Wanneer een man uit de Montjo-negoro een proces voert tegen een' man van Soerakarta Hadhiningrat, dan worde daarin dezelfde regel gevolgd als in een proces tusschen twee menschen van Soerakarta Hadhiningrat. Hiervan geve gij, Si Ngabehi Hamang-Prodjo, alsdan berigt aan den Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat, opdat deze den gedagvaarden man doe uitkomen. Maar indien het proces plaats heeft tusschen twee lieden uit de Montjo-negoro, dan bepaal ik ter behandeling van hetzelve den tijd, waarop men voor Grebeg-Moeloedh (1) op de hoofdplaats gewoon is te komen.

--- 294 ---

Prakara ping 34.

Anadene sarupane wong kang manjing dadi jêksa jêjênêng lawang sarayuda, iku padha supatanana kang bangêt, sarta padha angawruhana marang sarupane kang dadi rêgêding nagara, kang kalêbu dadi golonganing durjana, kaya begal maling bradhad kècu bêdhog colong cêlêr juput, sapêpadhane durjana, iku sira lan sakancanira iya padha angawruhana, yèn wis têrang sira cêkêla, yèn abot ana pakèwuhe, enggal awèha wêruh marang Si Adipati Sasradiningrat, kang anyêkêla.

Art. XXXIV.

Al wie den post van Djekso, Djenneng, Lawang of Sorojoedho aanvaart, legge een' zwaren eed af, en neme kennis van alle ongeregeldheden, die op de hoofdplaatsgebeuren en die tot het soort van schelmereijen behooren of daarmede in verband staan, zooals straatrooverij, diefstal, veedieverij, huisrooverij bij nacht, pluimveedieverij, dieverij in 't algemeen, of door wegsleping of door ontfutseling bewerkstelligd, en dergelijke schelmerijen meer; hiervan moet gij en uwe medeleden kennis nemen. En is er van dien aard u iets duidelijk gebleken, dan late gij zoodanigen persoon opvatten. En is de zaak aan moeijelijkheden onderhevig, dan geve gij er ten spoedigste kennis van aan den Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat, opdat deze hem late opvatten.

Prakara ping 35.

Lan maninge lamun ana wong alun-alune durjana iku sira nyatakna, kawruhana tobate lan [la...]

--- 37 ---

[...n] durunge, yèn durung tobat, Si Ngabèi Amongpraja ingkang angrêsikana, sarta supatanana. Yèn băngga sira cêkêla, sanajan kalêbua santananingsun, aja sira taha-taha. Anadene kang kalêbu kulid daging ing wadana, iya sira cêkêla, wadanane sira dhêndhaa, gawening wong limang atus, dhêndhane sèkêt reyal, ing sapangisor ana etunge dhewe-dhewe. Yèn ana pakèwuhe, sira Ngabèi Amongpraja, awèha wêruh marang Si Adipati Sasradiningrat, nuli Si Adipati Sasradiningrat enggal angaturana uninga ing ingsun.

Art. XXXV.

Indien iemand bij naam als een schelm bekend staat (1), dan moet gij de waarheid daarvan onderzoeken, om te ontdekken of hij zich bekeerd heeft al dan niet. Indien hij zich nog niet bekeerd heeft, dan moet gij, Si Ngabehi Hamong-Prodjo, hem laten zweren dat hij zich zuiveren en verbeteren zal (2). Zoo hij weigert te zweren, dan late gij hem in arrest zetten, zonder talmen of aarzelen, ook zelfs dan wanneer hij een lid der vorstelijke famille is (3). Indien hij aan een' Wedhono vermaagdschapt is, ook dan late gij hem vatten en den Wedhono beboeten. Deze boete zij 50 rejalen voor een' Wedhono, die 500 man

--- 295 ---

aan 't werk heeft (4), en aldus naar evenredigheid voor alle andere ambtenaren beneden dien rang, te berekenen. - Indien hierin zwarigheden bestaan, dan geve gij er den Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat kennis van, opdat deze het mij ten spoedigste doe weten.

Prakara ping 36.

Apadene kawulaningsun wadana, santananingsun kabèh, padha rumêksaa marang laku-lakuning adil kapatihan, lan adil ing pradata, lan ing khukum, sarta aja ana pêpeka, angrubêdi amakèwuhi, sabarang lakuning adil kapatihan, ing pradata, lan ing khukum. Yèn ana anglakoni [angla...]

--- 38 ---

[...koni] pêpeka, amakèwuh rumêksane adil kapatihan, măngka kongsi katitik katur ing parentah, iku wadanane ingsun dhêndha satus reyal, sarta ora nganggo ingsun pariksa manèh, iya Si Adipati Sasradiningrat, kang amêtokna dhêndhane marang kancane.

Art. XXXVI.

Elk Wedhono en lid der vorstelijke famille moet waken en oppassen voor den loop van het regt in de Balemangoe, Pradhoto en Soerambi, zonder nalatigheid of bemoeijelijking, in alles wat de loop van het regt in de Balemangoe, Pradhoto en Soerambi ook vordere. En als het ontdekt wordt, dat hij daarin onverschillig tewerk gaat, en de handhaving van het regt in de Balemangoe bemoeijelijkt, en dit aan de regering berigt wordt, dan zal ik dien Wedhono voor 100 rejalen in de boete slaan, en hem in 't vervolg voor het doen van onderzoeken niet meer gebruiken. Deze boete moet de Rijksbestierder aan zijne medeleden laten opbrengen.

Prakara ping 37.

Lan sarupaning wong kang padha aparapadu, aja ana wani-wani amaido utawa mogok ing pangadilan, kang dhingin pangadilan ing kapatihan, kapindho pangadilan ing pradata, kaping têlu khukuming surambi. Yèn ana wani-wani amaido, utawa amogok, enggal Si Adipati Sasradiningrat amriksaa kang têrang, yèn wis kapariksa khale luput kang ngadili, iku ingsun patrapi dhêndha satus reyal, mulura pêpadone. Dene yèn wis katitipriksa, măngka luput ingkang dèn bênêri, kang maido ora narima iku mau, nuli sira Adipati Sasradiningrat, [Sasradi...]

--- 39 ---

[...ningrat,] enggal anyêkêla marang wong kang amaido ing pangadilan iku mau, banjur sira buwanga sajabaning rangkah.

Art. XXXVII.

Niemand, die in proces is, wage het, het regterlijke vonnis van de Balemangoe, Pradhoto of Soerambi tebetwijfelen, of er zich tegen te verzetten. En indien hij zich daartoe vermeet, dan zie de Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat hetzelve ten duidelijkste na. Is het dan bij onderzoekgebleken, dat de uitsprekervan het vonnis gedwaald heeft, dan bestraf ik hem met eene boete van 100 rejalen, en het proces [pro...]

--- 296 ---

[...ces] hebbe op nieuw zijnen loop. Maar wordt het na naauwkeurig onderzoek bevonden, dat de gevonniste, die met zijn vonnis ontevreden was, ongelijk heeft, dan late de Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat dien man, die de gegrondheid van het over hem uitgesprokene vonnis betwijfelde, opvatten en buiten de grenzen der hoofdplaats verbannen (1).

Prakara ping 38.

Lamun ana kang ngiwat bojoning wong, apadene kang ngiwat wong wadon răndha, wulanjar, prawan, măngka ditututi marang ali warise, wong kang ngiwat mau kacêkêl, iku ladèkna marang pradata. Yèn wis têrang pariksane, Si Ngabèi Amongraja nuli aturêna ing parentah, iya Si Adipati Sasradiningrat angatrapna wong ngiwat iku mau, sira dhêndhaa sèkêt reyal, yèn ora mêtu dhêndhane, sira gitika ping rong atus, nuli sira buwanga sajabaning nagara. Anadene wong kang ngiwat iku mau, yèn nganti têtukaran anatoni marang kang nututi, iku kapatrapana diyat samurwate, yèn ora mêtu diyate mau, sira gitika ping têlung atus, nuli sira buwanga sajabaning rangkah. Dene yèn [yè...]

--- 40 ---

[...n] kongsi matèni wong ngiwat iku, sira patrapana diyat limang atus reyal, yèn ora mêtu diyate sira gitika ping limang atus, iya nuli sira buwanga marang ing Lodhaya, utawa marang Ngayah. Anadene wong ngiwat mau, yèn nganti mati utawa tatu, măngka ana ali warise ora narima, iku Ngabèi Amongpraja anulaka, aja sira dadèkake panggugate.

Art. XXXVIII.

Wanneer eene man een ander' man's vrouw, of eene weduwe (1) of eene maagd schaakt, en daarop door de bloedverwanten achternagezet en gegrepen wordt, dan levere men dien man aan de Pradhoto uit, en wanneer het feit bij onderzoek bewezen is, dan geve gij, Si Ngabehi Hamong-Prodjo, hem aan de regering over. De Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat legge dien schaker dan zijne straf op en beboete hem voor 50 rejalen. Kan hij deze boete niet opbrengen, dan late gij hem 200 slagen geven, en daarna dehoofdplaats uitjagen. Indien deschaker met de lieden, diehem achternajagen, handgemeen wordt en een' hunner wondt, dan legge gij hem eene geëvenredigde boete tot schavergoeding op. Kan bij deze boete niet opbrengen, dan late gij hem 300 slagen geven (2) en vervolgens de hoofdplaats uitjagen. Komt de schaker een' hunner te dooden, dan zult gij hem tot schaver goeding eene boete van 500 rejalen opleggen; en kan hij deze niet betalen, dan zult gij hem 500 slagen laten geven, en vervolgens naar Lodojo of Ajah (3) in ballingschap zenden. Maar als de schaker zelf

--- 297 ---

komt gewond of gedood te worden, en zijne bloedverwanten daarin niet willen berusten, dan zult gij, Si Ngabehi Hamong-Prodjo, hunne aanklagt (4) van de hand wijzen, en er geen verder gevolg aan geven.

Prakara ping 39.

Lamun ana wong bedhang bojoning wong, utawa anak sadulur sapêpadhane, măngka wong bedhang mau kacêkêl, iya ladèkêna marang ing pradata. Yèn wis têrang pariksane, Si Ngabèi Amongpraja nuli aturêna ing parentah, iya Si Adipati Sasradiningrat kang angatrapna wong bedhang mau, sira dhêndhaa sèkêt reyal, yèn ora mêtu dhêndhane, sira gitika ping rong atus, nuli sira buwanga sajabaning nagara. Anadene wong kang bedhang mau, yèn nganti têtukaran anatoni [a...]

--- 41 ---

[...natoni] marang ali warise kang kabedhang iku, sira patrapana diyat samurwate, yèn ora mêtu diyate, sira gitika ping têlung atus. Dene wong bedhang mau, yèn nganti matèni, sira patrapana diyat limang atus reyal, yèn ora mêtu diyate, sira gitika ping limang atus, iya sira buwanga marang Lodhaya, utawa marang Ngayah. Anadene wong ambedhang iku mau, yèn nganti tatu utawa mati, măngka ana ali warise ora narima, iku Ngabèi Amongpraja sira tulaka, aja sira dadèkake panggugate. Kaya mêngkono manèh, manawa ana wong bêbedhangan, wong wadon siji dibedhang wong loro, nalikane paran-pinaran, măngka nganti têtukaran, ana kang tatu utawa mati ing salah sawijine, yèn nganti ana gugate, iku Ngabèi Amongpraja sira tulaka, aja sira dadèkake panggugate.

Art. XXXIX.

Wanneer een man met de vrouw, dochter of zuster van een' ander' man in minnehandel is, en door dezen gegrepen wordt, dan levere men hem aan de Pradhoto uit. Indien de daad na duidelijk onderzoek bevonden wordt aldus te zijn, dan geve gij, Ngabehi Hamong-Prodjo, hem aan de regering over, opdat de Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat den man, die zich aan ongeoorloofden minnehandel heeft schuldig gemaakt, bestraffe, en voor 50 rejalen beboete. Kan hij dezelve niet opbrengen, dan late gij hem 200 slagen geven, en daarna de hoofdplaats uitjagen. Maar als de man, die met eene vrouw ongeoorloofden minnehandel pleegt, met hare bloedverwanten handgemeen wordt, en een' hunner verwondt, dan legge gij hem eene geëvenredigde boete tot schavergoeding op (1); en kan hij deze niet betalen, dan late gij hem 300 slagen geven. Indien hij, die dusdanigen minnehandel pleegt, er een' komt te dooden, dan legge gij hem tot schavergoeding eene boete van 500 rejalen op. Kan hij deze niet betalen, dan late gij hem 500 slagen geven en daarna naar Lodojo of naar Ajah verbannen. Maar indien de schuldige zelf gewond of gedood wordt, dan zult gij de aanklagt zijner bloedverwanten, indien deze er niet in berusten willen, van de hand wijzen

--- 298 ---

en er verder geen gevolg aan geven. Evenzoo, wanneer er eene minnehandel tusschen eene vrouw en twee mannen bestaat, en deze elkander te gelijker tijd bij deze vrouw ontmoeten, en alsdan handgemeen wordende, een van beiden gewond of gedood wordt, dan zult gij, Ngabehi Hamong-Prodjo, indien hiervan eene aanklagt geschieft, dezelve van de hand wijzen en er geen verder gevvolg aan geven.

Prakara ping 40.

--- 42 ---

Mungguh wong ngabotohan, kang ingsun lilani bupati sapandhuwur, angadu jago lan gêmak, utawa angadu kêmiri, nanging iku dèn rêksaa kang bêcik, manawa ana wong agawe prakara, yèn nganti ana prakara têtukaran, ana kang tatu utawa mati, iku Si Adipati Sasradiningrat, anatrapana kang angadêgake ngabotohan mau, sira dhêndhaa sèkêt reyal. Dene wong kang tatu utawa mati iku, yèn ana ali warise ora narima, mulura gugate marang pradata, yèn wis têrang pariksane, Si Ngabèi Amongpraja nuli angaturêna marang parentah, iya Si Adipati Sasradiningrat angatrapna marang wong kang anatoni mau, sira patrapana diyat samurwate, yan[7] ora mêtu diyate, sira gitika ping têlung atus, nuli sira buwanga sajabaning rangkah. Anadene wong kang matèni sira patrapana diyat limang atus reyal, yèn ora mêtu diyate, sira gitika ping limang atus, [a...]

--- 43 ---

[...tus,] iya nuli sira buwanga marang Lodhaya, utawa marang Ngayah. Anadene wong ngabotohan kang ora ingsun lilani, kaya ta dhadhu, kêplèk, kècèk, gimêr sapêpadhane, iku Si Adipati Sasradiningrat kang anatrapana, wong kang ngadêgake ngabotohan mau, sira dhêndhaa salawe reyal, yèn ora mêtu dhêndhane sira gitika ping satus. Dene wong kang anglurug ngabotohan, iku sira dhêndhaa sapuluh reyal, yèn ora mêtu dhêndhane sira gitika ping sèkêt. Dene yèn nganti ana wong têtukaran, ana kang tatu utawa mati, yèn ana ali warise ora narima, iku Ngabèi Amongpraja, sira tulaka, aja sira dadèkake panggugate.

Art. XL.

Weddingschappen en hazardspelen, die ik alleen aan Boepati's en aan ambtenaren boven dien rang, veroorloof, zijn hanen- en kwartel- gevechten en het spel met kemiri-noten (1). Doch hierop moet vooral gepast worden, dat niemand twist make. en indien het tot twisten en vechten komt, zoodat er iemand gewond of gedood wordt, dan legge de Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat eene straf op aan den oprigter van deze speelplaats (2), en beboete hem voor 50 rejalen. Wanneer de bloedverwanten van den gewonde of gedoode daar niet in berusten willen, dan ga hunne aanklagt door bij de Pradhoto. En als de zaak duidelijk onderzocht is, dan geve gij, Ngabehi Hamong-Prodjo, dezelve over aan de regering, opdat de Rijksbestierder den man, die gewond heeft, bestraffe, en hem eene geëvenredigde boete tot schavergoeding oplegge. Kan hij deze niet betalen, dan zult gij hem 300 slagen laten geven, en daarna de hoofdplaats uitjagen. Maar ingeval de man een' ander' plaats uitjagen. Maar ingeval de man een' ander' gedood heeft, dan zult gij hem tot schavergoeding

--- 299 ---

eene boete van 500 rejalen opleggen; en kan hij deze niet betalen, dan zult gij hem 500 slagen laten geven, en daarna verbannen naar Lodojo of Ajah. - Wat betreft de spelen, welke ik niet toelaat, deze zijn de dobbelsteenen, keplek, ketjek (3), het tolspel en dergelijke. Dus bestraffe de Rijksbestierder den man, die dergelijke speelplaatsen oprigt, en beboete hem voor 25 rejalen; kan hij deze boete niet opbrengen, dan late gij hem 100 slagen geven. En ieder, die zich naar zulk eene speelplaats durft begeven, dezen moet gij voor 10 rejalen beboeten: als hij deze niet kan opbrengen, dan late gij hem 50 slagen geven. Als men te dier plaatse handgemeen wordt, en er een gewond of gedood wordt, en zijne bloedverwanten daarin niet berusten, dan zult gij hunne aanklagt afwijzen en er geen verder gevolg aan geven.

Prakara ping 41.

Anadene wong ananggap talèdhèk, ingsun lilani bupati sapêpadhane, apadene kawulaningsun bocah cilik kang amawa sabab, kaya ta amêmantu [a...]

--- 44 ---

[...mêmantu] lan tingkêb, apadene têtak, aduwe nadar. Sanajan ananggapa talèdhèk kang ambêbarang awan, iya ingsun lilani. Nanging dirêksaa kang bêcik, manawa ana wong agawe prakara, têtukaran, ana kang tatu utawa mati, iku Si Ngabèi Amongpraja awèha wêruh marang Si Adipati Sasradiningrat, kang anatrapana wonge kang ananggap, sira dhêndhaa. Yèn kawulaningsun kaliwon sapandhuwur, sira patrapana dhêndha sèkêt reyal, dene kawulaningsun mantri sapangisore, sira patrapana dhêndha salawe reyal. Dene wong kang tatu utawa mati iku, yèn ana ali warise ora narima, mulura gugate marang pradata, yèn wis têrang pariksane, Si Ngabèi Amongpraja nuli aturêna ing parentah, iya Si Adipati Sasradiningrat kang angatrapna. Dene wong kang natoni iku, sira patrapana diyat samurwate, yèn ora mêtu diyate, sira gitika ping 300, nuli sira buwanga [bu...]

--- 45 ---

[...wanga] sajabaning rangkah. Dene wong kang matèni iku mau, iya patrapana diyat 500 reyal, yèn ora mêtu diyate, sira gitika ping 500, nuli sira buwanga marang Lodhaya, utawa marang Ngayah. Anadene wong ananggap talèdhèk bêngi, ora mawa sabab, măngka kongsi ora kawruhan ing parentah, iku kang ananggap sira patrapana dhêndha salawe reyal. Dene yèn ana prakara têtukaran, nganti ana kang tatu utawa mati, măngka ana ali warise ora narima, iku Ngabèi Amongpraja sira tulaka, aja sira dadèkake panggugate. Anadene saliring prakara, lamun abot pakèwuh, iya sira unggahêna marang surambi.

Art. XLI.

Het vertoonen van eene teledek (1) of het geven eener tandak-partij sta ik toe aan Boepati's en die gelijken rang hebben, alsmede ook aan den kleinen man, mits de gelegenheid daartoe eene wettige reden geve, zoo als het vieren eener bruiloft, of de zevende maand eener eerste zwangerschap, of eene besnijdenis, of het nakomen eener gelofte. Evenwel ook het vertoonen eener dansmeid, die langs de straten over dag rondgaat, vergun ik. Maar hierbij worde er goed op gepast, dat niemand twist make: want zoo het bij deze gelegenheid tot vechten kwam, en iemand gewond of gedood werd, dan zult gij, Ngabehi Hamong-Prodjo,

--- 300 ---

daarvan kennis geven aan den Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat, opdat deze den vertooner of gever der tandak-partij bestraffe. Zoo hij een Kliwon of ambtenaar boven dien rang is, dan legge men hem eene boete van 50 rejalen op: is hij een Mantri of daar beneden, zoo beboete gij hem voor 25 rejalen. Indien de bloedverwanten van den gewonde of gedoode daar niet in berusten, dan hebbe hunne aanklagt bij de Pradhoto haren gang, en is de zaak duidelijk onderzocht, dan geve gij, Ngabehi Hamong-Prodjo, dezelve over aan de regering, opdat de Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat den schuldige bestraffe. Is het aan verwonding dat hij zich schuldig heeft gemaakt, dan legge men hem eene geëvenredigde boete tot schavergoeding op. Kan hij deze niet opbrengen, dan late gij hem 300 slagen geven, en hem daarna de hoofdplaats uitwerpen. Is het aan moord, dat hij zich schuldig gemaakt heeft, dan legge men hem tot schavergoeding eene boete van 500 rejalen op; kan hij deze niet betalen, dan late gij hem 500 slagen geven, en daarna naar Lodojo of Ajah verbannen. Maar als een man des nachts eene tandak-partij gegeven heeft, zonder daartoe reden of verlof te hebben, en zonder daarvan aan zijn hoofd (2) kennis te hebben gegeven, dan zult gij hem voor 25 rejalen beboeten. Indien er twist en vechtpartij bij ontstaan, en iemand gewond of gedood is, dan zult gij, indien de bloedverwanten daar niet in berusten, hunne aanklagt van de hand wijzen (3) en er geen verder gevolg aan geven. Voorts moet gij alle zaken, die aan moeijelijkheden [moeijelijk...]

--- 301 ---

[...heden] en zwarigheden onderhevig zijn, naar de Soerambi opzenden.

Prakara ping 42.

Saliring prakara yèn wis pêdhot, aja tan ora Si Ngabèi Amongpraja, sira awèha wêruh marang Si Adipati Sasradiningrat. Pacuwan-pacuwan [pacu...]

--- 46 ---

[...wan-pacuwan] Si Ngabèi Amongpraja dèn kalakon saunine nawalaningsun, ingkang ingsun gadhuhakên marang sira. Têka kongsi luput olèh pakênira matrapakên adil ana ing pradataningsun, amêsthi sira ingsun wêsiasat kang luwih abangêt.

Titi.

__________

Art. XLII.

Alle zaken, wanneer zij afgedaan zijn, Si Ngabehi Hamong-Prodjo, moet gij volstrektelijk aan den Rijksbestierder Sosro-Dhiningrat ter kennis brengen. Het is mijn uitdrukkelijke last, Si Ngabehi Hamong-Prodjo, dat de geheele inhoud van deze mijne Wetsbepalingen, waarvan ik de uitvoering in uwe handen stel, worde opgevolgs en nagekomen. En zoo het gebeurde, dat gij dwaaldet in het vellen van een vonnis in deze Pradhoto, dan zal ik u gewisselijk ten strengste straffen.

__________