Undhang-undhang Pranatan, Sasradiningrat IV, 1895–1910, #363 (Jilid 7)

Tatêdhakan Sêrat- sêrat Undhang-undhang Pranatan Sasaminipun,

ingkang Kadhawuhakên Dening Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Ingkang Kaping Sakawan, Pêpatih Dalêm ing Surakarta ingkang Jumênêng Sapunika, Wiwit Kala Sawêg Kakarsakakên Amakili Pêpatih Dalêm.

Jilidan ăngka 7

Kaêcap ing pangêcapanipun, N.V. Mij.t/v d.z. ALBERT RUSCHE & Co, Soerakarta 1909.

--- 7 : 0 ---

Papêthikan isinipun sêrat undhang-undhang saha pranatan, jilidan ăngka pitu punika.

Ăngka urut ... Kawrat ing kaca

201. Wara-wara Jayasuparta sampun kacêpêng ... 1

202. Undhang para santana ingkang kaparingan pikukuh saking nagari ... 2

203. Undhang para santana ingkang wajib lapur manawi gadhah anak amung dumugi buyut dalêm ... 6

204. Pranatan bab patêdhan dalêm rangkêpan têtêngêr sri nugraha ... 8

205. Pranatan naib sami nglurah pangulu kabupatèn ... 16

206. Pranatan bab lampahipun phelosipèd ... 20

207. Undhang barang gadhuhan ing karaton ... 32

208. Pranatan pangingahipun babi, pamragatipun raja kaya saha panyadenipun ulam salêbêting apdheling Surakarta ... 38

209. Pranatan lurah dhusun ... 76

210. Undhang bab botên kenging nyambuti arta utawi nganggèkakên barang sasaminipun dhatêng Ngabèi Atmasudirja ... 82

211. Pranatan bab arta prêsèn pajêg saha arta lintunipun bau jagulan ... 86

212. Wêwahan pranatan lurah dhusun ... 92

213. Pranatan bab ambêkta ngidêrakên saha andhasarakên pitik iwèn ... 98

214. Undhang ewah-ewahan kadhistrikan kitha Bayalali saha kamantrèn dhistrik Banyudana ... 101

215. Pranatan inaloka ... 104

216. Pranatan wêwahan ganjaran songsong sri nugraha pangkat 4 sarta pangkat 5 ... 112

217. Undhang botên kalilan nyambutakên dhatêng Radèn Ngabèi Nitipura ... 115

218. Undhang botên kalilan nyambutakên dhatêng Kangjêng Pangeran Arya Natadiningrat ... 119

219. Pranatan ewah-ewahan sri nugraha apangkat 4, saha pangkat 5, tumrap panewu mantri ... 123

220. Undhang bab pajêg sagawon ... 126

221. Wêwahan bab undhang godhong kopi ... 146

222. Pranatan bab pasitèn ingkang kangge papan kadhistrikan, saha kamantrèn dhistrik ... 150

--- 7 : 1 ---

Ăngka 201/4A

Wara-wara.

Manira paring sumurup marang sarupane wong, manawa Jayasuparta aliyas Jayaprasêtya, tahanan ing gêdhong kapatihan kang miruda kaya kang kasêbut ing layang dhawuh manira wara-wara katiti masan kaping 25 April 1904, ăngka 198/4A saiki wus kacêkêl.

Iku sarupane abdi dalêm wadana kang amêngku parentah sarta abdi dalêm pulisi padha anglumrahna marang bawah wawêngkone dhewe-dhewe supaya padha sumurup.

Dhawuhing wara-wara kaping 5 Mèi 1904.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 2 ---

Ăngka 202

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasau, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, sawuse anguningani akèhe para santana dalêm, supaya gampang yèn ana prêlune, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Para santana dalêm, wayah buyut sarta canggahe panjênêngan dalêm nata, kajaba kang wus kakarsakake dadi pangeran, padha lapura marang nagara mêtu babêkêling putra santana dalêm, mawa katrangan sala silah urut-urutane saka panjênêngan dalêm nata, nagara bakal banjur maringi pikukuh.

Wiwit titi masane layang undhang-undhang iki, yèn ana santana dalêm kang duwe anak, utawa tinggal donya, sapa kang duwe wajib, banjur lapura marang babêkêling putra santana dalêm, sarta babêkêling putra santana dalêm banjur anglapurna marang nagara, bakal kaparingan pikukuh utawa dipèngêti ana ing buk nagara, manawa tinggal donya pikukuhe kudu kaladèkake bali marang nagara.

--- 7 : 3 ---

Oendang-Oendang

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, satelah mengatahoei banjaknja sekalian familienja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan soepaja gampang djikaloe ada perloenja, memrentahken saperti di bawah ini.

Sekalian familie tjoetjoe boejoet serta tjanggahnja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan melainkan jang soedah di djadiken Pangeran sama rapport pada negri kloewar pambesarnja anak familienja Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan pake katrangan asal oesoel oeroet oeroetanja dari Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, negri hendak lantas membri pikoekoeh.

Moelai tanda arinja soerat Oendang-Oendang ini djikaloe ada familienja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan jang poenja anak atawa meninggal doenia, siapa jang poenja wadjib lantas rapport pada pambesarnja anak familienja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan serta pambesarnja anak familienja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, lantas merapportken pada negri hendak dibri pikoekoeh atawa di pengeti ada di boekoe negri, djikaloe ada jang meninggal doenia pikoekoehnja moesti di atoerken koembali pada

--- 7 : 4 ---

Sabên satêngah taun sapisan, ing sasi Mulud sarta Pasa, pêpatih dalêm bakal anglapurake suda wuwuhe santana dalêm, konjuk Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan.

Manawa ana kang ora ngampil pikukuh kaya surasane layang undhang-undhang iki yèn ana prêlune bakal ora kaanggêp santana dalêm.

Undhang-undhang iki uga tumrap marang para santana dalêm kang wus dadi abdi dalêm bupati sapêpadhane sapangisor.

Iku padha sumurupa lan angestokna saprêlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang- undhang tanggal kaping 30 sasi Jumadilawal taun Jimakir, ăngka: 1834. Utawa kaping 12 Agustus, taujn 1904.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

- -- 7 : 5 ---

negri, saben satengah taoen sekali pada boelan Moeloed serta Poeasa, Rijksbestuurder hendak merapportkan koerang atawa tambahnja familie Srie Padoeka Toean Soesoehoenan terhoendjoek Srie Padoeka Toean Soesoehoenan.

Djikaloe ada jang tiada pegang pikoekoeh saperti maksoednja soerat Oenda ng-Oendang,[1] djikaloe ada perloenja bakal tiada di anggep familienja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan.

Oendang-Oendang ini djoega temasoek pada sekalian familienja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan jang soedah djadi Boepati sasamanja ka bawah.

Itoe soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Soerat Oendang-Oendang ini tersiarken serta di taroek[2] ada di mana tempat sapeloenja, soepaja djangan ada angandika mengakoe tiada taoe boenjinja.

Djatoehnja Oendang -Oendang pada ari 30 boelan Djoemadilawal taoen Djimakir 1834, atawa ari 12 Augustus taoen 1904.

--- 7 : 6 ---

Ăngka 203

Undhang- undhang

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake wuwuhane layang undhang-undhang manira katiti masan kaping 30 Jumadilawal Jimakir, 1834, utawa kaping: 12 Agustus 1904, ăngka 202, kaya ing ngisor iki.

1. Para santana dalêm kang wajib lapur manawa duwe anak, iku mung tumêka buyut dalêm.

2. Para santana dalêm, manawa salin jênêng sadhengaha nalare, iku kudu lapur mawa angladèkake bali pikukuhe, bakal banjur kaparingan liru pikukuh.

Iku padha angestokna saprêlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping 3 sasi Rêjêb taun Jimakir, ăngka 1834. Utawa kaping 13 Sèptèmbêr, taun 1904.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 7 ---

Oendang-Oendang

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken tambahanja Kita poenja soerat Oendang-Oendang tertanda pada ari 30 Djoemadilawal Djimakir 1834 atawa ari 12 Augustus 1904 No. 202, saperti di bawah ini.

1. Sekalian familie Srie Padoeka Toean Soesoehoenan jang wadjib rapport djikaloe poenja anak itoe tjoema sampe boejoet Srie Padoeka Toean Soesoehoenan.

2. Sekalian familie Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, djikaloe ganti nama apa barang sebabnja itoe moesti rapport dengan mengtoerken kembali pikoekoehnja, hendak lantas dibri ganti pikoekoeh.

Dari pada itoe soepaja sama menoeroet saperloenja.

Soerat Oendang-Oendang ini tersiarkan serta di taroek di mana tempat saperloenja soepaja tiada ada jang mengakoe tiada taoe boenjinja.

Djatoehnja Oendang-Oendang pada ari 3 boelan Redjeb taoen Djimakir 1834 atawa ari 13 September taoen 1904.

--- 7 : 8 ---

Ăngka 204

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake sambungane layang pranatan manira katiti masan kaping: 5 Dulkangidah Be: 1832. Utawa kaping: 3 Pebruwari: 1903, ăngka: 182, kaya ing ngisor iki.

Para putra santana dalêm apadene para abdi dalêm kang padha kapatêdhan ganjaran têtêngêr salining payung sri nugraha kaya layang pranatan manira mau, iku padha mawa kapatêdhan rangkêpan têtêngêr arupa cêplok lintangan, pinta-pintane kaya ing ngisor iki.

Sri Nugraha pangkat siji, têtêngêre cêplok lintangan mas, katumpangan istha makutha kaprabon, silih asih mas lan raja wrêdi abang, wêngkuning cêplok lintangan kang têngên istha onteyan pari, damine mas byur, wulène silih asih mas raja wrêdi ijo, wêngkune kang kiwa istha godhong kapas, pange mas byur, godhonge silih asih mas lan raja wrêdi ijo, satêngahing wêngku katumpangan dhapur maju pat pucuke bundhêl, dhasare raja wrêdi putih sèrèt sarta bundhêling pucuk mas, dhapur

--- 7 : 9 ---

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken samboengannja Kita poenja soerat Pranatan tertanda ari 5 Doelkaidah Be 1832 atawa ari 3 Februari 1903 No. 182 saperti di bawah ini.

Sekalian anak familie dan lagi hambanja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan jang sama dibri karoenia tanda gantinja pajoeng Srie Noegroho, saperti Kita poenja Pranatan tadi, itoe sama pake dibri rangkepan tanda roepa tjeplok bintang matjem-metjemnja saperti di bawah ini.

Srie Noegroho pangkat satoe, tandanja tjeplok bintangan emas di atasnja di taroeh saperti Makota Karadja'an silih hasih emas dengen rodjowerdi merah, tepinja tjeplok bintangan jang kanan matjem hontean padi, daminja emas bjoer woelennja silih hasih emas dengen rodjowerdi idjo, tepinja jang kiri matjem daon kapas, tjabangnja emas bjoer daonnja silih hasih emas dengan rodjowerdi idjo, di tengahnja tepi itoe ditaroeh roepa madjoe ampat udjungnja boendel, dasarnja rodjowerdi poetih tepi serta boendelnja oedjoeng emas, roepa madjoe ampat itoe di taroeh boeweng, dasarnja djoega rodjowerdi poetih tepi emas, di koelilingnja [koeli...]

--- 7 : 10 ---

[...lingnja]

maju pat mau katumpangan buwêng, dhasare uga raja wrêdi putih sèrèt mas, sakubênge dhasar mawa sastra mas, ing dhuwur muni: Paku Buwana, ngisor muni: sri nugraha, satêngahing buwêngan mau katumpangan buwêngan manèh mawa raja wrêdi abang sèrèt mas, sarta mawa wêngku mas, istha êndhog mimi, têngahing buwêngan mawa sastra mas ăngka: 1, saantarane dhapur maju pat mau kaistha payung mas sarakit padha mingkup, agêde mayat ngiwa lan mayat nêngên, mungguh ukurane cêplok lintangan mau pinggiring wêngku têngên tutug wêngku kiwa 4½ sèntimètêr, wêngku ing dhuwur tutug wêngku ngisor uga 4½ sèntimètêr, makuthane kaprabon dhuwure 2 sêntimètêr.

Sri Nugraha pangkat loro, bedane lan sri nugraha pangkat siji, wêngkune onteyan pari lan godhong kapas, iku salaka byur, sastrane kang dumunung têngahing buwêngan, ăngka: 2.

Sri Nugraha pangkat têlu, bedane lan sri nugraha pangkat loro, makuthane kaprabon silih asih salaka lan raja wrêdi abang, payunge slaka, sèrèt lan bundhêling maju pat, apa dene sèrèting buwêngan padha slaka, sastrane kang dumunung têngahing buwêngan, ăngka: 3.

Kajaba têtêngêr minăngka rangkêpaning ganjaran payung mau, ana ganjaran rupa cêplok lintangan prunggu, jênêng sri nugraha pangkat [pang...]

--- 7 : 11 ---

[...kat]

dasar pake letter emas, di atas bunji: PAKOEBOEONO di bawah boenji: SRIE NOEGROHO, di tengahnja boewengan tadi di taroeh boewengan lagi, pake rodjowerdi merah tepi emas, serta pake wengkoe emas, matjem telor mimie tengahnja boewengan pake letter emas No. 1 antaranja roepa madjoeampat tadi matjem pajoeng mas satu pasang sama mingkoep, bedirinja majat ngiri dan nganan, adapoen oekoeranja tjeplok bintangan tadi wengkoe kanan sampe wengkoe kiri 4½ centi-Meter wengkoe di atas sampe wengkoe bawah djoega 4½ centi Meter Makotanja Karadja'an tingginja 2 centi Meter.

Srie Noegroho pangkat doewa, lainnja dengen Srie Noegroho pangkat satu, wengkoenja hontean padi dan daon kapas, itoe perak bjoer letternja jang ada di tengahnja boewengan No: 2 Srie Noegroho pangkat tiga lainnja dengen Srie Noegroho pangkat doewa, makotanja Karadja'an silih asih perak dengen rodjowerdi merah, pajoengnja perak tepi dan boendelnja madjoeampat, apa lagi tepinja boewengan sama perak, letternja jang ada tengah boewengan No. 3.

Lain dari tanda jang boeat rangkepan karoenia pajoeng tadi, ada karoenia roepa tjeplok bintangan Proenggoe, nama Srie Noegroho pangkat ampat dan tjeplok bintangan tembaga, nama Srie Noegroho pangkat lima, roepa dan oekoerannja sama dengen Srie

--- 7 : 12 ---

papat, lan cêplok lintangan têmbaga, jênêng sri nugraha pangkat lima, wujud lan ukurane padha lan sri nugraha pangkat siji pangkat loro utawa pangkat têlu, dadi beda dhasare prunggu utawa têmbaga byur.

Mungguh kang padha kaparingan têtêngêr sri nugraha mau manawa seba ing kadhaton uga seba ing kapatiyan, apa dene anglakoni pagaweaning karaton utawa pagawean nagara, kang jênêng pasamuwan, iku padha wajib nganggo têtêngêre kang nêtêpi ukuran ing dhuwur mau, liyane iku, kaya ta: seba padinan, jagong sapêpadhane kang jênêng manganggo pantês, iku uga kalilan nganggo utawa kalilan nganggo kang gêdhene kurang saka ukuran ing dhuwur mau. Dene panganggone katrapake prênah dhadha kiwa bêbênêring kêkêtêg, manawa seba ing kadhaton kang nuju cucul kulambi katrapna ing sabukan kaprênah ing ngarêp, manawa abdi dalêm wadon ana bundhêlaning udhêt.

Ganjaran payung sri nugraha dalah têtêngêre sarta têtêngêr cêplok lintangan prunggu utawa têmbaga mau bakal kapatêdhakake marang putra santana dalêm lan marang abdi dalêm kang tumêmên marang wajibe, bêcik lalabuhane, lawas pangawulane utawa lawas gone anglakoni kawajiban, sarta kang têtela makolèhi [mako...]

--- 7 : 13 ---

[...lèhi]

Noegroho pangkat satoe pangkat doewa atawa pangkat tiga, djadi tjoema lain dasarnja proenggoe atawa tembaga bjoer.

Maka jang sama di bri tanda Srie Noegroho tadi djikaloe mengadep di Kedaton atawa mengadep di Kapatian apa lagi mendjalani pakerdja'an Negri, jang nama pasamoean itoe sama wadjib pake tandanja jang menetepi oekoeran di atas tadi, lainnja itoe seperti: mengadep saben ari djagong sasamanja jang mana berpakean pantes, itoe djoega boleh pake atawa boleh pake jang besarnja koerang dari oekoeran di atas tadi, adapoen pemakenja di taroeh ada di mana dada kiri betoelnja keketeg, djikaloe mengadep di Kedaton jang kabetoelan boeka badjoe di pasang di mana saboek di moeka, djikaloe hamba prampoewan ada boeldelannja oedet.

Karoenia pajoeng Srie Noegroho dan tandanja serta tanda tjeplok bintangan proenggoe atawa tembaga tadi bakal di briken pada anak familie dan hambanja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, jang mendjalani dengen betoel pada wadjibnja baik sabarang lakoenja, lama bolehnja menghamba, atawa lama bolehnja mendjalani kawadjiban, serta jang tiada sring kasalahan prakara perloe, lebih lagi jang terang berfaedah pada Karaton, atawa pada Negri. Adapoen pendek tingginja karoenia diambil dengen pantesnja serta di ambil dari ka'ada'annja jang dibri karoenia. Sagala [Sa...]

--- 7 : 14 ---

[...gala]

marang karaton dalêm utawa marang nagara, dene undha usuking ganjaran kapirit lan pantêse sarta kapirit lan kaanane kang kapatêdhan ganjaran.

Mungguh ganjaran kabèh mau manawa kang kapatêdhan ganjaran kaluputan kang prêlu utawa ala kalakuhane, ganjarane karucat, dene manawa tinggal dunya, têtêngêr cêplok lintangan mau kondur marang nagara.

Iku para putra santana dalêm lan sarupaning abdi dalêm padha sumurupa.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping:6 sasi Rêjêp taun Jimakir, ăngka: 1834. Utawa kaping: 16 Sèptèmbêr: 1904.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 15 ---

karoenia itoe djikaloe jang di bri karoenia kasalahan jang perloe atawa djahat lakoenja, karoenianja di roetjat, adapoen djikaloe meninggal doenia tanda tjeplok bintangan itoe terhatoerken koembali pada Negri.

Dari itoe sekalian anak familie dan hambanja Sri Padoeka Toean Soesoehoenan soepaja sama taoe.

Djatoehnja Pranatan pada ari 6 boelan Redjeb taoen Djimakir 1834, atawa ari 16 September taoen 1904.

--- 7 : 16 ---

Ăngka 205

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake owah-owahane layang pranatan manira katiti masan kaping: 17, sasi Jumadilawal taun Je: 1822, utawa kaping: 7 sasi Dhesèmbêr taun: 1892, ăngka: 59, kaya ing ngisor iki.

Sarupane abdi dalêm para naib, iku padha anglurah marang abdi dalêm pangulu kabupatèn kang nunggal gêgêlênganing kabupatène dhewe- dhewe, mari macung madana dhewe marang Radèn Pangulu Tapsir Anom.

Mungguh pangêrèh utawa pamrentahe Radèn Pangulu Tapsir Anom marang pangulu kabupatèn, sarta pangêrèh utawa pamrentahe pangulu kabupatèn marang para naib kang nunggal gêgêlênganing kabupatèn mau kang kawênangake mung bab laku-lakuning pagawean apa mêsthine, ora wênang marentah kang dudu mêsthine, lan ora wênang mêmundhut lêladèn sadhengaha wujude utawa sadhengaha sêsurupane kang

--- 7 : 17 ---

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan .

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken perobahannja Kita ampoenja soerat Pranatan tertanda ari 17 boelan Djoemadilawal taoen Dje 1822, atawa ari 7 boelan December taoen 1892, No. 59, saperti di bawah ini.

Sagala Naib hambanja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, itoe sama terbawah pada Pangoeloe Kaboepaten jang tjampoer bawah Kaboepatennja sendiri sendiri, djadi soedah tiada di prentah sediri pada Raden pangoeloe Tapsiranom.

Adapoen bolehnja memrentah Raden Pangoeloe Kaboepaten serta bolehnja memrentah Pangoeloe Kaboepatenserta pada sakalian Naib jang tjampoer bawahnja Kaboepaten itoe jang boleh tjoema dari hal djalannja pakerdja'an apa moestinja, tiada boleh minta apa apa atawa minta laladen sabarang roepanja atawa sabarang perloenja tjoema akengoena badannja sendiri.

Djikaloe samoea itoe ada jang tiada menoeroet Kita ampoenja Pranatan ini, di oekoem arrest lamanja di timbang dari berat

--- 7 : 18 ---

pakolèhe mung tumrap marang awake dhewe.

Manawa kabèh mau ana kang ora ngestokake pranatan manira iki, kapatrapan rès lawase katimbang lan abot ènthènging kaluputane, manawa ana prêlune kaundur saka kalungguhane.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 24 sasi Ruwah taun Jimakir, ăngka 1834, utawa kaping 3 Nopèmbêr, taun 1904.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 19 ---

dan ringannja kesalahan, djikaloe ada perloenja di boekak dari kadoedoekannja.

Djatoehnja Pranatan pada ari 24 boelan Roewah tahoen Djimakir, atawa ari 3 November taoen 1904.

--- 7 : 20 ---

Ăngka 206

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasau, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake pranatan kaya ing ngisor iki.

Bab 1

Sarupane wong kalarangan anunggang utawa anggawa phèlosipèd kang katon ing akèh yèn phèlosipèd mau ora nganggo tăndha plat.

Pêpacak kang kasêbut ing dhuwur iki ora tumrap marang phèlosipède wong ing liyane bawah dalêm Surakarta kang liwat ing bawah dalêm Surakarta, utawa kang manggon ana ing bawah dalêm Surakarta sawatara lawase iya iku kang ora luwih saka sêsasi, anggêre manawa wong mau kapundhut kang dadi wajibe ênggone kaluputake saka ing pêpacak iki bisa ngaturake ing sabênêre.

Bab 2

Mungguh kang ingaran phèlosipèd ing sajroning layang pranatan [prana...]

--- 7 : 21 ---

[...tan]

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, Moefakat dengen Kangdjeng Toean Residen di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken pranatan saperti di bawah ini.

Fatsal[3]

Sagala orang di larang naek atawa bawa Velocipede jang kaliatan orang banjak, djikaloe itoe Velocipede tiada pake tanda plaat.

Papatjak jang terseboet di atas ini tiada boeat Velocipede poenjanja orang jang lain bawahnja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan di Soerakarta jang djalan di bawah Soerakarta, atawa jang tinggal ada di bawah Soerakarta sa'antara lamanja, ja itoe jang tiada lebih dari satoe boelan, atsalnja djikaloe itoe orang di minta jang djadi wadjibnja bolehnja di loepoetken dari papatjak bisa mengatoerken sabetoelnja.

Fatsal 2.

Maka jang di bilang velocipede di dalem ini soerat pranatan

--- 7 : 22 ---

iki, ora kalêbu sarupaning phèlosipèd kang ora kanggo ing gawe padatan, kaya ta: phèlosipèd bocah rodha têlu kang dianggêp dolanan bocah.

Bab 3

Kalakone maringake tăndha plat mau manawa ana panyuwune, kang maringake bupati pulisi kang ambawahake.

Bab 4

Para bupati pulisi padha anyêkêla layang pratelan utawa rêgèstêr dhewe-dhewe nganggo ditandhani tangan, kanggo nulisi sakèhing phelosipèd ing sajroning bawahe.

Sakèhing phelosipèd padha dicathêt ana ing layang pratelan iku nganggo ăngka urut, samburining ăngka mau anyêbutake:

a. Jênênge kang nyuwun tandha plat.

b. Jênênge kang duwe utawa kang kanggonan phelosipèd, kang dipratelakake dening kang nyuwun tăndha plat mau.

c. Têngêre sarta angkane pabrike apa dene ciri liya-liyane kang dipratelakake dening kang nyuwun tăndha plat mau.

Sing sapa nyuwun tăndha plat ing sabisa-bisa kudu anandhani

--- 7 : 23 ---

tiada termasoek sagala Velocipede jang tiada terpake pakerdja'an biasa, ja itoe: Velocipede anak anak roda tiga jang di bilang mainan anak anak.

Fatsal 3.

Kadjalanannja membriken tanda plaat itoe djikaloe ada perminta'annja, jang membriken Boepati politie jang membawahken.

Fatsal 4.

Samoea Boepati politie moesti pegang soerat pratelan atawa Register sendiri sendiri pake di taroek tanda tangan, boeat toel; adanja sagala Velocipede di dalem bawahnja.

Sagala Velocipede sama di toelis ada di dalem pratelan itoe pake angka oeroet di blangnja itoe angka menjeboetken:

a. Namanja jang minta tanda plaat.

b. Namanja jang poenja atawa jang katempatan Velocipede jang di terangken oleh jang minta tanda plaat tadi.

c. Tandanja serta nomernja Fabrieknja, apa lagi tanda lain lainnja, jang di terangken oleh jang minta tanda plaat tadi.

Siapa jang minta tanda plaat, saboleh boleh moesti taroek tanda tangan ada di register.

Satelah itoe orang tadi di bri tanda plaat satoe, pake nomer sama dengen registernja, tetapi moesti membajar f 0,25.

--- 7 : 24 ---

tangan ana ing rêgèstêr.

Sawise iku wong mau kaparingan tăndha plat siji nganggo ăngka, cocog karo rêgèstêre, ananging kudu ambayar: 25 sèn.

Bab 5

Sawiji-wijining tăndha plat nganggo aksara loro, iya iku aksarane kawitan jênênge kuthaning apdheling kang ambawahake, kaya ta:

S O tumrap Surakarta. K L tumrap Klathèn. S R tumrap Sragèn. B O tumrap Boyolali. W O tumrap Sukaharja.

Aksarane mau kudu cêtha, dene dhuwure: 5 sèntimètêr, sangisoring aksara nganggo ăngka kang cêtha, dhuwure padha karo aksarane.

Aksara lan ăngka iku kudu putih dhasare abang.

Bab 6

Plat mau kudu kapasang samburining lapakan ing sapantêse, lire kang jêjêg, aja nganti kêwalik, manawa phelosipèd mau liwat katunggangan, aksara lan angkane kudu kang bisa katon cêtha.

--- 7 : 25 ---

Fatsal 5.

Satoe persatoenja tanda plaat pake letter doewa, ja itoe: letternja jang pertama namanja Kota afdeelingnja jang membawahken, ja itoe:

SO. boeat Soerakarta. KL. boeat Klaten. SR. boeat Sragen. BO. boeat Bojolali. WO. boeat Soekohardjo.

Letternja tadi moesti jang terang, adapoen tingginja 5 centimeter di bawahnja pake nomer jang terang, tingginja sama dengen letternja.

Letter dan nomer itoe moesti poetih papannja merah.

Fatsal 6.

Plaat tadi moesti di taroek di blakangnja sela sapantesnja artinja jang betoel djangan sampe terbalik djikaloe Velocipede tadi djalan di naeki, letter dan nomernja moesti jang bisa keliatan terang.

Fatsal 7.

Djikaloe plaatnja ilang atawa moesti di ganti sabarang sebabnja, itoe djikaloe ada perminta'annja pada prijaji jang membri plaat boleh di bri plaat baroe, pake membajar oewang f 0,25.

--- 7 : 26 ---

Bab 7

Manawa plate ilang utawa kudu kasalinan ing sadhengaha sababe, iku yèn ana panyuwune marang priyayi kang maringi plat, kêna kaparingan plat anyar nganggo ambayar dhuwit: 25 sèn.

Bab 8

Manawa salin kang duwèni utawa kang kanggonan phelosipèd, iku kang duwe utawa kang kanggonan phelosipèd dhisik kudu alapura marang priyayi kang maringi plat mau, nganggo angladèkake tăndha plate.

Ana dene kang duwèni utawa kang kanggonan kèri kudu nyuwun plat anyar.

Bab 9

Kalarangan ora kêna wong angrusak tăndha plat sakabèhe utawa sawatara, aniru utawa amalsu tăndha plat, apa dene ora kêna nganggo tăndha plat kapasang ing phelosipèd, kang pancèn dudu bênêre nganggo plat mau.

Bab 10

Para kang nunggang phelosipèd ing salawase sarta ing ngêndi-êndi ya kudu tata manut sakèhing parentahe polisi kang ana ing panggonan kono.

--- 7 : 27 ---

Fatsal 8.

Djikaloe ganti jang poenja atawa jang katempatan Velocipede itoe jang poenja atawa jang katempatan Velocipede doeloe moesti rapport pada prijaji jang membri plaat tadi pake mengatoerken tanda plaatnja.

Adapoen jang poenja atawa jang katempatan baroe moesti minta plaat baroe.

Fatsal 9.

Di larang tiada boleh orang bikin roesak tanda plaat samoea atawa sawatara, meniroe atawa bikin palsoe tanda plaat, apa lagi tiada boleh pake tanda plaat di taroek ada di Velocipede jang memang boekan betoelnja pake itoe plaat.

Fatsal 10.

Sekalian jang naek Velocipede salamanja serta di mana-mana tempat moesti teratoer menoeroet samoea prentahnja Politie jang ada di tempat itoe.

Fatsal 11.

Orang tiada boleh naek Velocipede ada di djalan jang tjoema boeat orang berdjalan.

Dimana tempat jang tiada ada djalan èmpèran jang memang tjoema boeat orang djalan, djalan ketjil, atawa djalan jang di temtoeken boeat orang jang sama berdjalan, itoe orang jang sama [sa...]

--- 7 : 28 ---

[...ma]

Bab 11

Wong ora kêna nunggang phelosipèd ana ing dalan kang ngamungake kanggo tumrap wong lumaku.

Ing ngêndi kang ora ana dalan emperan, kang pancèn mung kanggo wong lumaku, dalan cilik, utawa dalan kang ginawe mêsthi kanggo wong kang padha lumaku, iku wong kang padha nunggang phelosipèd kudu angèngèhana papan sacukupe ing sisih kiwa têngên dalan mau, kanggo wong kang padha lumaku.

Manawa nuju ana musik kang kanggo tontonaning akèh, pasamuan arak-arakan, utawa pakumpulaning wong akèh liya-liyane, iku ora kêna wong nunggang phelosipèd ing sacêdhake, yèn ora rindhik lakune, sarta kalakokake urut siji- siji.

Bab 12

Ing dalan gêdhe lan ing sakèhing panggonan liya-liyane, kang pancèn kanggo ambah-ambahane ing akèh, ing ngêndi kang akèh wonge lumaku utawa nunggang kareta sapêpadhane, ora kêna wong nunggang phelosipèd kang rikate luwih saka: 15 mètêr ing dalêm samênut.

Bab 13

Manawa pêthukan utawa papagan, manawa arêp ngancangi utawa nututi wong lumaku, wong nunggang jaran, kareta,

--- 7 : 29 ---

naek Velocipede moesti meninggalken tempat satjoekoepnja di sabelah kanan kirinja djalan tadi boeat orang jang sama berdjalan.

Djikaloe baroe ada Muziek jang boeat pertoendjoekan orang banjak, arakan atawa perkoempoelannja orang banjak lain lainnj, itoe tiada boleh orang naek Velocipede di deketnja, djikaloe tiada pelan djalannja serta di djalanken oeroet satoe persatoe.

Fatsal 12.

Di djalan besar serta di samoea tempat lain lainnja jang memang boeat tempatnja orang banjak, di mana tenmpat[4] jang banjak orang berdjalan atawa naek kareta sasamanja, tiada boleh orang naek Velocipede jang lekas djalannja lebih dari 150 Meter di dalem satoe minut.

Fatsal 13.

Djikaloe berdjoempa, djikaloe maoe berdjalan lebih doeloe atawa menoetoeti orang berdjalan kaki, orang naek koeda kareta, Bendi, Grobag, sasamanja itoe jang sama naek Velocipede di sa'antara djaoehnja bolehnja mendeketi moesti kasih tanda dengen Kelinting atawa Slompret jang terang boeninja.[5]

Djikaloe masoek di erf, hek atawa pintoe, apalagi djikaloe kloewar dari erf, hek atawa pintoe, serta djikaloe beloek di hoedjoengnja djalan, itoe orang naek Velocipede tiada boleh djikaloe

--- 7 : 30 ---

bèndi, grobag sapanunggalane, iku kang padha nunggang phelosipèd ing sawatara adohe ênggone nyêdhaki awèh têngara sarana klinthing utawa slomprètan kang cêtha unine.

Manawa malêbu ing pomahan, pancak suji utawa kori, apa dene yèn mêtu saka pomahan, pancak suji, utawa kori, sarta yèn menggok ing pojokaning dalan, iku wong nunggang phelosipèd ora kêna yèn ora rindhik lakune, sarta kudu awèha têngara sarana klinthing utawa slomprètan kang cêha unine.

Têngara mau kaunèkake rambah-rambah saprayogane, ananging aja kaunèkake kang ora ana prêlune, utawa brêbêgi, kaya ta manawa ana musik kang kanggo tontonaning akèh.

Bab 14

Para kang nunggang phelosipèd padha anyimpanga ing saprayogane marang wong kang padha lumaku, manawa pêthukan kudu nyimpang mangiwa, manawa arêp angliwati kudu nyimpang manêngên.

Manawa kang nunggang phelosipèd, sarta nunggang jaran, utawa kareta, bèndi, grobag sapanunggalane padha pêthukan, iku sakarone padha nyimpanga mangiwa, manawa arêp angliwati kang ana ngarêpe kudu nyimpang manêngên, ananging [ana...]

--- 7 : 31 ---

[...nging]

tiada pelan djalannja, serta moesti kasieh tanda dengen Klinting atawa Slompret jang terang boeninja.

Itoe tanda di boeniken sampe brapa-brapa kali sapantesnja, tetapi djangan di boeniken jang tiada bergoena atawa bikin rame, saperti djikaloe ada muziek jang boeat pertoendjoekan orang banjak.

Fatsal 14.

Sekalian jang naek Velocipede moesti menjimpang sapantesnja boeat orang jang sama berdjalan djikaloe berdjoempa, moesti njimpang ngiri, djikaloe hendak berdjalan lebih doeloe moesti njimpang nganan.

Djikaloe jang naek Velocipede serta jang naek Koeda atawa Kreta, Bendi, Grobag sasamanja sama berdjoempa itoe kedoewanja sama njimpang ngiri, djikaloe hendak berdjalan lebih doeloe moesti njimpang nganan, tetapi sabeloemnja moesti kasih tanda lebih doeloe sapantesnja.

Djikaloe orang naek Velocipede berdjoempa orang berdjalan orang naek Koeda atawa kreta, Grobag sasamanja, itoe djikaloe tiada bisa njimpang sebab koerang papan moesti koembali, adapoen djikaloe hendak berdjalan lebih doeloe melanggar orang berdjalan orang naek Koeda atawa Kreta, Grobag sasamanja, maka tiada bisa sebab dari koerang papan, itoe moesti toeroen

--- 7 : 32 ---

sadurunge awèha têngara dhisik saprayogane.

Manawa wong nunggang phelosipèd kapêthuk wong lumaku, wong nunggang jaran, utawa kareta grobag sapanunggalane, iku yèn ora bisa nyimpangi amarga kurang papan kudu bali, dene yèn sumêja nglancangi wong lumaku wong nunggang jaran, utawa kareta grobag sapanunggalan, măngka ora bisa amarga kurang papan, iku kudu mudhun sarta lumaku tut buri nganti tumêkaning papan kang ambane sêdhêng kanggo ngliwati.

Bab 15

Phelosipèd kang ditunggangi ana ing dalan gêdhe, utawa ana sakèhing panggonan liya-liyane kang pancèn kanggo ambah-ambahane ing akèh, iku wiwit sore jam satêngah pitu tumêkane esuk jam satêngah nêm, ing sisih ngarêp kudu nganggo lantera kang padhang urube, iya iku lantera kang urube bisa katon cêtha: 50 mètêr dohe.

Bab 16

Manawa ana wong kang nêrak pêpacake layang pranatan iki, kapatrapan dhêndha kèh-kêhe: 100: satus rupiah, utawa kapatrapan nyambut gawe paksan ana yayasaning nagara olèh pangan tanpa bayaran, lawas-lawase: 30: têlung puluh dina, dene manawa kang nêrak pêpacake pranatan [prana...]

--- 7 : 33 ---

[...tan]

serta berdjalan toeroet blakang sampe datengnja papan jang lebarnja sampe boeat melanggar.

Fatsal 15.

Velocipede jang di naeki ada di djalan besar atawa ada di mana tempat lain lainnja jang memang tepake berdjalan orang banjak; itoe moelai sore poekoel satengah toedjoe sampe pagi poekoel satengah anem, jang sabelah moeka moesti pake lentera jang terang menjalahnja, ja itoe lentera jang menjalahnja bisa klijatan terang, 50 Meter djaoehnja.

Fatsal 16.

Djikaloe ada orang melanggar papatjaknja soerat Pranatan di oekoem enda banjak banjaknja f 100, seratoes roepiah atawa di oekoem bekerdja paksa ada pakerdja'annja Negri dapet makan tiada pake bajaran, lama lamanja 30, tiga poeloeh ari, adapoen djikaloe jang melanggar papatjaknja Pranatan itoe anak familie atawa hambanja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan jang berpangkat Panewoe Mantri sasamanja ka atas, di oekoem denda banjak-banjaknja f 100, seratoes roepiah, atawa di pendjara lama-lamanja 8, delapan ari.

Fatsal 17.

Ini soerat Pranatan tiada berobahken sagala papatjak jang soedah di prentahken atawa bakal di prentahken ada di soerat Pranatan [Pran...]

--- 7 : 34 ---

[...atan]

mau putra santana dalêm, utawa abdi dalêm kang pangkat panèwu mantri sapêpadhane mandhuwur kapatrapan paukuman dhêndha kèh-kèhe: 100 = satus rupiah, utawa kapatrapan paukuman kunjara lawas-lawase: 8 = wolung dina.

Bab 17

Layang pranatan iki ora ambatalake sarupaning papacak, kang wus dhinawuhake utawa bakal dhinawuhake ana ing layang pranatan gêdhe ing atase wong anduwèni phelosipèd, mangkono uga ora ambatalake sarupaning pêpacak bab pamupuning beya ing atase wong duwèni phelosipèd.

Bab 18

Tumapake layang pranatan iki sawuse têlung puluh dina saka titi masane layang pranatan iki.

Iku sarupane wong padha sumurupa lan padha angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 1 sasi Dulkangidah taun Jimakir, ăngka 1834. Utawa kaping 7 Januari 1905.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 35 ---

besar boeat orang poenja velocipede bagitoe djoega tiada berobahken sagala papatjak hal poengoet beja boeat orang poenja velocipede.

Fatsal 18.

Berdjalannja soerat Pranatan ini sasoedahnja tiga poeloeh ari dari tanda arinja soerat Pranatan ini.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe dening menoeroet saperloenja.

Djatoehnja Pranatan pada ari 1 boelan Doelkangidah taoen Djimakir 183[6] atawa ari 7 Januari 905[7]

--- 7 : 36 ---

Ăngka 207

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Para putra santana dalêm sarta abdi dalêm, kang padha kaparingan gêgadhuhan barang wêsi aji mas intên sapanunggalane kagungan dalêm ing karaton, manawa ana kang wani-wani anggadhèkake utawa ngêdol gêgadhuhane barang mau, bakal padha ora kaparingan gêgadhuhan barang manèh, sarta tumrape abdi dalêm panèwu mantri sapêpadhane sapangisor bakal kapatrapan rès, manawa ana prêlune bakal kaundur saka kalungguhane, tumrape putra santana dalêm sarta abdi dalêm wadana kaliwon, patrapane kasumanggakake saka kaparênge karsa dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan.

Iku padha sumurupa sarta angestokna saprêlune.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping 17 sasi Dulkangidah taun Jimakir, ăngka 1834, utawa kaping 22 Januari 1905.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 37 ---

Oendang-Oendang

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, Moefakat dengen Kangdjeng Toean Residen di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken pranatan saperti di bawah ini.

Sagala anak familie serta hambanja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, jang di bri gadhoehan barang besi adji emas intên sasamanja kepoenjaa'annja Kraton, djikaloe ada jang brani menggadéken atawa medjoewal gadoehannja barang itoe, bakal tiada di bri gadoehan barang lagi, serta boeat Panewoe Mantri sasamannja kabawah bakal di oekoem arrest, djikaloe ada perloenja bakal di boekak dari kadoedoekannja, boeat anak familienja Srie Padoeka serta Wadono kaliwon oekoemannja di soemanggaken sabagimana Srie Padoeka Toean Soesoehoenan ampoenja soeka.

Dari pada itoe soepaja sama taoe serta menoeroet saperloenja.

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari: 17 boelan Doelkangidah taoen Djimakir 1834, atawa ari 23 Januari 1905.

--- 7 : 38 ---

Ăngka 208

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhe Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake pranatan bab panginguning babi, bab pambêlèhing raja kaya sarta bab pangêdoling iwak ing sajêroning apdheling Surakarta, kaya ing ngisor iki.

Bab 1

1. Kajaba ing panggonan pangingonan kanggo ingakèh kang bakal kaprênahake dening panggêdhening paprentahan panggonan, ing sajroning apdheling Surakarta wong kalarangan ngingu babi, yèn durung kaparingan palilah dhisik.

2. Kang mrênahake panggonan panginguning babi sarta kang maringi palilah, kaya ing ngisor iki pratelane:

I. Tumrap kawulane Kangjêng Guprênêmèn.

a. Manawa ngingu babi ana ing palêmahan kang minăngka eigêndhom, sarta palêmahan rèh pan opsêtal, iku kang mrênahake panggonane sarta kang maringi palilahe [palilah...]

--- 7 : 39 ---

[...e] panggêdhening paprentahan panggonan.

b. Manawa ngingu babi ana ing kagungan dalêm palêmahan (dudu eigêndhom utawa dudu rèh pan opsêtal) iku kang mrênahake panggonane sarta kang maringi palilahe panggêdhening paprentahan panggonan, sarêmbug karo bupati pulisi kang ambawahake.

II. Tumrap wong Jawa kang dudu kawulane Kangjêng Guprênêmèn.

a. Manawa ngingu babi ana ing kagungan dalêm palêmahan, iku kang mrênahake panggonane sarta kang maringi palilahe, bupati pulisi ing kutha Surakarta.

3. Sarupaning panggonan kang ngingu babi, kudu nganggo pagêr kang santosa: amurih prayogane ilining banyu, sarta pambuwange sakèhing rêrêgêd, kang padha nganggo panggonan tuwin kandhang kudu padha rumêksaa manut kang dadi pituduhe panggêdhening paprentahan panggonan.

4. Kajaba tumrap panggonan pangingon kang wus katamtokake panggêdhening paprentahan panggonan, uga kêna awèh parentah sarta pituduh kaya mangkono, tumrap panggonan ngingu liya-liyane, manawa kinira prêlu minăngka kawarasane utawa rêsikane ing akèh.

5. Panggêdhening paprentahan panggonan, bupati pulisi padha anyêkêle [8] dhewe-dhewe tuwin mung kanggo sapira kang

--- 7 : 40 ---

tumrap wajibe dhewe, layang pratelan utawa registêr kaanane panggonan kanggo ngingu babi, nganggo pratelan jênênge, lan omahe kang padha nyêkêl panggonan kanggo ngingu babi, ăngka sarta titi masane layang palilah, kang diparingake kanggo ngêdêgake panggonan ngingu babi mau.

6. Ana dene juru paniti kang ingaranan, kirmistêr, kawènèhana wêruh bab sakèhe kang tinulis, utawa owah-owahane layang pratelan utawa registêr mau.

7. Minăngka pratandhane palilahe kasêbut ing dhuwur iki, panggêdhening paprentahan panggonan, bupati pulisi padha amaringana dhewe-dhewe, pêpêthikan saka layang pratelan utawa registêr mau, kalawan lahanan, samono iku kajaba wajibe bayar beya segêl, dene layang palilah, mau kêna kasuwak ing salawase utawa sajroning wêktu kang katamtokake, manawa anêrak pranatan iki utawa manawa ora nêtêpi sakèhing janji ênggone kaparingan lilah.

Bab 2

1. Mungguh lire kang diarani raja kaya sarta kewan ing layang pranatan iki, iya iku: sapi, kêbo, jaran, [jara...]

--- 7 : 41 ---

[...n,] wêdhus gèmbèl, wêdhus lan babi, apa dene pêdhèt, gudèl, bêlo, cêmpe, sarta gênjik.

2. Mungguh lire kang diarani iwak ing layang pranatan ini, iya iku sakèhe peranganing kewan kang disêmbêlèh, kajaba walulang, sungu lan tracak.

Bab 3

Kalarangan ora kêna ambêlèh sapi kêbo wadon, kang isih bisa manak, apa dene pêdhèt sarta gudèl wadon.

Bab 4

1. Kalarangan ora kêna nyambêlèh raja kaya sadurunge raja kaya mau kaprayogakake kanggo sambêlèhan, sarta kacirènan dening juru paniti.

2. Kajaba nalar kang kasêbut ing bab ping: 21, 23, 25, kalarangan anyêmbêlèh sapi, kêbo, jaran, wêdhus gèmbèl lan wêdhus, ana ing panggonan liyane, kajaba ing ngomah pambêlèhan kanggo ingakèh ing Bêlik, sarta ora kêna anyêmbêlèh babi ana ing panggonan liyane, kajaba ing omah pambêlèhan kanggo ingakèh ing Kêmasan.

3. Mawa animbang dohe, panggêdhening paprentahan nagara, uga kêna anamtokake panggonan, ing ngêndi kênane [kêna...]

--- 7 : 42 ---

[...ne] wong ambêlèh raja kaya kang laku-lakune anyulayani layang pranatan iki, lan sapira kênane anyulayani mau.

Bab 5

Anadene kantoring papriksan, dumunung ana ing omah pambêlèhan kanggo ingakèh ing Bêlik, sarta kabukak sabên dina.

Wayah esuk wiwit jam: 7 tumêkane jam: 10.

Wayah sore wiwit jam: 4 tumêkane jam: 6.

Bab 6

1. Mungguh ênggone amriksa sapi, kêbo, jaran, wêdhus gèmbèl lan wêdhus, iku kudu ana ing omah pambêlèhan kanggo ing akèh ing Bêlik sabên dina.

Wayah esuk wiwit jam: 8 tumêkane jam: 10.

Wayah sore wiwit jam: 4 tumêkane jam: 6. Dene tumrape babi sabên dina.

Wayah esuk wiwit jam: 7 tumêkane jam: 8.

2. Manawa sawijining kewan, diprayogakake dening juru paniti kanggo sambêlèhan, iku juru paniti anelakake sarana nyirèni ana ing kewan mau, dene cirine iku kudu lastari ana ing panggonane anyirêni, nganti sawise ênggone mariksa iwake: (bab 11)

--- 7 : 43 ---

3. Manawa juru paniti mariksa kewan, kêna duwe panjaluk, yèn nalika ambêlèh (bab 10), pambêdhèle rongkongan dhadha, kang ingaranan, borêsholtê, rongkongan wêtêng kang ingaranan, bèikholtê, sarta rongkongan wangkong kang ingaranan, bèkenholtê, kudu ana ngarêpane juru paniti.

4. Manawa sawijining kewan ora kaprayogakake dening juru paniti kanggo sambêlèhan, kewan mau kudu nganggo ciri dhewe, sarta ora kêna kagawa marang kandhang, (bab 8), utawa panggonan paklumpukan kang pancèn kanggo kewan pambêlèhan.

Manawa sawijining kewan kayêktèn anandhang lara kang bisa nular, amasthi bakal katindakake kaya dene pêpacak ing ngatase iku kang wus kadhawuhake utawa bakal kadhawuhake.

5. Mungguh wragade pamriksa tumrape sapi, kêbo, jaran, utawa babi, siji-sijine kèhe: 25 sèn. Tumrap wêdhsus gèmbèl utawa wêdhus, siji-sijine kèhe: 10 sèn.

Bab 7

Papriksan iku mung kalaku kanggo sadina sawêngi, sarta kalarangan [ka...]

--- 7 : 44 ---

[...larangan] ambêlèh kewan, lête luwih: 24 jam saka gone kapariksa, manawa ora diprayogakake manèh dhisik.

Bab 8

1. Raja kaya kang pancèn bakal disêmbêlèh, sawuse diprayogakake sabisa-bisa kudu kadokok ana ing kandhange omah pambêlèhan kanggo ing akèh.

2. Kèhing wragade angandhangake sabên sadina sawêngi, utawa sabageyaning sadina sawêngi, tumrape sapi, kêbo, utawa jaran, sawiji-wijine kèhe: 25 sèn. Tumrape wêdhus gèmbèl, wêdhus, utawa babi tanpa wragad.

Bab 9

1. Omah pambêlèhan kanggo ing akèh ing Balik, kabukak sabên dina. Wayah esuk wiwit jam: 8, tumêkane jam: 10. Wayah sore wiwit jam: 4, tumêkane jam: 6.

2. Omah pambêlèhan kanggo ing akèh ing Kêmasan, kabukak sabên dina. Wayah esuk wiwit jam: 7, tumêkane jam: 8.

3. Satêngah jam ngarêpake pundhating wawangên kang wus pinêsthi kasêbut [ka...]

--- 7 : 45 ---

[...sêbut] ing dhuwur, ora kêna miwiti nyambêlèh kewan manèh.

4. Saupama akèh kewan kang kudu kabêlèh kanggo ing dina gêdhene băngsa Islam, utawa dina gêdhene băngsa kang wus dianggêp iku kalawan idine juru paniti uga kêna kewan mau kaprayogakake sarta kasambêlèh ing sadurunge utawa sawuse wêwangên kang wus pinêsthi mau.

Bab 10

1. Kajaba nalar kang kasêbut bab ping: 23 lan bab ping: 25, lan minăngka papalang murih aja nganti nganiaya kewan, iku sadurunge kêna katindakake saprêlune, supaya mati digorok nganti êntèk gêtihe, kewan kang bakal dibêlèh mau kudu disêmaputake dhisik sarana piranti amêdhil, kang ingaranan sêkitmaskêr utawa slahmaskêr.

Mungguh piranti ambêdhil kang kanggo tumrap sajinis-jinising kewan dhewe-dhewe, ing ngisor iki pratelane.

Tumrap sapi kêbo jaran, piranti ambêdhil kang ingaranan: patèn A sêtop erpurrêt.

Tumrap wêdhus, wêdhus gèmbèl lan babi, iya iku piranti ambêdhil tumrap raja kaya cilik.

2. Kewan kang dibêlèh kêna kabêdhèl mujur dadi loro anggêre [ang...]

--- 7 : 46 ---

[...gêre] bêlèhane karo pisan isih lastari gandhèng, apêse ana ing sapanggonan.

3. Kewan mau kudu kagantung ana canthèlan, lulange kang sabagian kudu lumèngkèt, sarta cirining papriksan (bab: 6), isiha katon cêtha.

Kombotan dhadha, kang ingaranan, borresplis, sarta kombotan wêtêng kang ingaranan, bèikplis, ora kêna kabêsèt, dhadha, wêtêng, lan jêrowaning rongkong kang ingaranan, bèkêningêwandhên, lan tracak, kudu padha karawatan wutuh lan aja kongsi rusak, kêjaba iku ginjêle, impêse, klêpone, lan kapure kudu lulus gandhèng kapriye luguning sambunge, kabèh iku nganti lalakone pamriksaning iwak, dene êndhase kudu kasigar manur sapratikêle juru paniti, ananging sabisa-bisa kudu mirit patrape ambêlèh padatan.

4. Manawa nalika pamriksaning kewan, juru paniti angira prêlu pambêdhèle rongkongan dhadha kang ingaranan, borêshaltê, lan rongkongan wangkong kang ingaranan, bèkênholtê, kudu ana ngarêpane, kang mangkono iku amêsthi kudu kalêksanan.

--- 7 : 47 ---

5. Sumurupa nganggone pambêlèhan kanggo ing akèh ing Bêlik, kalêbu panganggone timbangan raja kaya lan timbangan iwak, panganggone panggonan panyimpêning iwak, sarta panganggone banyu rêsik sacukupe prêlu kanggo ambêlèh, kudu ambayar manut boboting raja kaya yèn isih urip, iya iku tumrape sapi utawa jaran, kang bobote nganti 200 kilogram, utawa kêbo kang bobote nganti 350 kiloagram, kèhe: 60 sèn, tumrap sabên luwihe ana, 25 kilogram, mundhak: 2½ sèn.

Tumrap wêdhus utawa wêdhus gèmbèl, kudu ambayar: 10 sèn.

Sumurup panganggone pambêlèhan kanggo ing akèh ing Kêmasan, kalêbu panganggone timbangan, banyu lan wedang sacukupe prêlu kanggo ambêlèh, iya uga kudu ambayar manut boboting babi urip, iya iku tumrap babi kang bobote nganti: 62½ kilogram, kèhe: 35 sèn, sabên luwihan ana 25 kilogram mundhak 2½ sèn.

Bab 11

1. Mungguh kalakone pamriksaning iwak, sabên dina ana [a...]

--- 7 : 48 ---

[...na] ing ngomah pambêlèhan kanggo ing akèh ing Bêlik.

Pamriksaning iwak sapi, kêbo, jaran, wêdhus gèmbèl, lan wêdhus, wayah esuk jam: 8, tumêkane jam: 10.

Wayah sore wiwit jam: 4, tumêkane jam: 6. Dene pamriksane iwak babi.

Wayah esuk wiwit jam: 7 tumêkane jam: 8, ananging têrange mangkene, mungguh pamriksane iku kabanjurake nganti sakèhing iwak, kang isih ana ing nalika pundhating wêwangên kang wus pinêsthi kasêbut ing dhuwur kapariksa kabèh.

2. Manawa ana wong kanggonan iwak, tinêmu dening polisi utawa juru paniti, kang kinira buthuk utawa anyamari tumrap kawarasan, iku awit saka parentahing polisi utawa juru paniti, wong mau wajib anggawa iwak iku ing sanalika marang kantoring papriksan, supaya katiti priksa ing kono.

3. Manawa ing wêktu ênggone ngaturake iwak supaya kapariksa, juru paniti angira bisane mêruhi ala bêcike kawujudaning iwak, luwih prayoga sawuse kasumênèkake sawatara suwene, iku juru paniti kêna anamtokake wêktu manèh kanggo pamriksan [pamriksa...]

--- 7 : 49 ---

[...n] pungkasan, ananging ênggone nyumênèkake iku ora kêna luwih saka: 12 jam.

4. Sapa-sapaa wajib anglilani yèn iwaking kewane diiris-iris, tuwin patrap liya-liyane kang kinira prêlu dening juru paniti ing atase papriksan.

5. Iwak kang kurang bêcik lagi kêna kaêdol, manawa iwak mau wus ginawe kêna dipangan ing wong, miturut pranataning juru paniti, dene wragade kabayar dening kang duwe, sarta kaulat-ulatake ing pulisi.

6. Manawa mrayogakake iwak, juru paniti anamtokna apa iwak mau kagolong jinising iwak, ăngka: 1, utawa ăngka: 2, mungguh bedaning jinis mau katelakna sarana cap papriksan.

7. Iwak kang kurang bêcik, ananging wus ginawe kêna dipangan ing wong, iwak wus diprayogakake asli saka kewan kang kabêlèh, iwak saka kacilakan, lan iwak kang kagawa lumêbu, iku padha kaanggêp dadi jinising iwak, ăngka: 2, dene liyane iku dadi jinising iwak ăngka: 1.

8. Sawise iwak diprayogakake, iwak mau kudu nganggo ciri cap papriksan, dumunung ing panggonan kang kinira prêlu dening juru paniti.

--- 7 : 50 ---

9. Iwak kang tinampik, awit ora kêna dipangan, iku amêsthi kagantung dhisik dening juru paniti, sarta kang duwèni utawa kang kanggonan kawènèhan wêruh ing bab iku, sabanjure iwak mau kapasrahake marang polisi, sarta bakal katindakake saprêlune dhewe-dhewe kaya dene pranatane juru paniti, dene wragade kabayar dening kang duwèni utawa kang kanggonan.

10. Wragade papriksan mau, tumrape sapi wutuh, kêbo wutuh, jaran wutuh, utawa babi wutuh, kèhe: 25 sèn, tumrape wêdhus gèmbèl utawa wêdhus wutuh: 10 sèn, tumrap sabagianing kewan, bakal katamtokake dening juru paniti mawa-mawa gêdhe cilike; ananging yèn ana udure prakarane isih kêna kaulurake marang panggêdhene paprentahan nagara.

Bab 12

1. Mungguh kalakone ênggone nyirèni iku tanpa prabeya, manawa raja kaya urip, sarana kaêcap ing wêsi bang kang kaêtrapake ing pupu kiwa, manawa iwak kacirènan sarana mangsi cap kang ora mawa racun, kaêtrapake ana sadhengah panggonan, kang kinira prayoga dening juru paniti.

2. Ana dene cap wêsi bang, kang kaêtrapake ing kewan [kewa...]

--- 7 : 51 ---

[...n] urip, sawuse diprayogakake, iku tumrape sapi, kêbo, sarta jaran, arupa aksara G dhuwure 4½ sèntimètêr, ambane 4 sèntimètêr, dumunung sajroning buwêng, yèn buwêng mau kagaris têngahe bênêr, ukurane garis mau ana: 8 sèntimètêr.

Tumrape babi, wêdhus lan wêdhus gèmbèl, aksarane padha bae, ukurane dhuwure: 3 sèntimètêr, ambane 2½ sèntimètêr, dene buwênge yèn digaris têngahe bênêr, ukurane garis mau ana: 5 sèntimètêr.

3. Cap kang kaêtrapake ing kewan urip, sawuse katampik, arupa buwêng ukurane padha kaya kang tumrap sapi sapanunggalane kang kasêbut adêg-adêg ăngka: 2, ing dhuwur mau, ing jêro nganggo aksara A ukurane padha kaya aksara G ing adêg-adêg mau.

4. Cap kang tumrap jinising iwak ăngka: 1 arupa pasagi, ing jêro nganggo aksara:

L.1 tumrap sapi. K.1 tumrap kêbo. D.1 tumrap jalan. B.1 tumrap babi.

--- 7 : 52 ---

W.1 tumrap wêdhus. Wg.1 tumrap wêdhus gèmbèl.

Dawane sasisih-sasisihing pasagi mau ana: 2½ sèntimètêr, dhuwure aksara: 1 sèntimètêr, ambane aksara: ¾ sèntimètêr, tumrap sapi, kêbo, jaran, babi, wêdhus gèmbèl lan wêdhus, padha bae.

5. Cap kang tumrap jinising iwak, ăngka: 2, dhapur lan ukurane padha kaya kang tumrap jinis, ăngka: 1, amung lirune ăngka: 1, kadèkèkan, ăngka: 2.

6. Cap tumrap iwak kang tinampik, arupa buwêng ing jêro nganggo aksara S lan A kasungsun.

Buwêng mau yèn digaris têngahe bênêr ukurane garis ana: 3 sèntimètêr, dhuwuring aksara: 1 sèntimètêr, ambane: ¾ sèntimètêr.

7. Kalaranagan ora kêna angilangi cirining papriksane sawijining kewan utawa iwak, agawe ora katitike babar pisan utawa sawatara, aniru utawa angêlih cirining papriksan, ana ing iwak liyane kang wus kacirènan sakawit.

--- 7 : 53 - --

Bab 13

Sarupane wong kang nandhang lêlara nular, utawa nandhang mêmala kowak, utawa bênyinyihên, padha ora kêna nglakoni dadi jagal, utawa tukang adol iwak, sarta ora kêna ngrewangi kalane ambêlèh raja kaya, adol utawa ngidêrake iwak sadhengaha patrape.

Bab 14

1. Kajaba tumrap ing nalar bab iwak kang kagawa lumêbu saka sajabaning apdheling Surakarta marang oamah pambêlèhan kanggo ingakèh supaya kapariksa (bab: 12) kalarangan anggawa utawa ngidêrake iwak, kang ora diprayogakake, sarta kang wus kadokokan cirining papriksan kang cêtha nelakake yèn iwak mau ora diprayogakake.

2. Iwak kang arêp digawa saka omah pambêlèhan kanggo ingakèh marang panggonan adol, utawa panggonan nyimpêni iwak, iku ora kêna kaêpuk cilik-cilik, nganti kurang saka sapranataning kewan wutuh, samono iku kajaba êndhas, jêroan, sarta sikile, wiwit balung êdhog utawa dhêngkul ngarêp sapangisor.

3. Piranti kang diênggo gawa, meja, utawa dhingklik, sênik sapanunggalane, timbangan, lading sapanunggalane [sapanunggala...]

--- 7 : 54 ---

[...ne] lan sarupaning barang liya-liyane, kang bisa gêpokan karo iwak, sabisa-bisa kudu tansah kaparsudia rêsike, dene iwak karêksaa ing sawayah-wayah aja kongsi kêpanasan srêngenge tuwin kodanan.

4. Piranti kang diênggo gawa iwak manawa kakirimake sarta manawa kaidêrake, kayata grobag, kranjang, dhulang lan sapiturute, amurih saya bêcike lan rêsike kudu pakranata utawa kaowahan, manut sakèhing pituduhe panggêdhening paprentahan panggonan, sarêmbug karo juru paniti.

Bab 15

Sakèhing pêpacake layang pranatan iki ing atase panggawene iwak, iku ora tumrap marang iwak kang kagawa mawa kairingake militèr, kaladèkake kanggo tumrap prajurit garnisun.

Bab 16

1. Mungguh lire kang diarani tukang adol iwak, iya iku sarupane wong idêr, lan sakèhing wong adol iwak, andhasarake iwak, utawa nyawisake iwak bakal diêdol.

2. Kalarang wong anglakoni dadi jagal, utawa tukang adol iwak, yèn durung olèh palilah, dene [de...]

--- 7 : 55 ---

[...ne] kang maringi palilah, yèn kawulane Kangjêng Guprênêmèn, panggêdhening paprentahan panggonan, yèn kawula dalêm, Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan, bupati pulisi ing kutha Surakarta.

3. Panggêdhening paprentahan panggonan, bupati pulisi padha anyêkêla dhewe-dhewe tuwin mung kanggo sapira kang tumrap wajibe dhewe, layang pranatan utawa registêr: jênênge lan omahe para jagal, sarta para tukang adol iwak, kalêbu kang padha idêr, nganggo ăngka urut, sarta titi masane layang palilah.

4. Ana dene juru paniti kawènèhana wêruh bab kang tinulis, utawa owah-owahane ing layang pranatan, utawa registêr mau.

5. Minăngka pratandhaning palilahe kasêbut ing dhuwur iki, panggêdhening paprentahan panggonan, bupati pulisi padha amaringana dhewe-dhewe pêpêthikan saka layang pratelan utawa registêr mau kalawan lêlahanan, samono iku kajaba wajibe bayar sègêl, dene layang palilah mau kêna kasuwak ing salawase utawa sajroning wêktu kang tinamtokake manawa nêrak pranatan iki.

--- 7 : 56 ---

Bab 17

1. Kalarangan adol, utawa andhasarake iwak, ana ing panggonan liyane, kajaba ing panggonan adol kanggo ingakèh kang wus kaprênahake dening panggêdhening paprentahan panggonan (iya iku kalêbu pasar-pasar) utawa ana ing panggonan liyane, sadurunge kaparingan palilah.

2. Kang mrênahake panggonan adol, sarta kang maringi palilah ing ngisor iki pratelane.

I. Tumrap kawulane Kangjêng Guprênêmèn.

a. Manawa andarbèni panggonan adol, utawa panggonan nyimpên iwak, ana ing palêmahan kang minăngka eigendhom, sarta palêmahan rèh pan opsêtat, iku kang mrênahake panggonane sarta kang maringi palilahe, panggêdhening paprentahan panggonan.

b. Manawa andarbèni panggonan adol, utawa panggonan nyimpên iwak, ana ing kagungan dalêm palêmahan, dudu eigêndhom, utawa dudu rèhpan opsêtat, iku kaprênahake panggonane sarta kang maringi palilahe panggêdhening paprentahan panggonan, sarêmbug karo bupati pulisi kang ambawahake.

II. Tumrape wong Jawa kang dudu kawulane Kangjêng Guprênêmèn. [Guprênê...]

--- 7 : 57 ---

[...mèn.]

Manawa andarbèni panggonan adol, utawa panggonan nyimpên iwak, ana ing kagungan dalêm palêmahan, iku kang mrênahake panggonane sarta kang maringi palilahe bupati pulisi ing kutha Surakarta.

3. Wong kang padha nyêkêl panggonan adol, utawa panggonan nyimpên iwak, kalarangan anyimpêni iwak, ana sajroning sênthong kang diênggoni wong utawa kanggo paturon.

4. Panggonan adol sarta panggonan nyimpêni iwak, lan samubarang kang dadi gagolongane, kaya ta: meja, dhingklik utawa lincak, sênik sapanunggalane, timbangan, lading sapanunggalane kang kanggo ngiris, cantholan, lan sakèhing barang liya-liyane kang bisa gêpokan karo iwak, sabisa-bisa amasthi tansah kaprasudia rêsike, panggonan adol lan panggonan nyimpên iwak mau, kudu nganggo jarambah sarta got ilèn-ilèn, ginawe saka bata utawa sêmèn, kang bêcik pamasange lan pangupakarane, meja iwak, blèk, lan cantholan, iku kang padha santosa sarta kaparsudia rêsike, apa dene banyu sacukupe.

--- 7 : 58 ---

5. Panggêdhening paprentahan panggonan, bupati pulisi padha nyêkêla dhewe-dhewe tuwin mung kanggo sapira kang tumrap wajibe dhewe layang pratelan utawa registêr dununging panggonan adol, lan panggonan pasimpênan, partikulir kang kasêbut ing layang pranatan iki, nganggo mratelakake jênênge lan omahe wong kang nyêkêl, apa dene angkane lan titi masane layang palilah kaparênge angêdêgake panggonan adol lan panggonan pasimpênan mau.

6. Ana dene juru paniti kawènèhana wêruh bab sakèhe kang tinulis, utawa owah-owahane ing layang pratelan utawa registêr mau.

7. Minăngka pratandhaning palilahe kasêbut ing dhuwur iki panggêdhening paprentahan panggonan, bupati pulisi padha amaringana dhewe-dhewe pêthikan saka layang pratelan utawa registêr mau kalawan lêlahanan, sêmono iku kajaba wajibe bayang beya sègêl, dene layang palilah mau kêna kasuwak ing salawase utawa sajroning wêktu kang tinêmtokake manawa anêrak pranatan iki.

Bab 18

Sumurup panganggone panggonan adol iwak kanggo

--- 7 : 59 ---

ing akèh (kalêbu pasar-pasar) kudu ambayar manut layang tarip, kang wus katamtokake, utawa kang bakal katamtokake manèh.

Bab 19

1. Iwak ana ing panggonan adol kanggo ingakèh (iya iku kalêbu pasar-pasar) utawa kang ana ing panggonan adol utawa panggonan panyimpêning iwak liyane, utawa ana ing para jagal, utawa para tukang adol iwak, (iya iku kalêbu para tukang idêr iwak) iku kaanggêp pancèn bakal diêdol.

2. Kalarangan adol, nyawisake bakal diêdol, andhasarake, anguwèhake, angidêrake, utawa adol marang wong akèh mawa patrap liya-liyane.

a. Iwak kang ora diprayogakake sarta ora nganggo cirining papriksan kang katon cêtha nelakake yèn ora diprayogakake.

b. Iwak wus kapariksa utawa ora, yèn buthuk utawa nyamari tumrap kawarasan.

Bab 20

Kalarangan adol iwak marang wong akèh kang sanajan uga kêna dipangan, ananging pancèn ora lumrah dipangan ing

--- 7 : 60 -- -

wong manawa iwak mau durung ginawe dening pulisi supaya ora kêna dipangan ing wong, manut pranatane juru paniti, dene wragade kabayar dening kang duwèni.

Bab 21

1. Kang dianggêp anggawa lumêbu iwak, iya iku sawiji-wijining tindak, bab panggawene marang sajroning apdheling Surakarta kang pancèn bakal diêdol, utawa kanggo ing losêmèn, omah pamondhokan kang ingaran komênsalênheis, utawa warung.

2. Kalarangan anggawa lumêbu iwak marang sajroning apdheling Surakarta aliya kang mêntah, iya iku ora kadhèndhèng digaringake, ora digodhog, ora diasêp, lan ora diasin.

3. Kalarangan anggawa lumêbu iwak kaprêjit-prêjit, marang sajroning apdheling Surakarta, ananging kudu kaya kang kapratelakake ing ngisor iki.

a. Kaperang dadi papat, tumrape sapi, kêbo, sarta jaran.

b. Wutuh tumrape wêdhus gèmbèl lan wêdhus.

c. Kaparo tumrape babi.

Manawa anggawa lumêbu iwak kewan winutuhake marang sajroning apdheling Surakarta, iku parune, jantunge, atine, [a...]

--- 7 : 61 ---

[...tine,] limpane lan ginjêle, dene manawa kewan wadon, klêpone lan kapure, uga kudu gandhèng karo kewane mau kapriye luguning sambunge, sarta ora kêna rusak, dene kombotan dhadha, lan kombotan wêtêng ora kêna kabêsèt.

4. Kalarangan anggawa lumêbu marang sajroning apdheling Surakarta: iwak paru, jantung, limpa lan ginjêl, klêpon lan kapur, yèn ora gandhèng karo kewane kapriye luguning sambunge.

Ati thok sarta ilat thok, kêna kagawa lumêbu marang sajroning apdheling Surakarta, ananging uga mung mêntah, iya iku ora kadhèndhèng digaringake, ora digodhog, ora diasêp, lan ora diasin.

5. Tukang anglêbokake utawa tukang gawe iwak, kang ginawa lumêbu marang sajroning apdheling Surakarta, kudu nyêkêl layang pratelan, saka panggêdhening desa kang ambawahake pinangkane iwak mau, layang pratelan iku muni kang kasêbut ing ngisor iki.

a. Bobote iwak kang kagawa lumêbu.

b. Iwak kewan apa, (kaaranana jinise sarta lanang utawa wadone kewan mau).

c. Kang ginawa lumêbu mau rupa iwak apa.

--- 7 : 62 ---

d. Muni yèn kewan, aslining iwak kang ginawa lumêbu mau sasumurupe panggêdhening desa nyata waras.

e. Nalika apa ênggone ambêlèh kewan mau.

f. Jênênge lan omahe jagal.

g. Jênênge utawa omahe tukang nglêbokake iwak.

h. Jênênge lan omahe wong kang dilêboni iwak.

Manawa iwak mau kapariksa (anontona ăngka: 7, ing ngisor iki), layang pratelan iku kawènèhna marang juru paniti.

6. Kalarangan anggawa lumêbu iwak marang sajroning apdheling Surakarta ing wêktu liyane wiwit jam: 6 esuk, tumêkane jam: 4 sore.

7. Iwak kang digawa lumêbu kudu angênêr bae digawa mênyang kantoring papriksan, manawa iwak mau wus diprayogakake kudu nganggo ciri papriksan jinising iwak, ăngka: 2, (bab: 11).

Sakèhing pêpacak ingatase iwak, kang kadhawuhake ana ing layang pranatan iki iya tumrap ing iwak kang digawa lumêbu mau.

Bab 22

Mungguh kang tinamtokake ana ing bab: 21, ngarêp mau [ma...]

--- 7 : 63 ---

[...u] ora tumrap ingatase kang kasêbut ing ngisor iki:

a. Iwak wus kaolah kawadhahan ing ngêblèk, utawa lodhong kang katutup rapêt supaya aja kalêbon hawa, kagawa lumêbu bakal kaêdol kaya mangkono.

b. Iwak wus kaolah saka tanah sabrang kawadhahan ing pêthi utawa tong.

Bab 23

1. Sarupane pêpacake layang pranatan iki ing bab pamriksaning raja kaya, bab ambêlèh, bab pamriksaning iwak, (bab: 6, 10, lan 11), iku ora tumrap ing atase pambêlèhing kewan, kang sakabèhe kanggo dipangan dhewe nuju dina gêdhene băngsa Islam, utawa dina gêdhene băngsa Cina kang wus dianggêp, anggêre apêse 6 jam, sadurunge dibêlèh nyuwun palilah dhisik, yèn kawulane Kangjêng Guprênêmèn, panyuwune lilah marang panggêdhening paprentahan panggonan, yèn kawula dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan, panyuwune lilah marang bupati pulisi ing kutha Surakarta.

2. Panggêdhening paprentahan panggonan, bupati pulisi padha maringana palilah mau manawa ênggone nyuwun lilah iku ora anêrak wêwalêre bab ping: 3, ing layang pranatan [pra...]

--- 7 : 64 ---

[...natan] iki.

3. Panggêdhening paprentahan panggonan, bupati pulisi ing sabisa-bisa tumuli aweha wêruh marang juru paniti bab ênggone maringi palilah mau.

4. Mungguh ênggone maringi palilah mau panggêdhening paprentahan panggonan, bupati pulisi padha maringana kitir dhewe-dhewe, kalawan lêlahanan, samono iku kajaba wajibe bayar beya sègêl, kitir mau kudu mratelakake kaya ing ngisor iki:

a. Jenenge lan omahe kang nyuwun palilah.

b. Jinise lan lanang utawa wadone kewan.

c. Panggonan bakal pambêlèhing kewan.

d. Besuk apa êngone ambêlèh kewan.

e. Ing ngêndi bakal kalakone kanggone iwak mau.

Bab 24

Manawa ana pagêblug ing antaraning kewan, iku panggêdhening paprentahan panggonan, sawuse sarêmbug karo juru paniti, kêna andhawuhake pêpacake layang pranatan iki kanggo tumrap ing sakèhing panggonan, sarta ing sajroning wêktu kang tinamtokake tuwin tumrap jinising kewan kang tinamtokake, (dadi uga tumrap raja kaya kang kasêbut ing bab ping: 23, ngarêp mau sarta tumrap iwak asli saka kewan [ke...]

--- 7 : 65 ---

[...wan] iku.

Bab 25

1. Mungguh kang andadèkake nalar kapêksa ambêlèh (dadakan), iya iku manawa ana sumêlange yèn kewane kang arêp dibêlèh bakal mati sadurunge têkaning juru paniti, utawa sadurunge têkane kewan mau ana ing kantoring papriksan, utawa iwake bakal ilang ajine, awit saka kaanane larane kewan mau sangsaya bangêt, utawa upama kewane nandhang tatu, jalaran saka kacilakan, kang kudu dipatèni tumuli supaya aja kongsi mati dhewe, jalaran saka kacilakane iku.

2. Yèn ana nalar kang andadèkake kapêksane ambêlèh (dadakan) kalilan ambêlèh kewan, ana sajabaning omah pambêlèhan kanggo ingakèh sarta ora susah kapariksa dhisik, anggêre tumuli lapur bab kang wus kalakon mau marang juru paniti lan marang panggêdhening paprentahan panggonan, yèn kapêksa ambêlèh mau kawulane Kangjêng Gupêrnêmèn, marang bupati pulisi ing kutha Surakarta yèn kang kapêksa ambêlèh kawula dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan.

3. Sawuse kabêlèh, iwake kabèh kudu enggal [engga...]

--- 7 : 66 ---

[...l] kagawa angênêr marang kantor papriksan supaya kapariksa.

4. Iwak kang asli kabêlèhan kang kapêksa (dadakan) iku ingatase sakèhing pêpacake layang pranatan iki kaanggêp iwak, kang digawa lumêbu saka sajabaning apdheling Surakarta.

Bab 26

1. Kang agawe sarta amocot juru paniti, ing apdheling Surakarta, iya iku kang duwèni omah pambêlèhan, ananging sadurunge kudu kaidèn dhisik dening panggêdhening paprentahan nagara.

2. Kang anduwèni omah pambêlèhan kang matah wong (utawa sakèhing wong) kang amakili (kang padha amakili) juru paniti ing sawatara lawase, manawa juru paniti iku pinuju lunga utawa ana pêpalangane, ananging sadurunge uga kudu kaidèn dhisik dening paprentahan nagara, sarta pamatahe mau awit saka pamrayogane juru paniti.

3. Ana dene kang padha kadadèkake wakil mau, kudu kang manut saka panêmune juru paniti, anyukupi sêsurupane bab pamriksaning raja kaya lan iwak, sarta bab kaanane sarupaning pranatan, ingatase raja kaya lan iwak, sarta sabisa-bisa kudu kang wus tau nyambut [nya...]

--- 7 : 67 - --

[...mbut] gawe ana omah pambêlèhan kanggo ingakèh apêse 6 sasi lawase.

4. Juru paniti kang mranata sarupaning panggaweane kang padha dadi wakil mau.

5. Kabèh kang tinamtokake tumrap juru paniti ing layang pranatan iki uga tumrap marang kang dadi wakil sawatara lawase mau.

6. Munguh jênênge lan omahe juru paniti lan kang padha dadi wakile mau, wong akèh padha kawènèhan wêruh, sarana têtulisan kang tansah katèmplèkake ana ing panggonan kang bisa katon cêtha ing omah pambêlèhan kanggo ingakèh, sarta sajabing kantor papriksan.

Bab 27

1. Juru paniti angulat-ulatana kang sêtiti marang sarupaning omah pambêlèhan kanggo ingakèh, marang panggonan adol, sarta panggonan pasimpênaning iwak, sarta marang iwak kang ana ing kono, apa dene marang ênggone angidêrake iwak mau, karo dene manèh angulat-ulatana marang panggonan liya-liyane kang diênggo ngingu babi.

2. Juru paniti amemutana ana ing layang regèstêr bab cacahe, [ca...]

--- 7 : 68 ---

[...cahe,] jinise, sarta lanang utawa wadone sakèhing kewan kang kagawa marang kantoring papriksan, supaya kapariksa, nganggo pratelaning jênênge, lan omahe para wong kang anduwèni prêlu apa manèh titi mangsane sarta tinêmuning papriksan.

3. Sarupane layang pratelane para panggêdhening desa kang kudu kawènèhake marang juru paniti manawa amariksa iwak kang ginawa lumêbu saka sajabaning apdheling Surakarta (bab: 21), iku sawuse layang-layang mau kaangkanan sarta katandhan tangan dening juru paniti, karumatana marang juru paniti.

4. Bab sakèhing panêrake layang pranatan iki, juru paniti tumuli awèha wêruh marang panggêdhening paprentahan panggonan.

5. Sabên taun sadurunge pundhate sasi Januari, juru paniti angirimna layang palapuran marang panggêdhening paprentahan panggonan, nganggo amratelakake kang dadi panêmune bab tumindake layang pranatan iki.

Bab 28

Sakèhing wragade pamriksa kang katêtêpake sajroning layang pranatan iki, kudu katampakake marang juru paniti minăngka pituwasing pamriksane, pituwas [pi...]

--- 7 : 69 ---

[...tuwas] mau yèn ana panjaluke juru paniti, kudu kabayar dening kang nguwasani sarupaning omah pambêlèhan kanggo ingakèh.

Bab 29

1. Kang anggawe sarta amocot wong kang nguwasani omah pambêlèhan kanggo ngakèh ing Bêlik, iya iku kang duwèni omah pambêlèhan mau, samono iku sawuse kaidèn dening panggêdhening paprentahan nagara.

2. Wong kang nguwasani mau kudu manggon ing kamare omah pambêlèhan kanggo ingakèh ing Bêlik, kang wus tinamtokake, sarta kaparingan kalănja sabên sasi: 100 = satus rupiah, apa manèh kaparingan diyan tanpa ambayar.

3. Kang nguwasani omah pambêlèhan rumêksaa kang kasêbut ing ngisor iki anêtêpi pratelan, sarta parentahe juru paniti.

a. Bab rêsiking omah pambêlèhan kanggo ingakèh kalawan capurine lan samubarang kang kanggo ingakèh pambêlèhan mau, bab ênggone ambuwang rêrêgêd lan sisa ing sapantêse bab rêsike ing kandhang- kandhang.

b. Bab pangupakarane lan ênggone andandani saprêlune marang sarupaning omah, piranti, lan samubarang kang kanggo ing omah pambêlèhan mau.

--- 7 : 70 ---

c. Bab patukone, lan bab ênggone tansah nyawisi samubarang kang prêlu kang kanggo manawa ambêlèh, amariksa lan anyirèni.

d. Bab lastarining tata ing sajroning omah pambêlèhan kanggo ingakèh.

e. Bab agawe bêbau ing saprêlune.

f. Bab anganakake sarupaning layang regèstêr lan piranti panulisan, kanggo ing awake dhewe sarta kanggo ing juru paniti.

4. Kang nguwasani omah pambêlèhan kanggo ingakèh ing Bêlik, kudu amèmuti ana ing layang rêgèstêr dhewe-dhewe kang satiti, bab kaananing cacahe, jinise lanang utawa wadone, sarta bobote kewan kang kabêlèh ana ing sawiji-wijining omah pambêlèhan kanggo ingakèh, sabên siji-sijining kewan nganggoa pratelan jênênge lan omahe kang wus ambêlèh utawa akon ambêlèh kewan ana ing omah pambêlèhan kanggo ingakèh, apa manèh titi mangsane ênggone ambêlèh.

5. Kang nguwasani omah pambêlèhan amupua dhuwit, kang kudu kabayar sumurup prabeya ambêlèh, angandhangake, lan pamriksaning raja kaya, sarta pamriksaning iwak, [i...]

--- 7 : 71 ---

[...wak,] manut sakèhing pêpacake layang pranatan iki, sarta tumrap siji-sijining omah pambêlèhan, amèmutana ana ing êbuk dhewe-dhewe, kang satiti bab dhuwit kang ditampani ing sadinane sumurup prabeya kang kasêbut ing ngisor iki:

a. Sumurup pamriksaning kewan.

b. Sumurup ênggone ngandhangake kewan.

c. Sumurup pambêlèhing kewan.

d. Sumurup pamriksaning iwak.

Kang nguwasani pambêlèhan kêna duwe panjaluk, supaya dhuwit prabeya mau kabayara marang dhèwèke, sadurunge kewane utawa iwake kacirènan.

6. Kang nguwasani omah pambêlèhan sabên dina asoka marang kantore kang padha anduwèni omah pambêlèhan, sakèhing dhuwit kang ditampani sumurup panganggone lan pasewane omah pambêlèhan sarta kandhang, nganggo kawènèhan pêthuk.

7. Kang nguwasani omah pambêlèhan ambayar dhuwit pituwasing pamriksa marang juru paniti.

8. Sabên sasi kang nguwasani omah pambêlèhan awèha katrangan, pepetungane bab ênggone angêrèh lan bab pambayare, (nganggo anuduhna layang-layange

--- 7 : 72 ---

pêthuk saprêlune), marang kang duwèni omah pambêlèhan, sawuse iku balanjane dibayar.

Bab 30

1. Para priyayi lan bêbau pulisi Walănda tuwin Jawa, ana dene juru paniti sarta sakèhing wong kang padha pinatah dadi wakile juru paniti, kabèh iku ing sawayah-wayah padha kêna lumêbu marang omah pambêlèhan kanggo ingakèh marang panggonan adol, sarta panggonan panyimpêning iwak partikulir sarta kanggo ingakèh, marang panggonan pangingon babi kanggo ingakèh marang kandhang-kandhang babi, utawa panggonan liyane kang kaparêngake kanggo ngingu babi.

2. Kang padha kasêbut ing dhuwur mau sawuse awèh wêruh marang wong kang ana, padha wênang nindakake titi pariksa panggonan, sajroning omah lan capuri, sarta manawa kinira prêlu padha wênang akon anuduhake marang dhèwèke sakèhing layang palilah saka panggêdhening paprentahan panggonan, utawa saka bupati pulisi sarta sakèhing regèstêr utawa layang-layang liyane.

Bab 31

Kang anêrak wêwalêre:

Bab. 1, ăngka (1 lan 3)

--- 7 : 73 ---

Bab. 3, Bab. 4, Bab. 6, ăngka (4), Bab. 7, Bab. 8, ăngka (1), Bab. 9, ăngka (3 lan 4), Bab. 10, ăngka (1, 2, 3 lan 4), Bab. 11, ăngka (2, 4, 5, 8 lan 9), Bab. 12, ăngka (7), Bab. 13, Bab. 14, Bab. 16, ăngka (2), Bab. 17, ăngka (1, 3 lan 4), Bab. 19, ăngka (2), Bab. 20, Bab. 21, ăngka (2, 3, 4, 5, 6 lan 7), Bab. 23, ăngka (1), Bab. 25, ăngka (2 lan 3).

Ing layang pranatan iki amêsthi kapatrapan paukuman dhêndha, kèh-kèhe: 100 = (satus rupiah) utawa kakunjara lawas-lawase, 8, (wolung) dina, manawa kang nglakoni panêraking pranatan mau băngsa Eropah

--- 7 : 74 ---

sapêpadhane: utawa kadhêndha kèhe padha bae, kakunjara lawase padha bae, utawa nyambut gawe ana yayasaning nagara kang katon ingakèh olèh pangan tanpa bayaran, lawase = 30 (têlung puluh) dina, manawa kang nglakoni panêraking pranatan mau băngsa Jawa sapêpadhane. Tumrape băngsa kabèh mau yèn ana prêlune nganggo kabêskup barange kang dadi panêrak, utawa kang tuwuh saka ing panêrak, utawa sarupaning sarana lan piranti kang dianggo nglakoni panêrak mau, samono iku yèn barang-barang mau duwèke wong kang kapatrapan paukuman, utawa nganggo awèh parentah supaya barang-barang mau ginawe aja kongsi kêna dianggo utawa kasirnakake.

Bab 32

Pranatan iki ora ambatalake sakèhing pêpacak kang wus kadhawuhake ana ing layang pranatan gêdhe tumrap adol, lan bab anggawa raja kaya apa dene tumrap bab pamupuning beya nyambêlèh raja kaya.

Bab 33

1. Tumapake layang pranatan iki ing tanggal kaping: 1 Nopèmbêr 1904, cocoge kêlawan tanggal kaping: 22 Ruwah taun Jimakir 1834.

--- 7 : 75 ---

2. Ing nalika tumapake layang pranatan iki kaanane sakèhing pêpacak, lan pranatan bab pambêlèhing raja kaya ing apdheling Surakarta padha kasuwak.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping: 20 sasi Dulkangidah taun Jimakir, ăngka: 1834, utawa kaping: 26 Januari, taun 1905.

Kangjêng radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 76 ---

Ăngka 209

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, sawuse anggalih paturane abdi dalêm para bupati pulisi bab pamarsudi lastarining tata têntrêm, sarta sawuse anguningani anane para bêbêkêling bumi desa kajawan lan kang kapajêgan băngsa Eropah, ing mêngko andhawuhake pranatan kaya ing ngisor iki.

Bab 1

Sarupane bumi desa kajawan utawa kang kapajêgan băngsa Eropah, ing sagêlêng-gêlêngane kapirit jêmbar ciyuting balabage lan kèh sathithiking wonge, padha katamtokake mawa lurah desa siji lan kang mangêrti marang wajibing pulisi, sabisa-bisa kudu manggon ana têngah-têngahing balabage bumi desa kang diwêngkoni.

Bab 2

Têtêp lan pocote lurah desa saka wawênanging parentah, dene kang angladèkake manawa bumi pamajêgane băngsa Eropah, saka kang nguwasani kabudidayan, bumi desa kajawan [kaja...]

--- 7 : 77 ---

[...wan]

No. 209

Met voorkennis van Z.H. den Soesoehoenan en in overeenstemming met Hoogstdeszelfs Vader den Heer Resident van Soerakarta.

Vaardig ik, Kangdjeng Raden Hadipati Sosrodiningrat, Officier in de Orde van Oranje Nassau, Officier in de Kroonorde van Siam, Papatih van 's Vorsten rijk Soerakarta hadiningrat, na in overweging te hebben genomen de adviezen van 's Vorsten Bopati's-politie betreffende de bevordering van de veiligheid en na rust en na kennisneming van den algemeenen toestand der bekelschappen van onverhuurde [kedjawan] zoowel als van aan Europeanen verhuurde desa's, de hierondervolgende regeling uit:

Art. 1,

Alle onverhuurde en verhuurde desa 's worden vereenigd tot complexen, wier grootte zal afhangen van de uitgestroktheid en de bevolking der desa's en waarrover zullen aanggesteld worden loerahs, die bekend moeten zijn met de plichten der politie, en zooveèl mogelijk wonen in het middèn van het complex, waarover hij

--- 7 : 78 ---

saka ngabèi dêmang bêkêl sapêpadhane kang kalêbu ing gêgêlêngane lurah desa mau, sarêmbug lan panèwu utawa mantri dhistrik kang duwe wêwêngkon, kabèh mau kang milih sarta maringi layang pikukuh: bupati pulisi kang ambawahake mawa têrang ing manira.

Bab 3

Bumi pamajêgane băngsa Eropah, manawa kagawa saka prênahe ana kang kudu nunggal gêgêlêngan lan bumi desa kajawan, iya iku bumi kang sêlap-sêlip, dadi lurahe desa kudu nunggal, iku kang angladèkake wong kang bakal kapacak dadi lurah desa mau kang nguwasani bumi kêkabudidayan sarta ngabèi dêmang sapêpadhane sarêmbug lan panèwu utawa mantri dhistrik kang mêngkoni.

Bab 4

Pangane siji-sijine lurah desa, manawa bumi desa pamajêgane băngsa Eropah, iku saka kang nguwasani kabudidayan, dene bumi desa kajawan, kudu urunan mêthêti lungguhing ngabêi dêmang bêkêl sapêpadhane, kang kalêbu ing gêgêlêngane lurah desa mau, kèh sathithike katata kang padha kuwate, dene lurah bumi pamajêgane băngsa Eropah kang nunggal gêgêlêngane bumi kajawan, iku saka kang nguwasani kabudidayan lan saka pêthêtan lungguhe ngabèi dêmang bêkêl sapêpadhane [sapêpadha...]

--- 7 : 79 ---

[...ne]

is aangesteld.

Art. 2.

Aanstelling en ontslag der loerahs desa geschiedt van wege de Parentah; de voordracht daartoe echter gaat uit: voor de verhuurde desa's van den beheerder der onderneming, voor kedjawan desa's van den ngabehi, demang, bekel, enz in het complex betrokken, in overeenstemming met den panewoe-of mantri district, tot wiens ressort het complex behoort. De kenze uit de voordacht en de uitreiking van de aanstelling acte doet, met mijn voorkennis, de bopati-politie der afddeling waarin het complex gelegen is.

Art. 3.

Voor het geval dat verhuurde desa's door hare ligging ten opzichte van kedjawan desa's met deze tot één complex moeten samengetrokken worden-in dit geval verkeeren de door elkander liggende gronden (selap selip)- zoodat zij èèn gemeenschappelijkken loerah krijgen, dan doet de beheerder der onderneming, met den ngabehi, demang enz., de voordracht in overeenstemming met den betrokken panewoe: of mantri-district.

Art. 4.

Voor het levensonderhoud der loerahs over verhuurde desas zorgen de beheerders der ondernemingen; voor dat der loerahs over kedjawandesa's wordt bijgedragen door ngabehis, demangs bekels

--- 7 : 80 ---

mau.

Bab 5

Lurah desa ing bumi pamajêgane băngsa Eropah, klilan disuwunake sasêbutan răngga utawa dêmang dening kang anguwasani kabudidayan.

Bab 6

Kang anguwasani kabudidayan, kawênangake duwe atur ing parentah anyuwun pocote lurah desa ing bumi pamajêgane, manawa ana kang nindakake pagawean kang kurang bênêr utawa ora anêtêpi wajibe.

Iku padha sumurupa lan padha angèstokna.

Dawuhing pranata tanggal kaping 22 sasi Dulkangidah taun Jimakir, ăngka 1834. Utawa 28 Januari taun 1905.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 81 ---

enz, hij het complex betrokken, door afstand van een deel hunner loenggoehs, elk naar zijn vermogen. Het levensonderhoud van loerahs over een complex van verhuurde en kedjawandesa's wordt gezamenlijk gedragen door den beheerder der onderneming en de ngabehis, demangs, bekels enz.

Art. 5.

Beheerders van ondernemingen mogen voor hunne loerahs den titel aanvragen van ronggo, of demang.

Art. 6.

Beheerders van ondernemingen hebben het recht een voorstel te doen tot ontslag van een loerah in hunne onderneming, indien deze te kort schiet in de vervulling van zijn arbeid of zijne plichten niet naar behooren nakomt.

Dat iedereen dit weet en betracht.

Uitgevaardigd den 22 en van de maand Dzoelkangidah[9] van het Jaar Djimakir 1834 of den 28 Januari 1905.

Kangdjeng Raden Hadipati: SOSRODININGRAT Voor de vertaling de Translateur voor de Javaansche taal Ch. MOODY

- -- 7 : 82 ---

Ăngka 210

Undhang-undhang.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Sarèhning prakarane Ngabèi Atmasudirja abdi dalêm panèwu urdênas, kang wus karampungan sarta kang durung kakarampungan[10] akèh, apadene pajêging bumi desa gêgadhuhane wus êntèk padha diêmping utawa ditêbasake, ing mêngko pamêtune Ngabèi Atmasudirja kang saka pajêg sarta balanja kalêbu êrêse kang mêtu saka ing gêdhong kanitèn sapanunggalane, sarta balanjane Radèn Ayu Atmasudirja kabèh padha dipundhut lumadi ing nagara, banjur katata, kang saparo dianggo nicil utange Ngabèi Atmasudirja sarta utange Radèn Ayu Atmasudirja kang wus karampungan sarta kang durung dadi prapara, nanging kang ora nêrak pranatan kabagi sarasa, dene kang saparo kaparingake marang Ngabèi Atmasudirja sarta marang Radèn Ayu Atmasudirja. Marmane sarupane kang padha motangake utawa nganggokake barang marang Ngabèi Atmasudirja lan marang RadènAyu Atmasudirja, sajrone satus dina saka titi masane undhang-undhang iki padha duwea atur ing nagara [naga...]

--- 7 : 83 ---

[...ra]

Oendang-Oendang

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken seperti di bawah ini.

Dari sebab perkaranja Ngabei Atmosoedirdjo Panewoe ordenas. jang soedah kerampoengan banjak, apa lagi padjegnja tanah desa gagadoehanja soedah abis sama di hemping atawa di tebasken, sekarang kloewarnja Ngabei Atmosoedirdjo jang dari padjeg serta blandja termasoek asilnja jang kloewar dari gedong Kaniten sasamanja serta blandjanja Raden Ajoe Atmosoedirdjo semoea sama di minta pada Negeri, lantas di atoer, jang separo tepake nitjil pindjemnja Ngabei Atmosoedirdjo serta pindjemnja Raden Ajoe Atmosoedirdjo jang soedah kerampoengan serta jang beloem djadi perkara, tetapi jang tiada melanggar Pranatan, di bagi rata, adapoen jang separo di briken pada Ngabei Atmosoedirdjo serta pada Raden Ajoe Atmosoedirdjo. Makanja segala jang mindjemken atawa makeken barang pada Ngabei Atmosoedirdjo dan pada Raden Ajoe Atmosoedirdj, di dalem sratoes ari dari tanda arinja Oendang-Oendang ini, soepaja sama poenja atoer pada Negri, djikaloe bolehnja poenja atoer soedah liwat dan sratoes ari, djikaloe memang betoel trima tjitjilan, itoe trimanja tjitjilan sepoendatnja [sepoen...]

--- 7 : 84 ---

[...datnja]

manawa gone duwe atur wus kaliwat saka satus dina, yèn pancèn kabênêr tămpa cicilan, iku tampane cicilan sapundhate cicilan kang wus kadhawuhake nagara, sarta wiwit titi masane undhang-undhang iki nganti tumêkane ana dhawuh manèh, sarupane wong ora kalilan motangake dhuwit utawa nganggokake nyewakake barang marang Ngabèi Atmasudirja sarta Radèn Ayu Atmasudirja nêbas gadhe pamêtu sapêpadhane, manawa ana kang motangake nganggokake nêbas gadhe pamêtu sapêpadhane gugate bakal katulak.

Iku sarupane wong padha sumurupa lan ngestokna saprêlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang- undhang tanggal kaping: 18 sasi Mulud taun Alip, ăngka: 1835. Utawa kaping: 23 Mei 1905.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 85 ---

tjitjilan, jang soedah di prentahkan Negri, serta moelai tanda artinja Oendang-Oendang ini, hingga sampenja ada prentah lagi, sagala orang tiada boleh mindjemken oewang atawa makeken njewaken barang pada Ngabei Atmosoedirdjo serta Raden Ajoe Atmosoedirdjo nebas gade, kloewaran sasamanja. djikaloe ada jang mindjemken makeken njewaken nebasgade kloewaran sasamanja klachnja bakal di toelak.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Ini soerat Oendang-Oendang tersiarken serta di taroek di mana tempat saperloenja soepaja djangan sampe ada jang tiada taoe boninja.

Djatoehnja Oendang-Oendang pada ari 18, Moeloed taoen Alip, 1835. Atawa ari 23 Mei 1905.

--- 7 : 86 ---

Ăngka 211

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, wus anguningani laku-laku sarta petunganing dhuwit prêsèn pajêg kang saka bumi desa pamajêgane băngsa Eropah, sarta wus anguningani rêrukunane kang padha majêgi bumi desa lan dêmang bêkêl sapêpadhane ing bumi kajawan karo kantor kapatihan, bab dhuwit lirune bau gajulan, sanajan kabèh mau wus padha kalakon tumindak, ananging sarèhning durung ditrapake ing layang pranatan, marmane ing saiki manira dhawuhake kamot ing pranatan kaya ing ngisor iki.

Bab 1 Prêsèn Pamajêgan Anyar.

Upama bumi desa kajawan sasanggane pajêg ing dalêm sataun = 100 rupiah, lêladène prêsèn pajêg ing dalêm sataun = 20: rong puluh rupiah, dadi petunge ropu puluh prêsèn, manawa bumi mau dipajêgi dening băngsa Eropah, disăngga pajêg lastari 100 rupiah sataun, prêsène pajêg iya isih lastari: 20 rupiah utawa rong puluh prêsèn, upama disăngga pajêg dadi: 150 rupiah sataun,

--- 7 : 87 ---

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Order van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, soedah mengetahoei lakoe serta itoengannja oewang precent padjeg jang dari tanah desa pamadjegannja bangsa Europa serta soedah mengatahoei roekoenannja jang sama madjegi tanah desa dengen Demang Bekel sasamanja di tanah kadjawan dengen Kantoor Kapatian, dari hal oewang gantinja bahoe djagoelan, maskipoen semoea itoe soedah sama di djalanken, tetapi dari sebab beloem di moeatkan di soerat Pranatan, maka sekarang Kita prentahkan termoeat Pranatan saperti di bawah ini.

Fatsal 1 precent pamadjegan baroe.

Oempamanja tanah desa kedjawan padjegnja di dalam satoe taoen f 100. precentnja padjeg di dalam satoe taoen f 20, djadi itoengnja 20% djikaloe tanah itoe di padjegi oleh bangsa Europa padjegnja teroes f 100. satoe taoen precentnja padjeg djoega misih teroes f 20. atawa 20% sandenja di padjegi djadi f 150. satoe taoen, itoe precentnja padjeg teroes tjoema f 20. djadi itoengnja

--- 7 : 88 ---

iku lêladine prêsèn pajêg lastari mung: 20 rupiah, dadi petunge: 13½ prêsèn, upama disăngga pajêg dadi: 200 rupiah sataun, prêsène pajêg iya lastari mung: 20 rupiah, dadi petunge sapuluh prêsèn, dene manawa disăngga pajêg dadi: 250 rupiah, sataun, prêsène pajêg dadi: 25 rupiah, petunge sapuluh prêsèn, mangkono sabanjure.

Bab 2 Prêsèn Pajêg Bumi Onjotan .

Bumi desa kang wus dipajêgi dening băngsa Eropah, manawa dionjot pamajêge, yèn pajêge mundhak, prêsène pajêg iya milu mundhak sapira petunge undhakaning pajêg saka sadurunge dionjot pamajêge, etung sapuluh prêsèn, manawa pajêge suda, presène pajêg iya milu suda, sapira petunge sudaning pajêg saka sadurunge dionjot pamajêge, etung sapuluh prêsèn.

Bab 3 dhuwit panêbas bau jagulan.

Lumadine bau jagulan kang ajêg, saka sarupane bumi desa kang wus dipajêgi băngsa Eropah, sarta saka bumi desa kajawan kaya ta: sabên garêbêg kaping têlu sataun, tingalan dalêm panjênêngan sarta tingalan dalêm wiyosan taun, tingalan taun sarta tingalan panjênêngan Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom Amangkunagara, iku rêrukunane kang padha majêgi [majê...]

--- 7 : 89 ---

[...gi]

131/3 % sandenja di padjegi djadi f 200. satoe taoen precentnja padjeg djoega teroes tjoema f 20. djadi itoengnja 10% adapoen djikaloe di padjegi djadi 250. satoe taoen precentnja padjeg djadi f 25. itoengnja 10% bagitoe sateroesnja.

Fatsal 2 precent padjeg tanah Ondjotan.

Tanah desa jang soedah di padjegi oleh bangsa Europa djikaloe di ondjot pamadjegnja djikaloe padjegnja naek precentnja padjeg djoega toeroet naek sebrapa itoengnja naeknja padjeg dari sabeloemnja di Ondjot pamadjegnja, itoeng sapoeloeh precent, djikaloe padjegnja toeroen, precentnja padjeg djoega toeroet toeroen sebrapa itoengnja toeroennja padjeg dari sabeloemnja di ondjot pamadjegnja, itoeng sapoeloeh precent.

Fatsal 3 oewang tebasan bahoe djagoelan.

masoeknja bahoe djagoelan jang moesti, dari sagala tanah desa jang soedah di padjegi bangsa Europa serta dari tanah desa kadjawan ja itoe: saben garebeg tiga kali satoe taoen, ari berdirinja serta ari taoennja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, ari taoen serta ari berdirinja Kangdjeng Goesti Pangeran Adipati Anom Hamangkoe Nagoro, itoe roekoenannja jang sama madjegi tanah desa serta Demang Bekel sasamanja di tanah desa kadjawan dengen Kantoor Kapatian, bahoe djagoelan toedjoe kali satoe taoen itoe di ganti roepa oewang itoengnja tanah 1 djoeng di dalem satoe

--- 7 : 90 ---

bumi desa lan dêmang bêkêl kapatihan, bau jagulan kaping pitu sataun mau diliru rupa dhuwit, petunge bumi sajung ing dalêm sataun = 50: sèkêt sèn.

Iku sarupane uwong padha sumurupa.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping: 25 sasi Mulud taun Alip, ăngka: 1835, utawa kaping: 30 Mei taun: 1905.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 91 ---

taoen f 0,50.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe.

Djatoehnja Pranatan pada ari 25 boelan Moeloed taoen Alip 1835. atawa ari 30 Mei taoen 1905.

--- 7 : 92 ---

Ăngka 212

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, parlu andhawuhake wuwuhane pranatan kang wus kadhawuhake katiti masan tanggal kaping: 22 sasi Dulkangidah taun Jimakir, ăngka: 1834 utawa kaping: 28 Januari taun: 1905: ăngka 209: kaya ing ngisor iki.

1. Ing bab 1: kawuwuhan.

Sarupane bumi desa kang kapajêgan băngsa Eropah, manawa kang nguwasani kabudidayan ora anganani lurah desa, katamtokake anganani răngga utawa dêmang utawa bêkêl pacul.

2. Ing bab 4: kawuwuhan.

Lurah desa ing bumi kabudidayan, pangane saka bêkêl wawêngkone lurah desa mau, utawa saka kang nguwasani kabudidayan, tumrap lurah desa ing bumi kang sêlap-sêlip, kabudidayan lan kajawan, pangane saka bêkêl utawa kang nguwasani kabudidayan, lan saka ngabèi dêmang bêkêl kajawan kang kawêngku lurah desa mau.

--- 7 : 93 ---

Met voorkennis van Z. H. den Soesoehoenan en in overeenstemming van den HoogEdG. Heer Resident van Soerakarta.

Ik, Kangdjeng Raden Hadipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Patih van 's Vorsten rijk Soerakarta Hadiningrat, acht het nooding de volgende toevoeging uit te vaardigen aan de regeling, reeds uitgevaardigd den 22en van de maand Doelkangidah van het jaar Djimakir 1834 of den 28en Januari 1905 No. 209.

1. Aan art. 1 toe te voegen:

Wanneer de beheerder van aan Europeanen verhuurde desa's geen loerah desa aanstelt, dan moet hij daarover een Ronggo, Demang of Bekelpatjoel aanstellen.

2. Aan art. 4 toe te voegen:

Voor het levensonderhoeud van een loerah desa over ingehuurde desa's zorgen de bekels van zijne onderhoorige desa's of de beheerder der onderneming; wat betreft het levensonderhoud van een loerah-desa, aangesteld tegelijk over ingehuurde desa's en desa's kedjawan [selap selip] daarvoor zorgen zijne onderhoorige bekels of de beheerder der onderneming en de Ngabehi, de Demang en

--- 7 : 94 ---

3. Amuwuhi

Bab 7

Para kang nguwasani kabudidayan, manawa wus anganani lurah desa, utawa răngga, utawa dêmang, kaya kang kasêbut bab siji, manawa amocot sarta anêtêpake bêkêl pacul, wus ora susah mawa têrang parentah.

4. Amuwuhi

Bab 8

Manawa kang nguwasani kabudidayan anganani răngga utawa dêmang ing sawiji-wijining kabudidayan kêna mung dianani răngga utawa dêmang siji, ananging manawa wus tumindak sataun, măngka mirit anane prakara kurang nyukupi, manawa mung dianani răngga utawa dêmang siji, iku kang nguwasani kabudidayan kudu anganani răngga utawa dêmang manèh kèhe sacukupe, siji-sijining kabudidayan mau, dene kawajibane răngga utawa dêmang mau padha lan kawajibane lurah desa, sarta ora kêna katindakake panggawean liya, kajaba panggawean pulisi, pangane saka kang nguwasani kabudidayan.

5. Amuwuhi

Bab 9

Manawa anganani bêkêl pacul, kang nguwasani kabudidayan kêna anyuwunake cacêkêlan piagêm ing parentah, kang anêrangake [a...]

--- 7 : 95 ---

[...nêrangake]

de bekels kedjawan, die tot de onderhoorigheid van den loerah desa behooren.

3. Toe te voegen:

Artikel 7.

Beheerders van ondernemingen, die reeds loerah-desa's, Ronggo's of Demangs hebben aangesteld, zooals bedoeld in art. 1, behoeven voor het ontslaan of aanstellen van den bekel-patjoel geen toestemming van de parentah.

4. Toe te voegen:

Art. 8.

Wanneer beheerders van ondernemingen Ronggo's of Demangs aanstellen, kan voor elke onderneming slechts een Ronggo of Demang worden aangesteld. Blijkt echter na verloop van een jaar uit het aantal zaken dat één Rongo[11] of Demang niet voldoende is dan zal de beheerder meerdere Ronggo's of Demang aanstellen al naar de behoefte.

De Ronggo's en Demangs hebben dezelfde verplichtingen als de loerah-desa Zij mogen geen andere dan politie diensten verrichten. De beheerders der ondernemingen zorgen voor hun leven sonderhoud.

5. Toe te voegen:

--- 7 : 96 ---

kawajiban marang kabudidayan, dene kawajibane tumrap pagawean pulisi, padha lan kawajibane lurah desa.

Iku padha sumurupa lan kaèstokna.

Dhawuh kaping: 28 Sèptèmbêr 1905, utawa kaping 28 Rêjêp Alip 1835.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 97 ---

Artikel 9.

Wanneer de beheerder van een onderneming een bekel patjoel aanstelt, kan hij voor hem van de Parentah een aanstelling [piagem] vragen, waarin zijne verplichtingen tegenover de onderneming worden uiteengezet. Ten opzichte van politiediensten zijn de verplichtingen der bekelspatjoel gelijk aan die der loerahs desa.

Dat iedereen dit wete en opvolge.

Uitgevaardigd den 28 September 1905.

Voor de vertaling De Translateur v. d. Jav; taal Ch. MOODY.

--- 7 : 98 ---

Ăngka 213

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng wuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake pranatan bab anggawa, andhasarake lan angidêrake pitik iwèn kaya ing ngisor iki.

Bab 1

Sarupane wong kalarangan andhasarake, angidêrake, utawa anggawa pitik iwèn, yèn ora kadokokake ing kurungan utawa ing kranjang sarta ora kêna disrimpungi.

Bab 2

Yèn ana kang wani nêrak kang katamtokake bab 1 ing layang pranatan iki bakal kapatrapan paukuman dhêndha akèh-akèhe 15 rupiah.

Bab 3

Tumapake layang pranatan iki besuk tanggal kaping 1 Dhesèmbêr: 1905, utawa kaping 3 Sawal ing taun Alip [Ali...]

--- 7 : 99 ---

[...p]

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken Pranatan hal membawa mendasarken dan mengiderkan pitikiwen seperti di bawah ini.

Fatsal 1.

Sagala orang di larang dasar mengiderken atawa membawa pitikiwen djikaloe tiada di taroeh di koeroengan atawa krandjang, dan tiada boleh di iket kakinja [di srimpoeng)

Fatsal 2.

Djikaloe ada jang brani melanggar jang di temtoeken Fatsal 1. di soerat Pranatan ini hedak[12] di oekoem denda banjak banjaknja f 15, roepiah.

Fatsal 3.

Berdjalannja ini soerat Pranatan besoek pada ari 1 December 1905, atawa ari 3 Sawal taoen Alip 1835.

Dari pada itoe segala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja Pranatan pada ari 26 boelan Poeasa taoen Alip 1835. atawa ari 24 November 1905.

--- 7 : 100 ---

1835.

Iku sarupane uwong padha sumurupa sarta angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 26 sasi Pasa taun Alip ăngka: 1835. Utawa kaping 24 Nopèmbêr, 1905.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 101 ---

Ăngka 214

Undhang- undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn, ing Surakarta.

Manira Kanjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhakên owah-owahan layang undhang-undhang manira katiti masan kaping: 19 Rabingulakir Wawu: 1825, utawa kaping: 9 Oktobêr: 1895 ăngka: 111, sarta kaping 24 Sapar Be 1832, utawa kaping 2 Juni 1902 ăngka 180 kaya ing ngisor iki.

1. Kadhistrikan kutha Bayalali kari angêrèhake kamantrèn têlu, ing Majasanga ing Singasari sarta ing Musuk, sarta kang dadi panggêdhening dhistrik kutha kaliwon pulisi kanthi mantri dhistrik pangkat I siji, carik pangkat II siji, kajinêman loro.

2. Kamantrèn dhistrik ing Banyudana, kadadèkake kadhistrikan, angêrèh kamantrèn loro, ing Sawit sarta ing Têras.

Iku sarupane uwong padha sumurupa, sarta abdi dalêm bupati [bu...]

--- 7 : 102 ---

[...pati]

Oendang-Oendang

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken perobahannja Kita ampoenja soerat Oendang Oendang tertanda ari 19 rabingoelakir Wawoe 1825 atawa ari 9, October 1895 No. 111, serta ari 24 Sapar Be 1832 atawa ari 2 Juni 1902 No. 180 saperti di bawah ini.

1. Distrikt kota Bojolali tinggal membawahken Kamantren tiga, di Modjosongo di Singosari serta di Moesoek, serta jang djadi pembesarnja Distrikt kota. Kaliwon politie dengen Mantri Distrikt pangkat Ing satoe, djoeroetoelis pangkat II satoe Kadjineman doewa.

2. Kamantren distrikt di Banjoedono di djadiken Kadistrikan membawahken Kamantren doewa di Sawit serta di Teras.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe serta Boepati Bojolali soepaja menoeroetken kedjalannja.

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari 6 boelan Sawal taoen Alip 1835 atawa ari 4 December 1905.

--- 7 : 103 ---

pulisi Bayalali angestokna kalakone.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping 6 sasi Sawal taun Alip, ăngka 1835. Utawa kaping 4 Dhesèmbêr 1905.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 104 ---

Ăngka 215

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngsor iki.

Bab 1

Sarupane kawula dalêm kang wus têrang ngulandara utawa wus têrang dadi luning durjana, iku abdi dalêm bupati pulisi kang ambawahake mupakat lan Tuwan Asistèn Residhèn anamtokna marang wong mau padha manggon ana ing omah panggonan luning durjana yasaning nagara, dununge ana ing kutha-kuthaning kabupatèn pulisi utawa ing panggonan liyane kang wus katamtokake, panggonan mau kajênêngake Inaloka, lawas enggale gone kamanggonake ing Inaloka mau gumantung ana pamikire bupati pulisi kang ambawahake mupakat lan tuwan asistèn residhèn, kang kawajibake rumêksa marang wong kang padha kapanggonake ing kono mau kajênêngake rêksa angkara sarta uga wajib manggon ing kono, kèhe sarta balanjane bakal katamtokake. Dene manawa luning durjana [dur...]

--- 7 : 105 ---

[...jana]

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken saperti di bawah ini.

Fatsal 1.

Sagala kawoelanja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, jang soedah terang ngoelandoro atawa soedah terang djadi loen pendjahat, itoe Boepati politie jang membawahken moefakat dengen toean Asistent Resident moesti menemtoeken itoe orang sama tinggal ada di roemah tempat loen pendjahat bikinan Negri tempatnja ada di kota kota Kaboepaten politie atawa di lain tempat jang soedah di temtoeken, itoe tempat di namaken: Hina loka, lamanja bolehnja di tinggalken ada di Hina loka itoe menoeroet ada pikirannja Boepati politie jang membawahken moefakat dengen toean Asistent Resident. Jang di wadjibken djaga pada orang jang sama di tinggalken di sitoe, di namaken: Reksohangkoro, dan djoega wadjib tinggal di sitoe, banjaknja serta blandja bakal di temtoeken. Adapoen djikaloe orang loen pendjahat itoe ada

--- 7 : 106 ---

mau ana kang sumêdya ngêdêgake omah dhewe ana palêmahan ing kono iya kalilan. Kajaba anak bojo utawa akrabe kang wus ditimbang pantês dening bupati pulisi kang ambawahake, ora kalilan wong liyane milu manggon ing Inaloka mau.

Bab 2

Wong kang padha kamanggonake ing kono kudu padha angestokake pranataning ngomah Inaloka mau, sarta padha kalarangan duwe laku kang kurang pantês, apa dene kudu padha anglakoni apa kang dadi parentahe kang rumêksa mau.

Bab 3

Wong kang padha bakal dimanggonake ana ing omah mau, padha kapemutan ana ing buk rêgèstêr kabupatèn pulisi kang ambawahake, sasipatan lan ciri-cirine padha kaunggahake ing buk rêgèstêr mau, sarta padha kagambar sorot.

Bab 4

Wong kang padha dimanggonake ing omah mau manawa nuju ana pagaweaning parentah, iku kudu anglakoni pagaweaning parentah kang bakal katamtokake.

Bab 5

Sabên wiwit surup srêngenge tumêka byar esuk, sarupane wong kang padha kamanggonake ora kêna lunga-lunga saka

--- 7 : 107 ---

jang maoe berdiriken roemah sendiri ada di tanah sitoe djoega boleh, lainnja anak bini atawa familienja jang soedah di timbang pantes oleh Boepati politie jang membawahken, tiada boleh lain orang toeroet tinggal ada di Hina loka itoe.

Fatsal 2.

Orang jang sama di tinggalken ada di sitoe, moesti sama menoeroet Pranatannja di roemah Hina loka itoe, serta di larang poenja lakoe jang koerang patoet, dan lagi moesti sama mendjalani apa jang djadi prentahnja jang djaga itoe.

Fatsal 3.

Orang jang bakal sama di tinggalken ada di roemah itoe, sama di masoeken ada perengetan di dalem boekoe Registernja Kaboepaten politie jang membawahken, roepa dan tanda tandanja sama di toelis dalem Register itoe, serta sama di gambar potret.

Fatsal 4.

Orang jang sama di tinggalken dalem roemah itoe, kapan kabetoelan ada pakerdjaän Prentah, itoe moesti mendjalani pakerdjaännja Prentah jang bakal di temtoeken.

Fatsal 5.

Saben moelai toeroennja matahari sampe pagi, sagala orang jang sama di tinggalken tiada boleh pigi pigi dari di roemah itoe, serta saben poekoel anem sore sama di priksa oleh Reksohangkoro

--- 7 : 108 ---

ngomah mau, sarta sabên jam nêm sore padha katiti pariksa dening rêksa angkara apa wus padha pêpak kabèh.

Manawa salah sijine ora ana ing wayah kasêbut ing dhuwur mau, rêksa angkara kudu banjur anglapurake marang pulisi.

Bab 6

Abdi dalêm bupati pulisi apêse sabên sasi sapisan aniti pariksa têtêping tatane sarta pamardine ing omah Inaloka mau.

Bab 7

Yèn wong kang padha kamanggonake ana ing ngomah mau anampani sanake kang tilik, kênane yèn wus ana palilahe rêksa angkara, sarta mung ing wayah awan, sadurunge surup srêngenge wong kang tilik mau kudu lunga saka ing ngomah kono.

Bab 8

Sarupane wong ngulandara utawa luning durjana kang padha kamanggonake ing ngomah Inaloka mau, manawa ana kang arêp lêlungan marang sajabaning kutha, kudu nyuwun lilahe bupati pulisi kang ambawahake, sarta bakal mawa kaparingan palilah kamot ing layang, nanging lawas-lawase mung: 24 jam. Manawa wus têka panggonan kang sinêja, layang palilahe kudu katèkênake marang abdi dalêm panèwu utawa mantri dhistrik [dhistri...]

--- 7 : 109 ---

[...k]

apa soedah sama djangkep semoea.

Djikaloe salah soewatoenja tiada ada pada waktoe jang terseboet di atas itoe, Reksohangkoro moesti lantas rapport pada politie.

Fatsal 6.

Boepati politie sekoerang koerangnja di dalem satoe boelan sekali moesti priksa tetepnja atoeran sertapamardinya[13] di roemah Hina loka itoe.

Fatsal 7.

Djikaloe orang jang sama di tinggalken dalem roemah itoe trima familienja jang dateng tilik, bolehnja kapan soedah ada idinnja Reksohangkoro, serta tjoema waktoe siang, sabeloemnja toeroen matahari orang jang tilik itoe moesti pergi dari di roemah sitoe.

Fatsal 8.

Sagala orang ngoelandoro atawa loen pendjahat jang sama di tinggalken dalem roemah Hina loka itoe, kapan ada jang maoe pergian ka loewar kota, moesti minta idin pada Boepati politie jang membawahken, serta bakal di bri idin termoeat soerat, tetapi paling lama tjoema 24 djam.

Kapan soedah sampe di mana tempat jang dia maoe dateng, soerat idinnja moesti di mintaken tanda tangan pada Panewoe atawa mantri distrikt jang membawahken itoe tempat, serta sasoedahnja [sa...]

--- 7 : 110 ---

[...soedahnja]

kang ambawahake panggonan mau, sarta sawuse bali layang palilah mau banjur kaladèkna bali marang bupati pulisi kang maringi, supaya kêna katètèsake yêktine gone lêlungan.

Bab 9

Manawa ana kang lakune tansah ora bêcik, yèn nyuwun lilah arêp lêlungan bakal ora kalilan.

Bab 10

Sarupane wong kang padha kamanggonake ana ing ngomah mau manawa ana kang nêrak pêpacake layang pranatan iki, bakal kapatrapan paukuman nyambut gawe paksan ana ing yayasaning nagara, kaparingan pangan tanpa bayaran, lawas-lawase sasasi.

Bab 11

Kalakone tumindak têtêp layang pranatan iki, kawajibake marang abdi dalêm para bupati pulisi.

Dhawuhing pranatan kaping: 20 sasi Dulkangidah taun Alip, ăngka 1835, utawa kaping: 26 Januari 1906.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 111 ---

koembali itoe soerat idin moesti di hatoerken koembali pada Boepati politie jang membri, soepaja boleh dinjataken betoelnja bolehnja pergian.

Fatsal 9.

Djikaloe ada jang lakoenja sentiasa tiada baik, kapan minta idin maoe pergian bakal tiada di bri idin.

Fatsal 10.

Sagala orang jang sama di tinggalken ada di roemah itoe, djikaloe ada jang melanggar papatjaknja ini soerat Pranatan, bakal di oekoem bekerdja peksa ada di pakerdjaän Negri di bri makan tiada pake bajaran, lama lamanja satoe boelan.

Fatsal 11.

Kedjalanannja tetep ini soerat Pranatan, di wadjibken pada sagala Boepati politie.

Djatoehnja Pranatan pada ari 30 boelan Doelkangidah taoen Alip 1835 atawa ari 26 Januari 1906.

--- 7 : 112 ---

Ăngka 216

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake wuwuhane layang pranatan manira katiti masan kaping 5 Dulkangidah Be 1832, utawa kaping 3 Pebruari 1903, ăngka 182, sarta kaping 6 Rêjêb Jimakir 1834, utawa kaping: 16 Sèptèmbêr 1904, ăngka 204 kaya ing ngisor iki.

Sarupane kang wus kapatêdhan ganjaran srinugraha pangkat: 4, sarta srinugraha pangkat: 5, iku padha mawa kapatêdhan têngêr salining payung, kaya ing ngisor iki.

Srinugraha pangkat 4, sadhuwure sèrèt kang ngisor mawa kêndhit prada ambane 3/60 bagian, saka dawaning usuk.

Srinugraha pangkat 5, pojoking kêmbang waru mawa talacap majupat, dawane 8/30 bagian, ambane ½ dim reinlan.

Kabèb mau cète padha ora owah apa mêsthine dhewe- dhewe, sarta ukurane prada kêndhit, talacap, wêwaton payung kang usuke dawane: 30 dim reinlan, manawa

--- 7 : 113 ---

suda dawaning usuk, ukuraning prada uga suda.

Mungguh kang wus padha kapatêdhan ganjaran srinugraha pangkat 4, sarta srinugraha pangkat 5, mau manawa tinggal dunya uga padha kaparingan lakuning nagara apa dene olèh patêdhan dalêm dhuwit mêtu nagara kanggo waragad, patrap-patrape lakune kaya dene kang tumrap srinugraha pangkat 1, 2 utawa 3, kasêbut ing pranatan, ongka: 182 mau, mung kèhe kang ngiringake sarta kèhe patêdhan dalêm dhuwit mau kaya ing ngisor iki.

Kang kapatêdhan ganjaran srinugraha pangkat: 4, manawa tumrap santana dalêm, abdi dalêm jêro sarta anon-anon golongan jêro, apa dene abdi dalêm wadon, kang ngiringake. Abdi dalêm panèwu mantri lurah bêkêl jajar golongan jêro saanon-anone, ing sakabupatèn sarta saka wadanane sagolongan cilik, tumrap abdi dalêm jaba sarta anon-anon golongan jaba, kang ngiringake: abdi dalêm panèwu mantri jaba sarta anon-anone golongan jaba, ing sakabupatèn sarta sakawadanane sagolongan cilik, panganggone padha prajuritan, padha mawa prajurit jêro jaranan, 8 tindhih wahmèstêr, abdi dalêm prajurit inpantri 12, sikêp tumbak, tindhih sarsan, padha manganggo marêstêni, patêdhan dalêm dhuwit 20 rupiyah.

--- 7 : 114 ---

Kang kapatêdhan ganjaran srinugraha pangkat 5, manawa tumrap santana dalêm, sarta abdi dalêm jêro, kang ngiringake: abdi dalêm panèwu mantri lurah bêkêl jajar jêro ing sakabupatène sagolongan cilik manawa tumrap abdi dalêm jaba, kang ngiringake: abdi dalêm jaba ing sakabupatène sagolongan cilik, manawa tumrap abdi dalêm anon-anon jêro sarta abdi dalêm wadon, kang ngiringake: abdi dalêm anon-anon golongan jêro, ing sakabupatèn sarta sakawadanan sagolongan cilik, manawa tumrap abdi dalêm anon-anon golongan jaba, kang ngiringake: abdi dalêm anon-anon golongan jaba, ing sakabupatèn sarta sakawadanan sagolongan cilik, panganggone padha prajuritan, padha mawa abdi dalêm prajurit inpantri 12, sikêp tumbak, tindhih sarsan, manganggo marêstêni: patêdhan dalêm dhuwit 20 rupiyah.

Iku paraputra santana dalêm lan sarupaning abdi dalêm padha sumurupa.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 4 sasi Bêsar taun Alip, ăngka 1835. Utawa kaping 30 Januari 1906.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 115 ---

Ăngka 217

Undhang-undhang.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, srinugraha pangkat I, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Sarèhning prakarane Radèn Ngabèi Nitipura abdi dalêm kaliwon mantri anom jaba, kang wus karampungan sarta kang durung karampungan akèh, apa dene pajêging bumi desa gêgadhuhane wus êntèk padha diêmping ditêbasake sarta digadhèkake. Ing mêngko pamêtune bumi desa gêgadhuhane Radèn Ngabèi Nitipura kabèh padha kapundhut lumadi ing nagara, banjur katata, kang saparo dianggo nicil utange Radèn Ngabèi Nitipura kang wus karampungan sarta kang wus nampani cicilan, apa manèh kang durung dadi prakara nanging kang ora nêrak pranatan, kabagi sarasa, dene kang saparo kaparingake marang Radèn Ngabèi Nitipura. Marmane sarupane kang padha motangake utawa nganggokake barange Radèn Ngabèi Nitipura, sajrone satus dina saka titi masane undhang-undhang iki padha duwea atur ing nagara, manawa gone duwe atur wus kaliwat saka satus dina, yèn pancèn kabênêr [ka...]

--- 7 : 116 ---

[...bênêr]

Oendang-Oendang

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Orde 1e klas van de Sri Noegroho, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken seperti di bawah ini.

Dari sebab perkaranja Raden Ngabehi Nitipoero, kaliwon mantri anom djobo, jang soedah karampoengan serta jang beloem karampoengan ada banjak, apa lagi padjeknja tanah desa gagadoehannja soedah abis sama di hemping di tebasken serta di gadeken, sekarang padjeknja tanah desa gagadoehannja Raden Ngabehi Nitipoero samoea sama terpegang pada Negri lantas di atoer, jang separo boeat menitjil pindjemannja Raden Ngabehi Nitipoero jang soedah karampoengan serta jang soedah trima tjitjllan, apalagi jang beloem djadi perkara, tapi jang tiada melanggar pranatan, di bagi rata, adapoen jang separo di briken pada Raden Ngabehi Nitipoero, maka sagala jang sama mindjemken atawa kasih pake barang pada Raden Ngabehi Nitipoero, di dalem seratoes ari dari tanda arinja Oendang Oendang ini, moesti sama poenja hatoer pada Negri, djikaloe bolehnja poenja hatoer soedah liwat dari seratoes ari, djikaloe memang betoelnja trima tjitjilan itoe trima tjitjilan sapoendatnja tjitjilan jang soedah di prentahken [prentah...]

--- 7 : 117 ---

[...ken]

tămpa cicilan, iku tampane cicilan sapundhate cicilan kang wus kadhawuhake nagara, sarta wiwit titi masane undhang-undhang iki nganti tumêkane ana dhawuh manèh, sarupane uwong ora kalilan motangake dhuwit utawa nganggokake nyewakake barang marang Radèn Ngabèi Nitipura, nêbas gadhe pamêtu sapêpadhane, manawa ana kang motangake nganggokake nyewakake sarta nêbas gadhe pamêtu sapêpadhane gugate bakal katulak.

Iku sarupane wong padha sumurupa lan angestokna saparlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saparlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping 4 sasi Rabingulakir taun Ehe ăngka 1836. Utawa kaping 28 Mei 1906.

Kangjêng Radèn Adipati Sasdradiningrat.

--- 7 : 118 ---

Negri, serta moelai tanda arinja Oendang Oendang ini, hingga sampe ada prentah lagi, sagala orang tiada boleh mindjemken oewang atawa kasih pake dan sewaken barang pada Raden Ngabehi Nitipoero, nebas gade kloewaran sasamanja, djikaloe ada jang mindjemken kasih pake dan sewaken, nebas gade kloewaran sasamanja klachtnja bakal di toelak.

Dari pada itoe, sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Ini soerat Oendang Oendang di tersiarken serta di taroeh ada di mana tempat saperloenja soepaja djangan sampe ada jang tiada taoe boenjinja.

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari 4 boelan Rabingoelakir tahoen Ehe 1836. Atawa ari 28 Mei 1906.

--- 7 : 119 ---

Ăngka 218

Undhang-undhang.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, srinugraha pangkat: I, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Sarèhning prakara utange Kangjêng Pangeran Arya Natadiningrat akèh ing mêngko pamêtune Kangjêng Pangeran Arya Natadiningrat kang saka pajêg sarta balanja sapanunggalane kabèh padha kapundhut lumadi ing pangadilan dalêm Kadipatèn Anom, banjur katata, kang saparo dianggo nicil utange Kangjêng Pangeran Arya Natadiningrat, kang wus karampungan sarta kang durung dadi prakara, nanging kang ora nêrak pranatan, dene kang saparo kaparingake marang Kangjêng Pangeran Arya Natadiningrat, marmane sarupane kang padha motangake utawa nganggokake barang marang Kangjêng Pangeran Arya Natadiningrat, sajrone satus dina saka titi masane undhang-undhang iki padha duwea atur ing nagara, manawa gone duwe atur wus kaliwat saka satus dina, yèn pancèn kabênêr tămpa cicilan, iku tampane cicilan sapundhate cicilan kang wus kadhawuhake nagara, sarta wiwit titi masane undhang-undhang

--- 7 : 120 ---

Oendang-Oendang

Kita Kangdjeng Raden Adipati SOSRODININGRAT, Officier der Orde van Oranje Nassau, Orde 1e klas van de Srinoegroo, [14] Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken seperti di bawah ini.

Dari sebab perkara pindjemannja Kangdjeng Pangeran Ario Notodiningrat banjak, sekarang kloewarannja Kangdjeng Pangeran Ario Notodiningrat jang dari padjeg serta blandja sasamanja samoea sama terpegang di Pangadilan Kadipaten Anom, lantas di atoer, jang separo boeat menjitjil pindjemnnnja[15] Kangdjeng Pangeran Ario Notodiningrat, jang soedah karampoengan serta jang beloem djadi perkara, tetapi jang tiada melanggar Pranatan, adapoen jang separo di briken kapada Kangdjeng Pangeran Ario Notodiningrat. Maka segala jang sama mindjemken atawa kasih pake barang pada Kangdjeng Pangeran Ario Notodiningrat, di dalem seratoes ari dari ari tanggalnja Oendang Oendang ini moesti sama poenja hatoer pada Negri, djikaloe bolehnja poenja hatoer soedah liwat dari seratoes ari, kapan betoelnja trima tjitjilan, itoe trimanja tjitjilan sapoendatnja tjitjilan jang soedah di prentahken Negri, serta moelai ari tanggalnja Oendang-Oendang ini sampe adanja prentah lagi, segala orang tiada boleh mindjemken oewang

--- 7 : 121 ---

iki nganti tumêkane ana dhawuh manèh, sarupane wong ora kalilan motangake dhuwit utawa nganggokake nyewakake barang marang Kangjêng Pangeran Arya Natadiningrat, nêbas gadhe pamêtu sapêpadhane, manawa ana kang motangake nganggokake nyewakake sarta nêbas gadhe pamêtu sapêpadhane gugate bakal katulak.

Iku sarupane wong padha sumurupa lan angèstokna saprêlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplêkake ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping 13 sasi Jumadilawal, taun Ehe, ăngka 1836. Utawa kaping 5 Juli 1906.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 122 ---

atawa kasih pake dan sewaken barang pada Kangdjeng Pangeran Ario Notodiningrat, menebas gade kloewaran sasamanja, djikaloe ada jang mindjemken kasih pake sewaken serta menebas gade kloewaran sasamanja goegatnja bakal di tolak.

Dari pada itoe segala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Ini soerat Oendang-Oendang di tersiarken serta di taroeh ada di mana tempat seperloenja, soepaja djangan sampe ada jang mengakoe tiada ada taoe boenjinja,

Djatoehnja Oendang-Oendang pada ari 13 boelan Djoemadilawal taoen Ehe 1836. Atawa ari 5 Juli 1906.

--- 7 : 123 ---

Ăngka 219

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, srinugraha pangkat 1, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake owah-owahane layang pranatan manira katiti masan kaping 6 Rêjêb Jimakir, 1834, utawa kaping: 16 Sèptèmbêr, 1904, ăngka 204, kaya ing ngisor iki.

Ganjaran rupa cêplok lintangan prunggu jênêng srinugraha pangkat: 4 lan cêplok lintangan têmbaga jênêng srinugraha pangkat: 5, iku kang kapatêdhakake marang abdi dalêm panèwu mantri sapêpadhane corake padha kasalinan, srinugraha pangkat: 4 sêploke lintangan isthaning payung sarta isthane makutha kaprabon mas, wêngkune kang istha ontean pari sarta istha godhong kapas salaka byur, srinugraha pangkat: 5 salaka byur.

Dene kang kapatêdhakake marang abdi dalêm sangisore panèwu mantri sapêpadhane ora owah kaya pranatan ăngka 204.

Iku para putra santana dalêm lan sarupane abdi dalêm padha sumurupa. [su...]

--- 7 : 124 ---

[...murupa.]

Terang Srie Padoeka Toean SOESOEHOENAN

Kita Kangdjeng Raden Adipati SOSRODININGRAT, Officier der Orde van Oranje-Nassau, Orde I Klas van de Sri Noegroho, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken perobahnja Kita poenja soerat Pranatan tertanda ari 6 Redjeb Djimakir 1834. atawa ari 16 September 1904 No. 204, seperti di bawah ini.

Karoenia roepa tjeplok bintangan proenggoe nama Srie Noegroho pangkat 4, dan tjeplok bintangan tembaga nama Srie Noegroho pangkat 5, itoe jang di briken pada hambanja Srie Padoeka Toean SOESOEHOENAN Panewoe Mantri sasamanja matjemnja sama di ganti, Srie Noegroho pangkat 4 tjeplok bintangan serta matjemnja pajoeng dan Makota Keradjaan mas wengkoenja jang matjem hontejan padi serta matjem daon kapas perak bjoer, Srie Noegroho pangkat 5 perak bjoer, adapoen jang di briken pada hamba di bawahnja Panewoe Mantri sasamanja tiada berobah saperti Pranatan No. 204 tadi.

Dari itoe sekalian anak familie dan hambanja Srie Padoeka Toean SOESOEHOENAN soepaja sama taoe.

Djatoeh Pranatan pada ari 10 boelan Redjeb taoen Ehe 1836, atawa ari 30 Augustus 1906.

--- 7 : 125 ---

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 10 sasi Rêjêb taun Ehe 1836. Utawa kaping 20 Agustus 1906.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 126 ---

Ăngka 220

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, srinugraha pangkat: 1, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake sasanggan pajêg tumrap kang padha ngingu asu, prêlu minăngka rêrigên murih panulaking asu edan, kaya ing ngisor iki.

Bab 1

1. Sarupane wong ngingu asu kang padha manggon têtêp utawa mung sawatara lawase ana ing panggonan sajroning kutha kabupatèn pulisi nagara. 2. Sajroning kutha kabupatèn pulisi Klathèn, 3 Sajroning kutha kabupatèn pulisi Bayalali, 4 Sajroning kutha kabupatèn pulisi Sragèn, padha manira wajibake angladèkake pajêg katur ing nagara, kèhe siji-sijining asu ing dalêm sataun: sarupiyah.

2. Pajêg mau lumadine sabên taun sapisan, wiwite tumindak ing tanggal sapisan sasi Juli, sumurup tumêka pungkasane [pungkasa...]

--- 7 : 127 ---

[...ne]

Oendang-Oendang

TERANG SRIPADOEKA TOEAN SOESOEHOENAN, MOEFAKAT DENGEN KANGDJENG TOEAN RESIDENT DI SOERAKARTA.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Orde 1e klas van de Srinoegroo, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken bajaran padjeg boeat jang sama piara andjing, perloe boeat atoeran soepaja koerang adanja andjing gila, seperti di bawah ini.

Fatsal 1.

1. Segala orang piara andjing jang sama tinggal tetep atawa tjoema saantara lamnja[16] ada di tempat dalem kota Kaboepaten Politie Negri, 2 di dalem kota Kaboepaten Politie Klaten, 3 di dalem kota kaboepaten Politie Bojolali, 4 di dalem kota Kaboepaten Politie Sragen, sama kita wadjibken mengatoerken padjek terhatoer pada Negri banjknja[17] satoe persatoenja andjing di dalem satoe taoen satoe roepiah.

2. Padjeg tadi loemadinja saben taoen satoe kali, moelainja berdjalan pada ari 1 boelan Juli boeat sampe abisnja boelan Juni salandjoetnja saben boelan Juli ari 1 tadi mengatoerken lagi.

3. Djikaloe bolehnja mendjalaken[18] padjek sesoedahnja ari 1 Juli, [Ju...]

--- 7 : 128 ---

[...li,]

sasi juni, sabanjure sabên sasi Juli tanggal sapisan mau angladèkake manèh.

3. Manawa ênggone nindakake pajêg sapungkure tanggal sapisan Juli, ananging sadurunge pungkasane sasi Desèmbêr, iku taun tumanjaning pajêg kang tumrap sapisan, kanggêp wiwit titi masa tumindake pajêg nganti tumêka pungkasane sasi Juni taun ngarêpe.

Bab 2

1. Pajêg mau kudu kasăngga dening kang ngingu, kang duwe, kang katitipan utawa kang ngopèni.

2. Wong kang ambakoni pomahan, iku kang kaanggêp ngingu asu sarupane asu kang ana ing pomahane kajaba manawa asu mau ananing kono mung saba, sarta kajaba manawa ana wong liya kang têtêp dumunung utawa manggon sawatara suwene ana ing panggonan mau kang ngakoni asu mau.

3. Yèn ana prêlune, bupati pulisi kang ambawahake bakal anamtokake kang dianggêp ambakoni pomahan.

Bab 3

1. Sabên taun sajroning sasi Juli tanggal kaping: 15, utawa sadurunge, kang nyăngga pajêg padha lapur ananing asu ingon-ingone, marang bupati pulisi kang ambawahake, palapuran [pala...]

- -- 7 : 129 ---

[...puran]

tetapi sabeloemnja abisnja boelan December, itoe taoen temasoeknja padjek jang boeat satoe kali di anggep moelai tanda ari berdjalan padjek sampe pengabisannja boelan Juni taoen moekanja.

Fatsal 2.

1. Padjek tadi moesti di pikoel pada jang piara, jang poenja jang di titipi atawa jang melihara.

2. Orang jang bakoni erf itoe jang di anggep piara segala andjing jang ada di Erfnja, lainnja, kapan andjing tadi adanja di sitoe tjoema sobo, serta lainnja kapan ada orang jang tetep berempat[19] atawa tinggal saantara lamanja ada di tempat tadi jang mengakoe andjing tadi.

3. Djikaloe ada perloenja Boepati Politie jang membawahken bakal menemtoeken jang di anggep membakoni Erf.

Fatsal 3.

1. Tiap tiap taoen di dalem boelan Juli tanggal lima belas atawa sabeloemnja, jang sama pikoel moesti sama rapport adanja andjing piaraannja pada Boepati Politie jang membawahken, rapprotnja[20] itoe tadi lantas di atoerken pada Negri saben tanggal satoe boelan Augustus ter moeat di staat dengen katrangan apa jang di pikir perloe oleh Boepati Politie.

2. Siapa jang di temtoeken pikoel padjek sasoedahnja tanggal satoe boelan Juli, itoe di dalam ampat belas ari teritoeng moelai

--- 7 : 130 ---

mau banjur lumadi marang nagara sabên ranggal sapisan sasi Agustus kamot ing pratelan mawa katrangan apa kang dipikir prêlu dening bupati pulisi.

2. Sapa kang katamtokake nyăngga pajêg sawuse tanggal sapisan sasi Juli iku sajrone pat bêlas dina kapetang wiwit nalikane nyăngga pajêg, kudu lapur marang bupati pulisi kang ambawahake.

3. Pajêg iku kudu lumadi pundhat barêng ênggone lapur mau.

4. Asu kang wus dilaporake sarta pajêge wus lumadi pundhat, iku padha diparingi têtêngêr aran: pènêng.

5. Manawa ana lêlakon kaya kang kasêbut ing adêg-adêg pungkasan bab: 1, iku mungguh têpunge taun tumanjane pajêg wiwitan kang kasêbut ing adêg-adêg kapisan lan kaping pindho ing bab: 1 mau, minăngka lirune muni wiwit sasi Juni, kasalinan muni wiwit ing sasi ênggone anindakake pajêg.

Bab 4

1. Polaning pènêng mau ing sabên taun bakal katamtokake dening bupati pulisi kang ambawahake, siji- sijining pènêng nganggo ăngka dhewe-dhewe, sarta nganggo aksara siji utawa luwih kanggo nelakake bawahe kang kêna ing pajêg.

--- 7 : 131 ---

koetika Pikoel padjek, moesti rapport pada Boepati Politie jang membawahken.

3. Padjek itoe moesti di bajar loenas bersma bolehnja rapprot tadi.

4. Andjing jang soedah di di rapprotken serta padjeknja soedah loemadi loenas, itoe sama di bri tanda nama penning.

5. Djikaloe ada jang berdjalan seperti jang terseboet di adek-adek pengabisan Fatsal 1, itoe adapoen tepoengnja taoen temasoeknja padjek pertama jang terseboet di adek adek nomer satoe dan nomer doewa di fatsal 1 tadi boeat gantinja boenji moelai boelan Juli di ganti boenji moelai boelan bolehnja mendjalanken padjek.

Fatsal 4.

1. Tjontonja penning tadi saben taoen bakal di temtoeken oleh Boepati Politie jang membawahken, satoe persatoenja pening pake nomer sendiri sendiri, serta pake hoeroef satoe atawa lebih boeat tanda bawahnja jang kena padjek.

2. Penning itoe moesti di kaloengken di lehernja andjing jang moestinya pake penning serta moesti di taroek jang bisa kailatan.[21]

3. Penning itoe tadi boeat di dalem taoen tamasoeknja padjek bolehnja di bri penning serta di dalem taoen moekanja betoel, moelai tanggal satoe boelan Juli sampe ari bolehnja moesti rapprot

--- 7 : 132 ---

2. Pènêng iku kudu kakalungake ing guluning asu kang kabênêr nganggo pènêng, sarta kapasanga kang bisa katon.

3. Pènêng mau kanggo sajroning taun tumanjane pajêg ênggone kaparingan pènêng sarta sajroning taun ngarêpe tumuli, wiwit tanggal sapisan sasi Juli tumêka dina ênggone kudu lapur ing sajroning wêwangên kaya kang katamtokake ing bab 3, adêg-adêg kang wiwitan, iya iku wêktune lapur nganggo diparingi lirune pènêng anyar.

4. Manawa nalika lapur ora ngladèkake pènênge, kajaba kapundhutan pajêg kasêbut adêg -adêg kapisan bab 1, kudu ngladèkake manèh saprapating pajêg kang katamtokake.

5. Manawa pènêng mau ilang, yèn ana panyuwune bakal kaparingan pènêng manèh, nganggo angladèkake dhuwit saprapating pajêge.

6. Para bupati pulisi padha rumêksa ajêge ênggone angunggahake ing layang registêr sajroning bawahe kang kêna pajêg, layang registêr mau anyêbutna angkaning pènêng kang kaparingake, jênênge kang padha ngingu asu, lanang utawa wadoning asune, warnane sarta ciri-cirine asu mau, kaya ta: bangsane lan jinise.

--- 7 : 133 ---

di dalem batesan seperti jang di temtoeken Fatsal 3 adek adek jang pretama,[22] jaitoe wektoenja rapprot pake di bri gantinja peneing[23] baroe.

4. Djikaloe koetika rapport tiada mengatoerkan penningnja, lainnja di temtoeken mengatoerkan padjek terseboet adek adek jang pertama Fatsal 1, moesti mengatoerken lagi saperampatnja padjek jang soedah di temtoekan.

5. Djikaloe penning tadi ilang, kaloe ada permoehoenannja bakal di bri penning lagi, dengan mengatoerkan oewang saperampat dari padjeknja.

6. Sakalian Boepati Politie moesti mendjaga tetepnja bolehnja masoekan dalêm soerat register di dalem bawahnja jang kena padjek soerat register tadi menjeboetkan nomernja penning jang di brikan namanja jang sama piara andjing, serta andjing laki atawa prampoean werna serta tanda tandanja andjing tadi [sapertilah; bangsanja dan djinisnja

Fatsal 5.

1. Di dalam taoen temasoeknja padjek itoe boeat satoe perstoenja andjing tjoema pikoel padjek satoe kali.

2. Djikaloe ada orang piara andjing pindah ka lain tempat jang djoega temasoek di batesnja kena padjek itoe di dalam ampat belas ari dari sampenja di tempat itoe, jang piara andjing moesti

--- 7 : 134 ---

Bab 5

1. Ing sajroning taun tumanjaning pajêg, iku tumrap siji-sijining asu mung kasăngga pajêge sapisan.

2. Manawa ana wong ngingu asu ngalih marang panggonan liya kang uga kalêbu ing watês kêna ing pajêg, iku sajrone pat bêlas dina saka têkane ing panggonan mau, kang ngingu asu kudu lapur marang bupati pulisi kang ambawahake panggonan mau bab ananing asune kaya unine adêg-adêg: 1 ing bab 3, sabanjure pènênge bakal kaparingan liru pènêng liya kalawan lêlahanan, sarta pènênge lawas bakal kabalèkake dening bupati pulisi kang ambawahake marang panggonan ing ngêndi ênggone kaparingan pènêng mau.

3. Manawa wonge kang ngingu asu salin, nunggal sabawah, sajroning pitung dina saka saline kang ngingu mau, wonge kang ngingu anyar alapura marang bupati pulisi, bakal dipèmuti ing layang registêr, dene yèn asu mau dadi duwèke wong kang ana ing liya bawah kang uga kalêbu ing watês kêna ing pajêg, bakal katindakake patrape kaya kang kasêbut ing adêg-adêg 2 ing dhuwur mau.

Bab 6

Pajêging asu mau lumadine marang kabupatèn pulisi kang ambawahake, sarta sabên tanggal sapisan sasi Agustus,

--- 7 : 135 -- -

rapport pada Boepati Politie jang membawahken tempat itoe tadi, hal adanja andjing saperti boenjinja adek adek 1 Fatsal 3 salandjoetnja penningnja bakal di bri ganti penning lan dengan vrij, serta penningnja lama bakal di koembalikan oleh Boepati Politie jang membawahkan pada tempat di mana bolehnja di bri penning itoe tadi.

3. Djikaloe orangnja piara andjing ganti tjampoer sabawah di dalem toedjoe ari dari gantinja jang piara tadi orangnja jang piara baroe merapportkan pada Boepati Politie bakal di masoekan di soerat register, adapoen kaloe andjing tadi djadi poenjaanja orang jang ada di lain bawah jang djoega temasoek di bates kena padjek bakal di djalankan patrapnja saperti jang terseboet adek adek 2 di atas tadi.

Fatsal 6.

Padjeknja andjing tadi masoeknja pada kaboepaten Politie jang membawahkan, serta saben tanggal satoe boelan Augustus Boepati Politie mangatoerkan pada kantoor Kapatian.

Fatsal 7.

1. Jang kasalahan saperti jang terseboet di bawah ini di patrapi denda banjaknja satoe roepiah sampe lima belas roepiah.

a. orang jang piara andjing djikaloe andjingnja sobo ada di djalan jang boeat djalan orang banjak atawa di aloen aloen sasamanja [sasa...]

--- 7 : 136 ---

[...manja]

kabupatèn pulisi angladèkake marang kantor kapatian.

Bab 7

1. Kang kaluputan kaya kang kapratelakake ing ngisor iki kapatrapan dhêndha kèhe sarupiah tutug limalas rupiah.

ha. Wong kang ngingu asu yèn asune saba ana dalan kang kêna diambah ingakèh, utawa ingalun-alun sapêpadhane nganggo pènêng absah nanging pamasange ora kaya kang kasêbut ing bab kaping: 4, adêg-adêg kaping pindho.

na. Wong kang kêna ing pajêg,yèn kaluputan ora têlat anggone lapur kaya kang kasêbut ing bab kaping: 3, lan bab kaping: 5.

ca. Sapa kang ngêculake asu ana ing dalan kang kêna diambah ingakèh, itawa ing alun-alun sapêpadhane, măngaka kang ngêculake mau kang duwe sarta durung kaparingan pènêng, sanajan ora kaluputan kang kêna kapatrapan ing paukuman kang katamtokake ing aksara: ha, utawa aksara: na.

ra. Sapa kang wus ambayar pajêg tumrap asu ingon-ingone, nanging pènênge kang kaparingake pancèn kanggo ing asu mau: ilang, durung olèh liru pènêng liyane, măngka anguculake asune mau ana ing dalan kang kêna diambah ingakèh, utawa ing alun-alun sapêpadhane, kajaba manawa kang ngingu

--- 7 : 137 ---

pake penning terang tetapi pamasangnja tiada saperti jang terseboet Fatsal 4 adek adek doea kali.

b. orang kena padjek djikaloe dapat salah tiada tempo bolehnja rapport saperti jang terseboet Fatsal 3 dan Fatsal 5.

c. Siapa jang melepaskan andjing ada di djalan jang boeat djalan orang banjak atawa di aloen aloen sasamanja maka jang melepaskan tadi jang poenja serta beloem di bri penning, maskipoen tiada dapat salah jang boleh di hoekoem jang di temtoekan di letter a. atawa letter b.

d. Siapa jang soedah membajar padjek boeat andjing piaraannja, tetapi penningnja jang di brikan memang boeat andjing itoe tadi ilang, beloem dapet ganti penning lainnja maka menglepaskan andjingnja itoe tadi ada di djalan jang bole di boeat djalan orang banjak atawa di aloen aloen sasamanja, lainnja kaloe jang piara bisa mengatoerkan katrangan tiada taoe ilangnja penning tadi.

2. Djikaloe tiada bisa membajar denda saperti boenjinja adek-adek satoe kali Fatsal ini, di ganti di hoekoem pendjara atawa di hoekoem bekerdja ada perboeatan Negri di bri makan tiada pake bajaran, lamanja satoe ari sampe tiga ari.

Fatsal 8.

Siapa jang memakekan penning saperti jang terseboet Fatsal 3

bisa nelakake yèn ora wêruh ilanging pènêng mau.

2. Manawa ora bisa bayar patrapan dhêndha kaya unine adêg-adêg kapisan ing bab iki, kaliru paukuman kunjara utawa kapatrapan nyambut gawe ana yayasaning nagara nganggo diparingi pangan tanpa bayaran, lawase sadina tumêka têlung dina.

Bab 8

Sapa kang nganggokake pènêng kaya kang kasêbut ing bab kaping: 3, adêg-adêg kaping pat, marang asu kang ora kabênêr nganggo pènêng katulis ing layang registêr kaya kang kasêbut ing bab kaping: 4, adêg-adêgkaping nêm, kapatrapan dhêndha sarupiah tutug sèkêt rupiah, yèn dhêndhane ora dibayar, kaliru ukuman kunjara utawa kapatrapan nyambut gawe ana yayasaning nagara nganggo diparingi pangan tanpa bayaran, lawase sadina tumêka wolung dina.

Bab 9

Sapa kang wani-wani niru pènêng kaya kang kasêbut ing bab kaping: 3, adol, apadene andhasarake utawa anganggokake pènêng tiron, iku kapatrapan kunjara utawa kapatrapan paukuman nyambut gawe paksan tanpa karante lawase sataun.

Tumrape putra santana dalêm, manawa ora bisa bayar dhêndhan [dhê...]

--- 7 : 139 ---

[...ndhan]

adek adek kaampat, pada andjing jang tiada betoel pake penning di toelis di soerat register jang terseboet Fatsal 4 adek adek anem kali di patrapi denda satoe roepiah sampe lima poeloeh roepiah. djikaloe dendanja tiada di bajar, di ganti di hoekoem pendjara atawa di hoekoem bekerdja ada di perboeatannja Negri pake di bri makan tiada pake bajaran, lamanja satoe ari sampe delapan ari.

Fatsal 9.

Siapa jang brani memalsoe pening saperti jang terseboet Fatsal 3, djoeal apa lagi mendasarken atawa sengadja pakekan penning palsoe itoe di hoekoem pendjara atawa di patrapi hoekoem bekerdja peksa tiada poké di rante lamanja satoe taoen.

Boeat anak familie Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, djikaloe tiada bisa bajar denda saperti jang terseboet Fatsal 7, 8, serta djikaloe kesalahan saperti jang terseboet Fatsal 9 itoe hoekoemannja kita soemanggkken[24] Srie Padoeka Toean Soesoehoenan.

Fatsal 10.

1. Segala andjing jang tiada pake penning jang terang, maka terdapet di lepasken ada di djalan jang boeat orang banjak atawa ada di Aloen aloen sasamanja, moesti di pegang oleh politie atawa dari pada prentahnja politie, adapoen kaloe bikin koewatir atawa tida gampang terpegangnja, moesti di bikin mati, tetapi tiada

--- 7 : 140 ---

kaya kang kasêbut ing bab: 7, 8, sarta manawa kaluputan kaya kang kasêbut ing bab 9, iku patrapane manira sumanggakake Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan.

Bab 10

1. Sarupaning asu kang ora nganggo pènêng kang absah măngka tinêmu kaêculake ana ing dalan kang diambah ingakèh utawa ana ing alun-alun sapêpadhane, amêsthi kacêkêl dening pulisi utawa awit saka parentahing pulisi, dene manawa ambêbayani utawa angèl panyêkêle, amêsthi kudu dipatèni, sêmono iku ora angowahake kang katamtokake ing bab: 7.

2. Asu kang kacêkêl kabalèkake marang kang ngingu, nanging kang ngingu kudu anêmpuhi waragading pangopène, kèhing têtêmpuh mau bakal katamtokake dening bupati pulisi kang ambawahake panggonan kacêkêling asu mau, sarta kudu nguningakake pènênge kang pancèn kanggo ing asu mau, mirid unine bab: 1 tumêkane bab: 5, manawa nalika kacêkêle asune pancèn wus kudu nganggo pènêng mau.

3. Manawa sajroning têlung dina panyêkêle ora ana panyuwun balining asu, utawa têtela yèn kang duwe panyuwun mau dudu kang ngingu utawa dudu kang kawênangake nyuwun dening kang ngingu, iku asune kêna kapatènan, utawa ginadhèkake

--- 7 : 141 ---

bikin berobah jang di temtoeken fatsal 7.

2. Andjing jang di pegang di kasih koembali pada jang piara tetapi jang piara moesti mengganti ongkosnja meliharaken banjaknja karoegian tadi bakal di temtoeken oleh Boepati jang membawahken di tempat terpegangnja Andjing tadi, serta moesti mengatoerken penning jang memang boeat Andjing itoe tadi, menoeroet boenjinja Fatsal 1 sampenja fatsal 5, djikaloe koetika terpegangnja Andjingnja memang soedah moesti pake penning itoe.

3. Djikaloe di dalem tiga ari, di blakang ari terpegangnja tiada ada jang moehoen koembalinja Andjing, atawa terang kapan jang poenja permoehoenaa[25] tadi boekan jang piara atawa boekan jang di wadjibken moehoen oleh jang piara itoe Andjingnja boleh di bikin mati atawa di sediaken boeat pengoedinja ilmoe atawa di lelangken boeat kaoentoengannja negri.

4. Andjing jang bikin mati menoeroet papatjaknja fatsal ini atawa Andjing jang terloeka koetika berdjalannja papatjak tadi, itoe tiada di beri karoegian.

5. Dari hal bolehnja mengetrapken papatjak tadi moesti pake mengatahoei parintahnja Boepati Politie jang membawahken.

Fatsal 11.

1. Soerat Ondang Ondang ini tiada boewat Andjing kapoenjaan Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan serta tiada boewat Andjing

--- 7 : 142 ---

kanggo pangudine kawruh utawa kalelangake minăngka asiling nagara.

4. Asu kang dipatèni wêwaton pêpacake bab iki utawa asu kang kataton nalika panindake pêpacak mau, iku ora kaparingan têtêmpuh.

5. Mungguh ênggone ngêtrapake pêpacak mau nganggo anitènana parentahe bupati pulisi kang ambawahake.

Bab 11

1. Layang undhang- undhang iki ora tumrap asu kagungan dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan, sarta ora tumrap kirik kang durung umur limang sasi.

2. Sanajan layang undhang-undhang iki ora tumrap marang asu kagungan dalêm, ananging yèn ana kang kapundhutake pènêng kang kasêbut ing bab: 4, kêna kaparingake utawa kaijolake lêlahanan.

Bab 12

Tumapake layang undhang-undhang iki tanggal kaping: 12 Juni 1906. Utawa kaping 19 Rabingulakir Ehe: 1836.

Iku sarupane wong padha sumurupa lan padha angestokna saprêlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake [katèmplè...]

--- 7 : 143 ---

[...kake]

beloem oemoer lima boelan.

2. Maskipoen soérat Ondang Ondang ini tiada boewat Andjing kapoenjaannja Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan tetapi djikaloe ada jang di mintaken penning jang terseboet fatsal 4 boleh di briken atawa di gantiken tiada pake bajaran.

Fatsal 12.

Moelainja berdjalan soerat Ondang Ondang ini pada ari 12 Juni 1906 atawa ari 16 Rabingoelakir Ehe 1836.

Dari pada itoe segala orang soepaja sama taoe sarta[26] menoeroet saperloenja.

Ini soerat Ondang Ondang di tersiarken serta di taroek dimana tempat saperloenja, soepaja tiada ada jang mengakoe tida taoe boenjinja.

Djatoehnja Ondang Ondang pada ari 28 boelan Redjep taoen Ehe 1836 atawa ari 17 September 1906.

--- 7 : 144 ---

ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping: 28 sasi Rêjêp taun Ehe, ăngka 1836. Utawa kaping 17 Sèptèmbêr 1906.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 145 ---

Oendang-Oendang

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Orde 1e. klas van de Sri Noegroho, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken tambahannja Oendang Oendang hal daon koffie tertoelis pada ari 26 Mei 1890 atawa ari 6 Sawal Alip 1819 No 11 saperti di bawah ini.

Djikaloe ada orang membawa, menjimpen atawa djoewal daon koffie jang terang asalnja itoe moesti pake tanda soerat dari Panewoe mantri, distrikt jang membawahken terangnja asalnja, tanda itoe moesti di taroeh tjiri:

1. tanda ari bolehnja membri tanda.

2. namanja orang jang di bri tanda.

3. wawangen tepakenja tanda [lama lamanja tiga ari].

4. banjaknja daon koffie jang mintaken tanda.

5. tanda tangannja menrimaken tanda.

Djikaloe tiada pake tanda soerat saperti di atas tadi hendak di klacht serta di hoekoem saperti jang terseboet di Oendang Oendang [Oen...]

- -- 7 : 146 ---

[...dang]

Ăngka 221

Undhang-undhang.

Têrang Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan, mupakat lan Ingkang Bapa Kangjêng Tuwan Residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, srinugraha pangkat: 1, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake wuwuhane undhang-undhang bab godhong kopi katiti masan kaping 26 Mei 1890, utawa kaping 6 Sawal Alip: 1819: ăngka 11, kaya ing ngisor iki:

Manawa ana wong anggawa angrumati utawa adol godhong kopi kang têrang pinangkane, iku kudu mawa tăndha layang saka panèwu mantri dhistrik kang ambawahake, têrange pinangkane, tăndha mau kudu kacirènan.

1. Titi masa ênggone maringi tăndha,

2. Jênênge kang kaparingan tăndha, (lawase têlung dina),

4.[27] Kèhing godhong kopi kang kasuwunake tăndha,

5. Tăndha tangane kang nampakake tăndha.

Manawa ora mawa tăndha layang kaya ing dhuwur mau bakal kasêrêg sarta kapatrapan kaya kang kasêbut ing undhang-undhang ăngka

--- 7 : 147 ---

No. 11 tadi.

Soerat Oendang Oendang ini di tersiarken serta di taroeh di mana tempat saperloenja soepaja djangan ada orang jang mangakoe tiada taoe doenjinja.[28]

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari 4 boelan Poewasa taoen Ehe 1836. atawa ari 1 November 1906.

--- 7 : 148 ---

11 mau.

Layang undhang-undhang kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana wong kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping: 14 sasi Pasa taun Ehe, ăngka: 1836, utawa kaping: 1 Nopèmbêr 1906.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 7 : 149 ---

TERANG SRIPADOEKA T`OEAN SOESOEHOENAN, MOEFA-KAPATRAPAN DENGEN KANGDJENG TOEAN RESIDENT DI SOERAKARTA

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Orde 1e. klas van de Sri Noegroho, Officier der Kroonorde van Siam, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, berfikir perloe memrentahken tambahan dan perobahannja Kita poenja soerat pranatan tertanda ari 22 Roewah Dal 1823 atawa ari 28 Februari 1894 No. 86 saperti di bawah ini.

Segala hambanja Sri Padoeka toean Soesoehoenan mantri distrikt djoega sama di bri gagadoehan Srie Padoeka ampoenja tanah dengan vrij pandjangnja 500 kaki lebarnja 300 kaki saperti jang terpake erf kadistrikan terseboet Fatsal 2 di soerat Srie Padoeka ampoenja prentah Pranatan tertanda ari Saptoe tanggal 8 boelan Poewasa taoen Wawoe 1831 jang poenja gagadoehan serta jang madjegi tanah jang djadi erfnja mantri distrikt, maskipoen jang soedah di padjegi bangsa Europa moesti kasih tiada pake trima karoegian dan tiada mengoerangi padjeg tanah jang sama djadi erfnja Panewoe serta mantri distrikt tadi moesti di bage jang djadi erfnja Panewoe atawa Mantri dan erfnja Djoeroetoelis Kadjineman [Ka...]

--- 7 : 150 ---

[...djineman]

Ăngka 222

Têrang Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan, mupakat lan Ingkang Bapa Kangjêng Tuwan Residhèn, ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat. Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, srinugraha pangkat: 1, Opisiring Krun Ordhê ing Siyêm, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, anggalih parlu andhawuhake wuwuhan lan owah-owahane layang pranatan manira katiti masan kaping: 22 Ruwah Dal: 1823, utawa kaping: 28 Pebruari: 1894, ăngka: 89, kaya ing ngisor iki:

Sarupane abdi dalêm mantri dhistrik uga padha kaparingan gêgadhuhan kagungan dalêm palêmahan, kalawan lêlahanan, dawane: 400 kaki, ambane: 300 kaki, kaya dene kang kanggo papan kadhistrikan, kasêbut bab: 2 ing layang dhawuh pranatan dalêm amarêngi ing dina Sêtu tanggal kaping: 8 sasi Pasa taun Wawu, ăngka: 1801, kang duwe gêgadhuhan sarta kang amajêgi bumi kang dadi papaning dhistrik, sanadyan kang wus kapajêgan băngsa Eropah, kudu anglilakake tanpa tatêmpuh lan ora nyuda pajêg, palêmahan kang padha dadi papaning panèwu sarta mantri dhistrik mau kudu kaperang kang dadi papane

--- 7 : 151 ---

Naib serta Bong.

Dari pada itoe segala orang soepaja sama tsoe dan menoeroet saperloenja,

Djatoehnja Pranatan pada ari 18 boelan Poewasa taoen Ehe 1836, atawa ari 5 November 1906.

--- 7 : 152 ---

panèwu utawa mantri, lan papane carik, kajinêman, naib sarta bong.

Iku sarupane wong padha sumurupa lan angestokna saparlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping: 18 sasi Pasa taun Ehe, ăngka: 1836, utawa kaping 5 Nopèmbêr: 1906.

Kangjêng Radèn Adiapati Sasradiningrat.

Sambêtipun pranatan punika kawrat jilid 8

 

---

1	Oendang-Oendang. (kembali) Oendang-Oendang.
2	di taroeh (dan di tempat lain). (kembali) di taroeh (dan di tempat lain).
3	Fatsal 1. (kembali) Fatsal 1.
4	tempat. (kembali) tempat.
5	boenjinja (dan di tempat lain). (kembali) boenjinja (dan di tempat lain).
6	1834. (kembali) 1834.
7	1905. (kembali) 1905.
8	anyêkêla. (kembali) anyêkêla.
9	Doelkangidah. (kembali) Doelkangidah.
10	karampungan. (kembali) karampungan.
11	Ronggo. (kembali) Ronggo.
12	hendak. (kembali) hendak.
13	serta pamardinja. (kembali) serta pamardinja.
14	Sri noegroho. (kembali) Sri noegroho.
15	pindjemannja. (kembali) pindjemannja.
16	lamanja. (kembali) lamanja.
17	banjaknja. (kembali) banjaknja.
18	mendjalanken. (kembali) mendjalanken.
19	bertempat. (kembali) bertempat.
20	rapportnja (dan di tempat lain). (kembali) rapportnja (dan di tempat lain).
21	kaliatan. (kembali) kaliatan.
22	pertama. (kembali) pertama.
23	penning. (kembali) penning.
24	soemanggakken. (kembali) soemanggakken.
25	permoehoenan. (kembali) permoehoenan.
26	serta. (kembali) serta.
27	3. (dan seterusnya). (kembali) 3. (dan seterusnya).
28	boenjinja. (kembali) boenjinja.