Rănggawarsita kepada Winter, 15 Desember 1842

Ringkasan: Surat Ranggawarsita kepada Tuan Winter yang berisi penjelasan arti kata-kata sukar dalam bahasa Jawa, misalnya kata ugem, antas, arip-arip, akol-akol, engkal, asmaratantra, osthi dan sebagainya. Adapun kata-kata lain yang belum bisa dijawab, masih akan dipikirkan, dan akan dikirimkan satu sampai dua hari lagi.

Kawula nuwun. Atur sêmbah sungkêm kawula, pun Ngabèi Rănggawarsita, ingkang mugi-mugi kaonjuk ing sangandhap pinarakan paduka kangjêng rama.

Kawula nuwun. Kawula anyaosakên wêrdinipun ing pitêmbungan ingkang dèrèng têrang, ing sapunika sampun kawula têrangakên ingkang sampun kapanggih jarwanipun kimawon rumiyin. Ingkang dèrèng kapanggih jarwanipun, sawêg kawula manah, bilih wilujêng ing sadintên kalih dintên punika kawula saosakên. Kawula nuwun mênggah ingkang sampun kapanggih wau ing ngandhap punika pratelanipun.

Ugêm. Bundhêl. Punika upaminipun tiyang wicantên. Wicarane ora kêna diugêmi, tgêsipun, wicantênipun botên kenging dipun bundhêli.

Sêrat ugêm. Tgêsipun sêrat kêkancingan.

Antas. Ruwat. Punika inggih gadhah kerata, ngantas, ngruwat, pangantas, pangruwat.

Undhi-uling, undhi kang mawi anjêmpalik. Punika dhapur dêdolanan. Wontên namanipun undhi dhapur nêstha wolu, ingkang dipun damêl janur dipun anam kados kupat. Ing lêbêt dipun isèni sela utawi banon. Punika patrapipun dipun balangakên saha ingkang ambalangakên wau mawi anjêmpalik. Manawi dêdamêl inggih wontên namanipun undhi, dhapuripun inggih nêstha wolu, ingkang dipun damêl tosan utawi waja, manawi dipun balangakên ing mêngsah anggènipun ambalangakên kalayan anjêmpalik. Punika kawêstanan undhi uling, manawi anggènipun ambalang mawi kaumbulakên, [kau...]

[...mbulakên,] kawêstanan undhi umbul. Manawi anggènipun ambalang mawi ubêng- ubêngan, tgêsipun kabalangakên mangetan mangidul mangilèn mangalèr, kawêstanan undhi gêrit.

Eredan, utawi aradan, tgêsipun sêndhalan. Punika upaminipun tiyang aradan, tgêsipun tiyang sêndhalan. Dados dede tiyang manggèn. Botên kenging katêmbungakên ngèrèd sinjang ing sampiran.

Eretan, sampenan. Punika upaminipun tiyang wicantên. Aku olèh eretan jarit. Dados punika dede sinjangipun piyambak. Têmbung anyambut amung sakêdhap. Kados upaminipun tiyang wicantên, aku ngèrèt dhuwitmu sadhela, tgêsipun aku nyarèmpèd dhuwitmu sadhela, dados têgêsipun têmbung ngèrèt punika têgêsipun nyarèmpèd, nyarèmpèd kalihan nyampe mèh sami.

Arip-arip, arêm-arêm. Punika tunggilipun pangarêm-arêm, kados ta: pangarip-arip, tgêsipun pangarêm-arêm.

Hèrthathit, hèrwulan, hèrmala, punika inggih sami bangsanipun ing sêsotya.

Akol-akol, wêrut-wêrut. Punika kados upaminipun awak akol-akol. Tgêsipun awak ingkang ototipun kathah kawêdal. Manawi kajêng, kados [ka...]

[...dos] ta: gembolipun ing kajêng jatos, utawi sasaminipun kajêng ingkang wêrut-wêrut. Punika kawêstanan akol-akol.

Engkal, bengkal. Punika upaminipun têmbung angengkal durjana, tgêsipun ambengkal tiyang awon. Tgêsipun pisan, anyirnakakên tiyang awon.

Asmaratăntra, punika yèn tiyang jalêr bedhangan kalayan tiyang estri, manawi sawêg pagêpokan kimawon. Têmbungipun kawêstanan asmaratăntra, manawi sawêg imbalan wicanten. Kawêstanan asmaranada, manawi sawêg sawang-sinawang, kawêstanan asmaratura, manawi sawêg kintun-kinintun sêrat. Kawêstanan asmaranala, manawi sampun tunggil tilêm. Kawêstanan asmaragama, sanadyan sawêg pagêpokan utawi sawêg sawang-sinawang utawi malih sawêg sapocapan. Manawi ngantos korud maninipun, awit sangêtipun ing kasmaran wau, punika kenging kawêstanan asmaragama.

Osthi, cêpêng. Punika kados upaminipun pangosthi, tgêsipun panyêpêng, kaosthi, kacêpêng.

Wonga- wonga, punika basa Kawi, tgêsipun cêmêngipun ing susu.

Andhah-andhah, asor-asor, punika kados ta: têmbung andhah-andhahan. Tgêsipun asor-asoran. Upaminipun têmbung mêngsahipun sampun kandhahan, mêngsahipun sampun kasoran.

Konjuk ing dintên Kêmis tanggal kaping 15 wulan Dhesèmbêr ing taun 1842.

Kawula nuwun. Kawula pun Ngabèi Rănggawarsita.