Javaansche Brieven, Roorda, 1845, #676 (Hlm. 400–484)

208.

Atur kawula tiyang Cina Apang Sing, ingkang mugi katur ing kangjêng tuwan mayor residhèn ing Surakarta Adiningrat.

Ingkang kawula aturakên ing kangjêng tuwan, kala wulan Rabingulakir Dal punika, kawula ngaturakên sêrat paturan katur ing kangjêng tuwan, bab anggèn kawula motangakên dhatêng tiyang Jawi, 1. Ngabèi Jaksasêmita, 2. Nyai Tumênggung Sêcanagara, 3. Ngabèi Mêrtiwijaya, 4. Ngabèi Martikosa, 5. Mas Riyapraja, 6. Ngabèi Anggot, 7. Ngabèi Rajasêntika, ingkang punika kangjêng tuwan sarèhning sampun untawis lami, ingkang mugi watêna sih pitulungipun kangjêng tuwan dhumatêng badan kawula, kawula nuwun tumutênipun[1] kaparingan karampungan. Amung punika atur panuwun kawula ing kangjêng tuwan.

Kala kasêrat Kêmis ping 25 ing wulan Rêjêp taun Dzal ăngka[2] 1767.

__________

--- 401 ---

209.

Sêrat saha ingkang tabe akathah-kathah, sangking Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Prabu Prangwadana, ridêr kolonèl saha kumêndhan, dhumatêng ingkang saudara kangjêng tuwan mayor, ridêr sangking Nèdêrlansê leyo, saha residhèn ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat.

Sasampuning kadya sapunika awiyos. Sampun kula anampèni pakintunipun sêrat saudara, ingkang katitimangsan ping 21 Janawari 1840 ingkang suraos saudara angintunakên sêrat paturanipun tiyang Jawi, anami pun Kêrtawijaya, anggugat dhatêng abdi kula jêgsa pun Ngabèi Suradikrama, amargi sangking anggènipun ambibrah sêrat karampungan pêngadilan kula, ingatasipun tiyang Jawi awasta pun Singawikrama ing Kaluraman.

Ingkang punika inggih agêng tarima kasih kula dhumatêng saudara, saha kula angintunakên dhumatêng saudara, sêrat paturanipun pun Kêrtawijaya, utawi sêrat paturanipun abdi kula jêgsa pun Ngabèi Suradikrama, sarêng kalayan sêrat kula punika, ingatasipun abdi kula jêgsa pun Ngabèi Suradikrama wau, mênawi andhawahakên karampungan inggih têrang sangking dhawah kula.

--- 402 ---

Ing wusana sadaya wau, kula sumăngga punapa ingkang dados parêng karsanipun saudara.

Kasêrat tanggal ping 27 wulan Dulkaidah taun Dal ăngka[3] 1767.

Atur kawula abdi dalêm, Mas Ngabèi Suradikrama, kunjuk ing sangandhapipun sampeyan dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Prabu Prangwadana, ridêr kulnèl saha kumandhan.

Ingkang kawula aturakên dhumatêng ing panjênêngan dalêm gusti, kawula kasêbut ing sêrat paturanipun pun Kêrtawijaya, anyuwun adil priksa dhumatêng saudara dalêm kangjêng tuwan residhèn. Anyuwun têtêpipun pun Singakrama dadosa pamujanganipun.

Ingkang punika gusti mila inggih sampun têtêp, pun Singakrama wau, kawula paringakên malih dhumatêng pun Kêrtawijaya, sampun ngantos kaumbar, kadèkèk wontên kagungan dalêm pasitèn ing Kaluraman, andadosakên musakat dhatêng abdi dalêm ingkang kathah-kathah, abdi dalêm inggih mawi angaturi priksa dhumatêng saudara dalêm Tuwan Juru Basa Wintêr.

Ingkang kaping 2, kawula kasêbut batên trang sangking kêrsa dalêm. Gèn kawula amaringakên bale griyanipun Singakrama ing Kaluraman dhumatêng abdi dalêm tiyang 3 ing Pinjalan [Pinjala…]

--- 403 ---

[…n] ingkang sami anyambutakên dhatêng pun Singakrama wau, arta 1070 rupiyah pêthak.

Ingkang punika gusti kawula inggih trang sangking kêrsa dalêm, saha kawula apathokan sangking kagungan dalêm sêrat nuwala pradata bab kaping 10, ing ngandhap punika pratelanipun.

Anadene wong kang anggugat măngka atămpa mujang iku dèn rêkaa,[4] aja kongsi utang marang wong liyan. Dene yèn kongsi utang marang wong liyan, iku dèn jogana marang wong kang duwe pamujangan.

Ingkang kaping 3, kawula kasêbut ing sêrat paturanipun pun Kêrtawijaya, kawula kalêpatakên, gèn kawula andhawahakên pangadilan dalêm, sangêt-sangêt gènipun mêmancèni, pun Kêrtawijaya wagêd angaturakên karampungan piyambak. Bab lampahipun tiyang dados mêmujangan, anyêbut sangking kagungan dalêm Sêrat Anggêr Agêng, tiyang anglampahi dados mujangan mênawi angsal nyênyambut dhatêng ing tiyang sanèsipun. Tiyang ingkang anyambutakên wau batên kenging anagih, mênawi batên purun anêbusi, inggih angêntosana sapundhatipun, gènipun dados pamujangan.

Ingkang punika gusti aturipun pun Kêrtawijaya, dhumatêng saudara dalêm kangjêng tuwan residhèn, ingkang sampun kasê[5] ing ngigil wau punika sadaya, bab gènipun angaturakên karampungan piyambak. Têtêp amanggih kalêpatan.

--- 404 ---

Ingkang saklakung-langkung sangking dening agêng, amargi piyambakipun batên kagadhuhan panguwasa angrampungi dhumatêng ing parentah agêng. Kaping kalih panyêbutipun dhumatêng kagungan dalêm sêrat anggêr agêng wau, batên wontên ingkang mungêl kados mêkatên, ingkang sampun kasêbut ing ngigil wau punika.

Ingkang kaping 4, batên liyan atur kawula, sangking kagungan dalêm sêrat nuwala pradata bab kaping 10 amusthi saha anamtokakên bab panyambutipun tiyang wontên salêbêtipun pamujangan. Mila inggih kenging dipun gugat dhatêng tiyang ingkang amotangakên.

Ingkang kaping 5, sarèhning pun Kêrtawijaya wau amanggih kalêpatan agêng, mênggah paukumanipun kawula sumăngga punapa ingkang dados parêngipun saudara dalêm kajêng tuwan residhèn.

Kala sinêrat ing dintên Sênèn tanggal ping 23 wulan Dulkangidah taun Dal ăngka[6] 1767.

__________

210.

Atur kawula pun Kartawijaya, kunjuk ing kangjêng tuwan mayor ridêr saha residhèn ing Surakarta.

Mila kawula kamipurun agadhah atur malih, awid[7] dening kala ing dintên Rêbo wingi, kula anêrangakên bab prakawis kawula, pamujangan ingkang sêrat aturan sampun kunjuk ing

--- 405 ---

kangjêng tuwan residhèn. Wangsulanipun tuwan juru basa, bab pambibrahipun Mas Ngabèi Suradikrama ing sarat karampungan, punika sampun anêtêpi ungêlipun ing anggêr pradata, bab kaping sadasa, punapa malih karampungan ing Prangwadanan, punika amêsthi sampun têrang sangking kangjêng gusti. Ingkang punika kawula inggih sampun agadhah atur, kawrat sêrat kawula ingkang sampun kunjak[8] rumiyin. Mênggah lampahing bab pamujangan, wontên ing anggêr pradata bab kaping sadasa. Milanipun ingkang kasêbud ing anggêr agêng pradata bab kaping sadasa, bilih pamujangan agadhah sambutan. Salêbêting mujang, ingkang gadhah pamujangan kalêrês angêjogi, ungêl-ungêlan punika mila botên kawula lêbêtakên, amargi botên kaparingan sêrêp. Yèn pamujangan kawula kagugat ing têtiyang saha botên katantun, ingkang sarta kaparingan dhawah kang têrang sangking kangjêng tuwan residhèn. Yèn kawula kalêrês angêjogi sambutanipun ing pamujangan inggih botên. Wondening sawêrnènipun ing karampungan Prangwadanan, sampun saèstu têrangipun ing Gusti, sakalangkung ajrih yèn kawula amaibêna, kamipurun kawula amastani ingkang botên têrang ing Gusti, awit sangking ewahe sangking karampungan ngajêng, ingkang sampun kapratelakakên saha mawi kaêcapan ing kantor, ing lampah-lampah punapa dening pambibrahipun ing karampungan wau, botên pisan-pisan mawi kapratelakakên ing kangjêng tuwan residhèn. Mila kawula sangêt [sang…]

--- 406 ---

[…êt] anênuwun. Ingatasipun abdi dalêm ing Surakarta agêng alit, amasthi kêdah ngèstokakên saha miturut adat waton anggêring nagari, samantên punika ingkang kalampahakên kalayan salêrês-lêrêsipun. Anggèn kawula kamipurun anyêngka atur ing kangjêng tuwan residhèn, botên pisan-pisan yèn kawula amaibên maonana kang kasêbud ing anggêr agêng pradata, bab lampah-lampahipun pamujangan. Anamung sangking rumaos kawula dipun pitênah, amargi sangking Mas Ngabèi Suradikrama gènipun ambatalakên sêrat karampungan botên anêtêpi ing salêrês-lêrêsipun. Kang sapisan, kawula botên katantun purun utawi botênipun angêjogi, kaping kalih pambibrahipun ing karampungan botên têrang sangking dhawahipun kangjêng tuwan residhèn. Awit lampahing gugat abdi dalêm ing Kasunanan alêlawanan kalihan abdi dalêm ing Kaprangwadanan. Amasthi mêdal sangking kangjêng tuwan residhèn. Sanajan wontên ewahing karampungan, inggih ugi kêdah têrang sangking dhawahipun kangjêng tuwan residhèn.

Ingkang punika atas kawula botên narimah, nyuwun adil lêrêsipun kangjêng tuwan residhèn têtêp lulusipun karampungan, ingkang sampun kaparingakên ing kawula, saha kaêcapan ing kangjêng tuwan residhèn wau.

Katur ing dintên Kêmis tanggal kaping 3 wulan Bêsar, ing taun Dal ăngka 1767.

__________

--- 407 ---

211.

Punika sêrat atur kula pun Ngabèi Kartapraja, kunjuk ing kangjêng tuwan mayor ridêr saha residhèn ing karaton Surakarta Adiningrat.

Mila kula akamipurun gadhah atur. Amargi dipun pangandikani dhumatêng Tuwan Juru Basa Wintêr, têrang sangking dhawahipun kangjêng tuwan, mênggah anggèn kula kakêrsakakên dados ondêr waèsêr punika ingkang pancèn dados balănja kula, ingkang wau sumêrêp gadhahanipun Tuwan Gerikê, ing sapunika Tuwan Gêrikê rawuh malih, balănja kula wau têtêp dados kagunganipun Tuwan Gerikê, dados anggèn kula dados ondêr waèsêr, kakarsakabên[9] kèndêl, amargi botên wontên balanjanipun. Ingkang punika kula asangêt-sangêt anênuwun ing sih wêlas palimarmanipun kangjêng tuwan, mêdal sangki eklasing manah, ingkang akalihan têmên-têmên sanajan botên mawi kaparingas[10] baloja,[11] kula anarimah, amung taksiha lulus, anggèn kula amitulungi dhumatêng Tuwan Juru Basa Wintêr akalihan Tuwan Wilkês anggènipun amulang têmbung Jawi, ing para tuwan-tuwan alivê, ingkang saupami botên wontên ing sih wêlasipun kangjêng tuwan residhèn, parêngipun ing atur panuwun kula punika wau, sampun saèstu andadosakên ing karisakan kawula, kangjêng

--- 408 ---

tuwan sampun botên kakilapan, ing adat lampah-lampahipun ing prayantun agêng Jawi, pamasesa ingkang tanpa dosa, punapadening ingucap pitênahipun para prayantun alit Jawi ingkang sami nyêpêng parentah, ing nagari utawi dhusun, mila asangêt-sangêt mênggah atur anyuwun[12] ing sih wêlasipun kangjêng tuwan residhèn, lulusipun kados ing ngajêng wau, kang supados kula sampun katingal kados tiyang dosa, kalêpatan anggèn kula angladosi ing kangjêng gupêrmèn.

Sêrat aturan ing dintên Kêmis tanggal kaping 21 ing wulan Mukharam Be ăngka[13] 1768.

Pun Ngabèi Kartapraja.

__________

212.

Atur kawula Mas Madra Pinilih, kalih Jayaduwirya Pinilih, abdi dalêm prajurit miji pinilih.

Katuripun ing parentah agêng, pasowan ing kantor kojuhipun[14] kajêng tuwan residhèn ing Surakarta Adiningrat, ingkang kawula suwunakên adil parihsanipun[15] kajêng tuwan risidhèn kaca[16] rejang[17] kawula awasta Tuwan Kaji Dolsamad, dados babêkêl siti dhusun Tulas Krosahkan karya sakikil, tanah paos ing ngadhap[18] punika pratelanipun ingkang kawula suwunakên adil parihsanipun kajêng tuwan risidhèn [risi…]

--- 409 ---

[…dhèn] kala ing ditên Jêmuwah Pon tanggal ping 23 likur wulan Sura taun Be ăngka[19] 1768. Sarêng wanci luhur kèdêl[20] bêdhug Ngabèi Nitiwijaya dhusun Soka kalih Tasêntika dhusun Kawagean dados rêdi palngangkung[21] Nitiwijaya dados panèwu rêdi bawah kaneman. Tabonipun ing ngajêng tumut Kajêng Pangeran Danupaya, pun Tasêntika tabonipun ing ngajêng tumut Kajêng Pangeran Suryadipuran. Nitiwijaya Soka Tasêntika Kawagean punika sami dhatêng griya kula sarta ambêkta dêdamêl kathah antawis tiyang gangsal atus, lajêng angrayah barang gadhahan kawula amal, wêrni pantun wontên ing sabin taksih adêgan. Sabin sakikil adat angsal-asalanipun[22] sadasa amêt saamêtipun rêgi gangsal reyal-reyalan ngênêm likur wang, sarta kawula kabujung sangking griya. Sarèhning kula botên rumaos gadhah prakawis. Kula lajêng nêdha tadang[23] tulung sarta kawula ngungêlakên titir, lajêng katulungan tiyang kathah kănca kawula ingkang sami têtulung wau, inggih mêksa kaoyak kantos dêmugi dhusun Têmuwangi, kaca kula ingkang sami têtulung wau karampok dhatêng Nitiwijaya kalih Tasêntika sapanugilanipun, ngantos pêjah satunggal tatu gangsal, kacandhak gêsang kabandhang dhatêng ing Soka satunggal. Lajêng kula pisaid dhatêng tăngga prapat macagangsal[24] inggih sami nampèni, utawi rêdi kula inggih bucal pisaèd-saèdipun[25] kados ingkang kasêbut ing ngajêng wau, kawula atas botên suka botên tarima, [tari…]

--- 410 ---

[…ma,] gadhahan kawula pantun karayah dhatêng Nitiwijaya, Soka Tasêntika sapanugalanipun.[26] Tiyang gangsal atusa[27] wau, sarêng sami saditên[28] kalih anggènipun ngrayah dhatêng kawula wau, amung punika atur kawula.

__________

213.

Pèngêt layang manira parentah, Mas Angabèi Jayasatata, Radèn Ngabèi Mangundikara, Radèn Ngabèi Martasaksana, Mas Răngga Wăngsawijaya, têrang ing dhawuh dalêm Kangjêng Bandara Rahadèn Mas Ariya Jayadiningrat, dhawuha marang ing pakênira Ki Nitikrama.

Liring layang, manira aparing wêruh marang pakênira, yèn ing saiki ingkang dadi karsa dalêm kangjêng bandara, mungguh gon pakênira angêrèhake abdi dalêm sikêp panandhon wong lima, sarta bumi kang pancèn dadi panganing panandhon mau, bumi patang jung sabau, iku ing saiki bumi patang jung sabau mau sauwonge kapundhut săngka ing pakênira, sabab awit săngka ing pangèthèr pakênira dhewe, ingkang sarta pakênira wus boya kalilan yèn angêrèhna sagawe-gawening panandhon sabumine mau, dene pakênira kaparingan pangan bumi sakikil ing Panggang, iku ing sakalane bojo pakênira misih dadi inyane Bêndara Radèn Ajêng Timur, bumi

--- 411 ---

desa ing Panggang sakikil mau, pakênira pangana nganggur, besuk manawa bandara radèn ajêng wus kapêgêng, pakênira iya nglakonana apa sagawe-gawening bumi sakikil mau lan apa ingkang dadi pranataning karsa dalêm kangjêng bêndara. Titi.

Dhawuhing parentah Kêmis ping 21 Dulkangidah Be ăngka 1768.

__________

214.

Ing dintên Sêtu tanggal ping 26 wulan Rabingulakir taun Alip ăngka[29] 1771, kawula pun Ngabèi Sêcadikrama anêrati aturipun Ki Sutadiwirya, babêkêl siti dhusun ing Sudimara, ngajêng andhèrèk Bêndara Rahadèn Mas Mayor Ariya Surya Adiwinata, wondèntên aturipun Ki Sutadiwirya ing ngandhap punika kaatura.

Atur kawula Ki Sutadiwirya, kawula kadangu ing parentah kadipatèn Kamangkunagaran. Mas Angabèi Suradikrama, ingkang awit saking sêrat kantor, ingkang katitimangsan Surakarta tanggal ping 6 wulan Mèi taun 1843, kawula kasêbut sangking aturipun tiyang Cina, awasta Ki Tebuntowa, tukang pak apyun ing dhusun Sudimara, kala ing malêm Slasa tanggal ping 2 wulan Rabingulakir taun Alip ăngka[30] 1771 wanci jam 1 Ki Tebuntowa wau [wa…]

--- 412 ---

[…u] dipun kècu ing tiyang durjana, kenging barangipun. Ki Towa lajêng pisaid nêbut batên suka batên tarima, amartelakakên barangipun ingkang kenging dipun bêkta kècu, kadosdèntên ingkang sampun kasêbut wontên sêrat paturanipun Ki Towa wau, ingkang punika atur kawula inggih sayêktos.

Ingkang kaping 2, kawula tinêrka Ki Towa dhatêng ing griya kawula nêdha tandang tulung, ingkang punika inggih sayêktos. Kawula inggih lajêng atandang tulung gêntangan. Kănca rencang kawula sami dhatêng, lajêng kawula lumampah dhatêng griyanipun Ki Towa sarencang kawula, ananging kècu sampun bibar, larugipun mangetan, lajêng kawula tututi kantos dumugi ing dhusun Kajèn. Kècu buyar batên kantênan purugipun. Kawula batên uninga namaning kècu utawi kathah kêdhikipun. Kawula sakănca kawula lajêng sami mantuk, utawi kawula inggih apisaid dhatêng papat[31] măncagangsan[32] kawula.

Ingkang kaping 3, kawula tinêrka lajêng pitakèn dhatêng Ki Towa, kathah kêdhikipun barang ingkang kenging dipun bêkta kècu, ingkang punika inggih sayêktos, sadhatêng kawula sami nututi kècu wau.

Ingkang kaping 4, griya kawula tinêrka dados margining kècu, ingkang punika batên, sabab kawula batên uninga, kalayan griya kawula kalih griyanipun Ki Towa têbih, kilèn kalayan wetan. Untawis sapênyêluk. Pramila kawula [ka…]

--- 413 ---

[…wula] batên uninga dhatêngipun, utawi unduripun ing kècu, amung punika atur kawula.

Pratăndha kawula Sutadiwirya.

__________

215.

Atur kula Kyai Ngabèi Patrabasănta, abdi dalêm panèwu gamêl ing kasêpuhan, katur panjênênganipun tuwan juru basa, atur kula pratelanipun ing ngandhap punika.

Kula angaturakên kalêpatan kula kathah-kathah tuwan, bab gêgadhuhan kula siti dhusun pun Gondhang Wêdêlan karya 2 jung, ing sapunika sampun kalêrês mantuk sangking Tuwan Pandêrwal, ing sapunika panjênêngan kagungan krêsa, amitulungi dhatêng Tuwan Krusman, Tuwan Krusman wau sumêja ambêkêli, maosi gadhuhan kula pun Gondhang wau, paosipun katikêl tiga, mênggah paos satus katikêl dados tigang atus reyal 26 uwang, botên mawi suka kêncengan prisèn[33] kimawon 1200 rupyah,[34] 12 manawi kêncengan sataun prêsèn botên mawi.

Ingkang punika tuwan kula nuwun duka sampeyan, kalêpatan kula, kula nuwun pangapuntên, ingkang manawi dhawahipun tuwan namung sapunika kula nuwun mopo, ewadene ingkang mênawi

--- 414 ---

panjênênganipun tuwan dhangan amituruti ingkang dados atur panuwun kula, gadhuhan kula siti pun Gondhang 2 jung wau kula anyumanggakakên dhumatêng panjênêngan sampeyan piyambak tuwan, sampun ngantos kula lêlayanan kalihan Tuwan Krusman[35] utawi ing liyanipun, sabab ing saklangkung sangêt-sangêt ing bodho kula, manawi kados ingkang sampun kalampahan sêklangkung ribêding manah kula, amargi sulaya kula botên sagêd wicantên lumajêng, milanipun kula anyumanggakakên dhumatêng panjênêngan, dene panjênêngan kalihan Tuwan Krusman kula sumăngga, wondene manawi saèstu panjênêngan amituruti ing panuwun kula, ingkang sapisan panuwun kula ingkêng sampun kasêbut ing nginggil wau sadaya, ingkang kaping kalih mênggah paos tikêl tiga wau kula nuwun reyal ninggang[36] dasa uwang, kêncengan sataun nuwun prêsèn.

Anaming mênggah wêdalipun paos ing dalêm tigang dasa pasokan punika kula suwun mêdala kaping tiga, gangsal taun kaping sapisan, ingkang kaping tiga gadhahan kula yatra ingkang taksih wontên Tuwan Pandêrwal 139 reyal, kula suwun mêdala sangking panjênêngan. Titi.

Sêrat katur ing dintên Rêbo kaping 1 Jumadilawal taun Alip ăngka[37] 1771.

__________

--- 415 ---

216.

Ingkang sêrat saha ingkang tabe akathah-kathah, saking Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Angabèi, Litnan Kolonèl Ajidan Pan Sêtav. Katur ingkang saudara kangjêng tuwan mayor ridêr saking Nèdêrlansê leyo, residhèn ing Surakarta Adiningrat.

Sasampuning kadya punika wiyosipun. Kula sampun anampèni sêrat wangsulan saking saudara, ingkang katitimangsan kaping 2 wulan Mèi taun 1843. Ungalipun[38] sêrat, saudara sampun kintun sêrat dhumatêng Tuwan Sêkol, kadhawahan apirukunan akalihan saudara jêngandika, adhi mas Pangeran Arya Danupaya, prakawis siti dhusun ing Manang, manawi Tuwan Sêkol botên sagêd rukun kalihan adhi mas Pangeran Arya Danupaya, bab pangonjotipun utawi wangsulipun siti dhusun ing Manang wau, adhi mas Pangeran Arya Danupaya wênang andhèdhèl siti dhusunipun ing Manang wau saking Tuwan Sêkol. Kalihdene saudara suka uninga dhatêng kula, yèn kangjêng guprêmèn botên anglilani ingkang dados atur panuwunipun Tuwan Hèrman, gènipun badhe amaosi siti dhusun ing Manang, saking adhi mas Pangeran Arya Danupaya wau,

--- 416 ---

mênggah ingkang punika sakêlangkung tarima kasih kula dhumatêng saudara.

Wondening sêrat saking saudara wau, lajêng kula paringakên dhumatêng saudara jêngandika adhi mas Pangeran Arya Danupaya, aturipun sangêt tarima kasihipun dhumatêng saudara. Sarêng adhi mas Pangeran Arya Danupaya wau sampun nampèni sêrat saking saudara wau, lajêng anglampahakên kekenan rencangipun, andhèdhèl gadhuhan lalênggahipun siti dhusun ing Manang nêm jung ingkang kapaosan Tuwan Sêkol wau, sawarnènipun panglawe, babêkêl dhusun ing Manang sampun sami manut piturut dhumatêng saudara jêngandika adhi mas Pangeran Arya Danupaya.

Ingkang kalih dene saudara, ingkang sarêng sêrat punika, kula angaturakên sêrat kêkalih, ingkang satunggal paturanipun saudara jêngandika adhi mas Pangeran Arya Danupaya, bab paosipun siti dhusun ing Manang, kala bakda garêbêg Siyam taun Jimakir kapêngkêr punika, ăngka 1770, paos sapasokan sampun katêdha dhumatêng Tuwan Sêkol, kathahipun 400 rupiyah 12 wang. Kang satunggalipun amratelakakên barang gadhahanipun Tuwan Sêkol ingkang têksih wontên dhusun ing Manang.

Punapadene sêrat piagêm ingkang têksih wontên Tuwan Sêkol. Ingkang punika saudara, adhi mas Pangeran [Pa…]

--- 417 ---

[…ngeran] Arya Danupaya, anyumanggakakên punapa ingkang dados pranatanipun saudara.

Sinêrat ing Surakarta Sênèn kaping 4 wulan Jumadilakir taun Alip ăngka 1771.

__________

Atur sêmbah kawula rayi dalêm Pangeran Ariya Danupaya konjuk panjênêngan dalêm kangmas Khanjêng[39] Gusti Pangeran Adipati Angabèi. Sasampuning kadya punika wiyosipun, kula sampun anampèni paring dalêm sêrat, ingkang sangking saudara dalêm khanjêng tuwan mayor residhèn ing Surakarta Adiningrat, ingkang katimangsan[40] Surakarta ping 2 Mèi 1843. Mênggahing suraos sêratipun saudara dalêm khanjêng tuwan residhèn ingkang kaparingakên ing kawula wau, saudara dalêm kanjêng tuwan risidhèn aparing sêrêp manawi sampun kintun sêrat dhumatêng Tuwan Sêkol. Ijêmanipun ing sêrat Tuwan Sêkol wau kasuprih sagêda têpang rêmbag pirukun kalihan kawula, bab pangonjot punapadening wangsulipun gêgadhuhan kawula siti dhusun ing Manang, ingkang manawi Tuwan Sêkol batên sagêd kalampahan ing rukunipun kalihan kawula, bab pangonjot utawi wangsulipun siti ing Manang wau, punika kawula lajêng kalilan yèn andhèdhèla siti dhusun ing Manang ingkang kapaosan Tuwan Sêkol.

Ingkang kaping kalih saudara dalêm khanjêng tuwan residhèn [residhè…]

--- 418 ---

[…n] aparing pariksa manawi khanjêng guprêmèn sampun batên anglilaning,[41] atur panuwunipun Tuwan Hèrman anggènipun badhe amaosi gêgadhuhan kawula siti dhusun ing Manang.

Punika sarèhning Tuwan Sêkol wau sampun saèstu batên sagêd pinanggih ing têpang rukunipun dhumatêng ing kawula, bab pangonjot kalihan wangsulipun siti ing Manang, punika kawula lajêng utusan abdi dalêm pêpatih kawula pun Ngabèi Wiraprana, andhèdhèl gêgadhuhan kawula siti dhusun ing Manang wau, mênggah ing sapunika siti ing Manang kalihan panglawe sakbabêkêlipun, inggih sampun kalampahan sami manut dhumatêng ing kawula, saha sampun kawula tampèni, siti punapa dening panglawe sakbabêkêlipun. Ingkang kaping tiga abdi dalêm pun Ngabèi Wiraprana wau, ngiras kawula dhawahi titi pariksa dhumatêng abdi dalêm tiyang panglangkung sakbabêkêlipun siti ing Manang, anacahakên ing sawêrnènipun barang gêgadhahanipun Tuwan Sêkol, ingkang sami têksih wontên siti dhusun ing Manang, atur pratelanipun abdi dalêm panglawe babêkêl ing Manang, mênggah cacah warnènipun ing barang gêgadhahanipun Tuwan Sêkol wau, sadaya sampun sami kawrat wontên sêrat rêkning aturanipun abdi dalêm panglawe babêkêl ing Manang wau, sapunika sêrat rêkning wau, inggih kawula saosakên sarêng kalihan sêrat kawula punika. Ingkang kaping sêkawan, kauningana ing panjênêngan dalêm, manawi kawula atampi paturan sangking rencang [re…]

--- 419 ---

[…ncang] kula babêkêlipun siti ing Manang, manawi lêladosanipun paos, ing bakda Siyam ing taun Jimakir, paos satêngah taun, kathahipun 400 rupiyah, rupiyahan 12 uwang, kang punika sampun katêdha dhatêng Tuwan Sêkol. Ingkang kaping gangsal, kauningana ing panjênêngan dalêm, manawi sêrat kawula piagêm cacêpênganipun Tuwan Sêkol, ing sapunika têksih wontên Tuwan Sêkol. Ingkang punika gêgadhahan kawula yatra paos ing satêngah taun 400 rupiyah, rupiyahan 12 uwang, akalihan sêrat kawula piagêm angkang[42] têksih wontên Tuwan Sêkol wau, kula anyumanggakakên dhumatêng khanjêng parentah agêng kantor, punapa ingkang dados prênatanipun khanjêng parentah agêng kantor, kawula inggih andhêdhèrèk, mênggah atur kawula ing nginggil wau sadaya, lajêngipun katur kauninganipun ing saudara dalêm khanjêng tuwan risidhèn, kawula nuwun sumăngga ing panjênêngan dalêm kiyai lurah.

Kasêrat ing dintên Jumungah kapaping[43] 26 wulan Rabingulakir ing taun Alif ăngka[44] 1771.

__________

--- 420 ---

Atur kawula, pun Sêtradikrama, abdi dalêm panglangkung siti dhusun ing Manang, katur ing parentah Radèn Ngabèi Wiraprana.

Kawula kadangu barang gêgadhahanipun Tuwan Sêkol ingkang wontên tatênggan kawula siti dhusun ing Manang, mênggah cacah wêrnènipun ing barang, kunjuk ing ngandhap punika.

Nomêr ... Namanipun ing Barang ... Cacah Iji

1 ... Warni griya pasanggrahan limasan sirap agêng ... 1

2 ... Warni griya pêndhapi kampung sirap ... 1

3 ... Warni griya lumbung kampung sirap ... 1

4 ... Warni griya kandhang wêlit ... 2

5 ... Warni griya gêdhogan sampun risak ... 1

6 ... Warni griya limasan wêlit agêng ... 1

7 ... Warni griya kampung wêlit ... 4

8 ... Warni bangku ... 1

9 ... Warni kursi ... 2

10 ... Warni bong agêng ... 2

... Gugung griya ... 11

... Gugung cacah sadaya ... 16

__________

--- 421 ---

217.

Kawula nuwun, atur kawula Radèn Ngabèi Cakradirja, abdi dalêm panèwu panumping golongan kabopatèn ing Prawiranagaran. Konjug[45] ing sangandhap sêpatunipun kajêng tuwan mayor residhèn ing Surakarta Adiningrat. Ing ngandhap punika pratelanipun. Ing ngajêng kawula kagugad[46] dhatêng Cina Babah Pang Sing, kathahipun sèwu tigang atus pitung dasa rupiyah ngalih wêlas uwang, kawula kadangu wontên ing pasowan mangu kapatihan. Inggih yêktos kawula nyambut, sarêng ing dintên Sêtu kaping 19 ing wulan Bêsar Jimawal ăngka 1765, sarèhipun gêgadhuhan kawula siti dhusun kantun gangsal jung, ingkang tiga têngah jung, kawula aturakên dadosa panicil kawula, mênggah pamêdalipun ing paos sataun satus suwidag[47] sêkawan rupiyah ngalih wêlas uwang langkung kawan uwang, akalihan paring dalêm pananggalan ingkang mêngdal[48] sangking kantor salikur rupiyah ing sawulanipun. Wondening siti ingkang tiga têngah jung wau, kawula damêl nyanggi ayahan dalêm, akalihan ayahanipun ing kangjêng tuwan gopêrmèn. Sarêng katur ing aturan kawula, lajêng dipun dhawahi dhumatêng kiyai lurah Radèn Tumênggung Prawiranagara, kawula dipun pênging sowan dhumatêng pasowan mangu kapatihan. Lajêng kawula dipun timbali dhumatêng Radèn [Radè…]

--- 422 ---

[…n] Lumênggung[49] Prawiranagara, kawula lajêng dipun dhawahi dipun rès, lajêng radèn tumênggung adhêdhawah dhèdhèl siti lênggah kawula pun Kocak-kacik sajung, tanah Sokawatos, ingkang sampun kawula têbasakên mênggah pamêdalipun sataun mêdal paos pitung dasa gangsal rupiyah ngalih wêlas uwang, mênggah paring dalêm pananggalan ingkang mêdal sangking kajêng parentah agêng ing kantor, lajêng batên kaparingakên sampun 2 taun. Kawula inggih kèndêl kimawon. Sarêng ing dintên Rêbo kaping 1 ing wulan Jumadilawal ing taun Alip ăngka 1771, kawula dipun tibali dhumatêng pasowan mangu kapatihan lajêng kawula sowan. Sarêng dumugi pasowan mangu kapatihan, kawula lajêng kaparingan sêrat pêkudhung kêrampungan. Sêrat pêkudhung kêrampungan wau batên mawi pratăndha cap. Kawula suwun batên suka, lajêng kawula kaparingan dhawah wasesa mênggah lênggah kawula siti gangsal jung wau, lajêng kawula batên kalilan gadhah atur dhatêng ing pasowan mangu kapatihan. Lajêng kawula katêgsa[50] dipun wasesa kimawon. Ingkang punika kajêng tuwan residhèn, sarèhipun Radèn Tumêgung[51] Prawiranagara, sakêlangkung-langkung pênganiayanipun dhumatêng jasat kawula, mênggah pun Babah Pang Sing ngakên sampun dipun sauri, kawula batên rumaos akèn nyauri dhumatêng radèn tumênggung sangking ing pêmanah kawula, ing dintên punika, ingkang sanggêt[52] mitulungi tiyang dipun kaniaya, batên wontên ing liyanipun sangking ing kajêng tuwan residhèn. [resi…]

--- 423 ---

[…dhèn.] Wondening ingkang amaringi pilênggahan kawula punika, inggih putra dalêm gusti kawula ingkang sinuhun kajêng susuhunan. Punapa malih gêgadhuhan kawula sabin. Ingkang punika kajêng tuwan residhèn, kawula nuwun sih wêlasipun kajêng tuwan lulus sihipun ingaturan kawula panicil ingkang sampun kawrat watên ing sêrat aturan kawula punika, utawi konjukipun ing atur kawula punika dhumatêng ing rat agêng kawula nuwun sumăngga, ing kajêng tuwan residhèn. Pêjah gêsang kawula kalilana angaup-aup wontên sangandhapipun supatonipun[53] kajêng tuwan residhèn.

Konjug ing dintên Sênèn kaping 6 ing wulan Jumadilawal ing taun Alip ăngka 1771.

__________

218.

Kawula nuwun, atur kawula Babah Kang Ho, kunjuk ing sangadhaping[54] ingkêng supatu,[55] ing kanjêng tuwan mayor risidhèn ing Surakarta Adiningrat. Ing ngandhap punika pratelanipun. Ing ngajêng nini kawula ngajal, wêsta Nyai Rewog. Kawula katilaran sêrat pusaka, mênggah griyanipun nini kawula sêdaya sakpimahanipun kaparingakên dhumatêng kawula akalihan paman kawula, wêsta Babah Sau Cong, griyanipun ing Mêduntên. Mênggah sêrat pusaka wau, kala têksihipun gêsang nini kawula sampun katandhakakên dhumatêng ing kanjêng

--- 424 ---

parentah agêng ing kantor, anaming paman kawula ingkêng griya Mêdutên[56] sampun ngajal, batên gadhah têtilaran anak jalêr, gadhah anak èstri têtiga têksih alit-alit. Ing sakpunika sêrat pusaka wau sampun kapudhut[57] dhumatêng tuwan asistèn. Ingkêng punika kanjêng tuwan risidhèn, sarèhipun griya sêdaya sakpimahanipun sampun kawula ênggèni, mênggah griya sêdaya sakpimahanipun kawula suwun tulusipun wontên ing kawula sêdaya, mênggah têtilaranipun anakipun paman kawula, èstri têtiga wau mênawi sampun agêng-agêng igih kawula ingkêng bagèhi, punapa ingkêng dados lêrêsipun, mêdala sangking panguwasanipun ing kanjêng parentah agêng ing kantor rat Surakarta Adiningrat. Kawula titimasani[58] ing ditên Sênèn kaping 26 wulan Jumadilakir ing taun Alip ongkaning warsa 1771.

__________

219.

Sêrat sarta ingkang tabe akathah-kathah, Rahadèn Mas Ariya Purwadiningrat kalihan Rahadèn Tumênggung Jayanagara, katura ingkang saudara Tuwan Karêl Prèdrik Wintêr.

Sasampuning kadya punika awiyos, kawuningana ing saudara, [sa…]

--- 425 ---

[…udara,] yèn pun Dêmang Wăngsawijaya ing Manjung, sampun kadhawahan karampungan lulus ing Kadêmanganipun. Ananging manuta[59] ing pranatanipun Kangjêng Pangeran Ariya Kusumayuda, ingkang lêrês mupakat ing nagari, rèhning jumênêng pangeran inggal. Ingkang sadhèrèk kathah, siti wau badhe wontên ingkang ibu, utawi wontên ingkang dhatêng kang rayi-rayi, ing pamêdalipun siti wau, aturipun sandika, tumuntên kula andhawahakên dhatêng Kangjêng Pangeran Ariya Kusumayuda, kados ingkang sampun kasêbut ing ngajêng wau, aturipun inggih sandika, saha pun Dêmang Wăngsawijaya kasuwun. Kula lajêng utusan ngirit pun Dêmang Wăngsawijaya, amasrahakên katampèn Kangjêng Pangeran Ariya Kusumayuda, saunduripun utusan kula pun Dêmang Wăngsawijaya tumut mundur, kakèndêlakên kadhawahan tumuntêna wangsul, badhe kapranata.

Wusananipun, pun Dêmang Wăngsawijaya, botên wangsul sowan. Lajêng kula dhawahi wangsul, sarta kairid ing putusan kula, lajêng Kangjêng Pangeran Ariya Kusumayuda, marêngi sawêg tingalanipun. Pêpak ingkang sadhèrèk utawi ingkang rama-rama, adhawah dhumatêng putusan kula, sami kêpangan utawi kêsukan kimawon. Botên anggalih prakawis. Lintu dintên malih kadhawahan wangsul. Antawis kalih dintên pun Dêmang Wăngsawijaya, gadhah atur dhumatêng pasowan mangu, nyuwun mantukipun dhatêng dhusun rumiyin. Pranata[60] kêpanggiha ing wingking.

--- 426 ---

Panuwunipun Dêmang Wăngsawijaya mantuk dhatêng dhusun rumiyin wau, punika sampun kula rêmbag sakănca kula wadona jawi lêbêt sadaya, botên lêrês ing panuwunipun Dêmang Wăngsawijaya wau, ingkang mawi mila ing ngajêng wontên rarêsahan. Amargi pun Dêmang Wăngsawijaya katimbalan badhe kapranata wontên Kusumayudan. Pun Dêmang Wăngsawijaya tansah anyanggi krami, mubêng botên sowan. Ing sapunika botên kenging botên, inggih kula pêtêlakên sowan. Akanthi utusan kula, aturipun Dêmang Wăngsawijaya sumados ing sabên dumugi sumadosipun inggih botên sowan. Sarèhning sampun antawis Kangjêng Pangeran Ariya Kusumayuda kagungan panuwun, têtêpipun Dêmang Wăngsawijaya ibra mundur sangking kadêmanganipun. Awit cidra ubanggènipun. Lumuh dhatêng bêndaranipun piyambak.

Ingkang punika mugi andadosêna kauninganipun saudara, mênawi ing têmbe pun Wăngsawijaya wau agadhah atur nututi, angaturakên saenipun piyambak. Kula sumăngga saudara.

Sinêrat ing dintên Kêmis ping 13 wulan Jumadilakir taun Jimakir ăngka[61] 1770.

__________

--- 427 ---

220.

Atur kawula Ki Bagus Ngarpah ing Pakauman, abdi dalêm ngulami, kunjuk sangandhap sêpatonipun kangjêng tuwan mayor ingkang jumênêng risidhèn karaton ing Surakarta Adiningrat, ingkang kawula aturakên kala ing dintên Sêlasa tanggal kaping 17 wulan Rêjêb taun Jimakir ăngka 1770, bapa kawula pêjah sangking karsa Allah wontên nagari Dêmak, anglêrêsi nglampahi ayahan dalêm, sarêng sampun sami mêndhêm pun bapa, kawula mantuk sangking nagari Dêmak, sarêng kawula dumugi nagari Surakarta lajêng katur kangjêng bêndara radèn adipati, sarêng ing dintên Kêmis tanggal kaping 26 wulan Rêjêb taksih taun Jimakir, kawula dipun karsakakên anggêntosi lênggah pilampahanipun bapa wau, antawis kalih dintên pun êmbok kuwalon inggih wasta Bok Mas Ngarpah punika sowan mas pangulu, sabarang têtilaranipun bapa kasuwun kawaris sangking karsanipun mas pangulu, sampun kalampahan waris wau, kawula kapundhutan pausur satus rupiyah sampun kawula ladosi, antawis dintên malih mas pangulu adhêdhawah malih manawi pun bapa gadhah sambutan dhatêng Cina kathahipun sangang atus rupiyah pêthak, ingkang anyambutakên Cinanipun sanga, inggih kawula sagahi, anaming kawula anyuwun sêrat pratandhanipun bapa, mas pangulu botên parêng kawula gadhah atur, dupèh [du…]

--- 428 ---

[…pèh] pun êmbok kuwalon sampun ngakêni, anyambut dipun kèngkèn pun bapa, inggih kawula sagahi, anaming kawula anyuwun kayêktosanipun pun bok têmênipun dipun kèngkèn pun bapa, ingkang sarta Cina sami kawula suwun, kinging kawula sumadosi bêgja kula, kinging kula cicil bêgja kula, kêlajêng dados mujangang inggih bêgja kula, mas pangulu botên parêng kawula gadhah atur kathah-kathah, ajêng botên namung griya kawula kêdah kawade kabayarakên Cina kawula botên suka, sarêng ing dintên Rêbo tanggal kaping 26 wulan Mulud ing taun Alib ăngka 1771, kawula anglêrêsi kesah dhatêng dhusun Jatisaba, ingkang kawula kèn têngga griya nusul sanjang manawi ing wingking saèstu dipun rampungi, griya kawula wau kawade sayêktos dhatêng mas pangulu, griya kawula rêgènipun sèwu sangang atus rupiyah pêthak, dipun wade sapurun-purunipun, namung dipun wade sèwu kalih atus rupiyah pêthak, ingkang dipun kèn numbas inggih pun bok kuwalon wau, lajêng dipun kèn ngênggèni griya wau, sarêng kawula dhatêng sangking dhusun, griya kawula botên têtêp rêgi sèwu sangang atus kawula inggih botên suka, ingkang mawi griya dipun wade sapurun-purunipun. Yatra griya botên dipun sukakakên ing kawula, dupèh pun êmbok punika bibèkipun mas pangulu, kawula badhe katêksa, mênawi kawula taksih kêkah badhe dipun sikara dipun misuwurakên ngamuk, sarèhning prakawis sami rêrekan, sangking pandamêlipun bok kuwalon wau,

--- 429 ---

mas pangulu kêdah angêtrapakên têksa wasesa sikara niaya, badhe andadosakên ing karisakanipun jasad kawula, ingkang punika kawula botên suka, botên narima, kawula anyuwun adil pariksa pitulung sih wêlasipun kangjêng tuwan risidhen.

Sinêrat ing dintên Rêbo tanggal kaping 22 wulan Jumadilawal ing taun Alib ăngka 1771.

__________

221.

Ing dintên Kêmis ping 28 Jumadilakir Alip oka 1771, kula Kyai Răngga Ănggawiguna, anyêrati atur jawabipun Bok Mas Surawijaya, pratelanipun ing ngandhap punika katura.

Atur kawula Bok Mas Surawijaya kawula kadangu ing parentah, kala ing ka[62] wau kula ngêmpit gadhahanipun Mas Ajêng Munak bojonipun Tuprasdhe, warni panunggul intên barliyan sarakit, rêgi kalih bêlah rupiyah 12 wang, panunggul kalih wau lajêng kula kêmpitakên dhatêng bok kaji, inggih pajêng kalih bêlah rupiyah pêthak. Bok kaji wau dipun tanggêl kawitana kănca panakawan. Bok kaji wau dumugi sumadosipun mubêng kimawon, lajêng kula suwun parentah pangadilan ing pradata dalêm. Bok kaji wau lajêng minggat. Kalêrêsanipun pangadilan kawitana, kalêrês angêjogi [angê…]

--- 430 ---

[…jogi] bayar dhatêng kula, gugung yatra 192 rupiyah pêthak, kalêbêt yatra sêngkang, pêndhak wulan kawitana wau bayar 6 rupiyah gobang, angsal kula bayar wau kula lajêng ngakêngn[63] bayar Mas Ajêng Munak, kang kawan rupiyah, kang kalih rupiyah dhatêng kang gadhah sêngkang, Mas Ajêng Munak alêstantunakên sampun narimah, yatra dèrèng ngantos kula bayarakên. Bokipun lajêng gugat dhatêng kantor, ingkang punika kula sumăngga ing parentah, dene kagenan panunggulipun Mas Ajêng Munak sêrakit wau inggih sayêktos, mênggah kalih bokipun kula batên.

__________

222.

Ing dintên Sênèn tanggal ping 3 wulan Rêjêp taun Alip ăngka[64] 1771, kawula pun Ngabèi Sêcadikrama, abdi dalêm mantri jajênêng kari ing kadipatèn Kamangkunagaran, anêrati aturipun tiyang pasakitan pandung, awasta pun Sêtramênggala ing dhusun Tara, momonganipun Ki Singamênggala, babêkêl ing dhusun Tara bawah Kasunanan. Tumut Tuwan Jamsêkol ing dhusun Ngarum tanah Kêrja, wondèntên aturipun ing ngandhap punika kaatura.

Atur kawula Sêtramênggala sakitan pandung, kawula kadangung[65] ing parentah Mas Angabèi Suradikrama, ingkang awit gèn kawula dipun cêpêng lajêng dipun bêsta dhatêng Ki Sutadăngsa ing dhusun [dhusu…]

--- 431 ---

[…n] Kêjèn, pawong recangipun Mas Jagawadana ing Ngargayasa, tanah Kêrja bawah Kamangkunagaran. Amargi kawula tinêrka mandung, katitik sangking angsal kawula wade barang angsal kawula mandung, awarni dandang kalayan kandêlan pêthak, wontên siti dhusun ing Sêgawe inggih tumut ing Ngargayasa.

Ingkang punika atur kawula inggih sayêktos mandung, kalayan inggih sayêktos barang titik wau, sangking angsal kawula mandung mêndhêt gadhahanipun Ki Sutadăngsa ing Kêjèn wau.

Wondèntên recang kawula mandung awasta Ki Marjan. Griyanipun dhusun Kêtapatèn, inggih bawah Kasunanan, tumut Wêlandi ing dhusun Tarik. Kawula batên uninga namanipun. Wondèntên panunggilanipun barang, angsal kawula mandung mêndhêt gadhahanipun Ki Sutadăngsa ing Kêjèn wau, awarni sênjata 1, kandêlan jêne 1, sami wontên kănca kawula awasta Ki Marjan wau. Amung punika atur kawula.

__________

223.

Kawula nuhun, unjuk kawula Kyai Mas Khaji Kamzah, abdi dalêm lurah ngulamdi[66] khaji ing nagari Surakarta.

Kunjuk ing saandhap sêpatonynipun[67] kangjêng tuwan mayor risidhèn ing karaton nagari Surakarta Adiningrat.

Kawula nuhun, ingkang kawula unjukakên,

--- 432 ---

kawula angunjuki uninga ing saandhap sêpatonipun kangjêng tuwan risidhèn, manawi anak kula pun Suleman anggènipun minggah kaji dhatêng Arab, sakancanipun ingkang sami kaparingan sêrat têtikêman saking kangjêng tuwany[68] pisidhèn.[69] Punika sampun dumugi ing Sêmawis, ing sapunika, kadhawahan mas pangulu Sêmawis. Trang dhawahipun kangjêng tuwan asistèn risidhèn ing Sêmawis. Sawêg anêrang angaturi sêrat ing panjênêngan dalêm. Anêrangakên punapa kapundhutan ongkos punapa botên. Manawi kapudhutan[70] ongkos sampun bayar punapa dèrèng.

Ingkang punika panuwun kula ing panjênêngan dalêm kajêng tuwany risidhèn, ingkang mugi wontêna sih dalêm aparing sêrat dhawah dhatêng anak kula, lajêngipun kunjuk dhumatêng kangjêng tuwan asistèn risidhèn Sêmawis. Sampun ngatos[71] kapundhutan ongkos. Amargi saking karepotan kula, ingkang mugi wontên sih pitulungipun kangjêng tuwan risidhèn.

Amung punika atur kawula. Kawula nuwun kawula cumadhong dhawah dalêm.

Sinêrat ing ditên Rêbo 12 wulan Rêjêb taun Alip ăngkha[72] ha771.[73]

__________

--- 433 ---

224.

Punika atur kawula Nyonyah Kuwik Bun Cu, kunjuk sangandhap sêpatunipun kangjêng tuwan mayor saha ridêr residhèn ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat. Kawula anyuwun pitulung adil pariksanipun kangjêng tuwan. Wondene ingkang kawula suwunakên adil pariksa ing ngandhap punika.

Kala dintên Slasa kaping 4 wulan Rêjêp punika, bojo kula pun Kuwik Bun Cu kadhatêngan mata-matanipun tukang pak apyun Cintên 4 kanthi kapala kampung wasta Ki Tiyong Cing, akalihan upas kantor ,1 sami anêdha galedhahi salêbêtipun griya kula, kawêstanan rawat tike utawi apyun pêtêng, sarèhning kadhatêngan parentah bojo kula anyumanggakakên. Lajêng sami lumêbêt ing griya, pun mata-mata wau anggaledhahi, ingkang dipun galedhahi patilêman kula satunggil, lêmari 2, pêthi 2, sênik wadhah uwos 1, tumbu wadhah popok 1, dene lêbêtipun griya kula agêng, griya alit 2, punapadene panggenan sanèsipun, utawi ing lotèng, sami botên dipun galedhahi, ingkang dipun galedhahi naming 7 panggenan punika, lajêng Cintên mata-mata sami mêdal saking griya, sarta ngajak upas dhatêng ing wingking, jujug pagêr kula pawon kang kidul wetan dhêmèpèl grayane[74] kancanipun. Cintên [Ci…]

--- 434 ---

[…ntên] mata-mata ing Ngêpakan, lajêng mêndhêt salêmpitan sangking pagêr gêdhèg pawon wau, apyun sakêdhik tike sakêdhik. Bojo kula lajêng dipun cêpêng, ingkang punika kangjêng tuwan kauningana, solah makatên wau dêdamêlan sangking mata-mata, ingkang griya cêlak pagêr kula pawon wau, awit ênggènipun agledhahi[75] griya, botên dipun dugèkakên, lajêng mêdal bêkta upas anjujug sagêr[76] pawon. Têtêp tiyang mêndhêt rawatanipun piyambak, sarta kauningana malih ing ngajêng bojo kula dados kulinipun tukang pak. Kasukanan damêl wade tike angsal 5 wulan nyuwun mêdal, awit botên kadugi anglampahi parentahipun, tukang pak botên suka pamit ngantos kaping 3 botên suka, sarêng dumugi 6 wulan dintên Sêtu kaping 1 wulan Rêjêp punika pamit malih dipun lilani lajêng mêdal. Angsal 4 dintên pinuju Slasa wau, bojo kula kadhatêngan lampah panganiaya kados makatên punika wau, ingkang punika kangjêng tuwan, kawula nyupun[77] pitulung sagêdipun kaparingan luwar bojo kula, saha kula nyuwun adil ukunmipun[78] tiyang Cina ingkang nyalêmpiti apyun, utawi tike wau punika badhe damêl cilakanipun bojo kula, tiyang sae kadamêl awon. Mijila sangking adil wisesanipun kangjêng tuwan.

Kunjuk Rêbo kaping 12 wulan Rêjêp Alip angkaning warsa 1771.

__________

--- 435 ---

225.

Ing dintên Kêmis kaping 20 wulan Ruwah taun Alip ăhka 1771, kula Ngabèi Jagamêrta, anyêrati auripun[79] Dipajaya, 2 pun Kêrtajaya, griyanipun ing dhusun Pencol bawah Sela, aturipun ing ngandhap punika.

Atur kawula pun Dipajaya, ngumur kula 22 taun, 2 pun Kêrjaya[80] ngumur kula 35 taun, kawula kapriksa ing parentah, inggih sayêktos kula sade kapal dhawug dhutêng[81] pun Ranamênggala, ing Tlobongan katumbas 13 reyal, wondening kapal wau, agèn kula tumbas saking Ki Wiratruna karan anak Pandhoyok. Griyanipun ing Wirasari bawah guvrêmèn. Kula tumbas 13 reyal, gèn kula pabênan wontên griyanipun Ki Săntadipa, ing Krapakan bawah Sela, Ki Ănggalêsana bêkêl ing Krapakan utawi rencangipun tiyang alit inggih sami wuninga gèn kula pabênan. Namung punika atur kawula.

2. Atur kawula pun Săntadipa, tiyang ing Krapakan bawah Sela, kawula kadangu ing parentah pradata dalêm Surakarta, inggih sayêktos kula wuninga gènipun tumbas kapal pun Dipajaya, 2 pun Kêrtajaya, dhatêng Ki Wiratruna Pandhoyok ing Wirasari, sabab agènipun pabênan wontên ing griya kula kawuningan lurah kula Ki Ănggalêsana, sakănca

--- 436 ---

kula tiyang alit, katumbas 13 reyal. Namung sapunika[82] atur kawula.

__________

226.

Sêrat atur kawula abdi dalêm pun Sutajaya, babêkêlipun kagungan dalêm siti dhusun ing Jumblêngan karya sajung, ing ngajêng dhèrèk Bêndara Kangjêng Pangeran Ariya Kusumadilaga, kaatura ing parentah agêng ing kantor nagari dalêm ing Surakarta Adiningrat. Kunjuka ing sangandhap sêpatonipun kangjêng tuwan residhèn.

Kawula nuwun ingkang kawula aturakên kunjuk ing sangandhap sêpatu dalêm, bab anggèn kawula pepe wontên adi dalêm kaliwon rêdi, Radèn Ngabèi Rêsadipraja ing Ngasinan. Amargi kawula dipun kaniaya, dipun jarah dipun rayah dhatêng Mas Răngga Ranaprawira ing Prambonan tanpa prakawis. Ingkang dipun utus awasta pun Băngsamênggala rêdi panatus ing Kêmbangan. Kala ing dintên Sêlasa Paing tanggal kaping 9 wulan Jumadilakir taun Be ăngka[83] 1778 wanci bêdhug siyang, saha mawi amabêkta[84] rencang kathah sadêdamêlipun waos sênjata pêdhang lamêng, antawis tiyang 150, sarêng pun Băngsamênggala wau dumugi ing pagriyan kula dhusun ing Jumblêngan, lajêng anyênjatani dhatêng kawula, kawula lumajar dipun bêbujung ing tiyang kathah sarta waos sênjata, kawula [kawu…]

--- 437 ---

[…la] ngungsi dhatêng Prapat sakilèn Kikis. Griya kawula lajêng dipun lêbêti kajarah karayah, barang gêgadhahan kawula sami dipun pêndhêti dhatêng pun Băngsamênggala sarencangipun têlas barang gadhahan kawula sêdaya, awêrni dhuwung sêtunggal dhapur sêngkêlat, mêndhakipun mas rêgi 12 reyal nyalakung[85] wang, waos kalih salandheyanipun prabot sami pêthakan, pangaos 8½ reyal, lamêng sêtunggal pangaos 4 reyal, klasa bantal pinggan piring tatah pêthèl wadung pacul, sadaya pangaos 9 reyal, pantun saamêt pangaos 16 reyal, kadhêle satumbu agêng pangaos 4½ reyal, wah abahanipun tiyang èstri bèbèk ayam, garu waluku sadaya pangaos 5 reyal.

Griya kawul têlas dipun bêsmèni sêdaya têl[86] griya sêngkawan.[87] Wah ragangan griya sêtunggal, gri[88] sadaya pangaos 20 reyal. Wah gêgadhahan kawula pantun ingkang tasih wontên sabin ing nalika sêmêntên[89] sawêg măngsa pantu[90] jêne, adat angsalipun pantun sabin kawula sajung punika sadaya, kawan wêlas amêt. Lajêng kabêskup kadêrêpakên sêdaya dalah ingkang malih martiga botên kasukanan bagean patun.[91] Nalika samantêngn[92] pantun saamêtipun pangaos nêmbêla[93] reyal. Gugung pantun pangaos 224 reyal, reyal [re…]

--- 438 ---

[…yal] amitu likur wang, gugung gêgadhahan kawula sêdaya pangaos 312 reyal nyalangkung bêntêt wang langkung sajampêl sêka sêtangsul.

Saha tatênggan kawula siti sajung wau lajêng kapêndhêt kairas dhatêng Mas Răngga Ranaprawira anganto[94] sapriki, sêsanggèn kawula pao[95] mêdal jung 13 reyal ing dalêm sataun ngênêm likur wang kasanggi jung 20 reyal nigang dasa wang ing dalêm sataunipun, amawi bokti[96] 100 rupiyah, dhatêng Mas Cakrasêmita patih ing Kusumadilagan, supado[97] pêpêt nalar atur kawula ingkang katur Bêndara Kangjêng Pangeran Ariya Kusumadilaga, mênggah ing ngajêng sêrat atur kawula gugat sampun katur ing parentah pasoan mangu ing kapatihan, utawi ing pradata dalêm. Katampèn panjênênganipun Rahadèn Tumênggung Amongpraja, kawula nyuwun adil pirsa ngantos wangsal-wangsul[98] kawula dèrèng kaparingan karampungan. Ngantos dumugi ing taun Alip punika botên kaparingan lêrês. Ingkang punika kawula atas botên suka botên trima, kawula suwun ing adil kang lêrês ingkang têrus ing ukum. Antukipun barang gêgadhahan kawula wau, ingkang kajarah karayah dhatêng pun Băngsamênggala uusanipun[99] Mas Răngga Ranaprawira wau, saha kalênggahan kawula kabêkêlan sit[100] sajung ing Jumblêngan wau, wangsulipun dhatêng ing kawula malih, mêdala sangking ing panguwasanipun ing kangjêng tuwa[101] residhèn ingkang anguwasani kantor panagari dalêm ing Surakarta Adiningrat.

--- 439 ---

Katur ing panjênênganipun Bêndara Kangjêng Rahadèn Tumênggu[102] Makupraja[103] Sênèn tanggal kaping 1 wulan Ramlan taun Alip 1771.

__________

227.

Sêrat, atur kawula pun Rêsasêntika dêmang siti dhusun ing Tèmpèlsari, karya tigang jung, ing ngajêng dhèrèk Bêndara Kangjêng Pangeran Bondhan. Kaatura ing sangandhap sêpatonipun Kangjêng Tuwan Risidhèn Arêtman ingkang nguwasani ing kantor panagari dalêm ing Surakarta Adiningrat.

Kawula nuwun ingkang kawula aturakên ing sangandhaping sêpatu kangjêng tuwan risidhèn, kawula dipun kaniaya dhatêng Mas Răngga Ranapawira ing Prambonan, bab gêgadhuhan kawula siti ing Tèmpèlsari tigang jung wau, amargi dhawuhing parentah kawula kasampirakên wontên Mas Răngga Ranapawira, kawula inggih anglampahi sakdhawuhipun ing parentah, utawi sadhawahipun Mas Răngga Ranapawira, awit sêsanggèn kawula siti tigang jung, mêdal jung 8 kaindhakakên mêdal jung 16, kawula inggih nglampahi, nuntên kawula kapundhutan yatra bukti 50 ringgit kawula inggih ngladosi, panumbasipun sêrat 3 ringgit kawula inggih ngladosi, mundhut malih yatra kadamêl tumbas kandêlan jêne, kawula ngladosi 80 ringgit nyalangkung wang dèrèng wontên srêrapipun, [srêrapi…]

--- 440 ---

[…pun,][104] tumuntên ing dintên Sêtu tanggal kaping 3 Sapar taun Wawu ăhka 1769. Kawula kadhawahan parentah sangking Mas Răngga Ranapawira kiyambak. Kawula botên kalilan anggarapakên sabin dhatêng tiyang sakilèn Kikis. Atur kula sêndika, manawi sampun lêbar gadhu punika, sarèhning sabin kula ingkang sami dipun garap dhatêng kănca sakilèn Kikis, tanêmipun sampun mapak utawi wanci gumadhung, dene manawi sampun lêbar punika kula anglampahi, sabab kula dèrèng tampi dhawuh ingkang makatên punika.

Tumuntên ing wulan Mulud tunggil sataun Wawu, Mas Răngga Ranapawira utusan mundhut ladosan kawula paos. Ingkang dipun utus sêtunggal Mas Nayadiwirya ing Jomboran, kalih Mas Rêjasêntona ing Garongan, kula inggih ngladosi yatra paos 24 rayal[105] sarta mundhut sêsulih kawula lumêbêt garêbêg. Kula inggih ngladosi tiyang tiga, sosoran kawula babêkêl, awasta Ki Wăngsadrana, kalih pun Singadrana sami bêkêl tiyang alit sêtunggal, abêkta yatra lajêng dhèrèk Mas Răngga Ranapawira lumêbêt garêbêg. Saantukipun Mas Răngga Ranapawira sangking nagari, sabin kawula wau sampun jêne sadaya, siti tigang jung wau lajêng kadêrêpakên tanpa nalar dhatêng Mas Răngga Ranapawira, kabêskup sêdaya, dalah ingkang malih martiga botên kaparingan bagean pantun. Had angsalipun pantun wêdalipun sabin tigang jung punika 30 amêt. Nalika samantên [sama…]

--- 441 ---

[…ntên] aosipun pantun sakamêt 25 reyal mitu likur wang, kaetang aosipun pantun tigang dasa amêt 810 reyal nyalangkung wang, gugung sadaya gêgadhahan kawula ingkang sami kapêndhêt Mas Răngga Ranapawira, aosipun pantun utawi yatra 943 reyalan nyalangkung wang, sasampunipun têlas gadhahan kawula pantun, lajêng kula dipun timbali sarta kapundhutan paos Mulud wau, atur kawula dhatêng Mas Răngga Ranapawira, paos kula sampun sah, ingkang mundhut utusan sampeyan, Mas Nayadiwirya, kalih Mas Rêjasênwăngna,[106] dhawuhipun êmboh aku ora idhêp, lan ora nampani, arêp ora gadhuhamu bumi têlung jung dakpundhut, banjur dakiras. Sabab koe[107] wani-wani anggarapake sawah mênyang wong kulon Kikis.

Yèn koe ora trima apa sak karêpmu tak uja, mênyanga ing parentah pisan aku wis ora pêrduli mênyang koe, sakiki lungaa sakbêkêlmu aku wis moh aja kasuwèn. Kawula lajêng mantuk angaturi prapat, lajêng kawula pratelakakên dhatêng prapat, sakdhawahipun Mas Răngga Ranapawira dhatêng ing kawula wau, rêmbagipun ing prapat kathah kawula lajêng dipun kèn matur dhatêng i lurah kawula patuh, anyuwuna adil pirsa ing parentah agêng, sapêngkêripun ing prapat, kawula lajêng katundhung dhatêng utusanipun Mas Răngga Ranapawira, sarta ambêkta dêdamêl kathah sangking dèntên jrih kawula ing parentah, kawula lajêng lumajar sakănca kawula

--- 442 ---

babêkêl, lajêng dhatêng ing parentah, katur Bêndara Kangjêng Pangeran Bondhan, manawi kawula dipun kaniaya dhatêng Mas Răngga Ranapawira, karsa dalêm lajêng utusan nimbali dhatêng Mas Răngga Ranapawira ing Prambonan. Aturipun mopo, manawi kangjêng pangeran kêrsa angudurakên[108] nalare Ki Rêsasêntika, inggih kawêdalna dhatêng dhusun punapa utusan, utawa kêrsa anjênêngi kiyambak, angantos katimbalan wangsal-wangsul. Wontên i griya utawi sabên lumêbêt dhatêng ing nagari, aturipun tansah amopo kimawon. Angantos ing sakpunika kawula dèrèng kaparingan karampungan ing parentah, ingkang punika kawula atas botên suka botên trima, kawula suwun ing adil kang têrus ing ukum ingkang alêrês. Antukipun gêgadhahan kawula pamêdalipun gêgadhuhan kawula sabin tigang jung punika wau, utawi gêgadhahan kawula ingkang wêrni yatra, saha gêgadhuhan kawula sabin tigang jung wau, wangsulipun dhatêng ing kawula malih, mêdala sangking ing panguwasa kangjêng tuwan risidhèn ing nagari Surakarta Adiningrat. Titi.

Kasêrat Sênèn tanggal kaping 1 wulan Ramlan taun Alip ăhka 1771.

__________

--- 443 ---

228.

Sêrat Papriksan ing dhusun Ngangrang, kalih dhusun ing Suyudan.

Ing dintên Sênèn tanggal ping 6 wulan Sawal ing taun Alip ăngka 1771.

Kula Ngabèi Yudadikrama, Radèn Ngabèi Sutapradata, kanthi prayantun rêdi jajênêngipun Radèn Tumênggung Ronadirja ing Bayawangsul, sami anglampahi ayahan dalêm titipariksa dhatêng siti dhusun ing Suyudan kalih siti dhusun ing Ngangrang, tanah ing Bayawangsul. Sakdhatêng kula wontên siti dhusun ing Ngangrang, andhatêngakên tiyang măncasêkawan măncagangsal, saha tiyang siti dhusun ing Ngangrang sadaya, sarêng sampun sami ngalêmpak, lajêng kula priksani paturanipun sangking tiyang satugil-tugil.[109] Mênggah ingkang tur[110] ing ngandhap punika.

1. Atur kula Ki Sêntona, bêkêl dhusun ing Pêrbutan măncasêkawan, kapêrnah kidul kilèn. Kula kapriksa ing parintah, ing nalika tanggal ping 27 wulan Sèptabêr[111] taun 1843 utawi tanggal ping 4 wulan Siyam ing taun Alip punika, Ki Tawijaya Bêkêl dhusun ing Ngangrang, kapandungan gadhahanipun maesa kathahipun tiga gudèl [gudè…]

--- 444 ---

[…l] kula inggih wuninga, mênggah wuninga kula sarêng wanci bangun ing dhusun Ngangrang wontên gêndhong, kula lajêng tandang, sarêng kula dhatêng dhusun ing Ngangrang kula pitakèn. Wangsulanipun Ki Tawijaya, mila kula ngungêlakên gêndhong, gadhahan kula maesa tiga gudèl ical kapêndhêt ing pandung, lacakipun kabêkta mangilèn. Ki Tawijaya botên mawi said dhatêng kănca prapat. Kula lajêng dipun ajak dhatêng Ki Tawijaya, anglacak gadhahanipun maesa ingkang icas[112] kabêkta pandung wau, kula inggih purun. Lajêng sami lumapah sarêng dumugi dhusun ing Suyudan, kula kalih Ki Tawijaya sami kèndêl wontên griyanipun Ki Patramênggala, kula lajêng têbah nalar dhatêng Ki Patramênggala, kula kèn nitik dhatêng griyanipun Ki Citra tiyang jagal ing Suyudan, wau punapa mragat maesa, punapa mragat lêmbu, Ki Patramênggala inggih purun. Botên antawis dangu Ki Patramênggala dhatêng, lajêng sanjang dhatêng kula kalih Tawijaya yèn Ki Citrajagal wau mragat maesa satugil[113] wanci gamêbêg. Kula lajêng wincantên.[114] Ki Patramênggala bêcik dititik malih sabab maesane Ki Tawijaya kang ical kapandungan tiga gudèl. Lajêng Ki Patramênggala wangsul malih, botên dangu dhatêng, lajêng sanjang dhatêng kula, yèn griyanipun Ki Citrajagal wau wontên suku maesa kathahipun 12 iji, anamung wacucal utawi sirahipun maesa sampun sami botên wontên. Kula lajêng pirêmbagan kalih Ki Tawijaya kula ajak mantuk. Kula kalih Ki Tawijaya sami botên uninga piyambak,

--- 445 ---

wujudipun suku maesa 12 iji wau, mênggah wuninga kula namung sangking sanjangipun Ki Patramênggala kiyambak, saha Ki Tawijaya botên mawi pisaid dhatêng tiyang si[115] dhusun ing Suyudan. Kula lajêng sami mantuk. Amung punika atur kula, kula purun nyanggi supaos imbaripun.

2. Atur kula Ki Sakrama, bêkêl dhusun ing Gêmpol, mănca sêkawan kapêrnah lèr. Kula kadangu ing parintah, ing nalika tanggal ping 27 Sèptabêr taun 1843 utawi tanggal ping 4 wulan Siyam taun Alip punika, Ki Tawijaya kapandungan gadhahanipun maesa kathahipun tiga gudèl. Kang punika kula igih wuninga, mênggah wuninga kula sarêng wanci bangun, ing dhusun Ngangrang wontên gêndhong, kula lajêng tandang, sarêng kula dumugi dhusun Ngangrang, kula pitakèn. Wangsulanipun Ki Tawijaya, mila kula ngungêlakên gêndhong, gadhahan kula maesa ical kapêndhêt pandung, kathahipun tiga gudèl, lacakipun kabêkta mangilèn. Ki Tawijaya lajêng kesah nglacak gadhahanipun maesa wau, botên mawi said dhatêng kănca prapat, kula lajêng mantuk.

Kalihdening gènipun nglacak maesa Ki Tawijaya wau, angsal titik uhawi[116] botên. Kula botên wuninga, amung punika atur kula, kula purun nyanggi supaos imbaripun.

3. Wah turipun[117] Ki Tadăngsa, bêkêl dhusun ing Gêdhong, mănca sêkawan [sê...]

--- 446 ---

[...kawan] kapêrnah kilèn. Mênggah paturanipun sami kados paturanipun Ki Sakrama, kang sampun kasêbut ing ngajêng wau punika, saha purun nyanggi supaos imbaripun.

4. Atur kula Ki Wiradăngsa, tiyang alit dhusun ing Ngangrang, kula kapriksa ing parintah ing nalika tanggal ping 27 wulan Sèptabêr taun 1843 utawi tanggal ping 4 wulan Siyam taun Alip punika, lurah kula Ki Tawijaya, gadhahanipun maesa kathahipun tiga gudèl sami ical kapêndhêt ing pandung, kula inggih wuninga, mênggah wuninga kula sarêng wanci bangun lurah kula Ki Tawijaya ngungêlakên gêndhong, kula lajêng tandang, sarêng kula dhatêng griyanipun Ki Tawijaya, gadhahanipun maesa kathahipun tiga gudèl, sami ical kapêndhêt ing pandung, pandung sampun sami kesah, lacakipun maesa kabêkta mangilèn. Ki Tawijaya botên mawi said dhatêng kănca prapat. Sarêng kănca prapat sampun sami bibar, Ki Tawijaya kalih Ki Sêntana bêkêl ing Pêrbutan sami kesah nglacak gadhahanipun maesa wau, kula inggih dhèrèk. Sarêng dumugi dhusun Suyudan, Lurah kula Ki Tawijaya kalih Ki Sêntana lajêng sami kèndêl wontên griyanipun Ki Patramênggala ing dhusun Suyudan. Kula lajêng dipun kèn mantuk, botên sumêrêp lajêngipun. Mênggah yèn angsal titik utawi botên, kula botên nyuninga,[118] amung punika atur kula, atur kula punika têmên-têmên. Kula purun nyanggi supaos imbaripun, inggih lajêng kaimbar.

--- 447 ---

5. Wah aturipun Ki Singadăngsa.

6. Wah aturipun Ki Sadăngsa.

7. Aturipun Ki Sakêrta.

8. Wah aturipun Ki Sariya, tiyang sêkawan punika sami tiyang alit dhusun ing Ngangrang, mênggah paturanipun inggih sami kados paturanipun Ki Wiradăngsa kang sampun kasêsut[119] ing ngajêng wau punika, saha sami purun nyanggi supaos imbaripun.

Ing dintên Sla[120] tanggal ping 7 têksih tugil wulan taunipun, kula saha sakănca sadaya lajêng sami titipariksa dhatêng siti dhusun ing Suyudan, dhatêng griyanipun Ki Citra tiyang jagal dhusun ing Suyudan. Mênggah patrapipun inggih botên ewah kados anggèn kula titipriksa wontên siti dhusun ing Ngangrang wau, mênggah aturipun tiyang măncasêkawan măncagangsal, pratelanipun ingkang katur ing ngandhap punika.

1. Atur kula Mas Adiwirya bêkêl ing Banjarsari lèr, măncasêkawan kapêrnah kilèn, kula kapriksa ing parintah, ing nalika tanggal kaping 27 wulan Sèptabêr baun[121] 1843 utawi tanggal ping sêkawan wulan Siyam taun Alip punika, Ki Citra tiyang jagal dhusun ing Suyudan, kawêstanan mragad maesa kathahipun tiga gudèl. Kang

--- 448 ---

punika kula botên wuninga kalih kula kapriksa manawi griyanipun Ki Citra jagal wau wontên suku maesa, kathahipun 12 iji, kang punika kula botên uninga, tiga kula kapriksa manawi Ki Tawijaya bêkêl ing dhusun Ngangrang kalih Ki Sêntana bêkêl dhusun ing Pêrbutan, sami dhatêng dhusun Suyudan nglacak gadhahanipun maesa kathahipun tiga gudèl ical kabêkta ing pandung, kang punika kula inggih botên wuninga, amung punika atur kula, kula purun nyanggi supaos imbaripun.

2. Wah aturipun Dêmang Kramasari, ing dhusun Banjarsari măncasêkawan kapêrnah kidul.

3. Wah aturipun Ki Sêtcatruna, bêkêl dhusun ing Gênêng, măncasêkawan kapêrnah wetan.

4. Wah aturipun Ki Wăngsa, bêkêl dhusun ing Karang, măncasêkawan kapêrnah lèr.

5. Wah aturipun Ki Waridin, bêkêl dhusun ing Kiringan, măncasêkawan kapêrnah kilèn.

6. Wah aturipun Ki Sadrana, bêkêl dhusun ing Kiringan.

7. Wah aturipun Ki Singadrana, bêkêl dhusun ing Kêbontimun, măncasêkawan kapêrnah kilèn.

8. Wah aturipun Ki Wăngsawijaya, bêkêl dhusun ing Dhuwêt, măncagangsal kapêrnah kidul.

Tiyang pitu punika paturanipun sami kados aturipun Ki

--- 449 ---

Sadiwirya kang sampun kasêbut ing ngajêng wau punika, saha sami purun nyanggi supaos imbaripun.

9. Atur kula Ki Nuryani, kaum dhusun ing Suyudan. Kula kapriksa ing parintah ing nalika tanggal ping 27 wulan Sèptabêr taun 1843 utawi tanggal kaping 4 wulan Siyam taun Alip punika, Ki Tawijaya bêkêl ing Ngangrang kalih Ki Sêntana, bêkêl dhusun ing Pêrbutan, sami nglacak gadhahanipun maesa ical kapandungan, sami kèndêl wontên pagriyanipun Ki Patramênggala ing Suyudan. Ki Patramênggala sanjang dhatêng Ki Tawijaya kalih Ki Sêntana, yèn griyanipun Ki Citra wontên suku maesa kathahipun 12 iji, kang punika kula botên wuninga. Kalih kula kapriksa Ki Citra jagal ing Suyudan, kawêstanan mragad maesa tiga gudèl, kang punika botên sayêktos Ki Citra mragad maesa amung satugil jalêr agêng, sababa[122] ingkang mragad maesawa[123] satugil wau kula, kula botên pitakèn ing panyubasipun,[124] uwi[125] rêgènipun. Sarêng sampun kula pragad maesa wau, kula lajêng mantuk, amung punika atur kula, kula purun nyanggi supaos imbaripun.

10. Atur kula Ki Sêtrajaya, tukang kêlètipun Ki Citra jagal, kula kadangu ing parintah ing nalika tanggal ping 27

--- 450 ---

wulan Sèptabêr taun 1843 utawi tanggal ping 4 wulan Siyam taun Alip punika, kula kapriksa ing parintah Ki Citra kawêstanan mragad maesa tiga gudèl, kang punika botên sayêktos mragad maesa amung satugil jalêr agêng, maesa sangking gènipun tubas Ki Wiryadrana, dhusun ing Patêran rêgi 16 rigit. Gènipun tubas marêngi pêkênan Lêgi sontên. Sarêng Paing injing kapragad. Kula kang ngêlèti, kalih kula kapriksa griyanipun Ki Citra wontên tiyang nglacak maesa, kang punika kula botên wuninga, amung punika atur kula, kula purun nyanggi supaos imbaripun.

11. Atur kula Ki Wiradăngsa, kabayan dhusun ing Suyudan. Kula kapriksa ing parintah, ing nalika tanggal ping 27 wulan Sèptabêr taun 1843, utawi tanggal ping 4 wulan Siyam taun Alip punika, Ki Citra jagal ing Suyudan kawêstanan mragad maesa kathahipun tiga gudèl, punika kula botên wuninga, kalih kula kapriksa, Ki Tawijaya bêkêl dhusun ing Ngangrang kalih Ki Sêntana bêkêl ing Pêrbutan, sami nglacak gadhahanipun maesa, ical kapêndhêt ing pandung, sami kèndêl wontên ing griyanipun Ki Patramênggala, Ki Patramênggala sanjang yèn griyanipun Ki Citra wontên suku maesa kathahipun 12, kang punika kula botên wuninga, amung punika atur kula, kula purun nyanggi sapaos imbaripun.

--- 451 ---

12. Wah aturipun Ki Sêtrayuda.

13. Wah aturipun Ki Tijaya.

14. Wah aturipun Ki Soma.

15. Wah aturipun Ki Sawijaya.

16. Wah aturipun Ki Dipadrana, tiyang gangsal punika sami tiyang alit dhusun Suyudan. Mênggah paturanipun inggih sami kados paturanipun Ki Wiradăngsa, kang sampun kasêbut ing ngajêng punika, saha sami purun nyanggi supaos imbaripun inggih lajêng sami kaimbar.

Atur kula Ki Patramênggala, panglampahipun Mas Dêmang Patrarêtja ing Suyudan. Kula kapriksa ing parintah kala tanggal ping 27 wulan Sèptabêr taun 1843, utawi tanggal ping 4 wulan Siyam ing taun Alip punika, kula kadhatêngan Ki Tawijaya bêkêl ing dhusun Ngangrang, kalih Ki Santana[126] bêkêl dhusun ing Prabutan.[127] Têmbungipun sami nglacak gadhahanipun maesa ical kapêndhêt ing pandung, kathahipun maesa tiga gudèl. Kula lajêng dipun kèn nitik dhatêng grayanipun[128] Ki Citra jagal ing Suyudan. Kula inggih lumpah[129] sarêng kula dhatêng lataripun Ki Citra, kula pitakèn dhatêng lare dolan anakipun Ki Citra, mau Ki Citra nyambêlèh kêbo apa sapi, wangsulanipun lare mragad maesa, kula lajêng wangsul mantuk. Kula wuninga[130] wujudipun ing maesa

--- 452 ---

kang dipun pragat wau, kula botên. Kula lajêng sanjang dhatêng Ki Tawijaya, kalih Ki Sêntana, sarêng sampun kula sanjangi Ki Tawijaya kalih Ki Sêntana lajêng sami mantuk. Botên mawi angyêktosakên dhatêng griyanipun Ki Citra piyambak, utawi pisaid inggih botên, lajêng sami mantuk kimawon.

Kalihdene kula kawêstanan sanjang dhatêng Ki Tawijaya kalih Ki Sêntana, yèn griyanipun Ki Citra wontên suku maesa kathahipun 12 iji, kang punika kula botên.[131] Amung punika atur kula, purun kula nyanggi supaos imbaripun.

__________

229.

Ing dintên Sênèn kaping 13 wulan Sawal ing taun Alip ăngka 1771, kawula abdi dalêm kaliwon jawi lêbêt Radèn Ngabèi Rêjadipura, kalih Radèn Ngabèi Rêsanagara, ingkang sami anglampahi ayahan dalêm, ingandikakakên titipariksa kêkecon dhumatêng bêkêlipun Tuwan Barèti awasta Ki Jayana, tiyang siti dhusun ing Gêbang lèr, saha akanthi abdi dalêm prayayi kănca kaliwon panèwu rêdi, Radèn Răngga Kartawirya ing Sokawinangun, kalih Radèn Răngga Warsakusuma ing Kêbonrami, tiga Radèn Răngga Jayadipraja [Jayadipra…]

--- 453 ---

[…ja] ing Sragèn Manggis. Ing sadhatêng kawula ing Gêbang inggih lajêng ngalêmpakakên sawarnènipun tiyang siti, atawi[132] prapat ingkang kalêrês măncasakawan măncagangsal, lajêng kawula dangu sangking satunggal-tugal,[133] aturipun ing ngandhap punika.

Atur kawula Ki Dêmang Krêtamênggala ing Gêbang, dêmangipun Tuwan Barèti. Kawula kadangu ing parintah. Ing dintên malêm Sêtu Pon kaping 4 wulan Sawal punika, kawula pinuju jagi griyanipun tuwan, tuwan kesah dhumatêng nagari, sarêng wanci satêngah kalih dalu kawula wuninga obor murub wontên saklèripun loji, nuntên kawula gugah Nyonyah Barèti, saha langkung dening rame panggugah kawula, utawi salêbêting loji inggih lajêng rame, mênggah obor kècu wau, lumajêng mangalèr, botên antawis dangu wontên griya kabêsmi kaparnah[134] lèr sangking loji, kawula badhe tandang nyonyah botên suka, kawula lajêng ngungalakên bêndhe, sarêng latu sampun sirêp kawula dipun kèn mariksa. Sarêng kula dumugi ingkang kabêsmèn wau, kalêrês bêkêlipun Tuwan Barèti awasta Ki Jayana, dene barang gadhahanipun ingkang kabêta ing kècu wau awarni maesa 4 iji, sarèhne kula dados kamisêpuh rincangipun[135] Tuwan Barèti sadaya, kula dipun lapuri dhumatêng Ki Jayana, badhe ngupadosi maesanipun ingkang kabêta kècu wau, nuntên Ki Jayana wuninga sarêng sadintên, maesanipun wontên Patoman sangking loji kaparnah kidul kilèn. Lajêng kula kèn giring srêta[136] kula tumut piyambak ngêtêrakên [ngêtêrakê...]

--- 454 ---

[...n] mantuk dhatêng griyanipun Ki Jayana, kalihdene kula kadangu ing parintah, tiyang ingkang ngècu wau kula botên sumêrêp srêta botên anon mirêng, saha kula purun nyanggi imbar supaosipun, amung punika atur kawula.

Wah aturipun Ki Suranaga, bêkêl ing Larangan ingkang tumut jagi sarêng sêdalu, sami sêntona ing Gêbang.

2. Wah Ki Kramamênggala Gêbang.

3. Wah Ki Tadrona Gêbang.

4. Wah Kêrtamênggala Gêbang.

5. Wah Pamênggala Gêbang.

6. Wah Tirtawijaya Gêbang.

7. Wah Baurêsa Gêbang.

8. Wah Rêsasêmita Gêbang.

9. Wah Trunamênggala Gêbang.

10. Wah Trunadăngsa Gêbang.

11. Wah Cawijaya Gêbang.

12. Wah Mêrtadăngsa tiyang alit Gêbang.

13. Wah Naladăngsa tiyang alit Gêbang.

14. Wah Sêtradăngsa tiyang alit Gêbang.

15. Wah Martadipa tiyang alit Gêbang.

16. Wah Ki Rabika tiyang alit Gêbang.

17. Wah Tawijaya Gêbang.

18. Wah Jadipa tiyang alit Gêbang.

19. Wah Mêrtadăngsa tiyang alit Gêbang.

--- 455 ---

20. Wah Singajaya tiyang alit Gêbang.

21. Wah Sanagati tiyang alit Gêbang.

22. Wah Kartadăngsa Gêbang.

23. Wah Iratruna tiyang alit Gêbang.

24. Wah Kartajaya tiyang alit Gêbang.

25. Wah Sadipa tiyang alit Gêbang.

26. Prayawijaya[137] tiyang alit Gêbang.

27. Wah Tamênggala tiyang alit Gêbang.

28. Wah Sadrana tiyang alit Gêbang.

29. Wah Kamdani kaum Gêbang.

30. Wah Pajaya tiyang alit Gêbang.

31. Wah Sêtrajaya tiyang alit Gêbang.

32. Wah Cadrana tiyang alit Gêbang.

33. Wah Suradipa tiyang alit Gêbang.

Aturipun tiyang 33 wau sami kados Ki Dêmang Krêtamênggala Gêbang, saha purun nyanggi imbar supaosipun.

Atur kawula Ki Jayana bêkêl ing Gêbang lèr, kawula kadangu ing parintah anggèn kula dipun kècu inggih yêtos, kala malêm Sêtu Pon kaping 4 wulan Sawal punika, wanci satêngah kalih dalu kula wuninga obor sangking kilèn griya lajêng bêdhah jaro. Sarêng lumêbêt ing dhusun kècu lajêng nyênjata dhatêng kula, kècu lumêbêt griya lajêng mêndhêti barang gadhahan kula, sarêng mundur abêsmi[138] griya kula kathahipun 4 iji,

--- 456 ---

kesahipun kècu wangsul margènipun malih, badhe mampir mêndhêt maesanipun rincang kula botên kenging. Lajêng dipun sênjata dhatêng anak kula, kècu malês sêrta bujêng dhatêng anak kula, dene gènipun nyanjata anak kula wau antawis angsal. Sawab enjingipun wontên rah kècèr, punika kula lajêng pisait[139] dhatêng prapat utawi kamisêpuh kula Ki Dêmang Krêtamênggala, mênggah pisait kula nalika ing dintên malêm Sêtu kaping 4 wulan Sawal punika, kula dipun kècu kenging barang gadhahan kula lajêng bêsmi griya ing ngandhap punika.

Griya wêlit limasan 1, griya lumbung wêlit sarotongan 1, griya pawon wêlit sarotongan 1, kandhang wêlit 1, griya wêlit kampung 1. Griya ingkang kabêsmi cacah molo gunggung 5 iji. Warni yatra 13 rigit, wadung 1, tatah 1, arit 1, lêsung 1, sirnaning wujut[140] têlas 50 rigit langkung 9 wang, sêrta wontên rah kècèr antawis sapêmbalang sangking pandugi kenging sênjata. Mênggah maesa kula 4 wau sampun mantuk, amargi kula padosi kapanggih wontên Patoman sakidul kilèn sangking loji, kula giring sarêng sadintên, dene pisait kula wau inggih dipun alap dhatêng prapat. Sêrta kula kadangu ing parintah, mênawi kula sumêrap tiyang ingkang ngècu wau utawi anon amirêng,

--- 457 ---

kuwula[141] botên sumêrap saha purun nyanggi imbar supaosipun, amung punika atur kawula.

1. Wah aturipun Ki Wiradrana tiyang alit ing Gêbang lèr.

2. Wah Ki Wiratika tiyang alit ing Tarik.

3. Wah Wirabau tiyang alit Tarik ingkang badhe kapêndhêt maesanipun wau.

Tiyang 3 wau aturipun sami kados Ki Jayana, saha purun nyanggi imbar supaosipun.

Atur kawula Ki Mentasari, bêkêl ing Banaran, tumut Tuwan Brèti, prapat kaparnah wetan lêrês sangking Gêbang, kawula kadangu parintah, kala malêm Sêtu Pon kaping 4 wulan Sawal punika, Tuwan Barèti badhe dipun kècu sande, punika kawula botên sumêrêp. Mirêng kawula sarêng wanci satêngah satunggal dalu, kula mirêng sanjata sêrta titir, kula lajêng tandang sarêng dumugi Gêbang lèr, Ki Jayana dipun kècu, sêrta griyanipun kaobong, kula tandang amêndhêti barang utawi pantun ing[142] badhe kobong, enjingipun kula wangsul dhatêng griyanipun Ki Jayana anggêmèni barangipun ingkang kobong wau, dene lêbêting kècu tilasipun mêdal sakilèn kori bêdhah jaro, sêrta wontên rah kècèr ing margi, barangipun ingkang kenging kècu, awarna yatra 13 rigit, pantun kabêsmi 8½ amêt. Sirnaning wujut sadaya têlas 50 rigit langkung 9 wang, kalihdene kula kadangu ing parintah, [pa…]

--- 458 ---

[…rintah,] ingkang ngècu Ki Jayana kalih ingkang ngraosi Tuwan Barèti, kawula botên sumêrap utawi botên anon mirêng, saha purun nyanggi imbar supaosipun.

Atur kawula Ki Singamarjaya, bêkêl ing Wunut Wetan, măncagangsal sangking Gêbang. Kawula kadangu ing-ing[143] parintah nalika Tuwan Brèti badhe dipun kècu, utawi Ki Jayana dipun kècu kula inggih botên sumêrap amargi têbih botên mirêng, sarêng injing Ki Sadita kêbayanipun Tuwan Brèti dhatêng griya kula, sanjang yèn Patoman wontên maesa lajêng dipun giring dhatêng pemahan, kathahipun kawan gudèl, lajêng dipun sukakakên dhatêng Ki Jayana, utawi kula kadangu ing parintah, ingkang ngècu Ki Jayana sêrta ingkang ngraosi Tuwan Brèti, kawula botên sumêrap atawi botên anon amirêng, saha purun nyanggi imbar supaosipun.

Wah aturipun Ki Sadita ing Wunut, Bêkêlipun Tuwan Brèti, aturipun sami kados Ki Singamarjaya Wunut saha purun nyanggi imbar supaosipun.

Atur kawula Ki Trunayuda bêkêl ing Jasêm, prapat kaparnah lèr sangking Gêbang, kawula kadangu parintah, kala Tuwan Brèti sande dipun kècu kawula botên sumêrap, sumêrêp kula griyanipun Ki Jayana sampun kabêsmèn. Ing malêm Sêtu Pon kaping 4 wulan Sawal punika, wanci kèndêl bêdhug dalu, kula [ku…]

--- 459 ---

[…la] mirêng sênjata utawi gêntangan, kula lajêng tandang, sadhatêng kula kècu sampun kapanggih mundur, kula tandang griya kabêsmèn, sirêping latu kula mantuk. Enjingipun kula dipun undang prapatan dhatêng Ki Jayana, kula dipun kèn nampèni pisait, pisaidipun Ki Jayana dipun kècu, gadhahanipun ingkang kenging kècu, awarni yatra 13 rigit, pantun 8½ amêt, kabêsmi kècu, warni griya wêl[144] sarotongan 1, griya limasan wêlit 1, griya kampung wêlit 1, griya kandhang wêlit 1, pêndhapi limasan wêlit 1, cacah molo têlan 4 iji, sirnaning wujut rêgi 50 rigit. Dene lêbêtipun kècu tilasipun mêdal sakilèn griya bêdhah jaro, unduripun wangsul margènipun malih, lan pisaidipun malih keconipun tatu, sawab wontên rah kècèr antawis sapêmbalang. Kalihdene kawula kadang[145] ing parintah, bab tiyang durjana ingkang ngècu Ki Jayana, kawula botên sumêrêp, utawi botên anon amirêng, saha purun nyanggi imbar supaosipun.

Atur kawula Ki Wirasêmita, Bêkêl ing Jonggrangan măncagangsal kaparnah lèr kilèn sangking Gêbang, kawula kadangu parintah kala Ki Jayana dipun kècu, kula botên sumêrêp sêrta botên anon mirêng, saha purun nyanggi imbar supaosipun.

--- 460 ---

Tiyang sadaya wau, inggih sampun sami kawula trapi imbar supaosipun.

__________

230.

Aturipun Kêrtadăngsa sakancanipun ing Bantar.

Punika cacahipun tiyang siti dhusun ing Bantarh,[146] bawahipun Mas Dêmang Tirtamênggala ing Bêton, ing ngandhap punika.

1. Ki Krêtadăngsa.

2. Ki Wiradăngsa.

3. Ki Sêtradrana.

4. Ki Sutadrana.

5. Ki Sêtramênggala.

6. Ki Tatruna.

7. Ki Krêmênggala.[147]

8. Ki Sawijaya.

9. Ki Singamênggala.

10. Ki Singadrana.

11. Ki Jayakrêsa.

12. Ki Ranajaya.

__________

13. Nyai Sadăngsa răndha.

14. Nyai Tayuda răndha.

15. Nyai Naladăngsa răndha.

--- 461 ---

Ing dintên Jumungah tanggal kaping 17 wulan Sawal taun Alip oka 1771.

Atur kawula Ki Krêtadăngsa, griya kawula ing Gêmantang kawula kadangu ing parentah tiyang ingkang pêjah ing siti dhusun ing Kêmbu, bawah Mangkunagaran, kang awasta Kramajaya, mênggah pajahipun[148] kacidra ing sênjata, wontên ing griyanipun ing Kêmbu utawi yèn pêjahipun sangking gènipun ngècu ing Gêbang lèr, punika atur kawula yêtosipun dipun cidra, kawula inggih botên sumrêrêm.[149] Yêtos gènipun ngècu pêjah kula inggih botên sumrêrêm. Sabab griya kula Gêmantang sangking Kêmbu têmbih,[150] atur kawula punika têmên-têmên kawula purun angurêbi ibar[151] supaosipun.

Wah aturipun tiyang jalêr sêtri sadaya kawan wêlas kang kasêbut ing ngigil punika, aturipun sami kadosdene aturipun Ki Krêtadăngsa, kang sampun kasêbut ing ngigil punika. Saha têmên-têmên purun ngurêmbi[152] ibar supaosipun.

__________

231.

Atur sêmbah kawula Radèn Tumênggung Ranadirja, kalih Radèn Ngabèi Singadipura ingkang sawêg amakili Radèn Tumênggung Singaranu, tiga Mas Riya Singasêntika ing Bayalali, kaatur[153] Bêndara Kangjêng Rahadèn Adipati Sasra Adiningrat.

--- 462 ---

Wiyosipun, kawula sampun anampèni sêrat dhawah dalêm ingkang têrang saudara dalêm Kangjêng Tuwan Kristian Lodhêwik Harêtman, ridêr sangking ing Nèdêrlansê leyo, risidhèn ing Surakarta Adiningrat, ingkang katitimangsan ing Surakarta kaping 16 wulan Sawal ing taun Alip ăngka[154] 1771, saha sampun kawula wradinakên, abdi dalêm prikănca kawula kaliwon panèwu mantri gunung bawah ing kapatihan, utawi kadipatèn anèm saha gunung bawah pangabeyan sadaya, dhawah dalêm kawula andikakakên akekenan nitipariksa dhumatêng siti dhusun ing Karangpoh, gadhuhanipun Mas Ngabèi Jayawêdana, ingkang cakêt siti dhusun ing Jatosnèm, utawi ing Jungkare, wontên tiyang purun-purun angêdêgakên pakêplekan, sangking pangajanipun Mas Ngabèi Jayawêdana, utawi bawah kawula piyambak-piyambak, bab tiyang ngabotohan, kêplèk sapanunggilanipun. Ingkang punika kawula sampun sami anglampahakên kekenan dhumatêng dhusun ing Karangpoh, utawi liyanipun. Ingkang sayêktos adatipun wontên amung dhusun ing Karangpoh, pakêplekan. Ingkang ngêdêgakên namanipun Nurkaiman, aturipun ingkang ngajani Mas Ngabèi Jayawêdana, sarêng kawula kekenan, pakêplekan ing Karangpoh wau sampun pêjah, wondene Nurkaiman ingkang adad[155] angêdêgakên pakêplekan wau, inggih kawula ladosakên sarêng kalihan sêrat aturan kawula punika.

--- 463 ---

Sinêrat ing Bayalali tanggal kaping 1 wulan Dulkangidah ing taun Alip ăngka[156] 1771.

__________

232.

Ing dintên Sêtu tanggal kaping 3 wulan Dulkangidah ing taun Alip ăngka 1771, atur kawula Nurkaiman, babêkêl siti dhusun ing Karangpoh bawah ing Bayalali, ngajêng dhèrèk Kyai Sêtrakarya, kêbayan Gêladhag. Kawula kadangu ing parentah pasowan mangu kapatihan, atur kawula ing ngandhap punika.

Atur kawula Nurkaiman, kawula kadangu ingkang wau ngêdêgakên pakêplekan inggih sayêtos. Mênggah gèn kawula bibarakên pakêplekan wau sampun lami, mila kawula ngêdêgakên pakêplekan ingkang wau kawula margi sangking pirukun kalih dêmang kuli ing Klathèn, utawi ing Bayawangsul. Mênawi wontên barangipun kangjêng guvrêmèl[157] langkung ing Jatosênèm, mundhut kapal tundhan utawi kuli minggat, rêmbatan putung tangsul pêdhot. Kawula ingkang nyanggi ngupadosakên lintonipun. Punapadene mênawi wontên tuwan-tuwan langkung kêdalon sipêng ing Jatosênèm, pambaurêksanipun inggih kawula piyambak, ingkang mawi Mas Dêmang Wăngsarêja ing Jatosênèm, botên purun nyanggi utawi ambaurêksa, sarêng kêplekan wau kabibarakên panyanggi kawula tundhan, [tu…]

--- 464 ---

[…ndhan,] kuli sapanunggilinipun[158] punika inggih kèndêl, botên sagêd yèn angladosana malih, amung punika atur kawula.

__________

233.

Atur kawula pun Wăngsadipa, pangindhung ing Sangkrah, konjuk saandhaping sêpatunipun Kangjêng Tuwan Harêtman, ridêr residhèn ing Surakarta Adiningrat, ingkang kawula aturakên ingkang wau kawula sampun saos unjuk kawrat ing sêrat kaping kalih, katur ing kangjêng tuwan mayor residhèn, kala têksih anguwasani ing nagari dalê[159] Surakarta, kawula dèrèng ngantos kaparingan dhawah karampungan, ing mangke kawula anuwun karampungan, wondening ingkang kawula suwun atur kawula ing ngandhap punika.

Kala wulan Sawal ing taun Jimakir ăngka[160] 1770, kawula umbal babêrah katimbalan ing Tuwan Hèldhên ing dhusun Tarik, ingandikakakên bêkta kagunganipun kopi, kathahipun 590 karung, satunggil-tunggilipun karung isi 1 dhacin, ingandikakakên bêkta dhumatêng Surapringga katur Tuwan Plèngsêr, mênggah jangji bêrahanipun 1 karung 11 wang, gugung yatra bêrahan 649 rupiyah nyadasa wang, kawula kaparingan bayar bêrahan kêncengan sawêg 399 rupiyah kantun 250 rupiyah, kawula [ka…]

--- 465 ---

[…wula] ingandikakakên nyuwun dhumatêng Tuwan Plèngsêr ing Surapringga, lajêng kopi wau kawula bêkta kawrat ing baita, sarêng kawula dumugi Surapringga, kopi sadaya wau kawula aturakên katampèn Tuwan Plèngsêr, kawula lajêng nyuwun bayar bêrahan wau botên kaparingan, dhawahipun Tuwan Plèngsêr, kawula ingandikakakên anyuwun ing Tuwan Hèldhên Tarik, amêrgi kopi sadaya wau katimbang pêjah 11 dhacin, kawula inggih lajêng nyuwun dhatêng Tuwan Hèldhên inggih botên kaparingan, tansah kadamêl mubêng kimawon. Wondening kopi sumantên[161] wau kala pambêkta kawula wontên ing margi asangêt-sangêt rumêksa kawula, botên wontên ingkang risak karungipun, botên ewah dodomanipun,[162] mênggah pêjahipun kopi 11 dhacin wau, kawula botên sumêrêp botên mêndhêt, awit kala kawula anampèni kopi sumantên wau saking pitadosipun Tuwan Hèldhên, sampun kawadhahan karung sampun kadodoman sadaya, wontên satunggil karung risak sangking Tarik mila, sampun kawula lêrêsakên sae, kawula botên sumêrêp kala wontên Tarik pêndhacinipun, kawula namung tampi dhawah kimawon satungggil karung isi 1 dhacin. Ing wusananipun sarêng katimbang wontên ing Surapringga pêjah 11 dhacin, kawula kaèwêt-èwêt badhe botên kabayar kirang bêrahan wau, kawula botên suka botên tarima kawula suwun ing adil kang têrus papriksanipun, mênggah gadhahan kawula yatra [ya…]

--- 466 ---

[…tra] bêrahan kirang 250 rupiyah nyadasa wang wau, ingkang taksih wontên ing Tuwan Hèldhên, kawula suwun dhumatêngipun ing kawula, mêdala sangking panguwasanipun ing kangjêng parentah agêng kantor, kangjêng tuwa[163] residhèn ingkang manawi pêjahipun kopi 11 dhacin wau, alitipun kawula êlong agêngipun kawula colong botên. Kawula purun anyanggi supaos imbaripun, atur kawula têmên-têmên.

Katur ing dintên Sênèn kaping 12 wulan Dilkangidah[164] ing taun Alip ăngka[165] 1771.

__________

--- [467] ---

INHOUD.

1. Contract van den Susuhunan van Surakarta, Paku-Buwånå den IV^den, met het Engelsche Gouvernement, van den 4^den (moet zijn den 1^sten) Augustus, 1812. ... bladz. 1.

2. Brief van den Susuhunan van Surakarta, Paku-Buwånå den IV^den, aan den Sultan van Jokyokarta, Aměngku-Buwånå den IV^den, gedagteekend den 19^den Ruwah van het jaar 1744, volgens de Javaansche jaartelling ... bladz. 12.

3. Dezelfde aan denzelfden. 21 Ruwah, 1744 ... bladz. 14.

4. Dezelfde aan denzelfden. 28 Sawal, 1744 ... bladz. 15.

5. Dezelfde aan denzelfden. 3 Dulkangidah, 1744 ... bladz. 16.

6. Dezelfde aan denzelfden. 18 Běsar, 1744 ... bladz. 18.

7. Dezelfde aan denzelfden. 4 Mulud, 1746 ... bladz. 19.

8. Pachtbrief van den Rijksbestierder van Surakarta Såsrå-diningrat voor den Chinees Babah Caho-sing. 9 Sawal, 1747 ... bladz. 21.

9. De Ratu Kancånå van Surakarta aan haar jongeren broeder Pangeran Adipati Mangku-adiningrat van Pamakassan. 28 Sawal, 1747 ... bladz. 23.

10. Proclamatie van den Heer Resident van Surakarta, den Luitenant-Kolonel Nahuijs, bij de plegtige verheffing van Pangeran Ariå Prabu-Prang-Wědånå tot den titel van Pangeran Adipati Ariå Mangku-Nagårå ... bladz. 24.

11. De Kroonprins van Surakarta aan den Sultan Amengku-Buwånå den IV^den 23 Běsar, 1747 ... bladz. 27.

12. Berigt van Pangeran Adipati Ariå Mangku-Nagårå aan den Heer Luit. Kolonel Nahuijs, over eenige omstandigheden van het overlijden van den Susuhunan Paku-Buwånå den IV^den, zonder dagteekening ... bladz. 29.

--- 468 ---

13. Verheffing van den Kroonprins van Surakarta tot Susuhunan met den titel van Paku-Buwånå den V^den, 10 Oct. 1820, of 1 Surå, 1748 ... bl. 32.

Was geteekend: De Resident van Surakarta, Luit. Kolonel Nahuijs, en de Asst. Resident van Surakarta, Lippe.

14. Proclamatie tot plegtige bevestiging van voornoemde verheffing door Heeren Commissarissen van wege den Gouverneur-Generaal. 31 Oct.1820 ... bl. 34.

Was geteekend: Luit. Kolonel Nahuijs, P. Merkus, en Van Lawick van Pabst.

15. Akte van verband, gepasseerd door den Susuhunan Paku-Buwånå den IV^den. 31 Oct.1820, of 23 Surå, 1748 ... bl. 35.

Onder stond: Wij ondergeteekende Commissarissen door het Gouvernement benoemd, om bij de bevestiging van Zijne Hoogheid den Susuhunan Paku Buwono Senopatie Ingalogo Addul Rachman Saidin Panatogomo den 5^den te assisteren, verklaren dat Zijne Hoogheid deze acte op heden in onze tegenwoordigheid plegtiglijk heeft geteekend, bezegeld en op den Koran bezworen met de daarbij presente Rijksgrooten.

Surakarta den 31 October 1820.

Was geteekend: Luit. Kolonel Nahuijs, P. Merkus, en Van Lawick van Pabst.

Lager stond: Geratificeerd en bekrachtigd te Batavia op den 21^sten November 1820.

Was geteekend: Van der Capellen.-Ter ordonnancie van den Gouverneur-Generaal, de Algemeene Secretaris, J. C. Baud.

16. De Susuhunan Paku-Buwånå de IV^de aan Sultan Cåkrå-adiningrat van Madura. 1 Sapar, 1748 ... bl. 38.

17. De Ratu-agěng van Surakarta aan haar jongeren broeder Ariå Cåkrå-adiningrat. 22 Sawal,1748 ... bl. 40.

18. Dezelfde aan haar jongeren broeder, den Pangeran Adipati Mangku-adiningrat van Paměkassan. 30 Dulkangidah,1748 ... bl. 41.

19. Pachtbrief van den Susuhunan Paku-Buwånå den V^den, voor den Chinees Babah Ké. 8 Rabingulawal, 1749 ... bl. 43.

--- 469 ---

20. Pachtbrief van denzelfden voor denzelfden. 22 Rabingulawal,1749 ... bl. 45.

21. Pachtbrief van Kyahi Ngabéhi Jåyå-pracékå, voor Babah Nganten-Cinohan. 27 Rabingulakir,1749 ... bl. 47.

22. Verzoekscrift van den Pangeran Paku-alam, aan den Luit. Kolonel Nahuijs. 5 Jumadilawal,1749 ... bl. 49.

23. Pachtbrief van den Susuhunan Paku-Buwånå den V^den, voor Babah Hong-ké. 19 Jumadilawal,1749 ... bl. 50.

24. De Chinezen van Jånå aan den Heer Resident van Surakarta en van Jokyokarta. 20 Jumadilakir, 1749 ... bl. 52.

Het oorspronklijke is onderteekend door een aantal Chinezen, gedeeltelijk door Chinesche handteekeningen, gedeeltelijk door Caps of zegels.

25. Pachtbrief van Raden Ngabéhi Purwå-kusumå, voor Babah Kwik-masing. 25 Jumadilakir,1749 ... bl. 53.

26. Openbrief van den Susuhunan, voor Ngabéhi Sumådirjå: aanstelling tot Wědånå met den titel en naam van Raden Tuměnggung Jåyå-nagårå; zonder dagteekening ... bl. 55.

27. Openbrief van den Susuhunan, voor Kudå-nirmålå: aanstelling tot Kaliwon met den titel en naam van Raden Ngabéhi Wòngså-nagårå; zonder dagteekening ... bl. 57.

28. Openbrief van den Susuhunan, voor Mas Ngabéhi Pråjå-wijåyå: aanstelling tot Panéwu; zonder dagteekening ... bl. 59.

29. Openbrief van den Susuhunan, voor Ngabéhi Wòngsådiwiryå: aanstelling tot Mantri; zonder dagteekening ... bl. 60.

30. Verzoekschrift van Pangeran Adipati Aryå Aměngku-nagårå aan den Heer Luit. Kolonel Nahuijs, Resident van Surakarta; zonder dagteekening, maar ontvangen in Maart,1822 ... bl. 61.

31. Openbrief van Pangeran Ariå Bělater, voor Krětå-diwiryå: aanstelling tot Děmang. 8 Ruwah,1749 ... bl. 64.

32. De Pangéran Angabéhi aan Raden Mas Aryå Kusumaningrat. 6 Běsar,1749 ... bl. 66.

33. De Susuhunan aan denzelfden. 1 Mukaram, 1750 ... bl. 67.

34. De Susuhunan aan den Gouverneur-Generaal Baron van der Capellen.10 Rabingulakir,1750 ... bl. 68.

35. De Susuhunan aan Aměngku-buwånå den V^den, na zijn verheffing tot Sultan van Jogyokarta. 12 Rabingulakir, 1750. ... bl. 70.

--- 470 ---

36. De Rijksbestierder Såsrå-diningrat aan den Heer Mac Gillavry, Resident van Surakarta. 1 Surå, 1751 ... bl. 72.

37. Pangeran Ariå Bumi-nåtå aan den Sultan Aměngku-Buwånå den V^den. 9 Mukaram,1751 ... bl. 74.

38. De Susuhunan Paku-Buwånå de IV^de aan den Sultan Aměngku-Buwånå den VI^den. 11 Mukaram,1751 ... bl. 75.

39. Dezelfde aan den Gouverneur-Generaal Baron van der Capellen. 23 Mukaram, 1751 ... bl. 77.

40. Pangeran Ariå Bumi-nåtå aan Pangeran Ariå Mangku-bumi. 23 Sapar,1751 ... bl. 80.

41. De Susuhunan Paku-Buwånå de VI^de aan denzelfden. 24 Sapar,1751 ... bl. 86.

42. Dezelfde aan den Gouverneur-Generaal Baron van der Capellen. 6 Jumadilawal, 1751 ... bl. 88.

43. Dezelfde aan den Sultan Amengku-Buwånå den V^den.12 Jumadilakir,1751 ... bl. 90.

44. Dezelfde aan denzelfden. 28 Jumadilakir, 1751 ... bl. 92.

45. Dezelfde aan Pangeran Ariå Mangku-bumi. 24 Rějěp, 1751 ... bl. 93.

46. Kangjěng Gusti Pangeran Aryå Purå-båyå aan Sultan Cakraningrat van Madura. 20 Ramělan, 1751 ... bl. 96.

47. Dezelfde aan den Pangeran Adipati Mangku-adiningrat van Paměkassan. 21 Ramělan, 1751 ... bl. 98.

48. Dezelfde aan den Sultan Aměngku-Buwånå den V^den. 21 Běsar, 1751 ... bl. 99.

49. De Susuhunan Paku-Buwånå de VI^de, aan den Gouverneur-Generaal Baron Van der Capellen. 24 Sapar, 1752 ... bl. 101.

50. De Heer Mac Gillavry, Resident van Surakarta, aan Mas Tuměnggung Rånå-dirjå te Båyå-lali, 10 Januarij, 1825 ... bl. 102.

51. Magtbrief van de Raden-Tuměnggung's Měrtå-låyå en Wiryå-kusumå aan Tuměnggung Prawirå-digdåyå. 1 Surå, 1753 ... bl. 103.

Gevonden ten huize van Prawirå-digdåyå.

52. Mas Rònggå Warsitå aan den Heer Secretaris Cornets de Groot. 10 Mukaram,1753 ... bl. 104.

53. Raden Tuměnggung Bråtå-diningrat van Banyu-mas aan den Raden Adipati Såsrå-diningrat. 20 Jumadilakir,1753. ... bl. 105.

--- 471 ---

54. De Heer Mac Gillavry, Resident van Surakarta, aan denzelfden.18 Jan.1826. ... bl.109.

55. Dezelfde aan denzelfden.18 Jan.1826. ... bl. 111.

56. Dezelfde aan den Susuhunan Paku-Buwånå den VI^den.18 Jan.1826. ... bl. 112.

57. De Susuhunan Paku-Buwånå de VI^de aan den Commissaris Generaal Burggraaf du Bus de Gisignies.12 Rějěp,1753. ... bl. 114.

58. Oorlogsrapport van Raden Tuměnggung Yudå-nagårå aan den Raden Adipati Såsrå-diningrat.18 Siam,1753. ... bl. 117.

59. De Susuhunan Paku-Buwånå de VI^de aan den Luit. Gouverneur-Generaal Merkus de Kock.19 Siam,1753. ... bl. 119.

60. Raden Rònggå Prawirå-sěntikå aan den Heer Mac Gillavry, Resident van Surakarta. 24 Ramělan, 1753. ... bl. 123.

61. Bevelschrift van den Heer Mac Gillavry, Resident van Surakarta, en den Rijksbestierder Såsrå-diningrat, aan de hoofden en ingezetenen van de désa Kalak. 17 Julij, 1826, of 12 Běsar, 1753. ... bl. 124.

62. Oorlogsrapport van Kyahi Pòncå-Pråbåwå, aan den Kapitein Ngabéhi Jåyå-Pranåtå. Sapar, 1754. ... bl. 125.

63. Kangjěng Pangeran Ariå Adi-Nagårå aan den Heer Van Vlissingen, Opziener te Pacitan. 6 Sawal, 1754. ... bl. 127.

Het zegel midden boven den brief is dat van den Resident van Surakarta, ten bewijze, dat de brief door hem gezien was, gelijk ook op den kant van den brief door den Secretaris A. D. Cornets de Groot is aangeteekend. Het eerste zegel aan de linkerhand is dat van den Paněmbahan Bumi-nåtå.

64. Dezelfde aan denzelfden. 3 Dulkangidah, 1754. ... bl. 129.

De zegels zijn dezelfde als die op den vorigen brief.

65. Dezelfde aan denzelfden. 7 Dulkangidah, 1754. ... bl. 130.

66. Dezelfde aan denzelfden. 27 Dulkangidah, 1754. ... bl. 131.

67. Raden Ngabéhi Sindu-sastrå aan Mas Tuměnggung Jågå-karyå. 28 Dulkangidah, 1754. ... bl. 133.

68. Adres van Ngabéhi Sòntå-prawirå aan Pangeran Adipati Aryå Amangku-nagårå. 3 Běsar, 1754. ... bl. 135.

69. Zeven stukken betrekkelijk een regtsgedhing van een Chineschen pachter Babah Sim Gam-pang, tegen den Děmang Bråjå-kartikå, gevoerd in de maanden Dulkangidah en Běsar, 1754. ... bl. 137.

--- 472 ---

70. Pangeran Aryå Nåtå-purå aan den Heer Van Vlissingen. 28 Běsar,1754. ... bl. 147.

71. Raden Mas Ariå Prawirå-bråtå aan denzelfden.15 Surå, 1755. ... bl. 149.

72. Adres van Pangeran Ariå Adi-nagårå aan den Heer Kolonel Nahuijs, Resident van Surakarta. 23 Sapar, 1755. ... bl. 150.

73. Pangeran Majoor Ariå Cåkrå-diningrat aan denzelfden, met een tweeden brief, als Naschrift, daarbij. 4 Rabingulakir,1755. ... bl. 152.

74. Oorlogsrapport van Kangjěng Gusti Pangeran Adipati Ariå Kusumå-yudå aan denzelfden. 19 Jumadilawal, 1755. ... bl. 155.

75. Raden Mas Ariå Prawirå-bråtå aan den Heer Van Vlissingen. 5 Jumadilakir,1755. ... bl. 162.

76. Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-adiningrat van Madiun aan denzelfden. 7 Jumadilakir, 1755. ... bl. 163.

77. Dezelfde aan denzelfden. 8 Jumadilakir, 1755. ... bl. 164.

78. Raden Mas Ariå Prawirå-bråtå van Pånå-rågå aan denzelfden. 13 Jumadilakir, 1755. ... bl. 166.

79. Dezelfde aan denzelfden. 19 Jumadilakir, 1755. ... bl. 168.

80. Pangeran Majoor Ariå Cåkrå-diningrat van Kadiri aan den Luitenant Gouverneur-Generaal Merkus de Kock, 3 Rějěb, 1755. ... bl. 169.

81. Regterlijke uitspraak van Paněmbahan Bumi-nåtå. 21 Rějěb, 1755. ... bl. 170.

82. Klagt van Trunå-yudå, zonder dagteekening. ... bl. 171.

83. Pangeran Majoor Ariå Cåkrå-diningrat van Kadiri aan den Luitenant Gouverneur-Generaal Merkus de Kock. 22 Rějěb, 1755. ... bl. 173.

84. Bevelschrift van Kangjěng Gusti Pangeran Adipati Angabéhi aan den Děmang Kartå-sudirå. 23 Rějěb, 1755. ... bl. 174.

85. Raden Mas Ariå Prawirå-bråtå van Pånå-rågå aan den Heer Van Vlissingen. 24 Rějěb, 1755. ... bl. 174.

86. Dezelfde aan denzelfden. 6 Ruwah, 1755. ... bl. 175.

87. Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-diningrat van Madiun aan den Heer Kolonel Nahuijs. 6 Ruwah, 1755. ... bl. 176.

88. Raden Rònggå Diwiryå, aan den Heer Van Vlissingen. 7 Ruwah, 1755. ... bl. 178.

89. Verzoekschrift van Raden Mas Riå Lěmbu-sari aan den

--- 473 ---

Heer Kolonel Nahuijs; zonder dagteekening, doch uit de eerste helft van de maand Ruwah, 1755. ... bl.180.

90. Raden Tuměnggung Aryå Såsrå-diningrat aan den Heer P.H. baron van Lawick van Pabst, Resident van Samarang; met een Naschrift. 6 Maart, 1828. ... bl. 180.

91. Dezelfde aan denzelfden; met een Naschrift. 25 Ruwah, 1755. ... bl. 182.

92. Brief aan Mas Ngabéhi Awirakråmå van zijn vrouw. 29 Ruwah, 1755. ... bl. 185.

93. Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-diningrat aan den Rijksbestierder Såsrå-diningrat. 29 Ruwah, 1755. ... bl. 186.

94. De Pangeran Adipati Ariå Kusumå-yudå aan den Luitenant Gouverneur-Generaal Merkus de Kock. 14 Siam, 1755. ... bl. 187.

95. Raden Tuměnggung Såsrå-kusumå aan den Heer Kolonel Nahuijs 9 Sawal, 1755. ... bl. 189.

96. Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-diningrat aan denzelfden. 13 Sawal, 1755. ... bl. 191.

97. Dezelfde aan denzelfden. 28 Sawal, 1755. ... bl. 194.

Bijlage: Raden Tuměnggung Såsrå-kusumå aan Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-diningrat. 24 Sawal, 1755. ... bl. 195.

98. Dezelfde aan denzelfden. 28 Sawal, 1755. ... bl. 197.

99. Dezelfde aan denzelfden. 30 Sawal, 1755. ... bl. 199.

100. Ontwerp van vertaling van het antwoord van den Heer Kolonel Nahuijs op de twee voorgaande brieven. 22 Mei, 1828. ... bl. 200.

101. Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-diningrat aan den Heer Kolonel Nahuijs. 30 Sawal, 1755. ... bl. 202.

102. Raden Tuměnggung Såsrå-nagårå aan denzelfden. 15 Mei, 1828. ... bl. 204.

103. Ontwerp van vertaling van het antwoord van den Heer Kolonel Nahuijs op den voorgaanden. 22 Mei, 1828. ... bl. 206.

104. Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-diningrat aan den Heer Kolonel Nahuijs. 10 Dulkangidah, 1755. ... bl. 208.

Bijl. 1: Raden Tuměnggung Såsrå-kusumå aan Pangeran Rònggå Ariå Prawirå-diningrat. 29 Ramělan, 1755. ... bl. 212.

Bijl. 2: Raden Tuměnggung Pringgå-kusumå

--- 474 ---

aan Raden Tuměnggung Såsrå-kusumå. 25 Siam, 1755. ... bl. 214.

Bijl. 3: Raden Tuměnggung Mangun-dirånå aan denzelfden. 27 Ramělan, 1755. ... bl. 215.

Bijl. 4: Raden Tuměnggung Såsrå-kusumå aan Pangeran Rònggå Ariå Prawirå-diningrat. 29 Ramělan, 1755. ... bl. 116.

Bijl. 5: Raden Tuměnggung Pringgå-kusumå aan Raden Tuměnggung Såsrå-kusumå. 19 Sawal, 1755. ... bl. 217.

Bijl. 6: Raden Tuměnggung Mangun-dirånå aan denzelfden. 10 Sawal, 1755. ... bl. 218.

Bijl. 7: Dezelfde aan Pangeran Rònggå Ariå Prawirå-diningrat. 20 Sawal, 1755. ... bl. 218.

Bijl. 8: Raden Tuměnggung Såsrå-kusumå aan denzelfden; 6 Sělå, 1755; met een klein briefje als Naschrift, 12 Sělå, 1755. ... bl. 220.

Bijl. 9: Raden Tuměnggung Pringgå-kusumå aan Raden Tuměnggung Såsrå-kusumå. 3 Sělå, 1755. ... bl. 221.

Bijl. 10: Raden Tuměnggung Mangun-dirånå aan denzelfden. 4 Sělå, 1755. ... bl. 222.

Bijl. 11: Raden Tuměnggung Pringgå-kusumå aan Pangeran Rònggå Ariå Prawirå-diningrat. 3 Sělå, 1755. ... bl. 223.

Bijl. 12: Raden Tuměnggung Mangun-dirånå aan denzelfden. 4 Sělå, 1755. ... bl. 224.

Bijl. 13: De Heer Kapitein De Munck aan Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-diningrat. 2 Sělå, 1755. ... bl. 224.

Bijl. 14: Raden Tuměnggung Sumå-dipurå aan denzelfden; zonder dagteekening. ... bl. 225.

105. Ontwerp van een translaat van een brief van den Heer Kolonel Nahuijs aan Raden Tuměnggung Pringgå-kusumå. 26 Mei, 1828. ... bl. 227.

106. Ontwerp van vertaling van het antwoord van den Heer Kolonel Nahuijs aan Pangeran Rònggå Ariå Prawirå-diningrat op n°.104. 28 Mei, 1828. ... bl. 228.

107. Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-diningrat aan den Heer Kolonel Nahuijs. 19 Sělå, 1755. ... bl. 231.

Bijlage: Afschrift van een brief van denzelfden aan

--- 475 ---

Raden Tuměnggung Pringgå-kusumå; zonder dagteekening. ... bl. 232.

108. Raden Tuměnggung Såsrå-nagårå aan den Heer Kolonel Nahuijs. 2 Junij,1828. ... bl. 234.

109. Såsrå-diwiryå aan den Heer Kolonel Nahuijs. 2 Junij, 1828. ... bl. 237.

110. Ontwerp van vertaling van een brief van den Heer Kolonel Nahuijs aan Pangeran Rònggå Ariå Prawirå-diningrat. 3 Junij, 1828. ... bl. 239.

111. Ontwerp van vertaling van een brief van denzelfden aan Raden Tuměnggung Pringgå-kusumå. 3 Junij, 1828. ... bl. 240.

112. Ontwerp van vertaling van een brief van denzelfden aan Pangeran Rònggå Ariå Prawirå-diningrat. 20 Junij, 1828. ... bl. 242.

113. Verzoek van Kěrtå-prajå aan den Heer Gericke. 24 Dulkangidah, 1755. ... bl. 243.

114. Ontwerp van vertaling van een brief van den Heer Kolonel Nahuijs aan Raden Rònggå Prawirå-sěntikå. 9 Julij, 1828. ... bl. 243.

115. Antwoord van Raden Rònggå Prawirå-sěntikå; met eene Bijlage. 3 Surå, 1756. ... bl. 244.

116. Ontwerp van vertaling van een brief van den Heer Kolonel Nahuijs aan Pangeran Rònggå Ariå Pråwirå-diningrat. 18 Julij, 1828. ... bl. 249.

117. Opgaaf van Pangeran Aryå Adi-nagårå. 10 Surå, 1756. ... bl. 251.

Bijlage: Pachtbrief van denzelfden voor den Heer Kühlo. 27 Běsar, 1755. ... bl. 255.

118. Såsrå-diwiryå aan den Heer Kolonel Nahuijs. 24 Julij, 1828. ... bl. 256.

119. Raden Tuměnggung Såsrå-nagårå aan denzelfden. 1 Aug, 1828. ... bl. 258.

Bijlage: Tabel van den staat der landen van Magětan en Goranggareng. ... bl. 260.

120. Een bevelschrift, tot reispas, van Pangeran Adipati Aryå Amangku-něgårå. 25 Sura, 1756. ... bl. 268.

Het zegel boven den pas is dat van den Resident van Surakarta.

121. De Pangeran Ariå Mataram aan den Heer Kolonel Nahuijs. 26 Surå, 1756. ... bl. 269.

--- 476 ---

122. Dezelfde aan denzelfden. 1 Surå (lees Sapar), 1756. ... bl. 272.

123. Sòntå-rějå aan Raden Tuměnggung Sindu-něgårå; met een brief van Raden Ngabdullah Adipati Danu-rějå aan denzelfden. 9 Mulud, 1756. ... bl. 273.

124. Pangeran Ariå Pamot aan den Heer Kolonel Nahuijs, 3 Jumadilawal, 1756. ... bl. 275.

125. Pangeran Rònggå Aryå Prawirå-diningrat aan den Heer Kolonel Nahuijs. 7 Rajab, 1756. ... bl. 276.

Bijlage: Een Nawålå van Sultan Aměngku-Buwånå V voor Såsrå-něgårå. 2 Jumadilawal, 1756. ... bl. 278.

126. De Pangeran Adipati Aryå Amangku-něgårå aan den Heer Kolonel Nahuijs. 9 Rějěp,1756. ... bl. 280.

Bijlage: Adres van Cåkrå-wijåyå aan den Pangeran Adipati Aryå Amangku-něgårå. ... bl. 281.

127. Berigt van Pòncå-wijåyå, afgezant van Cåkrå-wijåyå aan den Pangeran Adipati Aryå Amangku-něgårå; zonder dagteekening, maar over een zaak, voorgevallen in de maand Rějěp,1756. ... bl. 282.

128. Verzoekschrift van Amad'-dalěm Sapingi aan den Heer Kolonel Nahuijs. 5 Ruwah, 1756. ... bl. 284.

129. Verzoekschrift van den Tuměnggung Nåtå-wijåyå aan denzelfden. 8 Ruwah, 1756. ... bl. 285.

130. Raden Tuměnggung Såsrå-kusumå aan denzelfden.11 Sawal, 1756. ... bl. 287.

131. Raden Mas Ariå Pråwirå-bråtå aan den Heer Gericke.15 Sawal, 1756. ... bl. 288.

132. Bevelschrift van den Pangeran Adipati Ariå Amangku-něgårå, tot reispas voor den Heer Carl Gericke.16 Sawal, 1756. ... bl. 289.

133. Pangeran Majoor Ariå Cåkrå-diningrat aan den Heer Kolonel Nahuijs. 23 Sawal, 1756. ... bl. 290.

Bijlage: Een Maleische brief van Kap. Beuclin aan den Pangeran van Kadiri. 26 Maart, 1829. ... bl. 292.

134. Raden Tuměnggung Bråtå-wiryå aan den Heer Fredriks.16 Dulkangidah, 1756. ... bl. 293.

135. Raden Ngabéhi Rånå-pringgå aan denzelfden. 17 Sělå, 1756. ... bl. 293.

136. Berigt van Kapitein Trunå-dipurå aan den Pangeran Adipati Aryå Amangku-nagårå; zonder dagteekening,

--- 477 ---

maar uit de laatste helft der maand Dulkangidah, 1756. ... bl. 294.

137. Pangeran Majoor Ariå Cåkrå-diningrat aan den Heer Kolonel Nahuijs. 3 Běsar, 1756. ... bl. 296.

138. De Raden Adipati Såsrå-diningrat aan den Heer Gericke. 9 Běsar, 1756. ... bl. 297.

139. Raden Tuměnggung Bråtå-wiryå aan denzelfden. 11 Běsar,1756. ... bl. 299.

140. De Tuměnggung Sětyå-diningrat aan den Heer Kolonel Nahuijs. 18 Běsar, 1756. ... bl. 300.

141. Raden Mas Ariå Prawirå-bråtå aan den Heer Gericke. 23 Běsar, 1756. ... bl. 301.

142. [166] Oorlogsrapport van 3 Mei, of 29 Sawal, 1756. ... bl. 302.

143. De Luitenant-Generaal de Kock aan den Pangeran Adipati Ariå Mangku-nagårå. 23 Julij, 1829. ... bl. 302.

144. Raden Mas Ariå Prawirå-bråtå aan den Heer Gericke. 1 Sapar, 1757. ... bl. 304.

145. Dezelfde aan denzelfden.11 Mulud, 1757. ... bl. 305.

146. Dezelfde aan denzelfden. 7 Jumadilawal, 1757. ... bl. 305.

147. Antwoord van den Heer Gericke op den vorigen. 7 Jumadilawal, 1757. ... bl. 306.

148. De Heer Gericke aan Kyahi Chasan-Běsari.14 Jumadilawal, 1757. ... bl. 307.

149. Raden Mas Ariå Prawirå-bråtå aan den Heer Gericke. 21 Jumadilawal, 1757. ... bl. 307.

150. Raden Tuměnggung Sastrå-nagårå aan den Heer Gericke.13 Jumadilakir, 1757. ... bl. 308.

151. Raden Ngabdulah Adipati Danu-rêjå aan den Heer Kolonel Cleerens. 21 Jumadilakir, 1757. ... bl. 309.

152. Oorlogsrapport van den 18 September, 1829. ... bl. 311.

153. De Pangeran Adipati Purå-båyå aan den Heer Kolonel Nahuijs.10 Rějěp, 1757. ... bl. 312.

154. Dezelfde aan den Luitenant Gouverneur-Generaal de Kock.10 Rějěp, 1757. ... bl. 313.

155. De Pangeran Adipati, zoon van den Pangeran Adipati Paku-alam sěpuh, aan denzelfden. 12 Rějěp, 1757. ... bl. 314.

156. De Susuhunan Paku-Buwånå VI aan den Heer Kolonel Nahuijs.16 Rějěp, 1757. ... bl. 317.

--- 478 ---

157. Dezelfde aan den Kommissaris-Generaal du bus de Ghisignies. 4 Ruwah, 1757. ... bl. 318.

158. Verzoekschrift van Pangeran Ariå Adi-wijåyå aan den Heer Kolonel Nahuijs. 29 Siam, 1757. ... bl. 321.

159. De Tuměnggung Kěrtå-dirějå aan den Heer Kolonel Nahuijs. 5 Sawal, 1757. ... bl. 321.

160. Proclamatie van den Luitenant Gouverneur-Generaal de Kock aan de bevolking van Jokyokarta na de gevangenneming van Pangeran Dipå-něgårå; zonder dagteekening. ... bl. 323.

161. De Luitenant Gouverneur-Generaal de Kock aan den Paněmbahan Bumi-nåtå. 8 April,1830. ... bl. 326.

162. Dezelfde aan den Pangeran Adipati Ariå Mangku-nagårå. 8 April, 1830. ... bl. 327

163. Dezelfde aan den Susuhunan Paku-Buwånå VI. 15 Mei, 1830. ... bl. 328.

164. Dezelfde aan den Paněmbahan Bumi-nåtå. 15 Mei,1830. ... bl. 331.

165. Dezelfde aan den Pangeran Adipati Ariå Pura-båyå. 15 Mei, 1830. ... bl. 332.

166. De Susuhunan Paku-Buwånå VI aan de Heeren Kommissarissen Merkus en Nahuijs. ... bl. 333.

167. Dezelfde aan dezelfden. 14 Junij, 1830. ... bl. 333.

168. De Gouverneur-Generaal Van den Bosch aan den Susuhunan Paku-Buwånå VII. 12 Julij, 1830. ... bl. 334.

169. Mas Kudå-jayenggati aan den Heer Gericke. 22 Rabingulakir, 1758. ... bl. 337.

170. Ranuwitå aan den Heer Gericke. 25 Rabingulakir, 1758. ... bl. 338.

171. Dezelfde aan denzelfden. 14 Jumadilakir, 1758. ... bl. 339.

172. Quitantie van Mas Ngabéhi Kěrtå-pråjå. 29 Sawal, 1758. ... bl. 340.

173. Mas Ngabéhi Kěrtå-pråjå aan den Heer Gericke. 5 Rabingulakir, 1759. ... bl. 341.

174. Opgaaf van Nyonyah Tiyokimyo aan de Parentah. 3 Jumadilakir, 1759. ... bl. 342.

175. [167] Raden Mas Ariå Prawirå-bråtå aan den Heer Gericke.15 Jumadilawal, 1759. ... bl. 343.

176. Dezelfde aan denzelfden.16 Jumadilakir, 1759. ... bl. 344.

177. Dezelfde aan denzelfden. 22 Jumadilakir, 1759. ... bl. 345.

--- 479 ---

178. Verzoekschrift van Mas Ngabéhi Kěrtå-pråjå aan den Heer Resident Mac Gillavry; zonder dagteekening. ... bl. 346.

179. Mas Ngabéhi Kěrtå-pråjå aan den Heer Gericke. 25 Ruwah, 1759. ... bl. 347.

180. Adres van denzelfden aan den Heer Resident Mac Gillavry. 7 Siam, 1759. ... bl. 348.

181. Schuldbekentenis van Mas Ngabéhi Ranu-witå aan den Heer Gericke. 25 Dulkangidah,1759, of 26 April, 1832. ... bl. 349.

182. Bewijs van ontvangen voorschot van denzelfden aan denzelfden. 25 Surå, 1760, of Julij, 1832. ... bl. 349.

183. Bewijs van ontvangen voorschot van Raden Tuměnggung Marta-nagårå aan denzelfden. 5 Rabingulakir, 1760, of 1 September, 1832. ... bl. 350.

184. Bevelschrift van den Raden Adipati Såsrå-diningrat ten behoeve van den Heer Gericke. 2 Mulud, 176. ... bl. 351.

185. Piagěm van Pangeran Ariå Balater voor Mas Děmang Kěrtå-diwiryå. 9 Jumadilawal, 1761. ... bl. 352.

186. Berigt van den Pangeran Adipati Angabéhi aan den Heer Gericke.12 Sapar, 1762. ... bl. 354.

187. Berigt van Raden Tuměnggung Singå-ranu, Raden Tuměnggung Rånå-dirjå, Mas Riå Singå-sěntikå en Mas Ngabéhi Surå-dirjå aan den Raden Adipati Såsrå-diningrat. 23 Siam, 1762. ... bl. 356.

188. Aanklagt van Ni Trunå-dòngså aan den Heer Resident Major.15 Ramělan,1763. ... bl. 358.

189. Aanklagt van dezelfde aan denzelfden. 24 Sawal, 1763. ... bl. 363.

190. De Raden Adipati Såsrå-diningrat aan den Heer Resident Major. 3 Běsar, 1763. ... bl. 366.

191. De Susuhunan Paku-Buwånå VII aan denzelfden. 3 Surå, 1764. ... bl. 368.

192. Aanklagt van Paksidin aan den Resident van Surakarta. 21 Surå, 1764. ... bl. 370.

193. Kyahi Ngabéhi Wiryå-pracékå aan zijn zoon Raden Ngabéhi Jåyå-pratignyå. 17 Ramelan, 1765. ... bl. 373.

194. Antwoord op den vorigen. 20 Ramělan, 1765. ... bl. 374.

195. Publicatie van den Susuhunan Paku-Buwånå VII. 24 Surå, 1766. ... bl. 376.

196. Bevelschrift van Ngabéhi Bòndå-yudå aan den Běkěl Karti-sapélé.17 Mulud, 1766. ... bl. 378.

--- 480 ---

197. Mas Ngabéhi Sindu-prawirå aan Mas Ngabéhi Prawirå-trunå. 6 Jumadilakir, 1766. ... bl.379.

198. Antwoord op den vorigen. 9 Jumadilakir, 1766. ... bl. 380.

199. De Raden Adipati Såsrå-diningrat aan den Heer Redent Major. 22 Rějěp, 1766. ... bl. 382.

200. Kyahi Ngabéhi Pòncå-drigåmå aan zijn zoon Raden Ngabéhi Jåyå-sěmitå. 24 Rějěp, 1766. ... bl. 384.

201. Antwoord op den vorigen. 26 Rějěp, 1766. ... bl. 386.

202. Kyahi Ngabéhi Åbrå-dåtå aan zijn zoon Mas Ngabéhi Jåyå-pracékå. 20 Ruwah, 1766. ... bl. 387.

203. Antwoord op den vorigen. 23 Ruwah, 1766. ... bl. 389.

204. Sugandi aan zijn vader Mas Ngabéhi Nåyå-měnggålå. 21 Ruwah, 1766. ... bl. 391.

205. Antwoord op den vorigen.12 Påså, 1766. ... bl. 393.

206. Verzoekschrift van Raden Panji Jåyå-sudirjå aan den Heer Resident Major. 28 Ramělan, 1766. ... bl. 395.

207. Verslag van Raden Rònggå Krětå-wiryå en andere hoofd-gunungs aan de Regering. 12 Dulkangidah, 1766. ... bl. 396.

208. Adres van den Chinees Hapan-sing aan den Heer Resident Major. 25 Rějep, 1767. ... bl. 400.

209. De Pangeran Adipati Aryå Prabu-Prang-wadånå aan den Heer Resident Major. 27 Dulkangidah, 1767. ... bl. 401.

Bijlage: Verklaring van Mas Ngabéhi Surå-dikråmå aan den Pangeran Adipati Aryå Prabu-Prang-wadånå. 23 Dulkangidah, 1767. ... bl. 402.

210. Verklaring van Kartå-wijåyå aan den Heer Resident Major. 3 Běsar, 1767. ... bl. 404.

211. Verzoekschrift van Ngabéhi Kartå-prajå aan den Heer Resident Major. 21 Mukaram, 1768. ... bl. 407.

212. Aanklagt van Mas Mådrå Pinilih en Jåyå-duwiryå Pinilih; zonder dagteekening, doch van dezelfde maand. ... bl. 408.

213. Bevelscrift van Mas Angabéhi Jåyå-satåtå c. s. aan Ki Niti-kråmå, 21 Dulkangidah, 1768. ... bl. 410.

214. Verklaring van Ki Sutå-diwiryå. 26 Rabingulakir, 1771. ... bl. 411.

215. Kyahi Ngabéhi Påtrå-basòntå aan den Heer Translateur. 1 Jumadilawal, 1771. ... bl. 413.

216. De Pangeran Adipati Angabéhi aan den Heer Resident Major. 4 Jumadilakir, 1771. ... bl. 415.

--- 481 ---

Bijlage: Pangeran Ariå Danu-påyå aan den Pangeran Adipati Angabéhi; met een Nota. 26 Rabingulakir, 1771. ... bl.417.

217. [168] Verzoekschrift van Raden Ngabéhi Cåkrå-dirjå aan den Heer Resident Major. 6 Jumadilawal, 1771. ... bl. 421.

218. Adres van Babah Kang-ho aan den Heer Resident Major. 26 Jumadilakir, 1771. ... bl. 423.

219. [169] Raden Mas Ariå Purwå-diningrat en Raden Tuměnggung Jåyå-nagårå aan den Heer C.F.Winter.13 Jumadilakir, 1770. ... bl. 424.

220. [170] Adres van Ki Bagus Ngarpah aan den Heer Resident Major. 22 Jumadilawal, 1771. ... bl. 427.

221. Verklaring van Bok Mas Surå-wijåyå. 28 Jumadilakir, 1771. ... bl. 429.

222. Verklaring van Sětrå-měnggålå. 3 Rějěp, 1771. ... bl. 430.

223. Verzoekschrift van Kyahi Mas Kaji-Kamjah aan den Heer Resident Major. 12 Rějěp, 1771. ... bl. 431.

224. Adres van Nyoyah Kuwik-buncu aan den Heer Resident Major. 12 Rějěp, 1771. ... bl. 433

225. Verklaring van Dipå-jåyå, Kěrtå-jåyå en Sontå-dipå. 20 Ruwah, 1771. ... bl. 435.

226. Adres van Sutå-jåyå aan den Heer Resident.1 Ramělan, 1771. ... bl. 436.

227. Adres van Děmang Rěså-sěntikå aan den Heer Resident Hartman.1 Ramělan, 1771. ... bl. 439.

228. Proces-verbaal van een geregtelijk onderzoek in de désa's Ngangrang en Suyudan. 6 Sawal, 1771. ... bl. 443.

229. Proces-verbaal van een geregtelijk onderzoek in de désa Gěbang-ler. 13 Sawal, 1771. ... bl. 452.

230. Proces-verbaal van een geregtelijk onderzoek in de désa Bantar. 17 Sawal, 1771. ... bl. 460.

231. Raden Tuměnggung Rånå-dirjå, Raden Ngabéhi Singå-dipurå en Mas Riå Singå-sěntikå aan den Raden Adipati Såsrå-diningrat. 1 Dulkangidah, 1771. ... bl. 461.

232. Verklaring van Nurkå-himan. 3 Dulkangidah, 1771. ... bl. 463.

233. Adres van Wòngså-dipå aan den Heer Resident Hartman.12 Dulkangidah, 1771. ... bl. 464.

--- 482 ---

DRUKFOUTEN

BL.15, r. 6, lees: angkaning warsa.

BL. 34, r. 4, moet boven het stuk het nommer: 14 staan.

BL. 49, r. 11v.o.1. sêbut adipati.

BL. 67, r. 6v.o.1. lan jumurung ingsun.

BL. 68, r. 7v.o.1. panjênêngan kula.

BL. 69, r. 1v.o.1. 1750.

BL. 72, r. 3v.o.1. têtiga wau punika.

BL. 89, r. 1, lees: ingkang kaping nêm.

BL. 92, r. 10v.o.1. khalifatollah.

BL. 96, r. 5v.o.1. sinatriya.

BL. 106, r. 4, lees: katiti măngsa.

BL. 108, r. 5v.o.1. sêratipun.

BL. 119, r. 17, lees: kathahipun.

BL. 120, r. 9, lees: wilujêng.

BL.120, r. 14, lees: April.

BL. 124, r. 7v.o.1. desa.

BL. 124, r. 4v.o.1. Pacitan.

BL. 125, r. 2, lees: digarap wong.

BL. 127, r. 3, lees: 63.

--- 483 ---

BL. 133, r. 7v.o.1. adhimas.

BL. 134, r.13,lees: gugatipun prikănca.

BL. 141, r. 4v.o.1. gadhahan kula.

BL. 143, r. 4v.o.1. cêmêngan.

BL. 146, r. 2v.o.1. sêksi bayinat.

BL. 158, r. 8v.o.1. cindhe ijêm.

BL. 159, r. 6v.o.1. satandaripun nênêm.

BL. 160, r. 4v.o.1. botên antawis dangu.

BL. 162, r. 2, lees: radèn.

BL. 167, r.1v.o.1. Madiun.

BL. 170, r. 13, lees: kawula bêktakakên.

BL. 171, r. 3v.o.1. pêlumbon.

BL. 174, r. 7, lees: taun Alip.

BL. 175, r. 4, lees: Magêtan.

BL. 178, r. 6, lees: dados punapa.

BL. 178, r. 4v.o.1. baris sampun kula.

BL. 178, r. 1v.o.1. barisan kula.

BL. 182, r. 7v.o.1. kah atur.

BL. 185, r. 10, lees: suwita.

BL. 190, r.17, lees: prakawis.

BL. 198, r. 8v.o.1. tuwan.

BL. 200, r. 11, lees: panjênêngan sampeyan.

BL. 202, r. 5, lees: trêsna.

BL. 203, r. 13, lees: sêdaya.

--- 484 ---

BL. 203, r. 9v.o.1. Sasranagara.

BL. 294, r. 8v.o.1. tabe.

BL. 206, r. 2v.o.1. wau.

BL. 208, r. 8, lees: Risidhèn.

BL. 215, r. 8, lees: sampeyan nglajêngakên.

BL. 223, r. 12, lees: dhatêngipun patêdhan.

BL. 228, r. 3v.o.1. amanggih.

BL. 229, r. 4, lees: tiyang alit.

BL. 240, r. 11, lees: Surakarta.

BL. 244, r. 5, lees: 115.

BL. 244, r. 15v.o.1. Prawirasêntika.

BL. 249, r. 1, lees: dandosanipun.

BL. 249, r. 1v.o.1. sarta.

BL. 252, r. 5, lees: gèngipun gadhah.

BL. 253, r. 11v.o.1. Tuwan Prasdhe.

BL. 253, r. 9v.o.1. Tuwan Hop.

BL. 256, r. 1, lees: salêbak wukire.

BL. 275, r. 5, lees: batên sampe.

BL. 343, r. 3v.o.1. 1759.

BL. 363, r. 10, lees: ing dintên Sênèn tanggal ping 15 wulan Ramêlan ing taun Alip, ăngka.[171]

__________

 

---

1	tumuntênipun. (kembali) tumuntênipun.
2	Teks asli: O+k. (kembali) Teks asli: O+k.
3	Teks asli: O+k. (kembali) Teks asli: O+k.
4	rekaa. (kembali) rekaa.
5	kasêbut. (kembali) kasêbut.
6	Teks asli: O+@. (kembali) Teks asli: O+@.
7	awit. (kembali) awit.
8	konjuk. (kembali) konjuk.
9	kakarsakakên. (kembali) kakarsakakên.
10	kaparingan. (kembali) kaparingan.
11	balănja. (kembali) balănja.
12	panuwun. (kembali) panuwun.
13	Teks asli: O+@. (kembali) Teks asli: O+@.
14	konjukipun. (kembali) konjukipun.
15	pariksanipun (dan di tempat lain). (kembali) pariksanipun (dan di tempat lain).
16	kănca (dan di tempat lain). (kembali) kănca (dan di tempat lain).
17	rencang. (kembali) rencang.
18	ngandhap. (kembali) ngandhap.
19	Teks asli: O+@. (kembali) Teks asli: O+@.
20	kèndêl. (kembali) kèndêl.
21	panglangkung. (kembali) panglangkung.
22	angsal-angsalanipun. (kembali) angsal-angsalanipun.
23	tandang. (kembali) tandang.
24	măncagangsal. (kembali) măncagangsal.
25	pisaid-saidipun. (kembali) pisaid-saidipun.
26	sapanunggilanipun. (kembali) sapanunggilanipun.
27	atusan. (kembali) atusan.
28	sadintên. (kembali) sadintên.
29	Teks asli: O+@+. (kembali) Teks asli: O+@+.
30	Teks asli: O+@+. (kembali) Teks asli: O+@+.
31	prapat. (kembali) prapat.
32	măncagangsal. (kembali) măncagangsal.
33	prêsèn. (kembali) prêsèn.
34	rupiyah. (kembali) rupiyah.
35	Teks asli: ... [nÑ)sMnHu ... . (kembali) Teks asli: ... [nÑ)sMnHu ... .
36	nigang. (kembali) nigang.
37	Teks asli: O+@+. (kembali) Teks asli: O+@+.
38	Ungêlipun. (kembali) Ungêlipun.
39	Kangjêng (dan di tempat lain). (kembali) Kangjêng (dan di tempat lain).
40	katitimangsan. (kembali) katitimangsan.
41	anglilani. (kembali) anglilani.
42	ingkang. (kembali) ingkang.
43	kaping. (kembali) kaping.
44	Teks asli: O+@+. (kembali) Teks asli: O+@+.
45	konjuk (dan di tempat lain). (kembali) konjuk (dan di tempat lain).
46	kagugat. (kembali) kagugat.
47	suwidak. (kembali) suwidak.
48	mêdal. (kembali) mêdal.
49	Tumênggung. (kembali) Tumênggung.
50	kapêksa. (kembali) kapêksa.
51	Tumênggung. (kembali) Tumênggung.
52	sangêt. (kembali) sangêt.
53	sêpatunipun. (kembali) sêpatunipun.
54	sangandhaping. (kembali) sangandhaping.
55	sêpatu. (kembali) sêpatu.
56	Mêduntên. (kembali) Mêduntên.
57	kapundhut. (kembali) kapundhut.
58	titimangsani. (kembali) titimangsani.
59	manut. (kembali) manut.
60	Pranatan. (kembali) Pranatan.
61	Teks asli: O+=@. (kembali) Teks asli: O+=@.
62	kawitana. (kembali) kawitana.
63	ngakên. (kembali) ngakên.
64	Teks asli: O+@+. (kembali) Teks asli: O+@+.
65	kadangu. (kembali) kadangu.
66	ngulami. (kembali) ngulami.
67	sêpatunipun. (kembali) sêpatunipun.
68	tuwan (dan di tempat lain). (kembali) tuwan (dan di tempat lain).
69	risidhèn. (kembali) risidhèn.
70	kapundhutan. (kembali) kapundhutan.
71	ngantos. (kembali) ngantos.
72	ăngka. (kembali) ăngka.
73	1771. (kembali) 1771.
74	griyane. (kembali) griyane.
75	anggledhahi. (kembali) anggledhahi.
76	pagêr. (kembali) pagêr.
77	nyuwun. (kembali) nyuwun.
78	ukumipun. (kembali) ukumipun.
79	aturipun. (kembali) aturipun.
80	Kêrtajaya. (kembali) Kêrtajaya.
81	dhatêng. (kembali) dhatêng.
82	punika. (kembali) punika.
83	Teks asli: O+@. (kembali) Teks asli: O+@.
84	ambêkta. (kembali) ambêkta.
85	nyalangkung. (kembali) nyalangkung.
86	têlas. (kembali) têlas.
87	sêkawan. (kembali) sêkawan.
88	griya. (kembali) griya.
89	sêmantên. (kembali) sêmantên.
90	pantun. (kembali) pantun.
91	pantun. (kembali) pantun.
92	samantên. (kembali) samantên.
93	nêmbêlas. (kembali) nêmbêlas.
94	angantos. (kembali) angantos.
95	paos. (kembali) paos.
96	bukti. (kembali) bukti.
97	supados. (kembali) supados.
98	wongsal-wangsul (dan di tempat lain). (kembali) wongsal-wangsul (dan di tempat lain).
99	utusanipun. (kembali) utusanipun.
100	siti. (kembali) siti.
101	tuwan. (kembali) tuwan.
102	Tumênggung. (kembali) Tumênggung.
103	Mangkupraja. (kembali) Mangkupraja.
104	sêratipun. (kembali) sêratipun.
105	reyal. (kembali) reyal.
106	Rêjasêntana. (kembali) Rêjasêntana.
107	kowe (dan di tempat lain). (kembali) kowe (dan di tempat lain).
108	angundurakên. (kembali) angundurakên.
109	satunggil-tunggil. (kembali) satunggil-tunggil.
110	atur. (kembali) atur.
111	Sèptèmbêr (dan di tempat lain). (kembali) Sèptèmbêr (dan di tempat lain).
112	ical. (kembali) ical.
113	satunggil (dan di tempat lain). (kembali) satunggil (dan di tempat lain).
114	wicantên. (kembali) wicantên.
115	siti. (kembali) siti.
116	utawi. (kembali) utawi.
117	aturipun. (kembali) aturipun.
118	wuninga. (kembali) wuninga.
119	kasêbut. (kembali) kasêbut.
120	Slasa. (kembali) Slasa.
121	taun. (kembali) taun.
122	sabab. (kembali) sabab.
123	maesa. (kembali) maesa.
124	panumbasipun. (kembali) panumbasipun.
125	utawi. (kembali) utawi.
126	Sêntana. (kembali) Sêntana.
127	Pêrbutan. (kembali) Pêrbutan.
128	griyanipun. (kembali) griyanipun.
129	lumampah. (kembali) lumampah.
130	botên wuninga. (kembali) botên wuninga.
131	botên wuninga. (kembali) botên wuninga.
132	utawi (dan di tempat lain). (kembali) utawi (dan di tempat lain).
133	satunggal-tunggal. (kembali) satunggal-tunggal.
134	kapêrnah (dan di tempat lain). (kembali) kapêrnah (dan di tempat lain).
135	rencangipun (dan di tempat lain). (kembali) rencangipun (dan di tempat lain).
136	sarta (dan di tempat lain). (kembali) sarta (dan di tempat lain).
137	Wah Prayawijaya. (kembali) Wah Prayawijaya.
138	ambêsmi. (kembali) ambêsmi.
139	pisaid (dan di tempat lain). (kembali) pisaid (dan di tempat lain).
140	wujud (dan di tempat lain). (kembali) wujud (dan di tempat lain).
141	kawula. (kembali) kawula.
142	ingkang. (kembali) ingkang.
143	ing. (kembali) ing.
144	wêlit. (kembali) wêlit.
145	kadangu. (kembali) kadangu.
146	Bantar. (kembali) Bantar.
147	Krêtamênggala. (kembali) Krêtamênggala.
148	pêjahipun. (kembali) pêjahipun.
149	sumêrêp (dan di tempat lain). (kembali) sumêrêp (dan di tempat lain).
150	têbih. (kembali) têbih.
151	imbar (dan di tempat lain). (kembali) imbar (dan di tempat lain).
152	ngurêbi. (kembali) ngurêbi.
153	katur. (kembali) katur.
154	Teks asli: O+@. (kembali) Teks asli: O+@.
155	adat. (kembali) adat.
156	Teks asli: O+@. (kembali) Teks asli: O+@.
157	guvrêmèn. (kembali) guvrêmèn.
158	sapanunggilanipun. (kembali) sapanunggilanipun.
159	dalêm. (kembali) dalêm.
160	Teks asli: O+@. (kembali) Teks asli: O+@.
161	sêmantên (dan di tempat lain). (kembali) sêmantên (dan di tempat lain).
162	dondomanipun (dan di tempat lain). (kembali) dondomanipun (dan di tempat lain).
163	tuwan. (kembali) tuwan.
164	Dulkangidah. (kembali) Dulkangidah.
165	Teks asli: O+@. (kembali) Teks asli: O+@.
166	§ Dit stuk is bij vergissing hier geplaatst. Het moet zijn n°. 134. (kembali) § Dit stuk is bij vergissing hier geplaatst. Het moet zijn n°. 134.
167	Deze brief moest vóór het vorige stuk geplaatst zijn. (kembali) Deze brief moest vóór het vorige stuk geplaatst zijn.
168	§ Deze twee stukken moeten naar de tijdorde achter n°. 215 geplaatst zijn. (kembali) § Deze twee stukken moeten naar de tijdorde achter n°. 215 geplaatst zijn.
169	§ Dit stuk had geplaatst moeten zijn achter n°. 213. (kembali) § Dit stuk had geplaatst moeten zijn achter n°. 213.
170	§ Deze twee stukken moeten naar de tijdorde achter n°. 215 geplaatst zijn. (kembali) § Deze twee stukken moeten naar de tijdorde achter n°. 215 geplaatst zijn.
171	Teks asli: O+k. (kembali) Teks asli: O+k.