Bauwarna, Padmasusastra, 1898, #205 (Jilid 2/2: Ta)

[TA]

Ta :

1. ta, aksara untu zie na
2. ta, tha, ca, wa, pa, aksara: ăntasastra, tanduke nganggo anuswara: na, Na, nya, lan ma, sarta ambuwang atêr-atêre: ha, kaya ta: nantang, lirune: antangtang saka: tantang
nithik, lirune anthithik saka: thithik
nyakar, lirune: ancakar saka: cakar
madung, lirune: amwadung saka: wadung
pacul, lirune ampacul saka: pacul
3. pasangan ta zie ka
4. pasangan Ta kanggo ing tataprunggu, kaya ta: Kangjêng Sultan Bintara, zie Na.
ta. 1. Tj.B. akèh. 2. Kw. sira.

Ti :

1. Tj.B. patrap, 2. Kw. êntèk, ati, êpêng, titi, luwih.

Tu :

1. Tj.B. têmên, 2. Kw. ujar.

Te :

niet.

To :

niet.

Tah :

1. Tj.B. ora, 2. Kw. nêmahi, kalangkung, ta, lah.

Tih :

niet.

Tuh :

niet.

Tèh :

Tj.B. pratela.

Toh :

niet.

--- 2 : 671 ---

Toh Kw. :

tanuraga, tanggra, sêpahan.

Tai :

Wong ngising ing omah dadi pangane Bathara Kala.

Tai :

kayu ... Kw. kajêng tinja, kayu tai, jatya.

Taun :

Ing ngisor iki araning taun, nêptu sarta ngumure, kaya ta voor den pas.
Alip, nêptu, 1, 1, ngumur, 354, dina, Ehe, nêptu, 5, 5, ngumur, 355, dina, Jimawal, nêptu, 3, ngumur, 354, dina, Je, nêptu, 7, 4, ngumur, 355, dina, Dal, nêptu, 4, 3, ngumur, 354, dina, Be, nêptu, 2, ngumur, 354, dina, Wawu, nêptu, 6, 2, ngumur, 354, dina, Jimakir, nêptu, 3, 1, ngumur, 355, dina,
[Grafik]
gunggung sawindu 2835 dina
sataun iku 12 sasi, saline sabên sasi Sura tanggal sapisan utawa 54 Jumungah lan 72 pasaran apa manèh 10 Anggara Kasih, 354 tuwin 355 dina, ingaran: wastu, wuntu, utawa 8640 jam, 518.400 mênut, 31.104.000 sêkondhêh.

Taun :

Anggolèki araning taun kang ora kasumurupan.

--- 2 : 672 ---

Anggolèki araning taun sangkalan kang ora kasumurupan, kaya ta: sangkalaning panggung săngga buwana kang ana ing pucuking wêsi balêdhèg, muni: naga muluk tinitihan janma = 1708,[1] iku dicêngklongake angkaning taun kang lagi lumaku mau, kaya ta: saiki angkaning taun kang lumaku 1827, angkaning taun sangkalan 1708, dadi saprene wis 119, banjur dibuwang wolu-wolu, kaya ta 8 ping 14 112 Kari 7.
Sarèhning kari 7 ora bisa êntèk binuwang manèh, mulane banjur kaetung mundur iya kaping 7 dene saiki kang lumaku taun Alip, iya wiwitan saka Jimakir, banjur Wawu sapiturute nganti ping 7 tiba taun Ehe, iya iku tinêmuning sangkalan, naga muluk tinitihan janma mau nuju taun Ehe ăngka 1708.
Yèn tinêmuning petung binuwang wolu-wolu êntèk, iya iku padha lan taune kang lagi lumaku mau, kaya ta: Upama taun kang lagi lumaku Ehe 1828, taun sangkalan? ăngka 1708 kari 120, dibuwang wolu-wolu utawa 8 ping 15 ... 120, êntèk. Mulane tibaning taun sangkalan, iya taun Ehe, kang lagi lumaku.

--- 2 : 673 ---

Sawênèhing sarjana angarani petung ing dhuwur iki isih karoncenan sarta kurang gampang, tinêmuning pamikir kapathok kaya ing ngisor iki: Taun kang wis utawa kang durung kalakon, iku padha bae, banjur kawuwuhan 6 sarta banjur kabage 8.
yèn kari 1 taun Alip, yèn kari 2 taun Ehe, yèn kari 3 taun Jimawal, yèn kari 4 taun Je, yèn kari 5 taun Dal, yèn kari 6 taun Be, yèn kari 7 taun Wawu, yèn kari 8 taun Jimakir.
Saupama anggolèki taun sangkalane panggung săngga buwana kasêbut ing dhuwur mau: naga muluk tinitihan janma = 1708, kawuwuhan 6 dadi = 1714, kapara 8 olèh paparan, 214 ping 8 = 1712, kari 2.
iya iku taun Ehe zie bov. Bagus Ngarpah
Patrap ing dhuwur iki kabèh isih karoncèn kang luwih gampang angkaning taun dibuwang wolu-wolu, sakèrine diitung winiwitan saka taun Wawu (nir wuk tanpa jalu) = 0001 kaya ta: naga muluk tinitihan janma = 1708, kacêngklo[2] 16 kari 108, dicêngklong 80 kari 28, dicêngklong 8 ping 3 = 24 kari 4.
Wawu, Jimakir, Alip, Ehe, dadi dhèk taun 1708 mau, nuju taun Ehe, iya iku sangkalane panggung săngga buwana ing Surakarta.

Taun :

Anggolèki angkaning taun kang durung kasumurupan, yèn wong arêp sumurup angkaning taune nalika lair, iku kapetunga saka taun kang lagi lumaku, kawawang wujuding wonge, patut ngumur pira, pangetunge sarana ambêkuk [ambêku ...]

--- 2 : 674 ---

[... k] dariji, upama Ki Jalela laire nuju taun Alip, banjur kapetung mangkene: Alip, Ehe 1. Jimawal, Je 2. Dal, Be 3. Wawu, Jimakir, 4. Alip, Ehe, 5. Jimawal, Je, 6. wis olèh bêkukan dariji nêm, têgêse wis tinêmu 60 taun, banjur Dal, Be wuwuh 2 taun = 62 taun, iya iku tinêmuning petunge umure Ki Jalela, saiki taun Be ăngka 1832 dicêngklo[3] 62 kaetung mung 61 dadi dhèk samana nuju taun 1771, petung iki isih karoncenan, bêcik dicêngklong wolu-wolu bae, kaya ta: 1771, 16, 171, 16, 11, 8, 3 awu, Jimakir, Alip.

[Grafik]

Taun :

Watêking ...
Ing ngisor iki watêking taun sawiji-wiji yèn tibaning tanggale sapisan ing sasi Sura salining taun anyar nuju dina: Jumungah, aran: Sukra minangkara, têgêse taun urang, watêke adoh udan.
Sêtu, aran Tumpak menda, têgêse taun wêdhus, watêke larang udan.
Ngahad, aran: Dite kalaba, têgêse taun kalabang, verk.v. kala abang maar kalabang, spr. watêke larang udan.
Sênèn, aran: Soma wêrcita, têgêse taun cacing, watêke akèh udan.
Salasa, aran: Anggara rêkatha, têgêse taun yuyu, watêke larang udan.

--- 2 : 675 ---

Taun :

en sasi. Ing ngisor iki araning taun lan sasi dalah umur sarta nêptune, nêptune mau pêrlune kanggo ngupaya dina pasaran tanggale sapisan kaya ta: nêptu saptawara, nêptu păncawara, Umur: dina, nêptu saptawaranêptu păncawara, Umur: dina, Alip, 1, 1, 354, Sura, Muharam ... , 7, 5, 30, Ehe, 5, 5, 355, Sapar, safar ... , 2, 29, Jimawal, 3, 5, 354, Mulud, Rabi'ulawal ... , 3, 4, 30, Je, 7, 4, 355, Rabingulakir, Rabi'ulakir ... , 5, 29, Dal, 4, 3, 354, Jumadilawal, Jumadi'lawal ... , 6, 3, 30, Be, 2, 3, 354, Jumadilakir, Jumadi'lakir ... , 1, 29, Wawu, 6, 2, 354, Rêjêb, Rajab ... , 2, 2, 30, Jimakir, 3, 1, 355, Ruwah, Sya'ban ... , 4, 29, Pasa, Ramadlan ... , 5, 1, 30, Sawal, Syawal ... , 7, 29, Dzulkangidah, Dul'kadah ... , 1, 5, 30, Bêsar, Dzul'hij ... , 3, 29 of 30.
[Grafik]
Pangetunge nêptuning taun lan sasi kakumpulake dadi siji, yèn anggolèki dina, nêptuning taun sasi saptawara, winiwitan saka dina Rêbo, yèn anggolèki pasaran, nêptuning taun sasi păncawara, winiwitan saka pasaran Wage, kaya ta: anggolèki dina pasaran tanggale sapisan sasi Sura taun Alip, mangkene: 1+7 = 8 lan 1+5 = 6 dadi tinêmu dina Rêbo Wage.
Yèn tanggale sapisan sasi Bêsar taun Jimakir mangkene: 3+3 = 6 lan 1+5 = 6, dadi tinêmu dina Sênèn Wage, mangkene sapêpadhane.

--- 2 : 676 ---

Apalan kanggo ngupaya dina = saptawaraning warsa.
[Asmaradana]
Alip juga ngasmarani | Ehe gangsal nêptunira | Jimawal tri Je saptane | Dal catur ing nêptunira | Be kêkalih nêptunya | Wawu nênêm kathahipun | Jimakir tri ing nêptunya ||
Apalan kanggo ngupaya dina = saptawaraning căndra.
[Dhandhanggula]
Sura sapta nêptuning artati | Sapar kalih Mulude têtiga | Rabingulakir limane | Jumadilawal nêmipun[4] | Madilakir amung sawiji | Rêjêp kalih nêptunya | Ruwah nêptu catur | Pasa gangsal ing nêptunya | Sawal sapta Dulkangidah mung sawiji | Bêsar tri ing nêptunya ||
Apalan kanggo ngupaya pasaran = păncawaraning warsa.
[Mijil]
Wijiling Alip nêptu sawiji | Ehe lima manggon | warsa Jimawal lima nêptune | Je catur Dal nêptunira katri | Be tri Wawu kalih | Jimakir juga mung ||
Apalan kanggo ngupaya pasaran = păncawaraning căndra.
[Sinom]
Sura Sapar nêptu lima | Mulud lan Rabingulakir | sami sakawan nêptunya | Madilawal Madilakir | têtiga nêptunèki | Rêjêp lan Ruwah ingetung | kêkalih nêptunira | Pasa Sawal nêptu siji | Dulkangidah Bêsar nêptune lêlima ||

Taun :

purwaning ... (2). Purwaning taun, iku sasi Sura tanggal sapisan ing sawiji-wijining taun sajrone kuruph Arbangiyah tiba ing dina pasarane dhewe-dhewe, ajêg ora tau owah, iku sinirik kalêbu wêwilangane dina ala, kaya ta: Alip sasi Sura tanggal sapisan Rêbo Wage
Ehe sasi Sura tanggal sapisan Ngahad Pon
Jimawal sasi Sura tanggal sapisan Jumungah Pon
Je sasi Sura tanggal sapisan Salasa Paing
Dal sasi Sura tanggal sapisan Sêtu Lêgi
Be sasi Sura tanggal sapisan Kêmis Lêgi
Wawu sasi Sura tanggal sapisan Sênèn Kaliwon
Jimakir sasi Sura tanggal sapisan Jumungah Wage.

Taun :

sangaring ... (3). Sangaring taun iku sasi Sura tanggal ping 3, ing sawiji-wijining taun sajroning kurup Arbangiyah, tiba ing dina pasarane dhewe-dhewe, ajêg ora tau owah, iku sinirik dening ingaran dina sangar, kaya ta: Alip sasi Sura tanggal ping 3 Jumungah Lêgi
Ehe sasi Sura tanggal ping 3 Sêtu Kliwon
Jimawal sasi Sura tanggal ping 3 Ngahad Kaliwon
Je sasi Sura tanggal ping 3 Kêmis Wage
Dal sasi Sura tanggal ping 3 Sênèn Pon
Be sasi Sura tanggal ping 3 Sêtu Lêgi
Wawu sasi Sura tanggal ping 3 Rêbo Paing
Jimakirsasi Sura tanggal ping 3 Ngahad Lêgi.

Taun :

kunarpaning ... (4). Kunarpaning taun iku sasi Bêsar tanggal ping 29-30, ing sawiji-wijining taun sajroning kuruph Arbangiyah, tiba ing dina pasarane dhewe-dhewe, ajêg ora tau owah, iku sinirik kalêbu wêwilangane dina ala, kaya ta: Alip Bêsar tanggal ping 29-30 Sêtu Paing
Ehe Bêsar tanggal ping 29-30 Kêmis Paing
Jimawal Bêsar tanggal ping 29-30 Sênèn Lêgi
Je Bêsar tanggal ping 29 -30 Jumungah Lêgi
Dal Bêsar tanggal ping 29-30 Rêbo Kliwon
Be Bêsar tanggal ping 29-30 Ngahad Wage
Wawu Bêsar tanggal ping 29-30 Kêmis Pon
Jimakir Bêsar tanggal ping 29-30 Slasa Pon.

Taun :

Pati uriping sasi sajroning ... (5). Pati uriping sasi ing dalêm sawindu = 1 t/m 8, têgêse Alip têkan Jimakir, utawa 1 t/m 12, têgêse Sura têkan Bêsar, kaya ta:

--- 2 : 677 ---

Alip 1 ur. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 12. sed. 9. 11. ma.
Ehe 1. 2. 6. 7. 8. 10 ur 3. 5. sed. 4. 9. 11. 12. ma.
Jimawal 7. 8. 10. ur. 4. 6. 9. 11. sed. 1. 2. 3. 5. 12. ma.
Je 4. 5. 6. 7. 8. 9. 12. ur. 1. 2. 3. 10. 11. ma.
Dal 6. 7. 9. 12. ur. 1. 4. 5. 11. sed. 2. 3. 8. 10. ma.
Be 6. 12. ur. 3. 4. 5. 8. 9. 10. 11. sed. 1. 2. 7. ma.
Wawu 2. 3. 4. 6. 9. ur. 5. 7. 8. sed. 1. 10. 11. 12. ma.
Jimakir 3. 5. 7. 8. 10. 12. ur. 2. 4. 6. 9. sed. 1. 11. ma.
têgêse ăngka 1 = Sura, 2 = Sapar, sapiturute têkan ăngka 12 = Bêsar, ur = uriping sasi, sed = sêdhêng, ma = mati, dadi taun Alip 1 ur. têgêse kang urip mung sasi Sura, mangkono sabanjure.

Taun :

dina Anggara Kasih kawêngku ing ... (6). Sasi kang suwung ora ana dinane Anggara Kasih iku sinirik kalêbu ing wêwilangane sasi ala, kaya ta: Alip ... Jumadilakir lan Bêsar
Ehe ... Rêjêp
Jimawal ... Sura lan Ruwah
Je ... Ruwah lan Pasa
Dal ... Mulud lan Pasa
Be ... Rabingulakir
Wawu ... Rabingulakir lan Dulkangidah
Jimakir ... Jumadilawal.

Taun :

watêking ... (7). Ing ngisor iki watêking taun sawiji- wiji yèn nuju tibaning tanggal sapisan salining taun, tiba dina: Sukra minangkara = taun urang, watêke larang udan.
Tumpak menda = taun wêdhus, watêke larang udan.
Dite kalaba = taun kalabang, watêke larang udan.
Soma wêrcita = taun cacing, watêke akèh udan.
Anggara wrêstija = taun kodhok, watêke akèh udan.
Budha wiseba = taun kêbo, watêke akèh udan.
Rêspati mintuna = taun mimi, watêke akèh udan.
Rêbo, aran: buda wiseba, têgêse taun kêbo, watêke akèh udan.
Kêmis aran: Rêspati mintuna, têgêse taun mimi watêke akèh udan.

Taun :

Purwa madya wusananing ... Wiwitaning taun iku tanggal sapisan sasi Sura ingaran sirahing taun, têngahaning taun ora sabên nêm sasi, sabên tanggal ping 3, uga sasi Sura, ingaran sangaring taun, wêkasaning taun ana tanggal ping 29 utawa 30 Bêsar, ingaran kunarpaning taun, sadina-dinane utawa sapasar-pasarane iku kabèh dina ala, kapirit saka lakuning kurup, tibaning dina pasaran mau kêna katamtokake, kaya ing ngisor iki: Taun, Sura, Sura, Bêsar, Katrangan, Dina, Pasaran, Tanggal, Dina, Pasaran, Tanggal, Dina, Pasaran, Tanggal, Alip, Rê, Wa, 1, Ju, Lê, 3, Stu, Pa, 29, Ehe, Nga, Pn, 1, Sla, Kli, 3, Kê, Pa, 30, Jimawal, Ju, Pn, 1, Nga, Kli, 3, Sn, Lê, 29, Je, Sla, Pa, 1, Kê, Wa, 3, Ju, Lê, 30, Dal, Stu, Lê, 1, Sn, Pn, 3, Rê, Kli, 29, Be, Kê, Lê, 1, Stu, Lê, 3, Nga, Wa, 29, Wawu, Sn, Kli, 1, Rê, Pa, 3, Kê, Pn, 29, Jimakir, Ju, Wa, 1, Nga, Pn, 3, Sla, Pn, 30.

[Grafik]

Taun = paliwarsa :

1. Sambrama, 2. Biswawisu, 3. Kalayudi, 4. Kalakăndha, 5. Rahutri, 6. Dumdumi, 7. Triyudhari, 8. Tisimuka, 9. Dinakara, 10. Sujarha, 1. Sadhamuka, 2. Sadhaksadha, 3. Jagalogêna, 4. Kilaka, 5. Prapawa, 6. Iwa?, 7. Cukila, 8. Pramaduda, 9. Prasutpadi, 20. Anggila, 1. Istrimuka, 2. Pawa, 3. Iwa?, 4. Tadu, 5. Iswara, 6. Wakdaniya, 7. Pramadi, 8. Wikrama, 9. Wila, 30. Sitrapanu, 31. Supanu, 2. Taruna, 3. Partipa, 4. Wiya, 5. Sarwasiti, 6. Sarwadari, 7. Wirodi, 8. Wikuradhi, 9. Karêha, 40. Nantêna, 1. Wijaya, 2. Jayaha, 3. Manmata, 4. Tunmuki, 5. Wiyolambi, 6. Wulambi, 7. Wikari, 8. Sarwari, 9. Pilapawa, 50. Subakarti, 1. Sabakarta, 2. Awiya, 3. Ananda, 4. Rakcaha, 5. Pinggala, 6. Nala, 7. Pilawangga, 8. Sahumiya, 9. Sadharuna, 60. Rudraksa.

--- 2 : 679 ---

Taun = prawa warsa :

1. Kanika, 2. Yama, 3. Pratiwi, 4. Suman, 5. Brahma, 6. Uma, 7. Endra, 8. Sri, 9. Iswara, 10. Pramana, 11. Wisesa, 12. Êsa.

Taun = purwa warsa :

1. Pratiwi, 2. Prayana, 3. Brahma, 4. Gangga, 5. Bayu, 6. Uma, 7. Sri, 8. Kala, 9. Marga, 10. Garura, 11. Barura, 12. Kirana.

--- 2 : 680 ---

Taun Ejrah = Ngarab :

zie taun Ngarab.

Taun Cina :

Wiwit miyose Kangjê[5] Nabi Kong Hu Cu, saiki taun 2456 = 1835.

Taun Walănda :

Wiwit miyose Kangjêng Nabi Ngisa, saiki taun 1905 = 1835.

Taun Jawa :

Wiwit jumênênge Ratu Aji Saka ajêjuluk Prabu Widayaka ing Mêndhangkamulan, saiki taun Alip windu Adi 1835.

Taun Ngarab :

Wiwit pindhahe Kangjêng Nabi Mukhamad, saka Mêkah marang Madinah, saiki taun 132 = 1835. Dene wiwite wong Jawa nganggo taun Ngarab, Alip, Ehe, sapiturute nalika jaman ing Dêmak taun 1457 P.R. I. 52-8 v.o.
Yèn arêp sumurup angkaning taun Ejrah, angkaning taun Jawa kacêngklonga 512, sakarine iya iku angkaning taun Ejrah, kaya ta: taun Be ăngka 1832 kacêngklong 512 kari 1320
Iya iku angkaning taun Ejrah kang lumaku saiki.

--- 2 : 681 ---

Taunan :

(kuwu) pasarean, 1. P. Soka, 2. P. Dlimas, padha putrane Arya Jipang, zie Sela no. 5.

Tuhu wisesa (padhalangan) :

wandane lintang sarta lindhu.

Tahlin :

Sayid ... putrane Sunan Giri no. 2.

Tohjaya :

zie Ngimagiri no. 21.

Tanu :

zie Ngimagiri no. 43.

Tanuita :

zie ratu (1) tanuastra. Abdi dalêm prajurit tanuastra akèhe sawêlas, dadi sagolongan, panggawene rumêksa kori srimanganti kidul, anane prajurit tanuastra wis dhèk jaman Mataram, têgêse tanuastra = ora kêna ing panah.

Tênun :

Ing ngisor iki pirantine wong nênun, kaya ta: incing, undar = (ingan) endhong, uda-uda (= têngkêr) ingan (= undar) cacak, kerekan, klêting, tropong, tampar, têngkêr (= uda-uda) suri, sikat duk, supit, sumbi, walira, lorogan, lawe, pani, pancadan, por, pathok, gun, gendhong, gligèn, gêbêg, zie Hontj. 79-6 v.o.

Tanah :

Araning tanah sarta warna-warnaning wonge, kaya ta: Eropah: wonge putih., Ustraliyah: wonge saka tanah Eropah, Asiyah: wonge kuning, wungu sarta irêng, Aprikah: wonge irêng, Amerikah: wonge abang.

--- 2 : 682 ---

Tanon :

zie abdi dalêm Sragèn letl. f.

Tanêm tuwuh :

Tanêm tuwuh iku samubarang kang tinandur ing patêgalan kang pakolèhe bisa akèh sarta kêna tinandur lawas, kaya ta: kapas, kadhêle, wijèn sarta jagung, zie J.Z.I. 74-6 v.o.

Tandur :

Iki petungane wong nênandur supaya bisane lêstari kudu milih dina cocoge karo barange kang tinandur, kaya ta: 1. Dite rip, têgêse turus, kang pakolèhe nandur dhadhap, kelor, randhu, sapêpadhane. 2. Soma woh, nandur durèn, manggis, jêruk, jambu, pêlêm, kuwèni sapêpadhane. 3. Anggarambang (kêmbang) nandur mlathi, mênur, gambir, rêgulo, sapêpadhane. 4. Buda ron (godhong) nandur luntas, kangkung, kêmangi, pandhan, bayêm sêkul, suruh sapêpadhane. 5. Rêspati wit, nandur pring, têbu, galonggong sapêpadhane. 6. Sukra yod, nandur kêncur, garut, larasêtu, kacang cina, katela, kênthang, pohung, sapêpadhane. 7. Tumpak kèl (dhangkèl), nandur wi gêmbili kimpul, talês, lincik, êmpon-êmpon.

--- 2 : 683 ---

Tanudatra :

patih arya ... zie păncaniti no. 15.

Tuntut :

zie kêbo en zie wit (gêdhang).

Tanpasiring :

patih jêro arya ... zie păncaniti no. 9.

Tandhu :

Abdi dalêm panandhon, paseban patunggukane ana ing gêdhong joli, pagaweane yèn esuk ngirid sikêp malêbu marang ing gênthan, rêrêsik.

Tandhoh :

panêmbahan ... zie wali no. 46.

Tindhik :

Wiwite ana wong tindhik saka widadari pêpitu ing Kaendran, Dèwi Supraba enz. zie badhaya, sinangkalan murti karêngèng talingan (268)[6] P.R. I. 248-8.

Tăndhamantri (waduaji) :

Têgêse: mantri tăndha, kuwajibane pinitaya dadi juru pamupuning beya ing pasar-pasar, kaparingan lungguh bumi desa 475 karya, utawa 118 3/4 jung.

Tundhung :

zie wit (pare). Tundhung, Sultan ... (mantu Sultan Pajang putra pambajêng) zie Dêmak no. 5.

Tundhung madiun :

zie tangguh.

Tanjung Kw. :

sêtikung, wangatanjung. Wangsalan Tjent. angkatan, olèh dening anjunjung.

Tunjung (iwak kêbo sapi) :

zie kêbo. Tunjung (= trate) iku ana pradikane kaya ta: kawuda: yèn tunjung kasatan banyu.
kumuda: yèn tunjung mêgar sajroning banyu.
sinaroja: yèn tunjung tuwuh kalumpukan.
sarasêja: yèn tunjung mêgar sêmu awor.
sareparu: yèn tunjung wis katon wigar.
sumawi: yèn tunjung tuwuh ing watu.
pakaja: yèn tunjung mêgar têngahing banyu.
pakaja (landheyan) bakale kuningan mamas, utawa wêsi, ora ana kang nganggo mas, suwasa utawa salaka, sanadyan kagungan dalêm tumbak iya ora nganggo zie srandu landheyan.

Tunjung karoban :

zie gend.slend.pat.nem.

Tanjung gunung :

zie gend.

Tar :

Tj.B. ora.

Tir :

Tj.B. kongkonan.

Tur :

Tj.B. tumimbal.

Tèr :

Tj.B. wani.

Tor :

niet.

Têr :

niet.

Tra :

Tj.B. landhêp.

Tari :

zie abdi dalêm Bayalali letl. e.

--- 2 : 684 ---

Turi Kw. (kêmbang) :

panggil, ngaturi. Wangsalan: Tjent. ingkang netra arip olèh dening?

Turu :

paturon. Ing ngisor iki araning paturon, kaya ta: tilam, tilamrum, pakasutan, pakulèn, pakêjepan, paturwan, patilêman, pasarean, pasupitan, paprêman, pajungutan, pamrêman, pagulingan, jinêmrum, jinêm mrik, jungut, gupit, zie Pajang.
1. turu ing wayah esuk, 2. têngange, 3. surup srêngenge, 4. waton ambèn, 5. brungkus dalamakan, 6. nganggo kulambi, kabèh iku dadi pangane Bathara Kala.
Sabêcikane turu, bêcik mêlèk, sabêcikane mêlèk bêcik tangi, sabêcikane tangi bêcik lungguh, sabêcikane lungguh bêcik ngadêg, sabêcikane ngadêg bêcik lumaku. P.R. III. 163-6.

Trah :

Trahing kusuma rêmbêsing madu wijiling amaratapa têdhaking andanawarih.

Turun :

Ananing turun iku êntèking unèn-unèn mung ping wolu, kaya ta: anak, putu, buyut, canggah, warèng, udhêg-udhêg, gantung siwur, gropak (molo) senthe, nanging unggahe mung têkan buyut, saka bapa biyung kaki nini. kaki nini buyut.

Taruni :

zie wadu.

Trunasura :

zie abdi dalêm prajurit letl. h.

Trunajaya :

Kacêkêle Trunajaya ana ing gunung Antang nalika taun 1601 dening Kangjêng Susuhunan Mangkurat Jawa ing Kartasura.

Truntum :

zie bathikan.

Truntum kurung :

zie bathikan.

Trining rana :

zie gêni.

Turuntangis :

ciri turuntangis, unyêng-unyêngan jaran manggon ana ing pasu, watêke ala, kang ngingu tansah kasusahan.

Tracak :

zie kêbo en zie sranduning jaran.

Turirawa :

zie gend.slend.pat.nem. En ladr. pel. pat. nem.

Têrik :

Ki ... zie Kadilangu no. 8.

--- 2 : 685 ---

Turuk Kw. :

has, hès, turka, sarija, pasti, pawèstrèn, blêki, baga.

Tri kawula busana :

zie ombe.

Tirta :

zie banyu.

Trate (kêmbang) :

= tunjung.

Trate (bathikan) :

zie bathikan.

Trate (wêsi) :

kawruh êmpu. Wêsi trate iku rupane irêng angglugut, asale saka watu Acih, yèn dithinthing unine nèng, ambrangêngêng, pigunane ginawe golèk wong wadon gêlis olèh lan ora kêna dialani ing wong, kang dadi pangane cangkok kêmiri lan mênyan madu diwur-wurake, lêngane dhèdhès.

--- 2 : 686 ---

Wêsi trate campuran wêsi liya-liyane, iku dadi wêsi bêcik, awit iku dadi woworaning wêsi kabèh, kanggo gêgamaning manungsa, sapa kang nganggo dadi pangangsone wong akèh.

Trate Kw. :

kêmuda, tunjung, sarasidya, sijanu, sêmawi, padma, D.N.K. 65-8 A.

Trate kurung :

zie bathikan.

Tritis :

zie bathikan.

Tirtasigar :

ciri tirtasigar, yèn ana jaran nguyuh maro, watêke ala, kêpatèn anak bojo.

Tirtawiguna :

Pujăngga Tumênggung ... zie păncaniti no. 42 en zie P.B. II.

Tratag :

tilas gêdhèg omah ginawe tratag, ora ilok. Tratag rambat zie watu (12) en zie P.N.

Têras :

zie abdi dalêm pangrêmbe VII, en Bayalali letl. b.

Trisirah (kawruh êmpu) :

Dhapuring kêris trisirah luk 21 kêmbang kacang, lambe siji, sogokan tikêl alis.

Trisula :

(id). Dhapuring tumbak trisula luk 9, cawang loro.

Trawas :

zie wit (widara putih).

Têrwèlu :

a. Têrwèlu kang dumunung ing tanah Eropah têngahan, pasabane ing alas, mangan gêgodhongan, ora kêna diingu ing wong, awit sabên kêna kacêkêl banjur mati bae.
b. Têrwèlu kang dumunung ing tanah Eropah sisih lor, pasabane ing sagara anjêndhêl, têrwèlu iki wulune putih saka wis kodrate sarupaning kewan ing sêgara anjêndhêl, wulune kabèh putih.

Tropongan :

zie gend.

Tropongbang :

zie gend.

Traju :

kêtraju. Têmbung minggiran, yèn ngarani prau kandhas ing têngah: kêtraju.

Trajumas :

Ciri trajumas, unyêng- unyêngan têlu ana ing bathuk sadhuwuring cithak, watêke bêcik, gêdhe bêgjane, kinasihan sapêpadhane.

Trajumas pandam catur :

Ciri trajumas pandam catur, unyêng-unyêngan papat ana ing bathuk, jèjèr kiwa têngên, mangisor pênêr garising mata, watêke bêcik, kang sayoga dadi tunggangane priyayi jaksa.

Trimurda (kawruh êmpu) :

Dhapuring kêris trimurda luk 19, tikêl alis.

Trêmboko :

zie dhatu (17).

Trêmbalo Kw. :

têmbalo, têmbajêng.

--- 2 : 687 ---

Terong (padhalangan) :

Anane buta terong anggite Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. II ing Kartasura, minăngka sangkalan 1655. zie congklok.

Terong :

êndhog, êngor, conthom, kopèk, wulung, glathik, wangsalan Tjent. talang kanthi, olèh dening terong.

Trênggana :

Radèn ... = Kangjêng Sultan Sah Ngalam Akbar III, zie păncaniti no. 28 en zie Dem. no. 7 ingkang garwa no. 8.

Trêngganarukmi :

Radèn ... zie K.S. no. 42.

Trêngguli (kayu) Kw. :

tunggul, têngguli.

Trênggalung (kewan) Kw. :

trambawa, trangglang, sanggrata, wilăngka, pujung-pujung, julungpujut, julung botêt, grita.

Trênggiling Kw. :

hola, kêrha, kêrika, karikla, tranggiro, tranggirwa.
a. Trênggiling kang dumunung ing tanah Amerikah, ilate dawa bangêt, pangane sêmut. b. Trênggiling kang dumunung ing tanah Jawa ora mêngkono, nanging padhane[7] iya sêmut.

Trêngguli (kayu) Kw. :

tanggul, têngguli.

Têkên rotan :

zie upacara letl. f.

Têkên rupa-rupa :

zie upacara letl. f.

--- 2 : 688 ---

Tikus :

a. Tikus tanah Eropah bangsaning ègêl. b. Tikus tanah Eropah pasabane ing banyu. c. Tikus tanah Eropah pasabane ing sawah mangan pari utawa bonggoling tandur kang isih nom. d. Tikus tanah Eropah pasabane ing omah nyolongi panganing wong. e. Tikus tanah Eropah pasabane ing alas sarta

--- 2 : 689 ---

ing patêgalan sapêpadhane, mangan gêgodhongan utawa oyod-oyodan kang nom. f. Tikus ing tanah Eropah, tikus iki bisa mêtokake dhèdhès kayadene rase, gandane iya wangi. g. Tikus ing tanah Eropah, pasabane ing kêkayon, mangan wowohan, dene yèn ngarêpake măngsa bêdhidhing, tikus mau banjur angumpulake pangan digondholi marang ing rong, bakal dipangan sajroning măngsa bêdhidhing mau, amarga bakal ora mêtu-mêtu saka ing ronge sadurunge tutug ing măngsa panas manèh, mangkono ing sabanjure. h. Tikus, panggandane luwih landhêp, sumurup dununging kèju kang dohe sèkêt kaki saka panggonane. D.K. 1908 no. 84.

Tikus Kw. :

Usthaka, krakitha, wêge, wêgyang, wêgèng, rusaka, jinadha,[8] musika, brita. Tikus Jinada anake Puthut Jantaka, M.M. 34-4.

Tikusan (godhong) :

wangsalan Tjent. tumbak pangêndhak dipăngga, olèh dening angkus.

Tikus werog :

Dumunung ing tanah Eropah, pasabane ing kalèn mangan sêsukêr utawa jêjêmbêr.

Tikus picak :

Dumunung ing tanah Eropah, mulane diarani picak, amarga matane ora katon dening katutupan ing wulu.

Tikus bêrit :

Dumunung ing tanah Eropah.

Tikêl :

zie kênong.

Tikêl alis :

zie srandu kêris.

Tikêl balung :

Wit tikêl balung agêgêrêtan lingir loro, tanpa godhong, kêna ginawe tambane wong lara balung, pinipis pinopokake ing prênahe kang karasa lara, yèn pinangan ing wong matèni.

Têkêm (waduaji) :

Satêkêm, têgêse: satlêkêm, amote saprawolon = 1/8 bêlah.

Tukang :

Tukang iku bangsaning manuk, nêtês sarta dumunung ing kapuloan Indhi wetan, mangan woh mrica.

Tukang Kw. (kewan) :

kandhuki, kandhyaki, darkya, têtuka, limbo, juwama.

--- 2 : 690 ---

Tak :

{tak, ko, di} tanggap tripurusa {pratama, madyama, utama} purusa
tanggap: ka
tanggap: na = in
Iku dadi têtimbanganing tanduk têlung prakara, zie ha, neuskl. mung beda ing pamikir bae, yèn dêrênge marang wong: nganggo tanduk, yèn marang barang nganggo tanggap, kaya ta: {aku, kowe, dhèwèke} anjupuk rèk
rèk {tak, ko, di} jupuk (i en ake)
{rèk kajupuk, rèk jinupuk} an[9] en ake.

Tukar maru :

zie gend.gender.

Têkèk Kw. :

darnika, tatmaka, walutru, basu.

Tikus :

calurut, wirog, pêthi,[10] bêrit.

--- 2 : 691 ---

Tarub :

zie mega no. 6.

Tarub a :

Pituture Dhatuk Bahni ing Marapi (Grobogan) marang Jayèngrêsmi (Sèh Amongraga) petungan tarub saka tanggal, kaya ta: 1. 8, 15, 22, 29: tarub ratu larangan.
2. 9, 16, 23, 30: sèluman lanang ... ala
3. 10, 17, 24: sèluman wadon ... ala
4. 11, 18, 25: rahayu ... bêcik
5. 12, 19, 26: rahayu ... bêcik
6. 13, 20, 27: pati lanang ... ala
7. 14, 21, 28: pati wadon ... ala
Kabèh mau anyingkirana dina sangar, nahas, taliwangke, samparwangke, dêndhan kukudan, sarta adêging tarub nganggo petung sangat nabi miliha kang bêcik, lan isarat nganggo cagak wit dhadhapsrêp, anadene tanggal 29 lan 30, ora kacarita, zie Tjent. I.

--- 2 : 692 ---

Tukung :

zie gend. bon.pat.bar.pel.

Tekong :

zie kêbo buntut. 2. Ciri tekong, buntut jaran bengkong, watêke ala, kang ngingu kêrêp kabilaèn.

Tukang nênun renda :

zie renda.

Tukang mutih :

zie panatu.

Tukang gawe tempe :

zie tempe.

Tukang batu :

zie abdi dalêm kapatihan, letl. o.

Tukang batu kiwa :

zie abdi dalêm kapatihan, letl. b.

Tukang batu têngên :

zie abdi dalêm kapatihan, letl. b.

Tukang ngêmbang :

zie kêmbang.

Tuding :

zie cêmpurit.

Tata :

Tj.B. lungguh.

Tatu Kw. :

rahat, kanin karahatan, kalaton, watgata, wigata, lêlatu, labêt, prawasa, pêrjaya, brana.

Têtê :

niet.

Titi :

Tj.B. pariksa.

Tatu :

Tj.B. ujar.

Tete :

niet.

Toto :

niet.

--- 2 : 693 ---

Tatah :

Wiwite ana wong tatah saka widadari pêpitu, Dèwi Supraba en zie badhaya, sinangkalan karasa oyag kapêksa (266)[11] P.R. I. 247-6 v.o.

Tatah a :

Ing ngisor iki araning tatahan sawatara, kaya ta: untu walang, intip iyan, alas-alasan, anggrèk, enggak, cikrak, kawungan, kêmarogan, kêmbang têmu, kêmbang manggar, tamparan, sawat, sêmbagèn, lung pari, lung pakis, modangan, modang patra, mlinjon, banci, batawèn, blodir.

Totor :

zie kêbo (sungu).

Têtak (panêngên) :

Pêthikan saka kitab mawaitis samad, têtak iku kawajibake tumrap wong kang wis ngakil balèg (= balèh) pratikêling têtak kudu ngêthok kulit kang nutupi khasapha ing palanangan, yèn wadon kudu ngêthok daging kang ana sandhuwuring parji kang mèmpêr cènggèring pitik, awit dhawuhing Allah kang kasêbut ing dalêm Kur'an, mangkene: sira padha manuta marang agama Ibrahim, măngka têtak iku kalêbu kawajibake, sarta para imam wus mupakati yèn têtak iku wajib, padha uga lan wajibe ngêthok tanganing maling.
Pêthikan saka kitab Phatkhulmungin, wong lanang utawa wong wadon kang ora bogèl cilik mula, padha

--- 2 : 694 ---

kawajibake nglakoni têtak, ngèstokake dhawuhing Allah marang Kangjêng Nabi Mukamad, kinèn anglêstarèkake pranatan kang katindakake marang Nabi Ibrahim, tumrap putra wayahe băngsa Bani Srail.
Mungguh wiwite wong kawajibake têtak, iku yèn wis akil balèg têtêp ngumur 15 taun, sarta ora edan, nanging sanadyan lagi ngumur 9 taun, yèn wong lanang wis mêtokake kama, yèn wong wadon wus anggarapsari, iya wis têtêp aran balèg.
Têgêse têtaking wong lanang, kudu nugêl kang nutupi êndhase palanangan, nganti êndhasing palanangan iku katon, dadi kudu timpal, awit yèn mung dibêlèk, ora bisa katon, dadi têtak bêlèk durung aran apsah.
Têgêse têtake wong wadon, lumrahe ingaran sunat, iku kudu nugêl daging, ing têmbung Ngarab ingaran badzêr, rupane mèmpêr cènggèr, dumunung ing kuwadonan kang dhuwur, prênah sadhuwuring bolongan dalan uyuh, panugêle mung sawatara bae.

Têtak (pangiwa) :

Awit saka dhawuhe Sang Hyang Guru, kang kadhawuhake dening Sang Hyang Narada marang Sri Maharaja Kano ing Purwacarita, nalika taun surya sangkala 316, utawa taun căndrasangkala 325

--- 2 : 695 ---

sarupane wong lanang kang agama Bayu, yèn dadi pangarêping agama, iku kudu ditêtaki.
Ana sawijining kaol, dhèk jaman Nabi Yahya, Bathara Bayu anggêguru marang wong Bani Srail, diwulang pranatane agamane, banjur ditêtaki sarta disalulupake.
Awit saka iku lanange têtak bêlèk, bokmanawa saka karsane Bathara Bayu, lirune timpal, sarta nganggo kungkum, lirune sinalulupake, kajaba mangkono bisa ngêmpukake ikut.
Bagus Ngarpah.

Têtak (agama Endra) :

Têmbunge: lan wênang wong lanang dèn têtaki nalika lair yèn anaking dhukun.

Têtak (agama Sambu) :

Têmbunge: lan wênang wong lanang dèn têtaki: yèn ora ambelani mati: patining rabine.

Têtak (agama Wisnu) :

Têmbunge: lan wênang dèn têtaki, yèn anake wong edan.

Têtak (agama Brama) :

Têmbunge: lan wênang dèn têtaki yèn wong iku ontang-anting.[12]

--- 2 : 696 ---

Titik :

Ing ngisor iki pêthikan saka buk nitik, pèngêtan jumênênge para ratu ing tanah Jawa, mung pinunggêl wiwit karaton ing
Jênggala Taun 1101 olèh 103
1. -I. Arya Jayèngrana barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Dewakusuma, iya Prabu Lêmbu Amiluhur.
2. -II. Radèn Putra iya Panji Kasatriyan, Iya Panji Asmarabangun, iya Panji Inokartapati, iya Panji Wanèngpati, iya Kalana Jayèngsari, barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Suryawisesa.
3. -III. Radèn Lambang, iya Radèn Kudalaleyan, barêng jumênêng nata ana ing Jênggala ajêjuluk Prabu Surya Amiluhur, banjur ngalih kadhaton marang Pajajaran, salin jêjuluk Prabu Panji Maesatandrêman.
Pajajaran Taun 1204 olèh 97
4. -I. Prabu Panji Maesatandrêman.
5. -II. Radèn Jaka Supatra iya Radèn Lêmbu Pangarsa, barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Banjaransari, banjur ngalih kadhaton marang Galuh, nanging putra wayahe isih lêstari jumênêng ana ing Pajajaran.
6. -III. Prabu Mundhingsari.
7. -IV. Prabu Mundhingwangi.
8. -V. Radèn Jaka Wangkal, iya Arya Găndakusuma, barêng jumênêng ajêjuluk Sri Pamêkas.
Majapait Taun 1301 olèh 99
9. -I. Jaka Tanduran, iya Radèn Sêsuruh, barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Bratana.
10. -II. Jaka Manguri, iya Prabu Anom, barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Brakumara.
11. -III. Radèn Andaningkung = Adaningkung spr. iya Arya Ardiwijaya, barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Brawijaya I.
12. -IV. Radèn Hayamwuruk, iya Arya Partawijaya, barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Brawijaya II.
13. -V. Radèn Putra, iya Arya Martawijaya, pêparab Arya Lêmbumisani, barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Brawijaya III.
14. -VI. Arya Partawijaya, iya Bratanjung, barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Brawijaya IV.
15. -VII. Radèn Alit, iya Arya Ăngkawijaya, barêng jumênêng nata ajêjuluk Prabu Brawijaya V (= ingkang wêkasan).
Dêmak Taun 1403 olèh 103
16. -I. Radèn Praba, iya Radèn Patah, barêng dadi adipati ana ing Bintara (Dêmak) nama Senapati Jimbun, barêng jumênêng nata ajêjuluk Kangjêng Sultan Sah Ngalam Akbar Sirrolah Kalipatul Rasul Amiril Mukminin Ajudin Kamidkan, apêparab Sultan Ngabdil Surya Ngalam.
17. -II. Pangeran Sabranglor, barêng jumênêng nata ajêjuluk id. II.
18. -III. Radèn Trênggana, barêng jumênêng nata ajêjuluk id. III.
Pajang Taun 1503 olèh 43
19. -I. Mas Karèbèt, iya Radèn Jaka Tingkir, barêng barêng jumênêng nata ajêjuluk Kangjêng Sultan Prabu Awijaya.[13]
Mataram Taun 1540 olèh 65
20. -I. Radèn Bagus Danar, iya Radèn Bagus Srubut, iya Radèn Bagus Dananjaya, nama sêpuh Radèn Ngabèi Saloringpasar, iya Risang Sutawijaya, barêng jumênêng nata ajêjuluk Panêmbahan Senapati ing Ngalaga.
21. -II. Radèn Mas Jolang, nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom ing Mataram, barêng jumênêng nata ajêjuluk Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Adi Prabu Anyakrawati Senapati Ngalaga ing Mataram, seda sumare Krapyak, karan Sinuhun Sumare Krapyak.
22. -III. Radèn Mas Jêtmika, iya Pangeran Rangsang, nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom ing Mataram, barêng jumênêng nata ajêjuluk Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan Agung Prabu Anyakrakusuma, Senapati ing Ngalaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama.
23. -IV. Radèn mas Sayidin, iya Radèn Mas Jibun,[14] iya Radèn Mas Rangkèh, nama Pangeran Arya Mataram, barêng jumênêng nata ajêjuluk Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Mangkurat, Senapati ing Ngalaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama, seda sumare Têgalarum, karan Sinuhun Sumare Têgalarum.
Kartasura Taun 1601 olèh 86
24. -I. Radèn Mas Rahmat, nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom ing Mataram, barêng jumênêng nata ajêjuluk Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Mangkurat ing Kartasura.
25. -II. radèn Mas Sena, nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom ing Kartasura, barêng jumênêng nata ajêjuluk Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Mangkurat Mas. voorb.
kagyat gya wungu sri naranata, miyat ing putra sarwi ngandika, èsmu duka ing jro tyase, ah mêngkono polahmu, iya Sena dene abêcik ...
26. -III. Radèn Mas Darajat, Nama Pangeran Adipati Pugêr, nalika isih ana ing Mataram, nêngahi brandhalan Trunajaya, jumênêng nata ngrêbat karaton Mataram, ajêjuluk Sunan Ngalaga, barêng ana ing Kartasura jumênêng nata saka pangangkating Kumpêni nalika ana ing Samarang, ajêjuluk Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. I.
27. -IV. Radèn Mas Surya, nama Radèn Suryaputra, banjur nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom, barêng jumênêng nata ajêjuluk Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Prabu Mangkurat, ing Kartasura.
28. -V. Radèn Mas Sandi, iya Prabayasa, nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom, barêng jumênêng nata ajêjuluk Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. II. banjur pindhah marang Surakarta.
Surakarta Taun 1670
29. -I. P.B. II. seda sumare ing Lawiyan, amarga nêngahi brandhalan Mangkubumi.
30. -II. Radèn Mas Gusti Suryadi = Surat = Urèt = Sêmbada = Suryakusuma, nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom, jumênêng P.B. III.
31. -III. Radèn Mas Gusti Sumadya, nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom, jumênêng P.B. IV.
32. -IV. Radèn Mas Gusti Sugandi, nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom, jumênêng P.B. V.
33. -V. Radèn Mas Supardan, jumênêng P.B. VI.
34. -VI. Radèn Mas Gusti Maliki Salikin, Kangjêng Gusti Pangeran Arya Purbaya, jumênêng P.B. VII.
35. -VII. Radèn Mas Kusèn, Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Ngabèi, jumênêng P.B. VIII.
36. -VIII. Radèn Mas Gusti Duksina, nama Kangjêng Gusti Pangeran Arya Prabuwijaya, banjur nama Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom, jumênêng P.B. IX.
37. -IX. Radèn Mas Gusti Sayidin Malikul Kusna, 1795 miyos (21 Rêjêp Alip), yuswa 3 taun, jumênêng Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom. 1798
yuswa 25 taun krama. 1819
yuswa 27 taun jumênêng nata (12 Siyam Je) P.B. X. 1822.

Tutuk (padhalangan) :

Tutuk, têgêse: ora nyuda ucap-ucapan, utawa ora anggendhong lêlakon.

Têtês (padhalangan) :

Têtêsan, iku tatahan wayang kang bolong bakal panggonan tali kang olèh gapit.

Titisari :

zie gend. slend.pat.nem.

Tatal :

zie bani (sangat) letl. b.

Tutup :

zie kêbo.

--- 2 : 702 ---

Tataprunggu :

Punika panganggening aksara murda sarta bedaning pangkat kalihan sasêbutan, pangkat botên sagêd ganthèt kalihan asma, kados ta: Bupati Jayanagara, botên sagêd tumindak, nanging sasêbutan sagêd ganthèt, kados ta: Radèn Tumênggung Jayanagara, bupati sèwu ing Surakarta, mila bupati kalihan sèwu, botên angsal tataprunggu, nanging wontên ugi pangkat nunggil dados sasêbutan, kados ta: Panêmbahan Purbaya, Pangeran Pujakusuma, Pangulu Ngabdul Gani
panèkêt, panglawe ... Ranayuda
Dene ingkang kathah pangkat binedakakên kalihan sasêbutan, kados ta: Pangkat, Sasêbutan, Namapatih, adipati, bupati, radèn tumênggung, nayaka of, radèn mas tumênggung, wadana, radèn mas arya, kaliwon, radèn ngabèi, radèn mas ngabèi, panèwu, id, mantri, panatus, mas dêmang, radèn dêmang, pujăngga, radèn ngabèi, radèn tumênggung.
[Grafik]
Ing sêrat Paramabasa sasêbutan patih, angsal tataprunggu sadaya = adipati.
Bupati namung angsal satunggal, radèn tumênggung.
Kaliwon mangandhap botên angsal, radèn ngabèi.

--- 2 : 703 ---

Wondene pangkat sami ugi kalihan namaning barang sami botên angsal tataprunggu, kados ta: patih, bupati, nayaka, wadana, kaliwon, panèwu, mantri, panatus, pujăngga, nagara, buwana, adiningrat, panjênêngan, sasaminipun.
Namung namaning nagari sarta kitha angsal tataprunggu satunggal, namaning dhusun, botên, kados ta: Surakarta, Bayalali, Baki. Makatên malih namaning tiyang alit inggih botên angsal tataprunggu, kados ta: Ki Sadrana.
Pêthikan saking Sêrat Ajipamasa
Tapak tanganipun Radèn Ngabèi Rănggawarsita
Bab sasêbutan ratu kalihan patih
Ratu iku yêkti wajib blz. 19
Taksih ngangge satatakramaning ratu blz. 26, Angrêrapu Patih Amongpraja matur blz. 21, Patih Rajakêndhi amêminta kandhi blz. 29, Nata kandêl tan antara kyana patih blz. 29.

Tataprunggu :

Javaneesch Zamenspraken T. Roorda.
radèn tumênggung, sabên tumênggung, wadana jêksa blz. 33
padamêlanipun ratu Jawi punika, ingkang dipun èmpêr punapa blz. 34
dèrèng wontên ratu blz. 39.
dewaraja têgêsipun ratu binêthara blz. 43.
panjênênganipun Sinuhun Giriparapèn, kasêbut ratu tunggal blz. 43.
panjênênganipun Sultan Pajang, punapa Sultan Pajang dipun wastani bodho blz. 44.
karo iku ingon-ingone sultan ing Dêmak, aku arêp ngawula ratu ing Mêndhang, Ajisaka lajêng anjujug dalêmipun patih ing Mêndhang blz. 68.
kyai patih kula sampeyan damêl lêbêtan dados dhaharipun sang nata
Kangjêng ngandika, o gêla atiku arêp takkongkon nyang gone Gus Jêdhig, jêbul lara. Wis taktimbalana Si Răngga Dhadhaptulis bae, karo Si Pasir blz. 114.
Prabu Hèndrik ingkang kaping nêm, ratu ing tanah Inggris, kambah ing prihatos, jalaran saking ingkang putra kakung, ingkang awasta Hèndrik Pangeran ing Walis. Sang pangeran blz. 189.
Prabu Lodhêwik ingkang kaping kawan wêlas, ratu ing Prangkrik blz. 191.[15]

--- 2 : 705 ---

Javaansch geschiedenis
Pangeran Mandurarêja blz. 250.
bupatinipun sampun ngalêmpak 250 blz. 250.
kacariyos Kangjêng Sultan ing Matawis blz. 250.
kacariyos Panêmbahan Purbaya blz. 252.
ratu ing Balambangan kagungan abdi blz. 29.
angabdi ratu ing Majapait 29 blz. 29.
Radèn Patah badhe kagêntosakên ratu blz. 31.
kajunjung lênggah dados Adipati Têrung blz. 33.
ingkang dados pêpatih ing Pajang Ki Mas Mănca blz. 79.
Pêthikan saking Sêrat Ajipamasa
Tapak tanganipun Radèn Ngabèi Rănggawarsita
panjênêngan padukendra blz. 20, wus ambondhan tanpa ratu ciptanipun blz. 26, dhumawuha maring sira ariningsun blz. 26, wiyose ingsun tatanya blz. 26, suhunaning prajèng Bojanagari blz. 27, angatas karsaning katong blz. 29, Pêthikan saking Sêrat Paramasastra Jawi
2. Tataparunggu, tgêsipun[16] parentahaning kalênggahan, lampahipun amrayogi, inggih punika aksara murdha,[17] apêpanggih sami aksara murdha, utawi aksara mahaprana, apêpanggih kalihan aksara kalpaprana, punika warninipun sri bupati, sri narendra, sri narapati, sri naranata, Krêsna, Wrêsniwira, Karna, sasaminipun

--- 2 : 706 ---

door M.Ng. Rêksapraja.
Sêrat ingkang saha taklim, Radèn Ngabèi Martadipura, abdi dalêm kaliwon gêdhong kiwa, katur Radèn Tumênggung Dirjakusuma, abdi dalêm bupati pulisi ing Bayalali.

--- 2 : 707 ---

Titipati :

zie gend.slend.pat.nem.

Titimăngsa :

Contrast Inggris 1812.
Javaansche brieven 1825.
Anggêr Nawala Pradata 1759.
Anggêr Sapuluh, Anggêr Gêdhe ... 1745, 1817.
Anggêr Arubiru 1708, 1782.
Anggêr Gunung 1768.
Anggêr Nèdêrlan 1853.
Kitab Topah.

--- 2 : 708 ---

Tawon :

Ing ngisor iki araning tawon sawatara: êndhas, kêmit, kombang, dowan, tutur, lancêng, locok, dhèndhèng, jangglêng, nyêpan. Ontj. II. 66-7 v.o. , gêdhe Ontj. II. 66-8 v.o.

--- 2 : 709 ---

Têtêg :

Têtêngêring prang ing jaman kuna ingaran: têtêg, dhapure kaya bêdhug, zie kala.
Araning ricikane gamêlan Kyai Pradăngga: têtêg.

Totogan :

zie abdi dalêm Kalathèn letl. b.

Tasik :

zie banyu.

Tasikwulan :

Radèn Ayu ... zie Sim. W. no. 10.

Têsbèh :

lan kêpêt, kawadhahan ing pêthèn, zie upacara letl. f.

Tawu :

patawon (minggiran). Têmbunge wong minggiran, yèn ngarani têngêning prau: patawon. Voorb. jupukên kêndharate ana ing patawon.

Tuwa Kw. :

tuwa, sêpuh, wrêdha.

--- 2 : 710 ---

Sosodoro, Jimakir 1834 no. 362.

Tawon :

Ing pulo Jawa iku akèh wong kang padha dhêmên ngingu tawon undhuhan (tawon lalêr), sanyatane iku ingon-ingon kang luwih gampang, mung ana kuciwane kurang bênêr pangupakarane, awit saka kurang sumurup pratikêle, anggêre wis masang galodhog, pangrasane wis nyukupi, măngka pamêtuning tawon iku kêna ingaran kang nyukupi sarta kang gêdhe dhewe, kaya ta: madu, lilin tuwin gana (anak tawon).
Miturut piwulange Tuwan Dr. Rekens, tuwin nyukil saka layang picilotie sarta anatomie tawon iku kagêlêng marang bangsaning kewan gêgrêmêtan, kêna uga ingaran, apis meilitica iya iku tawon madu.
Dene rupa lan araning tawon ing dalêm sapanggonan (glodhog) iku ana têlung perangan kaya ta: 1. Tawon guru utawa ratu, Koningin, iya iku tawon wadon rupane kaya gula gêsêng, bathuk ămba, mripat ora pêndul, wêtêng wangun lancip, sikil buri ora ana pirantine wadhah sari kêmbang.
2. Tawon lanang, ingaran tawon: luwuk, ing têmbung Walănda aran: darre: rupane sêmu irêng, bathuk ciyut, mripat mèh gathuk pêndul saèmpêr mripating kinjêng, wanguning wêtêng gilig, sikil buri alus.
3. Tawon wandu: werbij, iya iku tawon kang nyambut gawe ngupaya madu lan gawe omah, rupane kuning tuwa akèh irênge [irêng ...]

--- 2 : 711 ---

[... e] wêtêng cêndhak, sikil buri jembrak piranti wadhah sari kêmbang.
Pakartine tawon guru (zie l) ngêndhog ana sajroning kangsi: tala cel antara 15 dina, mêcah dadi ulêr, larve: antara 8 dina ulêr mau mati, isining wêtêng: ilang, iya iku kang dadi mripat, lar lan sikil, banjur wujud gana, pop, mulane ingaran mati amarga ora ambêkan, nanging yêktine urip, katitik saka lakuning pramana (kêtêg), antara wolung dina manèh, gana mau urip bisa obah sabanjure anjêbol saka kangsi dadi tawon, tawon guru sadina bisa ngêndhog luwih saka 100.
Pakartine tawon luwuk (zie 2) mung anggarumut mênyang panggonane tawon guru sarta mangani madu, mulane yèn galodhog, kakehan tawon luwuk, madune mung tinêmu sathithik.
Pakartine tawon wandu (zie 3) nyambutgawe ngupaya pangan lan agawe kangsi, panganing tawon sarupaning barang kang anduwèni rasa lêgi sêmu plikêt, kaya ta: arak, gula, maduning kêmbang lan sapêpadhane, panggawaning sari bakal kangsi nganggo sikil buri, dene panggawaning madu ana sajroning wêtêng banjur kawutahake ing kangsi.
umuring tawon guru 5 taun
umuring tawon luwuk 24 utawa 30 dina
umuring tawon wandu 21 utawa 25 dina
Nanging yèn măngsa badhidhing bisa umur nganti 40 dina, luwih saka samono ora bisa, awit saya suwe saya tipis anjalari ora bisa mabur, wusana mati.
Kangsi iku yèn isih anyar rupane putih, buwênge nganggo pojokan nênêm, êndhog tawon tumèmpèl ngêpok ing jêro. Yèn wis dadi ulêr banjur kadalit rapêt marang tawon wandu, lan ing jêro kadokokan madu utawa sari kêmbang mulane kangsi iku banjur sêmu kuning, kahananing kangsi kang cêdhak gantilan iku panggonan gana, dene sok ana sing suwung awit saka wis anjêbol, sangisoring gana ulêr utawa êndhog, sangisoring manèh: madu, iya iku tala anyar.

--- 2 : 712 ---

Pangupakaraning tawon
Yèn wong sumêdya masang glodhog kudu ing măngsa katiga, sabab nuju mangsane tawon alas bubar, jalaran ing alas padha kawêlagar. Yèn galodhog iku wis katon diênggoni, pangêlihe kudu ing wayah bêngi, sêdhênge tawon ngalumpuk, banjur kapapanake ing pakêbonan, kêna uga kapapanake ing tritis omah, pangundhuhe sabên 30 utawa 36 dina sapisan, kudu ing wayah bêngi, supaya tawon iku aja nganti bubar, nganggo gêni mêrang utawa mancung (upêt dibongkok), gêni iku aja nganti murub mung pinuriha kukuse bae kang akèh, glodhog kaêngakake kang ămba, kukus kalêbokake ing glodhog sarana sêmprong, tawon iku mêsthi padha nisih kabèh, gantilan kangsi: kasusuk kang rêsik, madune aja kongsi kècèr, awit bisa anjalari têkaning sêmut ing glodhog padha mangani madu, kangsi kudu kangèngèhake siji.
Pangupakaraning pangolah tawon
Kangsi madu katugêlan banjur kapêrês winadhahan ing kalo, ampas pêrêsan kaêwor karo kangsi gana utawa ulêr, banjur kagodhog, yèn wis umob kaleroban ing irus, liline katut, kaklumpukake dadi siji, lilin iku banjur kagodhog tanpa banyu, supaya bisa luluh dadi siji. Pakolèhe lilin kagawe nracak ing dalêm saglodhog kang dawane 60 mètêr, sarta kang kandêling buwênge 30 mètêr, yèn ing măngsa rêndhêng olèh: madu 1/4 pinggan, rêga 15 sèn
lilin 1/10 pinggan, rêga 15 sèn
gana 1 pinggan, rêga 15 1/2 sèn
yèn ing măngsa katiga rada suda sathithik.
Panggawening glodhog
Glodhog iku kang bêcik kayu kang êmpuk-êmpuk, kaya ta: arèn, galugu, randhu, lan liya-liyane, supaya bisa olèh hawa saka rêrêngganganing kayu, lan rasaning gana lêmês tinimbang gana kang ana ing glodhog kayu atos.
Glodhog kudu karêksa aja nganti kakehan tawone luwuk, lan manèh aja nganti ana tawone guru loro, yèn ana kangsi tutupan[18] mênyonyo gêdhe dhewe, enggal dipêcaha, iya iku gana tawon guru, mênawa nganti dadi tawon guru tartamtu banjur lunga amarga kaoyak-oyak dening tawon akèh, lungane ditut ing tawon akèh kang trêsna.
Kang tabêri ngrêsiki glodhog, supaya ora jamurên, awit jamur iku bisa gawe laraning tawon, cêcak ora kêna mlêbu ing glodhog, sabab mangani tawon.
Supaya jênak pamanggoning tawon, tawon guru kaguntinga êlare sathithik, supaya ora bisa mabur.

--- 2 : 713 ---

Panggawening glodhog
Tawon guru kêna tiniru, saupama arêp maro tawon ing isining galodhog, utawa rong panggonan, anjupuka tawon wandu siji kang sakira tuwa dhewe, kalêbokake ing kothak cilik, katutupan nganggo kawat anaman lêmbut kayadene saringan, kapasanga sandhinging kangsi, nuli tawon guru kaêlih marang glodhog seje, nanging kadhèmpètake bae, iku tawon-tawon akèh kang milu tawon guru, tawon kang ana ing kothak cilik banjur ginarumut marang tawon wandu akèh, sumêdya dipatèni, nanging ora bisa kalakon. Suwe-suwe lilih nêpsune malah dadi wêlas padha awèh pangan, sajrone 15 dina bae, tawon kang ana ing kothak cilik mau wis bisa gêdhe sarta lêmu bangêt, antêpe bisa ilang dhewe, yèn wêtênge wis katon gêdhe banjur kauculna amêsthi banjur cumbana kayadene tawon guru têmênan, yèn wis mêngkono glodhoge kêna pinisah dadi rong panggonan.
Kacarita ing tanah Amerikah ana sawijining wong sugih ngluwihi, panggaotane mung ngingu tawon bae, tuku bumi sapuluh bau, mung tinanduran kêmbang rupa-rupa sudhiyan pakaning tawon, yèn kêmbang iku wis lungse dipèki banjur dimahat ginawe lênga wangi, dadi kêna sinêbut bathi ping pindho.
Glodhog ing tanah Jawa beda karo glodhog ing tanah sabrang, ing tanah sabrang nganggo glodhog pêthi kaya pêthi lênga petrolium. Saupama pratikêl mau tinulad, amêsthi makolèhi (zie R.D. 1898 no. 85 en 86)
Tawon Kw. usara, tuskara, tapsawata, mêtala.

Tawonan :

Anane ganjêl rêbab anaman pring, utawa iratan pênjalin, saka anggite Kangjêng Panêmbahan Buminata putra dalêm P.B. IV., maune kang ginawe ganjêl: kayu kang êmpuk-êmpuk, binolong utawa kinolongake ing tlacak, ganjêl mau ingaranan: tawonan.

Tuwa rawa :

W.W. 44-7 (wiwaha) = juru silêm.

Tawès (iwak) :

wangsalan Tjent. Cirining atitik, olèh dening: katawis.

Tuwaburu :

zie abdi dalêm tuwaburu (waduaji). Têgêse tukang ambêburu, kuwajibane golèk sato kewan.

--- 2 : 714 ---

Winênang angrêramu sato galak, kaparingan lungguh bumi desa 112 karya utawa 28 jung.

Tawangsari :

zie abdi dalêm Sukaharja letl. c.

Tawanggantungan :

iku bocah kêmbar lair sarênti nganggo antara dina. P.R. I. 195 (6).

Tal (godhong) :

ron tal = godhong tal, kalunturing basa dadi: lontar, siwalan.

Tala :

zie kêbo.

Talu (padhalangan) :

Larangane wong nanggap wayang yèn ora nganggo talu dhisik zie P.B. IV. letl. c.

Têlu (waduaji) :

Mulane aran têlu amèk wujud kahananing êndhog iku têlung warna.

Tela :

Wangsalan Tjent. acêtha yèn angling, olèh dening têtela, araning tela: abang, cêndhani, kunir, konyit, sêmbawa, sênggani, putih, dhurak, jaran, jasêtra, jawa jingga, mênèt, mênthik, gêndhurak, gambir, balerante, blitung.

Tolu :

zie wuku.

Tali uwang :

zie kambil karajan no. 8.

Tlêcêr :

zie kêbo.

Tali camêthi (katuranggan) :

Iya iku tanduking panggêbug ana sapuluh warna kaya ta: a. Kang iring têngên, bokong utawa tepong, pupu ing buri, ngarêp pudhak sarta pupu ngarêp. b. Kang iring kiwa, bokong utawa tepong, pupu buri ngarêp pudhak sarta pupu ngarêp. c. Liya iku, ngarêp buntut, maripat, utawa gănda kasilir.[19]

--- 2 : 715 ---

Tali rambut :

zie abdi dalêm gêdhong kiwa têngên.

Taliraga (katuranggan) :

Iku osiking ati kang kawêtu saka solahing awake kang nunggang, kaya ta: andhêdhêg kiwa utawa têngên, anggêbrag utawa sikile karo pisan barêng andhêdhêg, ingsêd (obah ngiwa nêngên), angoyog, sêrêg (obah ngarêp), nguncalake (kalawan bangêt pangingsêde).

Têlak :

zie sranduning prau. Têlak Kw. laklakan, patlan, jaludha.

Têlik :

Wisaya wêlut ingaran: têlik, bakale pring ingirat giligan banjur dianam, ing ngarêp bolong nganggo ijêp-ijêp, ing buri iya bolong nanging nganggo tutup.
Sajroning têlik didokoki pakanan cacahan cacing, utawa katul, banjur disèlèhake ana ing sawah kang wis ana tandure, adate têlik siji mung olèh wêlut siji, dadi kudu akèh olèhe gawe têlik. en zie waloh.

Têluk :

zie abdi dalêm gêdhong kiwa.

Tlakup :

zie panyarèng.

Talikêpuh :

zie kambil karajan, no. 19.

Talakbodin :

zie kambil karajan. lad.slend.pat.manj.

Tlutuh :

(kang nglarani, utawa matèni) ingas, kajar, kayu urip, sêmboja.

Tlutur :

zie kambil karajan gend.bon.pat. lima pel. en zie gend.

Tlutur :

zie kambil karajan suluk letl. c.

Tlutur wangsalan :

Tjent. angsung warti, olèh dening: tutur.

Talês :

iku ditandur ana ing pakêbonan, panandure.

[...][20]

--- 2 : 716 ---

Ing măngsa katiga akir, yèn wis patang sasi kêna didhudhuk, pangolahe mung digodhog, sarta kudu dioncèki kulite kang rêsik, awit kulit talês iku anggatêli.

Tulis :

Ing ngisor iki pradikaning tulis, kaya ta: Indu: aksara kang munggèng ing êmas.
Reka: aksara kang munggèng ing watu.
Kăntha: aksara kang munggèng ing kayu.
Wariwi: aksara kang munggèng ing sêlaka.
Wolat: aksara kang munggèng ing pênjalin.
Gurita: aksara kang munggèng ing wêsi.
Zie J.Z.I. 368 12 v.o. maar sprakk 38-2 v.o. wariwi = wariwe.

Tulus :

Ciri tulusan tutwak, unyêng-unyêngan jaran ana ing wêtêng, ora ala ora bêcik, sêdhêngan alane.

Tasih :

Kyai Agêng ... zie Toel no. 4.

Tlusuk :

zie kêbo.

Tali siji (katuranggan) :

Kang nyêkêl apus mung tangan kiwa, panyêkêle kaya tali sanga.

Tali sanga :

(id). Tangan têngên nyêkêl apus karo pisan, tangan kiwa nyêkêl apus sangarêping tangan têngên, patrape: dariji manis sarta jênthik nyangkêrêm apus kang sisih kiwa, panuduh sarta dariji têngah nyêkêl apus kang sisih têngên, sarana kapidih ing jêmpol.

Taliwangke :

Sajroning wuku têlung puluh, kang ana taliwangkene mung lêlima kaya ta:

[...][21]

--- 2 : 717 ---

1. Landêp: Rêbo Paing, 2. Kuningan: Jumungah Wage, 3. Kuruwêlut: Sêtu Kliwon, 4. Wuye: Sênèn Kaliwon, 5. Wayang: Salasa Lêgi.
Watêke taliwangke dhêmên gawe bingunging atine wong, sabarang gawe yèn ing dina taliwangke mau: prayoga mênêng, awit nuju tumuruning wisa. Mupangate gawe trungkulan analèni pagêr: bêcik.

Taliwangke :

Sajroning wuku têlung puluh, kang ana tali wangkene ora mung lêlima kaya ing dhuwur iki, bênêre nênêm, sarta taliwangke iku ana ing wuku kang kawêngku ing dina Ngahad Wage, kaya ta: Sênèn Kaliwon: ing Wuye, Salasa Lêgi: ing Wayang, Rêbo Paing: ing Landêp, Kêmis Pon: ing Warigalit, Jumungah Wage: ing Kuningan, Sêtu Kliwon: ing Kuruwêlut.
Iki uran-urane: || taliwangkene winarni | kawêngku Ngad Wage samya | wiwit Sênèn wuku Wuye | Slasa Wayang Budandêpnya | Kêmis wuku Wariga | Jumungah Kuninganipun | Sêtu Kuruwêlutira ||

Taliwăngsa :

zie gend.bon.pat.lima. pel.

Tlili :

zie clili.

[...][22]

--- 2 : 718 ---

Taliloro (katuranggan) :

Tangan têngên nyêkêl apus kang sisih têngên, tangan kiwa nyêkêl apus kang sisih kiwa.

Taliponjèn :

(id). Iku apuse mung kabundhêlake bae.

Tlapakan :

zie srandu warăng wêdhung.

Tlapakan Kw. :

dalamakan, kalapada, talajung, panduka (= paduka), awak, pawakan, padaka, paduka, pangkaja zie dalamakan.

Tlapikan :

zie srandu jaran.

Tlapukan :

zie srandu jaran.

Tlapukan Kw. :

nitrama, kyaraksa, pakêjêpan, padhelan.

Talipada (katuranggan) :

Apus têngên kajêpit ing jêmpol sikil têngên, apus kiwa kacêpit ing jêmpol sikil kiwa. Talipada iku tumrape yèn ana jaran kang tansah andhangar, iku dhèk jaman kuna, yèn saiki wis ora kanggo. Cukup liniru sutri bae.

Tal pitu :

zie abdi dalêm Sragèn letl. d.

Talipuspa (katuranggan) :

Panyêkêling apus mung kapidih ing panuduh sarta jêmpol kiwa bae.

Talèdhèk :

Tabuhane talèdhèk kang ambarang ing wayah awan, arupa kênong têlu, rêbab, gong, sarta kêndhang, dadi

--- 2 : 719 ---

ngirib gamêlan Lokanănta ing jaman kuna, ricikane iya nêm warna.
Wiwite ana talèdhèk nyindhèni wayang purwa, saka karsane Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat zie id. letl. a.

Tilam upih (kawruh êmpu) :

Dhapuring kêris tilam upih 1. bênêr nganggo pejetan sarta nganggo tikêl alis, 2. luk sawêlas (dhapur bale bang) nganggo sogokan loro, ngarêp nganggo kêmbang kacang lan nganggo lambe gajah, gănja ing buri nganggo grènèng, kêris loro mau yasane Sri Maharaja Budhawaka (Sang Hyang Brahmana) nalika jumênêng nata ana ing Sawandaka (Mêndhangkamulan), kang ingandikakake gawe Êmpu Bramadhadhali, sinangkalan: janma krasa anêbak (261).[23]

Talimanyura (katuranggan) :

Tangan kiwa nyêkêl apus kaya tali sanga, kacèke karo tali sanga: dariji têngah urip, têgêse: urip, kêna ngolah-ngalih, tangan têngên nyêkêl apus ing saburine tangan kiwa, patrape ngingsad-ingsed utawa ngolahake kêndho kêncênging apus kang sisih têngên.

Tali madu sadana :

(id), iya iku tanduk kang tumrap ing jaran saulihe ditêgari, yèn wis cêdhak padunungane kudu kaarêm-arêm, kaarêm-arêm iku: kasarèhake atine sarana ora katandukan pangêrèh. Supaya sarèh ing atine.

Tilamsari (kawruh êmpu) :

Dhapuring kêris tilamsari 1. bênêr, nganggo gusèn sarta kruwingan, 2. bênêr, nganggo pejetan, ing ngarêp tanpa kêmbang kacang, gănja ing buri nganggo grènèng, 3. luk têlulas, dhapur parungsari, nganggo pejetan, nganggo kêmbang kacang, nganggo lambe gajah, nganggo jenggot, gănja ing buri nganggo grènèng. Kêris warna loro mau (2 en 3) yasane Prabu Banjaransari nalika isih jumênêng ana ing Pajajaran, kang ingandikakake gawe Êmpu Andayasangkala, sinangkalan: obahing salira nyipta gusti (1186).[24]

Talumpah :

= pada kacarma, pada = sikil, kacarma = kawalulang (= nganggo talumpah).

Tlêmpak :

zie landheyan.

--- 2 : 720 ---

Telagantung :

= ka ... katès, papaya, Batavia gantung, gandhul, gambêlok.

Taligatra (katuranggan) :

Panyêkêling apus karangkus ing tangan kiwa, iku mung bisa tumrap jaran kang wis gambuh.

Tlabikan :

zie kêbo.

Tlethong :

zie kêbo.

Têlêng :

zie kêmbang (têlêng).

Tulung :

zie abdi dalêm Kalathèn letl. d.

Talangpati :

Abdi dalêm prajurit talangpati kèhe 125, kalêbu mayor upsir salomprète gêgamane bêstrong sarta lamêng, pajagane ana kori butulan panêpèn, ewone prajurit gulang-gulang, tabuhane srunèn, kêndhang, bêndhe, suling sarta slomprèt, kang yasa Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. IV. têgêse talangpati = tadhahing pati.
Jogède abdi dalêm prajurit talangpati, nalika Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. IV gamêlane kang dianggo kagungan dalêm Monggang.

Tapa :

brahmana rêsi ... zie păncaniti no. 5.12.

Tapa :

patapan Kw. Araning patapan kaya ta: asrama, sura, sanggar, pakasuran, padraman, pidik, patarakan, patirtan, padhepokan, payajahan, pamidikan, pabratan, pangyura, dhepok, jajaran.

Tapan :

zie tangguh.

Tapir :

Tapir iku kagolong bangsaning cèlèng, dumunung ing tanah Amerikah, mangan thêthukulan.

Têpak :

zie srandu jaran en zie kêbo.

Têpak Kw. :

sanggat, sanggata, watwaha, watwaka, lêmbi.

Tapakiyang :

zie srandu jaran.

Têpikawuri :

zie sikarini.

Tapati :

= sêcawati.

Tapas :

zie wit (krambil).

Têpasana :

Pangeran ... zie K.G.no. 15.

Tapsiranom :

pangulu ... zie păncaniti no. 38.

Tapsiranom (sumêmi) :

... zie păncaniti no. 48.

Tapsiranom :

(Amad Muslin) ... zie păncaniti no. -.

Tapsiranom :

mas pangulu ... zie păncaniti 48, 49 en 50.

Tapsiranom :

radèn pangulu ... zie păncaniti no. 50 en 51.

--- 2 : 721 ---

Tapêl :

zie abdi dalêm tapêl.

Topèng (padhalangan) :

Anane topèng kang nganggit Sunan Kalijaga, bakale kayu, kaethokake mung sacukupe rai, kang ginancarake ing jêjêr wayang gêdhog, nanging Prabu Klana balane buta, wandaning topèng mirit wandaning wayang purwa, sarta êndi kang mêtu nganggo jogèd, tabuhane gamêlan salendro, praboting topèng lanang, jamang, têkês, sumping, sondhèr, rapèk, clana, kêris. Topèng wadon: jarit, kêmbên, sondhèr, pênding,[25] gêlang, têkên,[26] sumping, banjur kalakokake ing dhalang purwa, jogède beda-beda panji sakadang kadeyane, topèng kang mêtu, gêndhinge kapantês karo jogède. Panakawane Panji loro, Têmbêm lan Pênthul, Gunungsari siji, Ludrug, ing saiki lumrahe aran: Regol, sarta tanpa topèng. Klana siji: Sêmbunglangu, dene Togog Saraita dadi kabayaning nagara. Sadhengah ratu kang dadi jêjêr pasebane jaba nganggo Togog, Saraita. Kêkêmbanganing jogèd kang akèh: Klana, Andaga, Gunungsari, Wadonputri, Sarag, Blancir sarta Pênthul, sinangkalan: ngèsthi sirna yaksa buwana 1508.[27]
Gamêlan topèng padha lan gamêlan wayang purwa, gêndhinge: yèn jêjêr: Kabor, kadhatonan: Gambirsawit, paseban jaba: mung playon bae

--- 2 : 722 ---

yèn mêtu Gunungsari: Bondhèt, yèn mêtu buta: Jangkrik Genggong
Jogède Klana: Talakbodin, sirêpane ladrang Gandrungmanis, kiprahe: sêsêgan ladrangan mau, gandrunge: Genjong, banjur ladrangan Eling-eling, nuli salin Logondhang. Kiprahe manèh: bali kêrêpan.
Wêtune Pênthul lan Têmbêm, gêndhinge: Loro-loro. Wêtune Panji, gêndhinge: Kuwung-kuwung. Wêtune Blancir, gêndhinge: Ginonjing. Wêtune Sinjanglaga, gêndhinge: Montro.
Yèn topèng barangan, wiwitane: Erang-erang, jogède Andaga mung disêsêgake bae.
Dadi topèng iku gêndhing sarta suluke ora ajêg kaya wayang gêdhog tunggaling lakone, luwih manèh kaya wayang purwa.
Tabuhane topèng kang ambarang ing wayah awan, arupa gêndèr slendro, kêthuk, kênong, saron lan gong suwukan, zie P.B. VIII en Kusumadilaga.

Tadhahluh Kw. :

tarinjilan, taritisan, sruwama, waspaja.
Ciri tadhahluh, unyêngan jaran ana sangisoring mata, watêke ala, adoh rijêkine, malarat kêsandhang, sok nêmahi lara.

Tujah :

bocah salewah, bêlang putih lan irêng.

Tejaningsih :

zie gend.

Tejaningsih :

Radèn Ayu ... zie K.S.no. 6 en 8.

Tejaningsih :

Radèn ...

Tejaningrum :

Radèn Ayu ... zie K.S.no. 9.

Tejanata :

zie gend.bon.pat.lima.pel.

Tejasari :

zie gend.bon.pat.lima.pel.

Tejangkara :

Prabu zie păncaniti no. 7.

Toyadi :

zie banyu.

Tayuman :

zie ukiran.

Tayub :

Pasamuwan nganggo nayuban, pangantèn dijogèdake, iku miturut agama Brama P.R. II. 32-9 v.o.

Tiyang :

of têtiyang zie srandu jaran.

Têmu :

pangantèn nganggo ditêmokake, iku miturut agama Wisnu.

Tuma :

Ambuwang tuma urip, wong dhêmên dhidhis, petan ing wayah bêngi, metani kang wadon, anggitês lingsa ana ing êndhas, dadi pangane Bathara Kala.

Timaha Kw. :

timahos.

Timun :

krai, sêmburat, wuru, wuku, watang, wusu, wulan. Timun kw. antimun, karai, wuru. Wangsalan Tjent. manawa andulu, olèh dening tumon, en zie wit (timun).

Têmantèn anyar :

zie gend. gender.

--- 2 : 723 ---

Timur :

Kangjêng Ratu ... putra P.B. VI zie Im.g.no. 209.

Timur (katuranggan) :

Jaran wêton Timur kang akèh wulu lan kulite kandêl, atine sêdhêng.

--- 2 : 724 ---

Tamtama :

zie abdi dalêm prajurit. letl. d.

Tamtama (prajurit jêro) :

Abdi dalêm prajurit tamtama kèhe 125, kalêbu mayor upsir tambur sulinge, pajagane ana ing srimanganti wetan, gêgamane: bêdhil, pêdhang, tumbak, pistul, anane prajurit tamtama dhèk karaton Dêmak kang pungkasan. Têgêse tamtama = têmên yèn bêcik: mungguhing kaprawirane lan rupane.
Anane prajurit dharat tamtama ing jaman saiki (P.B. X.)
mayor 1, ridmistêr 1, irstê litnan 1, twèdhê litnan 1, twèdhê litnan 1, twèdhê litnan 1, wahmistêr 5, bragêdir 10, trêbis 10, saradhadhu 89, poliyêr 1, polêntèr 1, ajudan ondêr upsir 2, panambur 3, panylomprèt 1, panyuling 2, kaum 2, gunggung 132, Tamsir, patih adipati ... zie P.N. no. 12.

Tumpi :

zie tawon.

--- 2 : 725 ---

Tempe :

Ikêt-ikêtan tèmpèn, patrap- patrapipun botên bèntên kalihan ikêt-ikêtan limrah, namung sasampuning atrap wêwironipun sadaya, kuncung kapêndhêt minggah, ingkang lêrêsipun tumutup ing sirah kabêsèt mangandhap dumugi pok sanginggiling mondholan, lajêng kaklêmpakakên nutupi mondholan (dados sirah katingal wiwit pungkasing bathuk ingkang nginggil dumugi sanginggiling mondholan), kalêmpit kaping kalih dipun kantunakên sacêkaping mondholan, pamasangipun kapêndhêt têngah-têngahipun lêrês, lajêng katangsulan koncèr, badhe kuncung dipun tata tumutup ing mondholan, pucukipun kacongatakên manginggil antawis tigang nyari kalihan manising mondholan ingkang nginggil, tirahaning lêmpitan ingkang manggèn sakiwatêngêning mondholan, kajèrèng ingkang alus panatanipun wiyaripun antawis tigang nyari sagêda awarni lincip angèncèng, kêmadha tumrap ing ngandhap, sasampuning rampung panatanipun sadaya, rambut lajêng dipun lus ing sêrat sarta kasikat, lajêng kacundhukan jungkat manggèn sanginggiling mondholan, ragi katutupan kuncung ingkang kacongatakên manginggil.
Mênggah sêrat tèmpèn punika wujudipun kados sêrat èstri, kaot agêng sarta panjang.

Tempe :

zie abdi dalêm wadon no. 44.

--- 2 : 726 ---

Tompe :

zie abdi dalêm Sragèn letl. e.

Tamparan :

zie tatahan.

Tumpêr :

pangantèn nyiram gêni ing tumpêr zie Noot. Jêmbawan. Tumpêr zie pipisan.

Tumpêr ingas (kawruh êmpu) :

Dhapuring tumbak tumpêr ingas: bênêr, gusèn, pidêkan, pucuk gilig ada-ada. Ciri tumpêr ingas, janggêling buntut jaran ana unyêng-unyêngane, watêke ala kang ngingu kêrêp lara.

Têmpak :

zie landheyan no. 7.

Têmpuk :

Wisaya iwak kali ingaran: têmpuk, pratingkahe ingaran mawar, patraping mawar garaning têmpuk dicêkêl, supaya lawening têmpuk bisa jumèrèng, prayogane mawar ing măngsa têrang, sarta kali cilik, kang jêroning banyune kurang luwih sadhêngkul, utamane nganggo têmpuk papat, kajaba wong kang anggawa tampar nganggo diombyong-ombyongi godhong gêdhang utawa gadêbog, iya iku luguning piranti kang aran: mawar, ginawe anggiring iwak katurut sailining banyu, têmpuke katadhahake ana ing ngisor, adat olèh-olèhane iwak: wadêr, badhèr, wagal, mawar sapêpadhane.

Timpal :

zie têtak.

Tumpang (kawruh êmpu) :

Wêsi tumpang rupane biru sêmu wungu, tinonton suwe-suwe

--- 2 : 727 ---

saya bagus, yèn dithinthing unine: jung, ngêlandhung, asale saka janggut, iya iku kang dadi pakancingane sarupaning wêsi kabèh, yèn ana gawe măngka diunus, mungsuhe tansah kamitênggêngên, lan ora duwe bayu, pangane balung bèbèk, karo warangan didhêplok, nuli diwur- wurake, lêngane gajih pitik.

Tumpang :

en wêlingi. Wêsi tumpang campur lan wêsi wêlingi, rupane kaya nila sêmu manis, yèn dithinthing unine: jung, ning, landhung swarane, iku kang wis dadi jodhone, dadi gêgaman tumbak kêris adhapur bênêr, iku isih dadi wêsi bêcik, watêke kang nganggo nêmu slamêt, nanging yèn sinilihake: ilang, karêpe: dadi êmbanane wong gêdhe, lan akèh pasanakane wong măncanagara, padha amêmujèkake mungguh ing kaslamêtane.

Tumpang :

en malik. Wêsi tumpang campur lan wêsi malik, iku dadi wêsi ala, rupane wungu sêmu putih amêrkutuk, yèn dithinthing unine: thong, jung, landhung swarane, yèn dhapur bênêr sapa sing nganggo mêsthi dhêmên madon, lan dhêmên golèk prasanakan lan saduluran, wusana akèh kang padha dèn apusi. Yèn dhapur luk: kêrêp anggolèki sanak sadulure, anglara

--- 2 : 728 ---

ati tansah gawe sumêlang, dèn ngati-ati.

Tumpêngan :

zie srandu kêris.

Tamamadya :

Ciri tamamadya, jaran plăngka duwe unyêng-unyêngan ana sikile kiwa kang ngarêp, watêke bêcik, rahayune kang ngingu.

Têmbe :

jaksa răngga ... zie păncaniti no. 25.

Tambir :

zie wuku.

Tumbar Kw. :

pênjalang.

Tămbra :

wangsalan Tjent. panyuwuk adil, olèh dening ebra.

Tambak :

zie pari.

Tumbak :

Ing ngisor iki pratelaning dhapuring tumbak, kaya ta: indrajit = dirajit, cacing kanil, carita, carita anoman, carita bladhong, cèkèl baluluk, răngga, karacak, karawêlang, kudhup cêpaka, kudhup mlathi, kudhup gambir, doradasih, dora mênggala, dirajit = indrajit, trisula, tumpêr ingas, togog, sadak, sladhang asta, sapu abon, sapit abon,[28] sapit kelor, sigar jantung, pandhu, panggang wêlut, panggang lele, megantara, godhong andong, godhong pring, bandhotan, banyak angrêm, baru, baru karna, baru kalataka, baru tropong, baru panatas

--- 2 : 729 ---

biring wadon, biring lanangan, buta mèlèr, bung ampèl.

Tumbak Kw. :

tuhuk, tutuk, towok, sulaka, waos, watang, lêmbing, pangawinan, galah, galandara, bunar, buntar

[...][29]

Tumbak :

Ing ngandhap punika pratelanipun dhapuring tumbak, kados ta: indrajit = darajit, cacing kanil, carita, carita anoman, carita bladhong, cèkèl baluluk, răngga, karacak, karawêlang, kudhup cêpaka, kudhup mlathi, kudhup gambir, doradasih, dora mênggala, dirajit = indrajit, trisula, tumpêr ingas, togog, sadak, sladhang asta, sapuabon, sapit abon, sapit kelor, sigar jantung, pandhu, panggang wêlut, panggang lele, megantara, godhong andhong, godhong pring, bandhotan, banyak angrêm, baru, baru karna, baru kalataka, baru tropong, baru panatas, biring wadon, biring lanangan, buta mèlèr, bung ampèl
Ing ngandhap punika namaning răngka ladrang sarta gayaman, kados ta: capu, kadipatèn ... ladrangan
kasatriyan, kagok kasatriyan ... gayaman
pamotan ... ladrangan
bancenan ... gayaman
Ukiran punika badhenipun ingkang kathah kajêng kêmuning bang lan tayuman, wangunipun rupi-rupi kados ta: calon, sambegan, rajamalan, pakubuwanan, tunggaksêmi, mangkuratan, samban, ganan
Dene pirantosipun adamêl ukiran, kados ta: graji, bêndho, pêthèl, pangot, kikir agêng alit (undha-usuk cacah tiga), pangêsik (cacah kalih), wali kangge ambalumbangi ragi agêng (cacah sakawan), wali panècèk alit-alit (cacah nêm), pandamêlipun: kajêng kagraji rumiyin lajêng kasigar-sigar nama: gêdhangan, lajêng kaongotan sarta lajêng kaêblak, tuwin lajêng kakikir karampingakên nama: calon, lajêng kalêdhokan ngandhap nginggil nama: blumbangan, lajêng kacècèk sarta kaêlus, dipun wulus tuwin dipun rêmpêlas, pungkasanipun dipun angkup nama: ambabar.
Pandangon saking Ngabèi Jararaga abdi dalêm tukang ukiran.
Sranduning warăngka tumbak.
Katrangan wijangipun warăngka tumbak, saking aturipun Ngabèi Karyabuntara, abdi dalêm mantri tukang landheyan.
[Grafik]
1. mênur, 2. ada-ada, 3. cangkêm lele, 4. iwak lele, 5. candhèn, 6. daringin awak, 7. gadhag, 8. suh
biring wadon, buta mèlèr
biring lanangan, bung ampèl

Tumbak Kw. :

tuhuk, tutuk, towok, sulaka, waos, watang, pangawinan, galah, kalandana, bunar D.N.K.42.9.B.

Tumbak (kawruh êmpu) :

Wêsi tumbak rupane putih sêmu kuning pating krêcêp kaya watu padhas kasap, asale saka watu selan, yèn dithinthing unine: gong, ambrangêngêng, iku kang diarani: gêdhong donya, sing sapa simpên wêsi iku barang duwèke ora kêna dislani[30] dening wong, yèn diunus duwe prêbawa winêdèn ing satru mungsuhe, sarupane sato kewan kang galak lan kang mandi wisane, sanadyan jin setan lan dhêdhêmit padha wêdi giris lumayu kaya murub angalad-alad, katon ana kang amburu, lêmah sangar kayu aèng dadi tawa, ampuhe anggêgirisi lan anggatêli, kang dadi pangane kêrikan găngsa lan balung êndhas baya, karo warangan diwur-wurake, lêngane wijèn lan kapur barus tuwin dhèdhès.
Kang duwe gêgaman arupa wêsi tumbak arupa kêris dhapur luk, iku mêsthi duwe wêsi trate kang wis dadi gêgaman rupa tumbak kêris, sarta wêsi walulin arupa kêris, utawa lamêng, awit wis dadi janjine mangkono.

Tumbak :

Ing ngisor iki masalah saking pangandikaning êmpu Jati Iswara, anyatakakên dhapuring tumbak kêris araning sawiji-wiji, iku agung sawabe, dèn padha èstokêna. Ing ngisor iki dhapuring tumbak, kaya ta dhapur: andaru, luk sawêlas ambêmbêng.
endrasara, luk sanga kêmbang kacang.
endrajaya, bênêr lan gusèn, grènèng kêmbang kacang.
endragêni, luk sanga kêmbang kacang, gêthetan.
antu, luk pitu ada-ada turut.
antup, bênêr, andhêdhêr pucuk ada-ada, ngisor pojokan.
êndhe, luk lima ngisor pojokan.
anoman, bênêr ada-ada, sogokan grènèng.
ardacăndra, bênêr lis gusèn grènèng.
ardadhêdhali, bênêr grènèng kêmbang kacang.
udanmas, luk sawêlas lis gusèn, sogokan satugêl, ri pandhan.
upas, bênêr ada-ada, sor-soran ngêdhèdhèr ngisor pojokan, otot gilig.
agul-agul, bênêr lis gusèn lingir, sor-soran ngêdhèdhèr, sikutan, ngisor mingkus, gêthetan.
agul-agul, a. bênêr ambêmbêng ngisor pêkakan.
angun-angun, bênêr turut ngisor mênggik.
angkrok, luk lima ngisor mingkus.
angkrok, bênêr ambêmbêng kandêl, nglimpa gêthetan.
naga, bênêr ngisor naga sirah, kêmbang kacang.
nagapasa, bênêr, grènèng kêmbang kacang.
nagapusa, bênêr, sor-soran naga sirah, sarasah.
nênggala, bênêr, grènèng kêmbang kacang.
cina, bênêr lis gusèn, ri pandhan.
cundhuk, bênêr, kêsudan, kêmbang kacang.
cundhamani, luk lima sor-soran, grènèng.
cundhamani, bênêr sor-soran ngêdhèdhèr, ngisor buwêng, ri pandhan, bongkot kruwekan.
căndhabirawa, bênêr ambêmbêng kandêl, kruwingan pucuk lingir turut tumêka sor-soran ngêdhèdhèr ngisor mingkus, gêthetan, bongkot gilig.
condhong, bênêr, sogokan, grènèng, ri pandhan, kêmbang kacang.
cacing kanil, luk lima kandêl, ada-ada.
carita, luk sawêlas, lis gusèn ri pandhan.
carita anoman, luk sawêlas, ada-ada gusèn, sogokan, ri pandhan.
carita klenthang, luk sawêlas, lis rangkêp gusèn, têngah lingir ngisor pojokan.
carita kaprabon, luk sawêlas, grènèng.
carita kudu, luk sawêlas, ada-ada ngisor pojokan.
carita dalêman, luk sawêlas, ri pandhan.
carita gênêngan, luk sawêlas kêrêp mucuk, ngisor pojokan.
carita ganjur, luk sawêlas, ngêdhèdhèr ngisor mingkus.
carita gulamilir, luk sawêlas, lis gusèn ngisor pojokan.
carita buntala, luk limalas, ada-ada ngisor sogokan.
carita bringkil, luk sawêlas, lis gusèn satunggal, ada-ada ngisor pojokan.
carita blandhongan, luk sawêlas, ngêdhèdhèr ngisor mingkus.
carat taun, bênêr ada-ada sor-soran, pêkakan, ngisor lenggang ambangkèk pasagi, ing bongkot mêmêlan.
crubuk, bênêr ngisor pojokan, bongkot pasagi.
cakra, bênêr grènèng sungsun, kêmbang kacang, gêthetan.
cakra, luk lima pucuk bênêr, ada-ada lis têngah sogokan satugêl, bongkot cakra.
cèkèl, bênêr, ada-ada ambêmbêng, ngisor lenggang ambangkèk.
cèkèl adi luwih, a. bênêr, ambêmbêng, lis gusèn, ngisor lenggang ambangkèk.
cèkèl luk-lukan, b. bênêr, ambêmbêng nglimpa, ngisor lenggang.
calèrèt, bênêr ada-ada, lis gusèn pojokan.
calèrèt taun zie carat taun.
cawang, luk têlu lancip loro.
cêpaka, bênêr ada-ada ngadhal mêtêng ngisor lenggang, mêmêlan.
cingcinggoling, luk sawêlas, pucuk modot, ada-ada sapit turut, sor-soran mêkar, ngisor grènèng mingkus, gêthetan, bongkot gilig.
rancap, bênêr, gusèn, kêmbang kacang.
rondhon, bênêr, grènèng, ri pandhan, kêmbang kacang.
rondhuru, luk sawêlas, lis gusèn lingir grènèng ri pandhan, kêmbang kacang.
raras, bênêr, ada-ada kandêl, ngêpok pasagi.
rawe, luk sanga ngisor mingkus, gêthetan.
rawe, bênêr, grènèng, kêmbang kacang.
rawe, luk lima sor- soran mêkar ngisor pojokan, ri pandhan.
rajah, bênêr sor-soran ămba têngah mênggik turut mêthit, ngisor lenggang bongkot gilig rinajah.
rajêgwêsi, bênêr ngêdhèdhèr pojokan dawa ngisor.
rumat, luk pitu kandêl, ngêdhèdhèr ngisor pêkakan.
rêmêng, bênêr, sor-soran ngêdhèdhèr ngisor pêkakan, kêmbang kacang pêgat, bongkot gilig.
ragas, luk sawêlas, ada-ada kandêl, ngêpok teplokan, kinatah ragas, teplokane.
règès, luk sanga grènèng.
regol, luk pitu lis siji, ing têngah muput, gêthetan loro.
regol, bênêr ada-ada sogokan, ngisor pojokan.
rangsang, bênêr sor-soran mênggik turut mêkar, ngisor buwêng.
răngga, bênêr, sogokan, ri pandhan ada-ada.
răngga, luk têlu ing bongkot, pucuk bênêr ada-ada.
konang, luk têlu pucuk, sor-soran bênêr sêpitan ngêdhèdhèr, ngisor pojokan, gêthetan.
konang, luk pitu sor-soran ngêdhèdhèr ri pandhan.
konang, bênêr sor-soran ngêdhèdhèr ri pandhan.
kunta, luk sanga lis gusèn satugêl, pucuk ada-ada ri pandhan, gêthetan, bongkot gilig.
kunta, bênêr, lis gusèn satugêl, pucuk ada-ada, sogokan mêkar ri pandhan, gêthetan, bongkot gilig.
kunta, a. bênêr ambêmbêng ngisor pêkakan, gêthetan.
kantar, bênêr ada-ada ngisor pojokan, gêthetan.
kandhuruan, bênêr ada-ada ngisor kruwekan, bongkot gilig.
kêndhaga, bênêr grènèng bongkot gilig.
kucing, bênêr ada-ada kêmbang kacang.
karna, bênêr sogokan, ri pandhan, bongkot giligan.
kracan, luk pitu, b. luk têlulas, parung ada-ada ambêmbêng.
karawêlang, luk sanga lis gusèn, naga muput.
kidang, luk pitu luk cêthèk, sor-soran bênêr ngêdhèdhèr ri pandhan, gêthetan, bongkot gilig.
kêtèpèngrègès, luk têlukêmbang kacang kasudan, trancangan.
kasur, bênêr lis gusèn.
kawal, bênêr ambêmbêng ri pandhan.
kalantaka, luk sawêlas, kandêl anglimpa ambêmbêng bongkot giligan.
klunthung waluh, luk têlu ada-ada kêmbang kacang.
kaladaru, luk sawêlas ada-ada ambêmbêng.
klosod, bênêr kêmbang kacang.
kalajêngking, bênêr ngisor pojokan, kinatah kalajêngking mas.
kalamisani, bênêr ada-ada gusèn, kêmbang kacang, a. bênêr cêndhak ngisor mingkus, bongkot pantogan.
kalabang, luk sanga ambêmbêng lis gusèn.
kalang, bênêr grènèng ri pandhan.
kêlêng, bênêr grènèng ri pandhan.
kalangbêndu, luk pitulas, parung ada-ada ambêmbêng.
kapuk, bênêr, ngêdhèdhèr ngisor pojokan, gêthetan.
kapurancak, bênêr grènèng sungsun, ngisor pêkakan.
kadhal, luk lima ambêmbêng.
kudhup, bênêr giligan, ngadhal mêtêng ambangkèk.
kudhup cêpaka, a. bênêr ada-ada ngadhal mêtêng kapara mangisor.
kudhup cêpaka, b. bênêr ada-ada ngadhal mêtêng turut.
kudhup malathi, bênêr ngadhal mêtêng.
kudhup gambir, bênêr ambêmbêng ada-ada, ngêpok giligan, gêthetan.
kêmamang, luk têlu lis têlu gusèn, grènèng.
kêmambang, luk têlu ngêdhèdhèr ngisor mingkus.
kêmbang mas zie sêkar jane.[31]
kagèt, luk sawêlas, ada-ada gusèn, ri pandhan.
kêbo, bênêr mêthit.
kêbo irêng, bênêr sapit tugêlan, sor-soran mêkar ngisor pojokan.
kêbo kêmali, luk pitu grènèng.
kêbo tèki, luk pitu gêthetan.
kêbo dhèndhèng, luk pitu trancangan, grènèng.
kêbo dhèndhèng, bênêr grènèng trancangan.
kêbyok, luk pitu ada-ada gusèn, ripandhan, gêthetan.
kêbo mas, a. luk sanga ri pandhan, b. luk sawêlas, ada-ada ngêdhèdhèr ri pandhan, gêthetan.
kêbo mas, luk sawêlas, ada-ada sor-soran ngêdhèdhèr anggligir turut, ri pandhan, bongkot gilig.
dora, luk lima ngisor pêkakan.
diradamêta, luk têlulas, ada-ada grènèng ngisor mingkus.
doradasih, luk lima, lis gusèn, ngisor pêkakan, gêthètan.
dora mênggala, luk lima ada-ada ngisor pêkakan.
durga, bênêr ada-ada ngisor mingkus dawa.
duduk, bênêr dawa ambêmbêng ada-ada.
domba, bênêr gêdhe dawa sor-soran, ada-ada turut, ngisor pênggik turut, ngêpok mêkar nêstha pat.
daga, bênêr lis gusèn, grènèng bongkot gilig.
tanjung anom, bênêr ămba ngêdhèdhèr pucuk ada-ada, ngisor clowokan, kêmbang kacang, gêthetan. bongkot gilig.
tindhik, luk lima ada-ada gusèn, andhêdhêr ngisor mingkus.
trisula, luk têlu lancip têlu.
tikus, bênêr, ambêmbêng sogokan, gêthetan.
tikus, a. bênêr, ngisor pênggik, gilig mêkar.
tukung, luk têlu kruwingan.
totog, bênêr ambêmbêng nglimpa, kandêl.
towok, bênêr, cêndhak, ada-ada pojokan.
têluh braja, zie têlubraja.
talutur, bênêr ada-ada kêmbang kacang.
talipicis, luk pitu lingir pasagi, sor- soran mêkar ngisor pojokan.
talijuwita, luk pitu ngisor pêkakan.
têlubraja, luk lima grènèng ri pandhan, kêmbang kacang.
talêmpak, bênêr ada-ada, sor-soran ngêdhèdhèr, ngisor pojokan.
tapak, luk lima dawa ambêmbêng.
tapakangin, luk têlu sor-soran dipêkak mênggik, bongkot urubing wongwa.
topèng règès zie kêtèpèng règès.
tèja, bênêr sor-soran lenggang turut, ngêpok mêkar.
tejabanyu, luk lima sor-soran sapit, kêmbang kacang bongkot nestha.
tejagêni, bênêr dawa ambêmbêng odhol, sor-soran sapit, kêmbang kacang cêngkuwekan, ungkêp-ungkêpan, bongkot nestha wulu.
tumpêr, bênêr ada-ada ambêmbêng ngisor mingkus.
tumpêr ingas, bênêr ada-ada grènèng.
tumbak, bênêr ambêmbêng sogokan.
tumbak, bênêr sogokan gilig, grènèng.
tumbak, bênêr, ada-ada sor-soran sungsun, ngisor pojokan.
tambal, bênêr ada-ada.
tambang, bênêr mêthit, ngisor pêkakan.
tuban, bênêr ada-ada wilah cublekan, ngisor pengosan dawa, bongkot mêkar nestha wolu.
têbu sauyun, luk lima ada- ada ri pandhan.
tungkak, bênêr ada-ada sogokan, ngisor pêkakan.
tunggul, bênêr kandêl, lis gusèn, kêmbang kacang.
tenggang, luk sanga lis gusèn, grènèng.
tenggang, bênêr dawa sor-soran pênggik gilig, ngisor mêkar.
tenggang, luk pitu ada-ada sor-soran sapit turut, ngisor pêkakan, gêthetan, bongkot gilig.
tenggang, a. bênêr ada-ada ngisor ri pandhan.
sinom, bênêr, ada-ada sogokan, ri pandhan.
sara, bênêr, ada-ada gusèn, ambêmbêng.
surak, luk lima, ngisor pojokan, gêthetan.
sarawijaya, bênêr lis gusèn gilig, grènèng ri pandhan gêthetan.
sêkar jêne, bênêr ngisor pêkakan.
sêkar juwita, bênêr sor-soran ambêmbêng ngisor pojokan.
sadak, bênêr nglimpa pêkakan têlu ngisor.
sadak, a. bênêr kandêl, sor-soran ambangkèk, lenggang bongkot mêkar gilig.
sadak b. bênêr giligan, ngisor pojokan, gêthetan.
sadak upas, bênêr ada-ada, sor-soran ngêdhèdhèr sipêkak, ngisor pojokan.
slewah, lukayu ngisor mingkus.
sladhang asta, luk lima pucuk kêrêp, sor-soran malêngkung.
slamêt, luk sanga kêmbang kacang.
supana, zie sêmpana.
sêpikul, luk têlu grènèng.
sêpokal, bênêr kruwingan lingir sor-soran ngêdhèdhèr ngisor grènèng mingkus, bongkot gilig.
sipat kelor, luk têlu ngisor pêkakan, gêthetan.
sipat kelor, bênêr ambêmbêng odhol.
sapit tabon, bênêr gapit iras, ngisor pojokan, gêthetan.
sèdhêt, luk têlulas gula milir, ri pandhan.
sujèn ampèl, bênêr ambêmbêng grènèng.
sêmpana cinarita, luk sawêlas, sogokan andhèdhèr ngisor mingkus.
sambang, luk lima turut.
sigarjantung, bênêr ngadhal mêtêng kruwingan, gêthetan.
sangkêlat, luk têlulas, lis gusèn ri pandhan.
waos luk lima, waos luk sanga ... sogokan muput, ngisor pojokan.
waos luk sawêlas, parung ambêmbêng.
wandu, bênêr sogokan, ngisor pêkakan.
wandhan, bênêr ambêmbêng giligan, gusèn.
wirun, bênêr lis gusèn, ri pandhan, gêthetan têlu.
wirastra,[32] bênêr kandêl ngêdhèdhèr, grènèng.
warayang, luk pitu ngisor pojokan.
wedang, bênêr, ngisor pojokan, gêthetan.
watang, luk sawêlas, cêndhak, ri pandhan, kêmbang kacang.
walanjar, bênêr ada-ada ngêdhèdhèr ri pandhan, gêthetan.
waluri, luk pitu ngisor pojokan.
walingi, bênêr kupingan lingir papat.
walingèn, bênêr kruwingan lingir têlu.
wijayacapa, bênêr grènèng ri pandhan, gêthetan loro.
wijayadanu, bênêr grènèng ri pandhan gêthetan.
wimanasara, bênêr lis gusèn, mêmêlan, bongkot giligan.
lindur kêmukus, luk sanga lis gusèn, bongkot urubing wongwa.
lindhu, luk pitu lis gusèn satugêl, pojokan.
latêng, bênêr ada-ada gusèn, pojokan gêthetan.
lidhah, luk têlu kêmbang kacang.
ledhog, bênêr ămba ngisor bundêr.
layon, bênêr grènèng ngisor pojokan.
liyêp, bênêr sor-soran ămba têngah turut, ngusir mingkus, gêthetan, pucuk ada-ada.
liyêp a. bênêr sor-soran mêkar, ngisor mingkus, bongkot gêthetan.
limpung, bênêr kruwingan, ngisor mingkus gêthetan.
lêmbing, bênêr ada-ada ămba ngadhal mêtêng ambangkèk.
lung gadhung, luk pitu ada-ada ngêdhèdhèr ngisor mingkus.
panatas, luk lima ada-ada ngêdhèdhèr ngisor mingkus.
panatas, bênêr ada-ada ngisor pojokan.
panimbal têlu, luk sanga ada-ada sor-soran ngêdhèdhèr ngisor mingkus, gêthetan.
păncawora, luk lima ngisor pojokan.
panurung, bênêr ambêmbêng kandêl, nglimpa dawa, odhol gêthetan.
pandhan surat, parung lis gusèn, sogokan andhèdhèr ngisor mingkus, gêthetan.
panjang wuluh, bênêr mêthit, sor-soran mêkar bundêr turut.
pandhu, luk têlu naga puput.
pacar, luk pitu andhèdhèr ngisor pêkakan, bongkot gilig.
pacukilan, luk têlu ri pandhan.
prece, luk têlu ngisor pêkakan.
prècèt, bênêr ambêmbêng sor-soran ngêdhèdhèr.
parasu, bênêr lis gusèn gilig, ngisor pojokan.
pêrmayang, bênêr ngisor pojokan.
pragul, luk sanga kandêl anglimpa ngisor pojokan.
pring tulis, luk sanga sogokan, ngêdhèdhèr ngisor pêkakan.
padma, bênêr dawa ada-ada ngêdhèdhèr ngisor pêkakan, bongkot gilig.
pasopati, bênêr kêmbang kacang.
plèrèt, bênêr ambêmbêng lis gusèn, gêthetan loro.
plèrèt, bênêr ambêmbêng lis gusèn, gêthetan loro.
plèrèt, a. bênêr lis gusèn, ambêmbêng gilig bongkot gilig tundha loro.
plèrèt b. bênêr dawa ada-ada, sor-soran anggaligir turut, ambêmbêng ngisor porosan.
pelang, bênêr ngisor lenggang.
puput, bênêr ada-ada dawa ngisor turut.
pudhak satêgal, bênêr, sor-soran kinatah dipêkak, ngisor pêkakan.
pêthi, bênêr kandêl, ngêdhèdhèr gusèn, pojokan gêthetan.
pangawin, bênêr ambêmbêng kandêl, nglimpa dawa odhol.
pangawinan, bênêr ămba tipis, ada-ada sor-soran mêkar ngisor pêkakan, gêthetan.
panggarit, luk lima lis gusèn, ngêdhèdhèr ngisor mingkus.
panggarit, luk pitu ngêdhèdhèr ngisor mingkus, pênggik.
panggang wêlut, luk lima rengkol, ada-ada.
panggang lele, luk lima, rengkol grènèng.
doko, bênêr ambêmbêng sêdhêng turut.
dolok, bênêr ngisor mingkus.
dudak angrêm, bênêr ămba ngadhal mêtêng ambangkèk.
jaruman, luk sanga ada-ada ngisor mingkus.
jaruman, luk sawêlas, ada-ada ngisor pojokan, gêthetan.
jrangkong, bênêr sêdhêng turut, sogokan bolong têlu.
jaka, bênêr, ada-ada ngisor mingkus.
jaka pêkik, bênêr sor-soran lenggang nganggo salaka.
jagol, luk pitu ngêdhèdhèr ngisor mingkus.
jangur, luk lima ada-ada sor-soran ngêdhèdhèr ngisor mingkus.
guntur, luk lima, ada-ada lis gusèn, ngisor pêkakan.
gantrung, luk têlu, ada-ada gusèn ambêmbêng.
gantrung, bênêr ngisor pojokan, kinatah cakra.
gundhala, luk sawêlas, luk gêthetan ngisor pêkakan.
gèndhèng, bênêr sor-soran andhèdhèr, ada-ada turut, ngisor buwêng.
genje, luk sanga ada-ada gusèn, ngisor pojokan.
ganjur, luk limalas, ada-ada lima pêkakan.
grèntèng, luk sanga ngisor mingkus.
guritna, luk sanga ada-ada kasudan, ngisor pojokan.
grêmêt, bênêr mêthêt, ada-ada satugêl turut, ngisor pênggik turut, ngêpok pasagi turut.
gramang, luk sanga grènèng kêmbang kacang.
gramang bênêr lis gusèn grènèng.
grigis, luk sanga kêmbang kacang.
gêrêng, bênêr ada-ada gèpèng ngisor pojokan.
gêdebag, bênêr ada-ada ămba ngisor mênggik.
godhong andong, a. bênêr ngadhal mêtêng ada-ada.
godhong andong, b. bênêr ngadhal mêtêng kruwingan, ngisor lenggang.
godhong pring, bênêr ambêmbêng kruwingan.
godhong dhadhap, bênêr ămba bundêr mêthit.
gajah, luk têlulas, ngisor mingkus.
gajah endra, luk limalas, parung ada-ada ngisor grènèng mingkus.
gajah gumanglar, bênêr ada-ada, ngisor grènèng mingkus.
gumarang, bênêr ambêmbêng odhol, ada-ada mêkar ngisor, pênggik turut.
gumbêng, luk têlu ada-ada ngisor, pojokan, gêthetan.
gumbêng, bênêr, ambêmbêng dawa turut.
gagak, bênêr ngêdhèdhèr ngisor pojokan, gêthetan.
gagak, a. bênêr kruwingan, giligan, ngisor pojokan.
benang, bênêr turut.
buntal, luk lima ngisor mingkus.
buntala, luk sanga ada-ada ngisor pojokan.
buntala, bênêr giligan ngêdhèdhèr mêkar sor- soran, ngisor pojokan, gêthetan, neplok, bongkot gilig.
jinggring, luk pitu ngêdhèdhèr ngisor pêkakan.
jinggring, bênêr ngêdhèdhèr ngisor pêkakan.
janggêl, bênêr ambêmbêng kêmbang kacang.
nyata, bênêr ada-ada grènèng ri pandhan.
mesaluru, luk sawêlas, lis têngah ngisor pêkakan.
mesalangit, luk lima ambêmbêng, pucuk ada- ada, lis têlu gusèn, sor-soran kêrêp têlung luk.
macan, luk pitu lis gusèn grènèng.
marêm, luk lima sogokan, ngisor pojokan.
marêm, bênêr kêmbang kacang ri pandhan.
modin, bênêr sor-soran ngêdhèdhèr mêkar ri pandhan, gêthetan.
maling, luk têlu, bêmbêng sor-soran gêthetan.
magak, luk têlu, ngisor pêkakan, sogokan.
megantara, luk pitu ada-ada ri pandhan.
mangkon, luk têlu ambêmbêng.
mangkon, bênêr sor-soran mêkar pêkakan.
manggala, luk têlulas, lis gusèn sogokan, grènèng ri pandhan, kêmbang kacang gêthetan.
manggala, bênêr lis gusèn sogokan, grènèng ri pandhan, kêmbang kacang gêthetan.
guwawijaya, bênêr lis gusèn gilik, grènèng ri pandhan.
gêni, bênêr bongkot urubing wongwa. zie blz. 99 a.
buntung, bênêr ambêmbêng ada-ada, sor-soran ngêdèdèr[33] pêsi cêndhak.
bondhan, luk pitu ngêdhèdhèr kêmbang kacang gêthetan.
bondhan, luk sanga sor-soran ngêdhèdhèr, ada-ada ngisor mingkus.
bondhan, bênêr lis gusèn, pucuk ada-ada, ri pandhan, kêmbang kacang gêthetan, bongkot gilig.
bandhotan, luk sanga lis gusèn, ri pandhan naga muput.
banyak angrêm, luk têlu pucuk, sor-soran bundêr.
banyak angrêm, bênêr ămba bundêr pênggik mêthit.
banyak gêrantang, bênêr sor-soran, grènèng kêmbang kacang.
banthèng a. luk pitu, banthèng b. luk sanga ... sor-soran ngêdhèdhèr ada-ada, ngisor mingkus pêsi pucuk puntiran.
banthèng, bênêr ambêmbêng ada-ada, ngêpok giligan, pêsi ing pucuk puntiran.
banthèng a. bênêr lis gusèn satugêl, pucuk ada-ada, ngisor pojokan, pêsi ing pucuk puntiran.
bacin, luk pita ada-ada ngêdhèdhèr ri pandhan.
bacingah, luk têlu sor-soran mêkar pêkakan.
baru, pênêr sor-soran ămba, têngah mênggik turut mêthit, ngisor mingkus.
barunastra, luk têlu ada-ada, grènèng.
barunastra, luk lima ngisor pojokan, sor-soran kinatah cakra baruna.
brancah, luk lima sor-soran mêkar, ngisor clowokan.
baron sakèndhèr, bênêr ada-ada sor-soran mêkar ngêdhèdhèr, ngisor pojokan mingkus, gêthetan mungal, bongkot gilig.
baron rambat, a. bênêr, sor-soran ămba têngah mênggik, turut mêthit, ngisor mingkus gêthetan, bongkot gilig.
baru karna b. bênêr sor- soran ada-ada ămba, têngah mênggik turut mêthit, ngisor mingkus gêthetan.
baru kalantaka, c. bênêr sor-soran ămba têngah mênggik turut mêthit, ngisor mingkus gêthetan loro.
baru kuping, d. bênêr sor-soran ămba têngah mênggik turut mêthit, ngisor mingkus gêthetan.
baru tropong, e. bênêr sor-soran ămba têngah mênggik turut mêthit, ngisor mingkus lenggang.
baru suta, f. bênêr sor-soran ngêdhèdhèr mêkar, ngisor grènèng mingkus.
baru suta a. luk pitu kasudan, ngisor mingkus.
barla, luk têlulas, grènèng.
baru panatas, g. bênêr ada-ada têngah turut, ngisor mingkus.
braja, luk lima, ada-ada grènèng ri pandhan, kêmbang kacang.
braja, bênêr, pucuk ada-ada, ngisor pêkakan.
bramastra, luk sawêlas, lis gusèn satugêl, pucuk ada-ada ri pandhan.
brama-dhadhali, luk sanga kèndêl, ngêdhèdhèr ngisor pêkakan.
barga, luk têlulas, ada-ada grènèng.
bargawa, luk têlu lis gusèn grènèng.
bargawastra, luk têlulas, ada-ada gusèn grènèng.
biring, bênêr ngadhèdhèr ngisor pojokan.
biring indrajit, a. bênêr ambêmbêng, kruwingan gusèn, ri pandhan.
biring wadon, b. bênêr lis gusèn, sor-soran mêkar, ngisor pojokan, gêthetan.
biring lanangan, c. bênêr ada-ada gusèn, sor-soran ngêdhèdhèr, mêkar, ngisor pojokan.
biring indrajit, a. bênêr ambêmbêng, kruwingan gusèn, ri pandhan.
biring wadon, b. bênêr lis gusèn, sor-soran mêkar, ngisor pojokan, gêthetan.
biring lanangan, c. bênêr ada-ada gusèn, sor-soran ngêdhèdhèr, mêkar, ngisor pojokan.
buta ijo, luk sanga lis gusèn, ngisor mingkus.
buta wêrêng, luk lima sogokan muput, ngisor mingkus.
buta mèlèr, luk têlu, ada-ada gusèn, ri pandhan.
basah a. luk lima. basah b. luk sanga ... parung ada-ada ambêmbêng.
bali, bênêr ada-ada, sor-soran mêkar turut.
blandara, luk sanga andhèdhèr ngisor mingkus.
baleragas, luk pitu lis gusèn, tumpêngan, pêkakan.
bopong, bênêr ămba cêndhak, ada-ada andhèdhèr ngisor ringkih, bongkot gilig.
bêdhès, bênêr sor-soran andhèdhèr, nanjung ngisor turut.
badhudhak, luk têlu ngisor buwêng.
boma, luk lima, ada-ada sor-soran andhèdhèr turut, ngisor buwêng gêthetan, bongkot gilig.
bubar, bênêr, odhol ngisor pojokan.
bubar, b. bênêr ada-ada odhol, ngisor mingkus.
bung ampèl, bênêr ambêmbêng kruwingan, ri pandhan.
bung ampèl, a. bênêr ada-ada sor-soran mêkar, ngisor pêkakan.
bungkak, luk lima sogokan, ngisor pêkakan.
bungalan, bênêr sor-soran sungsun, ngisor pêkakan.

--- 2 : 745 ---

Tumbuk :

en têrate. Wêsi tumbuk campuran lan wêsi têrate rupane putih, sêmu biru pating krênyêp, sêrate kasap, yèn dithinthing unine: nang, gung, brung, iku isih dadi wêsi bêcik, watêke sugihan, nanging ora ditrêsnani marang wong wadon. Karêpe: dhapur luk.

Têmbako :

= bako kw. tambar, tambak, sata, tumbak cêmpuling zie upacara letl. f.
Tumbak wangun talêmpak sarta abir 2: zie upacara letl. f.

Tumbak pegoh :

zie upacara letl. f.

Tumbak balandaran :

zie upacara letl. f.

Tumbak balongsong mas nganggo wêgik :

pisungsung saka Siyêm 2 zie upacara letl. f.

Tumbak kanoman :

zie bathikan.

Tumbak baris kondur :

zie bathikan.

Têmbayat :

zie tangguh. Sunan ... zie wali no. 28.

Têmbêm :

(panakawane Panji).

Têmbaga :

Iku pêlikan saka ing bumi, nanging wong Jawa sumurupe wis rupa dhuwit utawa barang. Prusi yèn dilêbur iya bisa dadi têmbaga. Têmbaga sakatine rêga f 0.70 en zie mas (3).

Tambang :

sanambang = 1000 kw. wbk. sabiting = 1000 K.H.biting = bètèng, dadi têmbung biting: sabiting iku bètèng kang isi prajurit sèwu.

--- 2 : 746 ---

Timbang :

Ingkang mungêl ing Sêrat Cênthini L.H. ingkang nama timbang punika namung wontên kawan prakawis, kados ta: kêndêl kalihan jirih, asih kalihan sêngit, pintêr kalihan blilu, nampik kalihan milih.

--- 2 : 747 ---

Têmbung :

Eropah Europa. sarean, sergeant. nyonyah.

--- 2 : 748 ---

Têmbung Enggris - Engelsch.

kèci, prau ... - ketch.
kobis ... - cabbage.
sêtori ... - storij.

Têmbung Cina Chinezen:
ci ho hi ... naam van een thee soort.
cu wi yun.
can go me ... cagome = feest.
ciyu.
deyos, gew. dheyos, di os = god.
toko ... Chin?.
tê pèk kong.
so ko tèng = co ko têng gew = sêrbat.
so si = sorog of kunci sosji.
samatyan, gew, samatiyan.
singkèk.
la ti yu?.
lo tèng?.
liyong = draak.
phèi.
pao pao.
dhacin = 100 kati.
jênggi of jêngge = cêngge.
nyonyah.
mi so wah = mi.
gincu.
bakmi.
babah ... Chinezen.
bong ... Chineesch kerkhof.
thothit ... Chin?

--- 2 : 750 ---

Têmbung Sangskrita.

haniaya, anyāya.
hanala = gêni anala.
hanila = angin, anila.
handa 1. sêsotya, en bêcik, 2. wuru dawa anda.
handanu = panah, mêndhung, teja, andanu.
handini nandi, vr. nandini.
hendra, indra, indra loka, indrakila, indrajala, indranila = ngendrawila of ngendrawila wilis.
indrajit, indrajit.
hunta, ustra Prakr. otha.
hantara, antara.
hantaka = mati, antaka.
hanjali anjali mangênjali = nyêmbah.
hanuman, hanumān.
hacala, acala.
hari, hari, hartimurti.
hira = intên en mu hira.
harina = kidang harina.
haruna = srêngenge aruna.
harka = srêngenge arka.
harda = kaliwat, bangêt, arda, hardacăndra, ardacandra.
hardaya = ati, rubêd, susah, hredaya.
harti arta? hartaya = madu, haritala.
harsana, suka, bungah, harsana.
harsya zie harsana.
hirsya = susah, alum. irshiyā.
hirawan = mega irāwān.
herawana (araning widadari lan gajah) erāwana.
herawati = angin gêdhe, erāwati.
harjuna = arjuna.

--- 2 : 751 ---

harya, arja enārya.
harimba, hidimbā.
harimbi, hidimbā[34].
garga, agra.
hirung, kN. grana, k.I. grānā.
heka, eka.
ekatana, ekatāna.
hakasa, ākasya.
haksara, axara.
haksama, xama[35].
hadi, adi, adikāra, adipati.
huda, uda, hudaka = banyu.
hudara, udara.
hadrêswasadana, adresyyasādana.
hudaka, udaka.
hudadi, kw. zva. sêgara udadi.
haditya kw. zva. srêngenge, aditiya.
hudaya kw. zva. pucuk, dhuwur, lambunging gunung en zva, sêgara udaya.
hudyana kw. zva. taman, udiyāna.
hati kw. zva. luwih, ati, hatihanta, atianta.
hutara kw. zva. lor uttara.
hutsaha kw. zva. utsahā.
hutawa, ato en ook, ata-wā.
hutipati huti, pati.
hatma kw. zva. nyawa enz. ātmā atmajiwa, jiwātma.
hutama, uttama, hutamăngga, utamāngga.
hatmaka, atmaka.
hatmaja, atmaja.
hutamăngga zie hutama.
hatbuta, beter, adbuta, adbuta.
as, as.
hasu, sjwa.
hisu ook hèsu kw. zva. panah iso.

--- 2 : 752 ---

hasana ook haswana en sana kw. zva. panggonan, asana.
husnisa kw. zva. tutuping gêlung, usnisa.
hascarya kw. zva. eram, kasêngsêm, āscarya.
hasura kw. zva. buta, dewa, afvallige hamaling, titan.
hasrama kw. zva. patapan, āsyrama.
hasti ook hasthi en hèsthi kw. zva. gajah, hasti.
hèstu, astu, Lat. èstu.
hastana, kw. zva. pajaratan, astāna.
hastra, kw. zva. sanjata en gêgaman, astra.
hastam, kw. zva. hutama, āstām.
haswa kw. zva. jaran en tunggangan, asywa, haswatama, aswatāmā.
haswanikumba, nikumba.
hiswara, isywara.
hasalingga, syrêngga.
hasmara 1. eegn. van een dewa 2. zva. rêsmi en sêngsêm, 3. zva. pêrang en paprangan, samara.
hastha, kw. zva. wolu astha.
hèsthi, kw. zva. cipta, sêdya en rasa isthi.
histha, kw. zva. wêwangunan, cestha.
hawak, N. badan K. Arb. sarira K.I. Sank. syarira.
hawalepa, kw. zva. mokal, awalepa, hardawalepa = bangêt mokal.
halas, N. wana K. (Skr. wana).
halpa kw. zva. kurang, lukak, tuna (hina), cacat, (supe, kêsèd, cidra), (Skr. alpa).
hupacara, upacāra.
hapura, hapura.
hupiksa, kw. zva. tupiksa (Skr. apexa).
hupêti, hupêkti of hupêtya, kw. zva. pisungsung (Skr. utpati).
hapsara, hapsari ... apsāra
hupajiwa, upajiwā.
hupaya, upāya.
hupama, upamā.

--- 2 : 753 ---

hujwala, ujwala.
hayah, 1. kw. ook wel haya zva. wêsi ayah 2 N ...
hom, om.
hima, kw. mega hima.
huma, Umā.
himarêtna, Widadari, Hima.
himawan, himawān.
hamla, hamlapala, amlaphala.
hambara, ambara.
hagra, agra.
hugrasena, ugrasena.
hagnya, ajnyā.
hagama, agama.
habi, kw. zva. ati, abhi.
habiwadha, kw. zva. mêmule, abhiwada.
hobong, K.N. bêsmi, K. basma.
hăngka, angka.
hangkara, ahangkāra.
hungkara, kw. zva. donga, ongkāra.
hangkus, angkusya.
hăngsa, hangsa.
hangsoka, asyoka.
hinggu (godhong) hinggu.
hăngga, angga.
hanggara, anggāra.
nendra, nidra.
nindita, anindita.
nar, nre, narpati, nrepati.
nir, nir, nirwikara, nirwikara.
nara, nara, nararya, nararyya, narendra, narendra, naradipa, naradipa.
nariswara, narisywara, narpati, narapati, narawita, narawitta, narawagra, narawiyaghra, narayana, naraiyana.

--- 2 : 754 ---

nari, nāri.
nirantara, kw. zva. tan pêgat, nirantara.
naraca, nārāca.
naraka, naraka.
nirada, kw. zva. candhikala, nirada.
narawata of narawatah, kw. zva. wradin, habra, tan pêgat, anarawata.
narmada, narmadā.
nuraga, anurāga.
nirbana, kw. zva. têrang, nirwāna.
nirbita, nirbita.
naka, kênaka, naka.
nakula, nakula.
nada, kw. zva. wicantên, nāda.
nadi, 1. kali, nadi, 2. bayu, nādi.
madukara, kw. zva. anjurungi, (grondw. Skr. sādhuk āra).
nata, nātha.
niti, nitisastra, nitisyāstra.
netra, netra.
netya, nitiya.
nityasa, kw. zva. tan pêgat, nitiyasyah.
niscaya, kw. zva. mêsthi nisycaya.
nasika, kw. zva. nāsika.
nisaka, kw. zva. rêmbulan, nisyākara.
niskala, kw. zva. tanpa rêrêgêd, niskala.
nastapa, manastāpa.
nistha, kanista.
nawa, kw. 1. zva. sanga, nawa, 2. zva. mêncorong, nawarêtna, nawaratwna.
niwata, kw. zva. pangangge niwata.
niwatakawaca, niwatakawaca.
nala, kw. zva. ati nāla.
nila, nila, nilakăntha, nilakantha.
nalika, nālika.
nipah, nipa.

--- 2 : 755 ---

nipuna, kw. zva. linangkung, nipuna.
nayaka, nāyaka.
nyaya, niyaiya.
naga, nāga, nagapuspa, nagapuspa ook nāga kesyara en nagakesyara.
nagara, nagara.
nugraha, anugraha.
nabi, 1. Ar. 2. kw. zva. wudêl, en têngah-têngah, nābi.
nungswara, anuswara.
cihna, cihna.
cahya, cahāya.
căndrasa, candrahasa.
cinta, cinta.
cundha, cudā, cundhamani, cudhāmani.
candhana, candhana.
candhikala, sandiyākāla.
cêndhala, candāla.
căndhaberawa, candābairawa.
cara, ācara.
caru, carucitra, cārucitra.
corah, cora en caura.
curna, curna.
carana, kw. zva. rêrênggan, athi-athi, urang-uranging mripat, churana.
curnita, kw. zva. sirna, curnita.
caraka, kw. zva. kongkonan, caraka.
carita, carita.
carya, asycaria.
carma, carma.
curiga, churika.
cakra, cakra, cakrabyuha, cakrawyuha, cakra waka, cakrawāka, cakrawarti, cakrawarti, cakrawala, cakrawāla.
cakarwa, cakrāhwa.

--- 2 : 756 ---

cukak, cukra.
caksu, kw. zva. irênging mripat, caksuh.
cidra, chidra.
cita, kw. zva. ati citta.
citra, citra.
citrarata, citrarata.
citranggada, citranggada.
catur kw. zva papat, catur.
cala, 1. kw. zva obah en molah cala, 2. kw. zva. acala, 3. kw. zva. nêmaha, 4. cêla, chala.
cula, culā.
culika, caurikā.
calita, calita.
pracalita, kw. zva kilat, pracalita.
calapita, pralapita.
capa, cāpa.
cipta, citta.
ciptawaka, cittāwalāhaka.
camu, camu, sacamu = sapuluh gulma.
camara, cêmêra ... camara.
cêmpaka of cêpaka, campaka.
cêmpalarêja, pancala- rayiya.
cumbana, cumbana.
camêthi, carmayasti = samati of samatti.
cabe, cawya.
cèthi, cithi.
cangkrama, cangkramā.
rau, kalarau, kāla rahu.
rana, rana.
rananggana, ranānggana.
runa, baruna, baruna.
rancana, racanā.
rancaka, randyaka.

--- 2 : 757 ---

rănta, rata, karantan.
răndha, randhā.
reka, lekhā of rekhā.
rakta, rakta.
raksa of rêksa, raxa.
riksa, pariksa, eksha.
ruksa kw. zva. risak, lêbur, ruksha.
raksaka of rêksasa, raksaka.
raksasa, rāxasa.
raksasi, raksasi.
rukma en rukmi, rukmā, rukmarata, rukmarata.
rukmini, rukminî.
rada, arda.
roda, roda, ruda, rudda.
rêdana, ardana, reddadana.
rudra, rudra.
rodra, raudra.
rudira of ludira, rudira.
rudita, rudita.
raditya, ditiya en daitiya.
rata, rata.
rati = ratih, rati.
rêta = pêjah, rata.
rêtu, retu.
roti, Hind.
ratih, ratih.
ratri, rātri.
ratangga, ratāngga.
rasa, rasa.

--- 2 : 758 ---

rêsi, rêsi.
rasika, rasika.
rêspati, brêhas.
rêsmi, rasymi.
rawana, rāwana.
rawikara, srêngenge, rawikara.
ripu = mungsuh, ripu.
rupa, rupa.
repa, repha.
ripta = anggit, lipta.
rupiyah, rupya en raupya.
raja, raja.
rêja, rêja en arja.
rêju = rahayu, rêju.
rajah, rajah.
rêjasa, rajas.
rajya = radya, rajiya.
rama, rāma, ramayana, rāmayana.
rumpaka, rupaka.
rêga, arga.
roga = lara, roga.
raguwati, raguwati.
rabi, K.N. garwa, K.I. grêha.
rabasa = rusak, rabasa.
rêngga, rangga.
kahêntya (van êntya), antiya.
kuhaka = bêngis, kuhaka.
kunapa = kunarpa, kunapa.
kanigara, karnikāra.

--- 2 : 759 ---

kunci, kuncikā.
kancana, kāncana.
kuncara, uccāra.
kunta, kunta.
kintaka = pudhak, ketaka.
kanwa = kano, kanawa.
kêndhi = kunde.
kundha, kunda.
kăndha, kānda.
kundhala, Kw. zva. kranthil, brêngos, kêthu, nyamat, cêplok, kundala.
kunjana = kasmaran, ujana.
kinjir = cèlèng, chinzir.
kunjara, kunjara of panjara.
kanya, kaniya.
kanyaka = êmas, kaniyakā.
kunthi, eigen, kunti.
kăntha = rupa, kantha.
kaca, kacā.
kucika = ulat manis, kusyika.
kacapi, kacapi.
kucumbi = garwa, kutumbi.
kara = gawe, kara of kāra.
kari, kara.
kuru = waspada, kurupati, kurusetra, kuruxetra.
karna, karna, kirna, kirna.
karana, karana en kārana.
karuna, karuna en kāruniya.
kirana, kirana.
krêndha = tabêla, karanda en karandawa.
krondho, karanda.
krura, krura.
kêrta, krêta.

--- 2 : 760 ---

kêrti, krêti.
kêrtana, panah, putus, krêntana.
krêtarta = putus, kuwasa, luwih rosa, krêtarta.
kiratarupa = Bathara Guru, kirātarupa.
kartika = lintang, krêttikā.
krêtya = gawe, krêtiya.
krêsna = irêng, krêsna.
krêsni, karsni.
karsana = karêp, karsana.
karawistha = rênggan, wistha.
karpa, krêpa.
krodha, kruda; kroda en krudda.
kriya = gawe, kriyā.
karya = gawe, kāryya.
kêrmi, krêmi.
kurma, kurmma.
kirithi, kirithi.
kakandha, gew. kakăndha, kāndha.
kokila = manuk, kokila.
kadarpa = kadêrêng, kadarpa.
katumbar, katumburu ook kustumbari.
kosa, prakosa, kusya.
kusika = anjalêbut, kusyika.
kasturi, kasturi.
kastawa = puji, stawa.
keswa = rambut, kisya.
koswa = pangangge, kosa.
kesawa, kesyawa.
kaswada = kalong, sfodho.

--- 2 : 761 ---

koswala = prigêl, kausyala.
kisma = lêmah, xma.
kusuma, kusuma.
kasmala = rêrêgêd, kasymala.
kasumba, kusumba.
kawi, kawi.
kowana = cidra, kuhana.
kuwănda, kabanda.
kawaca = prabot, kawaca.
kuwera, kāwera.
kawiwara = pandhita, kawiwara.
kawula, kula.
kala, kāla tijd. kala, piranti, kala bathok, kala pêracik, enz. khala, bêbaya, kalajêngking, kalabang enz.
kali = jaman, kaliyuga.
kulah, kula.
kulina, kulina.
kalantaka = Bathara Kala, kālāntaka.
kalika, N. kala K. in de spreektaal van nalika kalika.
kulita = kulina, kalita.
kalesa = rêrêgêd, klesya.
kelasa = bunglon, kelāsa.
kalpataru (wit), kalpataru.
kêling, kalingga.
kapi = kêthèk, kapi.
kupi, kupi.

--- 2 : 762 ---

kapala, kāpala.
kapila = putih, kapila.
kajiwadana = kapupu, jiwādāna.
kayasa = sêpêt, kasaya.
kama, kāma.
kamandaka, kāmandaka.
kamandhalu, kamandalu.
kumkuma = kunir, kungkuma.
kumuda = tunjung, kumuda.
kumadama = kanisthan, adama.
kumala = musthika, kum āra.
kampita = kagèt bangêt, kampita.
kumba = gêndhong, kumba.
kumbala = jenggot of brêngos, kumbalā.
kaga = manuk, khaga.
kêbo N. maesa K. mahisa.
kêthi, koti.
kutha, kuta.
kathuka = pêdhês, kathuka.
kuthagara, kuthāgāra.
kangkana = binggêl, kangkana.
dahna = pari dānā.
dahana = gêni, dahana.
duhkita = susah, duhkhita.
dana = wèwèh, dāna, pradana = ganjaran, pradāna.
danu = panah, danu.
dina, dina.
danindra = pandhita, diyānindra.
danawa, dānawa, andanawarih, dānawarih, sok mêngkonoa têmbung: têdhake andanawarih, kudu tinulis andanawarih.

--- 2 : 763 ---

danurdara = sêkti, danurdara.
dênta = untu en gadhing, danta.
dênti = dênta ... danti.
dêntaywanjana = urut, adiyntawanjana.
dur, dur = duh en dus.
... dursila, duhsyila.
... durjana, durjana.
... durcara, dusciara.
... durniti, durniti.
... durnita, durnita.
... duryudana, duryiodana.
... dursasana, duhsyāsana.
dara = wêtêng.
... udara = wêtêng.
... adara = prawan.
... dārah = somah.
dira = wani, dira.
durahatmaka of duratmaka = maling, durātmaka.
darana = santosa, darana.
daruna = sabab, daruna.
daruni = Bathari Durga, daruni.
darandara = nyutra, durandara.
daraka = sabar, dāraka.
dirada = dwirada.
daridra, daridra.
daradasih, duradarsyi.
dredya = trisna, hrêdiya.
durta = ala, durta.
duratmaka = maling, duratmaka.

--- 2 : 764 ---

darsana = tuladha, darsyana.
drêstha, drêshtha.
drawina, drawina.
druwasa = Bathara Surya, druwasah.
drêwya = duwe, drawya.
darpa = kudu, darpa.
drupada = drupada.
drupadi = drupadi.
darpaya = darpa.
driya = ati = hardaya, hrêdaya, driya, indriya.
... pancèn driya = păncadriya gew.
dirga = dawa, dirga.
durga = bêbaya, durga.
... durgandana, durgandana.
... durgandini, durgandini.
driganta? diganta.
dirgantara = awang-awang, digantara en digantarala.
drigama.
drugama = drigama gew. = pakewuh, drugama.
durbiksa = drubiksa, gew. durbiksa.
dru of durbala, drubala.
dik = awang-awang, dik.
daka, gew. handaka = banthèng, dāka, nandaka, nandaka.
dikara, adikāra.
dêksa = jêksa, daxa.
duksina = kidul, daksina.
diksura, dhikswara.
dikpra = gajah, dwipa.
dikjaya = digjaya ook dikdaya en digdaya, digjaya of digwijaya.

--- 2 : 765 ---

data = 1. padu, 2. kunêng, datatita, adatatitan.
datu = galuga, dhatu.
dite, aditya, adiytia-wāra.
duta, duta.
ditya, ditiya en daitiya.
dasa, dasya.
desa, desya.
dèsi, dèsyi.
dosa, dosa.
dasih, dāsa.
dêstun, iyadiyastun.
dwi, dwi.
dewa, dewa.
... dewandaru, dewadāru = dewataru.
... dewabrata, dewawrata.
... dewadênta of dewadêta, dewadatta.
dwara, dwāra.
... dwarawati, dwarawati.
dewata, gew. jawata, dewata.
diwasa, diwasa.
dwistha = sêdya, disyta.
dawala = putih, dawala.
dwaja = bandera, dwaja, angin, duliawaja.
dwija = pandhita, dwija, dwijawara, dwinyawara.
diwangkara = srêngenge, diwakara.
dewanggana = dewa ing langit, dewagana.

--- 2 : 766 ---

duli = kapati, duli.
dalima, dālima.
dipa, dipa padhang.
... adipa, ratu.
... dwipa, gajah.
... dwêpa, pulo.
... dwipāyana, dipayana.
dupa, dupa.
dupara, dwāpara.
dipada, dwipada.
dipta = padhang, dipta.
daya = dāya, hudaya, udaya.
diyu, dyu.
deya, deha.
dyata = rambut, jatā, gew. jathagimbal.
dayita = putri, dayita.
dyustha = sirna, dhasta.
dama = nistha, adama.
dibya = luwih, diwya.
tanu = bunglon, tanu.
tanaya = anak, tanaya.
tanapi, tatapi.
tinda, ninda = cacad, nindā.
tăntra = tumurun, tantra.
tuca = nistha, tucca.
tri = têlu, tri.
tara = tāra.

--- 2 : 767 ---

taru = wit, taru.
tirah = pinggir, tira.
trêna = lung, trena.
taruna, taruna.
tarka, tarka.
truka, tutruka, taruka.
tirta, tirta.
trêsna, tresnā.
trustha = bungah, trustha.
trusthi, Tj. Sengk. trusti.
turăngga, turangga.
taranggana = lintang, tārāgana.
tikta = pait, tikta.
tiksna = landhêp, tixna, sutikna, sutixna.
taksaka = ula gêdhe, taksaka.
tata = satata, panêmbah, pranata.
titi, titi.
titah, stita.
tusara = bun, tusāra.
tiwikrama, triwikrama.
tal, tāla.
tala, tala.
... rasatala, rasātala.
... patala = lêmah, pātāla.
... pratala = lêmah, pratala.
tila = ratus, tila.
tula = traju, tulā.
talika = tatkālika.
têlasih, tulasi.
talawya, tālawiya.
tulya = tuli, tulya, luwih, atulya.

--- 2 : 768 ---

talaga, tadhāga.
tapa, tapah, pratapa, pratāpa.
teja, tejah.
... tejamaya, tejomaya.
tiyasa, luwih, atiyasyah.
têmburu, tumburu.
tambul = kinang, tambula.
têmbaga, tāmraka.
tega, tiyāga.
tabya, Kw. zva. tabe (Skr. ksan tawiya).
tathaka, talaga, talāka.
su, su, suwarna, suwarna.
saharsa = bungah, saharsa.
sahasa = sarosa, sahasā.
sahaya = kănca, sahāya.
sana, sana, hasana, asana.
sunu, sunu.
suna, suna.
sena, sena, senapati, senāpati.
sanan = gajah, sana.
sindu, sindu, sindurja, sinduraja en sindupati.
sandukara = anjurungi, sādhukāra.
sêndawa, sendawa.
sandeya, sumêlang, sandeha.
santi = puji, syanti.
Sinta = Sita.
sănta, syanta.

--- 2 : 769 ---

santana, santāna.
santanu, syantanu.
santika, syantika.
santosa, sāntosa.
sanityasa zie bij nityasa.
sanjata, sanjata.
sanjaya, sanjaya.
sunya, suniya.
sunthi, syunti.
suci, syuci.
sri, syri.
sara, syara.
sari, sāra.
sura I.1. Kw. 1. zva. dewa en widadari (skr. sura).
... 2. zva. arak of sajêng (skr. surā).
... 3. zva. wani prang, linuwih (skr. syura).
... 4. zva. kêthèk (syura).
... 5. zva. buta (skr. syura).
... II. k.N. suntên K.D.
... III. k.N. arit, jago.
sori, verb. van het Skr. isywari.
sirah, syirah.
sirna, syirna.
sarana, syarana.
suranadi, suranadi = kaendran.
surendra, surendra van sura en indra.
sarănta, syrānta.

--- 2 : 770 ---

sarkara, syarkarā.
suraksa, suraxa of suraksya.
srêda, syradda.
sardana = sugih, sadhana.
sardula, syardula.
sardula wikridita, syardula wikridita.
sruti, syruti.
sarta, sartha.
srati, sarathi.
surata, surata of syuratā.
sarsa = bungah en silir saharsa.
sirsa = pucuk, syirsa.
sarasa = sārasa.
sirsana = rasanā.
sarasija = kêmbang tunjung, sarasija.
sarwa, sarwa.
srawana = kasa, syrāwana.
surawadu, surawadhu.
suraloka, suraloka.
suralaya, surālaya.
sarpa, sarpa.
surapati, surapati.
saroja = kêmbang tunjung, saroja.
sarjana, sarjana.
sraya, asyraya.

--- 2 : 771 ---

surya = srêngenge, surya.
... suryakăntha, suryakānta.
sraba, syrawah.
surabi, surabi.
srêngkara, sangkara.
srêngga, srêngga.
suranggana ook wel surènggana, surengganā.
srênggara, Kw. zva. pangungrum, srênggāra.
srênggala, srênggāla.
saka, aji ... syaka.
sika, syika = irung.
... sikarini, sikharini.
suka = bungah, sukha.
soka, syoka.
sukăntha, sukantha.
sakri, syakri.
sukra, syukra.
sikara, syikhara.
sukara, cèlèng, sukara.
sukarta, syokārta.
sakti, syakti.
saksi, saxi.
siksa, syiksa.
sukla = sasi purnama, syukla.
sakatha = kareta, syakata.

--- 2 : 772 ---

sad = nêm, sad.
... satpada = kombang, satpada, zespoāt.
sadu, sādu.
sidi = bênêr, siddi.
suda, syudda.
sudi, syudhi.
sudra, syudra.
sudira = luwih wani, sudira.
sudarsana = sudarsyana.
sidikara, siddikara.
sadewa, sahadewa.
suddha = suci, syudda.
sêdya = sadiya.
sudama = lintang, sudāma.
sadaga = angin, sadaga.
sudibya = sudiwya.
sata = pitik, syata.
sato, satwa.
sêta of sêpta, syata.
sita = putih, sita, sitarêsmi = rêmbulan, sitarasimi.
siti, siti.
... sitija, sitija.
suta, suta.
... seta = putih, siweta.
sètu = bêndungan, setu.
satru, syatru.
sutra, sutra.

--- 2 : 773 ---

setra, setra.
satriya, xatriya.
sêtuti en hastuti = sêmbah, stuti.
setawa = măntra, stawa.
sutapa, sutapā.
sêtya, satiya.
sotya, syauciya.
sêtyaki, satiyaki.
sêtyawati, satiyawati.
sêtyajit, satiyajit.
sêtyaboma, satiyabama.
satmata van sat, sasat, saxat.
sitangsu, sitāngsiu.
sasa = lintang, syasya.
... sasadara = rêmbulan, syasyadara.
sasi = rêmbulan, syasyi.
sisa of sesa, syesa.
sasra = sèwu, sahasra.
susra = kocap, en misuwur.
... susrawa, susirawah.
suska = aking, siuska.
sasat, prasasat, saxat.
sastra = tulis, syāstra.
susila, su en sila, syila.
sisya = siswa gew. syisiya.
sasmita, sasmita.
sasăngka, syasyāngka.

--- 2 : 774 ---

sawa = bangke, syawa.
swana, kringêt, syana, blud, syiwāna, houd.
swanita = kringêt, sionita.
swara, swara.
swarga, swarga.
sewaka, sewaka.
suwita, suhita.
sewasugata, syaiwa en saugata.
swela = pucuk, suwela, swelacala, swelagiri enz.
swami = bojo, swāmi.
sawega = sadhiya, samwega.
sila, syila.
sula = landhêp, sundêl, gêgaman, syula, sulastri = patrêm, trisula.
... sela 1. watu, syila, 2. gunung, syaila.
saloka = upama, syloka.
sulaksana = badan, sulaxana.
salaka, syalaka.
sopana = dalan, sopāna.
supraba, supraba.
supada = marga kang samun, sywapada.
sapta = pitu, sapta.
sapta = doyan, sakta.
supata, syapatha.
supatni, siepatni.
supatra = êluh, asyrupāta.

--- 2 : 775 ---

saptarêngga, syatasringga.
sudha = mega, sudā.
sujana, sujana.
sujanma, sujanmā.
saya of wisaya = piranti, caya en sancaya.
sayana = klasa, syayana.
syandana of swandana = rata, siyandana.
sayaka, sāyaka.
syaswa = luwih, swasiha.
sayêmbara, swayangwara.
sama, sama.
suma, suma.
soma, soma.
samuha, samuha.
suman, angsyumān.
samanta = kabèh, samanta.
samantara = ora suwe, sama en antara.
sumèru, sumêru.
samirana, samirana.
samêkta, samāpta (= rumanti).
sêmadi, samādi.
samadana = kori, sambādana.
samudra, samudra.
samudaya = sabarang, samudaya.
sumitra, sumitra.
samipa = pinggir, sāmipa.
sampurna = rampung, sampurna van purna.
sampati, sampāti.
samaja = gajah, samāja.

--- 2 : 776 ---

sêmaya, samaya.
sambrama, sambrama.
sêmbada, samwāda.
sumbadra, subadra.
sambawa = sêmbada, sambawa.
sambiwara, samwyawahāra.
sambega = patut, samwega.
sumbaga = misuwur, subaga.
sigra, syigra.
sagara, sāgara.
sugata = suguh of pandhita, sugata.
saba = pakumpulan, sabā.
suba, syuba (sinuba-suba).
soba = murub, syubā.
sabda, syabda.
subasita, subāsita.
subasiti, syuba en syiti.
subamanggala 1. kêpyuring udan, en udan awor panas. 2. bêciking pangarêp, senapati. 3. anjajari, 4. têtabuhan.
syuba en manggala.
singha, singha.
... narasinga, narasinha.
sangara, sanghara.
săngka = gong en bêndhe, syangkha.

--- 2 : 777 ---

sangkara, syangkara.
sangkala, sangkala.
singasana, singhāsana.
sangsara, sangsāra.
sangsipta = dados en têmahane, sangxipta.
sangsaya, sangsyaya.
sanggraha, sanggraha.
singgêla = ceylon, singhala.
sanggya = kabèh, sangga.
sanggama, sanggama.
wi = luwih, wi.
wah = pagonan,[36] wah.
wahana, wahana en wāhana.
wahini, wahini.
wahya, wahya.
wana, wana.
... wanadri, wanadri.
... wanawasa, wanawāsa.
... wanantara, wanāntara.
wèni = sirah, wêni.
wanita wadon, wanita.
... hitung, ganita.
wandu, bandu.
wêndra, wrenda.
wandya, zva. wande, wandiya.
wanta, zva. angin, wāta.
waca, wāca.

--- 2 : 778 ---

wêca, wāca.
wacana, wacana.
wicara, wicāra.
wicaksana, wicaxana.
wicitra, wicitra.
wara, wāra.
wira, wira, prawira.
warih, wari.
waraha, wāraha.
wrahaspati, srêngenge en kêmis, wrêhaspati.
warna, warna voor rupa.
... waruna voor banyu.
wirănda, wiroda.
wrêkodara, wrêkodara.
wrêksa. wrêxa.
warda, warda.
wêrda of wrêda ... wrêdda of wrêddah.
wêrdi ofwrêdi ... wrêddi.
wêrdu of wrêdu ... lêmês, alus, wrêdu.
wurda of sawurda, wurda.
wiruda, wiruda.
wrat = kêmbang, wrehat.
... wratsari of wratsăngka = kêmbang cêpaka.
... wratmaka = kêmbang gambir.

--- 2 : 779 ---

warta of wêrta, wārta, wrêtta.
warti of wêrti, wārti, wrêtti.
warsa, warsa.
warsi, warsi.
wrêsni = santana, wrêsni.
wursita = pitutur, rucita of aracita.
wrêsthi of wrêsti = udan, wrêsti.
wirasăngka, wirasyangkha.
wiradha = duka, wirāda.
waruju, awaraja.
warya = gêdhe, warya.
wirya, wirya.
warga, warga.
wirage = susah, wirāgi.
wiratha, wirata.
waranggana, warāngganā.
wika = laki, abika.
wiku = bixu.
wikara = padhang, wikāra.
wikridita = galak bangêt, wikridita.
wikrama of tiwikrama, wikrama.
wakta = ucap, waktā.
waktra = pangarêp, waktra.
wada, wāda.
wida, widdha.

--- 2 : 780 ---

widi, widi.
wudi een groote Lo boom (Skr. bodi).
weda, wedha.
wadana, wadana.
widura, widura.
widuri = badari, wadari.
... akik widuri, waidurya.
widadara of widadari, widiyadara of widiyadari.
... midadarèni, midadareni.
wadata, bij zit, bij wijf, awadata.
wadya, badwa.
wedya, zonde, misdaad, awadiya.
widayaka = pujăngga, widhayaka.
widagda = putus, baud, widagda.
wati = awang- awang, jagad, wati.
witi = kang tinitèn, witti.
witana, witāna.
watgata, tatu, nalika, awagāta.
wasa = wênang, wasya.
wasi = pandhita, wasyi.
wisa = wisa.
wisnu, wisnu.
wasana, awasāna.
wisuna, pisyuna.
wisarja, h, wisarga.
wisuda = tulus, wisyudda, wasta, awastha.
wastu = hèstu, nyata, wastu.
... sawastu = saèstu.

--- 2 : 781 ---

wasita = pitutur, basita.
wastra, wastra.
wasesa, wisiesa.
waswa = mêsthi, waisyiya.
wiswa = rusuh, wiswa.
wisalyaharini, wisyaliyakarini.
wisaya, wisaya.
wisma, wisyma.
wistha = bundêr, uwoh, musthika, wêsta.
wèsthi = pakewuh, wisti.
wisangkatha, wisyangkata.
wiwaha, wiwaha.
wiwadha = pakewuh, wibanda.
wiwara, wiwara.
wala, wala.
wila = maja, wilwa.
walika = ula, mallika.
wilutama, tilottamā.
wilasa, wilasa.
walepa = ladak, awalepa.
wilapa = layang, wilāpa.
wilaja = lunga en kalong wilaja.
walgita = layang, walgita.
wipra = pandhita, wipra.
wilapa = rusak, wiphala.
wija = pangkat, perang sewa, wija en mica.

--- 2 : 782 ---

wijanu = taman, wijana.
wajik = jaran, waji.
wayu = lungse, wayu.
wayah (tijd) wayah.
wiyana = yuwana, wyana.
wyarta, wyartha.
wyakarana, wyakarana.
wiyadi = susah, wyadi.
wiyat = awang-awang, wiyat.
wiyati, wiyati.
wiyoga = susah, wiyoga.
wiyăngga = kodhok, wyangga.
wimana = tunggangan, (dhapur ambèn dipikul) en garudha wimana.
wimba = wêtu, bimba.
wigêna = rikuh, wigna.
wigata = tatu, wiyata.
wigati, wigati.
wagiswara, wagisywara.
wignya, wijana.
wibisana, wibisana.
wibawa, wibawa.
wibajya = sêmbada, wibajya.
wibaga = misuwur, wibaga.

--- 2 : 783 ---

luh, k.N. waspa k.I. wasypa.
lohita = gêgaman, lohita.
lana, lêlana, lalana.
lina = pati, lina, pralina.
locita = ngunandika, locita.
loka, loka, triloka enz.
lokika, laukika van loka ook zva. dunung en suci.
lukita = têmbung en tatakrama, lokita.
laksana, laxana, laku.
laksmi, laxmi, ayu.
laksmana = lêsmana gew. laxmana.
lata, lata.
lawana, lawana, asin en pêdhês.
lalita, lalita, bagus enz.
lepa, lepa, labur.
laya, laya, mati, pralaya, pralaya, mati.
lagu, lagu = ukara, têmbang.
lêgêna, nagnā, wuda.
lêgundhi, niergundi.
lêgawa, lāgawa.
laba, lāba = bathi.
labu, alābu = lêbur.
loba, loba = drêmba.
lêbda, labdā = olèh.
lingsa, lixa = tuma.
... lesya = pada lingsa.
lingga, lingga = awak.
lênggana, langgana = suthik.

--- 2 : 784 ---

langgala of nanggala, lānggala.
pahala, phala = pakolèh.
punca, puccha = buntut.
pănca, panca = lima.
... păncanaka, pancanakha.
... păncajanya, pancajaniya.
... păncakumara, pancakumara.
... păncawala, pancabala.
pancaka, mancaka, paprangan.
panuli, tuli.
pandhu, pāndu.
pandhita, pandita.
pandhawa, pāndawa.
pandhapa, mandapa.
panjara, panjara = kunjara.
panjuta, jut, damar.
pacima of pascima, pascima.
prahara, prahāra.
prahita of parahita, parahita = guru.
puruhita, puruhita = anggêguru.
prahastha, prahasta.
prana, prāna, ati.
prani, prani, angên-angên.
purna, purna, rampung.
purnama, purnamāh.
pracăndha, pracanda, prahara.
paricara, paricara, paranyai.
praceka, pratiyaka.

--- 2 : 785 ---

pracoda, pracud, camêthi.
pracaya, pratiyaya, pitaya.
pracima, pracina, kulon.
pararta, parārtha, sugih.
prakara, prakāra.
prakirna, prakirna, tata.
parikrama, parikrama.
prakosa, prakāsya.
pariksa, parixa.
parikêsit, parixit.
prakêmpa, prakampa = kampita.
prakatha, prakata, rame.
prada, parada.
pêrda, pêrdi, wraddha.
pêrdi, wraddhi.
pardika, wartika, jarwa.
pradaksina, pradaxina.
pradipta, pradipta.
pradăngga, mredangga, gamêlan.
parta, partha.
pratita, prathita, santosa.
pratisara, pratisara, pikukuh.
pratistha, pratistha, mungguh.
pratiwa, parthiwa.
pratiwi, prethiwi, bumi.

--- 2 : 786 ---

pratiwandhan, pratibanda, pakewuh.
pratola, prethula, kêndhi.
pratyaksa, pratiyaksa, têtela.
pratiyatah, apratihalah.
pratama, prathama, putus.
pratima, pratima, golèk.
pratignya, pratijnya, punagi.
protbuta, probhuta, anggêgirisi.
pratănggapati, patanggapati, srêngenge.
parasu of ramaparasu, parasyurāma.
parosa of prusa, gew. parawasya.
purisa, purisa, tai.
purusa, purusa.
prasada, prāsāda, gêdhong.
prastawa, prastāwa, waspada.
parswa of praswa, parsywa, gunung.
prasagya, prasyasiya.
purwa, purwa.
purwaka, vurwaka, wiwitan.
parwata of prawata, parwata gunung.
parwasa of prawasa en parawasa parawasya, katiban tangan.
pralampita, pralampita, pralambang.
paripurna, paripurna, pulih.
prapta, prāpta, têka.
prapti, prapti, têka.
pradhah, pradah, bêdhah.
praja, praja, nagara.
prajaka, prajaka, utusan.

--- 2 : 787 ---

parjaya of prajaya, parājaya.
praya, prāya, ati.
priya, priya, lanang.
prayitna, prayatna.
prayojana, prayojana, budi.
priyêmbada, priyamwada, pangungrum.
pranya, prajnya, bakal, wignya.
prama, parama, luwih, putus.
param, parampara, param, para, pandhita.
pirma, prema.
pramana, pramāna, tamat.
parimana, parimāna.
pramanêm, pramānam, sidhêm.
paramarta, paramārtha.
pramuka, pramukha, panggêdhe.
pramata, pramita, panunggul.
parimita, parimita, luwih enz.
paramastri, paramastri, widadari.
paramastuti, paramastutu, panêmbah.
pramèswari, parameswari.
pramèsthi, taramesthi[37].
prameya, prameya, punggawa.
pragasa, pragasa.
pragalba, pragalba, macan enz.
pragnyana, prajnyana, bungah.
pragăngsa, pragasa, kêthèk.
praba, prabā, sorot.
prabu, prabu, patut

--- 2 : 788 ---

prabancana, prabanjana, angin.
paributa, paributa.
paribasa, paribāsā.
prabawa, prabawa zov, paribawa.
paribawa, paribawa, pangapêsan.
prathistha, prathistha.
parangmuka, parāngmukha.
pika, pika, iwak banyu.
paksa, paxa.
pêksi, paxi, manuk.
pakaja, pangkadia.
pidana, pidana, ukum.
padarakan, adara, idak padarakan.
paduka, padukā.
padma, padma, kêmbang tunjung.
padmasana, padmāsana, padmanaba, padmaraga (kasur sari).
padmi, padmi, bojo.
pati, pati.
pita, pita, kuning zie Port.
putih, putih.
patra, patra, godhong.
putra, putra.
putri, putri.
patarana, pratarana.
putraka, putraka, putu.
patrêm, patram.
pataka, pātaka, bilai.
pasu, pasyu, sato kewan.
pisaca, pisyaca, wêwêdi.
pisita, pisyita, ngluwihi.

--- 2 : 789 ---

pustaka, pustaka, layang.
puspa, pusypa, kêmbang.
puspaka, pusypaka.
puspita, pusypita, kêmbang.
pasupati, pasyupati, macan.
pusthi, pust, cêkêl.
pasthika, sphatika, pathi.
pasang, pasangyogya, sang yoga.
pawana, pawana, angin.
pawaka, pāwaka, gêni.
pawitra, pawitra, suci.
puwasa, upawāsa = Arb. Siyam.
pala, phala en verg pahala.
palihara, parihara, sikara.
palana, paliyāna.
palacidra, palacidra.
plaksana, laxana.
palasara, parasyara.
pulasara, purahsara, purassara.
palastra, paratra.
paliwara, pariwāra.
palawija, pala en wija (Skr. Wija).
plawaga ook wel palwaga, plawaga, kêthèk.
palupi, ulupi, garwa paminggire R. Janaka.
palguna, phalguna.
palgosa, pragasa, kêthèk.

--- 2 : 790 ---

plangki, Hind. Palauguin.
plangkan, parjangka.
padholwa of padholya, dola, horêg.
puja, pujā.
pêtha, pata, pêthane kaya macan.
patha, unthuk banyu.
pithi, pethi.
pathola, pathola, cindhe.
punggawa, punggawa.
dha.
dhana, dana, arta.
dhêndha, danda, sanjata.
dendha, patrapan.
dhara = dara, dhara.
prastha, danstra, siyung.
dhèrya, dhairiya.
dhik, dik, adhi.
dhaka, udaka en daka, banyu.
dhika of dika, adika.
dhatu, dhatu, ratu.
dhêstha, jiyaistha, ganjil.
wêsthi, dusthi, alis.
dhêstharata, dretarāstra.
dhwa of dhuwa, dwa.
dhwani, dwani, uni.
dhangacarya, acariya, pandhita.

--- 2 : 791 ---

ja.
ja, ja, mêtu.
ji, ji, siji.
jahnawi, jahnawi.
jihma, jihma, goroh.
jana, jana, wong.
kaloka kajana priya, janapriya.
janardana, janardana, Wisnu.
janaka, janaka.
jintên, jira.
jăntra, cātra.
jantaka, jataka, cilaka.
jaramaya, jarā en āmaya.
jaksa, adijksa.
judi, diyuta, totohan.
jodana, jas en dānam, ngubungi.
jati, jati, têmên.
jatu, jatu, bumbu.
jatukrama, anjatoni, jaton (= jantonan Spr).
jatya, jatiya.
jatmika, adiyatmika, antêng.
jiwa, jiwa.
juwita, duhitā.
jwala, jwala, gêbyar of sorot.
jala, jāla.
joli, doli.
jalada, jalada, mêndhung.
jaladi of jaladiyan, jaladi, sagara.

--- 2 : 792 ---

jaladara, jaladara, mêndhung.
jalma, janma.
japa, jāpa.
judhi, yodi, pêrang, judhipati van Wrêkodāra.
jayantaka, jayanta.
jayadrata, jayadratha.
jamadagni, jamadagni.
jêmbawati dochter van Bagawan Kapi Jêmbawan.
jaga, jagre.
jagra, jagara = jaga en rontèk.
jagad, jagad, jagattraya.
jagadara eigenam van Baladewa Haladara, jaladara.
jugala, anjugalani, yugala, bantah, tandhing.
jatha, jatha, siyung.
jênggala, janggala, buta.
yukti, yukti.
yaksa, yaxa, buta.
yadi, yadi, yèn.
yuda, yudda, pêrang.
yoda, yoda, prajurit.
yata, yatta, nuli.
yati, yati, pandhita.
yuta, niyuta.
yatna, yatna.
yatana, yatana.

--- 2 : 793 ---

yatra, yatra.
yasa, yasa.
yuswa, ayusiya.
yuwana, yauwana, slamêt.
yowana, yauwana, jajaka.
yowati, yuwati, prawan.
yudhisthira, yudistira.
yujana, yojana, sapandêlêng = salêksa dhêpa.
yuyutsuh, yuyutsuh.
yamani, yamadani.
yoga, yoga.
yogiswara, iogiswara.
nya.
maha, mahā.
mahendra, mahidra.
maharêni, mahārani.
mahardika, mahardaika.
maharsi, maharsi.
mahadewa, Mahadewa.
mahadèwi, Mahadèwi.
mohita, mohita, susah.
mahetala, mahitala, bumi.
mahisi, mahisi, garwa padmi.
mahosada, mausada.
mahèspati, mahismati.
mahapurusa, mahapurusa, prawira.
mani, manih.
mina, mina.
manohara, manohara.

--- 2 : 794 ---

munindra, munindra van muni en indra, pandhita gêdhe.
menaka, menaka.
manikkara, manikara.
manikêm, manikya.
muniwara, muniwara, pandhita.
manila, mahanila.
menda, mindha.
mănda, manda, alon.
mandra, mandra, angin lesus.
mundara, pundarika, kêmbang tunjung.
mintuna, mithuna, kêmbar.
mantri, mantri.
măntra, mantra, japa.
mintaraga, mitaraga, panglugas raga.
manusa, manusa.
mandhala, mandala, ubêng, bumi mandhala = bumi mubêng.
... udhêt mandhala giri = kaubêngake.
măndhalika, mandali.
mênyak, k.N. sela K. syaila.
mêrcu, mretiyu, gêni of upas.
murca, murcha, musna.
marica, marica.
murcita, murchita, musna.
marcapada, martiya.
murka, murkha.
marakata, marakata, murub.
mêrdu, mredu, alus.
murda, murdda, êndhas.
mêrdyu, marju.

--- 2 : 795 ---

mêrta, amreta, adhêm.
mêrti, mreti, pati.
murti, murti, linuwih.
maruta, māruta, angin.
marapada, amarapada, kaswargan.
marga, mārga.
marabuwana, amarabuwana.
mukar: mungkar, mukhara, mangarêp.
mukti, mukti = bukti of mangan.
muktah, mukta, mati.
mukya, mukhya.
makutha, makuta.
madu, madu.
madura, madura, lêgi.
madrin, madri, garwa pandhu.
mudita, mudita, rahayu.
mêta, metta, gajah mêta.
mote, mutiya = mutyara.
matra, mātra, kêdhik, samatra = sakêdhik.
mitra, mitra, prasanakan.
mutra, mutra, uyuh.
mataram, mantharam.
matsika, maksika, kalabang.
matsya, matsiya, iwak loh.
mutyara, mutiyara zie bij mote.
matang, mata, mulane.
matêngga, matangga, gajah.
musna, muxana.
masika, verk. v. munasika, dimasika, pass.

--- 2 : 796 ---

maswapati, matsxapati.
musala, musala.
mule of mêmule, mulya.
mulud, maulud.
malawa, malawa, malawapati, malawapati.
mulya, mulya.
mudha, muda, bodho.
madhana, madana, asmara.
mêjana, madiyama, sêdhêngan.
maya, maya, samar.
mayasuta, mayasuta = Bathara Surya.
miyangga, wiyangga, salira, mênyawak.
motha, pota, gêblêg.
manggala, manggala, pangarêp.
guha = guwa, guha.
gahyara, gahwara, jurang.
gauta of gaota, anggawartta.
gana, gana, mega.
gini, gini, nagagini, nagagini.
guna, guna.
gêniraga, raga, raga.
gunawan, gunawan.
gănda, ganda.
gêndari, gandari.
gandarwa, gandarwa of gandarba.
găndawati, gandawati.
găndapura, gandapura.

--- 2 : 797 ---

gandhewa, gandiwa.
gundhala, gundala, trêbang.
gănja, gunja.
gêntha, gantha.
gênthayu, jatayu.
gocara, gocara, ajar.
garu, agaru.
giri, giri.
guru, guru.
gora, gora.
graha, greha.
grahana, grahana.
graita, grahita.
gêrna, ghrna.
garini, grehini.
gurnita, gurnita.
gurda, niyagroda, wit waringin.
gardapati, trigartapati.
gardaba ook gadarba, gardaba.
garwita, garwita, digsura.
garudha, garuda.
graji, krakaci.
garjita, garjita.
gêrma, mrega.
grami, wanig-grama, dagang.
garba, garba.
garbini, garbini.
gada, gadā.
gadamadana, gandamadana.

--- 2 : 798 ---

gadgêda, gadgada, kagèt.
gati, gati, têmên.
gita, gita, kagèt, anggit.
gatra, gotra = gambar.
guskara, puskara, sumur.
gu(go)sthi, gosti, gunêman, rêmbugan.
guwa, guha.
gula, gula, mênyan.
galuh, galuh = putri.
glana, glāna.
gulma, gulma.
gupa, gopa.
gapura, gapura.
gupita, ginupita, gupita, inganggit.
gupala, gopāla = buta.
gadha, gadha, goragadha.
gajah, gaja.
gajendra, gajendra.
ganyana, jayana, angên-angên.
gama of agama, gama, agama, panatagama.
gambira, gambira = berag.
gagana, gagana, awang-awang.
gatha, ghata, wadhah.
gathi, ghati, jam.
gothaka, karkotaka, lawang.

--- 2 : 799 ---

gathita, ghatita, jam.
gathutkaca, chatotkaca.
gangga, gangga.
ba, bha, bawera, prabayasa.
bahu, bahu.
bahni, wahni = gêni.
bana, bāna = wana.
banaspati, wanaspati.
banowati, bhanuwati.
bina-bina, ka ... bhinna = kagila-gila.
bindi, bhindipāla.
bănda, bhanda of bandha.
buntala, butala.
bandhu, bandhu, abăndhabandhu.
băndha, bhănda.
bandhosa, manjusa.
bacira, pracira, ara-ara.
bara, sa ... wara, satus yuta.
bari, bheri, gubar bèri.
brahala = bhattara.
brahma, brahma.
brahmana, brahmana.
brahmani, brahmani.
brahmarsi, brahmarsi.
brana, abharana.
baruna, waruna.
brata, wrata.
brêtya, bretiya.

--- 2 : 800 ---

burisrawa, burisyrawah.
brastha, brasta, lêbur.
birawa, bhairawa, rowa.
barla, bhalla, rupa.
braja, wraja.
brama, bhrama.
bramanta, bhramanta lees braminta = sêdhih.
bramara, bhramara.
bramatya, brahmahatiya less bramantya = nêpsu.
bargawa, bhargawa.
burbuwah, bhoorbuwah, awang-awang.
brangti, bhranti.
baka, baka, rosa.
bêkta, bhakta.
bukti, bhukti.
biksa, bhixa, lêlêmbut.
biksu, bhixu, sapi.
baksana, baksana.
buda, budha.
budi, buddhi.
beda, bheda.
badra, bhadra, mêndhung.
budiman, budhiman.
bita, bhita, wêdi, nirbita = tanpa wêdi.
buta, bhuta.
basa, bhasa.
basu, wasu, asu.
bisa, wisa.
bisana, bhisana, gêdhe.
busana, bhusana, panganggo.

--- 2 : 801 ---

bisanna, wisanna, baribin.
basănta, bhasanta.
busur, busur, tamèng gandhewa.
basuki, wasuki.
biseka, abhiseka, panyuba-suba.
baskara, bhaskara, srêngenge.
basudewa, wasudewa, Porst van Madura.
baswara, bhaswara.
busal van gusali, juru gusali, kausyati.
bisaya, atisyaiya, kaliwat luwih.
basma, bhasma, gêni.
basmi, bhasmi, kobong.
bisma, Bhisma.
bismaka, Bhismaka.
bawa, bhawa, swara.
bawana of buwana, bhawana.
baladhika, balādhika.
bulubêkti, balibhakti.
bupati, bhupati.
buja, bhuja = bau.
boja, bhojiya, pangan, bojana dhahar kêmbul.
bajra, wajra, angin.
bujăngga, bhujangga = ula.
baya, bêbaya, bhaya, pakewuh.
bayu, wayu, angin.
beya, wyaya = salaran.
byuha, wyuha.

--- 2 : 802 ---

byantara, abhyantara, ngarêp.
bayantaka, bhaya-antaka, pati.
byakta, wyakta = nyata.
byatita, wyatita, nêngna.
biyasa, abhyasa.
byapa, wyapya = kuwasa, byapaka = nguwasani.
bama, wama, tangan.
bima, bima.
bumi, bhumi.
boma, bomakawya, Bhaumakawya.
baga, bhaga = I lèng II bage.
bage, bhagya.
boga, bhoga = pangan.
bagna, bhagna = rusak.
beganănda, meghanada.
bagadênta, bhagadatta.
bagawan, bhagawan.
bêgja, bhagya.
bagya, bhagya.
bathi, bhati.
bathara, bhattara.
băngga, bhangga.
thika, tika, layang.
nguniwèh = utawi.
ngarpat kapanasan = alun-alun.
ngrapat kapanasan = alun-alun.
ngastina, Hastina-pura.
ngawăngga, Wăngga.
ngalêngka, Langka.
ngupadesa, upadesya = prayoga.
ngayodya, ayodhiya.
ngabimantra, abhimantra.

--- 2 : 803 ---

Têmbung Walănda. Holland.

Hindiya, Indie Nèdêrlan Hindiya, Nederlansch Indie.
urdi = order.
urdênas, ordannans.
arttikêl, artikel.
èrloji, horologie.
harpuwis, harpuis? apa garpu.
hak (kulambi), haak.
usar, huzaar.
helo, el, elle.
holan, Hollandsch.
aliyas, alias.
hup, hoofd.
upêrklaring, verklaring.
upas (wisa), oppasser.
upsir, officier.
apèl, appel.
amral, admiraal.
ongkos, onkosten.
èngsèl, hengsel.
nagêl, nagel.
cakur, jagthoorn.
cal of sal, syaal.
rundha of răndha, ronde.
roki, rok.
rikning, rekening.
rèkên, reken.

--- 2 : 804 ---

rad, raad.
rus, roos.
russêdhah, rustdag.
residhèn, Resident.
rol, rol.
rolak, rollang.
rolis, rollezen.
repot, rapport.
ram, ram.
rumpi, rompye.
règên, regent.
rêbal = pêrbal, proces-verbaal.
rangsum, rantsun.
kaos, kaus.
kênir, knier.
kênèkêr, knikkêr.
kênap, knaap.
kênur, snur.
kandêlar = pandêlar, kandelaar.
kantin, cantine.
kantor, kantoor.
kontrak, kontrakt.
kar, kaart.
kristin, kêstin of kêsting, satijn.
kruwik, kruik.
krêbin, karabijn.
krêbil, korbeel.

--- 2 : 805 ---

karang, karang melik, karnemelk.
koki, kok, kokkin.
kèkêr, kijker.
kokar, cocarde.
kakus, kakhuis.
kokis, kukjes.
kètèl, ketel.
kusir, kutsier.
kêstin, satijn.
kêstal, stal, kêstalan, stalling.
kêstèl of sêtèl, stel.
kêstop of sêtop, stof.
kêstabêl of sêtabêl, constabel.
kêspur of sêpur, spoor.
kul = kobis, kool.
kêlah, klagt.
kulnèl of kolènèl en kurnèl, kolonel.
kèlèr, kelder.
kaleja, kleedje.
klonyo of plonyo, cologne.
kêlam, klamp.
kap = thonthor, kap.
kopi, koffie.
kipêr, keper.
kopêr, koffer.
kopral, korporaal.

--- 2 : 806 ---

kaptin, kaptein.
kapitan, kapitein.
kumêndur, kommandeur.
kêmandhah, kommando.
kumêndhan, kommandant.
kumpêni, compagnie.
kompor, komfoor.
kêmidhi, komidie.
drèl, drillen.
dêrbus = dêrbis, gew. douderbus.
dêlèr, edelheer, de Edele Heeren.
dim, duim.
tar, taart.
tir, teer.
taromprèt, gew. salomprèt, trompet.
tèkên, teekenen.
têksir of têpsir, taxering.
têsmèn, testament.
tuwidhe, tweede.
taplak, tafellaken.
tayoli, olie.
tambur, tambur.
tong, ton.
sênapan, snaphaan.
srêbèt, servet.
sak, zak.

--- 2 : 807 ---

sêkonyar, schooner.
sêkoci, schuitje.
sêkotor, kotter.
soklat, chocolaad.
sêkongkêl, gekonkel.
sètêni, sijdneij.
sêtrika, strijken.
sêtrap, straf.
sêtrup, stroop.
sêtriman, stuurman.
sêtat, staat.
sêtut, stoot.
sêtiwêl, stevel.
sosis, soucijs.
sêlèdri, selderij.
suldhat, soldaat zie saradhadhu.
sêlomprèt, trompet.
salebrak, schabrak.
sop, soep.
sopi, zoopje.
sêpèn, dispens.
sêpir, cipier.
sêpot, heetspot.
sêmir, smeer.
sêmur, gesmoord.
sègêl, zegel.
waswan = padusan, waschwan.

--- 2 : 808 ---

Walănda, Hollansch.
landrad, landraad.
lêntera, lantaarn.
lak, lak.
lakên, laken = sangkêlat.
lèkêr, lekker, lèkêran.
lat, laat.
lot, lood.
litnan, luitenant.
lis, lezen.
lès, lijst.
los, loods.
lêspangan, spaning.
lesiyun, legioen.
lapur, rapport, rêpot en pratela.
lopêr of lopor, looper.
loji, loge.
lêgandir, grenadier.
lêgundêr, gragonder.
lègêr, legger.
lobrèci of lurberji gew. lovertje.
labrag, rabraken.
pun, pond.
ponès, vonnis.
panci, pance, pannetje.
pondhêmèn, fondament.
poci, potje.
picis, pietje.
pir, veer.

--- 2 : 809 ---

prèi, vrij.
prin, vrind.
prênis, vernis.
porok, vork.
partikêlir, particulier.
prêsèn, present.
pursêkot, voorschot, êmpingan.
prêsil, perceel, kabudidayan.
pêrmili, familie.
prêgul, verguld.
pak, pacht.
pokrol, procureur.
pot, pot.
patrol, patrouille.
patrum, patroon.
pas, pas.
pêstil, pastel.
pistul, pistool.
pal, paal.
pèl, veil-veilen.
pilar, pilaar.
plêkat, plakaat.
plat, plaat.
polèt, epoulet.
plitur, polituer.
plès, flesch.
plêsir, plaisir, pleizier.

--- 2 : 810 ---

plêstèr, pleister.
pulmak, volmagt, wakil.
polong, peulen.
pompa, pomp.
pabrik, fabriek.
dhis, dienst.
dhus, doos.
dhuwit, duit (Skr. artha).
dholok, dolk.
dhipisi, divisie = afdeling.
dham, dhamdhaman, damspel.
dhongkrak, dommekracht.
dhangsah, dansen.
jênèwêr, janever.
jendral, general.
juris of joris, joris, kêthèk.
jas, jas.
juli, juli.
joprit, jouverrek.
jagêr, jager.
jongos, jonges.
musik of musikan, muziek, muziekant.
mêstri, meester.
mal, mal, klêbut.
mayor, majoor.

--- 2 : 811 ---

gona, goni, Holl, guni.
gurnat, granaat.
grutni, grootenne.
got, goot, larèn.
gitnisa, verk. v. grootkruis.
gas, gaas, dimar gas.
gèspêr, gesp. gèspên.
gladri of gadri, galderij.
gêlas, glas.
guldhên, gulden.
guprenur, gouverneur.
guprêmèn, gouvernement.
bênèt, kabinet.
boncis, boontjes.
bir, bier.
bur, boer.
baron, baron.
branduwin, brandewijn.
bruk, broek.
barliyan, brillant.
brêgada, brigade.
buk, boek.
baki, bakje.
Batawi, Batavia.
botol, bottel = gêndul.

--- 2 : 812 ---

bas, baas.
bêskuwit of bêsuwit, beschuit.
buwi, boei.
balok, balk.
blodir, berduren = sulam.
bulsak, bulzak, kasur.
bum, boom.
bangku, bank.
ngêmin.

--- 2 : 813 ---

Têmbung Portêgis, Port.

hantero, enteiro.
halpèrès, alferes.
nonnah, nonna.
cênela, chinella.
kêrtu, carta.
kareta, carreto.
krêpus, carapuca.
kas, caxa of caixa.
kapitan, capitano, Kapitan Mur of Murjangkung, kapitanomor (mayor).
Kèju, quiejo.
Kêmeja, camisa.
tintah, tinta.
tanjidhur = panjidhur gew. maar tanji Batavia tangedor.
toro, toro.
trigu = gandum, trigo.
têpiyo = topi, chapeo.
tempo, tempo.
têmbako, tabaco.
saradhadhu, soldado.
seka, secoa.
sêkolah, eseola.
sêpatu, sapato.
lelang, leilao.
lêmari, almario of armario.

--- 2 : 814 ---

paniti, alfinete.
panjidhur zie tanjidhur.
pirdhaos, firdaus.
pita fita zie Skr.
petor feitor.
pista, festa.
jandhela ook candhela, janella.
maski, masque = sanadyan.
meja, meza.
gurnadur, gobernador.
gêrdhu, guarda.
greja, igradia.
bonekah, boneca.
bandera, bandeira.
bêsero, pracero.
bêsiyar, passiar.
bolah, bola = bal maar Jav = tali.
baludru, veludo.
balowarti, baluarte.

--- 2 : 815 ---

Têmbung Pèrsi, Pers.

anggur.
cêraki, têryaki van têryak = anggi-anggi.
camêthi, sammati of samatti Pers. carmayasyti Skr.
rêbab.
kêndhuri.
kêstul of pistul, kasykul.
kawin, kawin of kābin.
kawêl = cèlèng, khawel.
kuji = kanthong.
koja, khojah.
kabayak, kabaai.
drêwis, dêrwisy.
domba, domba.
traju, tarau.
têsmak, casymak.
tamsir, syamsyir.
surba, syurba.
sulbi = guwa garba, syulfich.
sêpai of sêpèi 1. Bengaleesch Sipayer, 2. Eng. Sepoiy, 3. Pers. Sipahi } saradhadhu.
sêbe ?.
sangkêlat, schar laken.
panjang, phanjan.

--- 2 : 816 ---

Prèsi, Perzie.
pirus, mirus.
parman, farman.
prênggi ? fringgi.
pasar, bāzar.
pampus, pāpus.
jadah, kind.
jam, jām.
jumêrud, zumurud.
jêbad, zabad, dhèdhès, gănda.
mrêjan.
mawar.
malim = loods.
mojah, muzah.
mangunah, maunah zie Ar.
gandum, gandum.
gas, gas = asta, dêdêge pirang gas.
gibas.
bănda, bhanda.
bandar.
brahat.
bêsta, basta.
bustam.
bêlang.
bibi.

--- 2 : 817 ---

Têmbung Prasman, Frensch.

ragu, ragaut.
klèngkam, clinquant.
trèi, troi, anggitik troi.
prasman, franschman.

--- 2 : 818 ---

Têmbung Malayu.

Têmbung Malayu kang kanggo basa Jawa, kang tinêmu kaya ing ngisor iki:
aèr janjam.
inuman, Maleisch.
abis bulan.
kapala.
... kapala kampung.
... kapala angin.
... kapala sarung.
taun baru kêlantur dadi tawon baru.
trima kasih.
tukar, nukarake wang kartas.
tukang lampu.
tukang batu.
tajêm celate.
salah.
... ora salah endah.
... udan salah măngsa.
... salah kadadèn.
slamêt dhatêng.
sumbu, sumêdamu pirang sumbu.
pintu aèr.
pakeyan kareta.
potong, gawanmu pirang potong. Potong ayam, potong serong.
panggile wong wadon kang arêp dipèk bojo marang wong lanang kang wis tau duwe bojo, jaluk jogan jêmbrung kêndhi kothong.
jalan-jalan.
mainan.
main api.
mênjait.
makanan sukêt.
makan tuwan, gêgamane dhewe ditamakake ing liyan angênani marang awake.
muta tuli, saengga wong mati.
muta = mati, tuli = saengga ... utawa picak budhêg = ngawur.
masuk angin.
mêjao = jênggan (durung karuwan) saka têmbung Malayu, jau = adoh.
gurnat gutuk api, granaat Hol.
gambar idhup.
gêmbaya, kembayat.
... kacu gêmbaya kusta.
bial, dier.
baru, taun baru.

--- 2 : 819 ---

brani, wêsi brani.
bicara, kakean ...
basi.
bêsi, tai bêsi.
bêsar.
... tuwan bêsar, tuwan kêcil.
buah = woh, bituwah.
bawasir = wasir.
bulu, bulu-bulu.
bulan, padhang bulan.
balèngkèt = krakêt.
budhaking Kumpêni.
bacu, bacubit.
bagendha.
bêgita-bêgitu = brigah-brigih.
babu.
... bapa babuning ratu tanah Jawa.
... babu tètèk.
... babon van babu.
bibit = wiji.
... bibit kawite kêpriye.
... pitik bibitan.
bungkus = wungkus.
bêngkalahi, saka têmbung Mal berkalahi.

Têmbung Ngarab.

ihannah = nyênyampahi, iya iku kaelokan kang katon ana tangane wong duraka.
ihram.
... malêbu marang wêwalêr.
ahraman = pêtêng.
ahad = siji.
ahat = tăndha.
ihtiyar zie iktiyar.
ihtiyah zie ihtiyar.
ihsan = ambêcikake.
ahli of ali = sanak, waris.
... ali waris = barang tinggalan.
ahli suni.
innah, bênêre: anna = măngsa.
innani mangakuma asmangu ngaara = ingsun iki anjangkung ing sira.
inna tapatuka ngalannasi bi risalati wabi kalami = sayêkti ingsun milih sira Musa saka para manungsa, ingsun pilih nglakoni ayahan ingsun, lan nampani pangandikaningsun.
insan.
injil (araning kitab).
irhas = kaelokan kang katon ing para nabi, utawa Rasul (marasake wong lara mung lawan pangandika).
ariaya zie riaya.
arakat = obah, wanda.
iradat = karsa, pangarah.
herudatik zie gaerudatik.
urat (ngurat) wong Jawa ngarani murat = tandhaning lanang wadon. voorb. ora katutupan jarit murate. murat = wêrdi.
aras (ngaras) karatoning Allah, aras kursi, palênggahaning Allah.

--- 2 : 820 ---

aral (ngaral) = larangan utawa alangan.
arip (= ngarip) kang sumurup.
... kanggone ing basa Jawa lantip utawa pintêr.
urup zie kurup.
eram = gumun.
urmat (= kurmat) = mulyakake, pangaji-aji, pangrêngga.
Arab zie Ngarab.
akir = wêkasane kang awal.
ekrar zie ekral.
akirat = jagad wêkasan.
ekral bênêre ekrar, têgêse pangaku.
akrab = luwih cêdhak, kulawarga, krabat.
hakikatul insam (haqiqatul-insam) = sajatining manungsa T.P. 1907 no. 91.
akad = siji.
iktikaph = mênêng ana sajroning masjid kanthi niat.
iktiyar, têgêse: pamilih utawa pangupaya.
akwan (= awan) = pitulungan, kănca.
akal (ngakal) = budi, sumurup marang ala bêcik.
akil (ngakil) akil balèg = diwasa, sumurup marang ala bêcik.
iklas = pawèwèh kang tanpa pamrih, wêkêl, tumêmên.
iklas wasidik (achlac wa'cidiq) = murni lan bênêr zie T.P. 1907 no. 94.
akil balèg zie akil.
akyan = kaanan.
hikayat (= kikayat) = carita.
hakim (= kakim) wong kang sumurup ing bêbênêran, lan kang matrapake kukum.
hukum (= kukum) = panganggêp.
hikmat (kikmat) = kawicaksanan.
akbar = luwih gêdhe.
idah = wis tutug ing wêwilangane.
adan.

--- 2 : 821 ---

idin = kaparêng, lilah, anjurungi, nglêstarèkake.
idrak = panêmu.
idris = asmaning nabi.
adat (ngadat) = sabên, tatacara, dadi têmbung: adat sabên, rangkêp = sêtya tuhu.
hudawiyah zie adangiyah.
adil (= ngadil) = jêjêg utawa bênêr.
idajil = kawulaning Allah.
idayat.
Adam, asmaning nabi.
hudamamah, bênêre: mudawamah, têgêse: ajêg, kanggone ing basa Jawa, tau, lanyah, voorb. wis hudamamah = wis tau utawa lanyah.
edab = eram.
adabiyah zie adangiyah.
adabiyah (= adawiyah of adabiyah = panyuwun).
itijab zie istijab.
itbat zie ebat.
êsa.
Isnèn (= isnayên) wong Jawa ngarani: Sênèn, têgêse: loro.
Isnayên zie Isnèn.
asar (ngasar) = măngsa, saprapating awan kang wêkasan.
usur (ngusur) = sapuluh prêsèn.
Israil, araning malaikat.
asrar = rahsa (nutpah).
isarat zie sarat.
Iskak, asmaning nabi.
istihna = ora butuh.
istikar = dibutuhi.
istikaph = lèrèn ana sajroning masjid ngabêkti ing Allah.
istidrat zie istijrat.

--- 2 : 822 ---

istiphar zie istikphar.
astapirlah.
istijrat = ngêlongi saka sêthithik, iya iku kaelokan kang katon ana tangane wong kapir.
itijad = panglulu.
istijab = itijab = sêtijab, mustajab of mustijab, têgêse: kêtrima, jinurung, kasêmbadan, kêturutan.
istiyar zie iktiyar.
istam = pasrah.
istighphar (= istiphar) = nyuwun pangapura.
istingarah = kira-kira.
asal = wit utawa bongkot.
asil (kasil) = olèh, kanggone ing basa Jawa, asil = pamêtu, kasil, mangêrti.
usul.
usali = kula sêmbayang.
Islam = pasrah.
asma = aran.
Ismail zie Ismangil.
isêmak = murih dirungokake, kanggone ing basa Jawa tanpa i, muni, disêmak, ora diisêmak.
Ismangil (Ismail), asmaning nabi.
hawa (khawa) = angin mênêng, hawa nêpsu = budi angkara.
huwa, asmaning pangeran, iku.
awan zie akwan.
hawa nêpsu zie hawa.
uwas = sumêlang, kuwatir.
awal = kawitan.
ali = ahli.
ila = supata ora cumbana karo rabine lawase luwih patang sasi utawa lawase (phatkhul karit).

--- 2 : 823 ---

iladuni, bênêre: miladuni, têgêse: saka karsaningsun.
alat of walat, bênêre: ngalat, têgêse: kaluputan.
ali waris zie ahli.
alul = ahli, têgêse: kulina.
Allah = sêsêmbahan kang bênêr.
alip = wiwitan.
olip zie situn.
ilapat = sumendhe.
oliya = kêkasih.
alam zie ngalam.
alim zie ngalim.
ulama zie ngulama.
aphatullisan (afatullisan) = pănca bayaning cangkêm zie T.P. 1907 no. 93.
apsah = luwih cêtha.
apal of apil ... simpên, ngrêksa.
apyun (araning barang).
apngal = pagawean.
eja, ngeja = mêjang.
ejrah = ngalih.
... ejrah nabi, iya iku jêngkare Nabi Mukhamad saka Mêkah marang Madinah.
ujrat misil zie misil.
ujud zie wujud.
ijidiyat zie ijtihat.
ijtihat (= ijitiyad) = pasêmon.
ajal (= ajal) = wêkasaning măngsa ing dalêm pati.
ajali = sadurunge ana apa-apa.
ijajah = nglêstarèkake.
ijab.
... ijab kabul, pawèh karo tămpa.

--- 2 : 824 ---

ujub.
iyaka = ing sampeyan.
ajaib = gumun.
ayat.
Ayub, asmaning Nabi.
umi = biyung.
amin = muga nêmbadanana.
iman = kapracayan.
amanat = mitayani.
amir.
umur zie ngumur.
amarah = ing jaba, katon.
amad.
amat, batur tukon wadon.
umat = miturut.
imam = pangarêp.
umum = sumrambah.
ambiya = para nabi.
uba = pawèwèh.
hibah = pawèwèh.
ibnu = anak lanang.
ibra = bubar.
Ibrahim = asmaning nabi.
ibarat = pêpiritan.
ubarampe = pawèwèh.
abdi = kawula.
abadi zie ajali.
... abadi = salawase.
ibadah = kumawula.
ibadat.

--- 2 : 825 ---

ebat, bênêre: itbat, têgêse: prabawa.
iblis = araning lêlêmbut.
ubbud dunya, (hubbu'ddunya) = mêndêm dunya, T.P. 1907 no. 93.
anggur (araning wowohan).
Nuh = sambat utawa asmaning nabi.
naas (= nakas) têgêse: cilaka.
naib = sêsulih.
nur = padhang utawa cahya.
nurbuwah.
nikahan = kumpul.
nakas zie nahas.
nakil = barang loro kang ora bisa kumpul sarta ora bisa oncat (ngadêg lan ora ngadêg).
nakilèn = nakil loro, ora bisa kumpul sarta ora bisa oncat (obah lan mênêng).
nikmat = enak lan kêpenak.
nadar = kasaguhan.
nadamah = gêtun.
nutphah = rasa.
Nasarani = Kristên.
nasoka = nalăngsa.
naslimake = masrahake.
nispu = petungan 1/2.
napis = panduman.
nasip = panduman.
... nasipe awakku = wis pandume.
nisab = watêsing jagad[38].
nalar = budi.
... nalari = angèl.
naluri gew (laruri) têgêse: cêtha, prakara kang kêna dinalar.
nalari = angèl.

--- 2 : 826 ---

nipkah zie pêkah.
napêkah zie pêkah.
nêptu = cêcêk.
naphsu.
... naphsul mutmainah (nafsul-muthmainah) = kuwanèn kang sampurna.
... naphsu luamah (nafsul-luamah) = kuwanèn kang ora sampurna.
... naphsu amarah (nafsul-amarah) = kuwanèn saka panggawening setan, T.P. 1907 no. 92.
... naphsu = srêngên lan sahuwat.
... naphsu insan = awak-awaking manungsa.
... naphsu wasuul kalak (nafsu-wasu-ul chalaq), T.P. 1907 no. 93.
napas = ambêkan.
nipas.
... nipas pon, gêtih kang mêtu barêng lan jabang bayi.
napsiyah = bangsaning awak.
najis = sêsukêring kewan najis.
nujus = rabi kang ambangkang parentahing laki.
nujum = lintang.
... panujuman = palintangan.
niat = sêdya.
nabi = sing pitutur.
nibah = lantip.
ningkah zie nikah.
roh = nyawa, suci.
roh kudus = roh suci.
rahat = kawula.
rihalat = malêbu ing latar, kanggone ing basa Jawa: cêcêgah.
riaya.
raham zie rakam.

--- 2 : 827 ---

rahman.
... rahmani = luwih murah.
rahmat = murah, kanugrahan.
rahab.
... ranjam, bênêre: rajam, têgêse: paukuman dibalangi watu nganti mati.
rukun = pojok, kănca, kanggone ing basa Jawa: condhong.
rakam = sih.
rakangat = andhêngkluk.
ratib zie trêtib.
rasul = utusan.
risalah.
rawi = carita.
ruwah = para nyawa, kanggone ing basa Jawa: araning sasi.
riwayat, ook verb. wirayat.
rila zie lila.
rilak.
... sadulur sarilak, tunggal pasuson.
raliyallahu nganhum = kang padha kinarilan dening Allah.
ripah = murah sandhang murah pangan.
... kanggone ing basa Jawa diwuwuhi: gêmah, dadi: gêmah ripah, aran têmbung rangkêp = sêtya tuhu.
rapak = lapur, munggah.
... rapak gaib = nglapurake lakine lunga ora karuwan parane.
rapal = paclathon.
rijêki = pangan.
rijal, lanang.
... rijalullah = lêlananging Allah.
Rêjêp = Rajap, araning sasi.
rajangi = bali.
riya = ngungasake.

--- 2 : 828 ---

rum = araning nagara.
Ramêlan = panas.
rêbo = papat.
riba = kêladuk.
... panggawe riba iku têbas gadhe sabarang, bratu, botohan, enz. kanggone ing Jawa bêsêl.
... kang kalal, tuku barang utawa pamêtuning sawah.
ing măngsa murah ingadol ing măngsa larang.
ruba zie riba.
rubuk = petungan saprapat 1/4.
rabussamawati wal arli = pangeraning langit lan bumi.
Rabingulakir = măngsa sêdhêngan kang kari utawa araning sasi.
Rabingulawal = măngsa sêdhêngan kang dhisik utawa araning sasi.
kaos = gandhewa, malêngkung.
kahwa, koffie, bênêre: kahwah.
kaul (= kaol).
... kaul asah pangandika kang luwih bênêr.
... kaul kadim pangandika kang lawas.
... kaul sani pangandika kang kaping pindho.
... kaul mashur pangandika kang wis misuwur.
khaoph warroja (chaufwa'rraja) = wêdi utawa arêp-arêp zie T.P. 1907 no. 94.
kaum = adêging pakumpulan.
kun payakun = anaa, nuli ana.
kanjanmahphiyan = gêdhong kang samar.
kerah = karêp.
... sakedah sakerah = pamilih sakarêpe.
kuran.
... Kuran iku têmbung Ibrani (= kara) têgêse: layang wacan, utawa layang wêwacan, utawa layang kang patut utawa wajib kawaca. Kang ngarang kuran Abu Bakar, Dj. K. 1917 no. 87.

--- 2 : 829 ---

karahiyah = ora karsa.
keran zie heran.
Kirun wa Nakirun, malaikat ... bênêre: Munkarun wa Nakirun.
kuruk = rêsik, iya iku antarane gêtih loro = kèl ping pindho, wong wadon pinêgat sapisan banjur mêtêng isih têtêp dadi anaking wong lanange, yèn wis kèl ping pindho têtêp pêgate.
'(ingana tuttalibin).
karkat = obah.
kartas = daluwang.
kursi = palênggahan.
koras = sajilid.
kurup = aksara.
kurma, araning wit: tamar, araning woh: kurma.
karam = larangan.
... kukum kharam = ngombe sajêng.
kramat = kamulyan, iya iku kaelokan kang katon ana tangane para wali, mulyakake wong ngabêkti ing Allah.
kurban, murih kêcêdhak ing Allah.
krabat, sanak.
khak = nyata.
... kekah = nêbusi, plerok.
kakikat = satêmêne, nyata, sajati.
kikayat zie hikayat.
kakim = kang ngukumi zie hakim.
kukum zie ukum.
... 1. wajib = parentah kêncêng, 2. sunat = parentah kêndho, 3. karam = ngombe sajêng, 4. mêkru[39] = nguyuh ngadêg, 5. wênang = manasuka, 6. sah = dadi, 7. batal = jugar.

--- 2 : 830 ---

kukuma = para kakim.
khikmah = sabab kang kaluhuran.
kukumah = jêro cêthèking tatu.
kikmat zie hikmat.
kukum ngakal: kaperang têlu.
... 1. wajib = mêsthi, 2. mokal = andupara, 3. wênang = kêna.
kakbah masjidil kharam.
kadar = watara, papêsthèn.
kudrat = kuwasa.
kadis = kang lagi tinêmu ana, sawuse ora ana.
kudus = suci.
khudus = anyar.
kadlir = sakalir, padha ana.
kadim = dhisik, lawas, tanpa kawitan.
kidam = kang dhisik, kang lawas.
khidib = goroh.
kat = watês.
... luwih saka ngêkat = luwih saka ing watês.
kitrah, jaman kitrah = jaman tanpa nabi.
kitlah = tobat.
khitlah = tobat.
katam = rampung, sap.
katib, kang awèh pitutur.
kitab = tulisan.
kutaba, rimbaganing: katib, para kang awèh pitutur.
kutbah = pitutur.
kasripahan zie sariph.

--- 2 : 831 ---

kasdu = sêdya.
... kanggone ing Jawa: rêsêp.
kisas = olèh.
kasil zie asil.
kasab = nglakoni pagawean.
kawa zie hawa, utawa asmane garwane Nabi Adam.
kewan = sipat nyawa.
kowar = apês.
kuwat = rosa.
kuwatir = gêtêring ati.
kuwasa = pintêr.
khal, khale = măngka.
khèl = sukêr.
kol = slamêtan sabên taun.
kali, titil, kalidamar = pangulu.
kulhu.
Kilir = Nabi Ijo.
kuluk = pocot, pêgat.
kuldi = langgêng, utawa dadi araning kewan.
kalidamar zie kali.
kaluwa, lêlêgi.
kaluwat = pasêpèn.
kalle = măngka zie kali.
kalal = kêna.
kulul = panjinging dakar.
kilap = êmbuh, sulaya.

--- 2 : 832 ---

kulup (isih nganggo ikut = kuncup), kanggone ing Jawa kulup = thole.
kalipah = gêgênti.
kaliphatullah = sultan.
khilapèn = barang loro kang beda (putih lan linggih).
kalam = ukara = pèn.
... kalamullah.
kalimah = têmbung.
kalamnapsi = pangandikaning sarira Allah.
kalbu = ati, bênêr.
kalab, têgêse: a. kalab = jantung, b. kalab = latiphah rabbaniyah rokanniyah (lathifal rabbanyah roh banyah = sajatining manungsa, P.P. 1907 no. 91.
kapir, kupur, kopar ... kaling-alingan.
kipharat, pamilih ambayar dhêndhan têlung prakara, 1. mardikakake kawula kang mukmin, 2. sidhêkah marang wong miskin, 3. awèh sandhang iya marang wong miskin, ing salah sawijine, kêna, yèn ora bisa liniru pasa 3 dina, En têrusan (takrib).
kopyah = kêthu.
khaji.
kojah = carita.
kajat = karêp.
... ajat dalêm = karsa dalêm.
kiyanat = cidra.
kayat = urip.
khayis = ênggon, rai kang jaba.
kiyas = têpa, ukur, urus, pêpiritan.
kiyamat, adêging dina wêkas.
kiyamu binapsih (jumênêng kalawan sarirane piyambak).
kam = cacah, gêtal, dudu ? hoeveelheid.
kamat.
kêmis = lima.
kamsin = sèkêt.
kamjah = ambyah, asmane wong agung menak.
kabar = pawarta.
kabir = gêdhe.
... ngalam kabir.
... ngalam sahir.
kibir = gumêdhe.
kubur = luwangan.
krubra = gêdhe.
kabat = kubuk.
... kabatullah, araning omah sajroning masjid.
kabla = durung, tij.
kabul, kêtrima, kêtampan.
keblat, adhêp.
kabbah pi sangirah = wiji-wiji ana sajroning juwawut.
dinar = talèn êmas.
dunya = asor.
dor = ubêngan.
derah = buwêngan.
dirham, dhuwit salaka ajine padha karo talèn.
drajat = pangkat.

--- 2 : 833 ---

driyah, bênêre: jariyah, têgêse: mintir, dana driyah = pawèwèh mintir.
duryat = turun.
dakar = palanangan.
dikir = dhikir, eling.
dikrul maut, (dzikru'maot) = ngeling-eling pati, zie P.P. 1907 no. 94.
dakwa = tarka.
dukul = malêbu.
... dukul pon = panjinging dakar.
dat = awak.
datul insan (= dzatul-insan) = awak-awakaning manungsa, zie P.P. 1907 no. 92.
dulkaji = anduwèni kaji.
dulkijah = araning sasi bêsar.
dulkangidah = lèrèn, pathokan, utawa dadi araning sasi.
dalil = kang nuduhake.
diyat = têtêmpuh, dhêndha, (kamus).
dabah = khewan kang gumrêmêt, kang rumangkang.
dubur = silit, nanging kalumrahake ingaran: jubur, măngka jubur iku yèn rinimbag dadi jabur, sarta dadi araning kitab.
dabbatul arli.
donga = panuwun.
tahil.
tahlil = pangucap.
tahjut, sêmbahyang sawise tangi turu ing wayah wêngi.
tahyat = pakurmatan.
tannakul = iya lan ora.
turki = araning băngsa.
tarak = sêsirih.
tarekah.
tarekat = dalan.
tirakat = tinggal.
torèt.
trêtib = urut.
tursina = araning gunung.
trawèh, bênêre: tarawèhi, têgêse: araning sêmbahyang.
turuwul ngadam = kêtêkan ngadam (sirna).
tekat = kêkêncêngan.
tokit = takdir, nganggêp sawiji, taokit watawakkal, (taohid wa' tawakkal) = pasrah maring Pangeran zie P.P. 1907 no. 94.
taksir of tapsir = kira.
takluk = têluk.
takluk tanjizikadis = êmpan lêstari kang anyar.
takluk saluki = êmpan marang kapintêran.
takluk saluki kadim = êmpan pantês kang dhisik dhewe tanpa kawitan.
takêlit = ilu-ilu.
taklim = ngêgungake.
takjir = ngapokake.
takyin = nyatakake.
takayus = manggon.
takbir.

--- 2 : 834 ---

têkabur = kibir.
... takabbur wal ujub (takabbur wal ujub) = gumêdhe, utawa ngunggul-unggulake zie P.P. 1907 no. 93.
têkabul, dadi kêtrima.
tasdik = sidik, têgêse: nêmanake.
tasalsul = rêrentengan kang tanpa wêkasan.
taslim = pasrah.
tasjud.
tasbèh = muni: sumêkan Allah, bênêre: sakkah.
tawêkal, bênêre: tawakal, têgêse: pasrah maring Allah.
tuwakup = mênêng.
tawaph = lumaku ngubêngi kakbah (bètullah).
tuwajuh = madhêp.
talah of tallah.
talak = pêgat, nguculi.
tulut = dhuwur.
tilawat = maca.
topan = banjir gêdhe.
taphakkur (tafakkur) = ngangên-angên, zie P.P. 1907 no. 94.
tapsir zie taksir.
tapêl, tapêl adam.
taju = makutha.
... taju salatin = makutha raja.
tajali = têtela.
tamat = rampung.
tamsil = misil (upama).
tigaphar.
tabe.
tabit of tabib = dhukun.
tobat (toubat = taobat) = nalăngsa, utawa gêtun, zie P.P. 1907 no. 94.
tablèh of tablèg = nêkakake.
tablèg, bênêre: tablèh = nêkakake.
tabib zie tabit.
tangun = pagêblug.
tangadur = pambêng.
tangat = ngabêkti.
tangala, ta'ala, ingkang maha luhur.
sah.
... khukum sah, dadi.
sèh = wong tuwa, guru.
suhla = cilik.
sahokah = santosa, ri.
suhut = tapa.
sahadat = pasêksèn.
sahid = saksi.
sehat zie sekhat.
sahwat = pêpenginan.
sahwatul batni wal pharji (syahwatul bathni wal faji) = sahwati, wêtêng lan parji (= kawirangan zie P.P. 1907 no. 43).
suhul, katungkul.
sani = ala.

--- 2 : 835 ---

suni = wong.
Sênèn zie Isnèn.
sunat, ... kukum sunat: ngêthoki kuku.
... pasa ing sasi Sawal sarta kalakuan.
sir = rasaning ati.
sura (= ngasura) = sapuluh.
surah zie sorah.
sora verb. v surah = rupa.
... kanggone ing Jawa, disorahi = dikandhani.
sarak = pranatan.
... sarak rasul = pranatane kangjêng nabi rasul.
sirkat = bathon.
sarat = sarana, nanging.
... isarat = pituduh.
... sarat masrut = sarana kang disaranani.
surat = watês, Kuran.
siratal mustakim = dalan kang bênêr.
sarat masrut zie sarat.
sarasilah zie salasilah.
sruwal, sarual = kathok.
sariph, mulya.
... saripah = wong wadon mulya.
... kasripahan = kamulyan.
saripah zie sariph.
suryaniyah = băngsa, têmbung.
sarib zie sariph.
sarangi, syar'i.
sarengat = pranataning agama.
sakhèh = panêmu kang bênêr.
sakinah = têntrêm.
sêkèndhèr = Iskandêr.
sakur (saur) sapratêloning wêngi kang kari dhewe.
sikhir = ambalibuk, iya iku kaelokan kang katon ana tangane wong kang ora ngendahake agama.
sukur = trima kasih (muhtar) niet sokur.
sakarat = mêndêm.
sekhat (sehat) = waras.
sakhabat = kănca.
sêking = lading.
sidik zie tasdik.
sidkah (sidhêkah) = pawèh.
sudus = sapranêman, 1/6.
Sadum (araning nagara).
sit = lênga.
Sêtu, Saptu of Sabtu (araning dina pitu).
situn (of jetun), araning wowohan: olip.
setan = dhêmit.
sêtijab zie istijab.
sawal = jinjit, utawa dadi araning sasi.
sual = pitakon.
salèh = bêcik.

--- 2 : 836 ---

suluh = rukun.
Suleiman zie Suleman.
salat = sêmbahyang.
sultan = parentah, ratu.
sulup = sapratêlon 1/3.
... sulusèni rong pratêlon, 2/3.
Salasa.
sulusèni zie sulus.
salasiyah (sarasilah) = sajarah.
salawat = nyuwunake ganjaran.
salallahu ngalaihi wasalam of salallahu ngalèhi wasalam.
salju.
salam = slamêt.
Suleman (of Suleiman), asmaning nabi.
salamêt, kanggo ing basa, N. wilujêng K.
salab.
... kasalaban, kaèmbèt.
salbiyah = kaoranan.
sap = sungsun.
supi.
Sapar (araning sasi).
Saptu zie Sêtu.
sipat = samubarang kang kêna ginawe ambedakake sawiji-wijining barang.
siphat napsiyah = warnane kang băngsa awak.
siphat salbiyah = sipating kaoranan.
saphangat = sarana kang makolèhake ing liyan, angganêpi.
suphangat zie sapangat.
sidhêkah zie sidkah.
sajarah = sarasilah.
sajaratil muntaha.
sujud = sumungkêm.
sayid = gusti.
sayidin.
sayatin = setan.
siyasat = siksa, wisesa.
siyam, kanggo ing basa K. puwasa N.
sam = wisa, utawa dadi araning nagara.
sumun = sapratêlon, 1/3.
samak = sigêg.
sêmak zie isêmak.
sêmigit = masjid.
sumêngah = muni krungua ing liyan mungguh ing kabêcikane.
samingan, kang krungu.
sêbe = cal.
subuh = bangun.
sabiin = kapir.
Saban = araning sasi Ruwah.
sabun = sabun.
sabar = sarèh.
subkhanallahi walkamdu lillahi = Gusti Allah Maha Suci, sarupaning puji konjuk ing Allah.
Sabtu zie Sêtu.

--- 2 : 837 ---

sabat = sahabat.
sabit = tabit gew. = têtêp.
sobat.
sabil = dalan
... sabilullah = dêdalaning Allah.
jamal
sabilullah = dêdalaning Allah.
'(jamal) zie sabil
sabab.
singir = têmbung.
sangat = jam.
Sungèb, asmaning nabi.
wahdaniyat
wahdaniyat = kasawijèn, êsa.
wahdat zie wadat.
waelul, naraka.
... waelul naraka, warlul jahanam
wahuwas samingun basir = Allah kang miyarsa lan kang ningali.
wahyu = dhawuhing Allah.
wênang = kêna.
... kukum wênang: panyarah.
warid = têka.
... muwarid = kang tumêka.
wirasat, bênêre: pirasat = pêthèk, nanging, wirasat, têgêse: tumêka.
waril.
muwaril
wirayat = carita jaman kuna.
wirangi = apikan.
waktu = wayah.
wakil = sulih.
wa kalama lahu musatak lima Allah, mangandikani marang Nabi Musa kalawan pangandika.
wakaph = lèrèn.
wadat, bênêre: wahdat = ijèn.
wati = mati.
... watikaram, cumbana larangan.
... watikalal, cumbana kang diwênangake
wasita, bênêre: basita, pitutur jaman wasita = jaman kuna.
wisayat, têgêse: wêwêkas, (kamus).
wali = kêkasih, kuwasa.
... waliyullah = kêkasihing Allah.
wulu = rêrêsik.
walahu alam, wallahu aa'lam, Gusti Allah kang luwih wikan.
walat, bênêre: balat, zie halat.
wilalat = parentahan.
walimah = sêsuguh.
waphat.
wajir = patih.
wujud, of
ujud, maujud = ana.
wajib = mêsthi, parentahing nabi, khukum wajib: sêmbahyang.
loh = papan.
... lèh kalam, papan tulis karo kalam.

--- 2 : 838 ---

... loh il makpul = papan kang rinêksa.
lair = cêtha.
lohor, wayahing sêmbahyang.
laetul kadri.
laila haillallah.
laip zie langiph.
luamah
lanat zie laknat.
laruri zie naluri.
lukha
... salat lukha = saprapataning dina kang dhisik dhewe (jam 9 esuk).
loka = srêngenge, kurban
laknat = lannat, têgêse: bêbêndu
lakhad, naam van een Vorst.
lid = barang loro kang ora bisa kumpul, nanging bisa oncat (ngadêg lan linggih).
liddèn = lit loro, ora bisa kumpul, nanging bisa oncat (ngadêg lan linggih)
ladat = enak lan kapenak.
lesat = ilat.
losin = dozijn.
lila, bênêre: riya = awèh, lêga.
lalis = panganiaya, pitênah, pêtêng.
lalim.
lapal (swaraning manungsa nganggo lantaran aksara).
lajim = têtêp.
laga = tanpa guna.
langiph, bênêre: laip = apês.
paidah = pakolèh, piguna.
paham = mangêrti.
păncadriya, Arb.
... pandêlêng, pangrungu, pangambu, pangicip lan panggêpok.
... pancadriya, wirit.
... pandêlêng, pangrungu, pangambu, pangrasa, karasa.
prail = pangêduming barang waris.
pirdaos = swarga loka.
praduli = luwihan.
pirus zie mirus.
pirasat zie wirasat.
parlu = pasa ing sasi Ramêlan.
parlu aèn, fardlu ain = pagawean kang kudu dilakoni. P.P. 1907. no. 91.
parji = kawirangan, rahsa.
pirngon, naam een Vorst.
pêkah, bênêre: napêkah = nipkah, têgêse: kaya, cadhong, ingon.
pêkih = mangêrti, wêruh.
pêkir = wong mlarat.
pikir = ati.
phakir wal juhud (fager' zzoehoed = Allah tapa, utawa tirakat, zie P.P. 1907 no. 94).
padar = sasi.
phidyah = panêbus (jamal).
pitênah = paeka.
pitrah = awak.

--- 2 : 839 ---

patikah = araning surat.
pitawa = clathune wong pintêr.
pasah = rusak, ambubrah.
pasèk, wong ala, duraka.
pasekat = cêtha.
pasal = bab, pisah.
puasa = cêgah.
palak = kawruh palintangan.
palal = nugraha, kaluwihan.
pajar = padhang.
... pajar sidik = padhang têmênan.
piyapat = kawruh prejengan.
pêgat = pisah.
pangiwal = pamancal.
pingil = asil, pagawean.
dhikir zie dhikir.
dhingdhing jalal = aling-alinging Allah.
jadanan = araning naraka.
... padha-padha naraka, naraka jadanan iku ala-alaning lèmèk, (dhasaring jagad) zie waèlul.
johar = awak.
jahidu = tapa.
jais = kêna.
jahiwariya (jahi warriya), singgih lan riya kibir zie T.P. 1907 no. 93.
jail, drêngki, bodho.
juhul murakab = bodho, rangkêp.
jaib, of ngajaib = gumun.
jin zie jim.
jina, bedhangan.
junun of majênun = pana, edan, ora junun, ora gênah.
jênat = suwarga.
jinis = panunggalan.
jinabad = rêrêgêd kang ora katon.
jindik (jambon), mungkir marang Pangeran.
jamjam, aèr ...
... (araning sumur sajroning masjid ing Mêkah).
junub (jinabat), rêrêgêd kang ora katon.
jarah of jiyarah = tilik jaratan.
jirim, Arb. = takhayus, Ar. têgêse: manggon, angêsuk hawa.
jakat = rêsik.
jadah = wutuh.
... anak jadah = anak kowar.
jatu = panuju.
jetun zie situn.
jus = perangan.
jasad = awak.
jisim = bathang.
jasmani = băngsa jisim.
jawab = wangsulan.
jilid = lulang.
julsi.

--- 2 : 840 ---

jalasa.
jalal, kamulyan.
jajal.
... jajallaknat of jajillaknat.
jujamajuja zie jamakjuja.
jiyarah zie jarah.
jiyad = pêrang.
jiyat = prênah.
jam = wayah.
jim, bênêre: jin = lêlêmbut.
jamah = dukul, kumpul.
jumahat zie jumungah.
jaman = măngsa, ratu.
jumêrut.
jamak = lumrah, kumpul, jamake, rambah, meervoud.
jêmuk of majêmuk ... slamêtan sêga liwêt.
jimak = jamah.
jim akir = jim kang kari.
jim awal = jim kang dhisik.
jamakjuja, bênêre: jujamajuja verk. jamujuja.
jumadilakir, kang kari.
jumadilawal, kang dhisik.
jamat = tanpa nyawa.
jimat = panêdya.
jamal = bagus.
jamumuja zie jamakjuja.
jombêlah = gunggung.
jumungah, bênêre: jumaat = dina pakumpulan.
jugul.
jibah of wajibah ... kuwajiban, gawe.
jubah = wanguning kulambi.
jabaniyah = naraka.
jabar.
Jabur = Masmur, araning kitab.
Jabarail = kawulaning Allah.
jubriya = lumaku digumunana lan dieramana.
jibalu = araning gunung.
yahu = dhuh Allah.
Yahudi, têdhak Yahuda.
Yahya, asmaning nabi.
Yunani = băngsa Yunnan.
Yunus = asmaning nabi.
yakin = ora sumêlang.
Yakkub = asmaning nabi.
yatin zie yatim.
yatim niet yatin.
... bocah tininggal mati ing bapakne, ora ing bapak biyangne.
yasin = surat ...
yasdan = padhang.

--- 2 : 841 ---

yasdan ahraman = padhang pêtêng.
yamani = naraka ...
mahonah zie mangunah.
mahrib = jagad kulon nganti têkan panggonan suruping srêngenge, wayah surup.
maukiph = palerenan.
muadin zie modin.
maot = mati.
muhasabah wal murakabah (muhasabah wal muraqabah) ngira-kira, utawa: ngati-ati zie T.P. 1907 no. 94.
mail.
maolana = bêndara kula.
mualap.
mualip = juru nganggit.
mahpul = kang rinêksa
lohilmakpul zie loh.
mahmudah = sipat bêcik, T.P. 1907 no. 91.
mahabah wa sukmarila (mahabbah wa'syuq wa'rridla = asih, brata, lan lila maring Pangeran, zie T.P. 1907 no. 94.
minhum man kasana ngalaika wa minhum manlam naksus ngalaika = sawênèhing para rasul ana kang ingsun kandhakake marang sira = lan ana kang ora ingsun kandhakake.
mani = nutphah.
minna of maskarul kharam (araning ara-ara ing gunung Kujah, wong munggah khaji nginêp ana ing kono: 3 bêngi.)
mênara.
menak.
minat = pawèwèh.
munapèk = laire Islam, batine kapir.
munajat = imbal wacana.
munkir of mungkir = selak.
muntasil = gathuk.
mantig.
munphasil = pisah.
manpangat zie mupangat.
mur.
murakabi (sumrambah).
murad = wêrdi.
murid, bocah kang sinau kawruh.
mardud = katulak, kanggone ing ukara Jawa: mopo.
murat zie urat.
murtad = ambalik.
martabat = ganêp wêwilanganing bêcik.
mirus, bênêre: pirus, sêsotya.
mursid = pintêr.
marwat of murwat = kaisinan,
... kanggone ing ukara Jawa: patut.
marjan = sêsotya.
maryam = dèwi ...

--- 2 : 842 ---

marbot = kang kêna diugêri.
Mêkah = nagara ...
Mikail = araning malaikat.
makna = têgês.
makan = panggonan.
mêkêna = kudhung.
mêkruh = rusuh.
... khukum mêkruh = nguyuh ngadêg, enz. mangan brambang mêntah enz. rada digêthingi.
mukaranah = nujoni, supaya.
mikrad = munggah.
makhrup = kinawruhan.
makripat = wêruh.
Mukharam = araning sasi.
mukarab = kang kêcêdhak ing Allah.
makiki = sajati.
mêkakat = lumrah, bênêr.
... kanggone ing Jawa mung kosokbaline: ora mêkakat = ora lumrah.
makdum = kang ora ana.
... makdum sarpin.
makitun.
muktajilah = wong mokal.
muktamat = kang kêna digondhèli.
maksar = ara-ara ...
maksur zie mashur.
maksud = kang sinêdya.
maksiyat = panggawe ala.
muksab = muksa.
mokal = andupara.
makluk = kang kadadèkake.
muklis = putihing ati = rêsik.
mukallap = wong makripat, wêruh.
mukhalaphatul lilkawadis = beda karo kang anyar.
maklum = apura, kinawruhan.
mukjijat = ngapêsake, kaya ta: mukjijate Nabi Ngisa rupa manuk dara bisa ngrusakake mungsuh, Bathara Guru.
makam: kubur, panggonan ngadêg, pangkat.
mukim = manggon.
mukmin = mumin, têgêse: pracaya marang iman.
makminun = para wong kang prêcaya marang iman.
makmum = kang dipangarêpi.
Mukhammad = asmaning nabi kang dialêm, sedanipun andika nabi, nalika taun Mèsèi[40] 632 zie Dj.I. 1907 no. 72 Mihkrat, 27 Rêjêp.
Antan
mud = rahup (takêran).
madhap = panêmu.
modin, bênêre: muadin, tukang adan.
mudawamah zie udamamah.
madmumah = sipat ala T.P. 1907 no. 91.

--- 2 : 843 ---

madbah zie misbyah.
matak = bêbungah.
muttasil = gathuk.
mutlak = bae, kêmêngan.
mutajilah = wong kang kêplèsèd, mu'tazilah.
mutmainah = têntrêm.
Musa = asmaning nabi.
mashur (maksur), = kawarta, misuwur.
masaallah zie massalah.
musa ilamatul kadab, nambani wong lara mata malah dadi picak (pakartine wong kapir utawa wong duraka).
musa ibrani, kang ingêntas saka ing banyu.
musaniph = juru nganggit-anggit.
mêsru = Mêsir.
Mêsir = araning nagara.
masrik = jagad wetan nganti têkan panggonan palêthèking srêngenge.
musrik.
... kajaba wong Yahudi utawa wong musrik kang padha nganiaya: musrik (wong nêmbah brahala) iya iku wong kapir nganggêp pangeran loro.
miskin = malarat, sangsara.
maskarul kharam zie mina.
musakat = kasangsara, rêkasa.
musakaph, kêbetan koran.
musikummi (prajanjian salaki rabi).
mustahil = mustakil, têgêse: mokal, dupara.
mêstar of mêstaran = jidaran.
mustari = wong kang tuku, utawa araning lintang.
mustakil zie mustahil.
mustapa = kang pinilih.
mustajab zie istijap.
mustijab zie istijap.
masrut.
... sarat masrut = guna, sarana.
masalah, mas-alah prakara, masa alah, ma-syaa-allah, pitakonan.
musawarat = nyamantakake, rêmbugan, tuduh-tinuduhan.
misil (= asil), kanggone: ora ana misile, jamure ujrat misil, opah kang timbang lan kangelane.
musal.
muslakah = bêciking lêlakon.
maslakat = nganti andadèkake.
masêlat.
muslim = Islam.
musapir = wong mlaku, kanggone ing Jawa, priman.
masjid = panggonan sujud.
mêsiyah = Jesus Kretus.
musama = asma, kang diarani.
masmur zie jabur.
masgul = kang kêtungkul, kanggone ing Jawa: sêrik.
masbuk = kang kadhisikan.
misbyah, bênêre: madbah, têgêse: panggonan nyambêlèh.
musabiyat = samar.
muwalat = nuli-nuli.

--- 2 : 844 ---

mal = amal, barang, băndha.
malaikat = badan alus.
malarat = miskin, sangsara.
mulki of mulku = ratu
malak = darbe.
melik = darbe.
malakul maot = malaikating pati.
mulud = wêton, araning sasi.
miladuni zie iladuni.
malim = mualim, têgêse: dhukun, kang mêruhake, kang mulang.
muphakat = rujuk, condhong.
muphangat, bênêre: manphangat, têgêse: makolèhi, migunani.
majênun zie junun.
majad = murwat.
mujadah = nêmên.
mujadahi = (mênggak).
majêdug, bênêre: majêdub, kang katarik dening Allah.
majêdub zie majêdug.
majas = makiki.
majusi = araning agama kapir, wong majusi = wong kapir.
mujijat = mukjijat.
majêmuk zie jêmuk.
mayit = jisim, (kang mati).
mumin zie mukmin.
mumkin, mêmpan marang barang, kang kêna anane lan kang kêna ora anane.
mumasalah = padha pinadhan.
mimlèn = barang loro kang padha. (putih lan putih).
mubah, ora ana kadadiyane, kêna.
mubadir, eman, owêl, siya-siya.
mubtada = kajarag, kawitan, jêjêr.
mangani.
mangunah = mahonan, têgese: pitulung, iya iku kuwasa kang kaparingake wong mukmin.
mungkar = panggawe ala.
mungkir zie munkir.
mangsud = maksud.
mungsabiyat = musabiyat.
gaerudatik = khewan kang ora bisa calathu.
gaib = ora katon.
gurur (goeroer) = karante, utawa kabalithuk, T.P. 1907 no. 93.
ghadhab wal akad wal asad
... (gadhab wal haqad wal hasad)
... muring-muring, utawa drêngki, T.P. 1907 no. 93.
baidi = larusi (kawruh kang tumancêp ing ati tanpa pamikir) kaya ta: siji saparoning loro.
baitullah
baitul mukadas (masjid ing nagara Yêrusalèm).
bihal = araning khewan tanah Ngarab.
banu = anak, putu.
bani

--- 2 : 845 ---

... Banisrail = putra wayahe Israil.
burhan = tăndha yêkti.
burak = khewan titihane Khajêng Nabi Mukhammad.
barkah = barkat, têgêse: pangèstu.
barkat zie barkah.
baka = langgêng.
bakarah = sapi.
bakda = wis, Tijd. măngsa kang wis kalakon.
bukhluwahubbulmal (boeb loe wa hoeb boelmal) = kumêt lan dhêmên dhuwit, T.T. 907 no. 93.
badi zie abadi.
badui = wong alasan.
badal = sêsulih.
bidêngah = wong kang ngadani gagrag anyar ora manut lampahe Nabi Mukhammad.
batin, ing jêro, pêtêng.
bèttamal, bênêre: bètul mal, gêdhong rajabrana, kas nagara.
batal = ora bênêr.
batal = wurung.
... khukum batal = jugar, wurung voorb: salat ngêntut, pasa kêlalèn ngombe enz.
bètal mukadas (masjid yasane Kangjêng Nabi Suleiman).
bètul mal zie bettamal
basar: basar lan basiru nênggih, têgêsipun netra lan paningal.
basir, kang andêlêng, kang bungah.
basariyah = pakewuhing kamanungsan.
basita zie wasita.
bismillahirrahmanirrakim (awit ingkang asma Allah kang maha murah tur maha asih) .
bawasir = lara ambèi.
balat zie walat.
balèg.
... a. balèging bocah lana yèn wis ngumur 15 taun, utawa yèn wis mêtu manine: sadurunge umur samono. b. balèging bocah wadon: yèn wis khèl.
blêgdaba = gadarba (warak) .
bayitnan = cihna.
bab = lawang.
babil, araning nagarane Raja Namrut.
bangas = tangi saka ing pati.
ngaine.
ngurat zie urat.
ngaras zie aras.
ngaral = barang kang anyar anane zie aral.
ngarap zie arip.
ngarpah = ara-ara.
ngrujuk = ambalèni.
Ngarab, aksara Ngarab, nagara Ngarab.
ngakherat = jaman sawise mati.
ngakad Jav. ngahad = bundhêlan, janji, araning dina
ngakal = budi zie akal.
ngakal, khukum ...
... têgêse: angiyakake utawa angurakake sawijining prakara, zie akal. [a ...]

--- 2 : 846 ---

[... kal.]
ngakil zie akil.
ngadat = sabên zie adat.
ngadat = khukum ...
... têgêse: labête sawijining prakara, kaya ta: gêni anggosongake.
ngadil zie adil
ngasura.
... ujubipun ahli Singah mêmule Sayid Kasan Kusèn, sami wayahipun Kangjêng Nabi Mukamad (tanggal kaping sadasa Sura).
ngidul-kurban.
... nalika pangurbanipun Kangjêng Nabi Ismangil, (Bêsar ping 10).
ngidul pitir.[41]
... riaya bakda Siyam, konduripun Kangjêng Nabi Mukamad, saking guwa (Sawal ping 1 Garêbêg Siyam)
ngadam = ora ana
ngudu billahhi minas-setan-nirrajim = kula ngungsi ing Allah saking setan ingkang binalangan.
ngisa = pêtêng, asmaning nabi.
ngasar zie asar.
ngusur zie usur.
ngasura zie Sura.
ngasabah, ali waris kang ngêntèni turahaning tinggalan sawise didumake marang para ali waris kang padha tinamtokake pandumane.
ngiwal = liru.
ngalukat gaib.
ngalat zie alat.
ngulul = mogok.
ngilmu = kawruh.
... ngilmu phakih.
ngalam = jagad.
ngalim = sumurup, kang wêruh.
ngulama = sumurup.
ngalamat = têtêngêr.
ngapura = aksama.
ngapat = waras.
ngijrail = araning malaikat tukang narik nyawa.
ngajijan = apês.
ngijajil = araning iblis sadurunge balela.
ngajam (tanah-tanah liyane tanah Ngarab).
ngumar (arane sakabate Kangjêng Nabi Mukhammad).
ngumur = rame.
ngumrah.
... ngumrah iku kalêbu ing khaji.
ngamal = kalakuan.
ngumum = sumrambah.
... ngumum khusus mutlak = barang loro, kang siji bisa nunggal misah, sijine mung nunggal bae, kaya ta: banyu sagara.
ngumum khusus majêhi = barang loro bisa tunggal lan bisa pisah, kaya ta: ali-ali wêsi.
ngibrani = sabrang.
ngibarat = sasmita.
ngibadah = kawula, nyêmbah.
Ngabdurrahman.
ngabas (ingkang paman Kangjêng Nabi Mukhammad).

[...][42]

--- 2 : 847 ---

Têmbang cilik = macapat
Asmarandana, têgêse: dhêmên wèwèh, sêngsêm lan bungah.
Kinanthi, têgêse: dikanthi.
Durma, têgêse: macan.
Sinom, têgêse:godhong asêm, utawa rambut alus ing bathuk.
Pucung, têgêse: wit kaluwak.
Pangkur, têgêse: buntut.
Dhandhanggula, araning gêgodhongan kêna ginawe paès, utawa ginawe kaya dhangdhang.
Maskumambang, wis têmbung jarwa.
Mijil, têgêse: mêtu zie J.Z.I. 328-9.
Têmbang têgêse: lêlagon, kang nganggit Prabu Kandhihawan, iya Prabu Jayalêngkara ing Purwacarita, sinangkalan swaraning salira luhuring ratu 1087.[43]

--- 2 : 848 ---

1. Asmarandana.
lilih malih dènira ngling | sengga ingkang taru lata | wus lawas katragan ing we | mangkya katurunan warsa | ing măngsa labuh kapat | samantara sêmi lumung | lumungsuring sulur singlar ||
2. Kinanthi.
jagra angkara winangun | sujana marjayèng wèsthi | puwara kasub kawasa | sastraning jro wedha muni | suradira jayaningrat | lêbur dening pangastuti ||
3. Durma.
murub abra markata angkara-kara | parêng pagut samyagni | dadya tan katêngran | mung kawistarèng praba | kang rumuhun sirat kuning | dahana wiswa | mrangangah ujwala brit ||
4. Sinom
pêpudyaning pramudita | kasub sudibya dimurti | Sang Prabu Ajipamasa | tuhu batharaning bumi | pramuka jayèng jurit | mirut wirotaning ripu | puwara apranata | nungkul atur bulubêkti | makêtir tyas kotamaning martotama ||
5. Pucung
dene sampun tumiyung wahyaning wahyu | ujaring pamêca | manubawa ambawani | ing bawana kawibawan kang prabawa ||
6. Pangkur.
rinoban pangaribawa | prabawaning aji sanjata kalis | winantu-wantu tanpantuk /sinèp maksa laksana | kakuning tyas kapat pramukaning diyu | wêkasan rêmbun tumandang | kapat parêng asêsiring ||
7. Dhandhanggula
praptèng sore suruping hyang rawi | rawat-rawat yayah tumutura | otêring antapurane | samirana mawèh rum | rumasuking lêlangên kadi | pangrapu mrih lipura | risang kakênan kung | riris aris rarasira | lir mèngêti nayud ardaning wiyadi | dumadi tan sangsaya ||
8. Maskumambang.
sarananing kanggêp antuk sihing aji | ingsun wèhi sira | lênga pangasih ing nguni | Sang Hyang Wisnu kang ayasa ||

--- 2 : 849 ---

9. Mijil
wawarêngên ing netyasmu wingit | winga-winga katon | lèngsèr saking ngarsa pangrasane | tanpanon rat riwuting pangaksi | sumaput tan sipi | saparan anggandrung ||
Rms. Suwita. (R.Ng.Karyarujita)
Têmbang têngahan utawa dhagêlan
ontang-anting R.W.
alab-alab R.W.
rangsang, têgêse: umob = kuswarangsang
rangsangtuban, têgêse: umobing banyu.
kênyakadhiri, prawan kadhiri = gambuh II.
kuswarini: panganggo utawa ambuning wadon.
kuswaraga: ambuning awak.
kuswarangsang, zie rangsang.
kuswawirangrong: panganggoning kasusahan.
kulanthe: kalar.
kadhirimiring zie Tjent. têmantèn.
dudukwuluh: suling.
sumakar: asêkar.
wirangrong zie kuswawirangrong.
lindur, pangucape wong turu.
lonthang, lêgèh.
lambang R.W.
pucung Tjent. têmantèn, kalêbu têmbang têngahan.
palugon: paprangan.
palugăngsa: tabuh gong.
pamiwalkung: pamisahing kangên.
jurudêmung: juru nabuh dêmung.
maesalangit: wis têmbung jarwa.
maskumambang Tjent. têmantèn kalêbu têmbang têngahan.
mêgatruh Tjent. têmantèn kalêbu têmbang têngahan.

--- 2 : 850 ---

girisaya,[44] R.W.
gambuh: lantèh, zie kênyakadhiri.
balabak: silêm. zie J.Z.I. 324-4 v.o.
Têmbang gêdhe utawa têmbang Kawi.
Anane têmbang gêdhe kang nganggit sapisan, Sri Maharaja Kano = Kanwa, (Bathara Wisnu ing Purwacarita, sinangkalan: trusing pandhêsthi: katon ing doh (329).[45] Kang kaping pindho Bathara Panyarikan, sinangkalan: trus pandhita guna (379).[46] Kang kaping têlu Prabu Basurata ing Wiratha, nalika taun 407 zie Basurata.
irim-irim R.W.
hastakuswala (kusala en kosala) têgêse tangan molah,
nagakusuma (= nagasari).
nagabănda: ula gêdhe.
căndrawilasita: rêmbulan anglèng, utawa surup.
căndramêngêng: rupa kêmbang.
citramêngêng: aksara muni.
rêtnajiwa: sêsotya gumêbyar utawa sumorot.
kuswalagita: manganggo (sarasah) bêcik.
kusumastuti R.W.
kusumawicitra: kêmbang (wadon) linuwih ing warna.
kawitana: binangsalan, utawa kaomahan.
kilayunêdhêng, kilayu sumêdhêng.
têbukasol: têbu diêsol.
têbusauyun: (dhapuraning têbu iku: uyun).
surarêtna: dewaning sêsotya, iya iku pêpêthinganing intên.
sardulawikridita: macan galak bangêt.
surajiwandana: verk. v. sura anjiwandana, kêndêl nunggal turu.

--- 2 : 851 ---

sikarini: irunging wadon.
sudiradraka: kêndêl ora sarănta.
sudirawicitra: luwih kêndêl, utawa luwih ing warna.
sasadarakawêkas: rêmbulan karainan.
sastrakusuma: R.W.
sastramanggala: panah pangarêp.
swandana: kareta.
swaladara gêndhing (kidung en swara) asor, utawa suling, lan sawangan dara.
sulanjari: lantiping wêwulang.
salisir: simpang.
sapratitala: kaya lêmah (of dhêmpul), tuwin kaya omah tawon.
wohingrat: wohing jagad.
wisatikandhêh: wisa linuwih, kasêsêr, sêsukêring ati, ilang.
wisalyaharini, paèsing wadon.
wêgangsulanjani: uwang (of siyung) lutung.
liwung: bingung, mêndêm.
lêbdajiwa: olèh urip.
langênjiwa: kabungahaning urip.
prawirasêmbada R.W.
prawiralalita: prajurit bagus (of bungah).
patralalita: godhong bêcik ing rupa, utawa godhong mulêt.
patramanggala: panggêdhe, pangarêp, utawa urang, nanging pakolèhing têgês, godhong gêdhe, utawa: ămba.

--- 2 : 852 ---

dhadhapmantêp = dhadhap sêmi.
maesabayangan = kêbo boyongan, jêmpalikan, kêndêl.
mêraknguwuh R.W.
madurêtna, madu (of sêsotya) linuwih.
manggalagita, panggêdhe (of urang) rikat.
găndakusuma: ambuning kêmbang.
girisa: kêkês, giris.
banjaransari R.W.
bramarawilasita: kombang ngêlèng.
basănta: rêmbulan.
băngsapatra: panjang putra, kêkuluban, zie J.Z.I. 321 9. v.o.

[...][47]

--- 2 : 853 ---

Têmbang gêdhe (= Kawi)
Araning têmbang gêdhe kalêbu salisir kang muni ing layang Tjent. pangantèn,[48] kèhe 48 kaya ing ngisor iki:
hastakusala, alad-alad, nagakusuma, nagabănda, căndrawilasita, citramêngêng, kuswalalita, kusumawicitra, kawitana, kilayunêdhêng, têpikawuri, têbukasol, têbusauyun, sardulawikridita, sikarini, sastramanggala, sudiradraka, sasadarakawêkas, swandana, swaladara, sulanjari, salisir warna lima, sapartitala, wohing-ngrat, wisatikandhêh, wisalwaharini,[49] wêgang sulanjani, lêbdajiwa, langênjiwa, pranahalika, prawiralalita, patralalita, puspanjali, dhêndha warna nêm, dhadhapmantêp, maesabayangan, madurêtna, manggalagita, găndakusuma, girisa, brêmarawilasita, basănta, băngsapatra.

--- 2 : 854 ---

Ing ngisor iki pathokaning laku têmbang gêdhe: kaya ta: 11 (4.7) x 4. lêbdajiwa.
12 (3.3.3.3) x 4. kusumawicitra.
(4.4.4.) x 4. căndrawilasita.
(5.7) x 4. madurêtna.
13 (8.5) x 4. sudiradraka.
14 (4.4.6) x 4. basănta.
15 (8.7) x 4. manggalagita.
16 (8.8) x 4. girisa.
17 (6.6.5) x 4. sikarini.
(5.6.6) x 4. kawitana.
(4.6.7) x 4. băngsapatra.
18 (5.6.7) x 4. nagabănda.
19 (6.6.7) x 4. sardulawikridita.
20 (7.7.6.) x 4. swandana.
21 (7.7.7) x 4. wisalwaharini.
22 (5.6.6.5) x 4. kilayunêdhêng.
23 (5.6.6.6) x 4. wêgangsulanjani.
24 (6.6.6.6) x 4. găndakusuma.
27 (6.6.8.7) langênjiwa x 4.
36 (9.9.9.9) dhêndhajiwa x 4.
80 (5 enz.) dhêndhapracăndha 4.
96 (12 enz.) dhêndhabaswara x 4.
136 (19 enz.) dhêndhaprawara x 4.
176 (22 enz.) dhêndhapralêbda x 4.
192 (24 enz.) dhêndha-ulapsimparan 4.
salisir laku 6 swanita.
salisir laku 7 citramêngêng.
salisir laku 8 patralalita.
salisir laku 9 têbukasol.
salisir laku 10 têbusauyun.

--- 2 : 855 ---

Têmbang Kawi door H.T.
hastakuswala of hastakosala = rêbab of tangan ngigêl
căndrarini ? H.T.
căndrakusuma ? H.T.
căndrakumara = ênggoning rêmbulan of rêmbulan katon zie bl. l. ki. P.S. blz. 351.
rêntêt laku nêm x 4 P.L.
rarabentrok = prawan lêmu zie bl. l. ki. P.S. blz. 352.
kusumastuti = kongas panêmbahe zie bl. l. k. G.M. 4.
kumudasmara = kudu kasêngsêm zie id.
têpikawuri ? H.T.
têbukasol laku 9 x 4, têbusauyun laku 10 x 4 ... P.L.
saribrăngta = kasêngsêm marang kêmbang of rupa en mustika zie bl. l. ki P.S. blz. 367.
sastrakusuma = aksara kêmbangan of kêmbanging aksara zie J.K. blz. 451.
salisir laku 8 x 3 P.L.
sabangpatra zie J.K. blz. 451 bênêre: bangsapatra = panjangputra of kukuluban en araning têmbang Kawi.
prit anjala ? H.T.
prawiralalita = zie blz. l.Ki P.S. blz. 375
pamularsih = amrih sinihan ing dasih (didhêmênana ing batur) zie P.L. K.G.M.N. IV
pamugari = babandhêm of gêgitik en ugêr-ugêr J.K. blz. 452.

--- 2 : 856 ---

dhêndha laku 24 t/m 100 enz. kabèh aran: dhêndha, kaya ta: dhêndha alad-alad, dhêndha ul simparan, dhêndha prawara, dhêndha baswara, lan liya-liyane manèh P.L.
jaludha tata gati = gadhing padha gêdhene lan dawane zie R.K.
maesabayangan = kêbogiro.
mintajiwa = mangkat marang kauripan, zie bl.I.K.G.M.N.IV.
madukusuma, madugănda ... ? H.T.
găndasuli ? H.T.
banjaransari = uruting kêmbang of turuting rupa, J.K. blz. 452.

--- 2 : 857 ---

Lampah 120 minggah ping 4
Watangannatisaya, hni mas manik, yeka warna, na tarta, rata mya, ti ramya, maha mandhapa, purbwa soba, hatêp mas pirak, ratna mutya pralambe ni lambang nnyama, bangsinindhura duning dune kanureca, marangkên kumisnya hirèng rênggu rêngmun, wanèh tut tatangkan tatintang luha, taplatan kya kya lèn, wah nikang nnyuga, dhing hadya huttungga binanningis wismaya, pan maha, raja munggwing maha ratna singasana, hyujyala, narapati sira dhêm pati prapta sampun malungguh tumut sang tamu ymakra makya, talêngkad dhipa mwang sirangwa narendra silèng ratna dirga, sananuti Sang Kekayi putra Sumitra Satrugna sampun makêmbang, mamundhuk pasundhuk, ika sang matu tyan matu tar, halêp dening nganda, nihantu tri gandhang maha, mangsa sèsi nikang sagara lwah, halas lwani ngambêt, rahasyad, wuwus tar wnang marnnite kang humunggwing limas mas masowe maganti mawèhwèh lana, kapibala ring ngalun-alun lor dina, nanning rang Jambawan nagrapating tata, tutya Sena, di tan senu jarda, tujar Sri Maharaja Kapwa, nadhah yar tadhahya, nadhahta humunggwing gdhah ksasingndhura marmma, suwe tyantu jarnih hapèni mahapa na munggwing pane maha sinangsuni ka, sang matorsêk, tkèng sor ngator hing ngatu purnnagèm po rikang wre sawètning pêrê warnna sindhura tekang dhadhanya, dhadhutnya, tnadhah kahiswanna sing sèninumnya turah, kadi taya sinêpang kapê, ning kapindra, kupik kapwadarpan kapat ka, pusan de nikang madya maddhi maddannyo madêg garddha medan manambah manambêh manambutya tutwan mamandhak sumandhing padhatya, gutyara, wanasta singenakkipun nyan kidang tan pahi mwang kidang daryada, nning kidung lèn suling sang magandhing salangsa, ngi kangga, mara, sing hasing moni menak kadonyèn panahning watêk, wanara, ngangguran pujyana, panjênnê kyan dhêngêr mara.
Lajêng nyandhak ingkang sampun katur.
Lampah 90 minggah x 4.
Tri pura-pura murub tinunwan Bathareswara, nung padhannyan trênnyuh tang humah mas padha syuh masak tang saka, gêng mannik bajra bajro paman nyan makas kasyasih tekanang hapsari ring pura, purbya rupannya ya, non tapuy kwèh pwa teka, gupuy kèh kopêyêh gêyuh yan kayuh kwèhni kèthinnya mangguh humêngguh huyang yanglih, talaga talaga ring, kadhatyan winêtyan winantyan nyaddhening manik candra kante ddhangundan, mnès nyus taya, satpwat kèsêp sêkarning hasoka, kusut sak kasuban panas, ruksa sakwèhnnya ya, king makingking manuknya, nangis moni kola, alawung wala, cakrawa, kagla, nangplung hangsama, sasa soka swara, suhi kang sarasa, bala mangka balasah, hikang raksa sosahmsatka, ring ngaka, sa ya pwan katunwan pakuwannyata, tanpa sesa, gsêng sirnna heman liman ka, ring ngana laya, gla, naddnening hapuy mangkanang tungga tunggal hyata, tannana nung tumunggang, hiya mrih lumumpat luput ring hapuy mangliput, jalak kajar rajaran, bayan pyung puyuh kwèh

--- 2 : 858 ---

pjah mungguh ring pancarèng pancarang kang hêmas kantating tan katolih halah mrih hawaknyèng kanang raksa sisigra lungha haha, hah, hahe, lingnya kapwa, mahya, nguhuh mohi tan toni kang raksa simèh tiba ring hapuy, moga mong moha momo humèh matyaya.
Lampah 36 x 4.
Wuru-wuru kawuruk, rikang wrêksa mawah, wara wawaya, wulawan nut kapu jiwajiwa, yawi wok kumur mwang kuwong, kadhawa puru kutut tumut tri hatatya, tataya, takut ton nikang tomara mrih mibêr mwang mayura, dulur syung swari, humula tamu tutung lutung tungga tunggal manungtung ring tung-tung nikang gintungan tarpangan wahnya kengin ningin, bramara mara maring, skarning katang tarnnikara, ruru rug karugan padhan tan nantên sarinya, mirir dening kang maruta.
Lampah 70 pitung dasan[50] langkung x 4.
sabaya masasa raksa sanyan sasoka nusup kari sorning sarunya rênêb, ronnya matrêp sukêt wwitnya sunya, masuk tang, ngikis mis hawaknya rêp pangèl, glana ngêsah mwang hana, tèki kancil kuncung lumumpat mêsat hangsasa, sigra kagyat, kabèhnya layu, camara mararakan parêngnya, layu lila-lila malon-lon lakunya, balêm mingguting-gutinggut liman, glana mabyêt mangandhung malandhung wêtênnya tnang ttar wnang nyan mangèl kapwa mênggah humangguh gulunya, nggih logya molah hilatnya mangèl mohah, saraba sarabasan mêsat sigra lungha milu ting galung ting giling tan lênggag pan guling niscaya, pan subad dhara sukri sukêt hewaring landhakka mrih makunmang panah mangrêpa tah ring sorning pudhak dhêh hao hinanahinana, lir nikang tinggiling sih nikang tinggalung, pati susu susupi, ruru ruksa-ruksa, pasah kasyasih satya sakwèhnya nunggwing taman mangkanang wawahan kapwahe man manise niguddhenika Sang Anuman babaya tiba ring lmah kapwa kambah humis duhnya duhka nangis lwirnya ya pan salah lwir rêmêkya, rêmuk.
Lampah 6 x 4 rêntêt
Sampun samaya tut, rêngrêng ya ta hèrên, Sugriwa manêmbah, mamwitta wisata.
Lampah 8 x 4 Salisir laku 8 x 3 P.L.
Yadin tyanana masênghit, ya tekana laga nangkwa, pjah pwahi kaya dèngku, ya sang kutu wiya wrêdya.
Lampah 9 x 4 Têbukasol.
Nindaring wang yata manipis, tar sakti ring wisayad dahat, duta sidur kwasana kunang, yekanung tan gawa yatna.
Lampah 10 x 4 Têbusauyun.
Lawan nika sang dumaddi kita, sanga pangaranira karêngêng, kita tara rahayu sapala, sanga papangaranta warahakên.
Rama Kawi of Ramayana, ingkang kula pêthik sawalik punika sampun kula angkah dhawah ing pada sêkar, awit dipun cariyosakên bilih namaning sêkar ing nginggil tamtu dhawah wontên ing pada santuning sêkar, dados manawi ingkang kula pêthik wau mawi wangsalan, kenging dipun suraos, nanging kula mêksa botên sagêd anyuraos, sabab saking Kawi.
Dene bab lampah ingkang cêlak, mila ugi kula pêthik, awit ingkang kalimrah kangge uran-uran rare botên wontên ingkang namung lampah 6.8.9. tuwin 10. Ingkang tamtu lampah 11 dumugi 24 pancèn lêrês, amung lampah 6 nama rêntêp,[51] kula sagêd.
Lampah 9 Têbukasol, kula sagêd.
Lampah 10 Têbusauyun, kula sagêd.
Dene lampah 8 răngga pulangraras sagêd nanging botên nyana bilih punika sêkar slisir, pêthêtipun[52] barang, lagunipun inggih makatên punika, uran-uranipun,
bibis-bibis mas kowangan, wadêr bundêr salobogan, sondong jogèda lir Bagong ... amung 8 kaping 3
dhi Prajalukita
Makatên malih kula angèngêti sêkar têpikawuri, căndrarini, madugănda, madukusuma, găndasuli, bokmanawi pranggulan ingkang kula pêthik salah satunggal, namung kuciwanipun sêkar têpikawuri sapanunggilanipun ing nginggil sami botên kasêbut ing Bausastra, punapa sanès sêkar Kawi, măngka pangidungipun anoman inggih têpikawuri pitung pada rampung, sadaya wau mugi andadosakên kauninganipun kamas.
ri pun Èsmutani.

--- 2 : 859 ---

Têmbung basa, ciri têmbung basa, unyêng-unyêngan jaran ana ing lêmpèng kiwa têngên, watêke ala, kang ngingu kêrêp padu, sanadyan mung sasisih iya ala, brancah arane, kang ngingu kêrêp nêpsu.

Tamèng Kw. :

kantar, puksur.

Timang :

ulan -ulan of olan-olan, nêstha wolu, krawangan, srasah, jlebrah, jlebrah kurung, jlebrah gendhong, gandhosan, biku-biku.

Tamèng tewok[53] (jogèd) :

Jogèd tamèng towok, pangajarane ngêmpakake gêgaman tinangkis sarana tamèng, iku anggite Panji Inokartapati nalika taun 1125 zie Kartapati, letl. b.

Tamènggita :

zie gend.reb.pat.nem.pel.

Tamèngglèlèng :

(id. tamèng towok).

Tumênggung Kw. :

nayaka, suhadha, sumantri, subadha, wadana, mantriman, bupati zie punggawa en bala, D.N.K. 36-9 b.

--- 2 : 860 ---

Tumênggung (waduaji) :

Têgêse dhênggung, utawa têtindhih, kuwajibane mariksani samubarang lêlakon ayahaning nagara, lan kabubuhan ulah gêgaman kang dadi agêming ratu, tuwin kajibah nanggung ala bêciking kalerehane, apadene seba dina Sênèn Kêmis lan tumindak tungguk pacaosane, tuwin kêna ayahan laku pajang pasisiran, utawa watêsan, kaparingan lungguh bumi desa 4000 karya utawa 1000 jung.

Tumênggungan :

dodotan ... zie dodot, no. 3 letl. l en zie nayaka.

--- 2 : 861 ---

Tumênggung (kawruh êmpu) :

Dhapuring kêris tumênggung: bênêr, kêmbang kacang lambe siji, sraweyan sarta grènèng.
Tamèng blongsong mas nganggo cêplok zie upacara letl. f.

Tamèng badhung :

(id. tamèng towok).

Tugu :

kiyai ... zie Kartasura.

Tagèh :

(iwak, wangsalan Tjent. panjaluking potang, olèh dening nagih).

Têgar :

zie abdi dalêm panêgar.

Tigasan :

zie kêbo.

Tugu sinukarta :

tugu = paal, sukarta = arubiru, kaya tugu sinukarta = kaya tugu ingarubiru, wis mêsthi mênêng bae.

Têgalarum :

pasarean ... 1. Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Mangkurat, ana sajroning kadhaton piyambak. 2. Pangeran Endranata. 3. Ingkang garwa. 4. Nyai Kênanga êmban dalêm. 5. Kyai Samsudin, kêkasih dalêm, ana sawêtara bata cêpuri.

Togog (kawruh êmpu) :

Dhapuring tumbak togog: bênêr, ambêmbêng gilig.

Togog (padhalangan) :

wandane goprak sarta manuk.

Têbu Kw. :

êlam, lesan, têtaki, têtêkan, wangsalan Tjent. tăndha warêging bukti, olèh dening atob, (en zie wit (têbu). Araning têbu, êndhog, rêjuna, keyong, wungu, putih, jae, mangli, têbon zie wit (jagung).

Tabuh gêndèr :

zie jamangan.

Tuban :

Surabaya, pasarean ... 1. Sunan Bonang, 2. Kyai Agêng Batabang, 3. id. Gigilan, 4. id. Moloko (mantu Ngampèldênta).

Tabuh gambang :

zie jamangan.

Tiba ungkêr :

bocah lair kagubêd ing usus, utawa laire mawa lêlara ora bisa nangis, P.R. I. 195 (mm).

Tuban :

zie tangguh.

Tuban :

Sunan ... zie Tub. no. 1.

Tuban Taruwăngsa :

id.

Têbukasol :

zie têmbang têngahan,[54] en zie salisir.

Têbasan :

zie kêbo.

Têbusauyun (kawruh êmpu) :

Dhapuring kêris têbusauyun luk 3 nganggo sraweyan sarta grènèng, en zie salisir.

Têbusauyun (waduaji) :

Têgêse bumi patilasan patamananing ratu, isih kapijèkake apa lêladène banjur konjuk ing karaton dhewe. Anane bumi têbusauyun mau dhèk jaman [jama ...]

--- 2 : 862 ---

[... n] Kartasura jumênênge Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. I.

Tibasampir :

bocah lair kalung usus, P.R. I. 195 (10).

Tang :

niet.

Têng :

niet.

Ting :

niet.

Tung :

niet.

Tèng :

niet.

Tong :

niet.

Tangi :

zie kêbo.

Têngah :

Radèn Ayu ... zie Ngimagiri no. 142.

Têngahan bau :

zie kênong.

Tangan Kw. :

asta, aswa, rutya, ludun, lêngan, lungiyan, bujaka.

Tanganan (padhalangan) :

Wiwite tanganan wayang purwa sinopak sarta nganggo cêmpurit, gapit sarta gêgêl, bakale sungu kêbo saka karsane Sinuhun Seda ing Krapyak, nalika taun 1552. Maune tanganan wayang purwa: isih iras, zie nyakrawati.

Têngiri :

Wangsalan Tjent. panggugah janmi, olèh dening tangi.

Tangkar :

zie kêbo.

Tungkak Kw. :

sangkila, jungkare.

Tungkul :

zie jênu. Wit tungkul iku kaya wit jênu, mulane kanggo wangsalan: jênu tawa, têgêse jênu kang tanpa wisa, iya iku tungkul, kang akèh thukul ing alas, ora thukul ing padesan.

Tangkilan :

Pangulu Kyai ... zie păncaniti no. 39.
Tangkêp
Têmbung minggiran yèn ngarani prau kandhas ing ngarêp, nangkêp.

Tangkêb :

zie kêbo.

Tangsèn :

zie pintèn.

Tingalan :

zie wêktu.

--- 2 : 863 ---

Tinggi :

Tinggi iku kalêbu ama sarta bisa dadi panyakit, isarate anyirnakake tinggi mangkene: anjupuka godhong bêdrèg (wangune kaya godhong waru, nanging lêmês mawa lugut, sarta sêmu plikêt, uwite bisa gêdhe, klokopane putih sêmu ijo, kaya uwit jayakusuma), katlècèk-tlècèka ana ing galaring ambèn, sarta banjur kagêlarana klasa lan banjur tinuronan, antara sajam, klasa mau kabukaka, amêsthi tinggine wis padha tumèmplèk ana ing godhong bêdrèg mau, tumèmplèke mau amarga krakêt, sarta banjur ora bisa lunga-lunga, wusana gampang mung kari nyuthiki bae kalêbokake mawa anglo, yèn godhong iku isih ijo: kêna dibalèkake manèh, sarana akal mêngkono godhong bêdrèg kêna ingaran pancinging tinggi, sarta bisa angêntèkake sakèhing tinggi sajroning ambèn.
Dene tinggi kang ana ing kepang utawa andhêlik ana panggonan liya-liyane, kêna pinancing saka ing ambèn bae, awit tinggi ing kepang lan liya-liyane mau, yèn bêngi iya padha anggrumut marani marang wong kang turu ing ambèn, arêp kamăngsa.

--- 2 : 864 ---

Tinggi Kw. :

kindraka, tingyana, marusruka, bangsarha.

Tangguh (kawruh êmpu) :

Ing ngisor iki pratelaning tangguhe kêris, wiwite gawean Pajajaran tumêka gawean Surakarta, kaya ta: umyang = tangguh Tundhung Madiun.
Kartasura kang wis tinêmu, ora ana.
Koripan = tangguh sastrabanyu.
Kasamadura = jaman karaton Majapait, prabote mirit gawean karaton Majapait, nanging kapara corok, wajane sêdhêng, wêtuning pamor mubyar anggajih sap- sapan, grayange kêras, pamore nunggak.
Kuwungtapan, jaman karaton Majapait, cengkok sikutane ngiribi gawean Majapait.
Kajoran = tangguh Tuban taruwăngsa.
Dêmak, kang wis tinêmu ora ana.
Tundhung Madiun = umyang, jaman Karaton Pajang, cengkok sêsikutane ngiribi gawean Pajang.
Tapan = kuwung, tangguh kuwung.
Têmbayat, tangguh Tuban taruwăngsa.
Tuban, jaman karaton Majapait, gănja sengoh ambathok mangkurêb, kapara cêkak, êndhas cêcak gêdhe, kapara papak, gandhik cêkak methok, pawakan berawa ngupih (= ămba tipis),

--- 2 : 865 ---

wêsi kapara akèh wajane, sogokan mundhak landhung, tinimbang sogokan Majapait, luke mundhak gêdhe, pamor kurang mubyar.
Tuban taruwăngsa, Kajoran, Sêmarang, Têmbayat, jaman karaton Dêmak, cengkok sêsikutane ngiribi gawean Tuban, utawa Majapait.
Sêdayu, jaman karaton Majapait, gănja sêbit lontar (rontal) kapara landhung, gandhik cêkak miring, sogokan padha karo sogokan Majapait, luke kêkêr turut, pamore putih mubyar angrambut, pawakan sêdhêng kapara corok (ukuran kapara dawa), waja sêdhêng, wêsi grayange lumêr.
Sastragêni = tangguh sastrabanyu.
Sastrabanyu, sastragêni, utawa Supa Koripan, jaman karaton Mataram, cengkok sêsikutane ngiribi gawean Mataram.
Sêmarang, Têmbayat = tangguh Tuban Taruwăngsa.
Sungkuh, jaman karaton Majapait, cengkok sêsikutane ngiribi gawean Majapait.
Pajajaran, gănja ambathok mangkurêb, kapara dawa, êndhas cêcak landhung, pawakan kapara berawa (awak ămba dêdêg sêmbada) sogokan sêdhêngan, timbang karo pawakane, wêsi kurang matêng utawa wêlu sawatara labêt saka banyune asin, luk-lukane kêmba: ora kêkêr, wêtuning pamor sêmu anggajih.
Pajang, gănja sengoh sêbit lontar (rontal)

--- 2 : 866 ---

êndhas cêcak gêdhe adu manis, gandhik gêdhe miring dêdêge, sogokane sêdhêngan luwês, luke kêkêr berawa pamor putih mubyar, waja sêdhêng kurang matêng, grayange sêdhêng.
Mataram, gănja sêbit lontar (= rontal) kapara landhung, gandhik dawa miring, sogokan dawa luwês, pamor mubyar nyalaka, kurang waja, titih corok, luke sêdhêng grayange lumêr.
Majapait, gănja sêbit lontar (= rontal), êndhas cêcak cêkak, gandhik cêkak miring, sogokan cêkak luwês, wêtuning pamor mubyar angrambut, luk-lukane kêmba, pawakane kapara titih, têgêse kandêl, wêsi madhêt, grayange lumêr, labêt saka banyu bêning, ora asin.
Balambangan, jaman karaton Majapait, prabot pasikone, gănja gandhik sapiturute padha kaya gawean Majapait, nanging kacèk wêsine kêras, ora lumêr, labêt saka banyune rada asin.

Tênggêr :

Adipati ... zie păncaniti no. 1.

Têngguru :

Bramana Ajar ... zie păncaniti no. 20.

Tunggarana :

zie srandu jaran, en zie M.N. I.

Tênggok Kw. :

tanggota, janggota.

Tanggal :

Ing ngisor iki petungan ala bêciking dina sajroning sêsasi wêwaton tanggal, kaya ta: tanggal.

--- 2 : 867 ---

1. kuda, 2. kidang: bêcik
3. macan: ala.
4. kucing: bêcik.
5. sapi: ala.
6. kêbo, 7. tikus, 8. lêbu: bêcik
9. asu: ala.
10. naga, 11. kêmbang, 12. mayang: bêcik
13. gajah: ala.
14. singa, 15. mina: bêcik
16. malam: ala.
17. wulung, 18. lepa, 19. banthèng, 20. hantu: bêcik
21. arêng: ala.
22. urang, 23. sêgara: bêcik
24. pare, 25. madu, 26. kala: ala
27. ula, 28. pari: bêcik
29. ulêr, 30. sada: ala
Tanggal: tanggalan zie mata no. 2.

Tunggul :

Sunan Ratu ... (padhalangan) = Sunan Giri, yasa en zie Sakatèn, gamêlan pelog, dhalang gêdhog.
Anane wayang kidang kêncanan, kang nganggit Sinuhun Ratu Tunggul ing Giri, nalika makili karaton ing Dêmak, nalika taun 1478.
Sinuhun Ratu Tunggul ing Giri nalika makili karaton ing Dêmak, karsa mangun gamêlan surendra (= salendro) racikane: bonang, sapangkon, 12 iji
bonang panêrus, sapangkon, 12 iji

--- 2 : 868 ---

dêmung, sapangkon, 6 wilah
saron barung, rong pangkon, 12 wilah
saron panêrus, rong pangkon, 12 wilah
gêndèrsapangkon, 10 wilah
gambang, sapangkon, 18 wilah
Tumuli nganggit suluke wayang purwa lan wayang gêdhog, apadene grêgêt saute pisan, kanggo ing padhalangan, sinangkalan: swarastha kinarya tunggal = 1487,[55] zie P.N. no. 29 en zie dhatu (30).

Tunggul kawung :

zie gend.

Tanggap (waduaji) :

Satanggapan iku têgêse: satakêr, ing ngarêp iya takêr iya tanggapan, karêpe satanggapan mau = satangkêban, iya iku satadhahan, satadhahan iku saayonane wong siji, basane wong desa: tanglêt, karêpe: saayonan, utawa ngayoni, kang diayoni mau kèh sathithiking bêras, dadi ngayoni nyatakake pira tadhahing tanggapan.

Tunggang (katuranggan) :

Katrangan bab linggihe wong nunggang jaran kaya ta: a. Ingaran kaprabon, linggihe jêjêg, ulur-ulur sêdhêng, dhêngkul mipit, tlapakan jinjit, pasêmon jêtmika. b. Ingaran kasatriyan, linggihe ambuntar[56]

--- 2 : 869 ---

dhadha, manglung gulu panggêl, ulur-ulur dawa, pupu rakêt, dlamakan jinjit, tangan mathènthèng, pasêmon ladak. c. Ingaran, kêmantrèn, linggihe ngukruk, ulur-ulure cêkak, sikil ngonggrong, tangan mringkus, pasêmon wêdi.

Tanggung :

Abdi dalêm kaparak kêtanggung, ampilane upacara ngarêp.

Tunggangan Kw. :

tunaa, titihan K.I, tipaka, tumpakan K, tumangan, tunggangan N, swandana, selang, wahana, peka, puspaka, pweka.

Têngange Kw. :

diwarsarka, têngawe, suryadiwasa, wijanarka, pancarasidhi, palasara, palasata, madyèngwe, baskarasata.