Bauwarna, Padmasusastra, 1898, #205 (Jilid 2/5: La)

[LA]

La :

1. la, aksara ilat zie ra. 2. la, aksara antasastra zie ha, 3. la, dadi ăngka pitu zie ga. 4. la, lê, aksara luluh zie ra, rê.
a. aksara: la, lê, yèn dadi purwaning lingga mungguhing rimbag tanduk, tanduke: nga dadi adhapur panjingan, kaya ta: anglapis ora: ang-lapis, anglêbur ora: ang-lêbur.
b. Nanging yèn têmbung aran olèh atêr-atêr: ing, ora dhapur panjingan kaya ing dhuwur mau, tinulis wutuh bae kaya ta: ing Lawiyan, ora: ing Nglawiyan. Ing Lêmuru, ora: ing Nglêmuru.
c. Pasangan: la yèn dadi panambang lirune: ên owah, kaya ta: cêkêlên,[1] ora: cêkêlên[2]
d. Nanging yèn wanda ngarêp sigêg, wanda buri ambukani aksara: la dipêpêt (= lê) ora owah pasange, kaya ta: Sênèn Lêgi,[3] ora: Sênèn Lêgi[4]
5. Panjingan la pangrimbage ana ngarêp lan ana ing buri, beda, kaya ta: a. Ana ngarêp. 1. Rimbag tanduk panulise kaulur, kaya ta: ambalênggu, lirune: amblênggu. 2. Yèn sumambung ing wanda sigêg, panulise iya kaulur; kaya ta: dipun balêngkukakên, lirune: dipun blêngkukakên.
b. Ana ing buri. 1. Kêna liniru hanuswara: cêcak kaya ta: jungblêng lirune: jumblêng. 2. Yèn ora kêna liniru hanuswara: kaulur kaya ta: jêmbêlok lirune: jêmblok.
c. Saka têmbung wod. 1. Yèn rimbag tanduk nganggo hanuswara cêcak kaya ta: angjlog lirune: anjlog. Angblês lirune: amblês. 2. Yèn sumambung ing têmbung sigêg olèh pitulungane atêr-atêr: ha kaya ta: dipun êblêsakên, sarêm êblêng.

La :

1. C.B. luput. 2. Kw. manèh.

Lê :

niet.

Li :

1. C. B. sikil. 2. Kw. budi.

Lu :

C.B. bundêr.

Le :

niet.

Lo :

1. C.B. niet., 2. Srimênganti kidul., 3. wangsalan Tjent. pêndhok warni, olèh dening kêmalo.

Lah :

1. C.B. mlayu, 2. Kw. ala, rusak, kasor.

Lêh :

niet.

Lih Kw. :

anglês.

Luh Kw. :

harmata, waspa, matiswaya.

Lèh :

C.B. parang.

Loh :

niet.

Luhur :

ngirim lêluhur zie braat (5).

Laut :

Holl. luit. Têmbung laut asale saka basa Walanda luit = goyang. Nalika kumpêni ing jaman kuna parentah marang mandhor akon anggoyang loncèng muni luit luit, panampaning kuli: dikon ngaso, awit sabên jam 12 muni goyang D. K. 1906 no. 19.

Laos :

1. zie wit. 2 wangsalan Tjent. wiji èsêm wêwutuhan = aos 3. zie kimpul, (laosan).

Lèiyar :

(= kêsèd) dumunung ing tanah Amerikah kidul, mangan wowohan, mulane ingaran: kêsèd, awit karo papadhaning kewan: kêsèd dhewe.

Lana :

zie gend.

Lanang :

1. Kw. nara, kana, kacung (pasisir) kakung, kamyana, lancing, lakyaga, linggana, priya, janaka, jalu, jalêr, gana. 2. zie wong, 3. zie pêli (palanangan).

Lancang :

zie abdi dalêm kêmasan letl. d. en. zie epok.

Lancang (barang) :

Lancang êmas iku agême Ratu putri yèn nuju dina gêdhe, bobote 80 utawa 90 ringgit, ing jêro isi: 1. Conthong êmas wadhah suruh. 2. Conthong êmas wadhah sadak. 3. Cêpuk êmas wadhah bako enak. 4. Cêpuk êmas wadhah bako ala. 5. Cêpuk êmas wadhah gambir tanpa tutup. 6. Cêpuk êmas wadhah jambe tanpa tutup.

--- 2 : 1182 ---

Lancêng :

zie tawon.

Lancêng :

zie Sumbadra.

Lancêng Kw. :

hanungkara, tungkara, welatana.

Lancingan (kawruh êmpu) :

Dhapuring kêris lancingan luk 17 kêmbang kacang, sor-soran pinêkak.

Lindur (têmbang têngahan) :

u - u - i - u - i - a - i - a - i - a - i || 10 - 10 - 8 - 8 - 8 - 8 - 6 - 8 - 6 - 6 - 6.
Riris harda palwa nuting ranu | drêsing karsaning sun dening kanyut | manise lingira Gusti | wohing kamal mirah ingsun | èsêmira duk ing wingi | pêparikan bantal dawa | sajroning aguling | pangucaping janma nendra | têka tansah dadi | linduran kewala | katon sung usadi ||

Landêp :

1. zie wuku., 2. zie Sinta.

Lintah Kw. :

wêrdu, wêrdu gangga, wêdu, wêdana.

Lontar :

zie kropak.

Lêntrêng :

zie Sumbadra.

Lantak :

dudul sarta gandhèn dadi sawadhah zie Hup. Tj. letl. f.

Lantasi :

zie wadu.

Lontop :

zie srandu kêbo sapi (sungu).

Lintang :

zie palintangan, tuhu wisesa en Bima.

Lintang Kw. :

hucu, kartika, karwikaya, trangga, tranggana, taranggana, sukra, sukla, sudama, sodama, sasa, susup, susup-susup, wintang, ganera, bintang.

--- 2 : 1183 ---

Lintang (palak) :

1. Erang-erang: Likasan, 2. Ungkêr: Lumbung, 3. Krambil Dhoyong: Panjêr Esuk zva. Mustari, 4. Kukusan: (morgen ster), 5. Kali Srayu (melkweg): Panjêr Sore zva. Jarah, 6. Sumbul: (avondster), 7. Wuku = wuluh zeven gesteren: Prau, 8. Wakul: Prosthapara J. Z. R. 335.6 v.o, 9. Wusu: Paterongan, Wuluh zie Wuku bov.: Pusuh, 10. Waluku (de vrion): Jarah zie Panjêr Sore bov, 11. Lanjar Ngirim: Jaran Dhawuk (melkweg), 12. Lintang Dalan (de melkweg): Jaka Bèlèk, (malêtuk katon putih): Mustari zie Panjêr Esuk, bov, malêtuk II: Garu, malêtuk III: Gubug Pèncèng (zuider kruis), malêtuk IV: Banyak Angrêm, malêtuk V: Bomasêti[5] (melkweg).

--- 2 : 1183a ---

Katur ing Panjênêngan Dalêm Kiyai Lurah Bandara Radèn Mas Arya Wuryaningrat.
Kula nuwun, dhawuh dalêm mariksa trontong kuningan, katranganipun kados ing ngandhap punika.
Trontong wau yêktos barang kina, mawi ăngka taun 1248, inggih punika salêbêting jumênêngipun Prabu Jayanagara, Nata Binathara ing Majapait, ingkang kaping kalih (1231–1250) kalêbêt jaman Majapait awal.
Gambar ingkang larikan ing nginggil, punika kula botên mangrêtos, namung ingkang larikan ing ngandhap punika gambaring palintangan (voorstelling van den dierenriem). Mênggah dierenriem, wau ing basa Latin kawujudakên gambar kewan.
1. Ram 2. Stier. 3. Tweelingen 4. Kreeft 5. Leeuw 6. Haagd 7 Weegschaal 8. Schorpioun. 9. Schutter. 10. Steenbok. 11. Waterman. 12. Visschen (zie Winkler Prins encycl. onder Dierenriem).
Makatên ugi ing basa Sanskrita, ugi kawujudakên kewan, urutipun: 1. Mesa = (cêmpe) wêdhus gèmbèl. 2. Rêsaba = lêmbu jalêr. 3. Mituna = mimi. 4. Karkatha = yuyu. 5. Singha = leyo. 6. Kanya = parawan. 7. Tula = traju. 8. Wrêcika = kalajêngking, utawi kêtonggèng. 9. Dhanu = panah. 10. Makara = ulam lodan. 11. Kumba = jun. 12. Mina = ulam loh (Vergelijk Bataksche Vertellingen door C.M. Pleyte blz. 10).

--- 2 : 1183b ---

Wondene kawruh palintangan kados ing nginggil punika kala jaman kina tiyang Jawi ugi sumêrêp. Amila kula ngaturakên bilih gambar ing larikan ngandhap tumrap ing trontong wau voorstelling van den dierenriem, awit urutipun mubêng mangiwa.
1. Wêdhus 2. Lêmbu jalêr 3. Mimi. 4. Yuyu. 5. Singa, leyo. 6. Parawan. 7. Traju. 8. Kalajêngking, utawi kêtonggèng. 9. Panah. 10. Urang. 11. Jun. 12. Ulam loh.
Miturut pratelan ing nginggil punika ingkang beda namung ăngka 3. Latin tweeling Sanskrita mimi.
Ăngka 10 Latin steenbok Sanskrita ulam lodan, Jawi kina urang.
Wontênipun têmbung Sanskrita mituna = mimi, Latin tweeling, punika awit têmbung mituna ugi atêgês: kêmbar, rakit.
Wontênipun makara, Latin steenbok punika kintên kula kala jamanipun tiyang Latin angsal kawruh punika gambar ulam lodan dipun wastani gambar steenbok dene tiyang Jawi kina wiwit kala rumiyin amastani makara punika urang.
Mênggah kawruh ing nginggil punika kintên kula asalipun saking băngsa Indo-Germanen.
Awit saking punika sarèhne trontong wau nyata barang kina ingkang sakalangkung èdi, kajawi kaparêngipun ing karsa dalêm, pêrlu kapundhut satawinipun ingkang gadhah (kala samantên ingkang gadhah Cina pratela rêgi f 12.-).
Katur tanggal kaping 25 Oktobêr 1916.
pun Purbacaraka.

--- 2 : 1183c ---

Erang-erang lintang lanjar ngirim, Gubug Pèncèng anjog, wus mêntêngah praune Sang Radèn Jaka Bèlèk maluku nèng kali, lintang Bimasêkti, nitih kuda dhawuk.

--- 2 : 1184 ---

Lintang Kumukus :

Kawontênanipun Lintang Kumukus punika wontên kaolipun warni tiga.
1. Kitab Sarah Jahmini mratelakakên, kadadosanipun Lintang Kumukus punika saking kukusing bumi ingkang minggah ngantos dumugi pangkat kaping wolu, kukus wau lajêng awor kalihan latu ingkang wontên ing ngriku. Kukus lajêng mêmpan kabêsmi, nanging botên murub, namung nyrêmomong kemawon, sarta botên pêjah- pêjah ngantos pintên-pintên dintên laminipun, dados lintang kumukus wau sayêktosipun dede lintang.
2. Kitab Usulu Ngilminnujum, mratelakakên Lintang Kumukus punika inggih lintang sayêktos, malah kukusipun punika inggih ugi lintang ingkang alit-alit, kathahipun tanpa wicalan, sami kalihan Lintang Lurung, kalanganipun wontên sajawining palak kursi, wondene kathahipun Lintang Kumukus wau langkung saking gangsal atus iji.
3. Kitab Sullamul Aplak,[6] mratelakakên Lintang Kumukus punika inggih lintang sayêktos, ingkang kabuntêl ing hawa, hawa wau beda kalihan hawa ingkang ngêmuli bumi, awit samăngsa kataman soroting surya lajêng ngêdalakên sorot wontên sawingkinging lintang wau, dene sorotipun warni-warni, wontên ingkang pêthak, wontên ingkang jêne, saha wontên ingkang sêmu abrit, awit saking punika, mila kukusipun lintang kumukus punika ajêg, wontên sawingkinging lintang, nuju dhatêng prênah kosok wangsulipun prênahing surya, botên nate nuju dhatêng prênahing surya, sarta botên nate malang.
W. G. Bagus Ngarpah.

--- 2 : 1185 ---

Lintang sarat :

Ciri jaran lintang sarat, unyêng-unyêngan jaran anglajur turut buntut, watêke ala, sapa kang ngingu tansah kasusahan, sarta tansah prihatin.

Lintang Wuluh :

Măngsa Lintang Wuluh iku mangkene: a. Yèn katon ing wetan mungup saka ing bumi, iku măngsa kasa. b. Munggah sathithik măngsa karo. c. Munggah sathithik manèh măngsa katêlu. d. Katon manjêr, măngsa kanêm.

--- 2 : 1186 ---

e. Katon lingsir, măngsa kapitu, sabanjure mudhun-mudhun nganti surup, utawa: f. Narècès iku măngsa dhêstha (= sawêlas). g. Yèn wis silêm măngsa sadha (= rolas).
Mungguh umure Lintang Wuluh sabên salapan dina ngalih, nuju ing dina Sênèn Lêgi. Iki pituture Mas Ngabèi Rêksapraja abdi dalêm panèwu wisamarta kaparak têngên.

Lêndhi :

zie gend.

Lindhu :

zie tuhu wasesa.

Lundhu (iwak) :

wangsalan Tjent. janma busuk, olèh dening bundhu.

Lèndhi :

= bedhangan P.R. I. 136. 9. v.o.

Landhak :

dumunung ing pulo Jawa.

Landhak Kw. :

êntir-êntir, hanlir-hanlir, duryangga, sujika, wirundisa, wurandhêg, pangswang.

Lindhu panon :

zie bima.

Landheyan :

a. Kang dawane sadhêpa, utawa sadhêpa sabêlah aran: tlêmpak. b. Kang dawane luwih sadhêpa sabêlah, utawa rong dhêpa aran: panurung. c. Kang dawane luwih rong dhêpa, kaya ta: rong dhêpa saprapat, utawa rong dhêpa sabêlah aran: pegon. d. Kang dawane têlung dhêpa utawa luwih aran: blandaran.

Landheyan Kw. :

dêdêr, watang, lawung, gala.

--- 2 : 1187 ---

Landheyan Tumbak :

Pituture patinggi ing desa Dhandhêr (Bojanagara) marang Gathak Gathuk, ukuran dawa cêndhake gawe landheyan tumbak saka kêpêlan tangan, petungane: săngga, rungga, sarah ... Kang prayoga kaaraha tiba săngga. zie Tjent. I.

--- 2 : 1188 ---

Landheyan :

srandu ... Ing ngisor iki sranduning landheyan, kaya ta: 1. Pucuking kayu kang ditancêbi tumbak, nganggo karah, mas, salaka, suwasa, wêsi utawa kuningan. 2. Sangisoring karah banjur godhi tamparan duk alus, duwe daya luputing têguh, ing jaman kuna ana godhi rambut, saiki wis ora ana. 3. Sangisoring godhi ana karahe manèh aran lagri, bakale kayadene karah (no. 1). 4. Yèn tumbak tanpa godhi, karah tuwin lagri, iku liniru blongsong, bakale mas, salaka utawa mamas, lugas utawa tatahan. 5. Ing ngisor nganggo tunjung, banjur sopal (karah ngisor) bakaling tunjung kang lumrah kuningan, mamas, utawa wêsi, sanadyan kagungan dalêm iya mung mangkono, beda karo sopal, bakale mas, salaka utawa suwasa. 6. Sranduning landheyan iku mung dhapur ngusus, utawa ngadhal mêtêng.

Linjik :

Linjik iku ditandur ana ing pakêbonan, panandure ing măngsa labuh kapat, yèn wis sataun kêna didhudhuk, pangolahe mung digodhog, sarta kudu dioncèki kulite kang rêsik, awit kulit linjik iku anggatêli.

--- 2 : 1189 ---

Lar :

1. Tj.B. wulu, 2. Kw. êlar.

Lêr :

niet.

Lir :

1. Tj.B. papadha, 2. Kw. têgês.

Lur :

1. Tj. B. dawa, 2. Kw. urut, ulah.

Lèr :

1. Tj. B. pêncar, 2. Kw. ajèr, turun, tiba, lali.

Lor :

1. = lor., 2. Kw. utara, 3. lor kulon = nurwitri, 4. lor wetan = narasunya.

Lra :

Tj. B. akèh.

Lêri :

Wong mati dinusan ing banyu lêri, agama Endra.

Luri :

1. lêluri = bayi lair. 2. naluri = bayi sinusonan. 3. ngakali = bayi dinadah. 4. Ngadaddi = bayi winimbasara.

--- 2 : 1190 ---

Lanyapan :

Wayang lanyapan iku kabèh wayang kang nglangak mripate gabahan, kaya ta: Karna, Narayana, Sămba, Klunyat sapêpadhane, lan Banowati, Srikandhi sapêpadhane zie wayang letl. e.

Lonthang (têmbang têngahan) :

Rangu-rangu rongèh nolih marang garwa | ngiwa rangin amirangrong sru mangarang | jimating prang pangrurahing rèh asmara ||

Lonthang :

(id. R.R.W.). a - a - a || 12 - 12 - 12.
Kolik priya puspa lulut wêlut wana | lamun tuhu Gusti asih ing kawula | manggis pita sampun kongsi amaleca ||

Lonthang :

têgêse: lêgèh, kang nganggit kêthèk Anoman zie Dj.K. 1900 no. 63.

Lonthang :

zie gend.

Lonthang kasmaran :

zie gend.

Lori :

zie abdi dalêm pangrêmbe VII.

Loro (waduaji) :

têgêse: gandhèng = 2 iji.

Lirih :

zie wit (puyang).

Lurah (waduaji) :

têgêse: êndhas = panggêdhe, iya iku kang kawênangake dadi panggêdhening pagaweaning wong cilik ing padesan, lungguhe saparoning panji ? panglawe.

Lara Irêng :

wandane:laron kw. walaba.
Laranjala, Lara nangis ... zie gend.

--- 2 : 1191 ---

Lurik :

Ing ngisor iki araning jarit lurik sawatara, kaya ta: onang-onang sakêbon, intip iyan, êndhog mimi, urang ayu, udan êmas, uyah sawuku, cêmbirit, ranti sadhompol, răndha sêmaya, kênthêng, klenthang kêbêsèt, kelor wayu, klungsi, kêpyur, kêpyur kêmbang suruh, kêmbang cêngkèh, kêmbang kêncur, kêmbang dlima, kêmbang têbu, kêmbang suruh, kêmbang sèmbukan, kêmbang pakèl, kêmbang gêdhang, kêmbang gêmpol, kêmbang blimbing, turirawa, têki, têlu-pat (of lima), tuluh (puluh) watu, tuluh watu kêmbang suruh, tuluh watu malang, tumênggungan, têbu sakêrêt, wanabadra, lasêm, liwatan, lêmah têlês, lompong kèli, pali, puluh (tuluh) watu, dhadhu, jaran dhawuk, yuyu sakandhang, nyonyah kêlêm, mindri, maraseba, mawur, mawut, gronong, gowok matêng, glondhongan, berkutut manggung, bulus angrêm, blimbing balik.
Iki mung saka kawruhe Nyai Bohing, layake isih akèh tunggale manèh.

--- 2 : 1192 ---

Lara kêndhat (kêmbang) :

Wangsalan Tjent. prawan mati bela, olèh dening ngêndhat.

Larasati :

Jumênêng Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. III. karsa yasa gamêlan pelog, kaparingan aran: Kyai Larasati, sinangkalan: wêlut anglèng obahing bumi = 1693.[7]
Jumênêng Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. IV Kyai Larasati mau katabuh sabên ngajar kalangênan dalêm badhaya srimpi sarta sabên malêm Rêbo katabuh ana paseban Srimanganti kulon kongsi tumêka jaman kaping VII.

Lara saduwa :

zie megantara (2).

Larawudhu, Lara-lara :

zie gend.

Lèrèp :

zie kambil karajan no. 34.

Larmonga (kawruh êmpu) :

Dhapuring kêris larmonga luk 3 gandhik êndhas gajah, nganggo êlar, awak manuk, buntut ula, ri pandhan sungsun.

Larab :

zie kambil karajan no. 16.

Larbadhak :

zie abdi dalêm kêmasan letl. f. En zie kêbut.

--- 2 : 1193 ---

Larangan :

Ing ngisor iki larangane wong manganggo ana ing karaton dalêm Surakarta, kaya ta: Ukiran tunggak sêmi, kang kêna nganggo mantri sapandhuwur.
Ukiran tunggak sêmi, kang abêbunton, agêm dalêm.
kêt modang, Ikêt bangun tulak têpèn, Ikêt wulung bêbêd wulung sabuk cindhe abang ... mung putra sêntana kang kalilan nganggo.
Ukup tanpa sorot, Ukup pita ... mung putra sêntana, pêpatih, sarta bupati wayah utawa mantu dalêm kang kalilan nganggo.
Epok kayu lugas, larangan, manggul epok liwat ing lawang Brajanala (gapit) ora kêna.
Apus cindhe, agêm dalêm.
Apus renda utawa plangi, putra santana sarta pêpatih dalêm kalilan nganggo.
Canela Pangeran Putra sêntana sarta pêpatih dalêm kalilan nganggo.
Calana cindhe bunton (kabuwang kêpalane) pangeran putra sêntana, bupati wayah sarta bupati riya buyut, mantu dalêm kalilan nganggo, calana cindhe kang diisihake kêpalane, wadana kaliwon kalilan nganggo, nanging panèwu mantri: ora. Calana gubêgan (sangkêlat tanpa renda) iya kalêbu ing larangan.
Cole zie kêris.
Rasukan baludru irêng lugas, agêm dalêm, burdir: p. putra sêntana, pêpatih en bupati.
Răngka sunggingan, putra santana dalêm kalilan nganggo.
Răngka cêndhana kalêbu ing larangan.

--- 2 : 1194 ---

Kunca, mung Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan piyambak yèn kampuhan ngumbar kunca, kang nyêkêl aran: ngampil, pangeran putra sêntana sarta pêpatih dalêm kalilan nganggo kunca, nanging kaubêdake ing warăngka, wadana kaliwon, panèwu mantri sapangisor kuncane padha ditêkuk mênjêro.
Kareta, para abdi dalêm lan wong cilik padha ora kalilan nunggang kareta bèndi sapêpadhane tuwin nunggang jaran ana ing alun-alun lan sajroning balowarti kadhaton, mung putra wayah buyut canggah dalêm kang kalilan, nanging yèn dadi abdi dalêm iya ora kalilan.
Kêris, pêndhok kêmalon abang, utawa tanpa pêndhok, ora dikêmalo, dadi katon gandare lugu, kang kalilan nganggo mung putra santana dalêm, nyothe kêris ana ing alun- alun, para abdi dalêm lan wong cilik padha kalarangan.
Kuluk bêrci biru nom sarta kabirèn, agêm dalêm.
Kuluk bêrci biru sêdhêng, putra lan pêpatih dalêm.
Kuluk bêrci biru tuwa, pangeran santana.
Kuluk bêrci putih, riya ngisor dhuwur, wadana kaliwon, panèwu mantri.
Kuluk irêng, wadana kaliwon.
Kuluk kêsting irêng, panèwu mantri yèn bêbêdan.
Kuluk mur kuning, panèwu mantri yèn dodotan.
Kuluk putih blibar manggis: lurah bêkêl jajar.
Kuluk irêng cèt-cetan, miji pinilih.

--- 2 : 1195 ---

Kêkudhung ana ing alun-alun: ora kêna.
Kêmalon abang zie kêris.
Kampuhan kaprabon, mung Sampeyan Dalêm piyambak, kampuh têngahan, P. putra santana.
Kêbo ora kêna malêbu ing kori gapit.
Tali bandhang irêng agêm dalêm, nanging P. putra en pêpatih kalilan.
Tudhung, wong ora kêna tudhungan liwat ing alun-alun.
Tumbak, wong ora kêna noncong tumbak ligan liwat ing kori gapit.
Sawitan wulung zie ikêt wulung.
Sapi sapèn ora kêna malêbu ing kori gapit.
Sambilan zie kêris.
Sabuk bathik kalêbu ing larangan.
Songkok baludru cêmêng lugas, agêm dalêm, songkok burdir putra sêntana (P.) pêpatih en bupati.
Sunggi, nyênyunggi barang lewat ing kori gapit: ora kêna.
Wadon, wong wadon ora kêna ngambah sakiduling waringin kurung lan ora kêna munggah marang Sitinggil, yèn ora sembongan utawa pinjungan.
Watang cukèn karajan, agêm dalêm.
Wêdhung, putra sêntana lan abdi dalêm ora kêna yèn dodotan tanpa wêdhung, mung Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan piyambak kampuhan ora ngagêm pasikon.
Lampit, ora kêna digawa malêbu liwat ing kori gapit.
Pêdhang ora kêna dicangking malêbu liwat ing kori gapit.
Payung abang lan irêng ora kêna digawa malêbu liwat ing kori gapit.
Lan ora kêna payungan liwat ing alun-alun, nanging yèn udan lan anggawa bocah cilik diêmban, utawa digendhong: kêna. Kangjêng Radèn Adipati [Adi ...]

--- 2 : 1196 ---

[... pati] kêna songsongan tutug saloring waringin kurung, para bupati tutug galedhegan.
Pangantèn, nalika têmu kêna ngumbar kunca sarta diampil, lan nunggang jaran tuwin kareta ana ing alun-alun.
Jaran, para abdi dalêm luwih manèh wong cilik kabèh padha ora kêna nunggang jaran ana ing alun-alun, sanadyan nuntun jaran yèn ana sakiduling waringin kurung iya ora kêna. Mangkono manèh jaran momotan ora kêna malêbu liwat ing kori gapit.
Jarit, udan riris, rujak senthe, sawat, sêmèn jalêngut, sêmu (cêmu) kirang, lar gêdhe utawa rangkêp, parikêsit parang rusak, parang kalithik, parang barong, parang karna, parang kurung, parang kusuma, parang wèsthi, kabèh iku kalêbu ing larangan. Kangjêng Radèn Adipati, bupati wayah, bupati buyut mantu dalêm, kêna ngagêm udan riris.
Nyamat, putra santana lan para abdi dalêm ora kêna yèn nganggo kuluk tanpa nyamat, mung Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan piyambak kang ora ngagêm, nanging kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom, kêna yèn karsa ora ngagêm nyamat.
(sampeyan dalêm ora ngagêm nyamat mungguhing kuluk biru, nanging ngagêm nyamat mungguhing kuluk kanigara. Kosok [Ko ...]

--- 2 : 1197 ---

[... sok] baline putra santana kang apangkat pangeran, sarta kangjêng radèn adipati, apadene bupati kang kêna nganggo nyamat mungguhing kuluk biru lan putih, tanpa nyamat mungguhing kuluk kanigara).
Mêndhak, kang ora nganggo ri pandhan, kalêbu ing larangan.
Gêlung kêling, kang kalilan mung putra santana dalêm, kang diarani gêlung kêling iku gêlung kang diubêdake ing jungkat kang tinarètès ing intên. Nanging yèn jungkat pênyu lugas, kangjêng radèn adipati sarta para bupati wayah lan mantu dalêm, kêna ngagêm ginawe ukêl kêling.
Gamêlan.
a. Ora kêna wong nabuh gamêlan ing dina Jumungah, sadurunge bakda sêmbahyang. b. Ambarêngi monggang ing dina Sêtu. c. Yèn Sakatèn muni. d. Yèn Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan kagungan damêl mantu, supitan sarta têtêsan. e. Wong sajroning bètèng ora kêna nabuh gamêlan yèn durung olèh lilah dalêm.
Balênggi, kang kalilan nganggo riya munggah, kaliwon munggah lan mayor.
dhil, anggawa bêdhil mêtêng liwat ing kori gapit: ora kêna. Zie J.Z.I. 250 art 61 enz. En undhang dalêm P.B. IV ping 5 Jumadilawal Ehe 1716.[8]

--- 2 : 1198 ---

Larangan :

zie abdi dalêm Sragèn letl. d.

Larangan :

Dadine kali Larangan apèk saka umbul Pêngging, jumênêng Dalêm (P.B. III) sinangkalan: wolu lang kêbo siji (1708).[9]

Larangan :

Yasa kali Larangan ambêndung saka kali Jênês, kailèkake mênyang kadhaton, jumênêng dalêm (P.B. IV) ningali toya pangandikaning ratu (1743).[10]

Larangan :

dina ala zie sasi (5).

Larung :

Panglarungan = panyutaka kw.

Lerong :

'(tèrèk badhut).

Lurungtêngah :

nyai agêng ... zie Sel. no. 3.

Larngatap :

1. Kêris dhapur Larngatap, bênêr, nganggo sogokan loro têkan ing pucuk, tanpa kêmbang kacang, gănja ing buri tanpa grènèng. 2. Kêris dhapur Pasopati (= Supati) bênêr, nganggo sogokan loro, ing ngarêp kêmbang kacang lambe gajah, ing buri gănja nganggo grènèng. 3. Kêris dhapur cundrik, bênêr, gănja malik, kang ngarêp dadi ing buri, kang buri dadi ngarêp, nganggo grènèng sarta nganggo sogokan loro.
Kêris warna têlu mau yasane Sri Maharaja Budha (Sang Hyang Guru) nalika jumênêng nata ana ing wukir Mahendra (Lawu) ingaran nagara Purwacarita, kang ingandikakake gawe ingkang sadhèrèk nak-sanak piyambak: Êmpu Rama Adi, sinangkalan, netraning yaksa pati (152).[11]

Laku (katuranggan) :

Yèn arêp ngarah lakuning jaran zie laku letl. a.
Yèn arêp ngarah utawa nêgari jaran.
a. Yèn arêp ngarah laku, têtali kudu kêrêp diosikake,[12] supaya atine bisa tămpa. Olèhe kaosikake iku ngarah bêciking lakune, lan awaking jaran kudu kêrêp kaoyog, ing buri kawantonan[13] sawatara.
b. Yèn arêp ngarah jojog, kudu sarana kalêganan ngarêp, têngah kaênjot, buri kawantonan.
c. Yèn arêp ngarah congklang, kudu kajojogake dhisik, sasuwene kajojogake banjur kasêrêg,[14] sarta ing buri kudu kawantonan, têtaline kaamêr-amêr,[15] utawa dilêgani ngarêp, iku tumrap ing jaran kang dipurih congklange, măngka durung anggraita, iku kudu kagêbrag, utawa kagêbug, sasuwene

--- 2 : 1200 ---

nyongklang sikiling jaran kawaspadakna, yèn ngiwa apus kang sisih kiwa kaseronga kalawan dikêncêngi, yèn wis gêlêm lumaku nêngên, panyêkêling apus kang padha, sarta kaamêr-amêra supaya sarèha congklange, yèn dilanturake supaya sandêre: ngarêp kalêganan, têngahe dikèhi,[16] sarta ing buri kudu diwantoni. Yèn ora gêlêm nyandêr marga atine ora tămpa, yèn pangrèh kang mangkono mau sêdya kasandêrake kudu sarana kagêbrag, utawa kagêbug kang abangêt, yèn wis nyandêr sawatara adohe satus tindak banjur kacandhêta, supaya aja nganti muyab atine.
d. Yèn arêp ngarah sirig, kudu kapatuhake lakune malang nêngên dhisik, ngarah laku malang nêngên mau panyêkêling apus kaimpua nêngên, sarta tungkak kang kiwa kudu kêrêp andhêdhêg, nganti bisane lumaku malang nêngên, yèn angèl ditindakake laku manêngên sarana pratingkah mangkono mau, apus kiwa kaseronga, ing buri kawantonana, yèn kawantonan têngên kurang

--- 2 : 1201 ---

tampane, kawantonana kang iring kiwa, nanging panggêbuge aja saka ing kiwa, kudu saka ing têngên, iku diarani gêbugan: sigug, yèn wis gêlêm lumaku nêngên, sikile kapriksaa, yèn wis ajêg ora tumpangso, utawa imbal (= laku grago) banjur katindakna jojoge malang, sarana dilêgani ngarêp, nanging ing buri kawantonan kang lirih bae, sasuwene diarah laku utawa jojoge malang, lambene kang iring têngên diaraha bisane nyerong nêngên, ngarah nyerong lambe bisane nolèh nêngên mau: apus kang sisih têngên kudu dikêncêngi saka sathithik, yèn ora tămpa ing pangrèh, kudu dikêrêpi krècèkane, dene krecekan iku duwe daya loro, sapisan anglêrêmake atining jaran, kaping pindho yèn dikrècèk wis gêlêm mangap ngènthèngake lambe, măngka yèn katandukan pangarah mangkono mau: banjur nètèr ngiwa, apus kang sisih kiwa katarika supaya bisane bali malang nêngên, sarta kudu kaingsêd manêngên, supaya atine tămpa yèn pangrèh kang mangkono iku mung supaya nyerong lambene kang iring têngên, dadi ora ngarah nètère ngiwa, yèn mêksa ora tămpa banjur kagêbuga kang sêru, sarta panggêbuge kabarêngana karo pangingsêd,

--- 2 : 1202 ---

mangkono sabanjure nganti bisane lumaku utawa jojog malang nêngên.
Yèn jojoge malang wis ajêg, ora tumpangso, utawa anggrijak, sasuwene anjojog banjur kasêrêga, supaya tumindaka sirige, yèn sirige wis tumindak limang utawa sapuluh colotan (= êntrêgan) kaandhêga, pamêkaking têtali dikagètake, supaya rêsik andhêge (= mandhêg grêg) yèn wis sawatara olèhe kalakokake banjur katindakna sirige manèh sarta banjur kacocongaha saka sathithik supaya ora kêmba sirige, mangkono manèh banjur kalajoa saka sathithik, yèn sirige pancas dalan, têtaline kaimpua nêngên, yèn ngungkrêt, ing ngarêp kalêganana, sarta têtaline kaimpua ngiwa.
Yèn sirige kêmba utawa karindhikên, kasêngèra (= disêkakake)[17] supaya rikata sarana diwantoni buri, sarta kasêrêga sawatara kang nganti bisa sêrêng sirige.
Yèn sirige kêrikatên, utawa mrêdêng, kaêndhêga supaya rindhike.
Ngarah rindhiking sirig mau ing ngarêp kudu dikêmbani, sarta kudu dikêrêpi krècèkane, têngah dikothongi,[18] ing buri mung katempelan cêmêthi [cêmê ...]

--- 2 : 1203 ---

[... thi] bae, yèn isih mrêdêng dikêmbanana kang bangêt, ing buri aja katempelan camêthi, yèn mêksa isih mrêdêng malah kagêbuga sing sêru, nanging ngarêp lan têngah kakêmbanana, supaya bisane tămpa pangrèh kang mangkono iku mung murih sarèhe.
Yèn sirige wis ajêg sarta bêcik, banjur karêntêt utawa karindhikake, mangkono manèh kaaraha bisane sêrêng (sirig katon rikat yêktine rindhik) yèn rêntêtane wis kêna sarta wis ajêg, banjur kaaraha bisane nênun sirige, yèn tênunane wis ajêg, banjur katênuna kalawan kajujut, supaya mêdhare utawa congklange: alus, yèn mêdhare wis ajêg, banjur katênuna kaya panênuning sirig mau.
Yèn tênunaning sirig sarta wêdhare wis bisa ajêg, banjur kalajoa ana ing dalan kang bênêr, dalan kang bênêr kanggo nglajo jaran mau apêse kang têlung pal dohe, sasuwene kalajo mung kaaraha sirige utawa wêdhare bae, utawa sandêre, katêrangane mangkene: sasuwene kasirigake, yèn wis sawatara adoh banjur kasandêrna kang dohe aja kongsi luwih saka rong puluh utawa têlung puluh tindak, saandhêge saka kasandêrake banjur kalakokna sarta kaarêm-arêma supaya sarèhe atine, sawise kalakokake sawatara dohe, banjur kawêdharna, sasuwene kawêdharake yèn wis sawatara dohe kaêndhêka supaya sirige, [siri ...]

--- 2 : 1204 ---

[... ge,] sasuwene nyirig uga yèn wis sawatara dohe banjur kasandêrna manèh kaya kang kasêbut ing dhuwur mau, mangkono ing sabanjure nganti saulihe pisan. Pangrèh kaya kang kasêbut ing dhuwur mau paedahe murih gambuhing wêdhar sarta siriging jaran, nandukake pangrèh kang mangkono mau katindakake ing têlung utawa patang rambahan.
e. Yèn arêp ngarah bisane adheyan, kudu urip têtaline, kapêpêg utawa kaênêtake, ing buri kudu kêrêp diwantoni, ing têngah kudu kêrêp diingsad- ingsêd, mangkono sabanjure nganti bisane adheyan.
f. Yèn arêp ngarah bisane pandhapan, pangrèhe padha bae karo ngarah bisane adheyan, awit pandhapan iku rêntêtaning adheyan, kacèke yèn ngarah adheyan dikèhi, yèn pandhapan dikurangi, wêrdine dikèhi lan dikurangi mau: atine.
g. Yèn arêp ngarah bisane laku andhandhang,[19] kudu sarana.

[...][20]

--- 2 : 1205 ---

kalakokake malang, ngarêp kasăngga,[21] ing têngah kudu kêrêp kaingsad- ingsêd, ing buri kawantonan, mangkono sabanjure nganti bisa laku andhandhang. Jaran kang diarah bisane laku andhandhang, iku kudu kang wis ganêp kapintêrane, utawa kang wis gambuh.
Yèn arêp ngarah bisane lumaku angun-angun, ing ngarêp kudu kêrêp kaosikake, ing têngah kudu kêrêp kaingsad-ingsêd, ing buri katempelan camêthi, dene trajange iya mèmpêr kayadene laku andhandhang, bedane laku angun-angun: tamban, andhandhang: rikat, mungguh watêke laku angun-angun iku minăngka saranane jaran bisa eling apa barang kapintêrane, mulane jaran kang wis gambuh laku loro mau, sanadyan lumaku barès, yèn kang nunggang sumêdya nyirigake, iku tanpa kaosikake iya banjur nyirig, apa manèh bisa nampani sapikarêpane kang nunggang.
i. Yèn arêp ngarah lakuning jaran sadurunge rampas, iku kudu ngati-ati, jaran kang durung rampas iku ora kêna ditanduki pangrèh kang rêkasa, utawa pancèn durung kêna, amarga yèn diarah lakune kang dudu dhasaring kapintêrane dhewe, têkaning mêmpêng sok banjur ora kalap, utawa bobrok.

[...][22]

--- 2 : 1206 ---

Laku (padhalangan) :

Kang nganggit lakon wayang purwa, iku Sunan Ngampèldênta, dhèk jaman Dêmak taun 1443, zie wayang purwa rai miring.

Lakon :

kulon zie Anjangmas en Mrt. II.

Lakon wetan :

zie Anjangmas en Mrt. II.

Loke :

zie kara.

Lokanănta :

Sri Maharaja Dewa Budha (Sang Hyang Guru) yasa gamêlan aran Lokanănta, ricikane: têtêg = bêdhug, maguru = gong, pamatut = kêthuk, sauran = kênong.
Sinangkalan: katingal pangrasaning janma (163),[23] sawênèh sangkalan muni: swara karêngèng jagad (167)[24] êndi kang bênêr, ana manèh muni, sinangkalan: swara muni ing talingan (277)[25] zie Endra, zie gend. en zie gamêlan letl. a.
Kang yasa gamêlan Lokanănta, Sri Paduka Raja Maha Dewa (= Bathara Guru) banjur kaparingake marang kang putra Bathara Endra. Nalika jumênêng nata angratoni para Jawata ana ing Suralaya. Gamêlan Lokanănta banjur winangun ricikane: Gêndhing = kêmanak, Kala = kênong, Săngka = kêthuk,[26] Pamatut = kêndhang, Sauran = gong ... kanggo têtabuhane para Jawata sarta widadari: yèn malenggotbawa (= bêksan) utawa yèn widadari bêksan jajar (ambadhaya) gêndhinge swara Katawang. Kanggone ing saiki yèn kalangênan dalêm badhaya anjogèd gêndhing Katawang, iya mung ditabuhi kêmanak, kêthuk, kênong, kêndhang sarta gong, kang ambukani abdi dalêm pasindhèn. Nalika yasa gamêlan Lokanănta [Loka ...]

--- 2 : 1207 ---

[... nănta] ing Kadewatan, sinangkalan: swara matênggèng karna = 287.[27]

Lêksa (waduaji) :

têgêse: pang.

Lokap :

zie mega.

Laku dhêmpêl :

= lagu dhêmpêl, spr. zie gend.

Lokomotiph :

Nalika taun 1615, wong Eropah wiwit wêruh dayaning asêp, taun 1698 Tuwan Thomas Sovery wiwit gawe piranti asêp, Stoom-machine taun 1706. Tuwan Newcomen id. saya alus, taun 1713 Tuwan Humphery Potter id. saya alus manèh, taun 1814 Tuwan George Slephenton (Inggeris) bisa gawe Locomotief Tamb. Br. 1906. no. 89.

Lakang Kw. :

turwaka, wadidang, walakang.

Lud (kawruh êmpu) :

Wêsi ludan, sapa kang nganggo mêsthi gêdhe atine, karêpe dadi senapatining prang, dèn wêdèni marang sanak sadulure.

Lodan :

zie iwak lodan.

Ludira Madura :

zie gend.

Ludira gêndhing :

zie gend.

Ludrug :

= Regol, panakawane Gunungsari.

Ladrang Kuwung :

zie gend.

Ladrang Serang :

zie gend.

Ladrang Singa- singa :

zie gend.

Ladrang Manis :

zie gend.

Ladrangan :

zie Kartapati letl. e.
Ladrangan salendro pathêt nêm: eling-eling, kăndha, pacar cina, răndhamaya, sêkar gadhung, plupuh, rêmêng, sobrang, balung jagung, rangsang, lung gadhung.

Ladrangan salendro pathêt sanga :

uluk-uluk, kagok Madura, laranangis, gonjang ganjing, calunthang, surung[28] dhayung, lêmpang, kêmbang tanjung, sukarsi, pêksi kuwung.

--- 2 : 1208 ---

Ladrangan salendro pathêt manyura :

randhat, srikaton, kăndha manyura, lipursari, kêmbang teja, ginonjing, kêmbang pepe, gonjang, talak bodin.

Ladrangan pelog nêm :

erang-erang, turirawa, mangunkung, kapang-kapang, lèngkèr, gleyong.

Ladrangan pelog lima :

kagok, sêmbawa, banyak anglangi, têmbung, singa-singa, badranaya, sarilaya, playon lima, blabak.

Ladrangan pelog barang :

sarayuda ladrang, ladrang sêrang, longgor, sobrang barang, ladrang singa-singa, longgor lasêm, ladrang kuwung, ladrang manis, playon barang.

Lodaka :

zie banyu.

Latar :

zie dhatu (31).

Lutung :

zie kara.

Lutung Kw. :

anjana, anjani, cênguk, kanjura, krêsnadha, krêsnangga, tanuki, sulanjani, wiruka, joni, budhêng zie kêthèk.

Lutung :

utawa siyaman, iku pasabane ing pulo Moloko utawa Malakah, utawa ing alas kang hawane panas, mangan wowohan.

Lus-lusan :

zie kêndhali.

Lesanpura :

Kang jumênêng ratu ing Lesanpura Prabu Sêtyajit (R. Ugrasena) sinangkalan: mantri loro umatur (723).[29]

--- 2 : 1209 ---

[...]

--- 2 : 1210 ---

Lèstêr :

Iku bangsaning manuk. a. Dumunung ing tanah Eropah, ocèhe kaya swaraning orgêl. b. Dumunung ing tanah Eropah têngahan, swarane kaya slomprèt, sarta bisa solan-salin kayadene orgêl, c. Lèstêr id. letl. a, d. Lèstêr kalung id. letl. a, e. Lèstêr irêng id. letl. a, f. Lèstêr biru id. letl. a.

Lêsês (kayu) Kw. :

alêsês.

Lesus :

zie prahara.

Lêsmana (padhalangan) :

wandane jangkung sarta jaka.

Lawa :

a. Lawa dumunung ing tanah Amerikah, raine kaya wêsi lapising tracak jaran. b. Lawa abang dumunung ing tanah Eropah. c. Lawa kêmbang dumunung ing pulo Jawa. d. Lawa gajah dumunung ing tanah Indhu.

Lawa Kw. :

cèt, sèri, sopla, semba, laba, dhot.

Lawu :

= mahendra P.R. I. 37-8. v.o.

Lawu gunung ... :

Pucake gunung Lawu ana limalas, kang kidul 7 kang lor 8, kaya ta: 1. Arga Dalêm, 2. Arga Dumilah, 3. Pêtha Pralaya, 4. Mayang, 5. Cakra Kêmbang, 6. Tinjomaya, 7. Rêpat Kapanasan ... kidul.
8. Sadewa, 9. Pamênang, 10. Candhi Rêngga, 11. Bau, 12. Rimbi, 13. Galithi, 14. Jati, 15. Bintulu ... lor.

Lawe :

zie puluh.

Luwe :

zie ngêlèh.

Lawuhan :

zie sêga iwak.

Lowanu :

zie Mangir.

Lawanan :

zie srandu kêbo sapi.

Liwêrit :

Iku bangsaning manuk, nêtês sarta dumunung ing tanah Eropah têngahan, pasabane ing lêmah, watêke wêdi marang adhêm, sabên ing panggonan kang didunungi măngsa bêdhidhing, banjur ngalih marang panggonan seje, liwêrit iku yèn abur saka ing lêmah andêdêl ngêncêng sipat gantung nganti ora katon, yèn wis katog abure: banjur muni kaya sêmpritaning kareta gêni.

--- 2 : 1211 ---

Liwêrit :

id. pasabane ing kêkayon gêdhe.

Liwêrit :

id. id.

Luwak :

a. Luwak kang dumunung ing tanah Eropah sarta ing pulo Jawa pasabane ing wit-witan. b. Luwak kang dumunung ing tanah Eropah sarta Asiyah, pasabane ana ing pagunungan. c. Luwak kang dumunung ing tanah Eropah, Asiyah lan ing pulo Jawa, mangan pitik ing wayah bêngi. d. Luwak kali ingaran: otêr, dumunung ing tanah Eropah, mangan iwak kali, panggolèke sarana slulup. e. Luwak sagara ingaran: seotêr, dumunung ing tanah Eropah sarta Aprikah, mangan iwak sagara, panggolèke sarana salulup.

Luwak Kw. :

harwaka, hatyatbuta, witridha, wulik, lardha, lêwês, lêwis, byatati.

Lawiyan :

zie abdi dalêm Surakarta letl. b.

Lawiyan :

Buku sêtat pratelan ingkang sumare astana dalêm ing Lawiyan

--- 2 : 1212 ---

[...]

--- 2 : 1213 ---

Ing gêdhong ăngka 1 wiwit sangking kilèn mangetan.
1. Kangjêng Pangeran Kusumadilaga. 2. Garwa Kusumadilagan. 3. Radèn Mas Manjung, putra Sultan Pajang. 4. Nyai Agêng Pandhanaran. 5. Kiyai Agêng Nis. 6. Nyai Agêng Pathi. 7. Kiyai Agêng Ngêrang. 8. Nyai Agêng Ngêrang. 9. Kangjêng Gusti Pangeran Arya Prabu Wijaya, putra Dalêm Ingkang Sinuhun kaping 9. 10. Nyai Agêng Saba. 11. Ingkang Sinuhun P.B. II. 12. Kangjêng Gusti Pangeran Mangkubumi, putra dalêm Ingkang Sinuhun kaping 2. 13. Nyai Agêng Suwakul. 14. Kangjêng Pangeran Suryapura.15 ... , 16 ... , 17 ... , 18. Gusti Sudarmaji, putra dalêm Ingkang Sinuhun kaping 9. 19 ... , 20 ... , 21 ... , 22 ... , 23 ... , 24 ... , 25 ... , 26 ... , 27 ... , 28 ... , 29 ... , 30 ... , 31 ... , 32 ... , 33. Radèn Ayu Gêdhong. 34 ... , 35 ... , 36 ... , 37. Kangjêng Pangeran Kali Abu. 38. Garwanipun Kangjêng Pangeran Kali Abu. 39. Bandara Radèn Ayu Adipati Anom. 40 ... , 41 ... , 42 ... , 43 ... , 44 ... , 45.Radèn Arya Partahudaya. 46 ... , 47 ... , 48 ... , 49. Kangjêng Pangeran Kusumayuda. 50. Radèn Tumênggung Sasrasêbrata. 51 ... , 52 ... , 53. Kangjêng Pangeran Wijil. 54 ... , 55 ... , 56 ... , 57 ... , 58 ... , 59 ... , 60 ... , 61 ... , 62 ... , 63 ... , 64 ... , 65 ... , 66. Radèn Ayu Cakrawijaya. 67. Kiyai Agêng Ros. 68. Radèn Ayu Sasradiningrat. 69 ... , 70 ... , 71 ... , 72. Kiyai Agêng Kata-kate. 73 ... , 74 ... , 75 ... , 76 ... , 77 ... , 78 ... , 79 ... ,

--- 2 : 1214 ---

80 ... , 81 ... , 82 ... , 83 ... , 84 ... , 85 ... , 86 ... , 87 ... , 88 ... , 89 ... , 90 ... , 91 ... , 92. Radèn Ayu Natabrata. 93 ... , 94 ... , 95 ... , 96 ... , 97. Radèn Ayu Purwadiningrat, putra Jurumartanèn kaping 1. 98 ... , 99 ... , 100. Radèn Ayu Tirtawijaya. 101. Radèn Ayu Sasrawijaya, putra Padmanagaran. 102 ... , 103 ... , 104 ... , 105 ... , 106 ... , 107 ... , 108 ... , 109 ... , 110 ... , 111 ... , 112 ... , 113 ... , 114 ... , 115. Kangjêng Pangeran Panji Satriyan. 116 ... , 117 ... , 118 ... , 119 ... , 120 ... , 121 ... , 122 ... , 123 ... , 124 ... , 125 ... , 126. Radèn Ayu Pringgalaya. 127 ... , 128 ... , 129 ... , 130. Kiyai Agêng Plêmbah. 131 ... , 132 ... , 133 ... , 134 ... , 135 ... , 136 ... , 137 ... , 138 ... , 139 ... , 140 ... , 141 ... , 142 ... , 143 ... , 144 ... , 145 ... , 146 ... , 147 ... , 148 ... , 149 ... , 150 ... , 151 ... , 152 ... , 153 ... , 154 ... , 155 ... , 156 ... , 157. Kangjêng Pangeran Adikusuma.

--- 2 : 1215 ---

158 ... , 159 ... , 160 ... , 161 ... , 162. Radèn Ayu Suryadipura, putra Ngadikusuman, wayah dalêm P.B. IV. 163 ... , 164. Natadilagan. 165 ... , 166 ... , 167 ... , 168 ... , 169 ... , 170 ... , 171. Rahadèn Asmaraningsih. 172 ... , 173 ... , 174. Radèn Mas Panji Ranukusuma, putranipun Kangjêng Pangeran Cakrakusuma. 175 ... , 176 ... , 177 ... , 178 ... , 179 ... , 180 ... , 181 ... , 182 ... , 183 ... , 184 ... , 185 ... , 186 ... , 187. Radèn Ayu Sasrasêbrata. 188 ... , 189 ... , 190. Kangjêng Pangeran Bondhan. 191 ... , 192. Radèn Rêtna Pandhansari, ingkang bibi Kangjêng Pangeran Arya Panular. 193 ... , 194 ... , 195. Radèn Ayu Adikusuma. 196 ... , 197 ... , 198 ... , 199 ... , 200 ... , 201 ... , 202 ... , 203 ... , 204 ... , 205 ... , 206 ... , 207 ... , 208 ... , 209 ... , 210 ... , 211 ... , 212 ... , 213 ... , 214 ... , 215 ... , 216 ... , 217. Radèn Ayu Pangeran Panji Kasatriyan, garwa nèm. 218 ... , 219 ... , 220 ... , 221 ... , 222 ... , 223 ... , 224 ... , 225 ... , 226. Radèn Riya Atmaja, putra Panularan. 227 ... , 228 ... , 229 ... , 230 ... , 231 ... , 232 ... , 233 ... , 234 ... , 235 ... ,

--- 2 : 1216 ---

236 ... , 237 ... , 238 ... , 239 ... , 240 ... , 241 ... , 242 ... , 243 ... , 244 ... , 245 ... , 246 ... , 247 ... , 248 ... , 249 ... , 250 ... , 251 ... , 252 ... , 253 ... , 254 ... , 255 ... , 256 ... , 257. Radèn Mas Arya Wiraatmaja, putra Panularan. 258 ... , 259 ... , 260 ... , 261 ... , 262 ... , 263 ... , 264. Kangjêng Ratu Dipati. 265 ... , 266 ... , 267 ... , 268 ... , 269 ... , 270 ... , 271 ... , 272 ... , 273 ... , 274 ... , 275 ... , 276 ... , 277 ... , 278 ... , 279 ... , 280 ... , 281 ... , 282. Bandara Radèn Ayu Kusumabrata, putra Pangeran Adipati Sumayuda. 283 ... , 284 ... , 285 ... , 286 ... , 287 ... , 288 ... , 289 ... , 290 ... , 291 ... , 292 ... , 293 ... , 294 ... , 295 ... , 296 ... , 297 ... , 298 ... , 299 ... , 300 ... , 301 ... , 302. Radèn Dirjadipura. 303 ... , 304 ... , 305 ... , 306 ... , 307 ... , 308 ... , 309 ... , 310 ... , 311 ... , 312 ... , 313 ... ,

--- 2 : 1217 ---

314 ... , 315 ... , 316 ... , 317 ... , 318 ... , 319 ... , 320 ... , 321 ... , 322 ... , 323 ... , 324 ... , 325 ... , 326 ... , 327 ... , 328 ... , 329 ... , 330 ... , 331 ... , 332 ... , 333 ... , 334 ... , 335 ... , 336 ... , 337 ... , 338 ... , 339 ... , 340 ... , 341 ... , 342 ... , 343 ... , 344 ... , 345 ... , 346 ... , 347 ... , 348 ... , 349 ... , 350 ... , 351 ... , 352 ... , 353 ... , 354 ... , 355 ... , 356 ... , 357 ... , 358 ... , 359 ... , 360 ... , 361 ... , 362 ... , 363 ... , 364 ... , 365 ... , 366 ... , 367 ... , 368 ... , 369. Radèn Mas Suryakusuma, 370 ... , 371 ... , 372 ... , 373 ... , 374 ... , 375 ... , 376 ... , 377 ... , 378 ... , 379 ... , 380 ... , 381 ... , 382 ... , 383 ... , 384 ... , 385 ... , 386 ... , 387 ... , 388 ... , 389 ... , 390 ... , 391 ... , 392 ... ,

--- 2 : 1218 ---

393 ... , 394 ... , 395. Radèn Ayu Sasrakusuma, ampil P.B. 6. 396 ... , 397 ... , 398 ... , 399 ... , 400 ... ,
Ing gêdhong ăngka 2.
1 ... , 2. Radèn Mas Kudatilarsa. 3 ... , 4 ... , 5 ... , 6. Radèn Ajêng Sukari. 7 ... , 8 ... , 9 ... , 10 ... , 11 ... , 12 ... , 13 ... , 14 ... , 15 ... , 16 ... , 17 ... , 18 ... , 19. Radèn Mas Panji Puspadirja. 20 ... , 21 ... , 22 ... , 23 ... , 24 ... , 25 ... , 26 ... , 27 ... , 28 ... , 29 ... , 30 ... , 31 ... , 32 ... , 33 ... , 34 ... , 35 ... , 37 ... , 38 ... , 39 ... , 40 ... , 41 ... , 42 ... , 43 ... , 44 ... , 45 ... , 46 ... , 47 ... , 48 ... , 49 ... , 50 ... , 51. Radèn Mas Arya Mangkuwinata, putra Mangkubumèn kaping 1. 52. Radèn Ayu Wiryadiningrat. 53 ... , 54 ... , 55 ... , 56 ... , 57 ... , 58 ... , 59 ... , 60 ... , 61 ... , 62 ... , 63 ... , 64 ... , 65 ... , 66 ... , 67 ... , 68 ... ,

--- 2 : 1219 ---

69 ... , 70 ... , 71 ... , 72 ... , 73 ... , 74 ... , 75 ... , 76 ... , 77 ... , 78 ... , 79 ... , 80 ... , 81 ... , 82 ... , 83 ... , 84 ... , 85 ... , 86 ... , 87 ... , 88 ... , 89 ... , 90 ... , 91 ... , 92 ... , 93 ... , 94 ... , 95 ... , 96 ... , 97 ... , 98 ... , 99 ... , 100 ... , 101 ... , 102 ... , 103 ... , 104 ... , 105 ... , 106 ... , 107 ... , 108 ... , 109 ... , 110 ... , 111 ... , 112 ... , 113. Ngabèi Puspadiwăngsa. 114 ... , 115 ... , 116 ... , 117 ... , 118 ... , 119 ... , 120 ... , 121 ... , 122 ... , 123 ... , 124 ... , 125 ... , 126 ... , 127. Radèn Mas Panji Partadipura. 128 ... , 129 ... , 130 ... , 131 ... , 132 ... , 133 ... , 134 ... , 135 ... , 136 ... , 137 ... , 138 ... , 139. Radèn Tumênggung Jayèngrana. 140 ... , 141 ... , 142 ... , 143 ... , 144 ... , 145 ... , 146 ... ,

--- 2 : 1220 ---

147 ... , 148 ... , 149 ... , 150 ... , 151 ... , 152 ... , 153 ... , 154 ... , 155 ... , 156 ... , 157 ... , 158 ... , 159 ... , 160 ... , 161 ... , 162 ... , 163 ... , 164 ... , 165 ... , 166 ... , 167 ... , 168 ... , 169 ... , 170 ... , 171 ... , 172 ... , 173 ... , 174 ... , 175 ... , 176 ... , 177 ... , 178 ... , 179 ... , 180 ... , 181 ... , 182 ... , 183 ... , 184 ... , 185 ... , 187 ... , 188 ... , 188 ... , 189 ... , 190. Bak Ajêng Bèi Puspadiwăngsa. 191 ... , 192. Mas Ayu Widaningsih, ampil Purbanagaran. 193 ... , 194 ... , 195 ... , 196 ... , 197 ... , 198. Radèn Ngabèi Wiryadipura. 199. Radèn Suma, kalangênan Panularan kaping 1. 200 ... , 201 ... , 202 ... , 203 ... , 204 ... , 205 ... , 206 ... , 207 ... , 208. Radèn Tirtadiwirya. 209 ... , 210 ... , 211 ... , 212 ... , 213 ... , 214 ... , 215 ... , 216. Radèn Ngantèn Wăngsadikrama. 217. Nyai Tumênggung Sêcanama. 218 ... , 219 ... , 220 ... , 221 ... , 222 ... , 223 ... ,

--- 2 : 1221 ---

224 ... , 225 ... , 226 ... , 227 ... , 228 ... , 229 ... , 230 ... , 231 ... , 232 ... .
Ing gêdhong ăngka 3.
1 ... , 2 ... , 3 ... , 4 ... , 5 ... , 6 ... , 7 ... , 8 ... , 9 ... , 10. Kangjêng Pangeran Purbanagara, putra Sambêrnyawan. 11. Kangjêng Pangeran Pamênang. 12 ... , 13 ... , 14 ... , 15 ... , 16. Radèn Mas Panji Tejakusuma. 17. Radèn Mas Arya Jayèngtilam. 18 ... , 19. Radèn Ayu Tumênggung Mangkuyuda kaping 1. 20. Radèn Ayu Pringgawinata. 21 ... , 22 ... , 23 ... , 24 ... , 25 ... , 26 ... , 27. Radèn Ajêng Kênil, putra Sindusenan. 28 ... , 29. Bandara Mayor Panji Kartawinata. 30 ... , 31 ... , 32. Bak Jêng Daya, ing Mangkuprajan. 33 ... , 34 ... , 35. Kangjêng Ratu Pakubuwana P.B. 8. 36. Radèn Tumênggung Tăndhanagara. 37. Garwa Tăndhanagaran. 38. Bandara Radèn Ajêng Siti Amamah, putra P.B. 9. 39. Kangjêng Pangeran Adikusuma putra P.B. 9. 40. Radèn Ayu Wêrdiningrum, ampil dalêm P.B. 9. 41 ... , 42. Radèn Among Karpa, palihan dalêm P.B. 6. 43. Radèn Atmawiraga. 44 ... , 45 ... , 46 ... , 47 ... , 48 ... , 49. Radèn Mas Arya Suryamarjaya. 50. Radèn Panji Purbatênaya. 51 ... , 52 ... , 53 ... , 54 ... , 55. Radèn Mas Arya Jayaningrat. 56 ... , 57 ... , 58. Radèn Mas Arya Singacakra. 59 ... , 60 ... , 61 ... , 62. Kangjêng Pangeran Singasari kaping 2. 63 ... , 64 ... , 65 ... , 66 ... , 67 ... ,

--- 2 : 1222 ---

68. Radèn Mayor Surawinata. 69 ... , 70. Radèn Ayu Jayakusuma kaping 2. 71 ... , 72 ... , 73 ... , 74 ... , 75 ... , 76 ... , 77 ... , 78 ... , 79 ... , 80 ... , 81 ... , 82 ... , 83 ... , 84. Bandara Radèn Ajêng Prêgiwati, putra Dalêm P.B. 10. 85. Bandara Radèn Ajêng Kusmardinah, putra Dalêm P.B. 10. 86 ... , 87. Bandara Radèn Ajêng Kusmartaniyah, putra Dalêm P.B. 10. 88 ... , 89 ... , 90 ... , 91. Radèn Ayu Arya Kusuma, putra Purbanagaran. 92 ... , 93. Radèn Tumênggung Tirtakusuma, putra Tirtanatan. 94. Ngabèi Kêrtayuda ping 1 Jimat Lawiyan. 95. Radèn Panji Jayèngrana, Panaraga. 96. Ngabèi Kêrtamênggala ping 2 Jimat Lawiyan. 97 ... , 98. Mas Ajêng Dipayuda, êmbanipun Kangjêng Ratu Kadhaton. 99 ... , 100 ... , 101 ... , 102 ... , 103 ... , 104 ... , 105 ... , 106. Radèn Ayu Martanaya. 107 ... , 108 ... , 109 ... , 110 ... , 111. Radèn Ayu Tumênggung Suradipraja. 112. Radèn Tumênggung Sasradipura, putranipun Radèn Tumênggung Wirapraja. 113 ... , 114 ... , 115 ... , 116 ... , 117. Radèn Ayu Suradimêja. 118 ... , 119 ... , 120 ... , 121. Radèn Ayu Sewakusuma. 122 ... , 123. Radèn Ayu Sumadirja, ingkang ibu Radèn Tumênggung Kartanagara. 124 ... , 125 ... , 126 ... , 127 ... , 128. Radèn Ngantèn Cakradimêja. 129. Radèn Răngga Atmasudigbya. 130 ... , 131. Radèn Riya Kusuma, putra Mangkubumèn kaping 2. 132. Radèn Ayu Riya Kusuma. 133 ... , 134 ... , 135. Arjapati. 136 ... , 137 ... , 138. Bandara Radèn Mas Munandar, putra Dalêm P.B. 10. 139 ... , 140 ... , 141 ... , 142 ... , 143 ... , 144. Radèn Ngabèi Purbasêntana. 145. Bandara Radèn Ayu Arya Blatèr.

--- 2 : 1223 ---

146. Radèn Atmasuwignya. 147. Radèn Ayu Atmasuwignya. 148. Bok Bèi Rêksadirja sêpuh. 149. Ngabèi Rêksadirja. 150. Radèn Ngantèn Mangunjaya. 151. Radèn Atmasêntana. 152. Radèn Ngantèn Atmasêntana. 153 ... , 154 ... , 155 ... , 156. Nyai êmban Trunamênggala. 157 ... , 158 ... , 159. Radèn Ngabèi Sastrakusuma. 160 ... , 161 ... , 162 ... , 163 ... , 164 ... , 165. Radèn Ayu Tumênggung Wirapraja. 166 ... , 167 ... , 168 ... , 169 ... , 170. Radèn Tumênggung Kartanagara. 171 ... , 172 ... , 173 ... , 174 ... , 175 ... , 176. Radèn Ayu Purbasêtaka. 177. Radèn Ayu Tirtapraja. 178. Nyai Ajêng Martadika. 179 ... , 180 ... , 181 ... , 182. Mas Ajêng Tirtadirja. 183. Radèn Ajêng Rêbo. 184 ... , 185. Radèn Ayu Tumênggung Sumanagara, ing Samarata. 186 ... , 187 ... , 188 ... , 189 ... , 190 ... , 191 ... , 192. Radèn Ayu Purbadiwirya, putra Panularan. 193. Radèn Ayu Tirtaatmaja, putra Panularan. 194. Nyai Mas Ayu Wardaya. 195. Nyai Wirakusuma. 196 ... , 197 ... , 198. Wanèngsukendra. 199 ... , 200 ... , 201 ... , 202 ... , 203 ... , 204 ... , 205 ... , 206 ... , 207 ... , 208 ... , 209. Radèn Panji Wiraatmaja. 210. Radèn Mas Panji Kusumawijaya. 211. Radèn Ngabèi Wirakusuma. 212. Kangjêng Pangeran Săntakusuma kaping 2. 213 ... , 214 ... , 215 ... , 216 ... , 217 ... , 218 ... , 219. Radèn Panji Wiraatmaja. 220 ... , 221 ... , 222 ... , 223. Radèn Ngabèi Sastrarêja.

--- 2 : 1224 ---

224 ... , 225 ... , 226 ... , 227 ... , 228. Radèn Ngantèn Jayadimurti. 229 ... , 230. Bok Atmarêja. 231. Radèn Atmarêja. 232 ... , 233 ... , 234 ... , 235 ... , 236 ... , 237 ... , 238 ... , 239 ... , 240 ... , 241 ... , 242. Mas Nitimênggala. 243 ... , 244 ... , 245 ... , 246 ... , 247 ... , 248 ... , 249 ... , 250. Bokmas Nitimênggala. 251. Răngga Suramêja. 252. Radèn Mas Panji Natawijaya. 253. Garwa Natawijayan. 254 ... , 255 ... , 256. Ngabèi Yudajaya. 257 ... , 258 ... , 259 ... , 260 ... , 261 ... , 262 ... , 263. Radèn Panji Cakrapranata. 264 ... , 265 ... , 266. Nitirêja. 267 ... , 268 ... , 269 ... , 270. Mas Tandho. 271 ... , 272 ... , 273 ... , 274 ... , 275 ... , 276. Radèn Ngantèn Mayor Jayawinata. 277 ... , 278 ... , 279 ... , 280 ... , 281 ... , 282 ... , 283. Radèn Panji Jayèngkusuma. 284 ... , 285 ... , 286 ... , 287 ... , 288 ... , 289. Radèn Lurah Atmarujita. 290 ... , 291 ... , 292 ... , 293 ... , 294 ... , 295 ... , 296. Mas Ajêng Wirasewaya, sêlir Panularan. 297. Radèn Ayu Tumênggung Dirjakusuma, putra Sumabratan. 298 ... , 299 ... , 300 ... , 301 ... ,

--- 2 : 1225 ---

302 ... , 303. Radèn Ayu Singatanaya. 304 ... , 305 ... , 306 ... , 307 ... , 308 ... , 309 ... , 310 ... , 311 ... , 312 ... , 313 ... , 314 ... , 315 ... , 316 ... , 317 ... , 318 ... , 319 ... , 320 ... , 321 ... , 322 ... , 323 ... , 324 ... , 325. Radèn Ayu Jayakusuma. 326 ... , 327 ... , 328 ... , 329 ... , 330. Radèn Mas Riya Jayèng Subrata. 331 ... , 332 ... , 333 ... , 334 ... , 335 ... , 336 ... , 337 ... , 338 ... , 339 ... , 340. Radèn Rêtnaningsih. 341 ... , 342. Bok Bèi Kartapradata. 343. Radèn Atmawiraga kaping 3. 344 ... , 345 ... , 346 ... , 347 ... , 348 ... , 349 ... , 350 ... , 351. Ngabèi Rêsawijaya. 352. Radèn Ayu Sastradipura. 353 ... , 354. Mas Wiryarêja. 355 ... , 356 ... , 357 ... , 358 ... , 359 ... , 360 ... , 361 ... , 362 ... , 363 ... , 364 ... , 365. Dèn Mas Beyo. 366 ... , 367 ... , 368 ... , 369 ... , 370 ... , 371. Radèn Ajêng Satari. 372 ... , 373 ... , 374 ... , 375 ... , 376. Nyai Andonpinilih. 377 ... , 378 ... , 379 ... ,

--- 2 : 1226 ---

380 ... , 381 ... , 382 ... , 383 ... , 384 ... , 385 ... , 386 ... , 387 ... , 388. Răngga Karyawêcana. 389 ... , 390. Nyai Itun. 391 ... , 392 ... , 393 ... , 394. Radèn Mas Wiryasubrata. 395 ... , 396. Mas Ajêng Ranadimêja. 397. Radèn Mas Panji Ranudipura. 398 ... , 399 ... , 400 ... , 401 ... , 402 ... , 403 ... , 404 ... , 405. Radèn Lurah Puspawinata. 406 ... , 407 ... , 408 ... , 409 ... , 410 ... , 411 ... , 412 ... , 413 ... , 414 ... , 415 ... , 416 ... , 417 ... , 418 ... , 419 ... , 420 ... , 421 ... , 422 ... , 423 ... , 424 ... , 425 ... , 426. Radèn Ngantèn Puspasănta. 427 ... , 428 ... , 429 ... , 430 ... , 431 ... , 432 ... , 433 ... , 434. Mas Ayu Selarêsmi. 435 ... , 436 ... , 437 ... , 438 ... , 439 ... , 440. Radèn Ayu Mangkudiwirya. 441 ... , 442 ... , 443 ... , 444 ... , 445 ... , 446 ... , 447 ... , 448. Radèn Ayu Sumapranata. 449 ... , 450 ... , 451 ... , 452 ... , 453 ... , 454 ... , 455. Kyai Andonpinilih. 456 ... , 457 ... ,

--- 2 : 1227 ---

458 ... , 459 ... , 460 ... , 461 ... , 462 ... , 463 ... , 464 ... , 465 ... .
Ing gêdhong lar-laran inggal.
1. Bandara Radèn Mas Sutrêsna, putra Dalêm P.B. 10. 2. Ngabèi Kartapradata. 3 ... , 4. Kangjêng Pangeran Pringgakusuma. 5. Kangjêng Pangeran Pringgalaya, wayah Dalêm P.B. 9, putra Pakuningrat. 6. Ngabèi Wiryawigata 7. Radèn Ngantèn Jaksapradata. 8. Radèn Ayu Atmamarmadi. 9. Radèn Mas Waluya. 10. Radèn Mas Panji Mangkudilaga. 11. Radèn Mas Panji Wiryakusuma. 12. Radèn Mas Panji Tejakusuma. 13. Radèn Ayu Pringgawidagda. 14. Radèn Ayu Mayor Prawiranata. 15. Radèn Mas Panji Mangkutaruna. 16 ... , 17 ... , 18 ... , 19 ... , 20 ... , 21 ... , 22 ... , 23 ... , 24. Radèn Ayu Sêtrawijaya, putra Sumabratan kaping 2. 25 ... , 26 ... , 27 ... , 28 ... , 29 ... , 30 ... , 31 ... , 32 ... , 33 ... , 34 ... , 35 ... , 36. Radèn Mas Panji Jayèngasmara. 37. Radèn Mas Panji Dipadarsana. 38. Radèn Mas Kapitan Jayèngtilam. 39. Radèn Ayu Sumaatmaja. 40. Radèn Mas Panji Tejatênaya. 41 ... , 42 ... , 43 ... , 44 ... , 45. Radèn Mayor Apanji Jayawinata. 46 ... , 47 ... , 48 ... , 49. Radèn Ayu Purwadarsana, putra Kusumabratan. 50. Kangjêng Pangeran Kusumabrata kaping 2. 51. Radèn Mas Mayor Arjawinata. 52 ... , 53. Radèn Ayu Karyaatmaja. 54 ... , 55. Radèn Mayor Jayawinata kaping 3. 56 ... .
Ingkang sumare wontên salêbêtipun capuri bangsal.
1. Nyai Adipati Sêdhahmirah. 2 ... , 3. Danuwinatan. 4. Nayawindu.

[...][30]

--- 2 : 1228 ---

Lawang :

Ing ngisor iki petungane wong gawe lawang saka têbakan[31] anamaning wilah, utawa saka ijèn-ijèning balabag kang ginawe padha ambane, pinetung mangkene: bumi, karta, kala, kali, sagara. Yèn tiba: bumi, karta: bêcik - kala, kali, sagara: ala.

Lawang :

a. zie abda[32] dalêm Sragèn letl. f.

--- 2 : 1229 ---

Lawang :

b. Kw. kori, dwara, dwari, dwarala, dwaralaya, dyara, dyari, dyarala, dyaralaya, wiwara, pintu, gorara, badra, bapra, bapron.

Lawang :

c. 1. Lawang omah mênga nuju candhik-ala mêtu. 2. Wong ngadêg têngah lawang. 3. Wong gandhulan lawang. 4. Wong linggih pipi lawang, ora ilok, dadi pangane Bathara Kala.

Liwung :

zie gend.

--- 2 : 1230 ---

Luwêng :

1. Tunggara, 2. Tingkas, 3. Darampalan, 4. Sambura, 5. Pitra, 6. Sanggora ... ginawe pambuwangane wong mati P.R. I. 105.2. v.o.

Lawung cilik (jogèd) :

Jogèd lawung cilik, pangajarane nlorongake tumbak, iku anggite Panji Inokartapati, nalika taun 1125 zie Kartapati letl. b.

Lawung gêdhe :

id.

Lala :

1. Tj.B alêman, 2. Kw. lêlahanan.

Lêlê :

niet.

Lili :

Tj.B. nantang.

Lulu :

1. Tj.B. brăngta, 2. Kw. enggal, cipta.

Lele :

zie abdi dalêm gêdhong têngên. 2. Lele wangsalan Tjent. janma bêsus bêbedhangan, olèh dening: lêlewa.

--- 2 : 1231 ---

Luluh :

Apa bedane luluh, wancahan garba, mangkene: a. luluh.
1. luluhing atêr-atêr, kaya ta: padu, saka: paadu.
2. luluhing panambang: ratan, saka: ratahan.
katèn, saka: katihan.
sapon, saka sapuhan.
3. luluhing atêr-atêr sarta panambang, kaya ta: papon, saka: pahapuan.
4. Luluhing têmbung camboran wutuh, kaya ta: Radènayu, saka: Radèn Ayu.
5. Luluhing têmbung camboran tugêl, kaya ta: kakkong, saka: tungkak lan bokong.
b. Wancah.
1. Nugêl aksara ngarêp, kaya ta: pak, wancahanipun: bapak.
2. Nugêl aksara ing buri, kaya ta: Jadrana, wancahanipun: Jayadirana.
c. Garba (ringkês).
Garba iku ngringkês aksara wêkasaning lingga lan têmbung: ing, kaya ta: a. anèng, panggarbane: ana ing jayèng, panggarbane: jaya ing.
i. kalying Dêmak,[33] panggarbane: kali ing Dêmak.
u. turwing sênthong, panggarbane: turu ing sênthong.
e. saryèng kamar, panggarbane: sare ing kamar.
o. ngaswèng bango, panggarbane: ngaso ing bango.

--- 2 : 1232 ---

Loloh :

zie srandu kêbo sapi.

Lolohan :

zie kênong.

Lalêr Kw. :

wisrisa, ladra, purdina, pastika, masika.

Lalêr mêngêng :

1. zie gend.
2. (kawruh êmpu). Dhapuring kêris lalêr mêngêng: bênêr, gandhik dawa dibolong. Nganggo kêmbang kacang mung gatra bae.

Laleyan :

= Prabu Surya Amiluhur, jumênêng ratu ana Pajajaran, karsa mangun pêpangkataning gêndhing kang kanggo ing padhalangan, sinangkalan: ringgit karêngya rupaning janma = 1166.[34] 2 zie P.N. no. 10.

Lulmat :

1 = hawinda, Jitapsara. 2 siluman, Java. 3 = pullor, Europa. 4 maul kayat, Ar. 5. tirta kamandhalu, Kw. 6. Banyu urip, gew.

--- 2 : 1233 ---

Lalaban :

Araning lalaban kang muni ing layang Tjent. Tjeb. sawise Sèh Amongraga têmu lan Kèn Tambangraras, ana ing dhukuh Wanamarta, kaya ing ngisor iki: cipir, ceme, cambah, ranti, rawisan, ramênas, kucai, kacang, kulit jêruk, kêpik ginodhoh, kêmbang biku, kêmangi, kobis, terong glathik, terong ngor, timun, sawi, slèdri, seledere, sêlat, salatara, singkil, wortêl, walangsangit ginodhog, lobak, pare wêlut, pête, patra sèli, pupus kêncur, dhogol, dhungdhungan, jengkol, garèng ginodhog, gudhe, brambang suru, bodhe, bung glagah.

Lelung :

Brahmana Kyai ... zie P.N. no. 21.

Lèpèn :

Sunan ... zie K.G. no. 1 garwane no. 3.

--- 2 : 1234 ---

Lipur erang-erang :

zie gend.

Lipursari :

zie gend.

Lapak :

= abah-abah.

Lupit (waduaji) :

têgêse: lukitaning dariji sikil, iku dadi sapêrwoluning jung = 1/8 jung.

Lopis :

(iwak) wangsalan Tjent. rangkêpaning kulambi, olèh dening: lapis.

Lodhaya :

Distrik Lodhaya, Kabupatèn Balitar, Paresidhenan Kadhiri, dhèk jaman kuna panggonan pambuwangan, ing kono kadhatoning lêmut.[35] Ned. Indie verh. 194-2 v.o. en. J.W. 29.

Laju (minggiran) :

a. Akon ngrikatake lakuning prau: nglajokake. b. Ngarani nyabrang: lajon.

Loji gêdhe :

(= bètèng) Surakarta: panggawene nalika taun 1699.

Layu :

gew. lêlayu Kw. rêrawis, kêkăndha, kêkitir, lêlajêng zie umbul-umbul, en. bandera.

Layon :

yèn kapêthuk ratu, layon ora nyimpang, panjênêngan ratu kang karsa nyimpangi.

Layu :

gew. layu-layu zie gend.

Loyo :

of loyo- loyo zie gend.

Layar tukung :

zie gend.

Layar bantên :

zie gend.

Liyêp (padhalangan) :

Wayang liyêpan iku kabèh wayang kang tumungkul mripate gabahan, kaya ta: Krêsna, Yudhisthira, Arjuna, sapêpadhane. En Sumbadra, Siti Sundari zie wayang letl. e.

Layap ingaluyut :

kang dhihin layaping nendra kaping kalih layaping sahwating gati | ping tri layapira | ingasalat ingkang muslim (= pan) | kang têkan sajatinira ||
ping sakawan layaping sakarat nênggih | kang kalayan iman | sami prasanaking ati | sadaya lèjêming | pêjah Tjent.

Loyop :

zie srandu kêbo sapi (sungu).

Layang :

Ing ngisor iki araning layang sawatara saka J.Z. I. 35/2 v.o. lan saka layang Sprakk. 230.7 v.o. , kaya ta:

--- 2 : 1235 ---

Ahmad Mukamad, ora têrang kang nganggit, J.Z.
Anuragasuta ook. Bumakalantaka en Embatali Spr.
Ariwanda, kang nganggit Êmpu Panuluh, J.Z.
Hidayatulah, ora têrang kang nganggit J.Z.
Iskandar, Ngabèi Yasadipura I J.Z.
Asmaradahan,[36] Êmpu Salukat lan Êmpu Karmajaya J.Z.
Asmaradalan? J.Z. en Spr.
Asmarasupi, Pangeran Adipati ing Samarang, rinampingake marang Ngabèi Yasadipura I J.Z.
Ajinirmala, Êmpu Wiratmaka.
Embatali zie Anuragasuta.
Ambiya, Ngabèi Yasadipura I.
Anglingdarma, Adipati Samarang.
Nitisastra, verk v.
Panitisastra, Prabu Widayaka J.Z.
Nitipraja, Sinuhun Sultan Agung.
Nawawi, Ngabèi Sastrawijaya.
Cênthini, anggitan saka pasisir, banjur kaanggit manèh marang Răngga Sutrasna awit saka dhawuh Dalêm P.B. IV. J.Z.
Caraka Basa, Carik Bajra ing Kartasura J.Z.
Raja Kapa-kapa, Adilangu J.Z.
Ramayana, Êmpu Puywa.
Rêngganis, Răngga Janur J.Z.
Kancil, Kyai Răngga Amongsastra J.Z.
Kandha Spr.
Kunjarakrêsna, Êmpu Bodhaguna J.Z.

--- 2 : 1236 ---

Srimataya, Êmpu Panuluh J.Z.
Kudanarawăngsa, Carik Bajra id.
Katuranggan, Radèn Manyura id.
Kabar Kiyamat, ora têrang kang nganggit id.
Darmasunya, Bathara Panyarikan id.
Darmasarana, Êmpu Tapawangkêng id.
Dasanama, Carik Bajra id.
Dewaruci, Êmpu Widayaka, Dewabrata, Êmpu Widayaka ... id.
Damarwulan, Carik Bajra id.
Tajusalatin, Ngabèi Yasadipura sapisan id.
Sèh Tekawêrdi, ora têrang kang nganggit id.
Sèh Malaya, Pangeran Adilangu id.
Sanasunu, Ngabèi Yasadipura kaping pindho id.
Sindhula, Panêmbahan ing Madura id.
Surti, Pangeran Karanggayam ing Pajang id.
Suryakêtu Spr.
Suryangalam, Sultan Dêmak J.Z.
Sorangsa Spr.
Sasanaprabu, Carik Bajra J.Z.
Sewaka, Ngabèi Yasadipura sapisan id.
Suluk, para wali id.
Sumanantaka, Êmpu Managuna[37] id.
Wiwaha ook Wintaraga,[38] Êmpu Kanwa id..
Wulangrèh P.B. IV. i.d.

--- 2 : 1237 ---

Pandhupapa, Êmpu Mayangga J.Z.
Pandhawadana, Êmpu Tapawangkêng id.
Panji Angrèni, Ngabèi Yasadipura sapisan J.Z.
Panji Anggrèni Spr.
Panji Sêmawung, Mas Rănggawarsita J.Z.
Panji Paniba, Mas Răngga Awikrama = Yasadipura ping têlu J.Z.
Panji Priyêmbada, P.B. III. id.
Panji Jakakusuma Spr.
Panji Jayalêngkara, Ngabèi Kartadiwirya J.Z.
Panji Murtasmara, Carik Bajra id.
Pranacitra, Răngga Janur id.
Partayagnya ook Partakrama, Êmpu Tanirat id.
Paramasastra, Prabu Widayaka id.
Prabangkara, Carik Bajra id.
Pawukon, Ajar Artandriya en. Sunan Giri II id.
Palgunadi, Êmpu Karmajaya id.
Pêpali, Kyai Agêng Sêsela id.
Joharsah, ora têrang kang nganggit id.
Jaka Krèbèt, Carik Bajra id.
Jaka Salewah, Sunan Kalijaga id.
Jatikusuma, Pangeran Adilangu id.
Jayalêngkara, Pangeran Pêkik id.
Jayabaya, Êmpu Salukat, Sunan Giri II lan Pangeran Adilangu id.
Jugulmudha, Sultan Dêmak.

--- 2 : 1238 ---

Yudanagara, Êmpu Widayaka J.Z.
Yudanagara Wulang, Carik Bajra id.
Yudayana Spr.
Yudayaka, Êmpu Kalangon J.Z.
Maha Dewa Budha, Êmpu Puywa id.
Mahabrata, Êmpu Managuna id.
Maha Basawa, Êmpu Tanirat id.
Manik Arjapurwaka, Êmpu Widayaka id.
Menak Lare enz. Kyai Sutrapana[39] en Ngabèi Yasadipura II id.
Mintaraga zie Wiwaha.
Manumanasa, Êmpu Jăngga J.Z.
Malawihurusan, Êmpu Paradhah J.Z. I. 352, 7.
Malawihurusan Spr.
Gorangsa, Êmpu Brata J.Z.
Gathutkaca Saya (= Gathutkaca lair), Êmpu Panuluh J.Z.
Bandalaksana J.Z. Bandhalaksana Spr.
Bandung, Kyai Panjangjiwa J.Z.
Bandhalaksana, Êmpu Ragarunting id.
Bandhalaksana Spr. zie Bandalaksana J.Z.
Bandhong, Ratu Baka ing Prambanan J.Z.
Baron Sakèndhèr, Ngabèi Yudasara id.
Bratayuda, Êmpu Sêdhah id.
Budayaka, Êmpu Yogiswara id.
Budhawuku Spr.
Bale Sagala-gala, Êmpu Jăngga J.Z.

--- 2 : 1239 ---

Bale Sagole-gole Spr.
Bayan Budiman, ora têrang kang nganggit. id.
Bomantara, Êmpu Kalangon J.Z.
Bomantaka, Êmpu Bodhaguna id.
Bomakalantaka zie Anuragasura.
Bima Suci Spr.
Babad Kartasura, Carik Bajra.
Babad Dêmak, Pangeran Adilangu.
Babad Paron Nagara (= Pagiyanti), Ngabèi Yasadipura I.
Babad Pajajaran, Pangeran Adilangu.
Babad Pajang, Babad Mataram, Babad Majapait ... Pangeran Adilangu.
Loyong zie Malela Gêndhaga.

Lama :

Dumunung ing tanah Eropah sarta Amerikah têngah, mangan sukêt, iwake enak dipangan.

Lima (waduaji) :

Mirit keblat papat tuwin ing têngah, dadi ginawe etungan 5 iji.

Lima (kaniyagan) :

Anane laras lima (= ăngka 4) (saron) anggite Prabu Basurata ing Wiratha, nalika taun 407 zie Basurata.

Lêmah (padhalangan) :

Kang aran: palêmahan iku antaraning sikil ngarêp lan sikil buri, palêmahan iku tanpa katatah, mung yèn wayang kagungan dalêm, utawa para gusti, ing kono tinulis araning [a ...]

--- 2 : 1240 ---

[... raning] wayang sarta wandane, panggawening tulisan nalika wayang isih putihan tinulis ing potlod banjur ingukir wali.
Palêmahan wayang yèn ingêcèt irêng kalarangan, awit iku madhani kagungan dalêm zie P.B. IV. letl. a.
Ing ngisor iki araning palêmahan sawatara kang kêna tinanduran, kaya ta: Èstri, pawèstrèn, sacêdhaking pomahan (lumrahe patêgalan pinggir kali sarta aran: sêtrèn).
Karang: 1. Karang kopèk, desa kang ora duwe sawah sarta patêgalan. 2. Pakarangan, pakêbonan kang mung tinanduran wit krambil bae (lumrahe: pakarangan iku: iya pakêbonan).
Karang kopèk zie karang no. 1.
Talun, patêgalan lêbaran gaga.
Têgal: patêgalan, iku kang tinanduran pala kapêndhêm, pala kasimpar, tanêm tuwuh tuwin krowodan.
Sêtrèn zie èstri.
Sawah: 1. Sawah tadhahan, mung olèh banyu udan, 2. Sawah sorotan, olèh banyu kali nanging ngarêpake măngsa rêndhêng, awit mênawa katiga kali iku ora bisa ngoncori sawah, 3. Sawah gadhu, utawa gadhon, olèh banyu kali ing măngsa katiga.

--- 2 : 1241 ---

Sawah tadhahan zie sawah no. 1.
Sawah sorotan zie sawah no. 2.
Sawah gadhon zie sawah no. 3.
Pèrèng: pêpèrèng, aran: pagajih.
Pakarangan zie karang no. 2.
Pakêbonan zie kêbon.
Patêgalan zie têgal.
Pawèstrèn zie èstri.
Pêpèrèng zie pèrèng.
Pagajih zie pèrèng.
Pagagan zie gaga.
Gaga: pagagan, patêgalan kang kêna tinanduran gaga.
Bêra: bêbêran, sawah utawa patêgalan kang kapiran ora tinanduran apa-apa.
Bêbêran zie bêra.
Babad: babadan, alas utawa tanah pagunungan kang mêntas binabad kêkayone sarta banjur ingobongan.
Babadan zie babad zie J.Z.I. 73-3 v.o. enz.

Lêmah angkêr :

banyu singit, kayu aèng.

Lêmah Kw. :

rasatala, kikuma, kuspita, kisma, kismaka, siti, swanapada, laksitilata, lêbu, pratiwi, pratala, mahetala, bantala, bumija zie bumi.

Lêmah têlês :

zie wulu.

Lêmah sangar :

zie lêmah angkêr.

Limaran :

zie supa.

Limaran :

zie wit (kelor).

Lèmèk Kw. :

lamak, pramada, mardaka.

Lamak ati :

zie srandu kêbo sapi.

--- 2 : 1242 ---

Lêmut :

Lêmut iku dadi ama sarta nyêdhih ati, yèn arêp nyakot nganggo nyuwara, ngêng, ngêng, yèn wonge turu banjur nyakot ngisêp gêtih sawarêge, yèn wis kêmlakarên lagi uwis, nganti ora bisa mabur dening kabotan wêtênge kêbak gêtih, tatuning awak cinakot ing lêmut nganti bintul, tarkadhang sok bisa dadi gudhig. Satêmêne lêmut iku olèhe nyokot uwong mung sumêdya arêp ngombe utawa mangan, dadi dianggêp pangane: ora kasêngitan.
Awit saka iku kêna disaranani, anjupuka gombalan sawatara kèhe, kapopoha ing banyu banjur kacanthèl-canthèlna ing gêdhèg utawa ing panggonan lindhuk, amêsthi lêmut-lêmut iku padha mencok ana ing gombal-gombalan mau: nêsêp banyu, ora nyakoti uwong.
Lan ana manèh isarate angêndhak lêmut, anjupuka godhong gadhung sawatara lêmbar, gagange kabongkoka banjur kasêblak -sêblakna kanggo panggusahing lêmut, kang kêna amêsthi mati dening dayaning godhong gadhung, yèn wis banjur kagandhul-gandhulna sacêdhaking paturone, lêmut iku amêsthi padha lunga ora tahan marang gandane godhong gadhung mau. Ana manèh isarat nglungakake lêmut sarana dikukusi ing bêdhiyan, iku ora bêcik dhewe, lunganing lêmut mung sadhela sauriping bêdhiyan, yèn wis mati iya bali manèh, lan agawe susah bêluke ngênani mripat. Zie S.D. 1834. blz. 152-3 v.o.

--- 2 : 1243 ---

Lêmut Kw. :

rakiddha, rikiddha, lamuk pasisir nyamuk Maleisch.

Lumut :

zie kara.

Lamus :

zie srandu kêbo sapi (sungu).

Limas :

zie srandu kêbo sapi.

Lampu :

zie abdi dalêm wadon no. 24.

Limpa :

zie srandu kêbo sapi.

Lèmpèr :

wangsalan Tjent. ingkang piring siti.

Lêmpêru Kw. :

hampadu, warwarda, paru-paru.

Lêmpuk :

wangsalan Tjent. kang sinaptaning kaki, olèh dening êmpuk.

Lampit :

zie upacara letl. f. 1. Agêm dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan, lugas putih, kagêm ampilan manawa miyos siniwaka garêbêg. 2. Agême Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom, sarta para putra santana pangeran, lugas putih. 3. Agême Kangjêng Radèn Adipati sarta para wadana kaliwon, limaran. 4. Anggone para panèwu mantri: gêdhog.

Lampit :

Ginulung dèn adêgake ora ilok, dadi pangane Bathara Kala.

Lêmpuyang :

zie pari en puyang.

Lêmpang :

zie gend.

Limpung :

zie upacara letl. f.

Lêmpung gunung :

zie gend.

Lambe :

zie srandu kênong.

Lambe :

zie srandu ukiran.

Lambe Kw. :

talawya, wiruca, wiwrita, lathi.

Lumba :

zie rèh letl. a.

Lumbu :

zie kêtan.

Lumbu :

zie wit.

Lumbu :

wangsalan Tjent. sutra ngangrangan = sutra lumbu.

Lêmba[40] Amiluhur :

prabu ... zie P.N. no. 8.

Lombok :

1. zie wit, 2. wangsalan Tjent. bojoning bapa, olèh dening êmbok, 3. araning lombok, kaya ta: cangak, rawit, krupuk, tampar, wudêl, jêmprit (= rawit).

--- 2 : 1244 ---

Lambe gajah :

zie srandu kêris.

Lambe gajah :

zie srandu warăngka gayaman.

Lambe gajah :

zie srandu kêbo sapi.

Lambang (têmbang têngahan) :

a - a - a - a - a - a - a || 8 - 8 - 8 - 8 - 8 - 8 - 8 Voorb.
Jatmaka sinidhikara | nanging sèwu andupara | pangantèn duk winiwaha | lamun bisa katêmua | ubaya sidaning karya | sigêgan ukarèng gita | sun kauli ngèstupada ||

Lambang :

(= pralambang) nagara. Ing ngisor iki pralambang nagara wiwit ing Jênggala têkan Surakarta, kaya ta: 1. Jênggala, catur rana sêmune sagara asat, pralambange karaton papat, ing Jênggala, Kadhiri, Ngurawan lan ing Singasari. 2. Pajajaran, gănda kentir sêmune liman pêpeka, Sri Pamêkas. 3. Majapait, macan galak sêmune curiga kêthul, Brawijaya. 4. Dêmak, lunga pêrang putung watange, Sultan Sah Ngalam Akbar. 5. Pajang, alêlungan datan kongsi bêbasahan kasêlak kampuhe bêdhah, Sultan Prabu Adiwijaya. 6. Mataram.
a. Sura kalpa sêmune lintang sinipat, Panêmbahan Senapati Ngalaga.

--- 2 : 1245 ---

b. Kêmbang sempol sêmune lêbe kêkêthu.
1. Kangjêng Susuhunan Adi Prabu Anyakrawati Senapati ing Ngalaga sumare Krapyak.
2. Kangjêng Sultan Agung Prabu Anyakrakusuma, Senapati ing Ngalaga Ngabdurahman Sayidin Panatadinan.
c. Kalpa sru sêmune kênaka putung, Kangjêng Susuhunan Mangkurat, sumare Têgalarum.
7. Kartasura: a. Gunung Kêndhêng sêmune kênya musoni, Kangjêng Susuhunan P.B. I. b. Lung gadhung sêmune rara nglikasi, Kangjêng Susuhunan Prabu Mangkurat. c. Gajah mêta sêmune têngu lêlakèn, Kangjêng Susuhunan P.B. II. d. Panji roro sêmune Pajang Mataram, Kangjêng Susuhunan P.B. III lan paron nagara: Surakarta, Ngayogyakarta. e. Rara ngangsu răndha roro nututi pijêr atukar, Kangjêng Pangeran Adipati Arya Mangkunagara (Sambêr Nyawa) I.
8. Surakarta: a. Tan kobêr apêpaès mangun sinjang, Kangjêng Susuhunan P.B. IV. en. V. b. Kalabêndu sêmune Sêmarang lan Têmbayat, Kangjêng Pangeran Arya Dipanagara: ngraman. c. Tunjung putih sêmune pudhak sinumpêt, durung kalakon. Sawênèh ana kang ngarani Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan

--- 2 : 1246 ---

P.B. VI saka jarwasuta jumênênge jinunjung ing patih, tunjung verk. v. ratu dijunjung, putih = patih.
d. Gandrung-gandrung ing lêlurung, andulu gêlung kêkêndhon, kêris parung tanpa karya dolên tukokna ulêng-ulêng campur bawur. Raharjaning nagara Surakarta.
Satêngah kaol têmbung: Pudhak sinumpêt, jumênênge Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. VII. en VIII awit padha ora pêputra kakung: curês, gandrung-gandrung enz jumênênge ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan P.B. IX. zie J.Z.. II. 149-12 enz.

Lambung Kw. :

hiring, hudaya, hepya.

Lumbung :

tanpa dhasar dadi pangane Bathara Kala.

Lambangsari :

zie gend.

Lêmungsir :

zie srandu kêbo sapi.

Lagu :

zie gend.

Lêgi :

zie uwi en kara.

Lêgundêr :

zie dhatu (30).

Logêndèr :

patih adipati ... zie P.N. no. 21.

Lagri (tumbak) :

Lagri iku karahing tumbak sangisoring godhi, bakale êmas, salaka, suwasa, wêsi utawa kuningan, zie srandu landheyan.

Lagu dhêmpêl :

zie laku dhêmpêl en zie gend.

Labuh (minggiran) :

ngarani lèrèning prau suwe: labuh. Wong ora alêlabuh dadi pangane Bathara Kala.

Labuh gupit :

(id.) ngabani lèrèning prau ing buri: labuh gupit.

Laban :

zie abdi dalêm Surakarta letl. c. En pangrêmbe VI.

Lobaningrat :

zie gend.

Lêbak Jatisari :

zie Mangkubumi letl. b.

Lêbda (padhalangan) :

têgêse parigêl anglakokake wayang, rêsik sabêtane.

Lêbdajiwa (têmbang gêdhe) :

laku 11 pêdhotan 4-7 x 2 = 22 x 2 = 44.
Kancuh bêrmara wilasita voorb.
Sigra Prabu | Sugriya[41] arsa mangsah | manêmbah ing | Ramawijaya sigra ||
mangsah mangkrak | gurnita amêlingi | orêg sagung | wanara wruh kalamun ||

Lubêt (iwak) :

wangsalan Tjent. ingkang asung gănda = mambêt.

Lobong :

zie gend.

Latha :

zie srandu warăngka ladrang.

--- 2 : 1247 ---

Lang Kw. :

rusak, sirna, pêndêng.

Lêng Kw. :

luwung.

Ling Kw. :

ucap, wicara.

Lung :

niet wit kang agêlung tinandur ing ngarêpan ora bêcik.

Lèng Kw. :

êrong, êsong.

Long :

1. Kw. rusak, suda, susut, 2. W.H. = cêngklong, têgêse: sudan.

--- 2 : 1248 ---

Lênga :

Ing ngisor iki araning lênga sawatara, kaya ta: adas, dilêm, pacar, cêndhana, tuwa, pudhak, campur bawur, têmpaos, jarak, ramping, sundhul langit, jêbadan, kacacil, sawungsari, nyamplung, kacang, sêmboja, mêsoyi, kalêntik, wijèn, mawar, klenthang, larasêtu, mayang, kêmuning, latung.

Lung adas :

zie bathikan.

Langênharja :

zie abdi dalêm wadon no. 45.

Langênjiwa (têmbang gêdhe) :

laku 27 pêdhotan 6.6.7.8. x 2 = 54 x 2 = 108.
Voorb. Sri Ngastina Maha | Prabu Duryudana | alon andikanira | arining sun Wrêkudara | dèn kaparèng kene | sigra Arya Sena | anjujug Dhanyang Drona | risaksana mangênjali ||
Wêrkudara rinang- | kul lungayanira | babo siwayèng ulun | sira kaki apa sida | angulati ingkang | tirta prawita di | kang warah tata darma | măngka sucining dumadi ||

Lungkèh :

zie gend.

Langkir :

zie wuku.

Lèngkèr :

zie gend.

Lingkês :

Dumunung ing tanah Aprikah sarta Asiyah măngsa daging. Lingkês iku bangsaning macan bisa mènèk ing wit-witan luwih dhuwur, kayadene macan kombang ing pulo Jawa.

Lung kêstlop :

zie bathikan.

Lêngkawa (daluwang ăngka II) :

zie daluwang.

Langit Kw. :

antariksa, akasa, nabastala, cakrawala, rawismara, dik, dikdik, tawang, widik-widik, wiyat, wiyati, lirang, paywarata, juma, jumantara, gagana, boma.

Lêngatêlêng (kêmbang) Kw. :

wongatali, wongatalya, lêngatali.

Lungtaman :

zie bathikan.

Lingsir kulon Kw. :

tibralayu = ngasar.

Lingsir wetan :

zie tibrakala.

Lungsrimpi :

zie bathikan.

Lingsang Kw. :

nokana, canana, kapwa, dokara, waringsang, wirangsang, yuyi, yuywi.

Lungpari :

zie tatahan.

Lungpakis :

zie tatahan.

Lungmawar :

zie bathikan.

--- 2 : 1249 ---

Lingga :

Lingga iku têmbung rong wanda utawa têlung wanda, kaya ta: êmas, salaka enz.
Kang patang wanda aran: camboran, kaya ta: salatara, carucitra enz.

Linggih :

Wong linggih săngga uwang, wong linggih ing bantal dadi pangane Bathara Kala.

Lingga Hyang :

Brahmana Rêsi zie P.N. no. IV. 11.

Lunggandhu (kawruh êmpu) :

Dhapuring kêris lunggandhu luk têlulas, kêmbang kacang, lambe gajah loro, jenggot, sraweyan sarta grènèng.

Longgor, Longgor lasêm :

zie gend.

Lenggotbawa :

Lenggot = jogèd, bawa = swara. Palenggot bawan = panggonan andrawina bêksan nganggo gamêlan, binarung ing swara. En zie dhatu (29).

Lunggadhung :

zie gend.

Lunggadhung :

pèl zie gend en zie budhêng-budhêng.

[...][42]