Tatacara, Padmasusastra, 1911, #176 (Hlm. 300–391)

a. Tangkilan: Awan-awan kang, apa ana gawene.

b. Mugên: Kula nun sowan kula dipun kèngkèn raka ijêngandika Radèn Dêmang Malang, ingkang rumiyin ngaturakên ingkang taklim, ingkang kaping kalih, mênawi amarêngakên saking karsa sampeyan, putra sampeyan Radèn Lara Suwarni badhe dipun têngêri, botên saking punapa namung dadosa têtalining kaengêtan bilih rêmbag bêbesanan sampun rampung, sarta adamêl êngahing liyan botên ngajêngakên dhatêng putra sampeyan wau dening sampun sinawenan.

a: Iya kang, apa karsane kangmas, aku mung andhèrèk bae.

--- 301 ---

b: Mênggah sagêd panjênêngan nampèni têtêngêr wau benjing punapa.

a: O, la kuwi kudu dak pikir dhisik, wong bakal anampani dhayoh sarta nganakake sêsuguh ora gampang.

b: Kulu nun mênawi nampèni têngêran punika sumêrêp kula botên kenging mawi sêsêgah, sampun kalêbêt ing ila-ila botên sae, kêjawi namung sêgah wedang lajêng bibaran, makatên ugi têngêran ingkang warni panganan, punika botên kenging yèn botên dipun dumakên ing rencang tuwin tăngga têpalih sarta kêdah dipun têlasakên, botên kenging ngengehakên sakêdhik-kêdhika.

a: E, yèn mêngkono gampang bae, iki tanggal ping 25, besuk tanggal sapisan sasi ngarêp iki aku bisa tampa, yèn kaya kandhamu ora nganggo apa-apa.

b: Sayêktos makatên, kêjawi namung wedang.

a: Wis ta matura karo kangmas, utusane tak arêp-arêp têkane besuk tanggal sapisan bae wayah sore.

b: Nun sampun kula kêlilan.

a: Iya kang.

(Ki Mugên sampun apratela dhatêng Dêmang Malang, sarta Radèn Dêmang Malang lajêng mirantos [mi...]

--- 302 ---

[...rantos] bab palakartining têtêngêr, sampun dumugi ing tanggal sapisan, anglampahakên kengkenan akrabipun tiyang sêpuh jalêr èstri, mawi ulêman kulawarga sarta kănca sawatawis, pangajêngipun nama Mas Ngabèi Talangkarsa. Pangangge ringkês sêsupe lintring pangantèn satunggal, sêsupe bandhilan intên barleyan sarakit, talen mas kêkalih, talen salaka ugi kêkalih sami dipun dèkèk ing pêthèn salaka kalambaran ing beri ugi salaka. Pangangge suwek dipun dèkèkakên ing beri inggih ugi salaka kêkalih. Jodhang isi sarating têtêngêr sarta isi panganan pala kapêndhêm, pala kasimpar, sarta pala gumantung tuwin jajan pasar, punapadene panganan wowohan sarta olah-olahan gorengan, utawi kêlêman dados kawan jodhang, lampahing têtêngêr asri tiningalan, gumarêdêg ingkang ngiringakên, sampun dumugi ing Tangkilan, tamu jalêr ingacaran lênggah ing pandhapa, tamu èstri lajêng malêbêt ing griya).

a. Tangkilan: Măngga bapak lajêng kemawon.

b. Talangkarsa: Inggih.

a: Ragi lungse sawatawis rawuhipun bapak.

b: Inggih gèr, nglêmpakakên sêntana-sêntana

--- 303 ---

sampeyan ingkang sami kêsdu suka panjurung anguntapakên lampahing têtêngêr dhatêngipun pating krêncil, botên sagêd sarêng.

a: Sampun limrah bapak, adat kula têtiyang Jawi samadosan botên sagêd têtêp, janji pukul 4 dhatêngipun ngantos pukul 5, tarkadhang dening botên kamanah dèrèng pukul 4 sampun dhatêng, punika ragi nusahakên dhatêng ingkang gadhah griya, amargi dèrèng dandos tamu sampun dhatêng.

b: Punika kasinggihan gèr, ananging gek kadospundi malih tiyang sampun dados adatipun tiyang Jawi, kados pamikiripun, baku dhatêng sampun anêtêpi janji.

a: Kula dados kaengêtan suwargi Kangjêng Pangeran Arya Adikusuma Putra Dalêm P.B. IX, bilih nangkil dhatêng karaton, amargi saking dangune anggènipun dandos, sowanipun sabên-sabên kasiyangên, sawêg ngok rawuh wontên ing ngarsa dalêm, sampeyan dalêm jêngkar, dening sampun wancinipun kondur angadhaton, malah nate sowan sampun bibaran, nanging inggih kalajêngakên sowanipun, bokmanawi pamanggihipun Kangjêng Pangeran sampun anêtêpi wajib, sarèhning sampun botên pasewakan, lajêng

--- 304 ---

sowan ing ngarsa dalêm kemawon wontên ing kadhaton.

b: Bilih para gusti wau lêpat ing ginêm, paribasanipun kalung usus, sabarang karsanipun dhumawahing pantês kemawon. Anggèr lampah kula mriki dipun kèngkèn raka ijêngandika Radèn Dêmang Malang, ingkang rumiyin ngaturakên ingkang taklim, kaping kalih nyaosakên paningsêtipun putra sampeyan Radèn Lara Suwarni awarni tapih, kêmbên sarta sêsupe sampun kawrat wontên ing cathêtan, punika kula bêkta, sumăngga sampeyan tampèni. Dene barang ingkang kasêbut ing cathêtan wau kabêkta tiyang èstri badhe katampekakên dhatêng rayi sampeyan Radèn Ngantèn.

a: Inggih nuwun bapak. (sarêng Radèn Ngabèi Tangkilan maos sêrat cathêtan, eram salêbêting manah bab kadarmanipun Radèn Dêmang Malang mawi suka pangiring sêsupe bandhilan sarakit rêgi 1000 rupiyah).

b: Utaminipun putra kula kaparêng anocogakên piyambak cathêtan punika dhatêng ing dalêm sakêdhap, punapa sampun cocog, bok mênawi wontên ingkang cewet, dening ragi kathah padamêlan.

a: Inggih prayogi bapak.

--- 305 ---

a. Radèn Ngantèn: Măngga ibu lajêng kemawon.

b. Bokmas: Inggih.

a: Lênggah lèr kemawon ibu.

b: Sampun, sawêk punika kula sumêrêp lêbêtipun dalêm sampeyan.

a: Kala sunatipun ndhuk, panjênêngan sampeyan inggih kula aturi, nanging botên rawuh.

b: Kala samantên kula nuju sakit kasrêpên, mila botên sagêd sowan mriki, sangêt cuwaning manah kula. Sowan kula ing ngarsa sampeyan anggèr, dipun kèngkèn bok ayu ijêngandika Mas Ajêng Dêmang Malang, ingkang rumiyin ngaturakên ingkang taklim, kaping kalih nyaosakên paningsêtipun putra sampeyan Radèn Lara Suwarni, awarni tapih truntum sarta kêmbên plangi punapadene supe lintring pangantèn, punika ingkang dados bakuning paningsêt, saha sadaya wau mawi pangiring sawatawis, sanadyan kucing-kucing (voor kucêm-kucêm) dipun raupi sok ugiya mawi, botên saru tiningalan ing kathah.

a: Ingkang warni sinjang bathik kalih wêlas, sami sêratan balocok, namung warninipun kemawon botên sami.

1. Ayam pugêr,

--- 306 ---

2. Cindhe wilis, 3. Rama, 4. Kusniyamalebari, 5. Tunjung karoban, 6. Trate, 7. Tambal kanoman, 8. Sidaluhur, 9. Parikêsit, 10. Pakuningrat, 11. Jlêngut, 12. Gringsing sombalana.

b. Bokmas: Sinjang lurik kodhèn namung nênêm. 1. Kêpyur, 2. Turirawa, 3. Tumênggungan, 4. Sêkar dlima, 5. Wanabadra, 6. Glondhongan.

c: Kêmbên lêmês jajanan ugi namung nênêm, 1. Uyah sawuku, 2. Dringin, 3. Solok, 4. Limaran, 5. Puspalembong, 6. Mênyan kobar.

--- 307 ---

d: Kêmbên bathik kalih wêlas, ugi sami sêratan balocok, namung warninipun kemawon botên sami. 1. Sêmen condra, 2. Sêmen cuwiri, 3. Sêmen rama, 4. Sêmen rêmêng, 5. Sêmen tritis, 6. Sêmen jlêngut, 7. Sêmen mirong, 8. Sêmen gendhong, 9. Sêmèn ngrèni, 10. Udan liris, 11. Parangkusuma, 12. Parangrusak kalithik.

e: Supe bandhilan sarakit.

f: Abon-aboning paningsêt sapêpakipun dados kawan jodhang, kula sumăngga.

a: Ênggih nuwun (sarêng pêthèn salaka dipun bikak isi sêsupe tiga, lintring pangantèn satunggal sarta bandhilan sarakit sami intên barliyan, Radèn Ngantèn Tangkilan anjêngêr, ngungun salêbêting manah dhatêng berbudinipun Mas Ajêng Dêmang Malang, dene anyukani paningsêt sêsupe samantên agêngipun. Lajêng ambikak srêbeding baki salaka isi sinjang [si...]

--- 308 ---

[...njang] bathik truntum pradan sarta pangiringipun sinjang bathik ingkang dipun cariyosakên balocok, sayêktosipun aden-aden sêratan karaton, sinjang lurik ingkang dipun cariyosakên kodhèn, sayêktosipun tumpang (tumpang lurik punika ingkang sae piyambak tinimbang panunggilanipun sakodhi = 20 tumpangipun 1) kêmbên plangi kuning dhasaripun sutra pangsi pêthak, sarta pangiringipun kêmbên bathik pêpêthingan ugi sêratan karaton, punapadene kêmbên lêmês ingkang dipun cariyosakên jajanan, sayêktosipun sami wêdalan ing Garêsik, Radèn Ngantèn Tangkilan rumaos bêgja anakipun èstri pinilala dhatêng badhe marasêpuhipun, lajêng wicantên): ibu, panjênêngan sampeyan punika rêmên angasorakên salira, sadaya ingkang kapangandikakakên, balondrongan, kula ngantos pengo-pengo, awon kalinganeya sae.

b. Bokmas: Limrah anggèr, kadamêl samben lêlênggahan.

a: Cathis, jupukna pêthèn barlin cilik panadhahan kayu papat bae, ginawe pisalin wadhah ali-ali lan jarit iki.

b: Wadhahipun botên kula suwun wangsul, lajêng

--- 309 ---

kasaosakên dados wadhahing sêsupe sarta sinjangipun pisan.

a: Wa, saya kathah paringipun Bok Ayu Mas Ajêng punika.

b: Botên dados punapa anggèr, ngrika ngriki sami kemawon, gadhahanipun Bok Ayu ijêngandika, inggih kagungan sampeyan.

a: Ibu sawêk pinarak ing griya kula sapisan punika, kados.

b: Inggih gèr, ing wingking badhe kêrêp marak mriki, bok mênawi putra kula badhe bosên.

a: Sampun botên ibu, malah bingah among sabosêne amăngsa bosêna.

b: Sukur mênawi mêkatên.

a: Gilo, ibune, layang pratelaning barang sing kotampani kuwi cocogna, wacanên sadhela.

b: Samang paringake. Êmpun cocog mawon, niki wau mêntas kula cocogake.

a: Sukur, wong mung ganêp-ganêpe bae, kene balekna layange tak rawatane.

b: Êngga. Samang napa botên kêpingin ningali wêrnine.

--- 310 ---

a: Dêloki wa, dene ali-ali sapêluk-pêluk mene ginawe paningsêt.

b: La niki tapih kêmbêne dadi patang panadhahan.

a: Tobil tobil, niyat sugih dadak-dadakan ane.

b: Napa kagungane.

a: Iya dudu, nanging yèn nyilih bae ginawe tamba kêpingin rak ya kêna.

c. Bokmas: Ana bae putraku Dèn Bèi kuwe, agêm-agêmane pirang-pirang bênet mono măngsa dadak mundhut nyilih, punika rak namung tutup rai sampun ngantos dipun gêgujêng dhatêng tiyang ingkang botên rêmên.

a: Kula aturi lênggahan ingkang sakeca ibu, kula wangsul dhatêng pandhapa, amanggihi raka ijêngandika bapak.

a: Inggih.

a. Tangkilan: Sampun cocog bapak, botên wontên ingkang cewet.

b. Talangkarsa: Sukur.

(botên antawis dangu pisêgah wedang lumados sarêng, dhatêng ing griya sarta dhatêng ing pandhapa, botên antawis dangu malih tamu ing griya bodhol, tumuntên tamu ing pandhapa anututi bodhol, lajêng têrus dhatêng ing

--- 311 ---

Dêmang Malangan, pratela lampahipun kakèngkèn wilujêng)

Sigêg.

__________

--- 312 ---

(Gêntos kacariyos, Kangjêng Pangeran Panji Dhandhun Martèngsari, kasok sihipun dhatêng Radèn Bagus Suwarna, dening alusing bêbudènipun, andhap asor sugih kasagêdan, rêmên ngawon lampah satindak basa sakêcap, dhasar bagus warninipun botên lemerên, ciptaning galihipun Kangjêng Pangeran: aku ora isin ngêpek mantu anaking priyayi kang ana ajine, tinimbang ngêpek mantu darahku dhewe kang tanpa aji pisan-pisan, sarta ing galih inggih sampun karaos yèn Radèn Ngabèi Tangkilan gadhah kajêng ngêbun-êbun enjing anjêjawah sontên dhatêng anakipun supados angsala tariman putri, nanging ajrih anglairakên, kalêrêsan Kang Mandang Japlak nuju sowan anglangke, lajêng katimbalan majêng).

a. Dhandhun Martèngsari: Mandang Japlak.

b. Mandang Japlak: Nuwun kula.

a: Kowe mau apa saka ngomah bae.

b: Nuwun inggih.

a: Arêp dak undang kowe mau, kêbênêran kowe wis têka ora kalawan tak kongkoni.

--- 313 ---

b: Kulu nun punapa wontên karsa dalêm punapa-punapa.

a: Ora, mung arêp caturan bae karo kowe. Dèn Bèi Tangkilan, apa tau rêmbugan apa-apa karo kowe. (Ki Mandang Japlak anggraita yèn pangandika wau sêsungut prayogi, lajêng matur).

b: Kula nuwun, wontên ugi rêraosanipun, ananging abdi dalêm kula ajrih ngaturakên, bok mênawi andadosakên kalêpatan kula.

a: Rêrasanan bab apa.

b: Kula nuwun, awit saking amardi unjuk kula, dados abdi dalêm kula kêpêksa anglairakên wêwados ingkang kula simpên ing salami-laminipun, pêcah dening karsa dalêm. kula nuwun, rêraosanipun abdi dalêm Radèn Ngabèi Tangkilan, kêpingin momong putri dalêm, dados sêsotyaning Tangkilan ingêmbanan pun Suwarna ingkang dipun suwitakakên ing panjênêngan dalêm, kaduginipun gadhah cipta nglêngkara, kenging binasakakên: pindha angganing kate pan angrangsang gunung, punika katarik saking gêng katrêsnan, dening anakipun jalêr namung satunggal.

--- 314 ---

a: Sukur yèn wus ana walehe mêngkono, dadi aku ora mangu-mangu, jêr wong duwe anak wadon iku ora dupeh gêdhe dhuwur iya uga akèh pakewuhe yèn anglairna arêp dhisik, mung panjênêngan Ratu sing sagêd milih sakêrsane. Sarèhning wis ana cature mêngkono, ijowane aku wis aweh, nanging ganêpe dipacaka ing layang panêmbung, mêngko bakal dak wangsuli.

b: Nuwun inggih sandika, badhe lajêng kula dhawuhakên.

a: Bubaran Mandang Japlak, aku arêp têgar.

b: Nuwun inggih.

__________

a. Tangkilan: Ê lo, si kakang Mandang Japlak sore-sore têka, napa ontên gawene.

b. Mandang Japlak: Wontên damêlipun sakêdhik.

a: Mriki ta, lungguhan ing emper jaba mawon isis.

b: Inggih. kulu nun sowan kula ing panjênêngan sampeyan, kala wau kula sowan anglangke dhatêng ing Martengsaren, botên nyana dipun pangandikani bab putra sampeyan (lajêng dipun cariyosakên kalayan titi botên wontên ingkang kalangkungan).

(Clês, manahipun Radèn Ngabèi Tangkilan [Tangkila...]

--- 315 ---

[...n] kados siniram ing toya windu).

a: Botên nyana kang, si kakang têka anggawa warta bêcik, murih agawe lêgane panggalihe Kangjêng, saniki si kakang bêcik kula gawani layang panêmbung pisan, dadi nelakake yêktine ature si kakang têng Kangjêng Pangeran wau, botên gawe-gawe saka si kakang dhewe.

b: Kula inggih amrayogekakên makatên, mupung padhang langitipun.

__________

a. Tangkilan: Sastraubaya.

b. Sastraubaya: Kula.

a: Anjupuka lêsnêr panulisamu gawanên mrene. Nulisa ing kene bae.

b: Inggih sandika. Ngagêm dalancang punapa.

a: Dluwang brêgala wutuh, jidarana sing arang bae.

b: Punapa mawi papan asma.

a: Nganggo. Tak unèni bae, ora susah dingengreng, nanging aja kêsusu panulismu, sarta tulisên sing gêdhe-gêdhe lan sing arang-arang, padane guru.

--- 316 ---

Kula nuwun, atur sêmbah kula pun Ngabèi Tangkilan konjuk ing Panjênêngan Dalêm Gusti Kangjêng Pangeran Dhandhun Martèngsari, ingkang sinatriya agêng ing nagari Surakarta Adiningrat.

Kula nuwun, kula kamipurun anggêlarakên karêntêging manah kula, jalaran kataman ing panggubêlipun anak kula jalêr pambajêng pun Suwarna ingkang suwita wontên ing ngarsa dalêm, anggènipun karoban ing pawarta têmah kapiluyu lumengket sagêd anggonjingakên manahipun, bilih panjênêngan dalêm kagungan putra putri wuragil sampun diwasa taksih lamban, anama Radèn Ajêng Mulat, pinunjul ing warni susila ambêg ngumala, punika ingkang dados ênêring ciptanipun.

Awit saking punika gusti, sarèhning kula rumaos kawratan anampèni pamothahing anak anggege nêdha jatukrama, sanadyan kula sampun sumêrêp yèn dede timbangipun, inggih ugi kula lampahi suku jaja atêtêkên janggut, sumêngka ing atur nêrak sêsikuning gusti saking awratipun tiyang anak-anak. Mênawi amarêngakên saking karsa dalêm, saha sinêmbadan dening pangayubagyanipun para wajib, saha tinakdirakên jodho, kula kamipurun amanakawanakên abdi dalêm anak kula pun Suwarna wau, mugi kakarsakna dados pamomongipun putri dalêm Radèn Ajêng Mulat ing salami-laminipun.

Wusana nuwun kula ing panjênêngan dalêm, mugi karsaa ananggapi [anang...]

--- 317 ---

[...gapi] saha animbangi anggèn kula sumêdya nuwilagonda ing panjênêngan dalêm.o.

Konjuk ing Dintên ... Abdi dalêm Kula pun Ngabèi ...

b: Punika sampun rampung.

a: Kene, tak tekêne lan tak capane pisan. Nya kanthongana, sing logro bae, aja kongsi angel didudut.

b: Nun inggih, punika sampun.

__________

a. Tangkilan: Kang Mandang Japlak.

b. Mandang Japlak: Kula.

a: Nigi lo kang layange êmpun dadi, mang tampani saniki mawon, sesuk mang saosake Kangjêng Pangeran, êmpun kula titimangsani pisan.

b: Inggih sandika.

a: Samăngsa-măngsa Kangjêng maringi dhawuh, banjur mang mriki.

b: Inggih, nun sampun kula lajêng kalilan.

a: Ênggih kang.

__________

a. Dhandhun Martèngsari: Kowe Plak.

b. Mandang Japlak: Nuwun inggih.

--- 318 ---

a: Saka ngêndi kowe mau esuk-esuk.

b: Saking griya kemawon. Kula nuwun, sowan kula ing ngarsa dalêm dipun kèngkèn abdi dalêm Radèn Ngabèi Tangkilan, ingkang rumiyin ngaturakên ingkang sêmbah, kaping kalih nyaosakên sêrat.

(Sêrat katampèn ing Kangjêng Pangeran, sarta lajêng kawaos, lejêming netya katawis yèn adadosakên parênging galih lajêng ngandika):

a: Bêcike dak wangsuli layang, ora cukup mung ijowan bae, wong prakara têmênan.

b: Nuwun inggih gusti, kenginga dipun pundhi dhatêng abdi dalêm Radèn Ngabèi Tangkilan.

a: Panakawan.

c: Panakawan: Nuwun kula.

a: Timbalana si Sastrakerata, karo konên anggawa lêsnêr panulisan.

c: Nuwun inggih sandika. Pak sampeyan dipun timbali gusti, kalihan dipun dhawuhi mirantos lêsnêr panyêratan.

d. Sastrakerata: Gusti pinarak ana ngêndi.

c: Wontên ing lojèn kilèn.

d: Iya ta, lêsnêre gawanên sadhela.

c: Kaparingakên.

__________

--- 319 ---

a. Dhandhun Martèngsari: Tra, (verk. v. Sastra)

b. Sastrakerata: Nuwun kula.

a: Gawèkna layang wangsulan marang Radèn Ngabèi Tangkilan, gilo layange unèkna dhisik.

b: Nuwun inggih sandika. Mênggah karsa dalêm.

a: Cêkake aku aweh, sarta dak arah kalakone ana sajrone sasi Bêsar ngarêp iki, mupung ing karaton ora ana pasamuwan.

b: Nuwun inggih sandika. Kulu nun punika sampun rampung.

a: Unèkna bae pisan.

b: Nuwun inggih sandika.

Kang dhisik salamku marang kowe Radèn Ngabèi Tangkilan, kaping pindhone kowe aweh layang marang aku, uwis dak tampani lan uwis dak uningani, mungguh panjalukmu ngêmong marang anakku Radèn Ajêng Mulat, dhaup lan anakmu Radèn Bagus Suwarna, aku wis marêngake, sarta dak arah kalakone ana sajrone sasi Bêsar ngarêp iki, mupung ing karaton sêpi pasamuwan, andadekna sumurupmu.

Tinulis ing dina ... Pangeran Panji ...

a: Wis kêbênêran, gawanên mrene dak tekêne. [tekê...]

--- 320 ---

[...ne.] Gilo Plak, tampanana banjur parakna saiki bae, kuwi kang dadi wangsulaku.

c. Mandang Japlak: Nuwun inggih sandika, lajêng kêlilan.

b: Iya.

__________

a. Tangkilan: Kang ngriki mawon.

b. Mandang Japlak: Nun inggih.

a: Lagi kula rasani, jêdhul si kakang têka, bêcik kang tinêmu ing buri.

b: Kulu nun sowan kula ing panjênêngan sampeyan kautus ing panjênêngan dalêm Gusti Kangjêng Pangeran Panji Dhandhun Martèngsari, ingkang rumiyin matêdhakakên ingkang salam, kaping kalih maringakên sêrat.

(sêrat katampèn lajêng kawaos, andadosakên lêjaring manahipun Radèn Ngabèi Tangkilan)

a: Kang Mandang Japlak, bangêt bungahe ati kula anampani sêrate Kangjêng Pangeran, yèn êmpun andadosake parênging galih anampèni panglamar kula, sarta anamtokake kalakone pamiwaha ontên sajrone sasi Bêsar.

b: Sukur bage sèwu Dèn Bèi, bilih lajêng pinanggih gampil.

--- 321 ---

a. Tangkilan: Si kakang kula pangadêg[1] lan kula wehi pawitan ngadu jago salawe rupiyah, botên saka napa mung saka bungahe ati kula kalakon kang dadi niyat kula jalaran saka si kakang. Panakawan

c. Panakawan: Nun kula.

a: Tutura si Jayanimpuna, aku jaluk panganggo sapangadêg, kang isih anyar bae, lan dhuwit salawe rupiyah.

c: Inggih sandika. Mas dara Bèi mundhut agêman sapangadêg kang têsih enggal, lan yatra salangkung rupiyah.

d. Jayanimpuna: Arêp diparingake sapa.

c: Kados badhe diparingake têng Ki Mandang Japlak.

d: Gilo panganggone, dokokna ing panadhahan kono bae, karo iki dhuwite salawe rupiyah.

c: Ênggih. Kulu nun punika pangangge dalah artanipun salangkung rupiyah.

a: Tampakna kang Mandang Japlak.

c: Nun inggih. Mênika.

b: Hê êh.

a: Nigu lo kang, mang tampani pawèwèh kula, minăngka pratandhaning sih trêsna kula têng si kakang.

--- 322 ---

b: Inggih nuwun.

a: Mang matur têng Kangjêng kang, kula diparingi layang êmpun kula tampani, atur sêmbah kula nuwun sandika.

b: Kulu nun sampun Dèn Bèi, kula lajêng kêlilan.

a: Ênggih kang.

__________

(Radèn Ngabèi Tangkilan lajêng suka sêrêp dhatêng Radèn Dêmang Malang yèn anakipun Radèn Bagus Suwarna sampun angsal ênggèn, kaparingan triman putrinipun Kangjêng Pangeran Panji Dhandhun Martèngsari, sarta sampun katamtokakên kalampahaning pikramèn wontên salêbêtipun wulan Bêsar, punika Radèn Dêmang Malang dipun purih tata-tata, kajêngipun Radèn Ngabèi Tangkilan, sasampuning dhaupipun pangantèn anak èstri, katungka dhatênging pangantèn anak jalêr ngundhuh sapêkênipun).

a. Tangkilan: Sastraubaya.

b. Sastraubaya: Kula.

a: Nicila aku gawekna layang ulêm warna lima.

1. Marang para gusti mung ngunjuki uninga.

2. Marang priyagung Wadana Kaliwon wayah buyut dalêm.

--- 323 ---

3. Marang priyagung Wadana Kaliwon asli cilik.

4. Marang priyayi panèwu mantri padha diaturi.

5. Marang akrab kang kudu diundang nanging ora satata lan priyayi panèwu mantri. Diaturi mawa ukara mêngêng.

b: Inggih sandika. Kula damêl ngengreng kemawon rumiyin gangsal pisan, minăngka tuladha.

a: Iya bêcik.

b: Punika sampun rampung.

a: Unèkna bae wiwit ulêm ăngka 1 sapiturute tumêka ăngka 5.

b: Inggih sandika.

__________

Ulêm I

Kula nuwun, atur sêmbah kula pun Tangkilan (jalêr èstri), konjuk ing panjênêngan dalêm gusti Kangjêng Pangeran Dêmang Tanpa Nangkil (sakalihan).

Kula nuwun, kula ngaturi uninga ing panjênêngan dalêm, benjing ing dintên ... tanggal kaping ... wulan Bêsar punika, kula badhe angemah-emahakên anak kula èstri wuragil nama Rara Suwarni, angsal anakipun Dêmang Malang abdi dalêm Mantri Panumping nama Jaka Sarjana, ijabipun paningkah salajêngipun panggih [pang...]

--- 324 ---

[...gih] wontên ing griya kula. Makatên malih kula mawi anyarêngakên lampah ngundhuh sapêkêning pangantèn anak kula jalêr pambajêng nama Suwarna, kaparingan tariman putrinipun raka dalêm Kangjêng Pangeran Panji Dhandhun Martèngsari, nama Radèn Ajêng Mulat, sampun kalampahan dhaup kala ing dintên ... tanggal kaping ... salêbêtipun wulan Bêsar wau.

Ingkang punika gusti amung mugi andadosakên kauningan, saha kula suwunakên barkah pangèstu dalêm wilujêng.o.

Konjuka ... Abdi dalêm pun Tangkilan

__________

Ulêm II

Kula nuwun, atur sêmbah kula pun Ngabèi Tangkilan (jalêr èstri), katur ing panjênêngan dalêm

a. Bêndara Radèn Mas Arya ... b. Bêndara Radèn Tumênggung ... c. Bêndara Radèn Ngabèi ... } wayah dalêm of katur ing panjênêngan dalêm Kiyai Lurah of Kiyai Bêkêl

d. Bêndara Radèn Mas Arya ... e. Bêndara Radèn Mas Tumênggung ... f. Bêndara Radèn Ngabèi ... } buyut dalêm.

Kula nuwun, kula ngaturi uninga ing panjênêngan dalêm enz.

Ingkang punika benjing ing dintên ... wau, wanci jam 6

--- 325 ---

sontên, bokmanawi wontên kaparêngipun panggalih dalêm karsa anguningani panggihipun pangantèn, saha lajêng kaparêng lêlangên among suka, sampun saèstu rawuh dalêm ambêrkahi kawilujênganipun anak kula pangantèn, saha amurakabi dhatêng kula sadaya, sakalangkung panuwun kula karêntahan sih dalêm wau.o.

Katur ... Pun Ngabèi Tangkilan

__________

Ulêm III

Sêrat saha ingkang sêmbah, Ngabèi Tangkilan (sakalihan) katur ingkang panjênêngan Kiyai Lurah Radèn Tumênggung ... of Kiyai Bêkêl Radèn Ngabèi ... (sakalihan)

Sasampuning kadya punika nuwun wiyosipun, kula ngaturi uninga enz.

Ingkang punika benjing ing dintên ... wau, wanci jam 6 sontên, ingkang panjênêngan Kiyai Lurah of Kiyai Bêkêl, ugi kaparêng rawuh anguningani panggihipun pangantèn, supados angsala barkah pangèstu wilujêng sapanginggilipun, wusana sangêt ing panuwun kula.

Katur kaping ... Ngabèi Tangkilan

__________

--- 326 ---

Ulêm IV

Sêrat sarta (of saha) ingkang ... Radèn Ngabèi Tangkilan (sakalihan) katur panjênênganipun ingkang ... Radèn Ngabèi ... of Mas Ngabèi ... (sakalihan).

Sasampuning kadya punika wiyosipun, kula ngaturi uninga enz.

Ingkang punika benjing ing dintên ... wau, wanci jam 6 sontên, mênawia dhangan ing panggalih saha sêla padamêlan, panjênêngan sampeyan (sakalihan) kula aturi pinarak dhatêng ing griya kula, anguningani panggihing pangantèn, supados angsala pangèstu wilujêng sapanginggilipun, saha mugi kaparênga angêntosi pakurmatan kula bujana sakawontênanipun, sangêt ing pangajêng-ajêng kula.

Kasêrat kaping ... Tangkilan

__________

Ulêm V

Sasampuning ... kangmas ...

Kula ngaturi uninga, benjing ing dintên ... tanggal kaping ... wulan Bêsar punika, kula badhe ngemah-emahakên anak kula èstri sarta ngundhuh sapêkênipun anak kula jalêr.

Ingkang punika benjing ing dintên ... wau panjênêngan sampeyan [sampe...]

--- 327 ---

[...yan] kula aturi, aparinga pangèstu wilujêng, sangêt ing pangajêng-ajêng kula.

Kaping ... Tangkilan

b: Sampun jangkêp gangsal pisan.

a: Wis kabênêran kabèh, banjur pacakên.

b: Inggih sandika.

(Kacariyos Radèn Dêmang Malang lajêng tata-tata saupakartining tiyang badhe gadhah damêl, cinêndhak sampun dumugi ing wulan Bêsar ngajêngakên dintên ingkang katamtokakên, dening pinanggih ing petang dintên sae, sarêng kirang tigang dintên dhawahing dintên sae tarub, inggih lajêng tarub, saubênging pandhapa sarta ngajêng pawon, kataruban anaman balarak saka dêling wulung, ing sajawining kori regol kapasangan krun saka pucang, botên wontên panggenan ingkang kalangkungan, sadaya kataruban).

a. Tangkilan: Ibune.

b. Radèn Ngantèn: Kula.

a: Kowe apa wis miranti sarat-sarat palakartine wong arêp duwe gawe mantu.

b: Ênggih êmpun, nèk botên cewet.

a: Apa ta.

--- 328 ---

b: 1. Pêndhêman, kados ta: êmpluk isi gêreh pethek[2] kacang ijêm, kadhêle, kêmiri gêpak jêndhul, gantal, tigan ayam, dipêndhêm ngajêng kobongan, ngajêng kori agêng, ngajêng pawon sarta ing mêrgi prapatan, mawi lisah ½ gêndul, toya ½ gêndul diwor supados kalis ing tuju, têluh, taragnyana.

2. Bucalan, kados ta êmpluk isi idhe. Kêmbang boreh, jênang abang jênang baro-baro, gêcok mêntah sami diwadhahi ing takir mawi yatra sigar takir satunggil, sing dibucali kobongan, gêdhong wetan kilèn, sawêrnining kontên, pojokan griya, sumur, jamban, jumblêng, pawuhan, regol, mêrgi prapatan sarta ing lepen[3]

3. Nyaosi dhahar têng sitinggil. Nyai Satomi (mariyêm) Kyai Surak (gamêlan) sêkul wuduk sak ambêng, ulam lêmbaran ayam wêtah, lalaban lombok bang jo, gorengan dhêle krupuk, kêmbang boreh, mênyan, yatra wajib têng kaum sing donga sagobang.

--- 329 ---

3. Isarat kados ta: mêndhêt wêdhi ing sitinggil sakiduling bangsal Witana[4] niku dados pindhaning uwos, kados wêdhi botên sagêd têlas. Mêndhêt godhong wringin sêngkêran wontên kilèn (Jayandaru Dewandaru) lumah kurêb, mêndhêt uwuh ing pêkên agêng, minăngka kajêng supados brêkat mêkakat, mêndhêt toya têmpuran (têmpuran king lepen kêkalih) dilêbêtake têng klêmuk kangge sajèn.

4. Sajèn kobongan, 5. Sajèn padaringan (van padringan) } niku sami mawon, mung sajèn kobongan kaot mawi pindhang antêp (ulam sirah) sarta kalak (ulam sujenan kabakar tanpa bumbu) dene wêrnine sajèn, kados ta: êmpluk isi id. Godhong kluwih, dhadhap srêp, apa-apa, alang-alang, kara, kisi, kêmiri gêpak jêndhul, kluwak, bendha, kaca jungkat suri, sajèn jajan pasar, lisah sundhul langit, panggang tumpêng (panggang gêsang), gêndhis kalapa satangkêp, klapa 1 uwos sakati, gêdhang ayu suruh ayu gambir jambe wêtahan, kêmbang boreh [bo...]

--- 330 ---

[...reh] mênyan, yatra sajèn suwang saprapat (= 12, 5 duit)[5]

êmpun têlas.

a. Radèn Ngantèn: Sukur, kaya wis ora ana sing kaliwatan.

(Kirang sadintên Radèn Ngabèi Tangkilan anglampahakên lamaran dhatêng Martengsaren, sontênipun nyantri, enjingipun nikah, sontênipun malih panggih, nanging botên kacariyosakên lampahipun).

__________

a. Dêmang Malang: Ibune.

b. Mas Ajêng: Kula.

a: Kowe apa wis miranti bab lamarane anakmu.

b: Nèk sing dados bêbahan kula êmpun.

a: Bubuhaku apa ta, rak mung wadhahe, jolèn salawe, jodhang wolu, isine saka kowe kabèh.

b: Maesa rak ênggih saking sampeyan.

a: Wong kêbo kok kopikir.

b: Botên manah maesane ngotên, wong êmpun kêtingal mêgok-mêgok kêkalih, sing kula manah niku napa êmpun mang damêlake cathok salaka singate.

--- 331 ---

a: E, iku dadi, saiki wis ora cara, mung cukup diênjêti bae.

b: Sukur yèn kenging ngotên mawon. Kalunge cindhe napa êmpun ontên.

a: Uwis, dak golekake cindhe sabarangan bae, wong dikalungake ing kêbo.

b: Lombok teronge napa êmpun mang galih.

a: Uwis, malah dak putêrake lombok terong kang isih urip, kurang sapasar wis dak loloni sarta banjur tak tandur ing êpot, supaya bêcik tinonton, ora katon alum.

b: Cacahe pintên.

a: Mung loro, lombok sarakit, terong sarakit.

b: Êmpun lêrês.

a: Mungguh isining jolèn mau apa, satêmêne aku rak ora pati têrang.

b: Ênggih dandang kenceng, klênthing, siwur sami têmbagi nyatunggil iyan, ilir gèmbèl nyatunggal, uwos sabagor, klapa sajanjang damêlan isi 25 iji, banyak sarta ayam sami nyajodho jalêr èstri (yèn besanipun salah satunggal wawrat, ayamipun èstri liniru babon angrêm, sarta panggihing [pang...]

--- 332 ---

[...gihing] pangantèn, pangantène kinurung ing lawe wênang satukêl), anggi-anggi dilêbêtake ing kanthong pêthak agêng, sarta yatra pêcah ênggih dilêbêtake ing kanthong pêthak agêng isi 25 rupiyah. Sadaya niku dilêbêtake ing jolèn, dalah pot-pot lombok terong ênggih wontên salêbêting jolèn, mung ayam sing diêmban ing sindur, sarta klapa dirêmbat ing tiyang kêkalih.

a: Aku bungah yèn kowe wis rigên mêngkono, angkating lamaran, yèn slamêt sida dina sesuk.

__________

(Wanci jam 9 enjing, tamu jalêr èstri wiwit dhatêng ingkang badhe ngiringakên lamaran, tamu jalêr anjujug ing pandhapa, tamu èstri lajêng dhatêng ing griya).

a. Dêmang Malang: Măngga bapak lênggah lèr kemawon.

b. Tamu: Wis Dèn Dêmang kene bae.

a: kangmas nêsêg kemawon.

b: Inggih.

a: Dhi, gèr cêlakan ngriki ta.

b: Sampun.

a: Bapak, punika sampun wanci, kula sumăngga lampahing lamaran, dene pratelaning [pratela...]

--- 333 ---

[...ning] barang sampun kawrat ing sêrat cathêtan, punika kula saosakên.

b: Iya Dèn Dêmang. Iki wis sêdhêngan têkane ing kana, măngga gèr sami bidhal.

b: Măngga.

(Lampahing lamaran, maesa sarakit ingkang rumiyin, dhasar maesa pêlèn punukipun satumbu-tumbu, sami kalung cindhe sungunipun pêthak, samuwa tiningalan. Mila maesa dipun rumiyinakên, bokbilih wontên bekanipun, sampun ngantos adamêl kandhêging lampahe lamaran wingkingipun, rampunga dipun sêmbadani dening juru tani ingkang kulina dhatêng maesa, godhag sawatawis lajêng lampahipun tamu èstri bojonipun priyantun panèwu mantri sami mêgar songsongipun, tumuntên ayam sakêmbaran jalêr èstri kaêmban sindur, lajêng jolèn urut kacang salawe isi dandang kenceng sapanunggilanipun wau, kasambêtan jodhang ugi urut kacang wolung iji isi sêkul, ulam, panganan, tumuntên para priyantun panèwu mantri ingkang angiringakên sami mêgar songsongipun, dados têtingalan samargi-margi. Dumugi ing Tangkilan, kinurmatan ungêling găngsa kalaganjur, tamu jalêr anjujug [anjuju...]

--- 334 ---

[...g] ing pandhapa, tamu èstri lajêng malêbêt dhatêng ing griya).

a. Tangkilan: Măngga bapak lajêng kemawon.

b. Tamu: Inggih.

a: Măngga sadaya kemawon cêlakan kalihan panjênênganipun bapak.

b: Inggih, inggih, inggih.

a:[6] Anggèr, lampah kula dipun kèngkèn raka ijêngandika Radèn Dêmang Malang, ingkang rumiyin ngaturakên ingkang taklim, kaping kalih nyaosakên lamaranipun putra sampeyan badhe pangantèn, sanadyan sakalangkung sumapala, pangajêng-ajêngipun raka ijêngandika mugi katampèna kalayan suka pirênaning galih, saha mênawi wontên kêkiranganipun, mugi angêgungna pangapuntên, dene warnining lamaran sampun kawrat ing sêrat cathêtan, punika kula saosakên, kula sumăngga.

a: Inggih (sêrat cathêthan lajêng kawaos, sarêng sampun tamat lajêng suka parentah dhatêng sêntananipun) Nganten.

c. Mas Nganten: Kula.

a: Lamaran iku cocogna rupa lan cacahe karo kang kêsêbut ing layang cathêtan iki gilo. Yèn wis cocog tampanana, banjur papana kang bêcik, aja diowah-owah [dio...]

--- 335 ---

[...wah-owah] kongsi sabubaring gawe, mung kêbone bae panggona kang adoh lan kang sêpi, nanging kang cêdhak pangonan, aja kongsi ana bocah mrono nèk digudag.

c: Inggih sandika (Mas Nganten lajêng anocogakên uruting angkanipun cathêtan kalihan uruting angkanipun barang, sakêdhap sampun rampung). Kulu nun sampun kula cocogakên, cocog saha sampun kula prênahakên sae, namung yatra pêcah 25 rupiyah ingkang wontên ing kanthong pêthak agêng kula pêndhêt sarta lajêng kula tampekakên dhatêng Mas Jayanimpuna.

a: Sukur. Bapak, lamaranipun badhe pangantèn sampun kula tampèni, sangêt ing panuwun kula, taklim kula kemawon katura kangmas.

b: Kula kêlilan wangsul, lajêng badhe sanjang ing lampah kula dhatêng raka ijêngandika Radèn Dêmang Malang. (Sarêng lan bodholipun tamu èstri saking griya ingkang ugi amasrahakên lamaran wau punika dhatêng Radèn Ngantèn Tangkilan, têmbungipun sami kemawon kalihan ing nginggil, dipun kèngkèn Mas Ajêng Dêmang Malang amasrahakên lamaran dhatêng Radèn Ngantèn Tangkilan, tamu jalêr èstri wangsulipun saking Tangkilan

--- 336 ---

botên lajêng dhatêng ing Dêmang Malangan, lajêng sami mantuk dhatêng griyanipun piyambak-piyambak, namung ingkang dados pangajêng jalêr èstri ingkang wangsul sarta mratelakakên lampahipun dipun kèngkèn, lajêng mantuk).

(Sontênipun nyantri, punika wiwitipun nama pangantèn, botên badhe pangantèn, mangangge kasatriyan, bêbêdan rasukan takwa, ikêt-ikêtan jêbehan, nanging dèrèng kenging mawi sêkar, namung ngangge sumping intên lintunipun sêkar mlathi sapêlik, tuwin mangangge punapa agêm-agêmaning satriya, kados ta: kalung, paniti sarta sanès-sanèsipun, punapa ing sasênêngipun kenging kemawon, botên wontên awisanipun, sanadyan pangantèn punika sampun dados priyantun botên kulukan, inggih kados makatên wau panganggènipun, ananging sapunika botên makatên, ingkang sampun dados priyantun ngangge kuluk).

(Wanci pukul pitu tamu ingkang badhe ngiringakên sampun dhatêng, ingkang sêpuh dipun pasrahi ing damêl angirid lampahing pangantèn, lumampah dharat.)

a. Dêmang Malang: Bapak, kula sumăngga wayah sampeyan pangantèn pasrahipun dhatêng besan.

--- 337 ---

b: Iya gèr, iki wis jam pira.

a: Sawêg kèndêl pukul pitu.

b: Isih kêsoren, sadhela êngkas, diarah têkaning omahe besan jam 8 bae.

a: Kula sumăngga.

b: Pamayunge sapa.

a: Pun Rawimanda.

b: Pamayungmu dhewe.

a: Nun inggih.

b: Sukur yèn dudu wong desa, wong desa kuwe akèh kidhunge.

a: Wanci dalu punapa kenging angêgarakên song-song, sumêrêp kula liyanipun panjênêngan ratu botên kenging.

b: Bênêr, nanging yèn pangantèn kêna bae, apa pangagêmaning ratu kêna nganggo.

a: Sukur mênawi kenging botên nêrak awisan.

b: Patahe kang anggawa lopak-lopak lan paidon apa wis ana.

a: Sampun, sarta sampun kula panganggèni ragi pantês.

b: Sing anggawa ting bakal anjajari laku ora kêlalèn.

a: E, nulilai kêsupen bapak, panakawan [pa...]

--- 338 ---

[...nakawan] anjupuka tingku patumbukan ing gêdhong lampu kana dikêbat.

c. Panakawan: Inggih sandika.

(Wanci satêngah wolu pangantèn bidhal, lumampah dharat (nyantri), dipun songsongi songsonging bapakipun, sarta dipun amping-ampingi kiwa têngên, kairing ampilan lopak-lopak sarta paidon sami sêlaka (panganggènipun prayagung Wadana Kaliwon) dipun garubyug ing kulawarga ingkang sami ngêtêrakên, dumugi ing regol Tangkilan, pangirid lampah wontên ngajênging pangantèn, lajêng lampahipun malêbêt ing pandhapa).

a. Tangkilan: Măngga bapak, lajêng kemawon.

b. Tamu: Inggih.

a: Lajêng mangalèr kemawon, putra wayah kathah.

b: Inggih gèr.

a: Ragi dalu rawuhipun bapak.

b: Inggih, mawi ngêntosi sêntana-sêntana sampeyan ingkang sami sarju tumut ngêtêrakên.

a: Kula sumêlang mênawi kêbêthêngên jawah wontên ing margi, dening mêndhungipun katingal anggandhul.

b: Inggih, ananging anginipun ngidid, sagêd ambuncang [a...]

--- 339 ---

[...mbuncang] mêndhung. gèr lampah kula dipun kèngkèn raka ijêngandika Radèn Dêmang Malang, ingkang rumiyin ngaturakên ingkang taklim, kaping kalih nyaosakên panyantrinipun putra sampeyan pangantèn.

a: Inggih Bapak, pangantèn sampun kula tampèni, sangêt ing panuwun kula, taklim kula kemawon katura Kangmas Radèn Dêmang Malang.

b: Inggih.

a: Bapak, mênawi kêparêng pangantèn kajêngipun lajêng ngaso kemawon, sampun kula sêdhiyani pamondhokan.

b: Kula sumăngga gèr. Saha kula lajêng kêlilan wangsul.

a: Inggih.

(Pangantèn lajêng kairid sarêng lan wangsuling para tamu, tumut ngêtêrakên dumugi ing pamondhokan, kèndêlipun wontên ing pamondhokan ingkang ngêtutakên namung kantun sawatawis, tumuntên angsal pisêgah wedang minuman sarta panganan sami kapanggung, lajêng pisêgah sêkul ulam, bibar nêdha lajêng tapuk kasukan sasênêngipun ngantos ngêbyar, sumêrêp angêleki pangantèn, pangantènipun inggih asring tumut kasukan, ananging namung sakêdhap, botên kenging natas, ing pandhapa midadarèni [midadarè...]

--- 340 ---

[...ni] mawi nayuban, tamu alit ingkang botên kaulêman panggihing pangantèn, ananging ing jaman sapunika, midadarèni wau botên mawi pasamuwan, namung kèndêl).

__________

a. Tangkilan: Ibune.

b. Radèn Ngantèn: Kula.

a: Kowe apa wis sudhiya sangganing pangantèn lanang wadon, kang kanggo nikahan dina sesuk.

b: Êmpun, nanging ming sangganing pangantèn èstri mawon, sangganing pangantèn jalêr disanggi ngrika kiyambak.

a: Rupa apa.

b: Wêrni:

1. Gêlaran băngka satunggil.

2. Pisang raja satangkêb, mawi milih sing jangkêp ulêrane, botên kenging ganjil.

3. Lawe wênang satukêl.

4. Kaca jungkat suri nyatunggil, mênyan saprapat katos, lisah sundhul langit sacupu, kunir kalih grigeh.

5. Kisi satunggil, kapuk kapas sarta pantun sawatawis.

6. Cikal 2 iji.

--- 341 ---

7. Tindhih arta suwang saprapat (= 12,5) (= satak sawe).

8. Arta srakah 5 rupiyah sisih.

9. Brêkatan sêgah sêkul ulam panganan sajodhang. Sanggan pangantèn jalêr sami mawon kados criyos kula wau.

a: Kowe apa ora lali mêjêmukan mêngko bêngi (asung dhahar andika nabi, sêkul wuduk, ulam lêmbaran ayam wêtah, kakêpung wanci jam 3 dalu).

b: Botên, êmpun kula prentahake têng bok Karyaboga.

a: Sukur yèn ora lali mono, sarèhne akèh sing kopikir yèn kêslêmpit.

b: Botên.

(Pangantèn jalêr ing wanci enjing sampun asêsuci namung mangangge pasatan sinjang rasukan sêmbagi sawitan, lajêng dipun dandosi badhe nikahan, nanging dèrèng kenging kakêrik, mangangge:

1.Kampuh bango buthak (pinggir sêratan têngah pêthak).

2.Ukup renda utawi moga pêthak.

3.Clana mori tinêpi ing renda pêthak.

4.Kuluk mathak pêthak.

5.Tanpa rasukan, binorehan kuning atal, [a...]

--- 342 ---

[...tal,] ngumbar kunca kaampil, ngore rambut (kapuntir) botên kenging mangangge sarwa mas, sanadyan dhuwung kêdah kandêlan suwasa.

6.Nyêpêng kacu sêkaran.

Sarêng wanci jam 10, dhawahing sangat Jabarail slamêt, pangantèn bidhal saking pamondhokan, lumampah dharat kinanthi para sêpuh sarta ginarubyug para akrabipun, ngumbar kunca ingampil panakawan alit, alarah-larah mêkrok pindha mêrak kasimpir lajêng lampahipun, anjujug samadyaning pandhapa lênggah dhepokan, ing ngriku sampun katatanan palênggahan, kagêlaran babut prangwadani, pangantèn lênggah wontên ing têngah majêng mangilen, anglênggahi gêlaran băngka ingkang kagêlar mujur mangilen tumumpang ing babut, pangulu lênggah wontên kilèn majêng mangetan angajêngakên pangantèn, têngênipun ngulama kêkalih ingkang minăngka saksining panikah lênggah majêng mangetan kapering mangidul saking pênêre lênggahipun pangantèn, wali (bapakipun pangantèn èstri utawi sadhèrèk jalêr tuwin akrab pancêr jalêr) lênggah wontên lèr megos majêng mangidul ngilen angajêngakên lênggahing pangulu, kasambêtan para

--- 343 ---

akrabing pangantèn jalêr angubêngi lênggahing pangantèn, têmbungipun wali).

a. Tangkilan: Kyai Pangulu, kula ngêrsaya ing ijêngandika, ijêngandika nikahakên anak kula wadon Radèn Rara Suwarni, ing Radèn Bagus Sarjana, kalawan mas kawin salaka putih bobot satail (= f. 5)[7]

(Sasampunipun pangulu anampèni prasabên punika lajêng kutbah).

Laphal ... Makna

Bismillaahir rahmaanir rahim ... Awit ingkang asma Allah ingkang Maha Murah lan Maha Asih

Bismillahi wa alhamdulillaah ... Awit ingkang asma Allah, sakèhing pangalêmbana konjuk ing Allah.

Washalatu wassalaamu ‘ala rasulillaah ... Rahmating Allah lan salaming Allah mugi kaparingna marang Kangjêng Nabi Rasulullah.

--- 344 ---

Shollaahu ‘alaihi wassalam ... Gusti Allah muga paring rahmat lan salam marang kangjêng Rasulullah.

Ushikum ‘ibadallahi wanafsi bitaqwa allahu ... Hai para kawulaning Allah, hai awak ingsun dhewe, ingsun pitutur ing sira kabèh padha wêdia ing Allah.

Alama amarallaahu bihi min insaakin bilma’rufin au tashrihin bi ihsan ... Anêtêpi sabarang kang wus diparentahake dening Allah, kaya ta: amêngku bojo kalawan bênêr bêcik, utawa pamêgat kalawan apik alus.

(Sasampuning kutbah pangulu lajêng anandukakên ijabing panikah makatên:

b: Pangulu: Ingsun anikahakên Radèn Lara Suwarni anak wadone Radèn Ngabèi Tangkilan, ing sira Radèn Bagus Sarjana, lawan mas kawin salaka putih bobot satail.

(pangantèn jalêr lajêng nungka amangsuli (= kabul) makatên): (miturut wicantêning pangulu)

c. Pangantèn: Kula tarima ing paningkahe ... Kula tarima ing paningkahe [paningka...]

--- 345 ---

[...he]

Radèn Lara Suwarni ... Radèn Lara Suwarni

Anak wadone ... Anak wadone

Radèn Ngabèi Tangkilan ... Radèn Ngabèi Tangkilan

Ing kula ... Ing kula

Kalawan mas kawin ... Kalawan mas kawin

Sêlaka putih ... Sêlaka putih

Bobot satail ... Bobot satail

(kèndêl, pangulu lajêng wicantên)

b: Pangulu: Kakêncèng punapa kasambut (pangantèn mangsuli):

(pangantèn mangsuli):

c: Kasambut (sampun kawêling sadèrèngipun).

(Pangulu lajêng nawèkakên dhatêng bapakipun pangantèn èstri, têmbungipun)

b: Sampeyan punapa narimah mas kawine putra sampeyan dipun sambut (wangsulaning bapakipun pangantèn putri)

(wangsulaning bapakipun pangantèn putri):

a: Narimah.

Pangulu lajêng andonga.

Lafal ... Makna

1. Barokallahu lakuma ... Gusti Allah mugaa paringa barkah marang sira pangantèn sakaloron

--- 346 ---

2. Allahumma alif bainahuma ... Gusti Allah, tuwan mugi mangumpulna pangantèn sajodho punika.

3. Kama alafta bainal ma’ingkang wattiin ... Kadosa anggèn tuwan angumpulakên toya kalihan êndhut.

4. Allahuma thowil umurohuma ... Dhuh Allah, tuwan mugi amanjangna umuripun pangantèn sajodho punika.

5. Wasohih ajsadahuma ... Lan mugia nyarasna badan wadagipun pangantèn sajodho punika.

6. Wanwwir qulubahuma ... Lan mugia madhangna manahipun pangantèn sajodho punika.

7. Watsabbit imanahuna ... Lan mugi anêtêpna kapêrcayanipun pangantèn sajodho punika.

8. waahsin ‘amalahuma ... Lan mugi anyaekna kalakuwanipun pangantèn sajodho punika.

9. Wawassi’ arjaqohuma ... Lan mugi angathahna rijêkinipun [ri...]

--- 347 ---

[...jêkinipun] pangantèn sajodho punika.

10. Wailal khoiri aqribhuma ... Lan pangantèn sajodho punika mugi tuwan cêlakakên dhatêng kasaenan.

11. Wa’anisyari abidhuma ... Lan pangantèn sajodho punika mugi tuwan têbihakên saking piawon

12. Waqdhi hawaijahuma ... Lan mugi tuwan amaringana kabêtahanipun pangantèn sajodho punika.

13. Fiddini waddunya wal akhiroh ... Kabêtahan ing bab agama lan kabêtahan tumrap ing akherat

14. Birohmatika ya arhamarr rahimin ... Kêlampahanipun ingkang makatên wau sadaya, asarana rahmat tuwan, dhuh asih, asih, ing parama asih.

(Ngulama kêkalih ingkang satunggil wicantên andhawuhakên janji dalêm, têmbungipun):

d. Ngulama: Ki pangantèn Radèn Bagus Sarjana, pakênira tampa janji dalêm, sampeyan dalêm [da...]

--- 348 ---

[...lêm] Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan, samangsane pakênira nambang marang rabi pakênira (ora ngingoni, ora nyandhangi, ora ngomahi, lan ora ngêsihi) utawa pakênira tinggal lunga pitung sasi dharatan, rong taun layaran, liyane anglakoni ayahan dalêm, tan trimane rabi pakênira Radèn Lara Suwarni, nganti rapak marang Ki Pangulu, runtuh talak pakênira sawiji, sarta tinagih mas kawin pakênira sêlaka putih bobot satail.

(wangsulaning pangantèn).

c: Inggih sandika.

Saking Bagus Ngarpah

(pangantèn lajêng salaman kalihan Ki Pangulu sarta Ngulama kêkalih, saha lajêng ngabêkti dathêng marasêpuhipun tuwin dhatêng para sêpuh ingkang pantês kinabêktenan, lajêng mundur dhatêng pamondhokan malih dandos badhe panggih).

(Sarampunging panikah lajêng amêdalakên wilujêngan kirim donga dhatêng lêluhur, sêkul asah (ambêngan) ulam-ulamanipun maesa satunggal kagorong, pindhang abrit, pindhang pêthak).

(Pangantèn jalêr dandos kêrik, lênggah gêlaran băngka, mawi plemek sungsun pitu ing, ngandhap [ngandha...]

--- 349 ---

[...p] kalambaran godhong kluwih, godhong apa-apa, dhadhap srêp, alang-alang, sarta godhong kara, ingkang andandosi miji tiyang ingkang wasis dhatêng ulahing busana. Sajèn jajan pasar, jênang abang, jênang baro-baro, panggang tumpêng (ayam gêsang).

(Mangangge kampuh gadhung mlathi (pinggir ijêm têngah pêthak) utawi bangun tulak (pinggir biru sêpuh têngah pêthak) (kampuh kêkalih wau ing pinggir pisan mawi sêsêratan kupu, kinjêng sarta pêksi), ukup renda, clana cindhe gubêg, kuluk mathak biru, gêlung kêling mawi sêrat intên, panêtêp tiga lajêng semyok, mawi gobyok dhuwung sarta ngangge buntal. Kacu kêmbangan tanpa rasukan, boreh kuning garutan, ngumbar kunca kaampil, mawi patah lare alit kêkalih, ngampil lopak-lopak sarta paidon salaka).

Pangantèn èstri paes, kirang sadalu sampun dipun alub-alubi (dipun kêrik cêngkoronganipun panggenan cênthung) enjingipun kadugekakên malih, paes punika bathuk dipun dèkèki pidih (= ancur, ingkang kadamêl lilin pêthak kalihan godhong dhandhanggêndhis, kaestha jamangan, cacahipun gangsal, ingkang têngah agêng, kiwa têngênipun alit, [a...]

--- 350 ---

[...lit,] lajêng alit malih, lajêng kasambêtan godheg, sanginggiling paes karêngga ing cênthung, cênthung punika sinom kakêthok lajêng dipun balêngkêr-balêngkêrakên alit-alit, sagêdipun ambalêngkêr sarana pidih, andadosakên ing têngah ngalowong, kathahipun sawêlas sisih, lajêng dipun gandhèng kalihan bolah supados botên pisah, patrapipun mayat, jejeripun ing têngah inggil, lajêng andhap-andhap ngantos dumugi wêkasan pisan (ăngka 11) pupuripun kuning mawi dipun trapi kaestha kados lalêr mencok wontên têngahing athi-athi, alis dipun estha kados sunguning mênjangan ranggah. Gêlung bokor mêngkurêb kaisenan rajangan pandhan wangi wontên ing rajut, mawi roncèn jêjêlan sêkar mlathi, panjangipun kalih kilan, agêngipun satêkêm, pasangipun wontên têngên, kumlèwèr dhawah ing dhadha têngên, dipun thèrèki cundhuk mêntul sanga, trapipun inggih mayat, ing têngah inggil, lajêng andhap-andhap, lajêng panêtêp kiwa têngên wontên ngiringan, semyok wontên wingking, mawi sêrat intên, sêngkang bapang (brumbunganipun panjang) sumping gajah ngoling, gêlang kêlat bahu, kalung sungsun, kampuh bangun tulak, utawi gadhung mlathi (sami

--- 351 ---

kalihan kampuhipun pangantèn jalêr) kampuhipun conthokan (kampuhanipun para putri), tapih cindhe seredan (nyampinganipun garwa dalêm nuju garêbêg) udhêt cindhe kêmbang, mawi buntal, tumrap sangandhaping conthok kampuh, kacu kêmbangan, patah lare èstri kêkalih ngampil lopak-lopak sarta paidon sêlaka).

(Gêntos kacariyos, ulêm tamu èstri jam 6 sampun sami dhatêng, Radèn Ngantèn Tangkilan lajêng darbe atur dhatêng para tamu, têmbungipun):

a. Radèn Ngantèn: Ibu Jayabadra, mênawi kêparêng panjênêngan sampeyan kula aturi nêbus wayah sampeyan pangantèn dhatêng Martèngsarèn, kadhèrèkakên putra wayah sawatawis, namung lêlancaran nitih kareta kemawon.

b. Tamu: Iya bêcik gèr, sarat-sarating panêbus apa wis miranti.

a: Sampun, wontên ing bokor agêng kadadosakên satunggal.

Bêcik priksanên dhewe ta, awit prakara panêbus iku padha-padha isarat kêlêbu gawat dhewe, yèn ora ganêp amêsthi dibalèkake.

Inggih sandika, pisang raja satangkêp, kaca,

--- 352 ---

jungkat suri, lisah sundhul langit, lawe, kapuk kapas, kisi, agêl, kunir, asêm, sarta mênyan, sampun jangkêp ibu.

La dhuwite suwang saprapat (= 12,5 duit satak sawe) durung.

Punapa mawi tindhih arta ibu.

Nganggo-nganggowa.

Sampun kula dèkèki ibu.

Ayo ndhuk, padha mangkat, iki wis wayahe.

Măngga, măngga, măngga.

(Gêntos kacariyos, sarêng andungkap pukul 6 pangantèn jalêr saking pamondhokan dipun kanthi kiwa têngên ing priyantun sêpuh kêkalih, kaayap ing kulawarga, lumampah dharat dipun songsongi, kunca kaampil ing lare, patah kêkalih ambêgta lopak-lopak sarta paidon salaka, kajajaran ing kêmbar (of gagar) mayang sarakit, dilah lilin lêmbau sarakit (sapunika lintu sêtrali) nyêpêng gantal kêkalih kangge balangan (gantal punika kênyehan sêdhah dipun walik, kaisenan jambe lajêng dipun gulung katangsulan lawe wênang), lampahipun dumugi ngajêng pandhapa kèndêl, ngêntosi adêging pangantèn èstri).

--- 353 ---

(Pangantèn èstri sadhatêngipun pangantèn jalêr lajêng ngadêg dipun kanthi kiwa têngên ing priyantun sêpuh kêkalih, pangantèn lajêng sami mlampah majêng, dumugi ngajêng kori lajêng balangan gantal, lajêng panggih wontên ngajêng kontên, kuluking pangantèn jalêr dipun bikak dhatêng priyantun sêpuh jalêr, lajêng dipun pupuki toya êmbun-êmbunanipun rambah kaping tiga dhatêng priyantun sêpuh èstri. Pangantèn èstri lajêng andhodhok wontên ngajênging pangantèn jalêr sarta amisuhi suku nyawuki toya sêkar sataman ingkang sampun cumawis wontên ing ngriku. Pangantèn èstri lajêng mingêr wontên kiwaning pangantèn jalêr, sarêng mlampah kanthèn dipun sirup ing kêmbên sindur saking wingking dhatêng êmboking pangantèn èstri, dumugi ngajêng kobongan andhodhok lajêng lampah bokong, pangantèn èstri ngalih wontên kiwa, lajêng sami lênggah wontên ngajêng kobongan, sarta lajêng kacar kucur, têgêsipun nyukani guna kaya (pangantèn jalêr minggah dhatêng ing kobongan, lajêng ngêsokakên kaya dhatêng pangantèn èstri, wontên ing gêlaran băngka ingkang sampun dipun sudhiyakakên wontên ing ngriku, isining kacar kucur: kacang, dhêle, yatra pêcah suwang saprapat, bêras kuning), katampèn wontên ing pangkonipun pangantèn [panga...]

--- 354 ---

[...ntèn] èstri kalayan kacu, botên kenging kecer, para sêpuh ingkang ngamping-ampingi sami mungêl: kacar kucur atuta kaya sadulur, kacang kawak, kadhêle kawak, atuta kaya sêsanak, isining kacar kucur ingkang wontên kacu wau lajêng dipun tampèni dhatêng êmbokipun pangantèn èstri, lajêng kalêbêtakên ing klêmuk, dene klêmuk punika sarakit, ingkang satunggal isi bêras kuning, kluwak, kêmiri gêpak jêndhul, bendha, tigan ayam, yatra suwang saprapat, katunggilakên ing ngriku, kangge wilujêngan nyapêkêni pangantèn, satunggalipun isi toya têmpuran (pamoring toya lepen kêkalih) pangantèn èstri lajêng ujung talapakan dhatêng pangantèn jalêr, sarêng sampun, pangantèn jalêr èstri lajêng dipun pangku ing pupu kiwa têngên dhatêng bapakipun pangantèn èstri, biyunging pangantèn èstri lajêng pitakèn dhatêng bojonipun, têmbungipun: abot êndi bapakne, anakmu lanang karo anakmu wadon, wangsulanipun: padha bae, pangantèn jalêr èstri lajêng mudhun saking pangkon sarta lajêng ngabêkti dhatêng bapa biyungipun, tumuntên para sêpuh kakung putri sami dipun ngabêktèni dhatêng pangantèn sakalihan, wusana pangantèn lajêng malêbêt ing gêdhong wetan, sumingkir badhe kangge dhatênging pangantèn kakangipun, [kakangipu...]

--- 355 ---

[...n,] mêdalipun malih bilih kakangipun wau sampun dhatêng sarta sampun rucat pangangge panggih.

__________

Gêntos kacariyos malih, kengkenanipun Radèn Ngantèn Tangkilan nêbus pangantèn dhatêng Martengsaren, karameyan ing ngriku botên kacariyos, têmbungipun:

a: Kengkenan: Kula nuwun, sowan kula ing panjênêngan dalêm dipun kèngkèn abdi dalêm Radèn Ngabèi Tangkilan jalêr èstri, ingkang rumiyin ngaturakên ingkang sêmbah, katur raka dalêm Gusti Kangjêng Pangeran, saha katur ing panjênêngan dalêm, ingkang kaping kalih mênawi amarêngakên saking karsa dalêm, putra dalêm pangantèn kasuwun, punika panêbusipun.

b. Radèn Ngantèn: Iya wa. Para nyai cacahna panêbuse iku apa wis ganêp, ora ana sing kêkurangan.

c. Para Nyai: Nuwun inggih sandika. Nuwun sampun jangkêp.

(Pangantèn sampun mirantos lajêng bidhal, pangantèn jalêr numpak kapal ebag-ebagan, kinêbutan ing lar badhak kiwa têngên, pangantèn putri nitih joli, ingurung-urung waos, gumuruh suwaraning tiyang, obor anglur turut têpining margi amadhangi ingkang

--- 356 ---

sami lumampah dharat, andungkap dumugi ing regol Tangkilan, carabalen mungêl barungan katampèn ungêling Kodhok Ngorek, pangantèn putri kèndêl wontên samadyaning emper pandhapa ngajêng, pangantèn jalêr kèndêl wontên samadyaning tarub, minggah pandhapa lajêng kanthèn, mêdal têngahing pandhapa, kahurmatan para tamu sami ngadêg saking palênggahan kursi, dumugi korining griya kèndêl, dipun wisuhi kalih pisan, lajêng dipun bagekakên dhatêng biyunging pangantèn jalêr, têmbungipun: anakku gèr, sokur bage sèwu olèhmu lunga dagang mulih olèh bojo. Lajêng dipun sirup ing sindur lumampah dumugi ngajêng kobongan, lajêng lampah bokong, pangantèn jalêr lênggah wontên kilèn (têngên) pangantèn putri lênggah wontên wetan (kiwa), tumuntên para gusti sarta para priyagung Wadana Kaliwon ingkang sampun sami yuswa sêpuh malêbêt ing griya, dipun ngabêktèni, wusana pangantèn lajêng malêbêt ing gêdhong kilèn rucat pangangge.

Botên antawis dangu pangantèn kalih jodho sarêng mêdal saking gêdhong lênggah jejer wontên ngajêng kobongan, pangantèn èstri jejer wontên têngah, ingkang sêpuh nêngênakên [nêngêna...]

--- 357 ---

[...kên] ingkang jalêr, ingkang nèm ngiwakakên ingkang jalêr.

Panganggèning pangantèn jalêr bêbêdan sinjang alus, sabuk cindhe bara, kuluk kanigara, gêlung kêling, dhuwung mawi gombyok.

Panganggèning pangantèn èstri tapih cindhe seredan, dados namung cucul kampuh kemawon, kêmbên bangun tulak pradan, mawi slepe, gêlung agêng (botên ewah), nanging botên mawi koncer sêkar kados kala panggih utawi dhatêngipun.

Ing ngriku sampun katatanan dhahar pesta wontên ing jrambah pangantèn jalêr (ingkang mêntas panggih) angêpêlakên sêkul ulêr-ulêr tigang glindhing, dipun dèkèkakên ing ajanging bojonipun.

Ing jawi gumuruh swaraning tamu lênggah dhahar pista kursen wontên samadyaning pandhapa, salêbêtipun dhahar ungêling găngsa botên kèndêl, kasindhenan ing ringgit wontên pêngkêraning pinarakanipun pangagêng, andungkap nêngah-nêngahi dhahar kasêlan kondhisi kados ing ngandhap punika:

Kondhisi I

Punika wilujênging pangantèn kalih jodho, sanadyan para sinatriya saha para priyantun ingkang sami rawuh ing pasamuwan punika, kenging katamtokakên [ka...]

--- 358 ---

[...tamtokakên] amêsthi sami rêna ing galih saha mangayubagya miwah mangastuti ing dhaup sarta dhatêngipun pangantèn, ewadene sarèhning botên pêrlu sami anglairakên ciptanipun piyambak-piyambak, mila kula ingkang anggagahi minăngka saliranipun para sinatriya saha para priyantun wau, punapadene angringkês ciptanipun kados ingkang kula lairakên punika, mugi-mugi ingkang maha kuwasa tuwin lêluhuripun pangantèn kalih jodho wau anglulusna anggènipun ajêjodhoan ing salami-laminipun akanthi wilujêng saha kasarasan, wondening ingkang minăngka pratandhaning ciptanipun para sinatriya miwah para priyantun, ingkang makatên wau, inggih punika anggènipun sampun kalampahan karsa angunjuk sêsarêngan saha lajêng sami surak use, use, use.

Kondhisi II

Sarèhning andiking ujwalanipun pangantèn kalih jodho miwah lejêming para sêpuh tuwin akrabipun, amratandhani sami angrênggêp pangastutinipun para sinatriya miwah priyantun ingkang sampun kalairakên dhatêng priyantun satunggal wau, ananging ing reh sami botên kaconggah

--- 359 ---

anglairakên bingahing manahipun ingkang kanthi wêwangsulaning pangastuti ingkang sampun kalair wau, amila murih sampun ngantos kêmba ing pasamuwan, wêwangsulaning panuwun ingkang binatos wau kula lairakên, mugi-mugi para sinatriya miwah priyantun ingkang wontên ing pasamuwan punika sadaya, kasêmbadana ing sakarsanipun piyambak-piyambak, akanthi kasugêngan sarta kasarasan ing salami-laminipun, use, use, use.

Kondhisi III

Ing sapunika para sinatriya miwah priyantun ingkang sami pinarak wontên ing pasamuwan punika, raharjaning ciptanipun prasasat sampun kalair sadaya, mila sampun sêdhêngipun sami tampèn tinampèn panduming pamuji wilujêng. Ing wusana mugi sampun ngantos kacuwan anggènipun sami lêlangên wontên ing pasamuwan ngriki sadalu punika, use, use, use.

Kondhisi IV

Pungkasaning pangunjuk, para tamu sadaya sami amêmuji raharjanipun Radèn Ngabèi Tangkilan sagarwa putranipun, sarta mugi-mugi kasêmbadana pangajêng-ajêngipun kados ingkang sampun [sampu...]

--- 360 ---

[...n] kalampahan punika, use, use, use. Jumênêng lajêng satata lênggah malih ing palênggahanipun piyambak-piyambak. Ringgit wiwit anjogèd wontên samadyaning pandhapa gêndhing Gambirsawit.

Pangantèn jalêr kêkalih dipun pêthuk mêdal dhatêng pandhapa, kadhawahan anjogèd, pangantèn sêpuh ngundhuh sapêkên ingkang anjogèd rumiyin, gêndhingipun Boyong pelog pathêt barang, kalarihan para agêng tigang rambahan suwuk. Lajêng pangantèn nèm ingkang mêntas panggih gêntos anjogèd, gêndhingipun Êla-êla salendro pathêt sanga, kalarihan para agêng tigang rambahan suwuk.

Nayuban punika bilih ingkang kagungan damêl prayagung Wadana Kaliwon minggah tanpa tombokan, bilih priyantun panèwu mantri mangandhap, mawi.

Pangantèn jalêr kêkalih lajêng sami wangsul dhatêng griya tumut kasukan kalihan para putri, lênggahipun ngalêmpak wontên lèr, pangantèn putri sêpuh anêngênakên ingkang jalêr, pangantèn èstri nèm angiwakakên ingkang jalêr, kados lênggahipun kala wontên ngajêng kobongan. Sarêng sampun kèndêl bêdhug dalu, pangantèn sêpuh dipun atag ngaso tilêm dhatêng gêdhong kilèn, [kilè...]

--- 361 ---

[...n,] Pangantèn nèm ingkang mêntas panggih dipun atag ngaso tilêm dhatêng kobongan, ingkang èstri malêbêt rumiyin tilêm wontên sisih wetan, ingkang jalêr lajêng nusul tilêm wontên sisih kilèn, dipun lêt-lêti guling, samiring kobongan lajêng dipun tutup antawis sajam, kinintên sampun tilêm lajêng dipun coloki, sadalu ngantos rambah kaping tiga.

Enjingipun, pangantèn putri ingkang mêntas panggih rucat paès, tilasing cêndhungipun ngarompyoh dening pagas dados cêndhak, botên sagêd katut kalihan rêbahing rambut panjang kagêlung.

Ing wanci enjing wau ngalêmpak bujana, nanging kêdah sêkul jajanan.

Lêt tigang dintên, besanipun jalêr èstri kanthi akrab sawatawis, tuwi, mawi ambêkta sangu sêkul ulam panganan 2 jodhang, punika lajêng kawêdalakên dados pisêgah lajêng sami nêdha, bibar nêdha mantuk.

Sarêng sapêkêning pangantèn kaundhuh, pasamuwaning pikramèn sarta patrap-patrapipun sami kemawon, lêt kalih dintên gêntos tuwi.

Sarêng sampun antawis sapêkên, pangantèn katingal sampun wanuh, punika pangantèn jalêr dipun pitakèni êmbokipun, punapa sampun [sa...]

--- 362 ---

[...mpun] atut, pangantèn jalêr botên kenging kumbi, kêdah balaka, bilih sampun, lajêng dipun damêlakên jampi dalima pêthak, ing lêbêt kakrowok, isinipun kabucal kagantos majakan, katangsul lawe wênang, lajêng kawungkus dipun kukusakên dang, punika dipun sukakakên ingkang jalêr kalawan winadi, lajêng dipun mamah kacêkokakên dhatêng ingkang èstri kairas sami cangkêm wontên ngajêng patanèn, punika paedah badaning èstri botên sagêd ambêdhah lêmah, sarta enggal sagêd wawrat.

Sarêng sapêkêning pangantèn, saking pangundhuhipun, kajêngipun Radèn Ngabèi Tangkilan, Radèn Bagus Suwarna kasukanan nama Radèn Jayapuspita, dene kajêngipun Radèn Dêmang Malang, Radèn Bagus Sarjana kasukanan nama Radèn Jayapakiringan (voor pakering van ering) lêstantun botên wontên sangsayanipun, sami bangun turut dathêng têtiyang sêpuhipun (namakakên sêpuh punika inggih mawi wilujêngan sêkul janganan, kados namakakên lare, sarta bedanipun mawi sêkul punar).

Gêntos kacariyos, Radèn Ngabèi Sasak, sampun yuswa sêpuh nandhang gêrah sarira lêsah, gêrahipun sangsaya santêr, para putra wayah sampun angintên ing sedanipun, sampun ngalêmpak [ngalê...]

--- 363 ---

[...mpak] wontên ing ngiringan kiwa têngên sarta ing dagan, Nyai Ajêng wontên ulon-ulon, dipun sèndhèni, sarêng badhe wapat, lajêng dipun selehakên lirih, tingal dipun silir (= kasirup) supados mêrêm, janggut kasanggi supados mingkêm, napas sangsaya ngangsur wasana pêcat, tangis gumêrah.

(Nyai Ajêng botên sagêd nangis, putêg manahipun, ciptanipun botên liya namung badhe bela pati, lajêng wicantên):

a: Nyai Ajêng: Dèn Bèi, măngsa bodhoa pamikirmu, atiku kuwur, arêp turu sadhela, ora kêna disayuti aripku.

b: Tangkilan: bok kasabilakên rumiyin ta bu.

(Dèrèng dumugi wicantênipun Radèn Ngabèi Tangkilan, Nyai Ajêng anglêgèyèh dhawah, kacandhak dhatêng putra wayah sampun ical, nututi seda sarêng kalihan ingkang raka, andadosakên tambahing susahipun Radèn Ngabèi Tangkilan, lajêng wicantên:

a. Tangkilan: Puluh-puluh kêpriye ibune, wis bubuhaning manungsa kaslendhangan ing bungah susah, ayo iki padha dikeblatake ujure, aja mujur mangulon mangkene.

b. Radèn Ngantèn: Măngga samang ontên nginggil, putra wayah ontên ngandhap.

--- 364 ---

a: Iya, wis bênêr keblate, mujur ngalor ngulon sathithik. Amat Sêmangi apa wis ana ing kono.

c. Panakawan: Sampun, malah sampun ambêgta kănca ngulama sakawan.

a: Konên malêbu ing omah kabèh.

c: Nun inggih. Bah samang sêdantên ditimbali têng dalêm.

d: Iya. Êngga padha mlêbu têng dalêm.

e: Êngga.

a: Amat Sêmangi, sakancamu, bapak ibu salatna.

d: Inggih sandika. (lajêng kasalatakên) kasêlanan bab pangupakaraning mayit kados ing ngandhap punika:

Pamêsthiyaning Mayit Islam

Sadhengah mayit Islam gadhah pamêsthiyan kawan prakawis, kawajibakên dhatêng tiyang ingkang taksih gêsang, nama pêrlukifayah, têgêsipun kawajiban ingkang cêkap dipun kuwawèni dening tiyang satunggal kemawon. Mênggah pamêsthiyan kawan prakawis wau wijangipun: 1. Mayit Islam wau kêdah dipun dusi, 2. Dipun ulêsi, 3. Dipun sêmbayangakên, 4. Dipun pêndhêm.

--- 365 ---

Wontên ugi mayit Islam kalih warni ingkang botên kenging dipun dusi sarta botên kenging dipun sêmbayangakên, wajibipun namung dipun ulêsi kalihan dipun pêndhêm kemawon, inggih punika 1. Tiyang pêjah sahid, têgêsipun pêjah pêrang mêngsah tiyang kapir, sanadyan angrêbat agami utawi mung amrih jarahan, 2. Bayi lair sadèrèngipun măngsa măngka dèrèng wontên tandhanipun gêsang, kados ta cumêngek, ambêkan, ngrêjêt sasaminipun.

__________

Ngêdusi Mayit

Ngêdusi mayit punika botên susah mawi niyat sampun kenging, nanging sunat utaminipun inggih mawi niyat makatên:

Nawaitu ada fardhil fashli ‘anhadal mayiti

Têgêsipun makatên: niyat ingsun anindakake pêrlune ngêdusi mayit iki.

Mayit sadèrèngipun dipun dusi sunatipun kêdah dipun wuloni rumiyin, lampah-lampahipun botên beda kalihan wulunipun tiyang gêsang, sanadyan niyatipun amuloni inggih wajib tumrap sahipun wulu, niyatipun makatên:

--- 366 ---

Nawaitu adaal wudhui ‘anhadamayiti

Têgêsipun makatên: niyat ingsun anindakake amuloni mayit iki.

Sarampungipun amuloni, mayit lajêng dipun dusi kados caranipun adusing tiyang gêsang, angilekakên toya wontên saranduning badan, angulapi najis-najis, angulapi rêgêt-rêgêt ingkang angaling-alingi ilining toya.

Sunatipun angêdusi mayit punika rambah kaping tiga utawi kaping gangsal utawi langkung, rambahanipun ganjil. Dene rambahan ingkang sapisan sunat mawi londha utawi sabun utawi mangir.

__________

Ngulêsi Mayit

Sarêng sampun dipun dusi, mayit wajib dipun ulêsi mawi sinjang pêthak rangkêp tiga, kajawi rasukan kalihan ikêt. Sinjang ingkang kaangge ulês wau kêdah jinisipun sinjang ingkang kenging dipun angge dening pun mayit nalika taksih gêsang. Dados mayit jalêr botên kenging dipun ulêsi mawi sutra, awit tiyang jalêr gêsang botên kenging ngangge sutra.

__________

--- 367 ---

Nyêmbayangakên[8] Mayit

Mayit sasampunipun dipun dusi sarta dipun ulêsi, sanadyan dèrèng dipun lêbêtakên ing tabêla utawi sampun, punika lajêng dipun sêmbayangakên,[9] dene ingkang nyêmbayangakên wau tiyang satunggal kemawon sampun cêkap, ewadene utaminipun wontêna tiyang kawandasa utawi langkung, awit kacariyos, pakêmpalaning tiyang Islam jangkêp kawan dasa punika mêsthi wontên walinipun. Mênggah lampah-lampahipun anyêmbayangakên mayit punika makatên:

Mayit dipun ujurakên ngalèr, tiyang ingkang badhe nyêmbayangakên ngadêk wontên sawetaning mayit majêng mangilen, kalayan sampun samêkta sampun wulu sarta sampun rêsik awakipun dalah sandhanganipun botên katemplekan najis, punapadene nguratipun sampun katutupan barukut. Lajêng niyat makatên:

Usholi ‘ala hadal jinajati fardhol lillaahi ta’ala

Têgêsipun: ingsun salat tumrap ingatase mayit iki, pêrlu karana Gusti Allah Tangala.

--- 368 ---

Lajêng maos takbir Allahu akbar têgêsipun Allah iku luwih dening agung.

Lajêng maos fatikhah kados salat ingkang limrah.

Lajêng takbir malih kados ingkang sampun wau.

Lajêng maos salawat nabi makatên:

Allahumma sholli ‘ala sayyidina muhammadin wa ‘ala ali sayidina muhammad

Têgêsipun: dhuh Allah, tuwan mugi paringa rahmat dhumatêng Gusti kula Kangjêng Nabi Mukhammad lan dhatêng putra santananipun Gusti kula Kangjêng Nabi Mukhammad.

Lajêng takbir malih kados ingkang sampun wau.

Lajêng maos donga tumrap dhatêng mayit makatên:

Allahumagfirlahu warhamhu wa’afihi wa’fu’anhu

Têgêsipun: dhuh Allah, tuwan mugi ngapuraa dhumatêng mayit punika, lan angasihana dhumatêng mayit punika, lan mugi paringa nikmat ingkang nêntrêmakên mayit punika, lan mugi amuwunga dhumatêng mayit punika.

Lajêng takbir malih kados ingkang sampun wau.

Lajêng andonga makatên:

Allahumma latahrimna ajrohu wala taftina ba’dahu wagfirlana walahu.

--- 369 ---

Têgêsipun: dhuh Allah, tuwan mugi sampun amêpêt ganjaranipun anyalatakên mayit punika dhumatêng kula, lan mugi sampun maeka dhumatêng kula sasampunipun punika, lan mugi ngapuraa dhumatêng kula lan dhumatêng mayit punika.

Lajêng uluk salam kalayan nolèh nêngên lajêng nolèh ngiwa, ungêlipun kaping kalih pisan makatên:

Assalaamu ‘alaikum warahmatullaahi wa barokatuh

Têgêsipun: katêntrêman, lan rahmating Allah lan barkating Allah muga têtêpa ing sira kabèh.

Wajibipun nyêmbayangakên mayit punika namung sapisan, botên susah dipun kaping kalihi.

__________

Mêndhêm Mayit

Pandhudhuking kubur ingkang badhe mêndhêm mayit punika lêbêtipun kêdah sadêdêg sapangawe, mawi karas utawi landhak, mênawi angsal siti ingkang atos utaminipun kêdah mawi kalandhak.

Mayit mênawi sampun kalêbêtakên ing tabêla lajêng kaangkatakên dhatêng kubur, dumugi ing kubur lajêng kalêbêtakên ing kaluwat, kairingakên [kairinga...]

--- 370 ---

[...kên] madhêp ing keblat (majêng mangilen kapara minggir mangilen, dene ingkang ngiringakên wau amungêla makatên: Bismillaahi wa ‘ala millati rosulillah têgêsipun: awit ingkang asma Allah, lan nêtêpi agamane Kangjêng Rasulullah.

Mayit lajêng dipun adani kados adan ingkang sampun kalimrah.

Karas utawi landhakan lajêng dipun tutup mawi balabag saminipun, kubur lajêng dipun urugi.

Sintên ingkang tumut ngurugi kubur nalikanipun ngêbyukakên siti ingkang sapisan, mungêla makatên: minha kholaqnakum têgêsipun: sira kabèh padha ingsun dadekake saka ing lêmah. Nalika ngêbyukakên siti ingkang kaping kalih mungêla makatên: wa fia nu’idukum têgêsipun: lan sira kabèh ingkang balèkake dadi lêmah manèh. Nalika ngêbyukakên siti ingkang kaping tiga mungêla makatên wa minha nukhrijukum tarotan ukhra têgêsipun: sira kabèh bakal ingsun wêtokake saka ing lêmah sapisan êngkas. Kubur lajêng têrus dipun urugi ngantos sarampungipun. Sasampuning rampung lajêng dipun waosakên talkin, dene ingkang maos talkin wau lênggah utawi andhodhok wontên [wontê...]

--- 371 ---

[...n] sakilèning punthuk kubur majêng mangetan, tiyang kathah sami mirêngakên.

Talkin

Lafal ... Maknanip

Subhana man ta’ajaja bilkudroti walbaqoi ... Maha suci Allah ingkang maha mulya angagêm sipat kuwasa sarta langgêng.

Waqoharol ‘ibada bilmauti walfana ‘i ... Lan amisesa para kawula kalawan pati lan rusak

Kullu nafsin daiqotul maut ... Sadhengah awak iku mêsthi angicipi pati

Wa innama tuwaffauna ujurokum yaumal quyamah ... Wêwalês kang tumrap ing sira kabèh mêsthi bakal ditindakake besuk dina kiyamat

Faman juhjiha ‘aninnari wa udkhilal jannata faqod faja ... Dene sing sapa didohake saka ing naraka lan dilêbokake ing suwarga iku têmên wong bêgja

Wamal hayatuddunya illa mata’ul ghurur ... Kauripan ing dunya [du...]

--- 372 ---

[...nya] iku ora ana manèh kajaba mung kabungahan jalomprongan

Ya ‘abdallahi ibnu abdayillah ... He kawulaning Allah anake kawula loroning Allah

Uduril ‘ahdalladi kunta ‘alaihi fi dariddunya ... Sira elinga prajanjiyan kang wus sira sanggêmi ana ing ngalam dunya

Wa khorojta illa daril akhiroh ... Lan saiki sira wus mêtu marang ngalam akherat

Shahadatan ‘alla illaha illaahu wahdahula syarikalah ... Kalawan anêksèni yèn ora ana sêsêmbahan kalawan bênêr mung Allah piyambak, ora ana kang madhani ing Allah

Illaha wahidan warobba shomada ... Sêsêmbahan sawiji lan Pangeran kang jangkêp

Lanak budu siwahu ... Ingsun ora nyêmbah liyane Allah

Wa nahnu lahu muslimuun ... Lan ingsun iki kabeh [ka...]

--- 373 ---

[...beh] padha Islam pasrah ing Allah

Wa anna muhammadan ‘abduhu warasuluh ... Lan tuhu Kangjêng Nabi Mukhammad iku kawulaning Allah lan utusaning Allah

Arsalahu bilhuda wadinilhaq ... Gusti Allah angutus Kangjêng Nabi Mukhammad kalawan pituduh lan agama bênêr (agama Islam)

Liyudhirohu ‘aladdini kullih ... Supaya dèn gêlarna anyalini sakèhing agama

Walau karuhal kafirun ... Sanajan wong kapir kabèh padha gêthing.

Ya ‘abdallah bna ‘abdayillah ... He kawulaning Allah anaking kawula loroning Allah

Idaja’akal malakanil haila ... Tatkalane sira katêkan malaekat loro kang padha mêdèni rupane

Yuqolu lahuma mungkarun wa nakirun ... Ana malaikat Mungkar lan malaikat Nakir

--- 374 ---

Wala yuhawwilaka wala yus’ijaka ... Iku aja andadekake wêdi lan giris sira

Fa innahuma kholqun min kholqillahi ta’ala mitsluka ... Awit malaikat loro iku uga titahing Allah, padha bae lan sira

Waida sa’alaka marrobuka wa man nabiyyuka ... Nalika malaikat loro mau takon ing sira sapa pangeranira lan sapa nabinira

Wama dinuka wama qiblatuka ... Lan agamanira apa, lan keblatira apa

Wama imamuka waman ikhwanuka ... Lan panutanira apa, lan sadulurira sapa

Faqul Allahu robbi wa muhammadun nabii ... Ing kono sira wangsulana: Pangeran kula Gusti Allah, nabi kula Kangjêng Nabi Mukhammad

Wal islamudiini wal ka’batu qiblati ... Agami kula Islam, keblat kula Kakbah

--- 375 ---

Wal kur’anu imami wal muslimuna walmuslimatu ikhwani ... Panutan kula kitab Kur’an, sadhèrèk kula para tiyang Islam sadaya jalêr miwah èstri

Tsabatakallahu bil qoulif tsabit ... Gusti Allah muga anêtêpna kailinganira

Yutsabbitallahu ladina ‘amanu blqouli tsabit ... Gusti Allah anêtêpake kaelingane wong kang padha kasandhangan iman, eling marang pangucap kang wis têtêp

Fil hayatiddunya wa fil akhiroh ... Sajroning urip ana ing ngalam donya iki lan uga besuk ana ing akherat

Inggih punika talkin ingkang cêkak piyambak tur sampun cêkap.Bagus Ngarpah

Bagus Ngarpah

Dumuginipun Cariyos ing Nginggil

a. Tangkilan: Panakawan.

b: Panakawan: Nun kula.

--- 376 ---

a: Nimbalana Kêpêdhak.

b: Nun inggih. kang Jayalumaksa, samang ditimbali dara Bèi.

c. Kêpêdhak: Sandika.

a: Jayalumaksa.

c: Nun kula.

a: Kowe lumakuwa mênyang pasareyan ing Gambiralaya aweha wêruh marang si Rêksatani yèn bapak ibu seda, konên gawe kaluwat loro ana sangisoring sêkarane eyang Mênggung kakung putri, lan aku anjaluk pêthukan wong desa 60 bakal mikul layon loro gêntenan karo kang anggawa tumbak sarta ampilan, têkaa dina sesuk wayah jam 7 esuk.

c: Nun inggih sandika. Punapa sampun têrang.

a: Mêngko ta, dhisik. Jayapuspita.

d. Jayapuspita: Kula.

a: Eyangmu sakarone ukurên ing wilah, yèn ukur tali sok tuna dungkap, dikaro kobet, arahên lêbuning tabêla ing kaluwat, kiwa têngêne sarta ngisor dhuwure isiha sakaki mubêng.

d: Inggih sandika. Gilo pak ukure, sing rada dawa iki ukure eyang kakung, sing cêndhak eyang putri.

--- 377 ---

c: Kaparingakên. Sampun têrang dhawuh panjênêngan.

a: Uwis. Jayapakiringan.

e. Jayapakiringan: Nun kula.

a: Mataha wong, ngaturi uninga marang para sêpuh lan marang para sanak sadulur, sedane eyangamu kakung putri, sarta bakal dak sarekake ana ing Gambiralaya, angkate sesuk jam sapuluh.

e: Nun inggih sandika.

a: Amat Sêmangi.

f. Amat Sêmangi: Nun kula.

a: Ing dagane bapak ibu pirantenana eblek loro kanggo kutug, tunggunên aja kongsi mati, sarta aja kongsi kandhêg kutuge.

f: Inggih sandika.

a: Thole Jayapuspita, yèn anak putu wis padha nglumpuk, eyangamu arêp dak sucèni barêng, anak putu lanang mangku bapak, anak putu wadon mangku ibu (tiyang pêjah botên gadhah waris, utawi pêjah nandhang mêmala, anggènipun ngêdusi botên kapangku, namung kalambaran sigaran gêdêbog katugêl-tugêl antawis 2 kaki panjangipun).

--- 378 ---

d: Sampun ngalêmpak, saha sami cumadhong dhawuh.

a: Panggonane apa wis kopikir.

d: Sampun, saubêngipun kula tutup ing mori, nginggil kula tutup ing kampuh, prênahing jêmbangan wontên kiwa sadaya anggangsal, sampun mirantos sasiwuripun pisan, ujuripun mangetan, dhingklikipun panjang ingkang badhe dipun lênggahi ingkang mangku kêkalih, kiwa têngên, dados wontên sakawan.

a: Ibune, kowe apa wis miranti.

g. Radèn Ngantèn: Êmpun, londha mêrang kagêm jamas, suwekan mori kagêm kosokan, arêng jati kagêm lathi, mêrang kangge ngrêsiki kênaka.

a: Pasatane cêpakna (mori mêntah 5 kacu).

h: Nuwun sampun.

a: Thole, ngajaka sadulur-sadulurmu, eyangmu kakung putri nuli siramana, yèn kêlar angkatên wong têlu bae, supaya ora suksukan, yèn ora iya wong lima, ora kêna gênêp, kudu ganjil.

d: Inggih sandika, ayo adhi-adhi padha nuli tumandang, bêbêdamu (verk. v. bêbêdanamu) kuwi kok klembreh têmên, bok padha cancut gene, mêngko nèk kêsrimpêd tundha bema.

--- 379 ---

e: Măngga, kangmas wontên nginggil, dados urut sêpuh.

d: Iya bênêr, wis ayo, singêbe aja nganti nglingkab.

a: Alon-alon. Kang arêp mangku kuwe apa wis padha miranti kabèh.

h: sampun, kănca gangsal.

a: Wis aja kongsi kêndhat ênggonmu padha nyiram, nuli landhane kuwi agêm jamas, yèn wis, nuli dhêngkakên cik ben atus.

h: Punika sampun rêsik.

a: Iya mêngko sadhela. Amat Sêmangi, bapak ibu sucenana.

f: Inggih sandika. (lajêng kagrujug ing toya kalênthing mangandhap rambah kaping tiga).

a: Amat Sêmangi kowe mrantenana ulês kaya adat yèn ana sedan.

f: Sadèrèngipun kadhawuhan sampun kula pirantosi sadaya, saha sampun kula tata wontên ing dalêm, kula damêl rangkêp pitu.

a: Tabêlane apa wis kojupuk saka ing gêdhong parawatan.

f: Sampun.

a: Apa ora kliru sing kayu jati sudhiyan sêntana.

f: Botên, ingkang kula pêndhêt tabêla kajêng

--- 380 ---

Tlasih saha sampun wontên sêsêratan agêmipun rama tuwin ibu ijêngandika.

a: Sukur yèn ora kliru. Apa wis koumbah pisan dhisik.

f: Sampun kala wau enjing, saha sampun kula sorotakên ing srêngenge sakêdhap, sarêng mangkat nyirami, tabêla kula lêbêtakên dhatêng ing dalêm lajêng kula pirantosi pisan, ing lêbêt kula lapis ing mori, saha mawi kasuran isi rajangan pandhan wangi, punapadene gêlu têtiga (siti jaratan dipun kêmpalakên agêngipun samaja-maja).

a: Sukur yèn wis miranti kabèh. Wis ayo nuli padha angkatên mênyang dalêm, aja kongsi dikliru ênggone kaya olèhmu anggawa dhisik mau.

b: Inggih botên, ayo barêng sirah dhisik.

f: Alon dara, alon, sampun kula aturi sumingkir sadaya, sapunika kula sakănca ingkang sami anggadhahi wajib mirantosi.

a: Wis ora ana sing kêkurangan pirantine kuwe

f: Sampun jangkêp, ulês rangkêp pitu dalah tangsulipun suwekan mori pêpitu.

a: Thole Jayapakiringan, olèhmu

--- 381 ---

mirantèni ampilan utawa rêrêngganing layon apa iya wis ora ana sing kêkurangan.

e: Kados botên, lopak-lopak, pakêcohan, sabêt, lantaran (têkên), lampit, sami kabuntêl ing mori, songong agêmipun eyang ingkang kula êngge ingkang agêng, nanging ingkang sampun masêm, dhandhan sarta mênuripun kabuntêl ing mori, sosog wadhah dupa garanipun kabuntêl ing mori, waos jajaran salawe sisih kalêbêt bandera kêkalih sampun sami dipun ulêsi mori.

a: Kalangênane eyangmu manuk bêrkutut loro si kaduk manis lan si sampei ati[10] apa ora kêlalèn kogawakake pisan.

e: Botên, sêngkêranipun ugi kula krukub ing mori.

a: Sukur, iku mêngko yèn wis têka pasareyan Gambiralaya uculna, kurungane dokokna ing pasareyan bae

e: Inggih sandika.

a: Pirantining layon apa wis ora mutawatir, kaya ta pêpêsing pikulan, rantasing tali sapêpadhane.

--- 382 ---

e: Kados inggih botên, rêmbatanipun bongkotanipun dêling wulung sampun pêndhak katingal sampun kêlang, lajêng kula balongsong ing mori, tangsulipun duk ura-ura kagayutakên kalihan tabêla, mawi andhungan kalih gulung kangge ngerek udhuning tabêla ing kaluwat.

a: Apa wis kogawekake maejan.

e: Sampun.

a: Apa ora kêliru.

e: Kêlintu kadospundi.

a: Maejan lanang iku lincip, maejan wadon papak.

e: Botên sampun kalêrêsan.

a: Sawur apa ora kêlalèn.

e: Botên, kula wadhahi ing bokor agêng kêkalih, ingkang kula patah angampil bêkêl kêkalih sarwi nyêbarakên sabên wontên ing margi prapatan, sarta mawi kajagi ing tiyang kêkalih bilih dipun rêbat ing bajingan wontên ing margi.

a: Amat Sêmangi, yèn wis rampung olèhmu mirantèni bapak ibu, banjur lêbokna ing tabêla.

f: Inggih sandika. (lêbêting tabêla, tangsuling mayit kauculan sadaya, rai dipun bikak,

--- 383 ---

kairingakên mangilen, tabêla lajêng katutup kalapis ing mori, sanginggiling tabêla kadekekan oncen-oncen sêkar malathi, saubêngipun kinayu apu sarta rêrênggan sanès-sanèsipun).

a: Thole Jayapuspita, iki wis ngarêpake jam 10 yèn rampung eyangmu angkatna.

d: Inggih sandika (ingkang ngêdalakên layon saking griya kêdah anak putu sarta kulawarganipun piyambak, dumugi ing ngajêng pandhapa kèndêl, layon kaalangakên, sirah wontên kilèn anak putunipun ingkang taksih lare utawi taksih dipun êmban, dipun susupakên ing ngandhap layon, wongsal-wangsul ngantos rambah kaping 3 layon lajêng bidhal, ingkang mikul kagêntosan bau dhusun, para tamu tumut bidhal angurmati andhèrèkakên layon ngantos sawatawis têbihipun. Lêstantun lampahing layon sampun dumugi ing pasareyan Gambiralaya).

a. Jayapuspita: Rêksatani.

b. Rêksatani: Kula dara.

a: Olèhmu gawe kluwat apa wis rampung.

b: Sampun.

a: Jêrone sapira.

--- 384 ---

b: Sampun sadêdêg sapangawe dara. (6 kaki), sarta sampun nyandhak siti padhas bêras, dene panjang wiyaripun sampun anêtêpi dhawuh miturut ukur langkung sakaki mubêng.

a: Wongmu cilik (= Narakarya M. N.) apa wis padha sudhiya ing gawe.

b: Sampun.

a: Kaume wis ana.

b: Inggih sampun.

a: Kaum, sakancamu wong mutihan, bapak ibu salatna sadurunge tak lêbokake ing kaluwat.

c. Kaum: Inggih sandika. Punika sampun rampung.

a: Rêksatani, miliha bau kang santosa wong nêm, kang loro anjagani ana ngisor dhuwur, kang papat angerek udhuning tabêla loro sisih.

b: Inggih. Kowe lan kowe anjaganana, kowe, kowe, kowe, lan kowe nyêkêlana tali kerekên tabêla.

d. Narakarya: Inggih, inggih, inggih.

a: Apa wis sumeleh tabêlane.

d: Sampun.

a: Keblatna mujur ngalor menceng ngulon sathithik.

d: Samantên.

--- 385 ---

a: Wis samono bae sêdhêngan. (lajêng kaurugan alon-alon, ingkang nênggani sami tumut nyêmplungakên siti).

d: Punika urugipun sampun meh kêbak.

a: Wis aja kokêbaki dhisik, maejane iku pasangên, kang siji pênêr sirah, sijine pênêr pusêr. Wis tutugna uruge. Payunge panjêrên ana ing têngah.

d: Punika sampun.

a: Kaum, donganana tlêkim, spr. = talkin.

c: Inggih sandika.

a: Pak Rêksatani, aku banjur budhal mulih saka ing kene bae pisan, ora mampir mênyang omahmu.

b: Kadospundi dara, ing griya sampun dipun sudhiyani pisêgah sawontên-wontênipun.

a: Wis bangêt panrimaku, sarta pisuguhmu prasasat wis tak tampani.

__________

a. Tangkilan: Nganti sore têkamu, apa mampir ngaso mênyang omahe Rêksatani.

b. Jayapuspita: Botên, mila ngantos ragi dalu, ing lampah namung sasêlot-sêlotipun kemawon, rêmbên dening lampahipun kănca

--- 386 ---

èstri, badhe kula tilar rumiyin mêsakakên.

a: Bênêr, wong kowe sing dadi pandomaning laku. Kêpriye lakuning dalan lan sêmarene.

b: Kulu nun lampahing margi wilujêng botên kajawahan, sarta botên kêpanasan dening kawradinan mêndhung, sumiliring angin samargi-margi nyakecakakên tiyang lêlampah sarta anyandèkakên jawah, sumarenipun pukul 5 sontên, pukul 6 bidhal mantuk, dumugi nagari pukul 10.

a: Sumarene ora kliru.

b: Botên, wontên daganipun eyang mênggung kakung putri.

a: Ngengehaku lan ngengehane ibumu isih ana.

b: Taksih kobèt, malah kula sasadhèrèk taksih sagêd angsal panggenan.

a: Sukur yèn isih kobèt mono. Juru kunci apa wis koprentahi aja kongsi ana wong mati dipêndhêm ing kono, dipêndhêma ing plataran bae.

b: Sampun kula dhawuhi kadosa[11] pangandika punika.

a: Pasareyane eyangamu bêcik pikirên. [pikirê...]

--- 387 ---

[...n.] eyub-eyube (cungkup) mêsakake kênthang-kênthang kêpanasan.

b: Inggih sandika, mênggah karsa panjênêngan namung kangge tambêl bêtah rumiyin, punapa kadamêl ingkang prayogi pisan.

a: Karêpmu kêpriye.

b: Kêjawi parêngipun panggalih panjênêngan kados prayogi kadamêla cungkup pisan, botên ambêbècèr băndha.

a: Layake iya prayoga. Yèn karêpmu kocungkup, malah arêp dak sêkari pisan.

b: Sumêrêp kula bilih dèrèng têlas wilujênganipun 1000 dintên, dèrèng kenging nyêkar.

a: Sumurupmu iku kliru, ora waton ênteking sidhêkah mêngkono, watone wong kêna ngijing marang lêluhure, mung yèn wis mantu, măngka aku wis mantu dadi ing samăngsa-mangsane kêna nyêkar, sanadyan lagi sêmare banjur dak sêkari, iya kêna bae.

b: Bilih makatên, kula sangsaya bingah, cungkup dados, sêkaranipun sampun sadhiya. Sêkaran mêling dhatêng pundi.

a: Mêkas marang Kyai Selakêrti bae, anjaluka kang lugas, pangrasaku bêcik kang lugas tinimbang karo kang tinatah.

--- 388 ---

Kula inggih makatên, rêmên ingkang lugas. Mênggah pangaosing sêkaran ingkang sae ngantos pintên.

Mawa-mawa watune, bêcik padha bêcik, yèn watu itêm larang rêgane meh tikêl lan rêgane watu bêras, dene rêrêganing kijing keh-kehe 25 rupiyah, iku wis olèh watu itêm, garapane apik, kang murah dhewe bisa olèh 7 rupiyah 50 sen.

Kula lajêng badhe mêling kang rêgi 25 rupiyah sêkaran satunggal, sarèhning sêkaran kalih dados 50 rupiyah.

Iya, nanging aja kobayar dhisik, manjêrana bae kijing siji 5 rupiyah, kijing loro 10 rupiyah, supaya kowe bisa ngreweli yèn ana alaning panggarape. Karo dene manèh kowe banjur mirantiya băndha wêdhi gamping sarta bata sacukupe, karêpku besuk wilujêngane satus dina banjur dak sêkari.

Inggih sandika.

__________

--- 389 ---

Ing Ngandhap punika Petangan Wilujênganipun Tiyang Pêjah, kados ta:

Sapisan Gêblagipun nama sur tanah (van ngêsur tanah) sêkul asah petangan ganjil 3, 5 of 7 ambêng, mawi-mawi kuwawi lan botêne ali warisipun, tumpêng ugi ganjil 1 of 3 nanging kasigar lajêng kapasang ungkur-ungkuran. Mênawi ingkang pêjah lare, wêwah mawi dêgan, dèrèng mawi apêm.

Kaping 2 Nêlung dina id.

Kaping 3 Mitung dina id.

Ingkang kuwawi dalu ngaosakên, enjing wilujêngan, ngaosakên punika asung dhaharan dika nabi (rasulan) sêkul wuduk lêmbaran ayam, utamine ayamipun pêthak mulus ingkang cènggèr sanggar dalima, botêne anggêripun pêthak mulus kemawon sampun kenging, mawi sêgah wedang panganan, sêkul ulam, rujak wuni, sarta mawi bècèk [bè...]

--- 390 ---

[...cèk] maenda, amêmuji ingkang lumampah dhatêng jaman kalanggêngan, anggènipun nguwot siratal mustakim (si ogal-agil) sampun ngantos dhawah, kadosa menda yèn lumampah ing uwot, punapadene mawi apêm, minăngka songsonge anggènipun lumampah dhatêng pangayunaning Pangeran sampun ngantos kapanasan.

Kaping 4 Matang puluh dina (niet matang puluhi of matang puluh dinani) id n. 3.

Kaping 5 Nyatusi (niet nyatus dina of nyatus dinani) id n 3

Kaping 6 Pêndhak pisan (= jaar niet nyatauni) maar kind. 1 jaar niet pêndhak pisan, maar nyatauni) id n. 3. En pêndhak pindho (= 2 jaren niet slamêtan).

Kaping 7 Nyèwu (= 3 jaren 3 maanden en 4 of 5 dagen) (niet nyèwu dina of nyèwu dinani, mawi anggodhongakên (bala pêcah wadhah sêsêgah, piring 3 wadhah sêkul ulam panganan, rujak wuni, tuwung 1 wadhah bècèk, cangkir satangkêp, kriyuk 1 srêbèt, 1 lintunipun [lintu...]

--- 391 ---

[...nipun] samir godhong dipun brêkatakên dhatêng kaum id n. 3

Dados wilujêngan tiyang pêjah punika namung rambah kaping 7 sarta kêdah nglênggahi dintên pêpitu botên kenging tumbuk. Saha sampun botên wontên wilujêngan malih.

Namung para agung wontên ingkang adamêl wilujêngan sataun sapisan, nuju tanggale gêblagipun, nama kol, warnining dhêdhaharan pakarêmanipun ingkang sinare nalika taksih sugêngipun, para priyantun wontên ingkang nulad ngaturi dhahar kol, mênawi tiyang alit botên, kajawi sudagar ingkang sugih-sugih.

Tamat

 

---

1	wèhi sandhangan/panganggo sapangadêg. (kembali) wèhi sandhangan/panganggo sapangadêg.
2	§ cangkême disundêpi dom, nalikane nyundêpake dom ing batin nganggo ngunadika mangkene (angêdomi cangkême sêngkala aja ana wong kang tukar padu) [catatan kaki tambahan yang ditulis dengan tinta biru. (kembali) § cangkême disundêpi dom, nalikane nyundêpake dom ing batin nganggo ngunadika mangkene (angêdomi cangkême sêngkala aja ana wong kang tukar padu) [catatan kaki tambahan yang ditulis dengan tinta biru.
3	§ nalika nyeleh bucalan sajèn, mawi ngunadika pujiyan makatên: bismilahi rrahmanirrahim, allahuma butaraya kang amêngku bumi ing ... dhanyang prayangan padha anjurungana pandonga slamêt nggone kagungan kawe [sebaiknya:gawe ... junjungên drajate, jurungan. (kembali) § nalika nyeleh bucalan sajèn, mawi ngunadika pujiyan makatên: bismilahi rrahmanirrahim, allahuma butaraya kang amêngku bumi ing ... dhanyang prayangan padha anjurungana pandonga slamêt nggone kagungan kawe [sebaiknya:gawe ... junjungên drajate, jurungan.
4	§ utawi wêdhi ing têngah-têngahing wringin kurung alun-alun lèr. Kang lumampah tiyang èstri kang badhe gadhah damêl, yèn botên sagêd sulih kengkenan tiyang sêtri kang suci, mêngangge tapih sinjang puluh watu [sebaiknya: tuluh watu kang ngengreng kawêdêl. (kembali) § utawi wêdhi ing têngah-têngahing wringin kurung alun-alun lèr. Kang lumampah tiyang èstri kang badhe gadhah damêl, yèn botên sagêd sulih kengkenan tiyang sêtri kang suci, mêngangge tapih sinjang puluh watu [sebaiknya: tuluh watu kang ngengreng kawêdêl.
5	§ Anggènipun nata sajèn-sajèn wau dintên ngajêngakên midadarèni, dene ingkang nata pajangan patanèn tuwin nata padaringan, miliha tiyang èstri sêpuh kang kawastanan kathah bêgjanipun, kados kang mangku sunatipun Suwarni, kasêbut ing kaca ăngka 159 dumugi. (kembali) § Anggènipun nata sajèn-sajèn wau dintên ngajêngakên midadarèni, dene ingkang nata pajangan patanèn tuwin nata padaringan, miliha tiyang èstri sêpuh kang kawastanan kathah bêgjanipun, kados kang mangku sunatipun Suwarni, kasêbut ing kaca ăngka 159 dumugi.
6	b:. (kembali) b:.
7	§ Mas kawin punika ingkang kalimrah salaka putih botên satail ( = f. 5) wau, ananging wontên mas kawin warni kur’an utawi sanès-sanèsipun lajêng katampekakên sami sanalika, utawi sawênèh mas kawin arta f. 500 utawi f. 1000, kasambut, punika namung supados. (kembali) § Mas kawin punika ingkang kalimrah salaka putih botên satail ( = f. 5) wau, ananging wontên mas kawin warni kur’an utawi sanès-sanèsipun lajêng katampekakên sami sanalika, utawi sawênèh mas kawin arta f. 500 utawi f. 1000, kasambut, punika namung supados.
8	Nyêmbahyangakên (dan di tempat lain). (kembali) Nyêmbahyangakên (dan di tempat lain).
9	sêmbahyangakên. (kembali) sêmbahyangakên.
10	"sampei ati" ditulis dengan huruf Latin. (kembali) "sampei ati" ditulis dengan huruf Latin.
11	kados. (kembali) kados.