Bausastra Indonesia-Jawi, Purwadarminta, c. 1939, #1979 (Bagian H–K)

H

habis

1 êntèk; 2 rampung, lêbar; 3 sawise, salêbare; 4 babar pisan; habis-habis 1 (ut. sehabis-habis) kang ... dhewe, up. sehabis-habis mahalnya (larang dhewe); 2 pungkasane; dihabisi: 1 ditogake, diungkuli samubarange; 2 diuwisi; dihabiskan: diêntèkake, dirampungake, dirampungi tmr. prakara; kehabisan: kêntekan; penghabisan: pungkasan.

hablur

bngs. akik; kc. balur.

had

watês, wangênan.

hadap

berhadapan: adu arêp, arêp-arêpan; menghadap: 1 marêp, madhêp; 2 ngadhêp, ngarêpake, seba; dihadap: diseba, diadhêp; dihadapi: diadhêpi, ditunggoni, diarêpake; dihadapkan: 1 diarêpake, diadhêpake; 2 diênêrake marang; 3 diirid seba marang; hadapan: ngarêp, ngarêpan; hadap-hadapan: panganan lsp. kang diadhêp; penghadapan: plataran, bangsal paseban, terhadap: mungguh ing, tumrap ing.

hadiah

pawèwèh, ganjaran.

hadir

(ut. hadlir) 1 ana ut. têka ing pasamuwan lsp; 2 njênêngi, nunggoni; 3 sumadhiya, cumawis; dihadiri: dirawuhi, ditêkani (tmr. pakumpulan lsp); dihadirkan: 1 dicawisake; disêdhiyakke; 2 disebakake.

hadirat

(ut. hadlirat): 1 pangarêpan, paseban, pasowanan; 2 sok kanggo sêsêbutaning para luhur; 3 gêgolonganing wong.

hadirin

(ut. hadlirin) wong-wong kang padha nunggoni pakumpulan lsp.

hadis

kadis (crita lêlampahane K.N.Muhamad s.a.w.).

hafal

apal.

hai

he, e.

haibat

nggêgirisi; kc. hebat.

hairan

gumun; kc. heran.

hail, hel

nggarap sari.

haiwan

kewan; kc. hewan.

hajam

tukang cukur.

hajaru'laswad

watu itêm pêpundhèn ing Mêkah.

hajat

kapêrluan, kabutuhan; hajat besar (kecil): bêbanyu (nguyuh); kada hajat: bêbanyu; berhajat: duwe prêlu, butuh.

haji

kaji; naik haji: jiyarah mênyang Mêkah.

hajib

panjaga lawang.

hajim

tukang cukur ngiras dhukun.

hajrat

ijrah.

hak

hak, wêwênang; hak milik; wêwênang duwe; berhak: duwe hak.

hakekat

kanyataan; pada hakekatnya: sanyatane, satêmêne.

hakiki

nyata, blaka, wantah.

hakim

1 jaksa (tukang ngadili prakara); 2 pradata.

hakir

asor, nistha, tanpa aji.

hal

bab, prakara; dari hal: mungguh ing bab; pada hal: mangka; dihalkan: dialang-alangi; terhal: kêpalang, kêna alangan.

hala

ênêr; dihala(kan): diênêrake, ditujokake marang.

hal-ahwal (ihwal)

bab, prakara, kaananing lêlakon.

halai-balai

dihalai-balaikan: dilirwakake, dilêmparakake.

halal

kalal.

halal-jadah (zadah)

anak kang absah.

--- 66 ---

halaman

1 latar, plataran, pakarangan; 2 kaca, raening layar.

halang

I terhalang: kêpalangan; kc. alang. II berhalang hari: lêt sadina; kc. selang.

halau

dihalaukan: digusah, ditundhung.

halba

ar. têtuwuhan wangi.

haleja

ar. cita alus.

halia

jae.

halilintar, halintar

gêlap, blêdhèg, thathit.

halimun(an), limun

panglimunan.

halkum, lekum

gorokan.

haluan

I 1 perangan kang ngarêp tmr. prau; 2 ent. cucuking baris, pangirid, pacalang, alad-alad; 3 ênêring laku (adhêp, panêmu, kaantêpan lsp); 4 ancêr-ancêr, apa-apa dianggo turutan. II ut. halwan: pawèwèh.

halus

alus, lêmbut.

halwa

kluwa.

hama

kc. ama.

hamak

suthik têtulung.

hamba

1 batur; 2 (-tuan, -datuk lsp) kula, abdi-dalêm; berhamba: ngabdi; diperhamba: dirêngkuh kaya batur; diperhambakan: didadèkake batur; yang diperhamba: abdi-dalêm, kula; perhambaan: pangabdi, pangeran.

hambalang

gulungan, gumulung.

hambar

cêmplang, kêmba.

hambat

dihambat: 1 dioyak, diubêr, diêlud; 2 dialang-alangi, dirigoni; terhambat: kêpalang; kêpagol.

hambur

berhambur: sumêbar wrata; dihambur(kan): disêbat, disawur-sawurake, diwratakake: dihamburi: disêbari, disawuri, diwur-wuri.

hambus

berhambus, menghambus: lunga nggêblas ut. mundur tmr. wadyabala; dihambus: 1 didamu, disêbul; 2 ditundhung, digusah; penghambus: ububan.

hamik

bodho; kc. ahmak.

hamil

mbobot (mêtêng).

hamis

amis.

hamun

têtêmbungan kang nyêrikake.

hampa

1 kopong, gabug, tanpa isi; 2 ent. bodho, tanpa kawruh, tanpa aji, tanpa têgês, ora olèh-olèhan; dihampakan: 1 dikopongake; 2 ent. ditampik, ditulak panjaluke lsp.

hampar

dihampar(kan): digêlar, dijèrèng; dihampari: digêlari; hamparan: apa-apa kang digêlar (klasa, babud lsp); terhampar: gumêlar.

hampir

cêdhak, cakêt, mèh; dihampiri: dicakêti, diparani.

hancing

pêsing, kêcing.

hancur

ajur, rêmuk luluh; dihancurkan: dijur, dirêmuk, diluluh.

handai (-tolan)

kanca, mitra.

handasah, handasat

awruh bab ukuran lêmah, bab gawe omah lsp.

hantai,(-ukit, -paya)

ar. têtuwuhan.

hantam

dihantam: diantêm; kc. hentam.

hantar

I dihantar(kan): disèlèhake, diglethakake; terhantar: sumèlèh saênggon-ênggon, ora kopèn, kapiran. II dihantarkan: 1 diêtêrake; 2 diajokake, digawa maju; hantaran: kiriman (kang diêtêrake), lamaran sasrahan, tukon).

hantu

mêmêdi (dhêmit lsp); burung hantu: manuk darès; jari hantu: driji panunggul.

hang

sêsêbutaning darah.

hangat

1 panas, angêt; 2 ent. nêpsu; 3 ent. isih anyar bangêt.

hanya

mung, ngêmungake, kajaba.

hanyut

kèli, kentir.

haus

ngêlak.

hapas

luwês (cèkli, ora wagu).

hapus

wis ilang (dibusêk lsp); dihapus: dibusêk, diilangi; dihapuskan: 1 diilangi, dibusêk, disirnakake; 2 disuwak, disahake tmr. utang.

harakah, harakat

aksara swara.

haram

1 karam, ora kêna linakonan; 2 kêna ing supata; 3 ora kêna dicêcamah (suci); diharamkan: 1 dikaramake; 2 disupatani, disebratake; 3 dianggêp suci.

haram-jadah (-zadah)

anak kang ora absah.

harap

1 (ut. harapan) pangarêp-arêp; 2 (ut. berharap, harapkan) ngarêp-arêp; 3 muga; diharap: diarêp-arêp, dijagakake, diêjibake; harap-harapan: cêcêngklungên.

hardik

pisrêngên, pangundhat-undhat; dihardikkan: disrêngêni, diundhamana.

harga

rêga, aji, pangaji; dihargakan: 1 dirêgani; 2 (ut. dihargai) diajèni, diurmati; [diur...]

--- 67 ---

[...mati;] penghargaan: pangaji-aji; tiada terharga: aji bangêt.

hari

1 dina; 2 (-bulan) tanggal; sehari-hari: sabên dina; seharian: sadina muput; harian: dinan.

haribaan

pangkon; kc. reba.

harimau

macan; diharimaui: disênggrang, disiya-siya.

harimau akar(-uluh)

macan tutul.

harimau kumbang (lalat)

macan kombang.

harimau tunggal

macan gembong.

harkat

kc. harakah.

haru

mengharukan: nrênyuhake, mranani; terharu: trênyuh, kêpranan.

harubiru, haruhara

gegeran, rêrusuh.

harum

1 arum, wangi; 2 ent. misuwur jênênge.

harus

1 layak, pantês; 2 wajib, wis samêsthine; 3 kudu; diharuskan: dikudokake; terharus: luwih dening prayoga.

harta (-benda)

bandha, rajabrana; berharta: sugih dhuwit.

harta-pusaka

barang-barang warisan.

hartal

atal.

hartawan

wong sugih.

hasab

kèhe, cacahe.

hasad, hasud

kamèrèn, mèri.

hasil

asil, pamêtu, kauntungan, olèh-olèhane; berhasil: kalêksanan sêdyane, olèh gawe.

hasyarat

gêgrêmêt.

hasyiat

watês.

hasrat

pêpenginan, dêrênging ati.

hasta

ukuran sadawaning tangan (saka sikut têkan pucuking driji; dihasta: diukur nganggo hasta).

hati

1 ati, uga dianggo ent. pangrasa, pamikir, batin; 2 atèn-atèn, peranganing barang kang ana ing jêro lsp; diberi hati: dimêmpêngake atine; hati-hati: ngati-ati; berhati: 1 ana atine, ing jêro atos tmr. gêgodhogan; 2 ent. kêndêl; diperhatikan: digatèkake, disêtitèkake, diêmên-êmênake.

hatta

banjur, nuli.

haud

wadhah banyu wulu.

hawa

1 (-napsu) hawa nêpsu; 2 hawa.

hawa-daba

hawa lan ambu; tiada hawadabanya: ora ana ambu-ambune, ora ana têtilase.

hawalah, hawalat

pambayaran, celengan.

hawar

lêlara nular, pagêblug.

haya-haya

1 obah-obah tmr. awak; 2 nanggung tmr. pagaweyan.

hayat

urip.

hebah

pawèwèh.

heban

diheban: dibabitake, dibanting.

hebat

nggêgêrisi, kêluwih-luwih, bangêt.

hela

dihela: 1 digèrèd, ditarik; 2 disêrot tmr. napas; dihelakan: diênêrake, dilarapake tmr. gêgaman.

helai

1 lêmbar(an), lêr-lêran (tmr. rambut lsp); 2 kanggo wilangan lêmbaran ut. lêr-lêran.

helat

trekah, krenah, kajuligan; ngamanca.

hemat

1 pangira (-ira), pangarah (-arah), pamikir; 2 panggayuh, panjangka; 3 (ut. hemat-hemat) ngati-ati, kanthi ngarah-arah, gêmi; dihematkan: 1 diarah-arah, diati-ati; 2 digêmèni; hematan: pangira, petungan; penghematan: pagêmèn.

hendak

1 (-akan, -kan) ngarêp-arêp, kêpengin marang; 2 arêp, bakal; hendaklah: muga-muga ...; kehendak: karêp; dikehendaki: dikarêpake, diarêpi.

hening

bêning, wêning, rêsik; diheningkan: dibêningake, diêningake.

hentam

gêdrug-gêdrug; dihentam: digêbug (diantêm lsp) sêru.

henti

berhenti: lèrèn, mandhêg; diperhentikan: dilèrènake, dilèrèni, diêndhêgake; perhentian: palerenan.

heran

eram, gumun, nggumunake, anèh.

hewan

kewan.

hiang, yang

hyang (dewa).

hias

berhias (diri): macak, dandan; dihias(i): dirêngga, dipacak, dirêrêngga, dipajang-pajang; diperhiasi: dirêrêngga; perhiasan: rêrênggan, pacakan.

hibuk

ribut tumandang ing gawe.

hibuk-pikuk

ribut bangêt.

hibur

dihibur(kan): dilipur, dilêlêjar, diarêm-arêmi; penghibur: panglipur, pangarêm-arêm.

hid

nggarap banyu.

hidayah, hidayat

pituduh kang bênêr.

hidang

dihidang: ditata lan dicawisake tmr. rampadan, panganan lsp; hidangan: rampadan (cawisan pangan lsp).

--- 68 ---

hidu

menghidu: ngambu-ambu.

hidung

irung.

hidup

1 urip; 2 ora digaringake ut. ora dibacêm tmr. iwak, janganan lsp; dihidupi: diuripi; dihidupkan: diuripake; binatang hidup-hidupan: kewan ingon (rajakaya); kehidupan: kauripan, panguripan; penghidupan: panguripan, panggaweyan.

hijau

ijo.

hikayat

crita, babad; berhikayat: ndongèng; dihikayatkan: dicritakake.

hikmat

1 kawicaksanan, kagunan, kabisan; 2 rêrekan gaweyan; 3 kasêktèn, kaluwihan.

hilang

1 ilang; 2 seda; kehilangan: 1 kelangan; 2 kêsripahan.

hilap

salah; kc. khilap.

hilir

1 perangan kang ngisor tmr. kali, dalan; 2 (ut. menghilir, milir) milir.

himpun

berhimpun: nglumpuk, ngumpul; dihimpunkan: dikumpulake, diklumpukake; perhimpunan: paklumpukan, pakumpulan.

hina (-dena)

asor, nistha; dihina(kan): disorake, dirèmèhake, dicêcamah; penghinaan: panyamah, prakara ngrèmèhake.

hina-budi

asor budine, bodho.

hincit

minggata!; dihincit: ditundhung.

hindar

dihindarkan: disingkirake (diluputake) saka bêbaya lsp; terhindar: sumingkir (luput) saka ...

hingga

1 watês, wangên; 2 (ut. sehingga) nganti, kongsi; 3 têkan ing; tiada berhingga: tanpa watês (bangêt); diperhinggakan: diwatêsi, diwangêni; perhinggaan: watês, wangênan.

hinggap

mencok; dihinggapi: diencoki.

hiu

yu, iwak cucut.

hiuran

yuran, dhuwit panjurung, kotribisi.

hipuk

dihipuk: diipuk.

hirau

dihirau(kan): digape, diprêduli, digatèkake.

hiru-hara (-biru)

gegeran, rêrusuh.

his

iyah (mratelakake ora sênêng); dihiskan: diêmohi, ditampik.

hisab

wilangan, cacah; dihisabkan: dietung, diwilang.

hitam

irêng; hitam legam: irêng bangêt.

hitung

berhitung: etung; dihitung, dietung, diwilang, dicacahake, dikira-kira; hitungan: etungan; perhitungan: petungan.

hobat

dihobatkan: ditênung; orang-hobatan: juru tênung; hobat-hobatan: panênungan, guna dhêsthi.

hokah

pipa kanggo udud (nganggo banyu).

honar

trekah, paeka, kajuligan.

hormat

kurmat, pakurmatan, pangaji-aji; dihormati: dikurmati, diajèni, dipundhi-pundhi; kehormatan: 1 kajèn; 2 pakurmatan, kang dikurmati; yang terhormat: kang ingurmatan (kang minulya).

hubaya-hubaya

poma, luwih-luwih, muga.

hubbah

sênêng; sebarang hubbah: sasênênge; sagêlême.

hububan

ububan.

hubung

berhubung: gêgandhengan, sêsambungan; dihubung(kan): disambung, digandhèng, ditutugake tmr. crita lsp; hubungan: sambungan; perhubungan: sêsambungan, gêgandhengan.

hujan

udan; hujan abu (bunut, renyai, rintik-tintik): grimis; menghujan: kaya udan; dihujani: diudani ing mimis lsp; musim penghujan: mangsa rêndhêng.

hujat

panguman-uman; dihujat: diuman-uman.

hukama

para sarjana, para ngulama.

hukum

1 anggêr-anggêr; 2 wêwaton, pathokan; 3 pangadilan, pancasaning pradata; 4 (ut. hukuman) ukuman, pidana; dihukum: diukum; dihukumkan: diadili, diputusi prakarane.

hukum Allah

1 anggêr-anggêring Allah; 2 pati.

hulu

1 êndhas; 2 perangan kang ngarêp (kang dhuwur, wiwitan) up. hulu sungai: 3 garan, cêkêlan (pêdhang, kêris lsp); penghulu: pangarêp, lurah, pêngulu.

hulubalang

pangarêping prajurit (senapati).

hulu-hati

pulung ati.

hulu-kepala

têngah-têngahing êndhas (unyêng-unyêng).

hulum

impèn kang nêngsêmake.

--- 69 ---

hulu-tangan

ugêl-ugêl.

hulur

kc. ulur.

huma

babadan (têgal, talun, pagagan); berhuma: nggarap têgal (talun, pagagan); perhumaan: pagagan, têtanèn.

humbalang

(ut. berhumbalang) gumlundhung, glimpangan; dihumbalangkan: dibabitake, dikentasake.

humbas

menghumbas: mlayu bantêr (nglungani, nggêblas lsp); dihumbaskan: digusah.

hun

ukuran boboting candu (1/10 ci).

huna

klênthèng.

hunus

dihunus: diunus, dilulus, dilolos.

huru-hara

gegeran, rêrusuh.

huruf

aksara.

husar

prajurit jaranan.

hutan

alas, alasan.

hutang

utang; kc. utang.

I

ia

I dhèwèke. II iya; diiakan: diiyani, dibênêrake.

iba

(-hati) trênyuh; iba kasihan: wêlas, mêsakake.

iba'

ora manut, mbangkang.

'ibadah

pangibadah, agama.

'ibarat

1 ngibarat, pêpindhan; 2 pindha, kaya; di'ibaratkan: dingibaratake, dipindhakake kaya.

ibar-ibar

ar. prau cilik.

ibau

bngs. keyong.

iblis

eblis, setan.

ibnu

anak lanang (kanggo ing jênêng).

ibtida'

wiwit(an).

ibu

1 ibu, biyung; 2 ing têmbung camboran lumrahe atêgês kang gêdhe, pokok, baku, lajêr kyt. ibu jari (jêmpol), ibu tangga (adêg-adêging andha), ibu negeri (kutha kang gêdhe, kutha krajan).

ibu-bapa

bapa biyung.

ibul

peranganing kayu kang atos tmr. glugu lsp.

ibus

wit gêbang.

idah

I pawèwèh murih gêlêm diajak bêbedhangan; mengidah: bêbedhangan nganggo awèh apa-apa; diidah(kan): dibedhang sarana diwènèhi apa-apa. II ('iddah) idah.

idam

mengidam: ngidham (nyidham); idam-idaman: idham-idhaman.

idap

mengidap: lêlaranên, tansah nandhang sêdhih; diidapkan: diprihatinake bae; idapan: lêlara kang tansah kumat.

'idil fitri

lêbaran.

'iddah

idah.

i'faf

nyirik sahwat.

'iffrit

setan.

igal

mengigal: ngigêl (njêgragake wulu buntut).

igama

agama.

igau

mengigau: tontonên, nglindur; terigau-igau: kèmpi-kèmpi, kamitontonên.

ihda'

miturut dalan kang bênêr.

ihmal

nglirwakake wajib slp.[1]

ihram

sandhangan nalikane munggah kaji ana ing Mêkah.

ihtimal

diihtimalkan: ditimbalake ut. dipasrahake tmr. dhawuh lsp.

ihwal

bab, prakara, kc. hal.

ijab

kêdadeyan ênggone dol tinuku; diijabkan: 1 ditawakake (kêna dianyang); 2 disêmbadani, dilêksanani tmr. panjaluk lsp; 3 ditêtêpake tmr. babagan agama lsp.

ijabah, ijabat

kalêksanan, kêlakon.

ijazah

palilah, idin, layang pratandha (partisara).

ijarat

sewan, opahan.

ijin

idin, palilah; diijinkan: dililani, diidini.

ijma'

kumpulan, sarasehan.

ijmal

bakuning têgês; diijmalkan: diringkês surasane.

ijnas

warna-warna; kc. ajnas, jenis.

ijuk

duk; mengijuk: kaku pating jlêgrag kaya duk tmr. brêngos lsp.

ijtihad

kawruh kukum luhur.

ikal

(ut. mengikal): pating prèthèl, pating cêkênthung, ngandhan-andhan.

ikan

iwak; perikanan: bab misaya iwak.

ikan-ikan

iwak-iwakan (piranti dianggo nyumurupi bantêring prau).

--- 70 ---

ikat

talenan, bêntelan, bêngkêkan lsp; diikat: 1 ditalèni (diuntingi, dibêntêli lsp); 2 diêmbani tmr. mata intên; 3 ditrap lan dilepa tmr. bata, watu lsp; 4 dikarang tmr. kêkidungan lsp.

ikhlas

eklas, têmên-têmên têrusing ati, karêp kang bêcik.

ikhtiar

1 sêtiyar; 2 panglimbanging panêmu, rêmbug, pangarah-arah; diikhtiarkan: 1 disêtiyari, disêtiyarake; 2 dilimbang-limbang (dirêmbug lsp).

ikhtilaf

salah, luput.

ikhtisar

1 bakuning têgês; 2 rêringkêsan ut. cêkakan (bab wawasan lsp); diikhtisarkan: diringkês surasane.

iklim

1 mangsa, kaananing hawa; 2 wêwêngkon, tlatah.

iknum, uknum

jèjèr (ing Triniji Suci tmr. agama Kristên).

ikral, ikrar

pangaku; diikralkan: diakoni, diiyani, dililani.

ikram

pakurmatan, pangaji-aji.

ikut

(ut. mengikut): 1 mèlu, tutburi, ngêtutake; 2 manut, nurut; diikut(i): 1 diiloni, ditutake; 2 diturut, diênut.

ilah

Allah.

ilahat

ka-Allahan.

ilahi

(mungguh ing) Allah, ka-Allahan.

ilai

mengilai: ngguyu cêkakakan.

ilalang

alang-alang.

ilam-ilam

lamat-lamat marga saka adoh.

'ilat

alangan, aral.

ilau

gêbyaring sorot kang mbalik; kc. kilau.

ilham

ilham (wisiking Allah).

'illah

alangan, aral.

'ilmu

ngèlmu, kawruh; ber'ilmu: putus ing kawruh, pintêr.

iltima'

pêpadhang.

imam

1 imam; 2 pangarêping agama (nagara).

imamat

kaimaman.

iman

iman (pangandêl); beriman: ngandêl, pitaya marang Allah.

imbal

(ut. mengimbal) mèncèng, benjo.

imbang

I mengimbang: cakêt, nyakêti, nyêdhak. II timbang, têtandhingan, babag.

imbas

1 sumilir ut. sumrèbèting hawa (angin, ambu lsp); 2 tularan èlèktris; imbas-imbas: 1 (ut. imbasan) dayaning lêlêmbut; 2 kêmbaran.

imbau

diimbau: dicêluk, diundang.

imbit

boyongan sabrayat.

imbuh

imbuh; diimbuh: diimbuhi.

imla'

dhikte.

imlik

tahun baru Tionghwa.

impas

sah-sahan.

impian

impèn; kc. mimpi.

impit

mèpèt; diimpit: dipèpètake, dipipit; terimpit: kêpèpèt.

inai

pacar.

'inayat

pitulungan.

in'am

sih.

inang

inya; inang pengasuh: inya ngiras êmban.

inangda

inya.

inap

menginap: nginêp; penginapan: panginêpan.

inas

pekung inas: ar. lêlara kulit ing gulu.

incang-incut

jonjing, mencang-mèncèng, pincang.

incar

jara, bur, uncêg.

inci

dim (1/12 kaki).

incut

jonjing, mèncèng, pincang.

indang

diindang: ditapèni, diintêri.

indah

1 endah, pèni, aèng; 2 wigati; diindahkan: digatèkake, digugu, diprêlokake.

indarus

ayam indarus: pitik (jago) pêdhotan (kalah).

indera

Indra; keinderaan: kaendran, kayangan.

indik

mengindik: ndhodhok banjur ngadêg.

indil

njangkah srimpêd (tmr. jogèd lsp).

inding

diinding: dilirik, didingkik, ditiling-tilingake.

induk

biyung tmr. kewan; induk madu: tala tawon; induk semang: 1 biyung angkat; 2 êmbok-êmbokan; kapal induk: kapal babon (nggawa montor mabur).

indung

1 biyung tmr. kewan; 2 kang wadon tmr. kewan, up. indung kerbau (kêbo wadon).

inga-inga

thêngêr-thêngêr, ndongong, njêntung.

ingar

rame, gumêdèr; ingar bingar: gumêdêr rame, rame bangêt; diingari: dikisruhi, [diki...]

--- 71 ---

[...sruhi,] digidhuhi.

ingat

eling; ingat-ingat: ngati-ati, prayitna; mengingat: ngèlingi marang; diingati: dielikake, dituturi; diingatkan: dielingake; ingatan: 1 pangeling-eling, gagasan, pangangên-angên; 2 pitutur; diperingati: 1 dicathêti; 2 dieling-eling; peringatan: cathêtan, pangeling-eling; teringat: kèlingan.

ingau

teringau-ingau: sumlêngêrên, njêngêr.

inggu

inggu.

ingin

kêpengin; keinginan: papenginan.

ingkar

selak, mungir, êmoh.

ingus

umbêl; sakit ingus: pilêg tmr. jaran.

ingsang

angsang.

ingsun

aku, ku.

ingsut

mengingsut: maju alon-alonan.

ini

iki, kiye.

injak

diinjak: diidak, dipidak.

injap

ijêp (ing wuwu); berinjap: akèh dhayohe (ribut).

injeksi

injèksi, suntik.

injil

kitab Injil.

injin

kayu bakau.

inkar

selak; kc. ingkar.

insaf

1 panêmu ut. pamikir kang bênêr; 2 wis pinikir kalawan têmên-têmên, ngrêti têmênan; 3 pangrêti, rasa-pangrasa.

insan, insani

manungsa.

insya Allah

yèn Allah marêngake.

intai

diintai: diinjên, didingkik, ditêlik.

intan

intên.

inti

srênti, rêmbên; terinti: disumênèkake, diundur.

intiha

pungkasan, wangênan, êntèk.

intip

diintip: diintip, diinjên; kc. intai.

intisab

pasaduluran, pasanakan.

intisyar

propagandhah.

ipar

ipe.

ipil

ar. wit (kayu) uga diarani mêmbaru.

ipuh

kayu upas, wit ancar.

ira-ira

bngs. iwak lodan.

iradat

wiradat.

iram

malik warnane, kucêm.

irama

wirama.

iras

iras(an) tanpa sambungan.

iras-iras

têtimbangan.

iri hati

ut. mengiri: mèri. diprêlokake.

irik

diirik-: diidak, diilês, dipênêt sêru nganggo tangan ut. sikil.

iring

beriring: barêng urut-urutan; beriring-iring(an): irit-iritan, urut-urutan: diiring(i): diiring(ake), didhèrèkake; pengiring: pandhèrèk; iring-iringan kapal: kapal-kapal kang diiringake kapal pêrang.

iris

iris(an); diiris: diiris, diirisi.

irup

diirup: disêrot, disosrop.

irsal

karasulan.

'isa, 'isya

wayah sêmbahyang ngisa.

isap

diisap: disêrot, diisêp, disêdhot (tmr. udud, candu lsp).

isarat, isyarat

tandha, sasmita; diisaratkan: disasmitani.

isbat

isbating ngèlmu.

iseng-iseng

ala nganggur, nindakake apa-apa tinimbang nganggur (mung dianggo sênêng-sênêng).

isi

isi, isèn-isèn; isi kawin: tukon, sasrahan; isi dada (hati): kêkandhutaning ati; isi mulut: pocapaning akèh; isi negeri: wong-wong kang padha dêdunung ing nagara; isi perut: jêroan; isi rumah: batih, brayat; isi kapal, bêbau prau. berisi: isi; diisi: diisèni; pengisi: kang diisikake.

'isyarat

tanda, sasmita, ngalamat.

ism

jênêng, aran.

isnin

dina Sênèn.

israr

ndhêlik, rêmpit, winadi.

istana

kraton, kêdhaton.

istanggi

dupa sêtanggi.

isteri

bojo (somah); beristeri: duwe bojo; diperisteri: dipèk bojo; diperisterikan: dirabèkake.

isti'adat

padatan, kalumrahan.

isti'arat

sanepa, pêpindhan.

istibahat

palilah, idin.

istikharat

sêkènging ati; sembahyang istikharat: sêmbahyang supaya aja nglakoni dosa.

istilah

kata istilah: têtêmbungan kang mligi kanggo ana ing salah sawijining kawruh lsp.

istimewa

1 (ut. teristimewa) mligi; mirunggan; 2 (-pula) luwih-luwih, luwih

--- 72 ---

manèh; diistimewakan: dimligèkake.

istinggar

bêdhil sulêdan.

istirahat

beristirahat: ngaso, lèrèn, tirah.

itibar

diitibarkan: diênut ut. diturut.

itifak

cocog, mupakat, putusan.

itik

bèbèk; itik manila (surati): menthok.

itu

iku, kuwi, kae.

iuran

kc. yuran.

iyuran

kc. yuran.

izalat

pungkasan, wasana.

izin

idin, palilah; diizinkan: diidèni, dililani.

'izzah

kamulyan, kaluhuran.

J

jabal

gunung.

jabang

sanggan bêdhil lsp.

jabar

I mahakuwasa. II ar. sandhangan ing aksara Arab (baris diatas). III al-jabar ilmu etung.

jabarut

alam jabarut: alam antaraning alaming Pangeran lan alaming manusa.

jabat

berjabat tangan: cêkêl-cêkêlan tangan (salaman, tabikan); dijabat: 1 dicêkêl, dicandhak; 2 ditindakake tmr. pangkat, pagaweyan lsp; jabatan: pangkat, pagaweyan; payung (tumbak) jabatan: payung (tumbak) upacara; penjabat: punggawa nêgara; penjabatan: pakaryan ut. dhinês nêgara, up. penjabatan pos.

jabung

jabung.

jadah

anak; kc. haram jadah, halal jadah.

jadam

jadham bngs. blêndok dianggo jamu lsp.

jadi

dadi, sida; menjadi: dadi; dijadikan: 1 didadèkake, disidakake; 2 dititahake, dilairake, dianakake; 3 dijalari, disêbabake; jadi-jadian: mêmêdi kang wujud kewan lsp, wong kang salah kêdadèn, mung katone kaya wong lsp; kejadian: 1 kêdadeyan; 2 lêlakon.

jadwal

kolêman ing buku, lis, pratelan.

jae, jahe

jae.

jaga

1 mêlèk, nglilir; 2 (ut. menjaga) njaga; berjaga-jaga: lèk-lèkan; dijagai: dijaga, dirêksa; dijagakan: digugah.

jagal

I dodolan eceran. II jagal.

jagat

jagat.

jago

jago; jagoan: gêgêdhug, wong kang atos (dhêmên kêrêngan).

jagur

longgor.

jagung

jagung; menjagung: padha mlênthung (tmr. lara cacar lsp.).

jaja

berjaja, menjaja: idêr-idêr; dijajakan: diidêrake tmr. dodolan lsp; jaja-jajaan: dodolan kang diidêrake.

jajah

menjajah: njajah mênyang ngêndi-êndi; dijajah: 1 (ut. dijajahi) dijajah; 2 (ut. dijajahkan) dijajah, dibawahake; jajahan: jajahan, wêwêngkon.

jajai

1 ora kêkêr tmr. tênunan; 2 gêgambangan tmr. iganing dhadha.

jajar

1 larikan, urut-urutan, jentrekan; 2 (ut. sejajar) jajar, babag; berjajar: jèjèr, jajar; berjajaran: lêlarikan, jèjèr-jèjèr.

jajat

tiron, palson, ora tulèn.

jah

pangkat, kaluhuran.

jaha

jaha.

jahad

nyelaki agamane.

jahan

ar. iwak loh.

jahanam

naraka.

jaharu

wong ala (durjana lsp).

jahat

ala; dijahati: dipialani; penjahat: wong ala; kejahatan: piala.

jahid, jahidu, zahid

wong tapa.

jahil

blilu, cubluk.

jahil-basit

bodho bangêt.

jahiliah

kabodhoan, jaman sadurunge ana agama Islam.

jahit

dijahit: didondomi; penjahit: grêji; (pen)jahitan: dondoman.

jahtera

wc. sejahtera.

jair

pêksan, sawênang-wênang.

jaiz

kêna linakonan (miturut syara').

jaya

1 mênang, mênangan; 2 (ut. menjaya) kalêksanan kang disêdya.

jakas

ar. wit uga diarani daun tikar.

jakat, zakat

jakat.

--- 73 ---

jakun

wong kalang ing tanah Mêlayu.

jaksa

jêksa.

jala

jala, menjala: njala.

jala-jala

rajut.

jalajat

1 thothok (balung êndhas); 2 ciri bêgja cilaka ing sirah.

jalai

ar. prau.

jalak

1 wido sikil lan cucuke kuning tmr. jago adon patohan; 2 ent. patohan, jago kêrêngan.

jalal

kaluhuran, kamulyan.

jalan

dalan, laku; berjalan: mlaku, tumindak; dijalani: 1 diliwati, diambah; 2 dilakoni, ditindakake; 3 diturut ditulad; dijalankan: dilakokake, ditindakake; perjalanan: 1 tindak-tanduk, patrap kalakuan; 2 laku, lêlungan; 3 lakon, up. perjalanan tiga jam.

jalan bahasa

têtêmbungan kang ajêg panganggone; uga atêgês pramasastra.

jalang

1 alasan, umbaran, urakan; 2 (perepuan-) palanyahan.

jalar

menjalar: 1 nlosor, mrambat; 2 nular; penjalaran: lanjaran, rambatan.

jali

têtela, têrang.

jalil

luhur, mulya.

jalin

tikar jalin: lampit; berjalin-jalin: gêgubêdan, ubêd-ubêdan; dijalin: disunduki lan dirèntèngi (gawe lampit, wêlit lsp).

jalir

menjalir: luluh ndlèdèk tmr. timah lsp.

jalis

sejalis: linggih ngumpul, bêbarêngan, mêmitran.

jalu

jalu.

jalur

I bngs. prau lêsung. II lèrèk-lèrèk, galêr-galêr mawa warna; berjalur: lèrèk-lèrèk.

jam

jam.

jama, jama'

kumpulan, têtunggalan, sêsambungan.

jama'ah(t)

1 kumpulan (srasehan lsp); 2 bêbarêngan lêlungan munggah kaji.

jamadat

barang mati.

jamah

dijamah: digêpok, didêmok, digrayangi; jamah-jamahan: gundhik, sêlir.

jamak

lumrah.

jamal, jamali

endah, bêcik.

jaman

jaman.

jamang

jamang.

jambak

untingan kurang luwih satêkêm tmr. rambut, kêmbang, brambang lsp.

jamban

jamban (kakus).

jambang

ut. jambangan: jêmbangan pot kêmbang.

jambar

I ajang, ambêngan; sejambar: tunggal ajang, kêmbulan. II omah tambêl (gudhang lsp).

jambat

dijambat: dicêkêl; kc. jabat.

jambatan, jembatan

krêtêg.

jambe, jambi

jambe; kc. pinang.

jambiah

bngs. cundrik.

jambu

jambu.

jambu-jambu

1 bulu-bulu; 2 jambul, rambut jagung

jambua

jêruk gulung.

jambul

1 jambul, kuncung; 2 bulu-bulu.

jamhur

jumhur: 1 wong pintêr, 2 misuwur.

janjam

1 banyu janjam (ing Mêkah); 2 kringêt, luh.

jami'

mesjid jami': mêsjid gêdhe (kang kanggo jumuwahan).

jamin

tanggungan; dijamin: ditanggung.

jampal

jampêl (boboting êmas ¼ tail).

jampi

japa mantra; menjampi: njapani.

jampuk

I bngs. manuk guwêg. II menjampukkan kata: nyaru wuwus, nrambul gunêm.

jamrud, zamrud

jumêrud.

jamu

dhayoh; berjamu: kêdhayohan; dijamu (ut. diperjamu): disuguh, disugata; dijamui: 1 (ut. dijamukan) disuguh; 2 ditêmoni tmr. dhayoh; perjamuan: pisuguh, pasugatan, mangan enak.

jamung

obor.

jamur

jamur; kc. cendawan.

jana, bijana

tanah (papan) kalairan.

janabat

mandi janabat: adus sabakdane cumbana.

janda

wrandha, dhudha.

janjang

undhak-undhakan (andha) ing omah.

janji

janji; berjanji: janji, saguh, sêmaya; perjanjian: prajanjian.

janik

bngs. tripang.

jannah, jannat

taman Pirdus (ent. swarga).

jangak

laku ala (ugal-ugalan, royal lsp).

jangan

aja; jangan-jangan: kurang-kurang bêgjane; jangan tiada: mêsthi, kudu;

--- 74 ---

jangankan aja sing, aja manèh.

jangat

kulit (ayam, klika, wlulang); dijangat: disèsèti kulite tmr. pênjalin lsp; penjangat: pangot ut. lading kang dianggo nèsèti kulit pênjalin.

janggal

1 kau, wagu; 2 ora luwês, ora kêpenak dirungokake tmr. swara, ora kêpenak didêlêng lsp.

jangger

bngs. wayang wong Bali.

janggi

1 wong irêng (Ngabêsi); 2 kang nganèh-anèhi.

janggut

jenggot; menjanggut: 1 janggute ditumpangake ing; 2 jêngat tmr. prau kandhas.

janggut duyung

ar. bngs. lumut ing sêgara.

jangka

1 jangka; 2 wêktu, rêrêgan, takêran, ukuran lsp. kang wis ditêmtokake; dijangka: dijangka, diukur.

jangkah

menjangkah: njangkah, mlumpat, mlangkah.

jangkang

sikile mêgar; menjangkang: mlaku ekar.

jangkar

I jangkar. II oyod kang saka ing pang tmr. wit bakau.

jangkat

1 papan kang cêthèk ing kali; 2 bngs. tenggok.

jangkau

menjangkau: ngadêg ngranggèh.

jangki, jangkih

bngs. tenggok dianggo nggêgendhong kacancang olèh êndhas.

jangkih-mangkih

ora karu-karuwan.

jangkil

ora berag, katon sêdhih.

jangkit

menjangkit: 1 mêculat, mêcuthat 2 nular; berjangkitan: mrèmèn-mrèmèn; kejangkitan: kêtularan.

jangla

alasan, umbaran, galak; menjangla: klambrangan.

jantan

lanang tmr. kewan.

janti

janti.

jantung

jantung.

jantung betis

kempol.

jantung pisang

jantung gêdhang.

jantung hati

kêkasih, kang tinrêsnan.

jantur

jantur (sulapan).

jap

wis ditunggalake dadi siji, wis gilig tmr. rêmbug.

japa

ar. wit.

jara

jara, bur.

jarab

1 gudhig; 2 têtaining pêdhang.

jarah

dijarah: dijarah; dijarahi, dijarah rayah: dijarah rayah; jarahan: jarahan.

jarak

I lêt, antara; berjarak: mawa antara, ana lêt-lête; dijarak: diosak-asik, diudhal-udhal. II jarak.

jaram

komprès; dijaram: dikomprès.

jarang

arang (-arang); jarang dapat: langka, arang anane.

jaras

I bêntelan, ombyokan; dijaras: 1 dibêntèli, diombyoki; 2 ditata alus tmr. rambut lsp. II bngs. kranjang matane amba-amba dianggo gawa gêdhang lsp.

jari

1 driji; 2 nyari; jari hantu (malang, mati): driji panunggul; jari manis: jênthik manis; jari telunjuk: driji panuduh.

jari buaya

ar. têtuwuhan rambat.

jariah, jariat

I batur wadon, gundhik tukon. II 'amal jariah: panggawe bêcik kang akèh.

jaring

jaring; jaring-jaring: rangrangan, rajut.

jaru

wong ala; kc. jaharu.

jarum

1 dom; 2 jarum jam lsp; menjarum: wiwit mêtu uwane; (pen)jaruman: jomblang.

jarum-jarum

ar. têtuwuhan.

jarum penyemat

pêniti.

jas

I ar. pala kêpêndhêm. II klambi jas.

jasa

jasa, lêlabuhan, kabêcikan; berjasa: akèh lêlabuhane.

jasad

jasad, badan.

jasadi

wadhag, mawa jasad.

jasirah

jasirah.

jasmani, jismani

jasmani.

jati

I ut. sejati: sêjati, tulèn. II kayu jati.

jatuh

1 tiba; 2 tumiba ing, up. jatuh miskin: 3 têka, têkan, anjog ing; 4 mudhun tmr. rêrêgan lsp; 5 ambruk tmr. dêdagangan lsp; dijatuhi: ditibani; dijatuhkan: ditibakake, ditêkakake, diundhunake lsp.

jauh

adoh; berjauh: ngadoh; dijauhi: didohi; dijauhkan: didohake, disingkirake.

jauh malam

wis bêngi bangêt.

jauhar

intên.

--- 75 ---

jauhari

1 juru nyarawèdi intên; 2 wong pintêr, wasis.

jawab

wangsulan; menjawab: sumaur; dijawabi: diwangsuli.

jawat

dijawat: dicêkêl; kc. jabat.

jawata

dewa.

jawi

I Mlayu; dijawikan: dicara mlayokake. II sapi, banthèng.

jawi-jawi

wudi (ar. wit).

jaya

1 mênang, mênangan; 2 (ut. menjaya) kalêksanan kang disêdya.

jaza'

ganjaran.

jazirah

jasirah.

jebah

I ngêndi-êndi ana, ngêmbrah. II wang malang tmr. praean.

jebai

berjebai: pating prênca.

jebak

pasangan manuk nganggo pikat.

jebang

bngs. tamèng kang digawe wlulang kêbo.

jebat

1 dhêdhês; 2 (musang-) rase; jebat-jebat: jêbat, wêwangi.

jebuh

ar. iwak loh.

jebung

ar. iwak sagara.

jeda

anggong, ngaso.

jeding

1 njêdhir, njêbrèt; 2 jêdhing.

jejak

1 tapak, tipas; 2 tumapaking sikil; 3 ent. têtilas, lari; berjajak: tumapak, ana tilase; menjejak: 1 tumapak, ngambah ing; 2 kangsrah ing; dijejak: ditapak, diambah.

jejal

dijejal: dijêjêli, disêsêli, dirapêti.

jejamang

jamang.

jejamu

jamu.

jejas

tatu, mlècèt tmr. kulit.

jejenang

ajudan; kc. jenang.

jejer

larikan, jejeran; berjejer: jèjèr, lêlarikan.

jegil

tergejil: mlolo.

jegung

lêgokan ing prau dianggo simpên tampar-tampar lsp.

jel

jil, kunjara.

jela

I berjela (-jela): nyirak-nyiruk tmr. layangan. II ar. têtuwuhan rambat.

jelabat

pêdhang kayu dianggo dolanan.

jeladan

ar. manuk.

jeladeri

sêgara.

jelajah

menjelajah: njajah mênyang ngêndi-êndi; kapal penjelajah: kapal pêrang kang bantêr.

jelaga

angus, cêlak (dianggo ngirêng mata).

jelah

rêsik sumringah tmr. warna.

jelai

ut. enjelai: jali, canthèl.

jelak

wis kabong, warêg bangêt.

jelanak

menjelanak: mbrangkang, nlosor, slulup banjur mêncungul ing panggonan liya.

jelantak

magêl, mêntah tmr. sêga lsp.

jelantik, jelatik

glathik.

jelang

menjelang: 1 ngarêpake, up. menjelang siang hari: 2 sowan, ngadhêp; 3 katur marang tmr. layang.

jelapang

lumbung kang digawe blabag, klika lsp.

jelar

menjelar: nlosor; kc. jalar.

jelas

1 rampung, lunas, sah; 2 têrang bangêt, gamblang; dijelaskan: 1 dirampungake, dilunasi; 2 ditêrangake kalawan gamblang.

jelata

ra'yat jelata: wong-wong kang mlarat (asor).

jelatang

latêng.

jelatik

glathik.

jelau

menjelau: ngungak (ngingêtake, tilik) sadhela.

jelet

menjelet: mijêt, urut.

jelejeh

bngs. lara gomên (njalari ngowèh).

jelek

ala.

jelempah

menjelempah: pating jlempah, pating glangsar, nggladrah tmr. wowohan lsp.

jelengar

menjelengar: njêngèr, kamitênggêngên.

jelepak

menjelepak: ngglebag, tiba miring.

jelepok

menjelepok: ndheprok.

jelih

menjelih: mèlèd.

jelimpat

menjelimpat: nggiwar, nyimpang.

jelinap

menjelinap: moncol, nglojok.

jeling

dijeling: 1 dilirik, dipleroki; 2 diewani.

jelir

menjelir: muntup-muntup, mungup-mungup, mèlèd; dijelirkan: diungupake, dièlèdake, diododake.

jelita

endah.

jelma

titisan, panjalma; menjelma: nitis; manukma; penjelmaan: panitisan, titisan [titis...]

--- 76 ---

[...an.]

jelongak

tansah tumênga (ndêngangak).

jelotong

ar. wit.

jeluak

menjeluak: blukêran, umor.

jeluang

dluwang kang digawe klikaning kayu.

jelujur

menjelujur: ndlujuri (ndondomi).

jeluh

ar. wit (kayu).

jeluk

jêgong, jêro kuwung tmr. piring lsp.

jelum

dijelum: ditêlêsi awake (awak-awak).

jelunat

ar. wit (kayu).

jeluntung

cacar banyu; menjeluntung: têka tanpa pêpoyan.

jelungkap

ut. menjelungkap: nglingkap, thèthèl.

jelur

menjelur: mungup-mungup, mèlèd.

jelurai

ar. panganan.

jelur-jeliir

mungup-mungup, mlêbu mêtu.

jema'ah

kc. jama'ah.

jemah

ing têmbe; jemah hidup: salawase urip; pagi jemah: esuk umun-umun; tiada jemah: ora tau.

jemala

balung thothok, mustaka (sirah).

jemawa

menjemawa: dahwèn, nggugu karêpe dhewe.

jemba

I ukuran dawane 8-12 kaki. II dijemba: diranggèh, dirauk.

jembak

menjembak, terjembak-jembak: krêmbyah-krêmbyah, kreyab-kreyab.

jembalang (-rusa, -tanah)

ar. mêmêdi awujud kewan.

jembatan

krêtêg.

jembiah

bngs. cundrik.

jemeki

bngs. lubêrci.

jempalit

njêmpalik.

jempana

jêmpana (bngs. tandhu).

jempani

cêmani.

jempol

jêmpol (apik bangêt, gagah bangêt, pinunjul); jempolan: sing pinunjul.

jempu-jempu

omah-omahan ing prau papaning juragan.

jemput

(se-): jumput, jimpit; dijemput: 1 dijumput, dijimpit; 2 dipêthuk; dipapagake; 3 diulêmi, disuruhi; 4 dipêthik tmr. karangan; jemputan: suruhan, ulêm-ulêm.

jemu

jêlèh, bosên, wêgah.

jemuas

clorengan ing rai lsp; dijemuaskan: diclerongi, diclorèngi.

jemuju

muja-muju (bngs. wit jintên).

jemur

berjemur: dhedhe; dijemur: dipepe, diêpe.

jenak

(-pandak): sadhela; jenak panjang: rada suwe.

jenaka

lucu; berjenaka: nglucu, mbanyol.

jenang

ut. jejenang: 1 ugêr-ugêr lawang (cêndhela); 2 ar. pangkat sangisoring batin; 3 ajudan; menjenang: ngawat-awati wong nyambut gawe lsp; penjenang: jêjênêng, tukang ngawat-awati.

jenangau, cenangau

walang sangit.

jenawi

(pedang-): pêdhang suduk.

jenazah

layon: dijenazahkan: disarèkake tmr. layoning para luhur.

jendala

ala, nistha, asor.

jendela

cêndhela.

jendera

turu kêpati.

jenderal

jendral.

jendul

nyêndhul, nyêndhol, mbêndhul.

jenela

jêndhela.

jenewer

jênèwêr.

jeneral

jendral.

jenis

jinis, bangsa; berjenis-jenis: warna-warna.

jenggal-jenggul

pating brênjul, pating pêndhukul.

jenggar-jenggur

longgar, wlagang.

jengge

arak-arakan Tionghoa.

jengget

menjengget: èngklèk.

jenjal, jenjala

tumbak cucukan, sênêng wêwadul.

jenjang

ngêlung gadhung tmr. gulu.

jengkal

kilan; menjengkal: ngilani.

jengkang

menjengkang: ngathang-athang mlumah.

jengkang

menjengkang: pêncig, dhêngkling.

jengkat-jengkot

kêcancigan.

jengkau

menjengkau: ngadêg ngranggèh.

jengkerik

jangkrik.

jengkek

ut. berjengkek: lincak-lincak.

jengkel

jèngkèl, mangkêl.

jengkeng

menjengkeng: mlaku jinjit; berjengkengan: pating crongat tmr. tumbak lsp.

jengking

ut. menjengking: njêngking.

jengkit

menjengkit: njênthar, nyenthang, nylêkênthung.

--- 77 ---

jengkolet

menjengkolet: njêngkêlit.

jengkot

menjengkot: pêncig, dhêngkling.

jenguk

ungak-ungak; menjenguk: 1 ngungak, ndêlêng tumungkul; 2 tilik.

jengul

menjengul: menthungul, mêncungul.

jenuh

warêg, kabong.

jentayu

ar. manuk ing dongèng.

jentaka

sangsara, cilaka.

jentat

menjentat: mênculat kaya pinjal.

jentera

1 jantra, jinantra, rodha; 2 mêsin.

jentik

jimpit; dijentik: 1 dijimpit; 2 dijiwit.

jentik-jentik

ugêt-ugêt.

jentit

dijentit: dijiwit, dicêthot.

jepang

ar. bngs. ganggêng sêgara digawe agêr-agêr.

jepit

dijepit: dijapit, disapit; kc. sepit.

jera

kapok, jinja, kanji.

jerabai

berjerabai: pating sluwir (suwèk).

jeradik

ar. panganan.

jeragan

juragan prau.

jeragih

ar. têtuwuhan.

jerah

anjrah, mratah, sumrambah, ngêmbrah.

jerahak

ora kopèn; dijerahakkan: dilêmparakake, ora diopèni.

jerahap

terjerahap: tiba krungkêp.

jerait

berjerait: tumèmplèk krakêt; memjerait: 1 nèmplèk; 2 ruwêd (pating slindhit).

jerak

kanji, kapok; kc. jera.

jeram

1 bantêr tmr. ilining banyu; 2 bantaran, grojogan; dijerami: digrujugi.

jeramah

dijeramah: dirukêt kêncêng, dicêkêli kêncêng.

jerambah

jrambah (ing omahe wong Mêlayu papan dianggo adus, asah-asah lsp).

jerambai

krêmbyah-krêmbyah, rompyo-rompyo.

jerambang

gêni murub saka ing rawa-rawa lsp.

jerami

dami, damèn.

jerang

dijerang(kan): diêngkrêngake (digodhog) tmr. wedang.

jerangau

dringo.

jerangkah

pating crongat tmr. borang lsp.

jerangkang

menjerangkang, terjerangkang: mlumah (klumah) cêkekalan.

jeraus

cukat, trêngginas.

jerap

têlês klomoh tmr. barang kang diclup.

jerat

jirêt, kala; dijerat: dikala, dijirêt.

jerau

sumringah tmr. warna; menjerau: padhang sumilak.

jerawat

kukul.

jerba

dijerba: diiringake tmr. prau.

jerbak

menjerbak: mudhun kumlumbruk tmr. gêndera lsp.

jereket

krakêt, nèmplèk.

jerembat

terjerembat: kêjêglong (kêblusuk, kêsrimpêt) sasisih.

jerembet

dhèmpèt kayata gêdhang.

jerepet

dhèmpèt, krakêt.

jerebu

laut jerebu: sagara kang adoh saka ing dharatan.

jeremang

congkog (cagak) pêrahu ing pasisir (supaya aja miring).

jeremba

menjeremba: katon mêncungul, njêdhul.

jerembap

menjerembap, terjerembap: krungkêb, kongsêb.

jerembun

mêthuthuk, mundhung-mundhung.

jerempak

ut. menjerempak: nêmpuh dadakan, kêtêmu gathuk, ujug-ujug kêpêthuk.

jereng

kera, kêdhêr; kc. julig.

jeriau

wilah gapit, rèng.

jerih

1 kêsêl, sayah; 2 (-pedih) rêkasa kangelan.

jerimbing

ar. têtuwuhan.

jering

jengkol.

jeringau

dringo.

jerit

menjerit: njêrit, njêlih.

jerjak

wilah iga-iganing gêdhèg.

jerkah

songol.

jerkat

jambe nom.

jermal

wuwu ut. siwakan ditadhahi jaring.

jernang

blêndok pênjalin, mênyan abang.

jernih

bêning.

jerohok

terjerohok: kêplantrang, kêblusuk, kêjêglong.

jerobong

omah-omahan ing prau dianggo numpuk barang-barang.

jerojol

menjerojol: mbrojol, mêtu mak procot.

jerongkah

pating crongat tmr. untu lsp.

--- 78 ---

jerongkes

nyênthang, nyongat.

jerongkong

ut. menjerongkong: mbrangkang dhêngkule ora kambah lêmah.

jeruju

gêgodhongan, êri lsp. disandhingake wong kang mêntas duwe anak dianggo têtulak.

jeruk

jêruk.

jerumat

dijerumat: dijrumati.

jerumbai

pating sluwir (krêmbyah).

jerumbung

mundhung-mundhung (tmr. tumpukan barang lsp).

jerumun

1 sudhung; 2 grumbul dianggo ndhêdhêp.

jerumus

terjerumus: kêjongor, tiba kêjongor.

jerung

1 menjerung: ndhungkluk manglung. II bngs. iwak cucut.

jesben

ar. musik.

jewer

dijewer: dijèwèr.

jiarah, ziarah

jiyarah.

jib

ar. layar.

jicing

klèlèt.

jidar

garis, garisan.

jidwal

kolêman, lis; kc. jadwal.

jijik

jijik, gigu.

jih

jir, anjir dianggo lesan.

jihad

pêrang sabil.

jihat

sisih, kang katon, katone.

jika, jikalau

yèn, manawa; jika kiranya: saupama, samungguhna, jika ... sekalipun: sanajana ... pisan.

jil

kunjara.

jilat

dijilat: didilat.

jilid

jilid(an).

jimat

jimat.

jin

jim.

jinah, zinah

laku zina (dhêmênan, bandrèk).

jinak

1 cumbu, tutut; 1 lulut, kulina bangêt; berjinak-jinakan: rakêt lan lulut, kulina bangêt.

jinazah

kc. jenazah.

jinjang

1 lêlurah, pangarêp; 2 ut. jinjangan: dhukun kang nggusah lêlêmbut lsp, dhukun prewangan.

jinjing

dijinjing: dicangking.

jinjit

dijinjit: 1 diulur, dijèwèr tmr. kuping; 2 dicangking.

jintan

jintên.

jingga

abang sêmu kuning.

jingkat

pêncig, dhêngkling.

jipang

bngs. wadung.

jirai

sathithik bangêt.

jirak

wit jirak.

jirat

kuburan, jaratan, kijing.

jirus

dijirus: dikêpyuri (disirami) banyu.

jisim

jisim, awak.

jismani

jasmani.

jitah

ar. têtuwuhan rambat.

jitu

trêp; mitayani.

jiwa

jiwa, sukma, roh.

joang

berjoang: tarung; kc. juang.

jodoh

jodho; dijodohkan: dijodhokake.

jojol

pathokan ing kali, sagara lsp.

jogan

bngs. tumbak upacara.

jogar

bngs. dolanan cuki.

joget

tlèdhèk, jogèd.

jogi

pandhita Hindu.

johan

jagat, kanggo sêsêbutan atêgês linuwih.

johar

intên.

joki

jongki (tukang nunggang jaran balapan).

jolak menjolak

mubal murub; jolakan api: ubaling gêni.

jolang-jaling

ora karu-karuwan.

jolek

dijolek: dibuntêl ing godhong supaya ora alum tmr. kêmbang lsp.

joli

ar. prau cilik.

jolok

dijolok: 1 disènggèt tmr. wowohan; 2 disogok, disosog, didulêg; penjolok: sènggèt.

jolong(-jolong)

kang wiwitan, kang kapisanan.

jonjot

kapuk udhal-udhalan; menjonjot: ngudhal-udhal ut. nyêbruti kapuk.

jongang

mrongos.

jonget

ut. menjonget: njêngit, njêdhir tmr. lambe, nyênthing tmr. bokong.

jongkah

menjongkah: nyongat, modot, moglèng.

jongkah-jongkeh

padha modot (moglèng, nyongat).

jongkang

menjongkang: dhoyong pucuke njêngat.

jongkang-jangking(-jongkeng, -mangking)

padha dhoyong pucuke nyongat.

jongkar

menjongkar: nyongat, moglèng.

jongkar-jangkir

pating crongat.

--- 79 ---

jongkok

berjongkok, menjongkok: ndhodhok.

jongkong

prau jungkung.

jongos

jongos.

joran

1 gèntèr sènggèt; 2 garan dawa pucuke mêntul (walêsan, garan sèsèr lsp); kc. juaran.

joreng

gêmpilan, cuwilan; menjoreng: nyuwil.

jori

jaran rakitan.

jorok

kêmproh, rêgêd.

jorong

1 bundêr lonjong (wanguning basi lsp); 2 wadhah kinang.

jose

bngs. sutra alus.

jua

1 bae, mung; 2 uga.

juadah

1 pangan kang digawe sangu; 2 jadah.

juak (-juak) pangiring

panakawan.

juak

dijuakkan: dibèbèr tmr. layar.

jual

adol; berjual: dodol; berjual beli: dol tinuku; dijual: didol.

juandang

(bujang-): ar. lêlêmbut kang njalari siyaling wong ngabotohan.

juang

berjuang: 1 tarung (tmr. kewan kang gêdhe lsp); 2 rêbut mênang ngudi panguripan lsp; perjuangan: tarung (rêbut mênang).

juang-juang

1 omah-omahan cilik ing prau; 2 gêgodhongan dianggo panulak.

juar

wit johar.

juara

1 juru misah ing kalangan jago; 2 pramugarining wong duwe gawe; 3 kampiyun.

juaran, joran

walêsan (garan pancing), garan pompa lsp.

jubah

(baju-): jubah.

jubin

jubin.

jubung

aling-aling (singgêtan) ing prau.

jubur

jubur.

judas

wong cidra, ora têmên.

judi

ngabotohan; dijudikan: dianggo ngabotohan; penjudi: botoh.

juga

I uga; 2 mêksa (kanggo pambangêt), up. tiada juga datang (mêksa ora têka).

jugi, jogi

jogi (pandhita Hindu).

juih

nêkuk mangisor tmr. kucu, ndoblèh tmr. lambe.

juita

endah warnane.

jujai

dijujai: dikrocok panah, diudani mimis.

jujat

ngala-ala, nyatur.

jujuh

tanpa kêndhat, nggrêjih tmr. udan.

jujur

I patukon (pawèwèh) marang wong tuwane calon bojo. II jujur, têmên.

jujut

dijujut: didudut, disêndhal tmr. pancing; dijujut-jujut: dirêrimuk, diglêmbuk.

jukul

ar. tamba lara panas.

julai

1 pucuking pang (lung, gragèh lsp); 2 têtuwuhan rambat; menjulai: nggubêd, mrambat tmr. têtuwuhan lsp.

julang

menjulang: 1 munggul, katon mêncungul: 2 linggih (nênunggang) ing githok; dijulang: dipanggul, diumbulake ing ombak tmr. prau.

julangan

bngs. kêmladheyan.

julat

sawatara dohe (ambane, suwene); sepenjulat peluru: sapêmbêdhil: sepenjulat mata: sapandêlêng.

juli

joli.

juling

1 mèncèng, rada miring; 2 kera tmr. mata; menjuling: mlerok.

julir

bngs. cêmpuling.

julung

julung; kejulungan: kacilakan.

julur

menjulur: 1 nggêjodor ut. slonjor tmr. sikil; 2 mulung diajokake tmr. tangan; 3 mêtu nlolor saka ing lèng lsp; 4 mèlèd tmr. ilat; dijulurkan: 1 dikêjojorake ut. dislonjorake tmr. sikil; 2 diulungake maju tmr. tangan; 3 diwêtokake nlolor tmr. tlale lsp; 4 dièlèdake tmr. ilat.

julur-jalar

pating tlolor, pating gluyur, mlêbu mêtu.

Juma'at

dina Jumuwah.

Jumadi'lachir, Jumadi'lawal

Jumadilakir, Jumadilawal.

Jum'at

1 dina Jumuwah; 2 (se-) pitung dina.

jumbai

gombyok, rompyo-rompyo.

jumlah

gunggung, kèhe; dijumlahkan: digunggung, dipetung kabèh.

jumpa

berjumpa: kêtêmu, kêpêthuk; menjumpa: nêmahi lêlakon, mrangguli.

jumpul

ar. iwak sagara.

junjang

jung (ukuran palêmahan).

junjung

dijunjung: 1 disunggi, dipundhi-pundhi diajèni bangêt; 2 ent. dièstokake tmr. piwulang, dhawuh lsp;

--- 80 ---

junjungan pêpundhèn.

junub

isih ragêd (mêntas cumbana lsp).

junun

majênun.

juntai

berjuntai: sèngklèh, gumantung nglèmbrèh.

jung

prau jong.

jungkat

ut. menjungkat: njêngat miring; terjungkat: miring njêngat tmr. jrambah lsp; jambatan jungkat: krêtêg gantung.

jungkat-jungkit

gênti njêngat sasisih.

jungkit

menjungkit: njêngat munggah, njênthar tmr. buntut.

jungur

congor, cucuk (apa-apa kang lancip).

juragan

1 juragan; 2 lêlurahing prau.

jurai

ombyokan rambut, wowohan lsp.

juran

walêsan.

jurang

jurang.

juri

juru ngadili (ing kongkrus lsp).

juring

suwekan, sêbitan.

jurit

pêrang; penjurit: prajurit.

jurnalis

jurnalis, wartawan.

juru

I juru, tukang, wong kang ahli. II menjuru: moncol, mongol; penjuru: pojok mênjaba.

juru-bahasa

juru basa.

juru-batu

punggawa prau tukang njajagi sagara.

juru-mudi

juru mudhi.

juru-rawat

juru ngupakara wong lara.

jurus

I jurus pandak: sadhela; jurus panjang: rada suwe: berjurus-jurus: lêt sadhela-sadhela; sejurus: sadhela. II jurus (ing pêncak).

jurusan

ênêr, paran, keblat.

juru-terbang

juru nggêgana.

juru-tinggi

lêlurahing mantrus.

juru-tulis

carik.

juru-warta

juru kabar.

justa

goroh.

juta

yuta.

justru

kapinujon, kêbênêran.

juz

jus (bab ing Kor'an).

K

ka'abah, ka'bat(u'llah)

mêsjid ing Mêkah.

kabab

cacahan ut. bakaran iwak daging.

kabal

kêdhot, atos; 'ilmu kabal: ngèlmu kêdhotan (katosan).

kabar

kabar, pawarta; tiada kabar akan dirinya: ora eling; kc. khabar.

kabil

berkabilan: ngulat-ulatake, ngrêksa.

kabinet

kabinèt (kanayakan).

kabir

I mengabir: nggèyèt (nyangkut) tmr. wêlah. II agung, kuwasa (sipating Allah).

kabisat

(taun-) taun wuntu.

kabit

bajingan, bangsat.

kabu-kabu

kapuk, kawul.

kabul

kabul (kalêksanan, dililani); dikabulkan: dikabulake, dililani, dilêksanani, dituruti panjaluke lsp.

kabung

I 1 bngs. sêrban putih dianggo tandha kasusahan; 2 ukuran dawa tmr. bakal ± 1½ dhêpa; berkabung: manganggo sêrban (krudhuk) putih tandha lagi nandhang susah. II arèn.

kabur

I blawur, lamat-lamat tmr. pandêlêng. II bablas, minggat.

kabus

ora cêtha up. gunung saka kadohan lsp.

kabut

pêdhut, ampak-ampak, ent. pêpêtêng; berkabut: kalimput ing pêdhut (ampak-ampak).

kaca

1 kaca, gêdhah; 2 (-muka) pangilon 3 (-mata) kacamata, têsmak.

kacak

1 cakrak, brêgas, umuk (pamèr). II dikacak: disimpar, ditepang.

kacang

kacang (sabangsane); dikacang: dirêncak, didum-dum tmr. jarahan lsp; diperkacang: digêgampang, diêcèh-êcèh, diêmos-êmos.

kacapuri

dalêm gêdhe (ing kraton).

kacar

bngs. pancing cêndhak.

kacau

1 carub; 2 (-bilau) worsuh, carub ora karu-karuan; 3 ent. gêndra, orêg, ora karuan; dikacau(kan): 1 dicarub, diudhêg, diubak; 2 dikisruhi, diorêgake.

kacau(k)an

campuran tmr. basa.

kaci

kaci bngs. mori.

kacip

kacip.

kacu

gambir (dianggo nginang).

kacung

thole (jongos).

--- 81 ---

kada hajat

bêbanyu.

kadam

I batur; kc. khadam. II dlamakan sikil, uga kanggo sêsêbutan padhane paduka.

kadang-kadang

têrkadhang, sok.

kadar

1 ukuran; 2 kaanane, kira-kira mungguhing isine, kakuwatane lsp; dengan kadarnya: kaya samêsthine; sekadar: miturut apa anane.

kademat

bêkti, pangaji-aji; kc. khidmat.

kadi, kali

juru ngadili lumrahe ngiras dadi pangarêping agama.

kadim

1 kuna, wiwit kuna mula; 2 bêcik bangêt.

kadir

mahakuwasa.

kaduk

bngs. suruh; pa'kaduk: wong kang kojur.

kadut

kadut, bagor.

kafal

lapak, slebrak.

kafan

ulêsing mayid.

kafarat

tanpa agama (kapir).

kafiah

kidungan.

kafilah

kapilah (sudagar padha nunggang unta lêlungan bêbarêngan).

kafir

wong kapir.

kafiri

kaya wong kapir.

kafur

kapur.

kaga'

ora.

kagum

kagum, gumun bangêt.

kahar

cikar.

kahin

juru pêthèk (tênung).

kahwa

kopi.

kahwin

ningkah; kc. kawin.

kaidah

pranatan, paugêran, ancêr-ancêr, pathokan, wêwaton.

kaifiat

kaanan, sipat.

kaih

dikaih: dicuthik saka ing papan jênês.

kail

pancing; kail-kail: pancingên; dikail: dipancing.

kain

1 jarit, barang sêmbêt (sêmbagi, bakal lsp); 2 ing têmbung camboran atêgês ar. barang sêmbêt ut. sandhangan, up. kain kêpala (ikêt), kain sarung (sarung); kain baju: sandhang panganggo; kain kotor: 1 jarit rêgêd; 2 nggarap sari; kain nyiur (pokok): tapas.

kais

dikais: dicèkèri, dithakuri.

kaisar

raja gêdhe (kèisêr).

kait

(ut. pengait) ganthol, gèthèl; dikait: diganthol, digènthèl, digathukake sarana cantholan; terkait: kêcanthol, gêgayutan.

kajang

kajang; pekajangan: omah-omahan ing prau nganggo payon kajang.

kaji

mengaji: ngaji, sinau; dikaji: dilèlèr, ditètèr.

kakak

I kakang, mbakyu. II mengakak: nywara kokok pêtok tmr. babon.

kakaktua

1 manuk jaka tuwa; 2 cathut.

kakanda

ingkang raka (kangmas, kakang bok lsp).

kakap

1 iwak kakap; 2 ar. prau.

kakas

dikakas: disiya-siya, dirodapêksa.

kaki

1 sikil, sikilan; 2 kaki (1/12 cêngkal); 3 kanggo wilanganing kêmbang, payung lsp; 4 ing têmbung camboran atêgês peranganing kang ngisor, kayata kaki dian (ajug-ajug), kaki langit (cakrawala).

kaku

1 kaku; 2 wulêd, alod.

kakus

kakus.

kal

ar. takêran bêras (½ cupak).

kala

I wêktu, mangsa; ada kalanya: têrkadhang, sok; surat berkala: kalawarti. II kalajêngking.

kalah

kalah; kc. alah.

kalayak

1 tumitah; 2 wong-wong kabèh; kc. khalayak.

kalakian

nuli, banjur.

kalam

I kalam, pèn. II gunêm, têmbung; bersambutan kalam: wawan gunêm.

kalamu'llah

pangandikaning Allah.

kalang

I sanggan, congkog, cuwak; dikalang: dicongkok, dicuwaki, diplanggrangake tmr. prau; kalangan: planggrangan kayu; terkalang: katon malang. II kalangan: kalangan.

kalap

kêsurupan.

kalas

tali wêlahing prau kang digawe pênjalin.

kalat

ar. iwak sagara.

kalau

manawa, yèn; kalau-kalau: bokmanawa.

kalbu

ati.

kaldu

duduh iwak.

kaleng

blèg, kêmrakas.

--- 82 ---

kali

I ping, kaping; dua kali lima sen: limangsèn ping pindho; sekali: 1 sapisan; 2 babar pisan; 3 bangêt; sekalian: kabèh. II kc. kadi. III kali.

kalikanji

sukêt kalamênta.

kalikausar

barang darbe (praboting omah, dandanan, gawan lsp).

kalimat

têtêmbungan, ukara.

kalimantang

ar. gêndera dawa putih; mengalimantang: awujud kolèt-kolèt dawa mawa warna putih kayata tipak rena.

kalipah

kalipah.

kalis

1 burêng, tanpa cahya tmr. kaca lsp; 2 kalis, ora bisa kêtaman, ora kêna dituturi (ditambani lsp).

kalkausar

barang darbe; kc. kalikausar.

kalkun

pitik kalkun.

kalui

iwak gramèh.

kaluk

êluk, corak lung-lungan.

kalung

kalung

kalut

1 ora karuwan têgêse tmr. gunêman; 2 ent. ora karu-karuwan, ruwêt bangêt.

kamar

1 kamar; 2 rêmbulan; 3 pênding.

kamariah

tahun kamariah: tahun rêmbulan (pangetunge manut lakuning rêmbulan).

kamban

dikamban: diêrut, dicêncang.

kambang

balai kambang, pekambangan: balekambang; mengambang: ngambang, kumambang, nglayang ing awang-awang, wiwit mêncungul tmr. rêmbulan ut. srêngenge.

kambau

bngs. bulus.

kambeli, kameli

ar. bakal kasar kang digawe wulu wêdhus.

kambi

iga-iga (usuk, ruji cêndhela lsp).

kambing

wêdhus.

kambu

I angot, kumat. II kayu kambu: kayu têlu dawa cêndhak digêgêm dikon mbêdhèk êndi.

kambut

bngs. kêba sing digawe pandhan.

kameli

kc. kambeli.

kami

aku kabèh nanging kang diajak gunêman ora katut.

kamil

sampurna.

kamir

ragi.

kamis

Kêmis.

kamisah

kemeja.

kampa

wit rajakumala (sêntolong, wijayakusuma).

kampil

kampil.

kampilan

bngs. klewang.

kampit

kampil.

kampuh

plipidan, lingir, ut. gathukaning barang kang ditêkuk digathukake.

kampung

1 kumpul, klumpukan; 2 desa, kampung, pomahan; berkampung: nglumpuk, ngumpul; dikampungkan: diklumpukake, dikumpulake.

kamu

kowe kabèh.

kamus

bausastra.

kan

I blabag nyongat ing canthiking prau. II wancahane bukan; 2 rak, jêr.

kana

gelang kana: gêlang mas kandêl.

kanak-kanak

bocah cilik.

kanan

têngên; menganan: manêngên.

kanang

wit kêndhal.

kancah

I 1 têkêm(an), gêgêm(an); 2 prangkul; kancah peperangan: glanggang pêrang. II tlawah; kc. kawah.

kancap

kêbak lubèr.

kancil

kancil.

kancing

1 (ut. pengancing) kancing lawang lsp; 2 (ut. kancing baju): bênik.

kancung

lodhong bumbung.

kancur

ar. manuk.

kancut

jarit lsp; dianggo cawêt lsp.

kanda

ingkang raka; kc. kakanda.

kandang

1 kandhang (gêdhogan, pranjèn lsp); 2 papan kang dipagêri mubêng, kalangan ing rêmbulan ut. srêngenge, pagêr mubêng têmu gêlang.

kandas

kambah lêmah, kandhas; ent. ora olèh gawe.

kandi

kandhi.

kandil

diyan, ting.

kandis

bngs. pêlêm alasan.

kandul

dikandul: 1 ditrap ut. ditalèni awangun engkol-engkol; 2 dicancingake, dicêkakake ut. dilunthung sathithik tmr. layar lsp.

kandung

1 kanthong(an), bungkus (wadhah bayi); berkandung, mengandung: ngandhut (mêtêng); dikandung: 1 digembol, dikandhut (ent. diêtêngake);

--- 83 ---

2 dimot, diwêngku; saudara sekandung: sadulur tunggal bapa biyung; kandungan: 1 kandhutan, gembolan; 2 wêtêngan, bayi ing wêtêngan.

kang

I kêndhali; kc. kekang. II tong ut. bak wadhah banyu.

kangka

pangkalan kangka: papan kanggo ngunggahake momotan gambir, mrica lsp.

kangkang

1 mênga njêblag tmr. lawang lsp; 2 mêkangkang, mbêgagah; mengangkang: mbêgagah.

kangkung

I kodhok kongkang. II kangkung.

kangsa

waja; kc. gangsa.

kangsar

ar. wit; belalang kangsar: gangsir.

kangsin

benggoling durjana, sêpiyun.

kanisah

mêsjid Yahudi.

kanjang

bêtah, tahan.

kanjar

I bngs. golok. II berkanjar: kêkanjar, nanjak-nanjak jêjogedan.

kanji

kanji, sêkul.

kantan

ar. têtuwuhan.

kantang

asat ut. cêthèk tmr. dalaning prau.

kantung, kantong

kanthong(an).

kapa-kapa

kajang lsp. aling-aling ut. payon tambêlan ing prau.

kapah

terkapah-kapah: 1 gragapan kagèt; 2 mêgap-mêgap ngarêpake mati.

kapai

(ut. terkapai-kapai) klèmbrèh-klèmbrèh tmr. gêndera, lsp.

kapak

kampak, wadung.

kapal

kapal (prau gêdhe); kapal korek: prau kêruk; kapal udara (terbang) montor mabur; kapal sakit: kapal kanggo ngêmot wong kang kêtaton; kapal dagang: kapal dagang; kapal induk: kapal babon (kanggo nggawa montor mabur); kapal pemburu: kapal pamburu; kapal penjelajah: kapal pêrang kang bantêr; kapal penempur: kapal pêrang gêdhe; kapal pengangkut: kapal momotan; kapal penyapu ranjau: kapal kanggo ngrêsiki bom kambang; kapal selam: kapal silêm.

kapan

I (kain-) ulês ut. buntêl mayit; dikapani: diulêsi tmr. mayit. II kapan.

kapang

I (ut. terkapang-kapang) kampul-kampul ora olèh angin tmr. prau. II ar. kewan sagara kang ngrusak kayu.

kapar

rusakan omah, prau lsp. kang kèli ing kali; berkaparan: pating glethak, pating slengkrah; dikaparkan: diglethakake.

kapas

kapuk, kapas.

kapi

kerekan, katrol.

kapilah

sudagar-sudagar lungan bêbarêngan; kc. kafilah.

kapir

kapir.

kapis

ar. keyong sagara.

kapista

wong ala.

kapit

rewang, kanca, pambantu.

kapitan

kapitan.

kapuk

I kapuk. II bngs. tompo.

kapur

1 gamping; 2 (-mati) ênjêt; 3 (-Belanda) kapur; 4 kênyèh (wilanganing kinang); dikapuri: dilèlèti ênjêt, dilabur; dikapurkan: diracikake kinang; pekapuran: wadhah ênjêt, pangobongan gamping.

kapur barus

kampêr.

kapur masak

labur.

kapur-sirih

kinang; sekapur-sirih: sapanginang.

kapur tohor

gamping mêntah.

kara

I mung, mligi (tanpa apa-apa);sebatang kara: ijèn thil. II ut. kacang kara: kara.

karabat, kerabat

krabat, sanak sadulur.

karah

blêntong ut. plênik tumèmplèk ing untu, godhong lsp. klêbu ewoning lêlara.

karah-karah

kolongan wêsi ing tiyang gandhèng karo layar.

karam

1 kèrêm; 2 ent. nandhang kacilakan, rusak tmr. nagara lsp.

karang

I 1 (batu-) karang, padhas ing sagara; 2 (sakit-) lara watunên ing ginjêl; karangan: 1 lapisan ing pamêlikan; 2 papan kang akèh karange. II dikarang(kan): dikarang, dianggit, dironce; karangan: karangan, gubahan, oncèn; pengarang: juru ngarang.

karap

suri ing panênunan.

karar

jênjêm têntrêm ênggone dêdunung, krasan.

--- 84 ---

karas-karas

ar. panganan.

karat

I têtaining wêsi lsp; berkarat: têtainên; karatan: barang kang wis tainên. II karat (murnining êmas, boboting intên).

karau

dikarau: dikaru, diudhêg, diubak.

karet

karèt.

karena

karana, sabab, jalaran; karena Allah: krana Allah (lêlahanan).

kari

kare.

karib

supêkêt, rakêt tmr. pamitran ut. pasanakan.

karih

dikarih: diudhêg tmr. jangan lsp.

karil

truwèlu.

karim

luhur bêbudène.

karkum

sèkrêtaris, juru tulis.

karu

dikaru: disêlani (ditronjol) gunême.

karunia

sih kawêlasan, ganjaran; dikaruniai: disihi, diganjar.

karung

karung (goni, kadut); karung-karung: bungkus (kanthongan bayi).

karut

ora karuan (ruwêd, kisruh); dikarut: ditindakake awag-awagan bae.

karut-marut

kisruh ruwêd ora karuan.

kasa

kain kasa: bngs. mori alus ngangrangan.

kasad

sêdya, ancas, maksud.

kasai

bngs. luhur ut. borèh (mangir).

kasam

perangan ut. bagean.

kasap

kasap, kasar tmr. panggrayangan.

kasar

kasar.

kasau

usuk.

kasemat

pasulayan, cêcongkrahan, pêpadon.

kasih

1 (-akan) trêsna ut. asih marang; 2 (-sayang) wêlas-asih; 3 awèh, wèwèh; terima kasih: nuwun; minta kasih: njaluk pangapura; kekasih: kêkasih; berkasih-kasihan: sih-sinihan, trêsna-tinrêsnan; dikasih: 1 (ut. dikasihi) disihi, ditrêsnani; 2 diwènèhi; kasihan: wêlas, mêmêlas, mêsakake; dikasihani: diwêlasi.

kasim

gêbirên; dikasim: digêbiri.

kasip

kasèp.

kasur

kasur.

kasut

1 kasut, cênela, sêpatu; 2 tapêl jaran; 3 blêngkêr rodha.

kasrah

ar. sandhangan ing tulisan Arab (baris dibawah).

kasta

gêgolonganing wong (satriya, sudra, brahmana, wesya).

kata

têmbung, têtêmbungan, gunêm; berkata: clathu, gunêman; dikatakan: 1 ditêmbungake (dikandhakake, disêbut, diarani); 2 (ut. diperkatakan) digunêm, dirasani, dirêmbug; dikata-katai: diujar-ujari; perkataan: 1 têmbung, têtêmbungan; 2 crita; sekata: mupakat, sarêmbug; tiada terkata-kata: nggêglêg (ora bisa gunêman).

katai

kate, cilik cebol.

katak

kodhok; katak puru: kodhok mbêngkêrok.

katam

katam, tamat.

katan

têtak; kc. khatan.

katang-katang

1 bngs. kêba ut. kranjang cilik; 2 kêkatang tmr. têtuwuhan ing pasisir.

kati

kati.

katib

I kêtib; kc. khatib. II jurutulis; panulis.

katifah

bludru; babud.

katik

kate, kunthing.

katil

kathil (paturon).

katir

katir (ing prau).

kat'istiwa, kattu'listiwa

garis têngahing jagat.

katlum

pojoking bètèng (pangungakan).

katuk

dikatuk: dithothok tmr. lawang lsp.

katung

terkatung-katung: kumampul kambang-kambang.

katup

(ut. terkatup) minêb, tumutup rapêt, mingkêm, pulih rapêt; gelap katup: pêtêng sumpêk (ndhêdhêt); dikatupkan: diinêb (ditutup) rapêt, diingkêmake.

kattan

mori putih.

kau

kowe, kok.

kaul

kaul, nadar; berkaul: kaulan; dikaulkan: dikauli.

kaum

bangsa, gêgolonganing sanak sadulur lsp.

kaus

I sêpatu, sêtiwêl. II kaos.

kaut

dikaut: dirauk, dirakup.

kawah

tlawah, jèdhi, kawah.

kawal

wong jaga (tungguk); berkawal: jaga, tungguk; dikawali: dijaga.

--- 85 ---

kawan

1 rewang, rowang kb. mungsuh; 2 kanca; mitra; 3 pangiring, batur; 4 grombolan, golongan; dikawani: dikancani, direwangi; sekawan: sagrombolan, sagolongan.

kawat

kawat; kabar kawat: tilgram; dikawatkan: ditilgramake.

kawi

1 (bahasa-) kawi; 2 sêkti, linuwih.

kawin

laki, rabi, ningkah; isi kawin: tukon, pawèwèh marang wong tuwane calon pangantèn wadon; mas kawin: mas kawin; kawin mawin: babagan laki rabi; dikawinkan: diningkahake, diomah-omahake.

kawit

gêgayutaning pasaduluran.

kaya

sugih, orang kaya: 1 wong sugih; 2 ar. sêsêbutaning wong kang rada luhur; kekayaan: kasugihan.

kaya-raya

sugih ndrêbala.

kayal

wêdharaning Pangeran (ing pangimpèn).

kayangan

kayangan.

kayap

bngs. borok, bêngkoyok.

kayau

I dikayau: digagapi ut. digogohi tmr. barang kang ana ing banyu. II mengayau: nigas gulu (kaya carane wong Dhayak).

kayu

I 1 kayu (cagak, glondhongan lsp); 2 (pohon kayu, pokok kayu) wit; kayu-kayuan, kayu-kayan: kêkayon, wit-witan; kayu api: kayu obong; kayu manis: kayu lêgi; kayu palat: piranti dianggo njêpit driji minangka paukuman. II kayuh, êmblog, puk.

kayuh

(ut. pengayuh) wêlah; berkayuh, mengayuh: mêlahi; dikayuhkan: diwêlahi.

kazab

goroh.

kazanah

rajabrana, gêdhong rajabrana; kc. khazanah.

kebabal

babal.

kebah

gumrobyos kringête.

kebaya

klambi gêmbayak.

kebayan

nenek kebayan: nini-nini (ing crita).

kebal

kêdhot, atos, digdaya.

kebam

putih sêmu biru kaya timbêl.

kebambam

bngs. pêlêm (kwèni).

kebas

I suda rungon. II dikebas: dikêbut-kêbutake supaya ilanga rêgêde tmr. jarit lsp.

kebat

dikebat: diêrut, diblêbêd, digodhi.

kebuli

(nasi-) sêga gêbuli.

kebun

kêbon, pakêbonan, patamanan. palêmahan kabudidayan; berkebun, nênandur ing pakêbonan.

kebur

dikebur: dikêbur.

kebut

kêbut, sulak.

kecambah

kêcambah, thukulan wiji.

kecap

I kêcap; mengecap: kêcap-kêcap, ngêcapi, ngicipi. II kecap.

kecapi

1 bngs. clêmpung; 2 woh pijêtan (kokosan).

kecek

1 gunêman, omong; 2 ngujêg njêjaluk; dikecek: dirimuk; diapusi kanthi têmbung manis.

keceng

kincêr; mengeceng: ngincêr.

kecewa

1 gêla, kagol, cuwa, kuciwa; 2 kêwirangan.

kecil

cilik; kecil hati: lara atine (nêpsu).

kecipak

kêcopak (swaraning banyu).

kecoh

ut. berkecoh: gumêdêr rame (pêpadon lsp).

kecong

dikecong: diapusi.

kecuali

kêjaba; dikecualikan: dijabakake.

kecubung

kêcubung.

kecuh-kecah

tansah ribut (tumandang ing gawe, ubêg, usrêg).

kecundang

kalah.

kecup

dikecupi: dicucupi, diambung.

kecut

1 kisut njêngkêrut; 2 (-hati) wêdi, miris, jirih; pengecut: jirih, wêdèn.

keda

kêda.

kedadak

lara mutah ngising.

kedah

bngs. kala kanggo masangi gajah.

kedai

warung, toko: berkedai: marung, dodolan.

kedal

bêlang-bêlang ing tangan ut. sikil.

kedal anjing

bngs. lara budhug.

kedang

nggêjojor (tmr. tangan) nyongat tmr. tumbak; dikedangkan: digêjojorake, dicongatake.

kedangkang

kupingan ing pêsating bêdhil.

kedangsa

ar. jêruk.

kedaung

kêdhawung.

kedap

kêkêr ut. kêdhut tmr. tênunan.

kedar

kc. kadar.

kedau

mengedau: mbêngok njaluk tulung

--- 86 ---

lsp.

kedek-kedek

megol-megol.

kedekik

bngs. uyah kanggo tamba untu.

kedelai

(kacang-) kêdhêle.

kedempung

swara blung, plung, jlung.

kedera

bngs. blanak.

kederang

têgêran, têgêrang.

kedi

wong lanang solah tingkahe kaya wong wadon utawa wong wadon kaya wong lanang.

kedidi

manuk burcèt.

kedik

I (mata kedik) bngs. pancing gêdhe. II mengedik: njêgèk.

kedok

topèng.

kedombak

ar. wit.

kedondong

kêdhondhong.

kedu

wit kêdu.

kedudut

cêthil (gêmi) bangêt.

kedul

bngs. bal sing digawe kayu ut. sungu.

kedung

kêdung; kc. lubuk.

kedut

lêmpitan, wiron, jêngkêrut ing kulit lsp.

kehel

mlethot tmr. kolongan, canthelan lsp. terkehel: kêsliyo.

kehendak

karêp; dikehendaki: dikarêpake.

kejai

mengejai: ngulêt.

kejam

1 mêrêm dhipêt, rapêt tmr. sambungan; 2 ent. wêntalan, ora prê-.

kejamas

jamas, kramas.

kejang

kêjêng, kaku tmr. tangan, lsp. kejang mulut: blangkêmên.

kejap

kêdhèp; sekejap: sakêdhepan, sadhela.

kejar

berkejar-kejaran: oyak-oyakan; dikejar: dioyak, ditututi.

kejat

1 krasa kiyu (kaku); 2 madhêt bangêt.

kejer

ar. dhuwit (1/10 reyal).

keji

ala, nistha, saru, lekoh; dikejikan: dianggêp saru, dicêcamah, dirèmèhake.

kejip

kêdhèp; kc. kejap.

kejora

lintang panjêr esuk.

keju

kêju.

kejur

nggêjojor kaku, ngêcêcêng.

kejut

kêdhut, kagèt; dikejutkan: dikagètake; kejut-kejutan: kagetan; terkejut: kagèt.

kekah

I dikekah: diorak-arik, dicokèr tmr. gêni lsp. II ar. bngs. kêthèk.

kekal

ora owah, lêstari, langgêng; berkekalan: lêstari; dikekalkan: dilêstarèkake.

kekang, kang

kêndhali.

kekar

ambyar (mari kêmpêl), mêkar, mêgar; dikekar: diambyarake.

kekasih

kêkasih.

kekas

mengekas: cêcèkèr.

kekat

1 godhong kang kèli; 2 ing têmbung camboran mratelakake rob lan surud.

kekau

tangi jênggèlèk gragapan.

kekelang

congkog (dalaning wong laki rabi).

kekek

1 bngs. manuk nori; 2 kelekan klambi.

kekel

cêthil bangêt, bêdhidhil.

kekok

kikuk, kidhung, jiguh.

kelabat

wit klabêt.

kelabau

ar. iwak kali.

kelabu

klawu; burung kelabu: cangak awu.

keladak

êndhêg-êndhêg.

keladau

dikeladau: dirêksa, dijaga.

keladi

talês, kimpul.

kelahi

berkelahi: tukaran, padon, kêrêngan; perkelahian: kêrêngan.

kelak

ing têmbe; kelak kemudian: ing têmbe buri.

kelakar

mbanyol, sêmbranan.

kelalang

bngs. kêndhi gogok.

kelam

pêtêng; kelam kabut: pêtêng ndhêdhêt; pengelaman: rêp pêtêng.

kelamarin, kemarin

wingi; kemarin dahulu: wingènane.

kelambit

codhot.

kelambu

klambu.

kelambur

jêkêthut, pating klinthing tmr. kulit.

kelamdan

bumbung wadhah kalam.

kelamin

jodho (lanang wadon); berkelamin: jêjodhoan.

kelamkari

ar. sêmbagi kêkêmbangan.

kelana

wong ngumbara.

kelandara

(-jantan, -perempuan): tampar kang dianggo ngêrut kayu ing layar kaolèhake tiyang.

kelanit

dikelanit: dibuwang marga wis

--- 87 ---

ora kanggo.

kelang-kelok

menggak-menggok (engkol-engkol) tmr. garis.

kelang

congkog; kc. kekelang.

kelangkang, kelengkang

plêngkang (antaraning jangkah).

kelapa

krambil.

kelar

gèrèt, gêthakan; dikelar: digèrèt, digêthaki.

kelara

anak iwak sêmbilang.

kelarah

bngs. cacing kang mangani kayu.

kelarai

kothakan ut. dham-dhaman ing tênunan, dondoman lsp; kain kelarai: kêpêr; dikelarai: 1 dianam (dikêmbangi) wangun dham-dhaman; 2 dianam (disindhêti) tmr. pinggiraning nam-naman (tênunan lsp).

kelas

I dikelas: dikongsèng sêdhela. II mengelas: antêng tmr. banyu sagara (ora rob ora surud). III kêlas, pangkat.

kelasah

gropok, bêbrêg.

kelasi

mantrus.

kelat

I tampar panggulungan layar; dikelatkan: digulung tmr. layar. II sêpêt tmr. rasa.

kelati

kacip.

kelawar, kelelawar

lawa.

kelayu

wit klayu.

kelebet

nglangkib; dikelebetkan: dilangkibake.

kelebu

kèrêm, amblês ing banyu.

kelebuk

bngs. wit prèh.

kelebut

klêbut.

keledai

kuldi.

keledang

ar. wit uga diarani nangka pipit.

keledar

berkeledar: 1 siyaga ing bêbaya; 2 klintêran golèk pangan lsp.

keledek

kêtela.

kelek

dikelek: 1 diindhit, dicangklèk; 2 (-ambin) diêmban; kelek-kelek(an): 1 tangananing kursi; 2 lendheyan, sendhehan, tembok cêndhèk kanggo singgêtan.

kelakati

kamitêtêp (ar. kewan).

kelakatu

laron.

kelelap

klêlêp.

kelelawar

lawa.

kelelot

dikelelotkan: diêlêd-êlêdake ilate (ngisin-isin).

kelemayar

wrêna.

kelemayuh

1 ar. lêlara njalari bosoking kulit; 2 ar. wit.

kelemarin

wingi.

kelembaja

mêndhung.

kelembahang

ar. têtuwuhan.

kelembai

bngs. pêri ut. siluman.

kelembak

klêmbak.

kelembuai

bngs. keyong sagara.

kelembung

mlêmbung; kc. gêlêmbung.

kelemping

nglèmbrèh, kopèk tmr. susu.

kelemumur

sindap.

kelenjar

klênjar, klanjêr.

kelengkang

plêngkang (antaraning jangkah).

kelengking

bngs. cangak.

kelentang, kelenting

swara crang, cring, thing.

kelenting

klênthèng.

kelentit

itil.

kelentung

swara thung, dhung.

kelenung

swara nung, nong.

kelepai

kèplèh-kèplèh (tmr. kuping lsp), nglèmbrèh tmr. gêndera lsp. dhèngklèh tmr. tangan, sungu lsp.

kelepak

1 kèplèh-kèplèh, gondhal-gandhul 2 swara pok, tlêpok.

kelepet

plipidan (lêmpitan) rada gêdhe.

kelepik

swara tlèpèk, plèk.

kelepit-kelepai

nêkuk kèplèh-kèplèh.

kelereng

kênèkêr.

kelesa

1 mbelot, sajak êmoh, mengkak-mengkok. 2 ar. iwak loh.

kelesek

kulit gêdêbog.

keletah

kakehan wiraga (tmr. solah, gunêm lsp).

keletak, keletuk

swara klêthèk, klathak, thuk.

keletang, keletung

swara klinthing, klonthang, kêncrang, jrèng.

keletar

gêtêr, orêg, ndhrêdhêg.

keletik

kogèl-kogèl.

kelewang

klewang, berang.

keli

iwak lele.

kelibang

byung-byungan tmr. laron, lalêr lsp.

kelibat

I wêlah kiwa têngên nganggo enthong-enthongan; mengelibat: mêlahi. II terkelibat-kelibat: kolèt-kolèt, kruwêl-kruwêl; [kru...]

--- 88 ---

[...wêl-kruwêl;] terkelibat dalam perang: katut mèlu pêrang.

kelinci

ar. woh sok dianggo dhirdhiran; uga atêgês dhir, kênèkêr.

kelih

mengelih: ngingêtake, ndêlêng.

kelik

mengelik: mêndhak ngendhani ut. nangkis.

kelik-kelik

araning kewan êntup-êntupan.

kelikir

1 kolongan ut. alèn-alèn; 2 (batu-): krikil.

keliling

sakubênge; berkeliling: mubêng; sekeliling: sakubênge; dikelilingi: dikubêngi, dikêpung.

kelim

plipidan; dikelim: diplipid.

kelinci

truwèlu.

kelindan

I ular-ular (bolah kanggo ndondomi), klindhèn (tali jantra). II gêlêm ora-ora.

kelintang

klênthang.

kelintung

gêntha kayu (digandhulake ing gulu sapi, kêbo lsp).

kelingking

jênthik.

kelip

kelip ut kêdhèping mata; berkelip (-kelip): kêlip-kêlip, kêthip-kêthip; sekelip mata: sakêdhepan, sadhela.

kelipar

mlèsèd tmr. gêgaman ditamakake.

kelir

kêlir.

keliru

klèru, salah.

kelis

nyongat, moncol; dikeliskan: disampar nganggo pucuking driji; mengelis: kêjèp-kêjèp.

kelisa

1 greja; 2 kc. kêlisah.

kelisah

I kacang kelisah: kacang botor. II mengelisah: klisikan, ora jênjêm; kc. gelisah.

kelise

klise.

kelit

berkelit: nylimpêd, umpêdan; dikelitkan: diumpêdake.

kelitah

banyak kelitah: kakehan pratingkah.

keliti

obengan (sindik) kêmudhi.

kelitik

wayang kelitik: wayang klithik.

kelocak

blongsong, buntêl; kc. kelopak.

kelodan

panah kelodan: ar. gêndhewa.

kelok

têtikungan (engkol-engkol) tmr. garis lsp.

kelola

dikelola: ditindakake; tiada terkelola: ora kêna ditindakake.

kelompang

1 jongkang; 2 kopong kothong.

kelompok

klumpuk, pêpanthan, gêgrombolan.

kelong

bngs. wuwu gêdhe.

kelonet

sekelonet: saimêt (sathithik bangêt).

kelongkong

cêngkir ênom.

kelongsong

blongsong woh ut. wit (kyt. klobot, clumpring lsp).

kelontang

bngs. goprak.

kelontong

1 klonthong; 2 bakul ojogan.

kelopak

blongsong, tutupan, anthok; kelopak bunga: slaga; kelopak buluh: clumpring; kelopak mata: tlapukan.

kelorak

klurak ut. krurak.

keloyak

thèthèl, nglênyêm, nglonyom; kc. koyak.

kelu

bisu; mengelu: mbisu; terkelu: cêp klakêp ora bisa gunêman.

keluai

musang keluai: luak.

keluak

kluwak.

keluan

kêluh (tampar ing irung sapi lsp); dikeluani: dikêluhi.

keluang

kalong.

keluar

mêtu; dikeluari: diwêtoni (ditandhingi tmr. mungsuh); dikeluarkan: diwêtokake; keluaran: 1 wêton; 2 (orang-) wong nênêka saka manca; 3 (perkara-) prakara liya; kc. luar.

keluarga

kulawarga.

keluat

luwang panêpèn; kc. khalwat.

kelubi

ar. wit bngs. pêlêm.

kelubung

dikelubung(i): dikrukub, dibuntêl, ditutupi.

keluh

(-kesah) pasambat, pangrêsula; mengeluh: sêsambat, ngrêsula.

keluk

tikungan, lêngkongan, luk-lukan.

keluli

waja.

kelulu

tiada berkelulu: tanpa nalar.

kelulut

ar. tawon.

kelum

lambe ut. jêbèbèhing wadhah kang nêkuk manjêro.

keluna

ar. pala pêndhêm.

kelung

mbêngkêluk (nêkuk) ing têngah; dikelungi: 1 dikalungi ing sampur lsp; 2 dikêpung.

kelupa

dikelupai: dilalèkake, ora eling marang: kc. lupa.

kelupas

dikelupas: diklocop, diklèthèki: kc. kupas.

--- 89 ---

kelurut

canthêngên: kc. lurut.

kelus

wis diklècèpi kulite, wis dikêlèti.

kelusuh-kelasah

ngosèk (klisikan) ora bisa turu.

kemal

kluwus-kluwus tmr. sandhangan lsp.

kemala

musthika (kang akèh kasiyate).

kemalai

kc. lunglai.

kemam

dikemam: diêmut, dikêmbêng.

kemanakan

kêponakan.

kemang

1 kêmamang; 2 ar. wit lan woh.

kemangi

kêmangi.

kemap

ar. wit (kayu).

kemarau

ngêrak, garing bangêt, asat bangêt; musim kemarau: mangsa kêtiga; berkemerau: nawu banyu ing prau.

kemari

mrene; kc. mari.

kemarin

wingi.

kemaruk

kêmaruk, maruki.

kemas (-kemas)

ringkês, kang wis ditata ringkês (dibuntêli lsp); barang kemas-kemas: barang kang ringkês (akèh ajine); berkemas-kemas: tata-tata mêmbuntêli lsp.

kemat

krênah, guna gawe.

kemau

bngs. terong.

kemah

omah-omahan motha.

kembayat

gêmbaya.

kembal

kanthong ut. cêpukan wadhah jimat lsp.

kembali

bali.

kemban

kêmbên.

kembang

1 mêgar: 2 kêmbang: mengembang, berkembang: mêgar, mêkar. kaya kêmbang: dikembangkan: 1 diêgarake; 2 ent. digiyarake tmr. agama lsp.

kembar

kêmbar, sawitan; dikembari: 1 dikêmbari, ditandhingi; 2 disawiti; 3 direwangi, diiloni.

kembara

mengembara: ngumbara, lêlana.

kembera

mubal tmr. gêni.

kembili

gêmbili.

kembiri

gêbiri, gêbirèn; dikembirikan: digêbiri.

kemboja

wit sêmboja.

kembok

bngs. kobokan.

kembu

kêpis.

kembunai

sêdhêngan tmr. dêdêg-piadêg; kc. rembunai.

kembung

kêmbung, mlêmbung, mbêdhudhug, mlêndhung.

kemeja

klambi kêmêjan.

kemejan

bngs. iwak cucut.

kemendikai

sêmangka.

kemendur

kumêndhur.

kemenyan

mênyan.

kemih

uyuh; berkemih: nguyuh.

keminting

kêmiri.

kemis

Kêmis.

kemiri

kêmiri; kc. keminting.

kempa

piranti ngêcap ut. mipit; kempaan: pamipitan; dikempa: dipipit.

kempang

bngs. prau lêsung.

kempang-kempis

mlêmbung mimpês, kêmpas-kêmpis.

kempas

ar. wit.

kempas-kempis

mlêmbung mimpês, kêmpas-kêmpis.

kempik

nggragap.

kempis

1 kêmpès, mimpês; 2 (ut. mengempis) kêmpot, ora gêmbil.

kempit

bngs. klênthing.

kempu

wadhah (bngs. bèsèk) wangun bundêr nganggo tutup.

kempul

ngangsur-angsur tmr. ambêkan.

kempunan

karibêdan, bingung; menanggung kempunan: nandhang karibêdan (rêkasa, kangelan).

kempung

kêmpong, kêmpot.

kempus, kemput

kêmpot.

kemudi

kêmudhi; dikemudikan: dikêmudhèni.

kemudian

1 pungkasan, kang kari dhewe; 2 wasana: 3 (-hari) ing têmbe buri; dikemudiankan: dikèrèkake, ditibakake ing buri.

kemumu

ar. ganggêng sêgara.

kemuncak

puncak.

kemuncup

ar. sukêt.

kemuning

kêmuning.

kemunting

ar. têtuwuhan.

kemut

umad-umêd tmr. cangkêm, nangkêp manèh tmr. êndhut kapidak.

kena

1 kêna, kêtaman ing; 2 trêp, mathis tmr. traping têmbung, sandhangan lsp; kena emas: mangan bêsêl; berkenaan dengan: kang tumrap marang; dikenai: dikênani, ditamani, ditumrapi; dikenakan: 1 dikênakake, ditamakake, ditrapake; [ditrap...]

--- 90 ---

[...ake;] 2 dianggo tmr. sandhangan, ditumrapake.

kenal

1 wanuh, têpung; 2 wêruh (ora pangling); berkenal-kenalan: têtêpungan, wêwanuhan; dikenal(i): 1 diwanuhi; 2 diwêruhi, disumurupi, dielingi; kenalan: têpungan, kawanuhan.

kenan

berkenan (-akan): kapanujon atine, sênêng; diperkenankan: dililani, disayogyani, disarujuki.

kenang

(-akan) eling ut. kangên marang; kenang-kenangan: pangeling-eling, kang dikangêni, terkenang: kèlingan, kangên; pengenangan: pangeling-eling.

kenantan

putih mulus tmr. jago adon.

kenanga

kênanga.

kenapang

wit kêtapang.

kenari

kênari.

kenas

keyong ut. kece asinan.

kencana

emas.

kencang

1 kêncêng (singsêt, manthêng); 2 bantêr tmr. angin lsp; mengencang: bantêr; dikencangi: dikêncêngi, dipanthêng, ditarik kêncêng.

kenceng

1 kêncêng mawa kupingan ut. cêkêlan; 2 bngs. jara.

kencing

1 (air-) uyuh; 2 nguyuh, kencing manis: lara gulanên; dikencingi: diuyuhi; pengencingan: impês (wadhah uyuh).

kendaga

kêndhaga.

kendak

bedhangan; berkendak: bêbedhangan.

kendali

dikendalikan: dikêndhalèni.

kendana

dikendanai: dijaga; diulat-ulatake.

kendara

dikendarai: ditunggangi tmr. têtunggangan; kendaraan: têtunggangan.

kendati

sanajan mêngkono, ewa samono, aja sing.

kenderi

ar. boboting êmas (sasaga).

kendi

kêndhi.

kendit

kêndhit ut. sabuk nam-naman.

kendong

dikendong: digawa srana dibuntêl kacu lsp.

kendung(an)

wit jirak sapi.

kendur

kêndho.

kenduri

kêndhuri, kêndhurèn, slamêtan.

kengkong

turu mlumah sikile kang siji slonjor.

kening

alis.

kenohong

ar. lêlara.

kental

kênthêl.

kentang

(ubi-): kênthang.

kentara

kêtara.

kentas

kc. gentas.

kentung

swara thung; kentung-kentung: kênthongan.

kentut

êntut; daun kentut: sembukan.

kenung

kênong, uga pêpindhaning swara.

kenyal

kiyal, mêndut-mêndut.

kenyam

kênyam; dikenyam: dikênyami.

kenyang

warêg.

kenyir

duwe sir arêp.

kenyit

mengenyit: ngèdhêpi (awèh sasmita).

kenyut

mengenyut: ngênyut.

keong

ar. keyong sêgara.

kepada

marang.

kepah

bngs. tirêm.

kepak

I ut. terkepak: nyêngkrong nêkuk tmr. tangan, sikil. II suwiwi; mengepak-ngepak: kêkablak.

kepal

kêpêl(an), prongkal(an); dikepal-kepal: dikêpêl-kêpêl.

kepala

1 êndhas; 2 ent. perangan kang ngarêp (dhuwur); 3 ent. irah-irahan, bab ing karangan; 4 ent. lurah, pangarêp, panggêdhe; dikepalai: dipanggêdhèni, dipangarêpi; dikepalakan: didadèkake lêlurah.

kepalang

bukan (alang) kepalang: ora sathithik atêgês bangêt, kaluwih-luwih; kc. alang.

kepam

kêpêp kêsuwèn ana ing simpênan.

kepang-kepot

merat-merot.

kepar

ar. iwak loh.

keparat

sêsaji sêmbulihing panêrak.

kepaya

katès; kc. pepaya.

kepayang

kluwak.

kepelaga

kapulaga.

kepek

pèsèk, pesok.

kepeng

gèpèng; kc. keping.

kepet

durung cewok.

kepialu

ngêlu bangêt.

kepiat

ampas krambil.

kepik

dhêkok, lêkok, pèsèk, mlêsêk.

kepil

tumèmpèl, gathuk, gandhèng; dikepilkan: ditèmpèlake, dicancang digathukake (tmr. prau).

kepinding

tinggi.

--- 91 ---

keping

1 gèpèng tipis; 2 kanggo wilanganing apa-apa kang wangune gèpèng tipis kyt. blabag lsp; berkeping-keping: ajur, rontang-ranting: dikeping-keping: dijuwing-juwing, disuwir-suwir.

kepiran

kapiran.

kepis

kêpis; kc. kembu, kumbu.

kepit

kêpit; dikepit: dikêmpit.

kepiting

kêpithing.

kepok

I ar. wadhah bêras wangun bumbungan; lumbung pari. II ut. terkepok: mundur kêplayu.

kepompong

ênthung.

kepot

1 pesok; 2 perot.

kepudang

kêpodhang.

kepuh

kêbak blêdug ut. angin tmr. layar lsp.

kepuk

pesok, mlêsêk, pisêk.

kepul

gêmbulênging kêbul lsp; berkepul-kepul: kumêlun nggêmbulêng tmr. kukus ut. kêbul, mlêndhung tmr. layar, gêgrombolan akèh tmr. wong; mengepul: 1 nggêmbulêng tmr. kêbul; 2 mlêndhung tmr. layar.

kepundan

kawah ing gunung.

kepung

dikepung: dikêpung.

kepurun

jênang sago.

kera

I piranti panênunan sêtagèn lsp. II kêthèk, munyuk.

kerabat

krabat, sanak sadulur.

kerabik, kerabit

suwèk, sêmbrèt; dikerabit: disuwèk-suwèk.

kerabu

krabu.

keracak

kiprah-kiprah (bungah-bungah, jola-jola).

kerah

dikerahkan: dikêrigake; pengerah: wong kang ngêrigake (gêbayan, mandhor lsp).

kerai

kere, gribig.

kerajang

emas kerajang: êmas grènjèng.

kerak

intip.

kerakah

ar. prau.

kerakap

godhong kandêl lan atos tuwuh ing wit.

keramas

bedak keramas: wêdhak wangên.

keramat

1 kramat, suci tmr. kuburan lsp. 2 kuburane wong suci.

kerambil

krambil.

keran

kêrên.

kerancan

mintuna (mimi lanang); kc. belangkas.

keranda

krêndha, tabêla, pêthi mayit.

kerang

kêrang (sarupaning bngs. tirêm, kijing lsp).

kerang-keroh

slingkuhan, ora barès, tmr. gunêman lsp.

kerangga

ngangrang; kc. kerengga.

keranjang

kranjang.

keranji

wit kranji.

kerani

carik, juru tulis.

keranta

bngs. tuma kang mêtune nalikane wong arêp mati.

kerap

I kêrêp; kerap kali: kêrêp, ambal-ambalan. II swara krêmês, krêmus, krêpêk.

kerapai

muk-mukan ing pêpêtêng.

kerapan

balapan sapi (Madura).

kerapas

dikerapaskan: dikêbutake.

kerapis

kc. kerapas.

kerap-kerup

krêmas-krêmus, krêpak-krêpèk.

kerapu

ar. iwak sagara.

keras

1 atos; 2 kêncêng, kukuh; 3 kêras, sêrêng, kêrêng, judhas; 4 bantêr, bangêt; 5 (-kepala, -hati) wangkal, wangkod, puguh; buah keras: kêmiri; keras lidah: alod ilate (rêkasa ênggone gunêman); keras mangkas: atos bangêt; berkeras-kerasan: 1 nyrêmpêng, ngêtog karosan; 2 padu diya-diniya; dikeras-keras: diaya-aya, disrêmpêng; dikerasi: dikêrasi, dipêksa; kekerasan: pêksa.

kerasak

rêrêgêd ing sagara.

kerat

kêthok(an), tugêl(an), iris(an); dikerat: dikêthok, ditugêl, diiris, dilong sathithik; mengerat-ngerat: ngrikiti; sekerat: sakêthokan, satugêl, sairis.

kerat-kerat

ar. lêlara bngs. budhug.

kerau

bakul kerau: bngs. kranjang.

kerawai

ar. tawon.

kerawak

jlarang.

kerawang

krawangan.

kerawat

ulap-ulaping pêthèl.

kerawit

(cacing-), krêmi.

kerayan

pêpês (tmr. tangan, sikil).

kerbat

dikerbat: diêrut, digodhi, disingsêti.

kerbau

kêbo.

kerbuk

dikerbuk: dibolong (dikrokoti lsp); kc. tebuk.

--- 92 ---

kercut

bngs. mendhong.

kerdak

barang darbe (kanggo ngêsorake).

kerdam

swara jlêng, jlung, blêng.

kerdan

aras kerdan: ar. panganan.

kerdil

kunthing, kunthèt.

kerdum

swara jlêng, blung.

kerdut

jêngkêruting kulit.

keredak

rêrêgêd kang garing tumèmplèk up. ing piring lsp.

kerekot

1 cikêr ut. kithing tmr. tangan; 2 njingkrung tmr. têturon.

kerepek

jrangking, criping.

kerepes

mengerepes: ngubrês nggêgolèki, nlusur.

kerepot

pating jêkêthut (pinggêt).

keresek

1 klaras; 2 (ut. kersik) gêsik, wêdhi agal.

kereseng

I ngungkabi sathithik. II nyênggrang.

keresot

jêkêthut (ing bathuk lsp).

kereta

kreta; kereta angin: sêpedhah; kereta api: sêpur.

keretang

ar. iwak loh.

keretot

bungkik, krêngga.

kerempagi

lading panyukuran.

kerenting, kerencang

swara cring, crang.

kerengga

ngangrang.

keri

ar. piranti têtanèn wujude mèmpêr wangkil.

keria

ar. panganan.

keriau

ut. berkeriau: mbêngok, njêlih, gumêdêr.

kerical

pacal kerical: gedibal (ingkang abdi).

keridas

bngs. lara gabag.

keridik

(cecak-) klarap.

kerih

I kerih-kerih: kanthi ngrêkasa, ora sêmpulur. II mengerih: mêre, mbêkèr.

kerik

swara krik; dikerik: dikêrik, dikêrok.

kerikal

bngs. tuwung gêdhe.

kerikam

ar. tênunan kasar.

kerikil

krikil.

kerincing

ar. têtabuhan.

keringat

kringêt.

kerinjal

ginjêl.

kerintil

pating kranthil (prênthil).

kerinting

garingan tirêm, kijing lsp.

kering

garing, aking, asat; dikeringi: disat banyune; dikeringkan: digaringake.

kerip

swara krêpèk; mengerip: ngrêmus, ngrikiti.

keris

kêris; dikerisi: disuduk ing kêris.

kerisi

ar. iwak loh.

kerisik

klaras; kc. keresek.

keristam

ar. mori.

kerit

swara krês, krik, rit, cêkrik.

kerit dayung

bngs. jangkrik.

keritik

dikeritik: dikritik.

keritil

krêngga; kc. kerdil.

keriting

brintik.

keriut

swara gêrêt, kêrut, grêg.

kerja

pagaweyan, pênggaweyan; punya kerja: duwe gawe; bekerja: nyambutgawe; dikerjakan: 1 ditindakake, digarap, ditandangi, dilakoni dicakake; 2 (ut. dipekerjakan) dimêgawekake; 3 (ut. dikerjai) diupakara tmr. mayit; 4 dirampungi (ent. dipatèni, disirnakake); pekerja: wong nyambut gawe; pekerjaan: pagaweyan; sekerja: tunggal pagaweyan.

kerjang

emas kerjang: êmas grènjèng (kanggo dhuwit).

kerkah

dikerkah: dikêmah-kêmah, dimangsa.

kerkap-kerkup

klêthak-klêthuk.

kerkeling

kêling, kêlak kêling.

kerling

plerok; mengerling: mlerok, nglirik.

kermak

bayêm lêmah.

kerna

sabab; kc. karena.

kernai

dikernai: dicacah, diirisi tmr. iwak daging lsp.

kernyau

swara kriyak, krêmus.

kernyih

mringis, mrêngut.

kernying

nyênggrang, nyêntak.

kernyit

mengernyit: njêngkêrut alise kanggo sasmita lsp.

kernyut

swara gêrêt, gêrit, kêrot.

kerobak

pating jêkêthut kêbak gèthèk, tilas tatu lsp.

kerobek

dikerobek: disuwèk-suwèk, dijuwing-juwing.

keromong

kênong, ar. gamelan.

kerong-kerong

ar. iwak sagara.

keroncang

emas keroncang: êmas grènjèng.

keroncong

1 klinthing cilik-cilik ing gêlang lsp; 2 kroncong.

kerongkong(an)

gurung, gorokan, êlêd-êlêd. [êlêd...]

--- 93 ---

[...êlêd.]

kerontang

swara grombyang, jlung; kering kerontang: asat nggêrèng.

keropas-kerapis

1 barang-barang kang ora mbêjaji; 2 barang darbe (kanggo ngêsorake).

keropeng

intip, upil ing tatu lsp: dikeropeng: dithithili intipe ut. upile.

keropok

krupuk, rambak, krècèk.

kerosang

pêniti dhadha.

kerosi

kursi.

kerosok

swara mak krosak, krusêk.

kerotot

pating brocèl (jêngkêrut, glarit).

kerpai

krêga wadhah obat mimis.

kerpak

swara grèpyèk, krèpyèk.

kerpas, kerpis

swara krêpès, krèsèk.

kerpuk

swara grèpyèk, krèpyèk.

kerpus

kêrpus.

kersai

pêra tmr. sêga, mêmpur tmr. tela lsp.

kersani

(besi-) wêsi pulasani.

kersang

1 kêsat, garing; 2 dhaas, têgêrak; 3 garing madhul-madhul tmr. rambut.

kersik

gêsik, wêdhi agal.

kertak

swara rêkêtêk, rêkatak, cêklèk.

kertak-kertuk

pating gropyak (rêkatak, krompyang).

kertang

I glumut, bluthuk. II ar. iwak sagara.

kertap

pating jrethot, jlêdhor.

kertas

dluwang.

kertau

wit bêsaran.

kertik

swara rêkêtêk (krêtêk, cêklik).

kertip

swara krèk, gêrit.

kertu

kêrtu.

keruan

karuwan.

kerubung

dikerubungi: dirubung, dilimputi.

kerubut

dikerubut: dikrubut wong akèh.

keruh

buthêk, uga dianggo ent.

keruing

wit kruwing.

keruit

(cacing-) krêmi.

keruk

swara kruk; dikeruk: dikêruk, dikêrok, didhukir-dhukir.

kerukut

pating clêkunthêr tmr. godhong.

kerumit

mengerumit: ngrikiti; terkerumit-kerumit: grumut-grumut.

kerumun

berkerumun: kêklumpukan rubung; dikerumuni: dirubung.

kerumus

dikerumus: diambung.

keruntung

bumbung dislèwèri dianggo celengan.

kerung

dhêkokan ing sendhok, cawan lsp.

kerut

I jêngkêrut, jêkêthut; mengerut: 1 njêngkêrut, njêkêthut; 2 mêngkêrêd, mungkrêd. II swara grêt, grèk.

kerutu

mengerutu: pating pruntus njêruk purut (tmr. kulit lsp).

kerutup

swara krêtêk-krêtêk.

kesa

kasa, kapisan, sapisan.

kesah

pasambat, pangêsah, pangrêsula, gêrêng-gêrêng.

kesak

mengesak: mingsêd, nêsêk.

kesal

1 njêlu, mangkêl; 2 jêlèh.

kesambi

kêsambi.

kesan

tabêt, tilas, tipak.

kesang

nisèni nganggo driji.

kesat

kasab, mbradhil; dikesat: dikêsut, diusapi, dilapi.

kesateria

satriya.

kesau

rampak lan papak pasahane.

kesek

dikesek: digosok-gosokake tmr. pring mawa blewehan supaya muni, dianggo njontrot manuk.

kesip

mengesip: nêcêp, nêsêp.

kesmak

woh kledhung.

kesot

berkesot: mlaku ngesot.

kesohor

misuwur; kc. mashur.

kesturi

rase, dhêdhês; burung kesturi: manuk bèthèt; tikus kêsturi: tikus clurut.

kesuari

suwari.

kesui

sayah bangêt.

kesuma

1 kêmbang; 2 ent. kang endah, putri lsp.

kesumba

wit sumba.

ketaban

kayu palang sanggan kêmudhi uga diarani kemudi sepak.

ketai

berketai-ketai: ajur ambyar, bosok tmr. bangke; diketai: diprêjit-prêjit, dijur.

ketaya

obor kang digawe pring nganggo damar.

ketak

I swara kêthak. II lêlèkêran (lêlêmpitan) ing gulu lsp.

ketak-ketuk

swara thak-thuk.

ketam

I pasah; diketam: 1 dipasah: 2

--- 94 ---

diênèni; pengetam: ani-ani. II yuyu.

ketambak

ar. iwak sagara.

ketan

kêtan; kc. pulut.

ketanah

ar. wit.

ketap

mengetap: tumutup (mingkêm, nangkêb, nggêgêm) rapêt.

ketapang

kêtapang.

ketar

I gêtar, gêtir. II gêtêr, kêdhêr.

ketara

kêtara.

ketarap

ar. iwak sagara.

ketat

kêmancing (sêrêt) ora kêna didudut.

ketawa

ngguyu; diketawakan: digêguyu.

keti

kêthi.

keti-keti

ar. tawon.

ketiak

kèlèk, cangklakan.

ketial

migêg-migêg (rêkasa lakune marga kêlêmon).

ketiap

ar. prau cilik.

ketiau

ar. wit.

ketib

kêtib.

ketibung

swara mak kriyung (blung).

ketiding

bngs. tenggok wadhah bêras.

ketik

I mengetik: nywara thik-thik, nulis nganggo mêsin tulis. II bêbalung kang mêndat up. suthang walang.

ketika

waktu, wayah, nalika; seketika: sanalika.

ketil

pêthil(an), kêthokan cilik; diketil: dipêthil, dikêthok sathithik.

ketimbung

swara mak kriyung (blung); berketimbungan. cêciblon.

ketimpal

gêgrombolan, uyêk-uyêkan.

ketimpung

swara mak kriyung (blung); berketimpungan: cêciblon.

keting

kêncèt; diketing: dibacok lsp. kêncète.

ketip

mengetip: njiwit, nggigit, nyakot nêsêp tmr. lêmud lsp.

ketirah

katirah.

ketis

diketis: dijumput banjur dikipatake.

ketitir

manuk prêkutut.

ketola

trêmêmês, ceme.

ketombe

sindap.

ketopong

tropong (tudhung wêsi ut. waja).

ketu

kêthu.

ketua

pinitua, pangarêp; kc. tua.

ketuat

cuplak.

ketubah

kotbah, sêsorah.

ketuk

1 swara pêtok; 2 swara thuk, klothak, dhog; 3 gêntha kayu kanggo kalung gajah ut. kêbo; 4 (-buluh) bngs. kênthongan pring; diketuk: dithothok tmr. lawang, meja lsp.

ketuk-metik

têtuku saka sathithik.

ketul

1 êmplèk-êmplèkan jadah lsp; 2 prongkolan; 3 mrêngkêl tmr. urat lsp: mengetul: njingkrung (tmr. turu).

ketumbar

kêtumbar.

ketumbi

pucuking sêsukêr.

ketumbit

ar. têtuwuhan.

ketung

swara thong, thung, dhung.

ketupat

kupat.

ketur

paidon (êmas ut. kuningan).

kia

dondoman ubêd.

kia-kia

ar. iwak sêgara.

kiah

pengiah kasut: piranti dianggo mbênggang sêpatu.

kiai

kyai.

kial

kanthi nyêngka (ngrêkasa); kial-kial: kroncalan, gronjalan, kêjèt-kêjèt; berkial-kial: ngêtog karosan nyêngka.

kiamat

kiyamat.

kiambang

bngs. kayu apu.

kian

mono, mene; kian kemari: wira-wiri, mrana-mrene; tiada terkian: ora kêna dietung (akèh bangêt); sekian: samono, samene.

kianat

kiyanat, cidra, mblela.

kiap

bngs. jlagrag kanggo masang gêndera lsp.

kias(an)

sanepa, pêpindhan; entar; dikias-kias: disurasa; dikiaskan: disanepakake.

kiat

1 kaku ut. kêjêng; 2 mengkêrêd, muntir.

kibar

berkibar-kibar: klèbèt-klèbèt, kumlèbèt; dikibarkan: diklèbètake, dibèbèr tmr. gêndera.

kibas

I mengibas: kipit-kipit. II wêdhus gèmbèl.

kiblat

keblat (ênêring wong sêmbahyang).

kicau

I berkicau: ngocèh tmr. manuk kacêr; II berkicau ut. berkicu: ngapusi: gêgorohan.

kici

ar. prau.

kida-kida

rêrênggan (pasmèn, pinggiran slendhang lsp) kang digawe êmas tipis.

--- 95 ---

kidal

kedhe.

kidar

berkidar: mubêng; kc. kitar, edar.

kidung

kidung, rêrêpèn; mengidung: ngidung, ngrêrêpi.

kijai

ar. wit.

kijang

kidang.

kijing

kijing (bngs. keyong).

kik

panênunan.

kikir

I kikir, berkikir: 1 kikiran; 2 njêruk purut tmr. kulit; dikikir: dikikir. II cêthil.

kikis

dikikis: dikêrok, dikêrik, disisiki tmr. pênjalin.

kikuk

kc. kekok.

kil

wangsulan.

kilah

bngs. kece.

kilang

kayu panggilingan; dikilang: digiling tmr. têbu lsp; kilangan: panggilingan têbu lsp.

kilap

I klèru, salah; kc. khilaf. II gêbyar, gilap; berkilap: gumêbyar, gilap.

kilar

bngs. keyong.

kilat

kilat, thathit, gêbyaring sorot; berkilat-kilat: clèrèt-clèrèt; dikilat-kilatkan: disêmoni sarana têtêmbungan; terkilat didalam hati: katon gêgawangan ana ing ati; mengkilat: gilap, gumêbyar.

kilau

sorot, cahya; kilau-kemilau: sumorot gumêbyar; berkilau-kilau: sumorot, gêbyar-gêbyar.

kili-kili

ikalan (rante jangkar, kênur pancing lsp).

kilir

dikilir: dikosèk supaya landhêp; kiliran: piranti kanggo ngosèk lading lsp.

kima

kima.

kimbah

dikimbah: diubêk-ubêk, dirêsiki sarana dikosèk nganggo wêdhi karo banyu.

kimbang

terkimbang-kimbang: kêkalangan ut. klintêran arêp nyaut lsp.

kimkha, kimka

ar. sutra.

kimia

ngèlmu pamisah.

kimpal

emas kimpal: êmas wutuhan (padhêt); dikimpal, digembleng (dipadhêtake) tmr. êmas lsp.

kimpu

kc. kipu.

kina

wit kina.

kinantan

jago putih.

kinca

kinca.

kincah

dikincah: diprok-prok tmr. wasuhan, dioyag-oyag tmr. mêmêdi sawah.

kincir

1 jinantra; 2 likasan, ikalan.

kincit

cêritan; terkincit: kêcerit.

kincung

combrang ut. têpus (ar. têtuwuhan).

kincup

1 nylungup ciyut tmr. bolongan; 2 ora mblêndhuk tmr. awak-awaking prau.

king

swara cêngkèng, cêngèr.

kingking

I mengingking: nyêngkrang sikile (kaya asu nguyuh). II mengingking: ngèngkèng, klengkengan.

kini

saiki.

kintar

kubêng; kc. kitar.

kinyang

bngs. akik.

kipai

mengipai-ngipai: kipit-kipit, kopat-kapit.

kipas

têpas, kèpèt.

kipu

tukang; kipu besi: pandhe; kipu emas: kêmasan.

kipsiau

teko, kriyuk.

kira

kira, pangira; kiranya: 1 ayake, èmpêre; 2 (jika-) saupama, samungguha, yèn ta; 3 bok iya, muga-muga: kira-kira: 1 kira-kira; 2 petungan, rantaman, rancangan; 3 (ilmu) kawruh etung; dikirakan: 1 dikira, diduga-duga; 2 dietung, dirancang, dirantam; dikira-kira: dikira-kira; dikira-kirakan: dirancang, dirantam; sekira-kira: sawatara; dikiranya: sakira, saupama.

kirai

dikirai: 1 dioyog, diêntrog; 2 ditapèni, diintêri; dikirai (-kirai)kan: dioyog-oyogake, diêntrog-êntrogake, dikêbêt-kêbêtake tmr. suwiwi.

kirana

sorot, cahya.

kirap

ut. mengirap: kêkirap, kêkirig, kêbêt-kêbêt: dikirap(kan): 1 dikirapake, dikêbêt-kêbêtake; 2 diwanting tmr. wasuhan; 3 dikêbut-kêbutake; 4 diumbal-umbulake tmr. tamèng.

kiri

kiwa; mengiri: ngiwa; dikirikan: dikiwa, dikiwakake.

kirim

ut. berkirim: kirim; dikirim(kan): dikirim(ake).

kirip

ar. tirêm.

kiris

sêmprit (ar. têtuwuhan).

--- 96 ---

kiryat

kutha.

kirmizi

abang tuwa.

kirung

berkirung: mawa gêgambaran sarana ditatoni (tmr. badan).

kisa

jaring cilik.

kisai

dikisai: diayaki; kisaian, pengisai: ayakan.

kisal

dikisal: diusap, diucêk-ucêk tmr. mata.

kisar

ut. berkisar: mubêng ngganjrèt; dikisar: 1 diubêngake; 2 digiling tmr. pari lsp; 3 diingsêr, diingêr ênêre; kisaran: ubêngan, gilingan pari lsp; perkisaran: ubêng-ingêr, owah-gingsir.

kisas

kisas.

kisi

kisi; kisi-kisi: ruji cêndhela lsp.

kismis

kismis.

kisut

kisut, pating jêkêthut tmr. dluwang lsp; dikisut(kan): diuwêl-uwêl.

kissah

crita, babad.

kit

rumah kit: pacandon.

kita

aku kabèh.

kitab

kitab, layang.

kitabu'lkudus

kitab suci.

kitang

ar. iwak sagara.

kitar

ubêng, kubêng; berkitar: mubêng; dikitarkan: diubêngake; sekitar: sakubênge.

kiting

saimêt.

kiuk

bngs. dhadhu (wangune pêsagi dawa).

kiut

swara gêrêt-gêrêt, gêrit-gêrit.

kiwi

wong kang nunggang prau srana mèlu bathon karo nakodane.

kiwi-kiwi

kêmaruk dening dêduwe anyar.

koa

main kowah.

kobah

têtêg (bngs. bêdhug).

kobak

dikobak: dioncèki, diklocop kulite.

kobar

berkobar-kobar: 1 murub; 2 ent. gumrêngsêng, gumrêgut.

kobok

jinis, bangsa.

kocah

ubêg tumandang ing gawe.

kocak

1 kocak; 2 gumêdhe, umuk; dikocak: diocak-ocak.

kocar-kacir

kocar-kacir, mawut, ora karuwan.

kocek(an)

kanthongan.

kocoh

sarwa kêsusu, grusa-grusu.

kocok

dikocok: dikocok, diocak-ocak.

kodi

kodhi.

kodok

cêngêl, githok.

kodrat

kodrat.

kodratu'llah

panguwasaning Allah.

kohong

bangêr, bacin bangêt.

koja

I guci wadhah mangsi lsp. II ut. kojah: koja.

kojoh

ilining banyu kang bantêr.

koki

koki.

kokoh

kukuh.

kokok

berkokok: kluruk.

kokol

I mengokol: ngringkuk, mlungkêr. II kapal ing tangan. III ar. têtuwuhan.

kokot

I kithing, padha dhèmpèt drijine; dikokot: dirauk. II kokot ing bênik, canthelan wêsi ing pêthèn, gêmbok lsp; kokot laki-laki: kokot kang nyanthèl; kokot betina: kolongan kang dicanthèli ing kokot.

kolah

1 pucak, unyêng-unyêngan; 2 tropong (kêthu) wêsi.

kolam

blumbang.

kolang-kaling

kolang-kaling.

koleh-koleh

pathi kang diglindhingi.

kolek

ar. prau tembo.

koloh

air koloh: banyu kolohan.

kolok

kuluk; kc. tengkolok.

kolong

1 longan; 2 gronggongan ing pamêlikan.

koma-koma

kunir.

komat-kamit

umad-umêd, klamêdan, umak-umik.

kombang-kambing

sawiyah-wiyah, sakapenake bae.

komeng

bungkik ut. cilik dhewe.

komes

jawês.

komidi

kumidhi.

komkoma

kunir.

kompeni

kumpêni.

kompong

wrangkaning kuku jêmpol kiwa kang diingu dawa.

koncah

sunglon cilik.

koncak

puncak.

kongkang

kongkang.

kongkalingkong

ora barès.

kongkong

I barang abot digandhulake ing gulu minangka ukuman, cêngkalak; dikongkong: dikalungi barang abot, dicêngkalak. II dikongkong: dikungkung, dikurung.

kongsi

kumpulan dagang.

--- 97 ---

kongsol

kongsul.

konon

mêsthine, patute, jarene.

kontal-kantil

konthal-kanthil, gondhal-gandhul.

kontan

kontan; kc. tunai.

kontang-kanting

mobat-mabit.

konyong

sekonyong-konyong: dumadakan, ujug-ujug.

kopah

berkopah-kopah: gêgodrès gêtih.

kopek

I susu kopèk; mengopek: nusu gabugan. II sèsèt; dikopek: disèsèt, dibêsèt.

kopet

ciyut. tmr. dalan, bolongan lsp.

kopi

kopi.

kopiah

kopyah.

kopok

kècèr (ar. têtabuhan).

kopor

kopêr.

korek

(-api) rèk; dikorek: dikêruk, dikorèk, dikêdhuki.

koreng

1 pating clorèng, lirik-lirik; 2 korèng.

koret

koredan.

korok

blombongan, gronggongan, trowongan ing pamêlikan lsp; dikorok: ditrowongi.

kosa

cis.

kosak-kasik

kêrêp alihan ênggon ut. pagaweyan.

kosek

dikosek: dikosèk (kayata mususi).

kosel

saka sathithik panggarape lsp.

kosong

kothong, suwung.

kota

1 bètèng, nagara diubêngi bètèng; 2 kutha; dikotai: dibètèngi.

kotah

sekotah: sakabèhe.

kotai

1 kanthil-kanthil, kawir-kawir mèh pêdhot; 2 (pinang-) jambe jêbug.

kotak

1 kothak, pêthèn, pêthi; 2 kothakan, godhagan.

kotek

I buntut; bintang berkotek: lintang kêmukus. II berkotek: pêtok-pêtok.

kotes

dikotes: dibubuti lan dijumputi tmr. jalêbuting tênunan lsp.

kotong

kuthung, papak, pugag.

kotor

rêgêd.

kotwal

punggawa pulisi.

koyak

suwèk; koyak-koyak, koyak rabit: pating sruwèk, rontang-ranting; dikoyak (-koyak): disuwèk-suwèk.

koyan

koyan (27-30 dhacin).

koyok

asu, asu urakan.

kuaci

kuwaci (asinan wiji sêmangka).

kuah

jangan, duduh.

kuayah

ar. wit.

kuak

I menguak: mbêngah; II bêdhah, dhadhal tmr. pagêr, barisan lsp; dikuakkan: dibêdhah, didhadhal.

kuala

sungapan, muwara.

kuali

kuwali, wajan.

kuang

saèm. ayam alas; kc. kuau.

kuap

angop; menguap: angop.

kuar

dikuarkan: diothak-othakake (tmr. gèntèr, têkên lsp).

kuaran

ar. manuk.

kuarik

saèm. cêplok êmas rêrênggan dhadha ut. gêgêr.

kuas-kais

cêcèkèr.

kuasa

1 kuwasa, panguwasa; 2 kêlar, kuwagang, kêconggah: 3 kang dipitaya (dikuwasakake); dikuasai: dikuwasani; dikuasakan: dikuwasakake.

kuat

1 kuwat, rosa, sêntosa, kukuh, bantêr tmr. swara; 2 ut. kuat-kuat: nyrêmpêng, ngaya, ngêpêng: dikuati: 1 dikuwati (dipitulungi, dipêmpêngake); 2 dipêksa, diprusa.

kuatir

kuwatir; kc. khawatir.

kuau

bngs. ayam alas.

kubal

gubal.

kubang

I ut. kubangan: gupakan (blêthokan dianggo gêgupak kêbo); berkubang: gêgupak; II ut. kubangan: ar. wit.

kubin

jlarang.

kubis

kobis.

kubu

ropoh, bètèng wujud tanggul lan wit-witan; dikubui: diropohi, dibètèngi ing tanggul.

kubung

bngs. walang kapa.

kubur

kubur(an); dikuburkan: dikubur.

kubra

dikubrakan: dibubarake.

kucai

ar. sayuran.

kucil

ut. terkucil: coplok ut. njêbling saka ing bolongan; dikucil(kan): 1 dikêjabakake; 2 disebratake.

kucing

kucing.

kucir

kucir.

kucup

dikucup: dicucup, diambung.

kucur

mengucur: mancur.

kuda

jaran: kuda-kuda: jlagrag, kayu sanggan [sang...]

--- 98 ---

[...gan] molo; diperkuda: dipadhakake jaran (dikon nyambut gawe abot lsp); kuda-kudaan: jaranan, arak-arakan nganggo jaran.

kudai

wadhah kinang bundêr mawa tutup.

kudam besi

cis.

kudap

sarapan (=alas pêrut); kudap-kudap: jajanan.

kudian

pungkasan, wasana; kc. kemudian.

kudil

gudhig.

kudis

gudhig.

kudu

kudhup.

kudung

kuthung, pruthul; dikudung: dikêthok tangane ut. sikile, dipruthuli.

kudup

mêmangan tinimbang nganggur (sanajana ora ngêlih).

kudus

suci.

kue-kue

kuwih, panganan.

kufur

kapir; ilmu kufur: ora ngandêl marang ananging Pangeran.

kuil

papan pasêmbahyangan tmr. agama Indu lsp.

kuini

kuwèni.

kuis

dikuis(kan): disimpar, disepak.

kuit

dikuit: diuthik-uthik (dijawil lsp.) nganggo pucuking driji; menguit: obah-obah pucuke tmr. driji lsp.

kuit-kapai

1 ngorak-arik pawuhan sp;[2] 2 golèk pangan sarana nyambut gawe asor.

kujur

bngs. tumbak dianggo misaya iwak.

kujut

dikujut: dilawe (diêkum dijirêt gulune).

kuk

pasangan (sapi, kêbo).

kuku

kuku, cakar, tracak.

kukuh

kukuh, sêntosa.

kukup

walêd, wêdhi kang malêd.

kukur

I dikukur: diparud, dikêrok tmr. krambil, digaruk-garuk; kukuran: parud. II mengukur: mbêkur.

kukus

I kukus; dikukus: dikukus, didang; dipahat; kukusan: kukusan. II ar. kewan mawa kanthongan.

kulah

bngs. pêlêm alasan.

kulai

ut. terkulai: sèngklèh, dhèngklèh-dhèngklèh.

kulat

bngs. jamur ut. lumut.

kuli

kuli.

kulim

ar. wit.

kulimat

berkulimat: gêmi anggone mangan lsp.

kulir

cethok, wangkil.

kulit

kulit, wlulang, glabat, cangkok; kulit ari: kulit ayam, silir, glabat; mengulit: mêtu kulite, mrungsungi; dikuliti: diklècèp kulite, dikêlèti.

kulub

ati; kc. kalbu.

kulum

dikulum: diêmut tmr. susur lsp. dikêkoloh; mengulum: gunêman ora cêtha.

kulup

1 kulup, ikut; 2 (berkulup) ora têtak.

kulur

kluwih.

kumai

lis gambar lsp. kang mawa ukir-ukiran: dikumai: dimêgurahi.

kumayan

ar. kêmbang.

kumal

pating jêkêthut tmr. dluwang, mori lsp. dikumalkan: dirêmêt-rêmêt tmr. dluwang, mori lsp.

kumala

musthika.

kuman

sèt ing gudhig, kruma, basil.

kumba

1 êmpuk gêdhe saèm. jun; 2 blêndhuking bathuk gajah.

kumbah

dikumbah: diêcèh-êcèh, dibêboros.

kumbang

1 (-kayu) tawon kombang; 2 bngs. ampal sabangsane kyt. kumbang nyiur (kuwawung), kumbang tahi (kutis), kumbang padhng (sambêrlilèn).

kumbar

papahing godhong sagu, nipah lsp.

kumbik

kêmiri.

kumbu

kêpis.

kumur

berkumur: kêmu; dikumurkan: dikêmoni.

kumpai

bngs. glagah.

kumpar

mengumpar: ngikal lawe sutra ing likasan.

kumpul

kumpul, klumpuk: berkumpul: ngumpul, nglumpuk. dikumpulkan: dikumpulake, diklumpukake; kumpulan: klumpukan, grombolan; perkumpulan: pakumpulan.

kunang-kunang

konang.

kunci

1 (anak-) kunci; sosi; 2 (ibu-) gêmbok; dikunci: dikunci, ditutup, dipungkasi tmr. andharan.

kuncit

kucir.

kuncup

kudhup, kuncup; menguncup;

--- 99 ---

kaya kuncup (mangkêrêd, mungkrêd); dikuncupkan: diingkupake tmr. payung lsp.

kundai

gêlungan (kondhe).

kundang

logondhang.

kundur

bligo (bngs. waluh).

kuning

kuning; kuningan: kuningan.

kunjung

berkunjung: mêdhayoh, tilik; dikunjungi: ditêkani (didhayohi, ditiliki, dilayati); ta' kunjung: ora enggal.

kuntau

konto.

kuntuan

bngs. kèsting.

kuntul

1 bundêr blêndhuk; 2 papak, tukung tmr. buntut; 3 konthol.

kuntum

1 kudhuping kêmbang; 2 kanggo wilanganing kêmbang.

kuntung

kucir.

kung

swara cêngkung.

kungkang

bngs. blacan; mengungkang: ngrokoti, ngamudi.

kunyah

dikunyah: dimamah, dikêmah.

kunyit

kunir; nasi kunyit: sêga punar.

kup

palinggihan ing gêgêr gajah.

kupang

ar. boboting êmas (¼ jampêl); sekupang: 10 sèn (dholar Malaka).

kupas

dikupas: dioncèki.

kupi

dhus ut. kothakan wadhah obat lsp.

kupu

babag padha pangkate tmr. lakirabi.

kupu-kupu

kupu.

kupon

kupon; girik.

kur

kur (ngundang pitik); kur semangat: panguwuh marang jiwane bayi lair ut. wong klêngêr.

kura

limpa; demam kura: panas malariyah.

kura-kura

kura; kura-kura kaki: gigiring sikil.

kurai

pèlèt ut. galêr-galêr ing kayu, marmêr lsp.

kuran

koran.

kurang

kurang, suda, cupêt; kurang 'adat: ora ngêrti tata-krama; berkurang: suda; berkurang-kurangan; saya suda; dikurangi: disuda; dikurangkan: dikurangi, disuda, dijupuk sathithik; sekurang-kurangnya: apêse, sathithik-sathithike.

kurap

kadhas.

kuras

kuras (24 kaca).

kurau

ar. iwak sagara.

kurban

kurban; berkurban: kêkurban, lêlabuh.

kurcaci

pandu cilik.

kurik

blirik (tmr. pitik).

kurma

kurma.

kurnia

ganjaran; kc. karunia.

kurung

1 kurungan, kandhang; 2 sênthongan ing prau; 3 kunjara; kurung batang: bandhosa; dikurungkan: dikurungi, dikunjara.

kurus

kuru.

kursi

kursi; kursi kerajaan: dhampar.

kus

swara mak pus.

kusa, kosa

cis.

kusal

dikusal: diusêk-usêk, diusar-usarake.

kusam

burêg, ora gilap.

kusir

kusir; kc. sais.

kuskus

ar. kewan mawa kanthongan; kc. kukus.

kusu

berkusu-kusu: bisik-bisik, klêsik-klêsik.

kusus

mligi, ora umum; kc. khusus.

kusut

1 ruwêt, bundhêt; 2 kisruh, ora karu-karuan.

kusta

bngs. lara budhug.

kusteri

sênthongan ing prau.

kusti

gêlut; kc. gusti.

kutang

(baju-) klambi kotang.

kuti-kuti

wijaèn, angèl sratèn-sratènane, mêkewuh.

kutil

I kutil. II dikutil: dicuwil, dipêthik, dicokot satithik.

kuting

berkuting-kuting, kêkinthil; tansah tutburi.

kutip

dikutip: 1 dicucuki saka siji, ent. dipilihi saka siji; 2 dipêthik tmr. karangan; kutipan; pêthikan.

kutu

tuma, kêpinjal; kutu busuk: tinggi.

kutub

indhên, pul; kutub janubi: pul kidul; kutub syamali: pul lor.

kutuk

bêbêndu, wêwêlak, panguman-uman; dikutuki: dibêndoni, diuman-uman, disotake.

kuwi

kowi.

kuyam

bngs. jênang sungsum.

kuyu

suntrut, kucêm.

kuyung

ar. tirêm.

kuyup

(basah-) têlês kêbês, ngêcêpoh.

--- 100 ---