Bausastra Indonesia-Jawi, Purwadarminta, c. 1939, #1979 (Bagian R–S)

R

raba

diraba: digrayangi, dimêk-mêki: meraba-raba: grayah-grayah, mêk-mêkan.

rabak

suwèk, bêdhah: dirabak: disuwèk, dibêdah.

raban

meraban: ndlêming, clêmongan.

rabbi

bêndara (panyêbut marang Allah).

rabbu'l'alamin

bêndaraning jagat (Allah).

rabi'ul-akhir

Rabingulakir.

rabi'ul-awal

Rabingulawal.

rabit

sêmbir, sêmbrèt, suwèk, dawir.

rabu

(hari-) dina Rêbo.

rabuk

I kawul, II rabuk.

rabun

1 ukub (kêbul dianggo sarat supaya mari, atos lsp); 2 (ut. merabun) bawur. blabur marga kêna pêga lsp; dirabuni: diukub, dikêbuli.

rabung

wêlit ing wuwungan; perabungan: wuwungan.

rabut

uwal (ucul) saka ing jala, pancing lsp; merabut: polah kroncalan supaya uwal; njambak, njabut.

racau

meracau: ndlêming marga lara panas lsp.

racik

I diracik; digêbingi, diirisi tipis. II bngs. kala pracik; meracik: ngala nganggo pracik.

racun

racun.

radai

I talang tritisan; meradai: ngêmis.

--- 142 ---

II kèpèt iwak; kc. sirip.

radak

beradak: ngamuk nyuduki; diradak: 1 dijojoh ing tumbak lsp; 2 dirêmuk.

radang

1 krasa panas marga nêpsu lsp; 2 lara abuh ing pêru lsp; meradang: kêmropok, muring bangêt.

radia'llahu'anhu

muga dhèwèke ndadèkake kêparênging Allah (kanggo yèn nyêbut asmane para kalipah).

radif

purwakanthi.

radin

radèn.

rafik

mitra.

raga

I 1 bngs. kranjang (krênêng) kasar; 2 (buah-) saèm. bal kang digawe nam-naman pênjalin; sepak raga: bal-balan; bantal seraga: bantal gêdhe kanggo rêrênggan. II raga.

ragam

cengkoking lagu, pratingkah, saradan, lêlai, corak; seragam bau, wêwangi campur bawur.

ragang

meragang: mènèk mrambat.

ragas

diragas: dijambak, disêbrot, ditêkêm banjur ditarik.

ragi

1 ragi; 2 campuran ut. wuwuhan supaya mundhak bêcik; 3 warna kanggo coraking tênunan.

ragu

1 (-hati) kuwur atine; 2 (ut. ragu-ragu) mamang, gojag-gajêg.

ragum

tanggêm (dianggo njêpit wêsi kang dikikir lsp).

ragung

teragung (-ragung): kêtatab (-tatab).

ragut

diragut: dijambak, disêbrot.

rahang

gronggonganing cangkêm ut. gurung; tulang rahang: wang.

rahap

(ut. kain rahap, perahap) lurub mayit; merahap: niyub suwiwine njêpapang; dirahap(i): dilurubi.

rahasia, rahsia

wadi; dirahasiakan: digawe wadi.

rahat

jantra pangantihan lsp.

rahib

wong tapa.

rahim

I wêlas(an), sih kawêlasan. II guwagarba.

rahman

wêlas(an), sih kawêlasan.

rahmat(ullah)

sih kawêlasaning Allah.

rahmani

kang ambêk wêlas.

rahsia

wadi.

rahu

rahu (buta ut. naga kang mangan rêmbulan lan srêngenge).

rai'at, ra'yat, rakyat

1 rakyat, kawula; 2 kawula, karerehan.

raib

ilang, gaib.

raih

diraih: 1 dicènèng dicêdhakake lsp; 2 dikulak, diborong; tolak raih, menolak meraih: candhak kulak (adol lan kulak tanpa nganggo lantaran); peraih: têngkulak, bakul kang kulak.

rais

dirais: disaponi (dikêluti) rêrêgêde diklumpukake.

raja

raja, ratu; meraja: 1 jumênêng ratu; 2 kumratu-ratu; dirajai: diratoni; dirajakan: dijumênêngake raja.

rajab

Rêjêb.

raja-badar

bngs. mori putih.

raja-busana

panganggo kêprabon (ing prang lsp).

raja-diraja

bandhosa tmr. ratu.

rajah

I rajah. II merajah: jojoh-jojoh nggagapi banyu lsp.

rajalela

merajalela: ambêk sawênang-wênang.

rajam

dirajam: dibandhêmi watu.

raja-mudha

wêwakiling ratu.

raja-penomah

paningsêt.

raja-sari (sehari)

pangantèn lanang.

raja-singa

raja singa.

rajawali

bngs. manuk wulung.

rajim

dibandhêmi watu.

rajin

tabêri, srêgêp; dirajinkan: ditabêrèni.

rajuk

merajuk: grundêlan, grênêngan; dirajuki: digrundêli, digrênêngi.

rajut

1 rajut; 2 susuh manyar; dirajut: dirajut, disongkèt.

rak

swara gêrot, rêkètèk.

raka

mêprêl (gampang pêcahe ut. rêmuke).

raka'at

rêkangat.

rakam

bludiran, songketan; merakam: nyongkèt, mbludir.

rakan

1 pasar, papan paklumpukaning barang dagangan; 2 bakul; 3 (ut. rakanan) kanca, kanca bathon dagang lsp; kc. rekan.

rakap

merakap; mbrangkang; kc. rangkak.

rakat

woh saga.

rakit

gèthèk (pring digandhèng-gandhèng); berakit: gandhèng tumèmplèk; dirakit:

--- 143 ---

digandhèng-gandhèng kaya gèthèk, disabrangake nganggo gèthèk.

rakyat

rakyat.

rakus

cluthak, nggragas.

rakut

merakut: 1 gawe klamat (tmr. kêmangga); 2 ent. ngapusi.

raksa

ra'sa, air raksa: banyu rasa.

raksamala

wit rasamala.

raksasa

buta, rasêksa.

raksi

ambon-ambon wangi; diraksi: didokoki wêwangi; seraksi: jodho, cocog.

ralat

kliru, salah; kc. galat.

ralip

I mbliyut, mbêyuyut; peralip: ngantukan, nglêntuk. II kamanuhan, kalumrahan; kc. galib.

ram

I swara grubug-grubug; kc. deram. II dirami: diêngrêmi; kc. eram.

rama-rama

kupu gajah.

ramadan

sasi Ramêlan.

ramah

grapyak, sumanak; beramah-ramahan: sêsrawungan ut. omong-omongan kanthi supêkêt; diramahi: ditanduki kalawan sumanak; peramah: supêkêt, sumanak.

ramah-tamah

supêkêt, sumanak bangêt.

ramai

rame, rêja, akèh wong lsp; beramai-ramai: bêbarêngan wong akèh, rame-rame.

ramal

kawruh pêthèk sarana ndêlêng sasmita ing wêdhi lsp; membuka (membilang) ramal: mbincili; diramalkan: diwêca, dipêthèk; ramalan: pêthèk, wêwêcan.

ramalan, ramelan

sasi Ramêlan.

ramas

diramas: 1 diulèni, diulêd tmr. jladrèn lsp; 2 dipijêti.

rambah

I têlês, jêblog tmr. lêmah. II dirambah: dipaprasi, dikêthoki pucuke.

rambai

I buah rambai: kêpundhung. II bulu rambai: wulu sruwun ing buntut jago lsp.

rambaian

jriwut-jriwut mawa wulu tmr. rai lsp.

rambak

(ut. merambak): ngrêmbaka, njênggar mrana-mrana, mundhak-mundhak tmr. kasugihan lsp.

rambang

I (ut. merambang) bêgjan-bêgjan. II amba, jêmbar tmr. jala, bolongan lsp.

rambat

merambat: njênggar mrana-mrana tmr. têtuwuhan, ent. mrèntèk-mrèntèk, sumêbar mrana-mrana.

rambih

ut. berambih, merambih: lêlungan bêbarêngan wong akèh (sujarah lsp).

rambu

I anjir, pathokan ancêr-ancêr dalan, watês lsp. II ut. rambu-rambu: 1 gombyok ing tumbak, layangan lsp; 2 wulu sruwun (jriwut-jriwut ing kulit, wowohan lsp).

rambun

udan woh (udan ès).

rambunia, ramunia

ar. woh.

rambut

rambut, suri, bobat, wulu kewan lsp.

rambutan

rambutan.

rambuti

(kain-) bngs. sêngkêlat.

rami

rami.

ramin

jêjêt.

rampai (-rampai)

campuran warna-warna tmr. kêmbang, gêgodhongan lsp; bunga rampai: 1 kêmbang campur bawur; layang pêpêthikan; dirampaikan: disêbar-sêbar tmr. kêmbang lsp.

rampak

ut. berampak: njêrkakah, ngrêmbaka; kc. rambak.

rampas

dirampas: dirampas (dijarah, dirêbut kanthi pêksa, dibêskup).

rampat

dirampat: 1 disabêt nganggo tampar lsp; 2 dibabadi, dipaprasi; 3 (-papat) digêbyah uyah (diampyak, ora nganggo dibedak-bedakake).

ramping

lêncir, ora mbêmbêng.

rampok

ut. perampok: kècu, wong njarah rayah.

rampuk

dirampuk: digêpuk, dirusak.

rampung

sumpung, kc. rompong.

rampus, ramput

saru; berampus, beramput: gunêman saru, crêmêdan, ngucap kasar.

ramu

meramu: kêklumpuk bakal kanggo gawe prau, omah lsp. (kyt. golèk kayu lsp); ramuan: 1 kayu lsp. kang bakal dianggo gawe omah lsp; 2 (-obat) racikan (adon-adon) jamu.

ramus

(ut. meramus): pating jriwut mawa wulu.

rana

ut. merana: 1 tansah lêlaranên; 2 ent. ngênês, sêdhih, ngranuhi.

ranah

palêmahan lêmpar, lêmbah.

--- 144 ---

ranai

diranai: digawa disangga ing èpèk-èpèk; kc. tatang.

ranap

meranap: katon munggul (mêncungul) kyt. pulo ing sagara lsp.

rancah

dirancah: digarap srana diidak-idak ing kêbo sapi tmr. palêmahan.

rancak

1 rame, sigrak tmr. gamêlan, njogèd lsp.; 2 endah, ngrêsêpake.

rancang

1 nyongat lancip (kaya borang lsp); 2 pring ut. kayu lancip ditancêbake kanggo watêsan lsp.; dirancang: 1 dipasangi (dipêpêti) nganggo rancang; 2 diculik sarana dicublês sathithik; 3 dirancang.

rancap

I tumuli, têrusan bae lête sadhela. II 1 gilig; 2 landhêp bangêt; tukang rancap: tukang ngasah gêgaman.

rancung

lancip kaya kalam; dirancung: dipagas lancip kaya ngongoti kalam.

randa

randha; meranda: dadi randha, ora jêjodhoan.

randa-jawa

bngs. juwawut.

randah

berpindah randah: ngolah-ngalih, lunga mrana-mrana.

randai

merandai: nasak (nyabrang ngrubyuk) ing banyu, sukêtan lsp.

randau

dirandau: disubal supaya katon akèh tmr. lawuh.

randi

bngs. sutra wêton Tiongkok.

randuk

I mawa rambut krêmbyah-krêmbyah, kc. kambing randuk (wêdhus berok). II diranduk: disasak, disabrangi, dikrubyuk.

rani

I sugih; kc. gani. II rajaputri; maharani: pramèswari.

ranum

dalu (matêng-bangêt).

rang

I swara brêng, jrêng. II ut. rang-rangan: cêngkorongan, rèng-rèngan. III tanah rang: lêmah bêra. IV rang, pangkat.

rangah

angkuh, ngêdir-êdirake; merangah: sumêngah, ngêpak ing liyan.

rangai

dirangai: digolèki mrana-mrana, dilari.

rangak

bngs. tirêm.

rangau

wuru kunyit (ar. wit).

rangga

I merangga: nyongat lancip; kc. berangga, runggu-rangga. II kêsêl bangêt; diranggakan dirinya: disrêmpêng, diêtog kakuwatane.

ranggah

diranggah: diundhuhi.

ranggak

diranggak(kan): diêntas ing dharatan tmr. prau.

ranggas

I 1 ngarang, brindhil tanpa godhong; 2 pang-pang kang wis garing; meranggas: ngarang, mbrindhili, mbodhol, brondhol. II ar. pasangan iwak.

ranggul

meranggul: nyundhul, nyondhol, nyungul.

ranggung

I burung ranggung: bngs. manuk bango; kail ranggung: pancing sungu mawa walêsan loro, memainkan ranggung: nindakake prakara kang mutawatiri. II meranggung: ngongkog, mbrangkang dhadhane kambah.

rangin

bngs. tamèng.

rangka

ragangan, jrangkong.

rangka-dada

gronggongan dhadha.

rangkai

ombyokan, dhompolan; dirangkai(kan): digandhèng, disambung dadi siji tmr. têmbung lsp.

rangkak

merangkak: 1 mbrangkang; 2 ent. ora rikat lakune.

rangkap

I dirangkap: didêkêp, dicêkêl; perangkap: pasangan kewan. II rangkêp, sapasang ngloro; dirangkap: dirangkêp, ditindakake barêng.

rangket

dirangket: dirangkèt.

rangkik

bngs. tirêm.

rangking

bngs. tombong, rêmbêng.

rangkum

(se-) sarauk, sajupukan; dirangkum: dicakup nganggo tangan loro.

rangkung

merangkung: ndhodhok.

rangkup

1 gonggangan (lowahan); 2 têpung tmr. alis.

ranguk

ar. wit.

rangup

mêprêl, gampang cuwile.

rangsang

I ut. berangsang: sêngak, sumêgrak; dirangsang: disigrakake, dimêmpêngake sarana diombèni inuman kêras lsp. II dirangsang: dirangsang, dirabasa.

rangsum

rangsum, ingon.

ranjang

bngs. ambèn paturon, tempat tidur.

ranjau

borang.

--- 145 ---

ranjau-laut

bom kambang ing sêgara.

rantai

rante; rantai kangkang: blênggu sikil; baju rante: klambi kêre; orang rantai: prantean; dirantaikan: dirante.

rantam

dirantam: dikrubut, ditandangi bêbarêngan; rantaman: krubutan, bajongan tmr. têtuku lsp.

rantang

rantang (bngs. kranjang cilik dianggo wêwadhah).

rantau

lêngkonganing kali ut. sêgara; teluk rantau: 1 sunglon lan lêngkonganing sagara; 2 ent. wêwêngkon, tlatah; merantau: 1 lêlayaran turut rantau (golèk kayu lsp); 2 ent. lunga mênyang ngamanca golèk panguripan.

ranting

rèncèk; meranting: 1 padha gogrog godhonge (ngarang); 2 ent. tuwa; meranting aur: tuwa bangêt.

ranyah

diranyah: 1 dijupuki sathithik-sathithik tmr. lêlawuhan ing rampadan; 2 dianggo dhisik.

rap

swara krêpyêk, krês.

rapah

dirapah: 1 diidak-idak, diicak-icak; 2 diwatun lêt sêsasi sabakdane tandur.

rapak

berapak: bêbarêngan (turu, linggih lsp); merapak: nggladrah; dirapakkan: digêlar.

rapang

ar. iwak sagara.

rapat

1 rapêt, rêngkêd, cêdhak mèpèt; 2 rakêt tmr. pamitran; srasehan, rêrêmbugan; 3 (ut. kerapatan) pakumpulan; dirapatkan: dirapêtake, dirêngkêdake; 2 digandhèng, dicêdhakake.

rapi, rapih

sarwa bêcik.

rapih

I 1 roti kang njêro; merapih: mêprêl. II dirapih: dicakêtake, digandhèng dicêdhakake.

rapik

merapik: gunêman ngayawara.

rapin

ar. têtuwuhan.

rapu

dirapu: diopèni (dijupuk) tmr. barang kang ora mbêjaji; merapu dana: ngêmis.

rapuh

mêprêl, gêtas, bêbrêg; rapuh hati: gampang trênyuh; rapuh mulut: sênêng nggunêm (nyatur, gunêman ala lsp); nyawa rapuh: apêsan.

rapung

merapung: ngambang, kumambang; kc. apung.

rapus

dirapus: dicêncang sikile (tmr. kêbo lsp. arêp dibêlèk).

ras

I swara krêtêg. II tali ras: apus, kêndhali.

rasa

1 rasa, pangrasa; 2 kira, pangira; berasa, merasa: ngrasa, krasa, rumangsa; dirasai: dirasakake, ditêmahi; rasanya, serasa: kayadene.

rasai

merasai: wis nandhang ut. ngalami kasusahan akèh; perasaian: panandang.

rasam

padatan; tatangadat; kc. rasmi.

rasamala

rasamala.

rasau

bngs. pandhan; merasau: nywara krasak-krasak kaya pandhan kanginan.

rasi

I 1 gêgambaran ing langit kang kadadeyan saka lintang-lintang; 2 lintang kang dianggo mêthèk bêgja cilakaning wong; dirasi: dipetungi (ditayuh lsp). arêp disumurupi jodho lan orane lsp; berasian: ngimpi, kêtayuh; perasian: bêgja cilakaning manungsa kasumurupan saka ing palintangan; serasi: cocog petungane, jodho, prayoga. II kc. raksi.

rasmi

1 miturut pranatan (padatan); 2 dhinês, opisiyil; hukum rasmi: pranatan manut padatan.

rasuk

I palang olèh cagak dianggo sanggan glogoring jrambah. II kena rasuk, dirasuk(i): disurupi; kerasukan: kêsurupan.

rasul

rasul, utusaning Allah.

rasu'llullah

utusaning Allah (K.N. Muhamad s.a.w).

rasyid

jujur, têmên ênggone ngibadah.

rasywan

ruba, bêsêl.

rat

singsêt, kêncêng; kc. erat.

rata

I 1 (ut. merata) rata, rampak; 2 (ut. sama rata, rata-rata) racak, kabèh padha; 3 (ut. serata) wrata ingêndi-êndi, sumarambah; diratai: diwratani, disrambahi; diratakan: dirata, dirampak, diracak. II kreta (ing papêrangan). III rata-rata: bngs. sulung.

ratah

wantahan (tanpa momoran); meratah: 1 nindakake maligi; 2 nggadho iwak lsp.

ratap

sêsambat, ngêsah; meratap: nangis sêsambat.

ratib

kêrêp, tansah; meratib: dikir la ilaha illa'llah.

--- 146 ---

ratna

1 intên; 2 ent. putri; ratna mutu manikam: (intên, mutiara, mirah) sêsotya warna-warna.

ratu

1 ratu; 2 ratu putri, pramèswari.

ratus

seratus dua ratus: 100, 200.

rau

mak byuk (banyu udan lsp).

raum

meraum: nggêrêng, nggêro.

raung

meraung: nggêro, gêro-gêro.

raup

raup, rauk; dirauk: diraup, dirauk.

raut

pisau raut: bngs. pangot; diraut: diongoti, disisiki.

rawa

rawa; kain rawa: bngs. sutra.

rawah

I bathon dagang (ana sing urun dhuwit ana sing bau). II kuwali gêdhe.

rawai

pancing rawe.

rawak

dirawak (-rambang): diawag tmr. mbêdhil, mbalang lsp.

rawan

I trênyuh, ngêrês, atine; merawan: ngênês, ngranuhi; merawankan hati: nrênyuhake (ngêrês-êrêsi) ati. II 1 wilangan barang lawe, kayata jala sêrawan; 2 saprangkat kèhe 7, up. kancing sêrawan; tulang serawan: balung iga.

rawang

rawa, alas kang ora akèh wite; dirawang: didusi, tmr. mayit.

rawat

dirawat: dirawati, diopèni, diupakara.

rawi

juru crita (pangarang lsp.).

rawit

I cabe rawit: lombok rawit. II (ke-) rawitan: krawitan, gêndhing bêbuka.

raya

gêdhe, agung; dirayakan: dimulyakake srana pista lsp; perayaan: pahargyan (pista lsp).

rayah

merayah: ngrayah.

rayang

nggliyêr, yêr-yêran.

rayap

merayap: mrambat, nggrêmêt; dirayapi: dirambati, digrêmêti.

ra'yat

rakyat.

rayau

merayau: 1 gagap-gagap, grayah-grayah; 2 ngudhêg nganggo tangan lsp; 3 tansah obah tmr. awak lsp.

rayu

1 (sayu-) rasa sêdhih; 2 (ut. merayu) sêdhih, ngêrês, kêrasa-rasa, kêranta-ranta.

reba

tumpukan kayu (pang) ing babadan.

rebab

rêbab.

rebah

rubuh, ambruk, nggloso; rebah rempah: ambruk pating slayah.

rebak

I polèng-polèng (dham-dhaman) ing bakal. II mluwèk tmr. tatu, bêdhah tmr. layar lsp.

reban

I direban: dibanting, dikipatake; kc. heban. II longaning omah panggung.

rebana

têrbang, kêtipung.

rebas

rusak padha popol.

rebat

direbati: dipêpêti slangkrah, êri lsp.

rebatang

rêbatang (kayu mati).

rebeh

suwèk nglèmbrèh tmr. layar, dhèngklèh tmr. suwiwi.

rebo

rêbo.

rebuk

merebuk: ngurèng tmr. gudhig.

rebung

bung; merebung: 1 golèk bung; 2 kaya bung.

rebus

direbus: digodhog.

rebut

direbut: dirêbut.

reca

rêca.

recak

ut. recak-recak: burik bêrcak; berecak: brêcak.

recik

merecik: nyiprat; direciki: diciprati, dikêpyuri.

recup

merecup: 1 pating pênculat tmr. iwak, urang lsp; 2 padha trubus tmr. wiji, kacang lsp.

reda

I palilah, idin, kc. rela. II mêndha, lêrêm tmr. angin lsp., rada suda tmr. lêlara lsp.

redah

diredah: ditêgor, disigar tmr. pring disêrang ut. ditekadi tmr. bêbaya.

redam

I swara brung, dhung. II redam-redam, meredam: lamat-lamat tmr. swara, rêrupan lsp; kc. remuk redam.

redan

ar. wit.

redang

I rawa, êmbêl. II mangêt-mangêt.

redap

I bngs. kêtipung. II meredap: padha thukul tmr. kukul, plênthing lsp.

redas

meredas: ngancab, nrajang, nyrudug.

redih

diredih: didhaut.

redik

diredik: disrêngêni bangêt; kc. hardik.

redum

I timbrêng, pêtêng rêmêng-rêmêng; kc. redup. II dirêdum: dipêpêti tmr. dalan.

--- 147 ---

redup

1 timbrêng, pêtêng rêmêng-rêmêng; marga pêdhut lsp; 2 ut. redup-redup: lamat-lamat tmr. swara.

regang

kêncêng (manthêng); diregang(kan): ditarik (dipanthêng) kêncêng.

regat

diregat: disabrangi nrabas ut. nênggêl tmr. dalan lsp.

regu

pêpanthan giliraning wong nyambut gawe; beregu: giliran gêgolongan tmr. wong nyambut gawe; kc. gu.

rehal

1 padunungan, wêwêngkon; 2 rêkal (sanggan kitab).

reja

suwekan sêmbagi, dluwang lsp.

rejah

merejah: 1 numbuk bêntus, nekad numbuk-numbuk; 2 ent. clola-clolo, murang tata; perejah: wong kang dêksura.

rejam

direjam: dibandhêmi watu; kc. rajam.

rejan

lara ising-isingên pating plilit; batuk rejan: watuk sêngkil (watuk garing); direjan: 1 diênêtake, diêdênake; 2 dipêtêl-pêtêl, diujêg.

rejang

I (se-)sadohe ..., up. sêrêjang kuda lari. II urut-urutaning têtêngêr ing palintangan dianggo mêthèk bêgja cilaka utawa ala bêciking dina. III direjang: dipêcah nganggo linggis lsp; perejang: linggis.

rejeh

jêlèh, rêmbês.

rejeki

rêjêki.

rejuk

merejuk: mêncolot-mêncolot, mlumpat.

reka

reka, rêrekan, pangathik-athik, rumpakan; direka: 1 direka, direkadaya; 2 diathik-athik, dirumpaka, dianggit.

rekah

plêthekan (ing woh lsp); merekah: mlêthèk, mlêkah; merekah fajar: bangun esuk, gagat rina.

rekan

1 pasar, papan paklumpukaning barang dagangan; 2 bakul; 3 (ut. rekanan) kanca, kanca bathon dêdagangan, kanca tunggal pagaweyan.

rekat

krakêt; perekat: ancur, lim; kc. lekat.

rela

rila; direlakan: dirilakake.

relai

1 bngs. tirêm gêdhe; 2 ar. wit.

relang

kolongan pênjalin (kalung asu lsp).

relas

nglinyêm, mlècèt; kc. lelas.

relau

bngs. kêrên kanggo ngluluh wêsi lsp.

relung

I guwa, song ing pèrèng; merelung: ngêsong, lêgok kaya guwa. II ar. ukuran lêmah ana 1? acre.

remah

gogrogan (upa, cuwilan panganan lsp); diremah-remahkan: dicuwil-cuwil, diècèr-ècèr.

remaja

diwasa, wis mangsane omah-omah.

remak

aluwung, angur.

remang

I rêmêng-rêmêng, timbrêng. II ut. meremang: njêgrag tmr. rambut lsp. III meremang-remang: gumrênggêng, gumluruh.

remas

kc. ramas.

rembah-rembih

1 pating dlèwèr tmr. luh; 2 pating slêmbrèh.

rembang

nêdhêng dhuwur-dhuwure, up. rêmbang matahari (srêngenge ana ing têngah bênêr), rêmbang kuasanya (sagêdhe-gêdhene panguwasane).

rembas

rusak ut. bosok bangêt.

rembat

merembat: oglag-aglig, oyag-ayig, miyat-miyut.

rembega

wit widuri; kc. lembega.

rembes

ut. merembes: ngêmbês, rêmbês, umês, pating prêntul tmr. kringêt.

rembunai

sêdhêngan gêdhene (ut. dhuwure).

remet

meremet: nggêdobrol.

remis

ar. keyong cilik.

rempah

(rebah-) ambruk, rubuh.

rempah (-rempah)

bumbu, jantu, adon-adon; dirempahi: dijêbadi, tmr. mayit.

rempak

I urut kacang; serempak: 1 salaras; 2 (-sekali) sapisan brêg, babarpisan, bêbarêngan; berempak: maju barêng. II gêmpil, cuwil ing pinggir.

rempang

nglawèr (nglèmbrèh).

rempat

merempat: kèli ngêncêng-êncêng tmr. prau.

rempenai

ar. wit.

rempelas

rêmpêlas.

rempuh

dirempuh: ditrajang, ditêmpuh; kc. tempuh.

rempuk

dirempuk: dirêmbug, kc. runding.

remuk

rêmuk, ajur; diremukkan: dirêmuk.

remuk-redam

ajur mumur, rêmuk bubuk.

remunggai

kelor.

--- 148 ---

renang

berenang: nglangi; direnangi: dilangêni.

rencah

I direncah: diadhuk sarana diidak-idakake ing kewan rajakaya; kc. rancah. II merencah: mbabadi grumbul lsp. digawe dalan. III 1 ora ajêg, molah-malih; 2 ora wrata (ana kang têlês ana kang garing tmr. lêmah); merencah: ngênjah-ênjah tmr. wong tumandang ing gawe.

rencak

merencak: mêlahi bantêr.

rencam

rucêk (ora cêtha pêpilahan); merencam: 1 rucêk ora cêtha; 2 ngênjah-ênjah pagaweyan warna-warna.

rencana

1 karangan, anggitan; 2 rancangan, ngèngrèngan; 3 layang turunan; 4 rentengan ut. oncèn kêmbang; direncanakan: 1 dikarang, dianggit; 2 dirancang, dirantam.

rencat

kandhêg tmr. pagaweyan lsp; kc. bencat.

rencik

merencik: nyiprat; kc. recik.

renceh

I turahan. II kunthing tmr. kewan.

renceng

cilik mêrit tanpa kempol tmr. sikil.

rencik

merencik: nyiprat; kc. recik.

rencong

bngs. pêdhang suduk.

renda

renda.

rendah

1 cêndhèk, asor; 2 (-hati) andhap asor; merendahkan diri: anoraga, andhap asor.

rendam

kum, kungkum; berendam: kêkum, kêlêban ing banyu; direndamkan: dikum.

rendang

gorengan, up. rêndang pisang; direndang: digorèng.

reneh

prêntuling umpluk (banyu landha lsp); mereneh: mumpluk pating prêntul (arêp umob lsp.).

renek

gêtêr tmr. swara up. rêbab.

renik

lêmbut cilik-cilik tmr. udan, lsp. ngrêmit tmr. gêgarapan.

renung

direnung: dipandêng, disawang.

renut

tali renut: ambèn gajah.

renjak

merenjak: mlaku gêdrug-gêdrug.

renjana

1 trênyuhing ati, timbuling hawa nafsu; 2 panggodha.

renjis

merenjis: nyiprat; direnjis(kan): diciprati, dikêpyuri banyu lsp.

renjong

(ketam-) rajungan.

reng

ar. manuk.

rengek

merengek: rèwèl, mothah njêjaluk.

rengang

ut. merengang: njêprak tmr. wulu, njêgrag tmr. rambut lsp., nyêpor tmr. irung.

rengap

merengap: kêmpus-kêmpus napase.

rengas

ar. wit kêna digawe pêrnis; minyak rengas: pêrnis; direngas: dipêrnis.

rengat

lara pating crêkot ing wêtêng lsp. rengat hati: sêrik atine.

renggang

rênggang.

renggat

gêrêt-gêrêt gêgêlangan ing sungu, kayu lsp.

renggek

direnggek-renggek: diujêg-ujêg (tansah dijaluki).

rengges

arang (tmr. godhong, untu lsp); merengges: ngarang, mbrindhili tmr. wit lsp.

renggut

direnggut(kan): disêndhal tmr. barang kang kumlawèr ut. gumantung.

rengit

mrutu.

rengka

bngs. lapak ing gajah ut. unta.

rengkam

sukêt ing karang sêgara.

rengkeh

kuru, bêngkring marga tuwa ut. lêlaranên.

rengkiang

lumbung; kc. lengkiang.

rengkoh

direngkoh: disikêp, dirungkêd.

rengkuh

direngkuh: ditarik sêru (kaya wong nglakokake dhayung).

rengsa

ut. merengsa: nglumpruk, aras-arasên.

renta

I tua renta: jêmpo, pikun. II merenta (-renta): briga-brigi, bêgita-bêgitu.

rentak

merentak: 1 nggêdrug; 2 natab tmr. prau; serentak: bêbarêngan.

rentaka

bngs. mriyêm cilik.

rentan

1 ngrantang (mèh pêdhot, mrênding), rêncêm (gampang pêcahe); 2 gampang angot larane, bêncirih; 3 (-hati) cugêtan atèn, laran atèn, gampang muring; merentan: kumat, angot.

rentang

direntang(kan): dibêndhèng, dipênthèng tmr. jala, tali lsp.

rentas

merentas: nrabas, nyidhat, dalan; direntas: dipêdhot tmr. laku.

rengus

merengus: sugal, songol.

rengut

merengut-rengut: grundêlan, (muring). [(mu...]

--- 149 ---

[...ring).]

renyah

berenyah, merenyah: rêmbên, alon-alonan panggarape lsp.

renyai

hujan renyai: grimis kêpyur-kêpyur.

renyeh

merenyeh: ngêcemong, nggêdobrol.

renyuk

direnyuk: dirênyèk, diuwêl-uwêl dirêmêt tmr. dluwang lsp.

repak, repas

gêtas, mêprêl, gampang pêcahe.

repang

rata alus (pamasahe, pangirise); direpang: 1 dirata ut. dipapakake sarana kikir, diiris lsp; 2 dipasahi.

repat

kêdhondhong.

repek, repet

merepek, merepet: gunêman ngayawara; nggêdobrol.

repes

merepes: nak-nik nggêgarap kang rèmèh-rèmèh.

repih

direpih: dicuwili, dijumputi, dipêthili.

repis

mêprêl bangêt kaya roti kêringan.

repot

1 kasar, groboh, saru; kc. rampus; 2 repot.

repuh

I repuh-repuh: gêmbok. II njêmbrung (kêbak têtuwuhan).

repui

ora kêmpêl tmr. lêmah, êmpuk kapês-kapês tmr. roti lsp., êmpuk mêprêl tmr. kayu.

reput

bêbrêg, popol.

resa

I dêrêng, adrêng, sêkung. II (-bukit, -paya) ar. wit.

resah

ora jênjêm (kumudu muring lsp).

resak

ar. wit (kayu).

resam

I bngs. wit pakis (digawe kalam). II padatan; kc. rasam.

resan

lara atine, dadi atine; janganlah resan: aja dadi atimu.

resap

meresap: 1 rumêsêp, rumangsuk; 2 nekad mlêbu (ing papan kang gawat lsp).

resi

rêsi.

resik

ut. meresik: 1 sêru bangêt tmr. swara; 2 krêsêk-krêsêk, krisik-krisik; 3 panas bangêt.

resip

meresip: ngêmbês, rumêsêp.

resmi

dhinês, opisiyil; kc. rasmi.

restu

1 bêrkah, pangèstu; 2 guna dhêsthi; direstui: 1 dibêrkahi, dipangèstoni; 2 digunagawe, digunani.

restung

lêstrung (lêlara ing irung).

reta

I bandha; kc. harta. II mereta-reta: kojah, omong-omongan.

retak

1 rêmak, rêngat, bênthèt; 2 (-tangan) rajah ing tangan; meretak: bênthèt, rêmak-rêmak.

retal

atal; kc. hartal.

retas

diretas: 1 didhèdhèli tmr. dondoman, disèsèti tmr. kulit, diklèthèk tmr. amplop lsp; 2 digolèki (digawe) dalane; peretas jalan: kang golèk (gawe) dalan.

reti

têgês, arti; kc. arti.

retih

meretih: 1 nywara kritik-kritik; 2 pating pruntus.

rewang

merewang: nggiwar-nggiwar tmr. prau nempuh angin.

rezeki

rêjêki, pangan.

ria

rame, bungah-bungah; suka ria: bungah-bungah; ria-riuh: rame-rame.

riak

ombak cilik (up. banyu kêtiban watu); meriak, beriak: ngombak nywara krupyuk-krupyuk.

rial

reyal (f 2).

rialat

prihatin (tapa, ngêngurangi).

riam

bantaran (ing kali).

rian

ar. petungan lawe (40 rian = 1 tukal; rian = 1 untai).

riang

I rada ngambang ênggone mêlahi. II 1 (-semangat) singunên; 2 (-hati) bungah bangêt. III riang-riang: 1 gangsir; 2 ar. têtuwuhan.

riap

(ut. meriap) mundhak gêdhe tmr. bocah, têtuwuhan lsp.

rias

arès, (ati gêdêbog).

riau

meriau: ngêbor êmas.

riba

I (ut. ribaan) pangkon; diriba: dipangku. II ut. riba': wong kang nganakake dhuwit; makan riba: nganakake dhuwit.

ribu

èwu; beribu-ribu: ewon; ribu-ribu: ar. sukêt.

ribut

1 (angin-) prahara, angin gêdhe; 2 ribut, gègèr, rame.

ricau

mericau: pating cruwèt.

ridai

diridaikan: ditarang, digaringake srana digantung.

ridan

ar. wit.

riding

bngs. jaring gêdhe kanggo masangi kewan.

--- 150 ---

ridla

lila, kc. rela.

rihal

rekal (sanggan buku, koran).

rijalu'lgaib

roh kang nguwasani bêgja cilakaning manungsa.

rik

swara mak gêrit.

rimas

gumrobyos kringête.

rimau

macan; kc. harimau.

rimba

alas gêdhe.

rimban

lambunging prau; merimban: nglambung (tmr. ombak, angin).

rimbang

merimbang: mêthêthi damèn.

rimbas

bngs. pêthèl kanggo ngrata kayu, matun lsp.

rimbat

pênjalin (pring) ing lambening prau; merimbat: mbabit, nggêbug nisih.

rimbit

rêkasa (ribêd), ewuh (kakehan pagaweyan); dirimbitkan: diribêdi, diêngèl-êngèl.

rimbu

alas gêdhe; kc. rimba.

rimbun

1 kêtêl tmr. wit, rambut lsp. 2 akèh layare tmr. prau.

rimis

ar. dhuwit biyèn.

rimpang

rimpang (êmpu kunir, jae lsp).

rimpi

sale gêdhang ut. wowohan liyane.

rimpuh

1 sayah bangêt; 2 jêmpo.

rinai

merinai: rêngêng-rêngêng.

rincuh

bingung, kisruh.

rindang

ngrêmbaka, ngrêmbuyung.

rindu

kangên; dirindukan: dikangêni; rindu dendam: kangên bangêt.

rinjing

dirinjing: diwingkis tmr. lêngên tangan.

ring

swara kring, cring.

ringan

ènthèng, mayar; diringankan: 1 diènthèngake, dimayarake; 2 dianggêp ènthèng, disêpèlèkake; ringan kaki: enthengan; ringan tangan: cêngkiling, gampang tumandang; ringan kepala: gathekan.

ringgit

1 gêrêt-gêrêt ing lingiring dhuwit ukon lsp; 2 dhuwit ringgit (ringgit, dholar); beringgit: gêrêt-gêrêt.

ringin

sapu ringin: ar. dolanan bocah.

ringka

pinggiraning caping.

ringkai

garing tmr. bayu, lêmah, roti lsp; diringkai: digaringake sarana diepe lsp.

ringkas

cêkak, ringkês; diringkaskan: dicêkak, diringkês.

ringkik

meringkik: mbêngingèh.

rintak

dirintak: disêndhal tmr. pancing lsp.

rintang

merintang: malang; dirintangi: 1 dipalangi, dipênggak; 2 dirigoni, dialang-alangi; rintangan: alangan; kc. lintang.

rintas

merintas: nyidhat, nrabas; kc. lintas.

rintik

plênik-plênik tmr. ulês lsp; hujan rintik-rintik: grimis, kêpyur-kêpyur.

rintis

merintis: mbukak dalan, cakal bakal; perintis jalan: kang mbukani (ndhisiki), cakal bakal.

rinyau

ar. iwak sagara.

ripi

driji manuk, pitik lsp.

ris

tampar dianggo mbanda.

risa

mênyonyo, bênjut, uci-uci lsp.

risalat

andharan ringkêsan.

risau

1 ala kalakuane (ugal-ugalan lsp); 2 (-hati) gorèh, ora jênjêm; merisau: ugal-ugalan, clunthangan lsp.; perisau: wong urakan, bangsat.

risik

pamriksa, dhêdhêmitan; dirisik: ditanjihake, dipriksa (ditari, didhêdhês lsp) dhêdhêmitan.

riuh

rame bangêt; riuh rendah: gumuruh rame.

riuk

1 mingêr nglèyèk (kaya yèn njogèt lsp); 2 (patah-) kêtêkuk, kêsliyo.

riung

ar. sukêt.

riwayat

crita, babad; diriwayatkan: dicritakake.

roba

1 bêbungah kanggo mbêsêli, rêruba; 2 (ut. roba-roba) prabeyaning palabuhan, wragad prakaran.

robak-rabik

suwèk rontang-ranting.

robek

suwèk.

roboh

rubuh, ambruk.

robok

swara mak blêkuthuk; merobok: nywara blêkuthuk (kriyung).

roda

rodha.

rodan

kêlaran, sêrik bangêt.

rodi

1 prentahing nagara; 2 gugur-gunung.

rodok

dirodok: dijojoh ing tumbak lsp.

rodong

sahabat rodong: kanca barêngan lêlungan, kanca supêkêt; merodong: ngulandara golèk pangupajiwa.

rogol

dirogol: diprusa (tmr. wong wadon).

roh

roh.

--- 151 ---

rojol

merojol: mrojol, mbrojol.

rokok

rokok; merokok: udud.

roma

rambut ut. wulu ing badan.

roman

I rupa, wanda, praèn. II 1 mêrang; 2 kulit pari lsp., gagang manggar lsp.

rombak

dirombak: dibubrah, dirombak.

rombong

rêmbêng (sênik gêdhe).

rombongan

grombolan.

romet

meromet: ênak-ênik nggêgarap kang alus-alus.

romok

meromok: nyêkukruk.

rompak

dirompak: dibajag; perompak: bajag.

rompang

dawir, suwir; rompang-romping: pating sluwir.

rompeng

gripis, krowok sathithik, dawir tmr. irung, kuping lsp.

rompes

gowèng, gêmpil.

rompok

plipidan ut. sèrèt (tmr. jarit, klambu lsp).

rona

warna.

roncet

meroncet, beroncet-roncet: pating krêncil têkane, saka sathithik undhake.

ronda

rondha; meronda: rondha, nganglang.

rondah-randih

pating grèwèng.

rongak

ana kang copot (ompog, ilang) tmr. untu, pagêr, lsp.

rongga

gronggongan, growongan, lowahan; merongga: nggronggong.

ronggeng

tlèdhèk.

ronggok

grombolan, têtumpukan, pêpanthan; meronggok: 1 mêthutuk; 2 nyêkukruk.

rongkok

merongkok: ndhungkluk tangane tumapak ing dhêngkul.

rongkong

tulupan, bolongan ububan; (ke)- rongkongan: gurung, êlêd-êlêd.

rongseng

merongseng: 1 ora lêga atine, rèwèl, beka; 2 gêdumêlan, grundhêlan; kc. roseng.

ronta

meronta (-ronta): kroncalan bangga.

rontok

rontog.

ronyeh

meronyeh: gunêman umad-umêd.

ronyok

1 rènyèk mari kaku tmr. dluwang lsp; 2 pating glombyor tmr. rai.

ropak

pating blengkrah.

roseng

meroseng: rèwèl, beka, gêdumêlan.

rotan

pênjalin; merotan: golèk pênjalin; dirotan: disabêti nganggo pênjalin.

roti

roti.

rotok

merotok: grênêngan.

royak

meroyak: mbabrak, mundhak amba, saya bangêt tmr. nangis.

royat

wêwujudan ing pangimpèn.

ru

wit cêmara; kc. eru.

rua

ut. merua: udhar, njênggar, mêlar.

ruabat

upacara pakurmatan.

ruah

I diruah: dicêluk saka kadohan; seruahan: sapênyêluk. II tumpah ruah: sok glogok, sosokan; diruahkan: disokake, disuntak. III Ruwah.

ruai

ringkih, ora pêngkuh, ora awèt, gampang rusak.

ruak

I meruak: ngambra-ambra, mrèmèn-mrèmèn, ndrêbala tmr. kasugihan. II ruak-ruak: bngs. kontul.

ruam

pruntus-pruntus: meruam: mruntus, pating pruntus.

ruan

iwak kutuk; kc. aruan.

ruang

1 lowahan, gêdhogan; 2 kolêman ing layang kabar lsp; 3 juringan durèn; diruang: dirêsiki tmr. mayit.

ruap

meruap: umob, ngukus, nguwab; kc. uap.

ruas

ros(-rosan).

ruat

I 1 oklak-aklik, oyag-ayig; 2 ent. ora têtêp panêmune, gojag-gajêg. II meruat: malih dadi manusa (tmr. macan gadhungan lsp).

ruba

kc. roba.

rubah

bngs. luwak.

ruba'i

bngs. kidungan 4 larik.

ruban

air ruban: saèm. unthuk (umpluk nalika gawe lênga klêntik); kain ruban: bngs. motha; diruban: dirêsiki umpluke tmr. lênga klêntik.

rubba

bngs. asu ajag.

rubiah

1 wong wadon mungkul ing agama; 2 wong nganakake dhuwit.

rubing

blabag wuwuhan ing bambing prau kanggo ngadhangi ombak lsp.

rubu

merubu, merubu-rubu: mlaku numbuk bêntus, mlaku tanpa tujuan.

rubung

kc. kerubung.

rudi

I kêncèt; kc. keting.

--- 152 ---

II gugur-gunung; kc. rodi.

rudu

pêndul (tlapukan mata).

rudus

pêdhang Acèh.

rugi

tuna, pituna; merugi: kapitunan; dirugikan: ditunakake, dipitunani; kerugian: kapitunan, gêgênti.

ruh

roh.

Ruhu'lkudus

Roh Suci.

ruing

likasan lawe ing panênunan.

ruit

1 nyanthuk ut. nggrèthèl kyt. ripandhan; 2 (ut. seruit) canthuk, grèthèl.

rujah

dirujah: dijojoh, dicocog.

ruji

pangan padinan (sêga).

ruju', rujuk

rujuk, ulih-ulihan manèh.

ruk

ar. manuk (mung ing dongèng).

rukam

wit ut. woh rukêm.

ruku-ruku

kêmangi.

rukun

1 rukuning agama Islam; 2 rukun.

rukup

kc. rungkup.

rumah

1 omah; 2 kanggo ing têmbung camboran warna-warna kyt. rumah sakit, rumah obat, rumah makan lsp; isi rumah: batih; berumah: omah-omah, manggon; perumahan: wêwijanganing prakara kang prêlu-prêlu; duduk serumah: bêbojoan.

rumah-tangga

bale pomahan, omah saprabote, prakara omah-omah.

rumbai

1 gombyok; 2 rawis (wulu jago ing gulu).

rumbia

wit sagu (bngs. palêm).

rumit

1 rêmbên, ora rikat; 2 tumandang gêlêm ora-ora.

rumpun

dhapuran ut. uyunan (pring, têbu lsp).

rumput

sukêt; merumput: golèk sukêt (ngarit), matun; rumput kemaluan: piskucing; rumput-rumputan: srompod.

rumus

aksara cêkakan, up. 'a a = 'alaihi 'ssalam.

runas

merunas: nyênggut.

runcing

lancip; runcing tanduk: ora tau sêdhêkah; runcing paham: gathekan.

runding

berunding: rêmbugan; merunding: 1 ngrêrantam, mêmetung; 2 ngrêmbug; dirundingkan: dirêmbug.

runduk

ndhungkluk; merunduk: 1 ndhungkluk; 2 tumêlung, tumiyung.

rundung

dirundung: tansah digodha, diribêdi, dirêridhu.

rung

balai rung: ar. bangsal ing kraton.

runggas

dirunggas: disêndhal, dirênggut, dibêdhol, dibêthot.

rungkai

dirungkai: diudhari ut. diuculi tmr. bundhêlan, sindhêtan lsp; kc. ungkai.

runggu-rangga

pating jlêgrig.

rungkap

merungkap: nyêntak, songol.

rungkas

bngs. tirêm.

rungkau

rambut jaran ing êndhas; merungkau: rembyak-rembyak nutupi rai tmr. rambut.

rungkuh

katon kaya wis tuwa; kerungkuhan: kêtuwan.

rungkup

awangun (katon) kaya gathuking payon loro.

rungut

merungut: kêdumêlan, grênêngan.

runjang

dirunjang: ditojoh-tojoh, diogrog-ogrog.

runjau

ut. merunjau: dhuwur ngronje (lêncir).

runjung

ut. merunjung: 1 mbrunjung alancip (kaya wangun ing tumpêng); 2 munjung-munjung; (se)perunjung: (sa)-dêdêg pangawe.

runtai

meruntai: nglèmbrèh, nglèwèr.

runtas

diruntas: disêndhal, ditarik ngêgèt.

runtuh

ambruk, jugrug.

runut

tipak, tilas; merunut: 1 napak tilas (nglari, tutburi, nurut); 2 sêdhih bae.

rupa

rupa; rupanya: sêmune, ayake; rupa-rupa: warna-warna; dirupakan: diwujudi, diwangun; serupa: kaya, padha rupa.

rupawan

endah.

rupiah

rupiyah.

rusa

mênjangan.

rusak

rusak, bubrah; rusak hati: susah bangêt.

rusia

wadi; kc. rahasia.

rusuh

rusuh, rêrusuh, gegeran.

rusuk

(tulang-) iga; dirusuk: ditojoh, disogok.

rut

kêconggah, bisa kuwat.

ruyu-ruyu

ar. iwak loh.

ruyung

ruyung.

ruyup

1 loyop (ngantuk bangêt); 2 mèh sumurup tmr. srêngenge.

--- 153 ---

S

sa, esa

siji, sawiji.

sa'at

sangat, wêktu.

saba

bersaba: sêsrawungan; disaba: ditiliki, disaba.

sabak

I berbiji sabak, menyabak: nangis sêsambat. II disabak: digodhog tmr. kilang ut. lêgèn.

saban

sabên.

sabang

layar sabang: ar. layar cilik.

sa'ban, syaban

sasi Ruwah.

sabar

sabar, sarèh.

sabas

prayoga!

sabbat

dina Sabat (Sabtu).

sabda

pangandika, dhawuh; bersabda: ngandika, paring dhawuh.

sabil

dêdalan (marang Allah); perang sabil (-Allah): pêrang sabil (mungsuh wong kapir).

sabit

I arit. II ut. thabit: wis têtêp, wis mêsthi.

sabuk

sabuk, kêmbên.

sabun

I sabun. II orang sabun: wong bule; sakit sabun: lara nguyuh nanah.

sabung

bersabung: tarung; menyabung: adu jago; disabung(kan): diêdu tmr. jago; sabung menyabung: sêsambêran tmr. jago, blêdhèg lsp.

sabur

1 uyêk-uyêkan, untêk-untêkan; 2 campur ora kêna dipilah-pilah; layar sabur: layar ing dhuwur; semut sabur: ar. sêmut; sabur limur: rêmêng-rêmêng; menyabur: ambyuk, nggrudug.

sabut

sêpêt (kulit krambil).

Sabtu

Sabtu.

sadai

ut. tersadai: sumèlèh sêmu miring lêlendhehan.

sadak

miring tmr. tiyang.

sadang

pintu sadang sading: aling-aling sangarêping palungguhan pangantèn.

sadap

ut. penyadap: lading panderesan: disadap: didèrès.

sadar

I dhadha, perangan ngarêp. II 1 (-akan, -kan) eling marang, rumangsa: 2 (-daripada) eling, nglilir saka sêmaput, turu lsp; kc. sedar.

sadau

menyadau: mêlahi nganggo wêlah dawa; disadau: dipagas ingisor tmr. tala.

sadik

têmên-têmên tmr. pamitran.

sading

kc. sadang.

sadir

uyah amoniyak.

sadu

pinunjul, utama bangêt; sadu perdana: kang pinunjul dhewe.

sadur

sadur; disadur: disadur, disêpuh êmas lsp.

sado

sadho (ar. kreta).

saf

larik(an); kc. sap.

safa

têrang.

Safar

sasi Sapar.

safi

murni, rêsik, bênêr.

safir

wong lêlungan; kc. musafir.

saga

(-pohon, -kendiri): saga (têlik, -thunthêng).

sagai

ar. iwak sagara.

sagang

dhoyong rubuh tmr. tumbak, bêdhil lsp; disagang: dipèpèti ing tumbak lsp. kang didhoyongake.

sagar

I sruwa duk. II gula.

sagu

sagu.

sagun (-sagun)

sagon.

sagur

lunasing prau wrata.

sah

I sah, absah, bênêr ut. nyata; disahkan: disahake, dianggêp bênêr ut. nyata. II sêkak! (tmr. main catur).

sahabat

mitra, kanca.

sahadat

sahadat (pangandêl Islam).

sahaja

1 mung, ngêmungake, bae; 2 ut. bersahaja, pasaja, barès; 3 (dengan-) kalawan njarag; disahajakan: 1 dilugokake, dibarèsake; 2 disêngaja, disêdya, dijarag.

sahaya

1 (hamba-) batur; 2 (ut. saja) inggih.

saham

panduman.

sahan

saèm. lèmpèr (layah).

sahbandar

panggêdhe palabuhan.

sahda, syahda

endah.

sahi

kèthèr, weya.

sahib

kang duwe.

sahib'ulhikayat

kang duwe crita, pangarang.

--- 154 ---

sahid

syahid, saksi bab kanyataaning agama.

sahur

saur.

sahih

nyata, têrang; kc. sah.

sahut

wangsulan; menyahut: mangsuli; disahuti: diwangsuli.

sahwat

sahwat, cumbana.

said

sayid.

saidi

bêndara kula.

saidina

bêndara kula.

saing

bersaing(an): 1 bêbarêngan lêlayaran; 2 jor-joran, rêbut unggul; disaingi: 1 dibarêngi ênggone lêlayaran ut. lêlungan; 2 dijori; persaingan: konkirèn, jor-joran.

sa'ir, sya'ir

têmbang, kidung; penyair: tukang ngarang kidung.

sais

kusir.

sait

disait: diirisi tipis-tipis, dikêlèti dioncèki; kc. sayat.

saja

bae, kc. sahaja.

sajadah

klasa lèmèk sêmbayang.

saja', sajak

1 guru lagu ut. purwakanthi ing syair ut. pantun; 2 wiramaning têmbang, kidung.

saji

ut. sajian: rampadan; disajikan: diladèkake, dicawisake.

sak

kc. syak.

saka

kc. pusaka; saka-baka: prakara warisan, kawajiban marang ratu.

sakai

1 karerehan, bawah; 2 ar. bangsa ing Malaka.

sakal

nampêk lakuning prau tmr. angin; disakal: dithuthuk, digêbug.

sakarat

sêkarat; kc. sakratu'lmaut.

sakar

gula.

sakat

I disakat: dirêridhu, diganggu-gawe; tersakat: kandhas tmr. prau. II bngs. kêmladheyan, simbar lsp.

sakinat

katêntrêman.

sakit

1 lara; 2 (ut. penyakit) lêlara; 3 ent. rêkasa, kangelan; sakit bulan: grahana rêmbulan; sakit hati: lara atine; sakit sampar (ta'un): pagêblug, lêlara nular; menyakiti: nglarani; bersakit(-sakit): kanthi rêkasa; di(per)sakiti: dipilara, disêrikake atine; pesakitan: pasakitan.

saksama

sa'sama: 1 sabar, mêmpêng, mathêm; 2 têmên-têmên, tliti bangêt tmr. mêmriksa lsp.

saksi

sêksi, pasêksèn; disaksikan: 1 disêksèni; 2 (ut. dipersaksikan) dinyatakake.

sakti

1 sêkti; 2 (ut. kesaktian) kasêktèn.

saku

sak, kanthongan.

sakratu'lmaut

sêkarat.

salah

salah, luput, kliru; salah dengar: kliru pangrungune; salah faham (tampa): salah tampa; salah hati: nêpsu; salah kata: kêclenthot têmbunge; bersalah: salah; bersalahan: beda, sulaya, ora cocog; disalahi: disalahi, dipadoni, dipapali gunême; disalahkan: 1 disalahake, diluputake; 2 diendhani.

salah-silih

sakèhing kaluputan.

salai

ikan salai: iwak dikukus; disalai: dikukus ut. digarang tmr. iwak.

salak

I salak. II panjugug; menyalak: njugug, njêgog.

salam

1 slamêt; 2 salam (tabe); memberi salam: uluk salam.

salang

disalang: disuduk ing kêris saka sadhuwuring balung salang têrus ing jantung.

salapan

wolu; kc. delapan.

salasal

lara gulanên.

salasilah

salasilah.

salat

salat, sêmbahyang.

salatin

para sultan.

salawat

slawat, pandonga, sêmbahyangan.

salju

salju.

salèh

mursid, wêkêl, utama.

salek

(wong lêlungan) ngambah ing alam gaib; kc. suluk.

sali

kuwat, bisa lumawan; sama sali: babag, tandhing.

salib

salib.

salin

bersalin: 1 ganti, malih; 2 mbabar (duwe anak); disalin: 1 disalini; 2 ditêdhak, diturun; 3 dijarwakake (dipêrtal); dipersalin: diganjar sandhangan; persalin(an): ganjaran sandhangan; salinan: 1 turunan, têdhakan; 2 pêrtalan.

saling

gênti-gêntèn, kc. saling menolong (tulung tinulung).

salla'llahu 'alaihi wasallama

mugi Gusti Allah paring katêntrêman marang dhèwèke (kanggo nyêbut asmane K.N. Mochamad, dicêkak s.a.w.).

salung

bngs. suling; salung api: sêmprong.

--- 155 ---

salur(an)

talang, bumbungan dalan banyu, kalenan.

salut

salut, srasah, blongsong.

sama

1 padha; 2 (ut. bersama-sama) bêbarêngan; 3 trêp, bênêr, kyt. sama tengah (têngah bênêr); 4 (ut. sesama) pêpadha; 5 pisan, up. sama kêduanya (karopisan); sama sekali: babarpisan, kabèh; 6 pacalathon uga atêgês karo, nganggo, dening; sama sendirinya: dhewekan; disamai: dipadhani; di(per)samakan: dipadhakake; menyama-nyama: mêmadhani.

samadi

sêmadi.

samak

I samak (wlulang mangsakan); disamak: dimangsak tmr. wlulang. II ar. wit.

saman

panyêrêging pradata.

samar

samar, samun; samar muka: rêmêng-rêmêng ngarêpake surup srêngenge; menyamar: nyamar, nyamoor; sêsinglon; disamarkan: disamar, disamur; nama samaran: jênêng sêsinglon.

sambal

sambêl.

sambalewa

sêmbrana, gêlêm ora-ora; menyambalewa: nggêgarap gêlêm ora-ora (sêmbrana).

sambang

I (ut. bersambang) sambang, rondha, nganglang. II tala tawon suwung.

sambar

disambar: disambêr.

sambat

I ut. bersambat: gandhèng, gathuk dadi siji; disambat: digandhèng, digathukake dadi siji; menyambut tangan: ngapurancang. II bersambat: nyambat, ngrêsaya.

sambau

bngs. sukêt.

sambil

kambi, karo; sambil menyambil: nyambi, ngiras karo.

sambuk

sambuk, pêcut.

sambung

disambung: 1 disambung; 2 ditutugake tmr. crita; sambungan: sambungan, tutuge.

sambur-limbur

rêpêt-rêpêt, rêmêng-rêmêng (jam 6 sore).

sambut

bersambutan dengan: cocog (laras) karo; disambut: 1 ditampa, ditampani kanthi urmat; 2 dipapagake kanthi urmat, ditanggapi tmr. sasmita; 3 dikulak nanging diutang tmr. dagangan; sambutan dagangan: dagangan kulakan kang diutang.

sami

ar. pandhita Budha.

samir

rèntèngan godhong sagu (wêlit sagu, dianggo payon lsp); disamir: diwêlit tmr. godhong sagu.

samudera

samodra (sêgara gêdhe).

samun

semak samun: rêrungkudan, gêgrumbulan; menyamun: mbegal; disamuni: dibegal; penyamun: begal.

sampah

uwuh, larahan.

sampai

I 1 têkan, tutug; 2 nganti, kongsi; 3 kêlakon têmênan tmr. impèn lsp; 4 dukup, sêdhêng; disampaikan: 1 ditêkakake, ditutugake; 2 dilantarake, diaturake, diulungake; 3 dituruti, dilêksanani. II menyampai: sumampir; disampaikan: disampirake; sampaian: sampiran, pamemeyan.

sampai-hati

têgêl, têga, mêntala.

sampak

I alèn-alèn kuningan lsp. dianggo karah ing bongkot lan pucuking tulup. II main sampak: ar. mainan nganggo toh dhuwit; seluar sampak: kathok kalèt.

sampan

ar. prau cilik.

sampang

I menyampang: mêlahi prau ana ing canthik ngarêp. II sampang.

sampar

lêlara nular (pagêblug).

sampil

upih.

samping

I bngs. kêtipung (tambur) Keling. II têmbing, pinggir, sandhing; disampingkan: dicakêtake, disandhing, dijèjèrake.

sampir

wrangka kêris kang dhuwur.

sampu

I lêlaranên, uncrit-uncritên. II menyampu: mandhêg ut. lèrèn tmr. dolanan.

sampuk

disampuk: 1 ditumbuk, dibêntus, dikabruk, ditladhung; 2 digathukake pucuke tmr. tumbak lsp; 3 ditrambul tmr. rêmbug lsp.

sampul

ulês, blongsong, bungkus, tapih layang, amplop; disampul: diulêsi, diblongsong, disamaki tmr. layang lsp. diamplopi.

samsam

ut. Siam samsam: pranakan wong

--- 156 ---

Siyam karo Mêlayu.

samsir

pêdhang gêdhe.

samsu

syamsu, srêngenge.

sana

kana.

sanak(-saudara)

sanak sadulur.

sanat

taun, up. sanat Masèhi.

sanatu'lhijrat

taun Ijrah.

sandang

slendhang,samir, slempang; 1 disandang(kan): - dicangklong ing pundhak; 2 (ut. dipersandangkan) disampirake ing pundhak, dislempangake.

sandar

bersandar: lendheyan, sumendhe; sandar menyandar: lendheh-lendhehan; disandarkan: dilèndhèhake; (per)sandaran: lendheyan ing kursi lsp.

sandera

mujangan, wong kang dianggo tanggungan (cêkêlan); disanderakan: dianggo mujangan, dianggo cêkêlan.

sanding

I ut. bersanding: sandhing. II lingir; bersanding: nglingir.

sandiwara

sandiwara (tonil).

sandung

pidakan ut. pancatan ing panênunan lsp; tersandung: kêsandhung.

sanubari

sanubari.

santak

disantak: disotho, dijotos.

santan

santên; kepala santan: santên kanil.

santap

dhahar, ngunjuk; santap sirih: nggantèn.

santau

ar. wisa.

santeri

santri; kc. senteri.

santuk

menyantuk: natap, njêglug; kc. antuk.

santun

alus tmr. patrap; sopan santun: sarwa alus patrape.

sang

sang.

sanga

têtaining luluhan logam.

sangai

kêkêp (tutup kukusan), tutup saji kang digawe nipah.

sangat

bangêt.

sanggan

1 cuwak, sanggan, uwat-uwat; 2 (-bunuh) tumbal, tulak; sangga-sangga: paladèn ing kraton; disangga: disangga, dicuwak, diduwa; penyangga: sanggan, cuwak, plangkan; penyangga pedang: blêngkêr ing cêkêlan pêdhang.

sanggah

disanggah: dilawan, ditampik, diêmohi.

sangga-langit

sangga-langit.

sangga-lutung

bngs. rambutan.

sanggam

disanggam: digadhuh, disilih sawatara suwene.

sanggamara

1 palangan ing wilahan tumbak; 2 ganthol prau.

sanggan

bngs. bokor kuningan.

sanggang

disanggang: dijunjung tangan loro sarana disangga ing ngisore.

sanggat

rada kandhas (nanggor dhasar) tmr. prau.

sangggit

menyanggit: kêrit-kêrit, kêrot-kêrot; menyanggit gigi: kêrot untu.

sanggul

gêlungan.

sanggup

sanggup, kêduga, kêconggah, saguh.

sanggurdi

sanggawêdhi.

sangka

I pangira, panyana; disangka: dikira, dinyana; disangkakakan: dikira, diarani. II bngs. keyong gêdhe.

sangkak

disangkak(i): dipalangi, dialang-alangi, dicêgah.

sangkakala

kêlasangka (slomprèt).

sangkal

I disangkal: diselaki, dibalak, dipadoni; disangkalkan: dicêgah, ditangkis, ditanggulang. II garan wadung (palu lsp).

sangkap

sangkêp; ganêp; pêpak; cukup.

sangkar

I ut. sangkaran: kurungan. II garis têngah lmr. tmr. prau. III kolongan, karah, suh, lsp. ing landheyan.

sangkar-bidang

palang ing têngahing prau.

sangkil

1 têkan ing êndon tmr. prau, lêlungan lsp; 2 kêna pamanahe, pambêdhile lsp; 3 tumama tmr. jamu.

sangku

bngs. bokor gêdhe.

sangkur

(mata-) sangkuh bêdhil.

sangkut

bersangkut: 1 sumangsang, cumanthèl, nggayut; 2 kandhêg tmr. ginêm, lumaraping pêdhang lsp; bersangkutan: gêgayutan; tersangkut: kêsangkut; sangkutan: pêpalang, rêribêd.

sangkut-paut

1 gêgayutan, gèndèng cènèng; 2 bot-repot; sangkut paut dengan piutang: utange rèndhèl.

sangsi

gojag-gajêg, sujana, ora pati ngandêl.

sangu

agêr-agêr alus.

sanya

bahwa sanya (bahwa sesungguhnya): salugune, sanyatane.

--- 157 ---

sap

I gombal ing wadhah mangsi; kertas sap: pèl. II sap, larikan; bersap-sap: lêlarikan, jèjèr-jèjèr.

sapa

bersapaan, tegur sapa: aruh-aruh, omong-omongan kalawan manis; disapa: diaruh-aruhi.

sapar

sasi Sapar.

sapau

gubug cilik kanggo tambêl.

sapi

sapi.

sapih

I satêngah pêpês (lumpuh, jimpe). II sapih, pisah.

sapir

I sipir (tukang ngrêksa kunjara). II bersapir: lêlungan mrana-mrana; kc. musafir.

sapu

1 usap, sikat; 2 (ut. penyapu) sapu, kêlud; disapu: 1 diusapi, dibusêk; 2 disaponi, dikêludi; 3 disapu (digêbugi); disapukan: diusap-usapake, diusarake.

sapu-tangan

saptangan, kacu.

saput

disaput: dilimputi, kêsaput.

sar

mak srêng, krênyês.

sara

1 suminggah saka ing bêbaya; 2 pangrêksaning urip (kayata sarana pancèn pangan, pènsiyun lsp); 3 bageyaning brandon nyambut gawe, dagang lsp; menyara, bersara: mèlu brandon nyambut gawe.

sara-bara

buyar mrana-mrana.

sara', syara'

anggêr-anggêr agama.

saraf

I paramasastra bab rêrimbaganing têmbung; 'ilmu saraf: paramasastra. II sarap, talirasa.

sarak

bersarak: pisahan; disarak: dipisah, dipêgat, disapih.

saran

lesan.

sarang

susuh; bersarang: nusuh; sarang kuli: salang wadhah kuwali; sarang labah-labah: klamat kêmangga; sarang lebah: omah tawon (glodhog); sarang madu: tala.

sarap

I (-sampah) larahan (uwuh) kang lêmbut-lêmbut; sarap laut: rêrêgêd ing sêgara. II sarap pangrasa, talirasa. III lara mlècèt ing wlakang lsp.

sarat

sarat (kêbak momotan); bunting sarat: mêtêng tuwa.

sarau

bngs. kranjang gêdhe kanggo golèk agêr-agêr.

sari

kêmbang, pari.

sari'

cukat, trêngginas.

saring

I disaring: diplintir tmr. lawe lsp. II disaring: disaring; saringan: saringan.

sarip

sarip (sêbutan wong Arab).

saripah

saripah (sêbutan wong Arab wadon).

saru

bngs. cêmara.

saruk

tersaruk: kêjêngklok, katêkuk sikile.

sarun

saron.

sarung

1 sarungan, wrangka; 2 ulês, blongsong; 3 (kain-) sarung; sarung jari: cincin; sarung kaki (-tangan): mojah sikil (tangan); disarungkan: disarungake tmr. kêris lsp. dilêbokake ing ulês lsp.

sarsar

gèndhèng; kc. sasar.

sarwa

sarwa, sakabèhe.

sarwal

kathok.

sasa

sêntosa, pêngkuh, kuwat.

sasak

sasak, tabag, gèdhèg kasar.

sasap

kc. susup.

sasar

I gèndhèng. II sasaran: lesan, pangincêngan.

sastera

buku, layang, buku suci.

sasterawan

ahli kawruh, ahli kitab suci.

sat

ar. takêran (= 5 ut. 10 gantang).

satai

sate.

satu

siji; satu-satunya: sawijining (ngêmungake siji); satu persatu: saka siji; bersatu: nunggal, ngumpul; di(per)satukan: didadèkake siji, ditunggalake.

satwa

kewan, kc. setua.

sau

mak krês, nyos; kc. desau.

saudagar

sudagar.

saudara

sadulur, saudara sepupu: nak-sanak; saudara sejalan sejadi: sadulur tunggal bapa-biyung; persaudaraan: pasaduluran, pamitran.

sauh

I jangkar; membuang sauh: labuh jangkar; membongkar sauh: bêdhol jangkar. II buah sauh: sawo.

saujana

sayojana; kc. yojana.

sauk

I ut. sauk-sauk: bngs. jaring diseropake; sauk-menyauk: gayut-gayutan; disauk: 1 digèndèng sarana dirangkul, digujêngi kêncêng nganggo tampar lsp. diubêdake; 2 dicidhuk; dicawuk; dirauk kambi mlaku.

--- 158 ---

II dengan sauk tangis: kambi ngêsah lan nangis.

saum

pasa.

saur

saur (mangan ing wayah bêngi ing sajrone pasa).

sawa

ular sawa: ula sawa.

sawab

I (ut. tsawab) kang sanyata. II (ut. thawab) ganjaran ing ngakerat.

sawah

sawah; sawah bencah: sawah sorotan; sawah berbandar langit: sawah tadhahan; menyawah: nênandur ing sawah.

sawal

sasi Sawal.

sawan

laran sawan; sawan babi (gila): ayan.

sawang

I warnaning banyu sêgara ing pinggir. II (-langit) awang-uwung.

sawar

pagêr ut. sangkrah-sangkrah dianggo nggiring kewan alasan ut. iwak; disawar: ditrapi pagêr ut. sangkrah.

sawat

bngs. sabuk (slempang) salaka.

sawi-sawi

I sawi. II wong nunut nunggang prau nganggo ngrewangi nyambut gawe minangka pambayaring opahane.

saya

kula; kc. sahaya.

sayak

bokor bathok; bêruk; kc. batil.

sayang

1 eman, owêl; 2 mêmêlas, mêsakake; 3 (kasih-) trêsna, asih; 4 (-akan, -kan) wêlas marang, asih marang; menaruh sayang: eman, wêlas, asih; disayangkan: 1 dieman, diowêl; 2 (ut. disayangi) diwêlasi, disihi.

sayap

1 suwiwi, lar; 2 pênjawating baris; sayap kumbang: irêng mêlêng-mêlêng; sayap sandang: rante mas loro kaêtrap ing dhadha.

sayat

disayat: diirisi tipis-tipis, dikêlèti, dioncèki.

sayembara

sayêmbara.

sayu

trênyuh, sêdhih nglangut; sayu rayu: sêdhih bangêt, kêranta-ranta.

sayup

I (ut. sayup-sayup) lamat-lamat tmr. swara ut. pamandêng; 2 cupêt ut. kadung tmr. mbalang, mbêdhil lsp; 3 kêtinggal, kêpancal; sayup mata mamandang: sapandêlêng.

sayur

jangan, jêjanganan; sayur mayur: jêjanganan; sayur-sayuran; menyayur: kêlan, njangan; disayurkan: dikêla.

sebab

sabab, jalaran.

sebagai

kaya, saèmpêr.

sebai

I sondhèr, sampur. II bngs. kêmladheyan.

sebak

1 mbludag, lubèr, banjir; 2 crocosan tmr. luh.

sebal

gêla, susah.

sebam

klawu sêmu irêng.

sebar

I menyebar: krasa kranyas-kranyas ing awak. II disebar(kan): disêbar.

sebarang

sadhengah, sêmbarangan.

sebarau

ar. iwak.

sebasah

ar. wit.

sebat

disebat: disabêt.

sebaya

babag, barakan, pantaran.

sebekah

ar. iwak kali.

sebelah

1 sisih, sasisih; 2 siji ut. sasêle tmr. barang rakitan; disebelah: ing sisih, sandhing; sebelah menyebelah: ing sakiwa têngêne (kali, dalan lsp); menyebelah: nisih, ent. bau kapine; kc. belah.

sebelas

sawêlas; kesebelasan: sawêlasan tmr. bal-balan.

sebentar

sadhela.

seberang

sabrang, sisih ing têbing kanane (tmr. kali, sagara lsp); menyeberang: nyabrang; seberang menyeberang: padha dene dumunung ing sapinggiring kali (tmr. desa lsp); diseberangi: disêbrangi; berseberangan: arêp-arêpan.

seberhana

saprabot tmr. sandhangan, rêrênggan lsp; seberhana bumi: saisining bumi kabèh; seberhana hari: sadina muput.

sebih

kêmbang gêdhang (ar. têtuwuhan).

sebik

menyebik: nyungir.

sebu

kêbak jêjêl; disebu: diisèni nganti kêbak, diurug.

sebuk

menyebuk: mlaku saantarane wong jèjèr-jèjèr.

sebun

1 ora nganti rampung tmr. pagaweyan lsp; 2 ora nganti matêng tmr. olah-olahan lsp.

seburu

ar. têtuwuhan.

sebut

disebut: 1 disêbut, disêbutake, diarani; 2 dipratelakake, diucapake; sebutan: 1 pocapan, kang disêbutake, pakêcapan; 2 sêsêbutan; 3 andharaning jêjêr (ing paramasastra).

--- 159 ---

sedak

I wangkisan (blêngkêr) kendhang lsp; disedak: diwangkis. II tersedak: kêsêlak. III ar. wit.

sedan

tersedan-sedan: sênggruk-sênggruk, kamisêsêgên.

sedang

1 sêdhêng(an); 2 nêdhêng-nêdhênge, pinuju, lagi; 3 (ut. sedangkan) salagine, sing ... bae; disedang: dicoba tmr. klambi lsp.

sedap

enak, mirasa, kêpenak tmr. pangrasa; sedap hati: lêga, sênêng atine; sedapan: panganan sêgêr-sêgêran.

sedap-sedu

mirasa bangêt.

sedar

1 (-akan, -kan) eling marang, rumangsa; 2 (-daripada) eling ut. nglilir saka ênggone sêmaput lsp.

sedat

ora gumathok pamikire.

sedekah

sidhêkah, slamêtan, dana.

sedekala

tansah, kaya adat sabêne.

sedelinggam

cèt abang (mêni).

sederhana

sêdhêngan, samadya.

sederiah

bngs. klambi rangkêpan.

sedia

I sadhiya, cumawis, siyaga; bersedia: cêcawis, cumawis, sumadhiya; disediakan: disadhiyakake, dicawisake; persediaan: sêdhiyan, cawisan, tandhon. II kang dhingin, biyèn, kuna.

sediakala

1 tansah; 2 kaya adat sabêne, kaya kang uwis.

sedih

sêdhih, susah.

sedikit

sathithik, rada.

sedondon

padha warnane.

sedu

I tersedu-sedu: sênggruk-sênggruk, sêgunên, kamisêsêgên. II disedu(h): disoki wedang.

seduayah

sidawayah (ar. têtuwuhan).

sedut

suntrut sêdhih.

sega

klimis, alus gilap.

segah

mbêsêsêk, sêbah.

segal

mulad-mulad murub.

segala

kabèh, sakabèhe.

segan

suthik, sungkan; menyegan: ngêmohi, nampik, sungkan.

seganda

ar. têtuwuhan.

segar

sêgêr (bagas kawarasan) sumringah, sumyah.

segar-bugar

waras-wiris.

segara

sêgara.

segenap

sakabèhe; kc. genap.

segera

rikat, enggal, gêlis, tumuli.

segi

sisih, lingir; segi tiga: maju têlu.

seguna-sekaya

gana-gini.

sehat

waras, bagas waras; sehat wal'afiat: bagas kawarasan (slamêt); kesehatan: kawarasan.

seharah

bngs. pêthi gêdhe wadhah bêras.

sehingga

nganti, kongsi; kc. hingga.

seia

sarujuk, mupakat; kc. ia.

sejahtera

têntrêm krêta raharja, slamêt.

sejak

wiwit ing (nalika, dina lsp).

sejarah

sêjarah, asal-usul, babad.

sejat

isih rada têlês tmr. kumbahan, cèt lsp.

sejati

sajati, salugu, tulên.

sejuk

adhêm, anyêp, ayêm.

sejurus

sadhela.

seka

diseka: dirêsiki sarana diusap (diêlap).

sekadar

sakuwasane; kc. kadar.

sekah

I pokah tmr. pang. II 1 cukat, trêngginas; 2 bêcik tmr. pawakan.

sekali

1 sapisan; 2 bangêt, babarpisan; kc. kali.

sekalian

kabèh, sakabèhe.

sekam

kulit pari, mrambut.

sekar

kêmbang sêkar suhun: ar. rêrênggan (bngs. kalung).

sekarang

saiki.

sekat

ut. sekatan: 1 singgêtan; 2 palang, pêpalang, alangan; disekat: 1 disinggêt, dipêpêti; 2 dipalangi, dialang-alangi.

sekata

sarujuk, saiyêg; kc. kata.

sakatimuna

ar. naga ing crita.

sekawan

sagolongan, sagrombolan; kc. kawan.

sekeduduk

sênggani.

sekedup

omah-omahan ing gêgêr unta.

sekejap

(-mata) sakêdhepan, sadhela; kc. kejap.

sekelat

sangkêlat (lakên).

sekerup

sêkrup.

sekh, syèkh

sèh.

sekian

samono; kc. kian.

sekin

sêking.

sekoci

prau sêkoci.

sekoi

juwawut.

sekolah

sêkolahan.

--- 160 ---

sekon

sêkon.

sekongkol

sêkongkêl.

sekonyar

ar. prau.

sekonyong-konyong

dumadakan.

sekop

sêkop.

sekopong

sêkopèn (kêrtu gêdhe).

sekotah

sakabèhe.

seksama

dengan seksamanya: kalawan titi; kc. saksama.

sekuik

bngs. otèk.

sekul

bêruk, bathok.

sekunar, sekonyar

ar. prau.

sekup

sêkop.

sekut

cêthil bangêt.

sekutu

1 sêkuthon; 2 warga, rewang, kanca; bersekutu: sêkuthon, bathon, ngumpul; disekutui: diiloni, direwangi ênggone dagang lsp; persekutuan: pakumpulan dagang.

sela

I sêla (-sêla), lêt, sêlan; sela-menyela: gênti-gênti lêt siji; diselakan: disêsêlake ing. II lapak; III sila, linggih; bersela: sila.

selada

sêlad.

seladang

I sapi alasan (bngs. banthèng). II 1 tunggal jrambah tmr. sênthong loro lsp; 2 dubug ut. mbêmbêng tmr. sikil; menyeladang: rata.

selagi

sêlawase.

selain

saliyane; kc. lain.

selak

1 slorok (palang) kancing lawang. II diselak: disilakake, dibiyak, dicincingake.

selaka

bngs. kurungan ut. kranjang dianggo ngukup sandhangan.

selam

I menyelam: nyilêm, slulup; diselam(i): disilêmi, dislulupi. II Islam.

selamat

slamêt; diselamatkan: diluputake saka ing bêbaya; selamatan: slamêtan.

selamba

1 saru, kasar têmbunge; 2 (muka-) saèn, ora idhêp isin.

selampai

slempang, slendhang; diselampaikan: dislempangake, disampirake ing pundhak.

selampe

kacu.

selampit

klabangan ut. tamparan gèpèng.

selan

pulo Selon.

selang

I lêt, antara; diselang: 1 disêlani; 2 diêlêti; 3 (ut. diselangkan) dibanjêli, digêntèni; berselang-selang: gênti-gênti, sêlang-sêling; setahun berselang: lêt sêtaun. II ut. selangkan: salagine, sing ... bae; kc. sedang. III diselang: disilih, diutang; diperselangi: diutangi; diperselangkan: disilihake, diutangake.

selang-seling

sêlang-sêling.

selangat

ar. iwak loh.

selangin

ar. iwak loh; kc. senangin.

selangka

(tulang-): balung salang.

selap

ora eling (marga sêmaput, kapanjingan setan lsp); diselap: dipanjingi setan.

selaput

kêndhangan tipis ing mata lsp; berselaput: kasasaban ing blêdug lsp.

selar

I diselar: 1 dibrongot (dicirèni lsp) nganggo wêsi bang lsp; 2 digorèng. II ar. iwak loh.

selara

êri lêmbut, lugut; anak selara: anak sêmbilang.

selaruh

ut. menyelaruh: 1 ngêmbrah, tansah ajêg ana (tmr. dagangan lsp); 2 manuh, matuh tumindak kang ora prayoga.

selarung

tipaking buron alas.

selasa

Slasa.

selasar

èmpèr jrambahe luwih cêndhèk tinimbang omah.

selasih

kêmbang tlasih; mabuk (bunga-) selasih: rada mêndêm.

selat

1 supitan (antarane pulo); 2 supitan Singapura; menyelat: lêlayaran ngambah ing supitan.

selatan

kidul; selatan daya: kidul kulon.

selawat

kc. selawat.

selayak

bngs. manuk dara.

selayun, selayut

piranti kanggo nggusah manuk.

selayur

iwak layur.

seleder

ar. wit.

selekeh

dlêmok, leletan; diselekeh: didlêmoki, dilèlèti.

selekoh

1 sleko têmpukaning dalan; 2 pangungakan ing bètèng (peranganing bètèng kang moncol).

selekor

ar. iwak sagara.

selempang

slempang, disampirake kaya slempang.

--- 161 ---

selendang

slendang.

selepang

slempang.

selera

napsu marang pangan, pêpenginan mêmangan.

selesa

ombèr, ora sumpêk.

seleweng

sêndhon waon.

selebu

(lautan-) sagara gêdhe ut. ing têngah.

selederi, selderi

slèdri.

seleguri

wit sidaguri.

selembada

ar. sêmut gêdhe.

selembana

ut. menyelembana: mandhêg (labuh) ngarêpake pinangkaning prahara.

selembayung

bapangan ing sakaguru (kanggo canthelan diyan lsp).

selempada

ar. sêmut gêdhe; kc. selembada.

selempukau

ar. manuk.

selempuri

(kain-) mori wêton Indu (Sêrampore).

selenggara

diselenggara(kan): 1 diupakara, diopèni; 2 diurus; kc. senggara.

selepa

slepa, cêpukan digandhulake ing sabuk.

selepat

pating klaprut (rêgêd).

selepuh

ngêrês (akèh blêduge lsp).

selesai

rampung; diselesaikan: dirampungi, dirampungake, diputus.

selesama, selesma, sema-sema

pilêg.

seli

seling-seli: sêlang-sêling.

seliap

ar. iwak sagara.

selidik

titi, tliti, sêtiti; diselidik(i): dititipriksa, ditanjihake, ditamatake.

seligi

bngs. tumbak (kayu, luyung lsp) ditlorongake.

seligut

pating blulung, pating blêbêr.

selimbar

ut. selembar: simbar layangan.

selimpang

I nyimpang, nggiwar. II kuwatir, sumêlang.

selimpat

1 nam-naman udhar; 2 ukêl ut. nylêkênthung ing tulisan Arab; 3 bngs. untir-untir; 4 ar. ula sêgara; menyelimpat: nylimpêt, lunga dhêdhêmitan.

selimut

kêmul.

selinap

I diselinap: 1 diirisi tipis-tipis tmr. iwak loh; 2 diklènyèm kulite tmr. pitik lsp. II menyelinap: glêsêr-glêsêr kaya lakuning ula.

selindung

aling-aling, ampingan, ndhêlik; kc. lindung.

seling

I selang-seling: sêlang-sêling. II bêling, porsêlin.

selip

I klèru (menggok klèru). II terselip: sumlêmpit ing; kc. selit.

seliu

ut. terseliu: kêsliyo.

selirat

ruwêd, ora karu-karuwan.

seliri

palinggihan, kursi.

selisih

gèsèh; berselisih: sulaya: perselisihan: pasulayan.

selisik

diselisik: didhidhis, dipetani.

selit

diselitkan: dislêmpitake; terselit: kêslêmpit.

selit-sepit

pating slêmpit.

seloka

saloka (kidung saliyane pantun).

selokan

kalèn.

seloki

sloki.

selongkar

diselongkar: 1 diblengkrahi; 2 ent. dititipriksa têmênan.

selop

sêlop.

seloroh

lucu, cucut.

seluang

ar. iwak kali.

seluar

kathok.

selubung

krukub, krudhuk, kêmul; diselubung: dikrukubi, dikêmuli.

seludang

tlakupaning mayang (kêmbang lsp), manggar, anthok.

seludip

mancung ênom.

seludu

ar. iwak loh.

selui

bngs. gêmak.

seluk

diseluk: digagapi, dirogoh digrayahi, diuthêk-uthêk.

seluk-beluk

bakuning prakara, thêk kliwêr.

selukat

saron cilik.

selukung

bngs. tamèng dawa.

selumar

ar. wit.

selumbar

tatal cilik landhêp kayata ing arèn lsp.

selumur

wlungsungan.

selundat

ar. iwak sagara.

selundup

menyelundup: nyiruk, mlêbu amblês; diselundupkan: dilêbokake tmr. barang pêtêng.

selungkang

ora murni tmr. logam.

selungkap

thèthèl, nglingkap; kc. jelungkap.

selupat

kulit tipis (kêndhangan, bungkusing bayi lsp).

selurah, seluruh

sakabèhe, kabèh.

--- 162 ---

selusuh

(-beranak) jamu sorogan; menyelusuh: mletre, mlorod.

selusur

cêkêlan ing bambinging krêtêg

selut

lêndhut plikêt.

sema-sema

pilêg; kc. selesma.

semah

sajèn têtulak lêlêmbut; disemahkan: disajèkake kanggo têtulak.

semai

ut. semaian: winih; disemai, diurit tmr. wiji pari, didhêdhêr; (pe)semaian: panguritan, pawinihan.

semaja

mung, bae; kc. sahaja.

semak

1 rungkud (akèh thêthukulane); 2 (ut. semak-semak) rêrungkudan, gêgrumbulan cilik-cilik.

semakin

saya; kc. makin.

semalam

wingi sore; kc. malam.

semalu

piskucing.

semambu

bngs. pênjalin gêdhe.

semampai

lugas, ora sambungan tmr. balok lsp.

semang

sêsanggêmaning wong utang nyambutgawe ana ing panggonane wong kang potang; anak semang: 1 wong kang mondhok ut. numpang mangan; 2 wong kang mèlu wong liya bêburuh lsp; induk semang: 1 wong kang dipondhoki; 2 ent. êmbok-êmbokan; jomblang.

semangat

1 nyawa, sukma; 2 tuking urip; 3 dhanyang; hilang (kurang, lemah) semangat: 1 gêtapan, kagetan; 2 kurang grêgêt; kur semangat: kanggo ngêlokake wong sêmaput ut. bayi lair, karêpe; muga sukmane balia; terbang semangat: sêmaput, ora eling; bersemangat: gumrêgut, mêmpêng.

semanggi

sêmanggi.

semangka

sêmangka.

semangu

ar. wit.

semanja

mung, bae; kc. semaja.

semantan

nyiur semantan: krambil koplak; kc. santan.

semarak

sorot, cahya.

semaram

ar. wit.

semat

sindik, sujèn, dom, biting; disemat: disindik, disunduki, dibitingi, digandhèng srana pêniti lsp; penyemat: pêniti; tersemat: 1 kêslusupên; 2 (-pada) tumancêb ing, kalampirake ing, katut kapetung ing.

semata

sakabèhe, babarpisan; semata-mata: ngêmungake, mligi, thothok.

semawang

kluwak.

semayam

bersemayam: lênggah, pinarak, dêdalêm, manggon.

sembab

abuh bêngêp.

sembada

kc. selembada.

sembah

1 sêmbah; 2 atur, unjuk; berdatang sembah: matur munjuk; disembah: disêmbah; di(per)sembahkan: 1 diaturake; 2 dicaosake; persembahan: pisungsung.

sembahyang

sêmbahyang.

sembak

ar. iwak sagara.

sembam

1 (sungkur-) kêbênêm, kêpêndhêm; 2 dipocot.

sembar

simbar bngs. kêmladheyan.

sembarang

sêbarang.

sembari

kambi; kc. seraya.

sembat

I disembat: disampe, dicêkêl lsp. kambi mlaku. II disembat: disabêt(ake), dibabit(ake).

sembeta

cuwak prau yèn ana ing babagan.

sembelih

disembelih: disêmbêlèh.

sembelit

kêdhêdhêlên ut. kêbêbêlên anggone bêbanyu.

semberani

sêmbrani.

semberap

mrabot, pêpak saprabot kapurantine.

semberip

bngs. talam nganggo sikilan.

sembilan

sanga.

sembilang

iwak sêmbilang.

sembilik

(puru-) lara ambe.

sembilu

wêlad; sembiluan: krasa pêrih (kaya diiris wêlat).

sembir

1 pinggiran (ing piring, layang lsp); 2 lingiraning wowohan kyt. blimbing lsp; menyembir: ora pênêr tmr. ênêring pandom lsp.

semboyan

1 têngara, sasmita; 2 têtêmbungan kanggo sêmayan, têtêmbungan cêkak aos (motto); disêmboyankan: dianggo têngara (sasmita).

sembuang

pathokan cancangan prau ing sagara.

sembuh

mari, waras; disembuhkan: ditambani, diwarasake.

sembul

mêndêlo, moto-moto.

sembung

sêmbung.

sembunyi

ut. bersembunyi: ndhêlik, umpêtan; [um...]

--- 163 ---

[...pêtan;] sembunyi-sembunyi: dhêdhêmitan, climèn; disembunyikan: didhêlikake, diumpêtake, digawe wadi; tersembunyi: kanggo wadi, sinamun.

sembut

sêmbur, suwuk; disembur: disêmbur, disêmproti, disuwuk; menyembur: 1 nyêmbur, sumêmbur; 2 gêbrès-gêbrès, gumuyu sêru.

semburit

jindikan.

sememeh

gubras, pating klaprut, rêgêd.

semecah

mainan nganggo kêmiri.

semedera

sagara gêdhe.

semenjak

wiwit nalika; kc. sejak.

semejana

samadya, têngahan, sêdhêngan.

semelit

kêbêbêlên; kc. sembelit.

semena

tiada dengan semena-mena: tanpa sêbab.

semenanjung

jasirah (Malaka).

semenda

mlêbu ing kulawargane kang wadon.

semendal

mikah (mica).

semenderasa

kêmbang cêpaka.

semenjak

wiwit ing; kc. sejak.

semenjana

samadya, têngahan, sêdhêngan.

sementang

sanajan.

sementara

1 sasuwene, nêdhêng-nêdhênge, lagi; 2 (-waktu) sawatara mangsa, ora lêstari salawase.

sementelah

sangsaya, luwih-luwih.

sementung

kurang sigrak, kurang grêgêt, gêblêg.

semenggah

patut, layak, pantês.

semerbak, sêmêrbuk

ngambar wangi.

semerdanta

putih kaya gadhing tmr. untu.

semesta

sakabèhe, saindênge.

seminai

(-ari) ar. wit.

semista

sakabèhe; kc. semesta.

semu

1 sêmu; 2 (-daya) apus, paeka; semu-semu: rada; disemui: diapusi, ditutup sarana cidra; tersemu: kapusan.

semua

kabèh, sakabèhe.

semudera

sagara gêdhe.

semugut

ar. lêlaraning wong wadon; kc. senggugut.

semuka

1 padha rupane; (ut. bersemuka) adu arêp, têmon dhewekan; disemukakan: digathukake padha ijèn.

semula

saka kawitan, kaya maune; disemulakan: dibalèni saka kawitan.

semunding

bngs. kêthèk gêdhe.

semupakat

sarujuk, cocog.

semut

sêmut; kesemut (-semut)an: gringgingên.

sempada

(ketam-) bngs. kêpithing.

sempadan

tapêl-watês.

sempak

gripis ut. cuwil pinggire.

sempal

moto-moto kyt. susur.

sempana

bêcik kasiyate (marahi slamêt lsp tmr. gêgaman); keris sempana; kêris luk pitu; disempanakan: didongani lsp. supaya bêcik kasiyate.

sempat

kobêr; menyempat: nangguh wêktu kang prayoga; kesempatan: wêwêngan, kobêr, wêktu.

sempelah

kang wis ora kanggo, up. sêpah, ampas, uwuh lsp; sempelah nyiur (kelapa): ampas krambil.

sempelat

ut. bersempelat: kêdlêmokan (ing mangsi, dubang lsp).

sempena

bêcik kasiyate; kc. sempana.

semperong

sêmprong diyan.

sempit

ciyut, rupak.

sempurna

sampurna.

sen

sèn.

sena

1 prajurit. 1 (pokok-) wit sana.

senak

1 mambêg, mêmblêng tmr. ilining banyu; 2 (ut. kesenak-senakan) sênêb, sêbah, ora bisa bêbanyu; menyenak-nyenak: saya mêmblêng; tersenak: 1 mambêg sênêb, sêbah; 2 (-kata) kanggêg ora bisa gunêman (marga gumun lsp).

senam

I bersenam: 1 ngulèt, ngêcêcêng marga uwat; 2 ulahraga. II biru sêmu ijo (kaya nila).

senamaki

ar. têtuwuhan kanggo urus-urus.

senandung

rêngêng-rêngêng.

senantiasa

tansah, pijêr.

senang

1 sênêng, lêga, marêm; 2 gampang, pikolèh; bersenang-senang: sênêng-sênêng, suka-suka; di(per)senangkan: disênêng-sênêngake, diarêm-arêmi, dilêlipur.

senangin

ar. iwak sêgara.

senapang

bêdhil.

senat

ar. prau.

senawi

wong nunggang prau pambayare diurubi pagaweyan.

--- 164 ---

senda

(-gurau): gêguyon, sêmbranan; bersenda(-gurau): gêguyon, gojèg; dipersendakan: dianggo gêguyon, disêmbranani.

sendal

I disendal: dianjingake nganggo diganjêl (dipacèli, diwèhi tandhing tmr. pacul). II disendal: diunus ngêgèt tmr. kêris lsp.

sendalu

(angin-) angin lumrah.

sendar

ngorok lirih.

sendat

1 kêjêndhêlên, kêcêpit; 2 sumpêk tmr. ati.

sendawa

sêndawa.

sendel

bersendel: sêsèndhèn.

sendeng

ut. menyendeng: miring mèncèng tmr. panganggone kupluk lsp.

senderik

bngs. cundrik (Kêris Mandar).

sendering

ar. wit.

senderung

ar. kewan sagara sok mblêngkêr kaya bal.

sendi

1 athik-athikan, gêgêlan, ros-rosan; 2 èngsêl lawang; 3 (batu-) ompak; 4 lapisan ing pêndhok lsp; 5 ent. dhêdhasar, têtalês; disendi(-sendi): dikêthoki gêgêlane; disendikan: 1 dilapis (ing êmas lsp); 2 (-pada) digathukake karo, didhasarake ing.

sendiri

ijèn, dhewe.

sendocong

ar. iwak loh.

sendu

sêdhih, susah.

senduduk

sênggani.

senduk

sendhok, enthong, irus.

senget

mêndhak sasisih, miring, dhoyong nisih.

senggot

nyodhok (nyikut, nyotho) ing ngiringan.

sengaja

sêngaja, njarag.

sengal

pêgêl, ngêrês linu, lara encok.

sengam

disengam: dipangan kabèh.

sengangkang

bngs. sriti.

sengap

ngglèntèr, antêng (ora rèwèl tmr. bocah).

sengarat

ar. iwak loh.

sengat

êntup; disengat: diêntup; penyengat: tawon.

sengau

bindhêng.

sengelat

tukang apus, tukang nggadhung.

senggayut

bersenggayut: geyong-geyong, gandhul-gandhul.

senggara

disenggara(kan): diupakara, diopèni; kc. selenggara.

senggau

menyanggau: 1 jinjit ngranggèh (njupuk); 2 mrèmèn tmr. gêni.

senggugut

ar. lêlaraning wong wadon; senggugut darah: lara bakda nggarap banyu; senggugut meroyan: lara bakda manak.

sengguk

ut. menyengguk: dhêklak-dhêkluk.

senggulung

1 luwing; 2 gêmbus (ganjêl sunggèn).

senggut

ut. menyenggut: dhêklak-dhêkluk.

sengih

ut. tersengih: mlêngèh, mênga mluwèk tmr. tatu.

sengit

sêngit ent. dêdrêg bangêt, sêrêng.

sengkayan

bngs. lesus ing sagara.

sengkak

disengkak: diurut (dipijêti) ut. disêngkakake tmr. wêtêng.

sengkalan

bngs. lèmpèr kayu (dianggo nggêrus bumbu).

sengkang

I 1 palang, palangan mrapat; 2 palang ing èmbèr lsp; 3 rujining rodha; 4 garis têngahing cakran; 5 bêlok, cêngkalak. II jegang sikile siji slonjor.

sengkar

saèm. dhingklik ing prau kanggo linggih kang mêlahi.

sengkarut

bersengkarut: ulêt-ulêtan, bêbulêtan, ruwêt ora karuwan (tmr. crita lsp).

sengkelat

ora cêwok.

sengketa

papriksaning prakara; bersengketa: prakaran.

sengkela

bêlok; disengkela: dibêlok.

sengkelang

1 kayu palangan; 2 sidhakêp tangane nyathok pundhak; menyengkelangkan jari: ngapurancang.

sengkelat

sêngkêlat (lakên).

sengkeling

1 mbanda tangan; 2 tumpang tali tmr. sikil; disengkeling: dibanda ing buri.

sengkelit

bngs. jirêt (tali kolongan) kanggo pancadan mènèk.

sengkilang

katata mrapat têtumpangan up. pêdhang.

sengkol

sêsêg wêtênge (krasa mêndhêkêl, dianggo mêmangan rêkasa).

sengkuang

bêsusu.

--- 165 ---

sengkuap

èmpèr, ampok.

sengkul

isis sumyah.

sengungut

ar. iwak kali.

sengsai

judhêg, kêpranan bangêt, prihatin.

sengsara

1 sangsara, cilaka; 2 (azab-, siksa-) siksa; disengsarakan: disiksa, dipilara, dicilakake.

seni

1 alus, ngrawit, ngrêmit; 2 (ut. kesenian) kagunan adiluhung; air seni: uyuh.

senigai

palang-palang ing tiyang (cagak lsp) kanggo mènèk.

Senin

Sênèn.

seniwan

ahli kagunan.

senja (kala)

wayah surup (jam 6-7 sore).

senjata

1 gêgaman; 2 têtêngêr sandhangan ing tulisan Arab; dipersenjatakan: dipraboti gêgaman; persenjataan: prabot gêgaman.

senjolong

ar. iwak sagara.

senjong

bngs. piring kanggo lambaran.

senohong

ar. iwak sagara.

senonoh

pantês, patut tmr. kalakuan; tiada senonoh: saru, ora pantês.

senta

I balok dlujuring prau (sanggan palang). II lênggana, mopo.

sentada

1 ar. wit; 2 ar. sêmut.

sentagi

I ar. têtuwuhan. II 1 bngs. coba (dom gêdhe); 2 tali, kênur.

sentadu

(ulat-) ulêr jêdhung.

sentak

disentak: disêndhal, digodog, ditarik.

sentaka

ar. wit.

sental

disental: diangsab, digosok.

sentana

kula sentana: sêntana, sanak.

senteri

1 (dagang-) wong ngumbara golèk kawruh lsp; 2 santri.

sentiasa

tansah; kc. senantiasa.

sentil

manjête, mete-mete.

senting

ar. têtuwuhan.

sentiung, sentiong

bong (kuburan Cina).

sentuh

disentuh: disenggol; tersentuh: kêsenggol, kêsandhung.

sentul

wit sêntul.

sentung

1 pantèking wangkisan bêdhug lsp.; 2 kolongan, blêngkêr ing jaring lsp; baju sentung: bngs. klambi kurung; kain sentung: sarung; disentung: dipantèk wangkisane.

sentosa

têntrêm, jênjêm, ora gorèh, ora rusuh.

senteng

congklang, cupêt, jigrang.

senuh

njêbêbêg, sêbah.

senunggang

ar. iwak sagara.

senyak

sêpi, nyênyêt; kc. senyap.

senyampang

mumpung, kêbênêran, kapinujon.

senyap

(sunyi-) sêpi nyênyêt, mamring.

senyar

krasa êmar.

senyum

èsêm; tersenyum: mèsêm; tersenyum simpul: mèsêm kapathêt; tersenyum raja: mrêngut.

senyur

bêndara, tuwa.

seolah-olah

kayadene.

sepah

I sêpah (an kinang); sepah puteri: ar. manuk; sepah raja: manuk cendrawasih. II tersepah: pating blangkrèh.

sepai

buyar mrana-mrana tmr. pêcahan barang lsp.

sepak

I tampèk; disepak: ditampèk, ditamplèk. II sepak; sepak raga: bal-balan; sepak terjang: jangka-jangkah, tandang grayang; disepak: 1 disepak, didugang, ditêndhang; 2 (disepak sila): ditepang.

sepakat

mupakat, rujuk.

sepam

bngs. pêlêm alasan.

sepan

bngs. rangên.

sepang

wit sêpang.

sepantun

kayadene.

separuh

saparo, satêngah.

sepat

I krasa sêpêt. II iwak sêpat.

sepatu

sêpatu.

sepatung

kc. sipatung.

sepeda

pit.

sepecat

ar. iwak loh.

sepegoh

bngs. tirêm.

sepekur

bngs. kêmladheyan.

seperai

sprèi, lèmèk kasur.

seperti

kaya, prasasat, mèmpêr; dengan sepertinya: kalawan pantês, kaya mêsthine; disepertikan: dipêpantês, dirêngkuh kalawan pantês.

sepesan

ut. pesan-pesan: babak salu.

sepet

1 mênga sathithik; 2 suthup tmr. mata.

--- 166 ---

sepi

sêpi, ora rame.

sepit

1 ciyut, supêk, rupak; 2 (ut. penyepit) supit, sapit cathut cilik; disepit: disupit, disapit, dicathut, dijêpit; tersepit: kêjêpit.

sepoi-sepoi, sepui-sepui

silir-silir.

sepoi

sêpai.

sepuh

disepuh: 1 disêpuhi; 2 dilapis, diêlim tmr. dluwang.

sepuk

disepuk: dibuang (dibrukake) kasar-kasaran.

sepuku

(keris-) kêris tanpa luk.

seputih

ar. têtuwuhan.

seput

kucêm tmr. warna.

sera

gupuh; tersera-sera: gupuh-gupuh, kêsusu, gita-gita.

serabai

srabi.

serabut

pating jriwut.

seraga

bantal seraga: bantal gêdhe nganggo rêrênggan.

serah

I berserah, menyerah: 1 pasrah, sumarah; 2 asrah bongkokan (kalah, têluk); diserahi: dipasrahi; diserahkan: dipasrahake. II 1 abang sumringah; 2 têrang tmr. warna.

serahi

gêbyas, gêndul cilik.

serai

sêre.

serajam

ar. wit.

serak

I ut. terserak: pating slêbar, sumêbar mrana-mrana; diserak(-serakkan); diawut-awut. II sêrak, èsèk; burung serak: kokokbêluk. III diserak: dikêndhokake lan dibênakake tmr. gulungan lsp.

serak-serik

pating jrêthut (driji).

seram

nyabe tmr. kulit, njêgrik tmr. wulu kulit.

serambi

srambi, èmpèr mêtu.

serampang

cêmpuling lancipe nganggo grèthèl.

serampin

ampas pathi sago ut. arèn.

seran

lirik-lirik tmr. cita lsp.

seranah

(sumpah-) sot, ipat-ipat, supata.

serandang

cuwak pring (kayu) loro ing pucuk digathukake lan ditalèni nganti wangun cawangan.

serandung

terserandung: kêsandhung

serang

I arang-arang ut. amba tmr. bolongan kranjang, jala lsp. II diserang: disêrang, ditrajang, ditêmpuh; serangan: panêmpuh. III ar. pangkating bêbau prau (onderopsir). IV ênom tmr. warna; menyerang: sumilak warnane.

serangga

I sungu, pucak, II kewan gêgrêmêtan.

serangguh

menyerangguh: linggih ndêkung; kc. seranggung.

seranggung

menyeranggung: linggih ndêkung, ndhodhok.

serangkak

I êri ut. sangkrah dipulêtake ing wit-witan supaya aja kêna dipènèki. II kêpithing cilik.

serani

Kristên.

seranta

menyeranta: lunga mampir-mampir, njajah desa milang kori; diserantakan: diwartakake mrana-mrana.

serantang

diserantang: dikrampyang, diujar-ujari.

serap

menyerap: manjing, rumêsêp, rumangsuk.

serap-mesra

rakêt supêkêt pamitrane.

serapah

donga nundhung lêlêmbut, sot, ipat-ipat; diserapah: ditundhung srana didongani, diipat-ipati, ditênung.

serasa

I 1 tunggal rasa; 2 mèmpêr; kc. rasa. II ar. suruh.

serasah

I larahan, uwuh, lêmi, rabuk. II ar. cita kêkêmbangan.

serasi

jodho, cocog petungane; kc. rasi.

serat

sêrêt (ora kêna dicopot).

seratah

ar. pala kêpêndhêm.

serau

udhar tmr. tênunan.

serawa

ar. panganan.

seraya

I kambi, karo. II sraya, pitulungan; diseraya: dijaluki pitulungan. III ar. wit.

serba

sarwa, sakabèhe; serba putih: sarwa putih; serba rumah: thêk kliwêring omah kabèh.

serba-neka, serba-serbi

warna-warna, sruwa-sruwi.

sebah-serbih

pating slêmbrèh.

serbak

menyerbak: sumêrbak, ngambar; kc. semerbak.

serban

I sêrban, tulban.

--- 167 ---

II mati rasane.

serbat

sêrbat.

serbet

sarbèt.

serbu

menyerbu, menyerbukan diri: nggrêdêg, ambyuk nêmpuh.

serbuk

bubukan; diserbuk: dibubuk; serbuk gergaji: grajèn.

serdadu

prajurit.

serdak

rês-rês.

serdam

suling.

serdang

bngs. arèn.

serdawa

antop, glegekan.

serdi

ngêlu pilêg, pilêg tmr. jaran.

serdih

wêtêng lan dhadhane mungal.

sere'at

sarengat; kc. syari'at.

sereh

sêre.

serejang

sadohe, up. sêrêjang kuda lari.

serek

wêgah.

seremban

menyeremban: onclang nganggo dhuwit.

serempak

barêng brêg, sabrêsan; terserempak: kêtukup, digrêdêg.

serempu

kayu kawangun kaya prau kaêtrap ing dhasaring prau.

serendah

ar. gêdhang.

serendang

ar. iwak kali.

serendeng

miring sasisih; kc. sendeng.

serengam

berserengam: uyêk-uyêkan, untêk-untêkan.

serenjang

ngadêg jêjêg, njêjêr tmr. wit.

seresah

rês-rês.

seret

I sèrèt, pinggiran. II diseret: disèrèt, dilarak.

sergah

disergah: digêrtak, digêtak, dikagètake.

sergam

munggul, mêncungul.

sergap

disergap: ditêmpuh (ditukup, digrêdêg) dadakan.

sergut

groboh.

seri

I 1 sorot, cahya; 2 ent. endah, luhur, kang endah dhewe, kaluhuran, kaendahan; 3 sri (sêsêbutan), up. Sêri Baginda; berseri(-seri): sumunar, mawa cahya, cahyane bingar. II diseri: diisêp tmr. kêmbang madu lsp. III ut. berseri: nêtêpake kang kawit dhisik tmr. dolanan, kayata sarana sut, ndudut suwiran godhong lsp. IV pur, gêdhêg.

seriawan

lara sriawan.

seri-balai

bangsal pasewakan.

seridanta

kêmbang srigadhing.

seridewa

ar. kêmbang.

seriding

1 lingir; 2 ar. iwak sagara.

serigading

srigadhing.

serigala

asu ajag.

seri-gunung

srigunung (saka kadohan katon bêcik).

serik

kapok, kanji, jinja.

serikat

pakumpulan; berserikat: kêkumpulan; perserikatan: pakumpulan.

serikaya

srikaya.

serimala

undhagi.

seri-muka

nêca, caya.

serindai

I ar. lêlêmbut bngs. puntianak. II ngrangin, kêpenak dirungokake.

serindit

manuk slindhit.

sering

I kêdhut, kêkêr, wulêd tmr. dluwang; disering: dikêkêrake, dikêncêngake tmr. tampar lsp. II sering kali: kêrêp, sok. III kêcut bangêt, kêmranyas. IV disering: diisêp; kc. seri.

seringai

menyeringai: mrêngut.

serip

plipidan ing sandhangan.

seri-pantai

sritaman (saka kadohan ala).

serja

sêrsi (ar. bakal).

serkah

sêmplok, sêmpal, pokah.

serkai

diserkai: 1 dipêrês ut. diuntir supaya apuh; 2 disaring tmr. glêpung lsp.

serkap

1 susug; 2 kranjang kaya susug dianggo kurungan.

serkup

diserkup: ditutupi ing kranjang lsp., disusug.

serlah

ut. terselah: katon ngegla, katon cêtha tmr. rêmbulan, srêngenge.

serling

pluwang (pasangan kewan lsp).

sermangin

bngs. kêndhang gêdhe.

sero

bersero: bêbrandon dagang; pesero: wong kang mèlu brandon; peseroan: pakumpulan dagang; untung sero: bêbathèn ing brandon.

serobeh

pating dhrawul tmr. rambut.

serobot

diserobot: 1 disêbrot; 2 dijupuk tanpa têmbung.

seroja

kêmbang tunjung (trate).

serombong

wuluhan kuningan lsp., wuluhan kanggo sambungan up. ing suling, pipa lsp.

--- 168 ---

serombongan

grombolan, gêgolongan.

serondong

diserondong: disrudug, disrondhol.

seronok

kêpenak, nyênêngake.

serong

mèncèng, mencong; serong hati: sèdhèng, ora barès; serong menyerong: mencang-mèncèng, ngecas-encos.

seronggang

urung-urung (gronggongan) ing pamêlikan.

serpih

cuwilan, pugutan, sêmpelan; diserpih: dicuwil, dipugut.

serta

1 sarta, karo, kanthi; 2 (-dengan) bêbarêngan karo, barêng karo, mèlu karo; 3 barêng, up. serta dilihatnya; disertai: dikanthèni, dibarêngi, dikancani; disertakan: dikanthèkake, dibarêngake karo.

serta-merta

tumuli.

seru

I panyêluk, pangundang; berseru: ngundang, nguwuh-uwuh; diseru: diundang, diuwuh-uwuh. II (-sekalian, -semesta) sakabèhe. III sêru, bangêt.

seruda

êri ut. sangkrah digubêdake ing wit-witan.

serudi

ut. berserudi: sinarawèdi; diserudi: disarawèdi.

seruh

kêmpès tmr. abuh lsp.

seruit

cêmpuling nganggo grèthèl.

seruk

ar. takêran gabah (10 gantang).

seruling

suling.

serunai

I bngs. slomprèt (klarinèt). II sruni.

serunda

diserunda: digèrèd tmr. prau.

serunding

I srundèng. II ar. wit.

serunjang

tumbak kayu.

serut

1 swara mak srut, sruk; 2 pasah.

serutu

srutu.

sesah

disesah: disabêti, digêblègi.

sesak

sêsak, sêsêk, supêk, rupak; sesak dada: lara sêsêk; penuh sesak: kêbak bangêt, sêk-sêkan; disesakkan: diêsêk-êsêk, disêsêk, ditindhês; tersesak: kêpèpèt, rêkasa; kesesakan: sêsêk-rupêk.

sesal

(bersesal, menesal, menyesal) gêtun, kêduwung, disêsali, disesalkan: digêtuni.

sesap

ngombe (tmr. manuk); sesapan burung: papan pangombèn manuk.

sesar

disesar(kan): 1 diingsêr tmr. wadyabala, dibiyak tmr. klambu; 2 disur, diganti.

sesat

ut. tersesat: kêsasar; disesatkan: disasarake.

sesat-darat

bingung, kêsasar-sasar.

sesawi

sawi.

seta

ukuran sadawaning tangan; kc. hasta.

setabelan

prajurit mriyêman.

setagih

ar. rêrênggan.

setak

ar. prau cilik.

setaka

ar. têtuwuhan.

setakona

maju wolu; kc. astakona.

setambul

bngs. wayang wong (tonil).

setan

setan.

setangan

saptangan; kc. saputangan.

setanggi

dupa, mênyan.

setawar

ar. wit.

setelah

sawise; kc. telah.

setengah

satêngah, saparo.

seteria

satriya.

seterika

sêtlika.

seteru

satru; berseteru: sêsatron; diseterukan: disatru, dimungsuhake.

seti

satin.

setia

sêtya.

setiabu

ar. ula; pedang setiabu: pêdhang alingir têlu.

setiawan

sêtya bangêt.

setinja

cewok.

setinggi

tampar pangerekan layar.

seton

bngs. êmpluk gilap.

setolop

bngs. ting.

setu

I 1 bngs. ganggêng; 2 ar. ula sêgara. II pangèstu; barkah.

setua

kewan; kc. satwa.

setubuh

bersetubuh: sanggama; kc. tubuh.

setuju

mupakat, cocog; disetujui: disarujuki, dimupakati.

setuil

ar. têtuwuhan.

seturi

crita, gunêm, gegeran.

sewa

sewa, sewan; disewa: disewa; di(pers)sewakan: disewakake.

sewah, sewar

bngs. cundrik mlêngkung.

sewal

njalari cilaka (tmr. impèn, tamba lsp).

si

si.

sia-sia

muspra, tanpa tanja, tanpa guna; disia-siakan: 1 diêcèh-êcèh, ora ditanjakake; 2 ora dirêmbug.

--- 169 ---

siah

disiah: disilakake nisih tmr. rambut lsp.

siah-layah

miyat-miyut, mêntêlang-mêntêlung, sênggoyoran.

siak

I tukang ngrêksa mêsjid; santri. II akar siak, siak-siak: ar. têtuwuhan oyode wangi.

siakap

ar. iwak loh.

sial

siyal, sêbêl; sial dangkalan: siyal bangêt.

sialang

1 tala tawon; 2 (pokok-) wit kang ana talane tawon.

siamang

I bngs. kêthèk gêdhe. II wêdhi malela, lêmah kang isi mangaan.

siamis

ar. iwak sagara.

sianang

ar. iwak kali.

siang

I 1 awan, rina; 2 katon rêsik (marga dibabadi têtuwuhane lsp); bersiang: bêbêsik; disiangi, dipersiangi: dibêsiki, dibabadi, diwatun, dibubuti. II siang-siang: ar. manuk.

siap

cumawis, siyaga, rampung; bersiap: siyaga, tata-tata, cêcawis; disiapkan: dicawisake, disiyagakake, dirampungake.

siapa

sapa.

siar

I disiar: 1 dipasang srana dilepa (kayata masang bata lsp); 2 dipatri, disambung nganggo patri. II disiar: diobong nganti mêngangah tmr. wêsi lsp. III disiarkan: disêbar, digiyarake; siaran: pakabaran, panggiaran radhio.

siasat

1 siyasat, siksa; 2 paniti-priksa; siasat perang: gêlaring pêrang; disiasat(kan): 1 dipidana disiksa; 2 dititipriksa, disêtitèkake têmênan.

siat

disiat(kan): diiris-iris; kc. sayat.

siau

wis adhêm tmr. barang kang maune panas.

sibar(-sibar)

èmbèl-èmbèl (wuwuhan kang diplipid), omah wuwuhan (kagamblokake omah baku).

sibuk

ribut tumandang ing gawe.

sibur

siwur.

sibur-sibur

kinjêng dom.

sida

kêbirèn; sida-sida: 1 wong kêbirèn; 2 ar. punggawa kraton, juru nujum ing kraton, tukang njaga kaputrèn; disida: digêbiri tmr. wong.

sidai

disidai: diisis, diangin-anginake supaya garing.

sidang

kumpulan srasehan; bersidang: kêkumpulan.

sidik

disidik: dititipriksa, disêtitèkake, ditliti; sidik jari: pênitipriksa cap tangan (jêmpol; driji).

siding

I jaring kang digawe panjalin kanggo masangi mênjangan lsp. II lingir.

sifat

sipat, kaanan; tiada tersifatkan: ora kêna dicritakake.

sigai

palang ing wit (tiyang lsp), kanggo pancadan mènèk; tangga sigai: andha lanang; menyigai: mènèk mancad ing palang-palang mau.

sigap

bersigap: cumêpak, siyaga, cumawis.

sigar

ar. rêrênggan ing sirah.

sigara

bngs. kopyah lancip.

sigi

I disigi: 1 dicuthiki; 2 dikurêki, diukir. II obor kayu.

sigung

menyigung: nyikut; kc. singgung.

sihir

ngèlmu sikir (gêndam, tênung).

sijil

layang piagêm, layang cathêtan.

sika

(baju-) saèm. klambi takwa.

sikap

I 1 pawakan, dêdêg-piadêg; 2 sikêp, tanduk adhêdhasar kaantêpane; mengambil sikap: nêtêpake antêpe; membuang sikap: gawe wiraga. II elang sikap: bngs. wulung cilik. baju sikap(an): klambi sikêpan.

sikat

1 sikat; 2 (-rambut) jungkat; 3 garu; 4 lirang (tmr. gêdhang); disikat: 1 disikat; 2 dijungkati; 3 digaru.

sikikih

ar. manuk.

sikin

sêkin (bngs. lading, golok).

sikit

sathithik; kc. sedhikit.

siksa

siksa; disiksai(kan): disiksa, dipilara.

siku

1 sikut; 2 siku, sikon; 3 pojok jêjêg; siku-siku: 1 pojok jêjêg; 2 gadhinging prau; 3 popor bêdhil; menyiku: mangun pojok (up. enggok-enggokaning kali lsp).

sikudidi

ar. manuk.

sikudomba

ar. iwak sagara.

siku-keluang

nguntu-walang.

sikut

sikut; menyikut: ent. ngapusi.

--- 170 ---

sila

1 patrap kang bêcik (tatakrama, subasita); 2 (bersila) linggih sila; 3 (silalah, silakanlah) sumangga, kula aturi ...; di(per)silahkan: diaturi supaya ...

silam

pêtêng ndhêdhêt; tahun yang telah silam: taun kêpungkur; tersilam: kêwêngèn, kêtungka ing wêngi.

silang

tumpang-tumpangan mrapat; silang empat: prapatan (dalan); silang selisih: padudon pasulayan; silang menyilang: tumpang-tumpangan mrapat upamane pêdhang loro katata têtumpangan.

silap

I sulapan; bermain silap: nyulap; bersilap: sulapan; disilap: disulap, diapusi lsp. sarana rêrekan. II menyilap: gawe kêkêmbangan (rêrênggan) ing pinggiraning layang lsp. III kliru, salah; kc. khilaf, kilap.

silat

bersilat: main selat, main pêdhang; disilat: ditangkis nganggo pêdhang.

silau

silo, sulap, blêrêng; menyilau: ulap-ulap marga blêrêng.

silawatang

ar. pangkat bangsa Bugis.

silih

têtêmpuh, pêpulih; silih menyilih: solan-salin, gonta-ganti; disilih: ditêmpuhi, dipulihake.

silih mata

mung dianggo gêlar, lumrahe tumrap mènèhi tukon akèh, nanging sawise katêmu banjur akèh kang dijaluk bali.

silsilah

salasilah.

silu

krasa ngêrês, kakênan atine, krasa ora kapenak tumrap pangrungu, mripat ut. pangrasa.

siluk

ar. iwak sagara.

siluman

seluman (dhêmit).

simalu

piskucing.

simbah

kumêpyur ut. sumirating banyu (ombak lsp); bersimbah: gumrobyos tmr. kringêt, nyiprat; bersimbahan: pating cliprat; disimbah: diciprati, dikêpyuri banyu lsp.; dikapyuk ing banyu.

simbai

ngatonake ênggone ngrêti subasita (tatakrama lsp).

simbang(an)

ar. manuk sêgara.

simbar

simbar mênjangan.

simbat

bngs. prêstha.

simbur

menyimbur: munggah (kyt. munggah ing sirah).

simpai

I blêngkêr, suh; disimpai: ditrapi blêngkêr, disuhi. II ar. bngs. kêthèk.

simpan

disimpan: 1 disimpêni, dirumat, dirawati, disinggahake, disingkir-singkirake; 2 (ut. diambil simpan) dipêthik (dijupuk) sapêrlune ut. ringkêse bae tmr. layang lsp.

simpang

(-tiga, -empat): dalan pratêlon, prapatan; menyimpang: nyimpang, nisih; simpangan: simpanganing dalan ut. kali.

simpang-siur

sêsimpangan akèh ut. têtrajangan tmr. dalan.

simpir

nyèngklèhake suwiwi.

simpit

cakêt, mèpèt karo.

simpuh

ar. pala kêpêndhêm.

simpuk

menyimpuk: nggadhug ut. nyenggol; disimpuk: didakwa kang ora-ora.

simpul

bundhêlan ut. sindhêtan; simpul mati: tali pati; simpul pulih (hidup): tali wangsul; tersenyum simpul: sêmu mèsêm; disimpul-(kan): dibundhêli, ditalèni, disindhêt; kesimpulan: pêpuntoning rêmbug, pêpuntoning panêmu.

simpur

ar. têtuwuhan.

simun

bngs. cita kêkêmbangan.

sinar

sorot; sinar menyinar: pating glêbyar; disinari: disoroti.

sindir

ut. sindiran: pêpoyok, pasêmon; disindir: disêmoni.

sini

kene.

sintal

wêwêg.

sintik

bngs. tirêm cilik.

sinting

bngs. tirêm gèpèng.

sintuk

sintok.

sintul

ipêl-ipêl, cêndhèk lêmu.

singa

singa.

singal

ar. rêrênggan sirah.

singgah

mampir; singgah menyinggah: mompar-mampir; disinggahi: diampiri; persinggahan: palêrêban, palerenan, ampiran.

singgan

nganti; kc. sehingga.

singgang

I iwak loh godhogan diasin. II ukuman tmr. murid yaiku tangane nyêkêli kuping ngadêg linggih bola-bali.

singgasana

dhampar palênggahan.

singgir

menyinggir: wiwit mêgar tmr. kêmbang, mringis tmr. cangkêm.

--- 171 ---

singgit

gosokan, senggolan; disinggit: disenggol, digosok.

singgul

menyinggul: nggabig.

singgung

menyinggung: mbijig, nyrudug; disinggung: 1 disangga ing bau kyt. wong kang klêngêr; 2 disrudug, ent. digêpok, disenggol, katut dirêmbug lsp.

singkap

disingkap: dibiyak, diungkapi.

singkat

1 cêkak, cêndhak; 2 ent. ora loma; disingkatkan: dicêkak, diringkês.

singkek, singkik

singkèk.

singkil

I tali singkil: kêndhit; disingkil: dikêndhiti, disabuki nganggo sabuk cilik. II krasa linu tmr. untu.

singkir

disingkir(kan): 1 dièrèki (tmr. babon); 2 disingkiri, disingkirake; 3 dilancangi, disêtut tmr. lakuning prau.

singkur

disingkur: disuduk lsp. mayat (miring).

singkong

tela kaspe.

singsat

singsêt, cancut; disingsat: dicancutake.

singse

singsèh.

singsing

menyingsing: sumilak tmr. mêndhung lsp; fajar menyingsing: bangbang wetan; disingsing(kan): 1 diwingkis tmr. lêngênan, dicancutake tmr. lambe, kathok lsp.; 2 digulung sathithik tmr. layar.

sipai

sêpèi.

sipat

I (tali-): tali sipatan (piranti tukang kayu); disipatkan: disipat. II kaanan; kc. sifat.

sipatung

thokerok.

sipi

1 saka ing têngah minggir; 2 tunggakan pagaweyan; menyipi: nggiwar minggir tmr. barang kang disawatake.

sipir

sêpir.

sipu

tersipu-sipu, kesipu-sipuan: kisinan, clingusan marga isin.

siput

bngs. keyong warna-warna.

sir

I mak srêng, cês, nyês; kc. sar. II pathok kanggo lesan. III (-berahi) siring ati, pêpenginaning ati. IV wadi.

sira

I disira: diulig-uligake ing barang kang plikêt, kayata roti ing juruh lsp. II 1 sira, kowe; 2 dhèwèke.

sirai

tatas lan tata tmr. rambut.

siram

ut. bersiram: siram; disiram: disiram.

sirap

I 1 kêjongkèng sathithik up. gêndhèng kanginan; 2 ent. mênga atine dening kêsêngsêm. II sirap. III aji sirêp; tersirap: 1 kêturon (kêna sêsirêp); 2 kandhêg tmr. lakuning gêtih.

sirat

disirat: 1 dibundhêli, disindhêt; 2 dinam tmr. jala, rajut jaring; lsp.; siratan gigi: pinggiraning untu kang tumancêb ing gusi; siratan kuku: bêlahan tracak.

siratu'lmustakim

dalan marang swarga.

siraut

pangot cilik; kc. raut.

sirih

suruh; sirih masak: kinang; wang sirih: tukon suruh (opahan, buruhan).

siring

disiring: dilerobi, diseropi.

sirip

kèpèt.

siru

bersiru: ganti ênêre (tmr. angin lsp).

siru'lkulup

têlênging ati.

sisa

sisa, turahan; disisakan: diturahake.

sisi

sisih; menyisi: nisih.

sisih

pêpadon, pasulayan; disisih: dipadoni, dipalangi; kc. selisih.

sisik

1 sisik; 2 thothok (tmr. bulus lsp); disisik: 1 disisiki, diklocop kulite (sisike); 2 didêlêng katuranggane tmr. jago, kêris lsp.

sisip

disisip: 1 (ut. disisipkan) dislêmpitake up. kêris ing sabuk; 2 disêsêlake, ditlêsêpake; 3 disulami tmr. tanduran, nam-naman lsp; tersisip: kêslêmpit, kêsêsêlan; sisipan: sêsêlan.

sisir

1 jungkat, suri; 2 garu; 3 lirangan (gêdhang); disisir(i): dijungkati, disurèni.

sit

swara suwit, sênthit.

sita

disita: 1 digugat; 2 dirajadarbe.

sitar

sitêr.

sitti

sêsêbutan tmr. wong wadon.

situ

kono.

siuk

menyiuk: mêgêng napas (marga krasa lara lsp).

siul

bersiul: singsot.

siuman

eling (mari mêndêm, mari sêmaput).

siung

I mbêngung, sumiyut kayata lakuning mimis. II siyung.

siur

kc. simpang-siur.

--- 172 ---

siut

mak siyut.

siwah

(elang-) alap-alap.

soal

soal, pitakonan; soal jawab: takon-takonan, adu rêmbug.

sobat

mitra, kanca; kc. sahabat.

sobek

suwèk.

sobok

disobok: diblêjog, ditukup (ditêmpuh) dadakan.

sodok

sorok, bngs. lêncêg.

sodok bikang

bngs. kêris.

sodor

nyongat mangarêp, nyodor.

soga

wit soga.

sogang

trucuk (pathok) kang ditata mayat kanggo mêpêti mungsuh; disogang: dipisah sarana dipêpêti kayu lsp.

sogok

disogok: 1 diwèhi sasmita sarana obahing tangan (kayata dikon linggih lsp); 2 dibêsêli.

soja

sojah ndungkluk ngormati.

soka

wit soka; kc. angsoka.

sokak

ar. wit.

sokom

bêlang irêng ut. congore irêng tmr. ulêsing asu.

sokong

cuwak, sanggan; disokong: 1 dicuwaki, disangga, dicagak; 2 ent. ditulungi sawatara; sokongan: pitulungan, panjurung, sumbangan.

solat

salat.

solek

bêsus, dhêmên macak.

solok

sumbangan marang wong duwe gawe.

sombol

disombol: diloloh, didublag.

sombong

umuk bangêt, ngedak-edakake; menyombongkan diri: sumêngah, sêsongaran, pambêkan.

someng

ora bêcik tmr. ing pandêlêng, klakuan lsp.

sompek

gopèl, gowèng.

sompoh

disompoh: dipanggul ing pundhak.

sompok

kêpêngkok, kêsompok, kêprêgok.

sondeh

ar. wit.

sondol

menyondol: nggudag, nyundhang, mbijig.

sondong

ut. menyondong: maju karo mundhuk-mundhuk.

songar

sumangkeyan, kakehan pratingkah.

songel

mênjete, nyongat sathithik.

songkok

topi, kupluk, tudhung, songkok.

songsong

disongsong: dipapagake, dipêthukake.

songsong-kalak

têtêmpukan ora gathuk urut tmr. sêrating kayu lsp.

sop

sop.

sopak

bngs. bêlak.

sopan

1 antêng, jatmika; 2 tatatrapsila, ngrêti tatakrama; burung sopan: manuk cendrawasih; disopani: ditanggapi lsp. kalawan tatakrama; kesopanan: tatatrapsila, kasusilan.

sopan-santun

sarèh jatmika, ngêrti tatakrama.

sopir

sopir.

sorak

surak; disoraki: disuraki, disênggaki.

sore

sore.

sorong

surungan, up. kêreta sorong (kreta surungan); kena sorong: dibêsêli; disorong: 1 disurung; 2 diajak, ditari; disorong damai: diajak bêdhamèn; disorong bantal: diwènèhi bantal dikon turu; sorongan: bêsêl.

sosok

I plipidan gêdhe (kêna dilêboni koloran). II sosok tubuh: ragangan (ing awak, prau, omah lsp.); menyosok: ngêdêgake ragangan prau, omah lsp.

sotoh

1 payon wrata (ora mayat); 2 plangitan, lotèng.

sotong

bngs. iwak mangsi.

soyak, soyat

suwèk.

sua

adu arêp (kaya jago kang arêp tarung); bulu sua: baris (wulu jago ing gulu); bersua: kêpêthuk, kêtêmu.

suah

belum suah: durung tau: adakah suah: apa wis tau.

suai

1 ut. sesuai: jodho, cocog trêp. 2 kc. suaji.

suaji

tampar kang pungkasane mawa kolongan (kanggo ngèrèk momotan).

suak

lêmpong (têluk) kang cilik; menyuak: lêlayaran ing lêmpong.

suaka

pangungsèn, pondhokan.

sual

pitakonan; kc. soal.

sualak

mèmpêr, kaya.

sualing

bersualing: sliringan (pêthukan) nanging padha dene ora wêruh.

suam

mangêt-mangêt.

suami

bojo (kang lanang).

suang

gampang; ta' suang-suang: ora gampang.

suangi

1 ar. mêmêdi; 2 ar. iwak; burung

--- 173 ---

suangi: bngs. kokok bêluk.

suap

1 êmplokan, pulukan; 2 ent. bêsêl, ruba; makan suap: mangan bêsêl; disuap: 1 dipuluk; 2 didulang, diloloh, dijuju; 3 ent. dibêsêli.

suar

diyan (gêni lsp) kanggo têtêngêr (nyoloki, madhangi lsp) disuar: dicoloki, diobori tmr. tala.

suara

suwara.

suari

suwari; bantal suari: bantal pajangan (kanggo pangantèn).

suasa

suwasa.

suasana

swasana.

suatu

siji, sawiji; barang suatu: samubarang, sabarang; bersuatu: nunggal; dipersuatukan: ditunggalake, didadèkake siji.

subahat

1 tasbèh; 2 pandonga, pamuji.

subal

groboh tmr. gêgarapan.

suban

tatal.

subang

1 suwêng; 2 uwêr kanggo ngêlar bolongan pasuwêngan; 3 kêrêtan têbu; disubang: dikêrêti (diirisi) bundêr-bundêr.

subhana'llah, Allah subhanahu

mugi pinujia Allah!.

subuh

wayah subuh (bangbang wetan).

subur

subur, wlagang, loh tmr. lêmah.

suci

suci, rêsik.

suda

saèm. sujèn dawa kanggo borang; suda-suda: sogolan têtuwuhan kang lancip-lancip kyt. bung alang-alang lsp.

sudah

1 rampung, lêbar; 2 wis, uwis, sawise, bakda; sudah-sudah: sadurunge; sudah-sudahnya: pungkasane, wasanane; disudahi: 1 didadèkake, dirampungake, dirampungi, diuwisi; 2 dilêksanani, dipinangkani; disudahkan: diuwisi, dirampungi; kesudahan: êntèk-êntèkan, pantogan, karampungan, pungkasan; tiada berkesudahan: tanpa wasana; penyudah: kang dianggo mungkasi, upamane panganan lsp. kang dipangan bakda mangan sêga.

sudi

sudi, sênêng; sudilah kiranya: mugi kêrsaa.

sudip

solèt.

sudu

1 suru, sendhok; 2 sosor, cocor.

sudu-ayah

sidawayah.

sudu-hati

pucuking balung dhadha.

sudung

gubug.

sudut

pojok (an).

suf

ar. bakal kang digawe wulu unta.

sufi

ar. kawruh kabatinan ing kalangan agama Islam.

sufian

mualim sufian: guru ngèlmu kabatinan.

sugar

disugar: disunggar (dijungkati nganggo driji).

sugul

susah, sêdhih; kc. masgul.

sugun

disugun: diungsêb-ungsêbake, diênêt-ênêtake êndhase (kaya yèn pinuju gêlut).

sugun-hantu

bundhêt ut. gêmbêl tmr. rambut.

suh

panas (ing awak).

suhu

adhêm-panasing hawa lsp. (tèmpêratur).

suhun

kc. sekar-suhun.

suir

ar. mêmêdi.

suji

I bludiran, sulaman; disuji: dibludir, disulam. II bngs. ragi.

sujud

sujud, sungkêm.

suk

swara mak krusuk.

suk-sik

krêsêk-krêsêk, klêsak-klêsik.

suka

(-hati) sênêng, bungah; di(ke)-sukai: disênêngi; disukakan: disênêngake, dibêbungah, dibungahake; kesukaan: kasênêngan.

sukacita

bungah, sênêng.

sukar

angèl, ngrêkasa, pakewuh, ribêd; kesukaran: kangelan, karibêdan, pakewuh, kamlaratan.

suka-raya

bungah bangêt.

sukat

I takêran; disukat: ditakêr; sukatan: takêran. II anggêre, manawa.

sukma, su'ma

sukma, roh.

suku

I 1 sikil; 2 prapat, up. tiga suku (¾); 3 perangan, tlatah, up. suku nêgêri; 4 bangsa, gêgolonganing wong kang nunggal turunan. II pisah, seje; suku fasal: seje bab.

suku-kata

wandaning têmbung.

suku

woh sukun.

sukur

sokur; kc. syukur.

suku-sakat

gêgolonganing bangsa dalah kawajibane.

sula

bngs. slumbat ut. lêlandhêp; disula(kan): [disu...]

--- 174 ---

[...la(kan):] dislumbat, disuduk nganggo lêlandhêp minangka paukuman lsp.

sulah

buthak, brindhil tmr. wit-witan.

sulam

I disulam: disulam, dibludir; sulaman: bludiran, sulaman. II wiji ut. bibit kanggo nyulami.

sulang

I disulang: dilarihi (ing inuman kêras). II ut. menyulang: mulêk, nggêmbulêng tmr. pega lsp.

sulap(an)

sulapan; bermain sulap: nyulap.

sulat-sulit

pating pêsêlat.

sulbi

boyok.

suldi

kalamênjing.

suli

1 putu buyut; 2 ent. anak putu (turun).

sulih

ar. têtuwuhan.

suling

I suling. II disuling: dipaat (digawe lênga wangi lsp).

sulit

rêmpit, angèl kêtêmune, gawat.

suluh

1 obor, colok; 2 (ut. penyuluh) ent. têlik, pêcalang; disuluh: 1 diobori, dicoloki, dipadhangi; 2 ent. ditêlik, didingkik.

suluk

ngèlmu gaib; kc. salek.

sulung

1 kang kawitan, pangarêp; 2 (anak-) pambarêp.

sulur

1 nyongat munggah; 2 sogolan, thikilan; 3 purusing saka, tiyang lsp.; sulur-suluran: têtuwuhan rambat.

sulur-bulur

gêgunêman tanpa tatakrama.

sultan

sultan.

suma

ar. iwak sagara.

sumarak

1 cahya; 2 ent. kang bêcik dhewe; kc. semarak.

sumbang

saru bangêt, ora pantês; menyumbang: laku bedhang karo sanak.

sumbar

bersumbar: sêsumbar.

sumbarak

kc. sumarak.

sumbat

sumpêl, sumpêt, bungkêm; disumbat: disumpêli, dibungkêm, disumpêt.

sumber

sumbêr, tuk.

sumbi

disumbi: disopak, disulami kang rusak.

sumbing

gripis, gowèng, suwing.

sumbu

1 sumbu, ucêng-ucêng; 2 indhèn.

sumbuk

ar. prau cilik.

sumbul

bngs. cêpukan; kc. cembul.

sumbur

menyumbur: ngaton, mêtu; disumburkan: diungalake, diwêtokake.

sumur

sumur.

sumpah

sumpah, supata; menyumpah; bersumpah: sumpah, supata; disumpahi: disumpah, disupatani.

sumpah-sumpah

bngs. klarap.

sumpit

I ut. sumpitan: tulup(an); menyumpit: nulup. II bngs. karung ut. kêba cilik mawa koloran.

sumpit-sumpit

ar. iwak loh.

sumsum

sumsum.

sunat

1 sunat, pêpacak kang wis lumrah (ora wajib linakonan); 2 têtak; disunatkan: ditêtaki.

sundai

ar. wit.

sundal

sundêl.

sundal-malam

kêmbang arum dalu.

sundal-gamit

sukêt dondoman.

sundang

bngs. pêdhang cêndhak, wilahane amba.

sungai

1 kali; 2 ent. wêwêngkon, tlatahe dhewe; kesungai: ent. bêbanyu.

sungging

sunggingan, gambar kêkêmbangan ing jarit lsp.; disungging: disungging, digambari kêkêmbangan.

sunggit

disunggit: digambar corak tmr. tênunan.

sungguh

têmên(an), nyata, mula bênêr; sungguh-sungguh: têmên-têmên, tumêmên, mêmpêng; disungguh-sungguhi: ditêmênani, disrêmpêng; disungguhkan: dibênêrake, ditêtêpake yèn nyata; sungguhpun: sanajan.

sungkai

ar. wit.

sungkal

disungkal: didhongkèli, dicokèri.

sungkal-tajak

kêjèn.

sungkap

nglèthèk, nglokop, nglothok, coplok.

sungkit

I songketan. II disungkit: diudhari sarana diplintir bali tmr. tampar lsp.

sungkup

disungkup: ditutupi nganggo bathok lsp.; tersungkup: mêngkurêb, sungkupan: kranjang kang dikurêbake dianggo ngukub sandhangan lsp.

sungkur

menyungkur: ndhungkluk konjêm ing lêmah; disungkur: didhukiri diadhuk-adhuk tmr. lêmah, disunggar tmr. rambut; tersungkur: kêjlungup.

--- 175 ---

sungut

sungut, brengos; bersungut-sungut: mbêsêngut, grênêngan, muring.

sungsang

sungsang (mbalik, kuwalik, njungkir); menyungsang: nggêgarap pagaweyan ora kaya adat sabêne.

sunjam

slulup (nyambêr, mabur lsp) nunjêm; tersunjam: nunjêm.

sunti

sunthi, empol jae lsp.

suntih

disuntih: dikêthok-kêthok, diiris-iris.

suntik

suntik.

sunting

cundhuk, sumping; disunting (kan): 1 dicundhukake, disumpingake; 2 diingêr ênêre tmr. jarum ing pandom; dipersunting: dianggo cundhukan (sumpingan).

suntuk

1 alangan; 2 pantog, notog, tutug ing pungkasane; suntuk hari: (dinane wis pantog) wis surup; tersuntuk: kêpagol, kêslêpêk, kêpêngkok.

sunyi

1 suwung, sêpi, nyênyêt; 2 lêga, ludhang; 3 krasa nglangut, klowang-klawung; sunyi senyap: sêpi mamring, nyênyêt bangêt.

sup, sop

sop.

supaya

supaya.

surah

surah ing koran.

surai

1 rema (rambut); 2 suri (jaran); disurai: didhidhisi, diosak-asik.

suram

surêm, burêng, burêg.

surat

layang; disurati: ditulisi, dikirimi layang; suratan: tulisan.

surat-kabar

layang kabar.

surau

langgar (gêdhe).

surga

swarga.

suri

ratu putri, pramèswari; kc. permaisuri.

suria, surya

srêngenge.

surian

wit surèn.

suri-teladan

conto; têpa tuladha.

suruh

disuruh: diêkon, dikongkon; disuruhkan: dikongkon; suruhan: 1 (ut. pesuruh) kongkonan, utusan; 2 pakon.

suruk

disuruk(kan): ditlêsêpake, dislêndêpake, didhêlikake ing sangisoring barang; menyaruk: nlusup, nlêsêp.

surunala

barang kang aji bangêt.

surut

1 surut, sob; 2 suda, mlorot, mundur tmr. wadyabala.

suryakanta

suryakantha.

susah

susah, rêkasa, kangelan.

susu

1 susu; 2 (air-) banyu susu, puhan; disusui: disusoni; anak susuan: anak êmpengan (dudu anake dhewe); saudara susuan: sadulur tunggal susu.

susuh

1 ri gêdhe; 2 jalu; 3 taji; 4 cakil, sindik.

susuk

sunduk; susuk sanggul: susuk kondhe; disusuk: disundukake.

susukan

susukan (kanal).

susul

disusul: disusul.

susun

tumpuk, sungsun; disusun: 1 ditumpuk, disungsun; 2 ditata, didhapuk, dikarang; susunan: 1 tumpukan, 2 tatanan, dhapukan.

susup

susup; disusupkan: ditlusupake.

susup-sasap

pating tlusup.

susur

pinggir (ing alas, sagara lsp); menyusur: mlaku (lêlayaran) turut ing pinggiring pasisir lsp.; susuran: tanganan ing kursi, pinggiring krêtêg lsp.

susur-galur

aluraning asal-usul.

susut

susut, suda, saya kurang (mimpês lsp.).

sut

mak bêt, mak sut.

sutan

sêsêbutaning wongkangrada darah.

sutera

sutra.