Javaansch-Nederlandsch Handwoordenboek, Gericke en Roorda, 1901, #918 (Bagian 26: Dha)
Judul
Sambungan
CitraTerakhir diubah: 17-01-2023
Pencarian Teks
Lingkup pencarian: teks dan catatan-kakinya. Teks pencarian: 2-24 karakter. Filter pencarian: huruf besar/kecil, diakritik serta pungtuasi diabaikan; karakter [?] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau satu huruf sembarang; simbol wildcard [*] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau sejumlah karakter termasuk spasi; mengakomodasi variasi ejaan, antara lain [dj : j, tj : c, j : y, oe : u, d : dh, t : th].
-
-
Dha
- dha
- KW. = marga, 1. G.; vgl. KS. 90. In sprktl. verkort. v. padha. te M. in TBG. XXV, 191, 258 enz., vgl. Walb. Dial. van Japårå.
- dhi
- I. KN. zie adhi. — 2. KW. zva. luwih, (vrg. adi.) en zva. awas.
- dhu
- I. KW. zva. aris, G. — II. of thu, ook dho, of tho, KN. een uitroep, als men iemand of iets dreigt te treffen, haast getroffen heeft; (in een dreigende houding G.).
- dhe
- I. KW. zva. de, II. — 2. N. verk. van gêdhe, Bab. Jo. II, 205. — 3. verk. van ambadhe, of dak badhe, S. ara: dhe, Bl. PS. 55, 113, vgl. JLW. 38. dhe: dèrèng, Bl. PS. 193.
- dho
- I. zie adhuh. — 2. zie dhu. — 3. oorspronkelijke vorm van ro, nog over in pindho, en in ngalapdho, twee zusters tegelijk tot vrouwen nemen; twee meesters tegelijk nemen JZ. II, BTDj. 80. (Het is ontstaan uit dhwa, of dhuwa, zie ook dho, bij dhomas.).
- dhah
- KW. wordt verklaard door tuduh, G. en is misschien wel helzelfde als lah, of nah.
- dhuh
- zie adhuh, dhuh ah, KW. zva. dhuh babo, Wk.
- dhèh
- I. KW. zva. prihatin, G. — 2. KN. een interjectie (in Banyumas.) zva. ta, I. (vrg. lèh) WP., vgl. dèh, II. in KBNW.
- dhoh
- KW. zva. adoh, hèh, (vgl. dhuh.) Wk.
- dhèe
- (verkort. v. dhèwèke) dial. = kowe, de N., vgl. dhèke.
- dhêhêh
- KW. zva. hèh, Wk. (oudj. döhěh KBNW.)
- dhahar
dha/voorda/dhahar, C, 2151, bl. 163b.- dhahna
- zie dahna.
- dhaon
- 1. KW. zva. godhong, blad Wk., niet in W. (vgl. oudj. dhon en ron). — 2. TP. K. van godhong, WP., nipah, en wiru. — dhaonan, TP. K. van gêgodhongan.
- dhihin
- en gew. dhingin, (voor dhinghin, R.) in de spreektaal ook dhimin, en dhimik, verder dhipik, dhikik, dhihik, dhingik: dhisik, Wk. N. rumiyin, K. krihin, kriyin, of kariyin, Wk. MD. (van het ongebr. rihin) rumuhun, karuhun, karuwun, of kruhun, (van het ongebr. ruhun) KW. eerst, eerste; eerder, vroeger; alvast (vrg. dhisik). dhèk Ngahad dhingin, een vroegere Zondag R., volg. Rh. verleden Zondag, zva. Ngahad mau, jongstleden Zondag. kang dhingin, ingkang rumiyin, de (of het) eerste of vroegere; in de eerste plaats, ten eersten; BG. 201 eerst, dadelijk. dhèk dhingin, of dhèk dhingine, en kala rumiyin, of kala rumiyinipun, eertijds, weleer; voor eenige tijd, een tijd lang geleden. wis dhingin, al reeds vooruit. aku dak mangan dhingin, ik wil eerst of al vast gaan eten. dhingin-dhingin. in de eerste tijden, veel vroeger, voormaals. Bij Imperatieven: eens, ereis, eens even! tangia dhingin, sta eens even op! — andhingini, enz. BTDj. 119, ngrumiyini, JZ. II, ngariyini, of ngriyini, en ngrumuhuni, of ngruhuni, iemand voorgaan, vooruitgaan BTDj. 544, voorkomen; met iets de eerste zijn Wk.; iets alvast gaan doen; iemands wensch of plan voorkomen, door maar alvast te gaan handelen, vgl. langkah, nglancangi. — andhinginake, enz. ngrumiyinakên, iemand vooruit laten gaan, vooruitzenden, vóór
-
--- 2 : 346 ---
- laten gaan, de eerste laten zijn; met iets het eerst aanvangen, van iets zijn eerste werk maken. — dhinginan, enz. kriyinan, rumiyinan, met elkander wedijveren, wie het eerst is, wie het eerst iets doet Wk.
- dhuhan
- KW. zva. pangeran, (vgl. tuwan) bêncah, adhuh, Wk.
- dhohan
- zie dhowan.
- dhahina
- KW. zva. dina, Wk., T. 53a, vgl. raina.
- dhahar
da/KI. zie pangan. — andhahar, KN. van een voorstel of raad gebruik maken, er acht op slaan, het ter harte nemen, behartigen BG. 16 (vrg. andhadha) GR., bv. yèn aturan kula kêdhahar, als mijn voorstel aangenomen wordt, vgl. RP. 188. — padharan, KN. spijsmeester, spijsmeesteres; kok, keukemeid Wk. madharan, in die functie zijn, ook voor padharan, Wk. — dhêdhahar, andhahari, andhaharake, dhaharan, padhaharan, PL. I, 221 en madhaharan, KI. S., zie bij pangan. — padhaharan, zie ook bij wêtêng, PL. I, 175.- dhuhur
- zie dhuwur.
- dhihik
- zie dhihin.
- dhuhak
- KW. zva. ambrodhol, Wk.
- dhaut
- en andhaut, zie daut.
- dhahas
- KN. kaal of dor, waar niets op groeit, zooals een kale rots en de top van een hoogen berg; droog, niet slikkerig of met plassen, van een weg; met weinig water en vasten bodem van een rivier Wk., R., vgl. kandhas. — dhahasan, drooge plaats of drooge plek, bv. in een rivier of overstroomd land Wk.
- dheos
- of dheyos = deyos, Wk.
- dhaile
- dhaile-dhaile, klanken zonder zin uit een kinderliedje Wk. 462.
- dhahulu
- KN. een soort van slang met twee koppen aan beide einden, maar de eene zonder bek, terwijl hij toch met beide vooruit voortkruipt, (waarschijnlijk v. dho, en ulu, twee koppen) Waj. I, 289, vgl. TBG. XXIX, 146; fig. ook dubbelzinnig, en met een bijoogmerk iets doen Rh.; en gemengd van taal, nl. ngoko en kråmå door elkaar, vgl. pêndhalungan. — andhahuloni, iem. met zulk een taal aanspreken Wk.
- dhahlèr
- KN. (verk. v. bêdhah, met lèr) Wk. — ngêdhah[1] lèr, een bouwveld na de eerste beploeging (ambêdhah) dadelijk eggen (anglèr) met voorbijgang van nugêl, en nglawêd, Wk.
- dhaup
- KN. in den echt vereenigd worden of trouwen met iemand Prěg. 4; BG. 456: sun pundhut mantu dhaup karo, enz.; echtvereeniging, het trouwen of huwen met iemand; volg. Wk. zva. têmu, (vrg. rabi, laki, en nikah). — dhinaup, in den echt vereenigd, getrouwd of gehuwd met BS. — andhaupake, iemand, bv, zijn kind, in den echt vereenigen BTDj. 24, 51.
- dhah-dhèh
- ora na karêpe °, hij heeft niets te vragen te M. in TBG. XXV, 193, 272 (Rěmb.).
- dhahyang
- KW. zva. arya, en pandhita, Wk. (vrg. dhaèng, en dhanyang).
- dhaham
- (oudj. dhahěm) en dhèhèm, BTDj. 39, KN. hem! gemaakte kuch; hemmen, kuchen; met een kuch roepen, waarschuwen of een teeken geven; BG. 195: dhaham watuk-watuk, (vrg. sêgu, bakuh). — andhahami, enz. iemand met een kuch roepen of een teeken geven. — andhahamake, enz. wegkuchen, bv. schorheid Wk.
- dhèhèm
- zie dhaham.
- dhahga
- KN. gulzig op eten (verk. van tadhah, of wadhah, en sêga) Wk.; wellicht 't Mal. děhaga, dorst; vgl. KBNW. i. v. dhahaga.
- dhaèng
- KW. zva. panji, Wk., DW. 154. KN. een titel van rang of geboorte bij de Makassaren en Bugineezen (vrg. kraèng, en dhahyang); ook benaming van een corps prajurit's van den Sultan van Yogyå.
- dhan
- KW. zva. gêdhe, Wk.
- dhun
- grondvorm van êdhun, of udhun.
- dhana
- KW. zva. arta, mas sêlaka, en kawibawan, (Skr. dhana, goederen, bezittingen, rijkdom, have); ook zva. dana.
- dhanu
- en ngêndhanu, RP. 69, WP., zie danu.
- dhono
- dial. = pêntil jambe, de N.
- dhènèh
- KN. met den rug een weinig achterover, en borst en buik vooruit. dhenah-dhènèh, deftig en parmantig. — andhènèh, met den rug achterover-hangen, bv. van den rug van een stoel; deftig en statig van houding en gang. — andhènèhake, in die houding brengen; de borst vooruitsteken. lakune didhènèhake, hij loopt
-
--- 2 : 347 ---
- parmantig; hij neemt een gang aan met de borst vooruit, nl. met gemaakte deftigheid Tent. 60.
- dhanar
- dhanar-dhanar, zie danar-danar.
- dhunak
- KN. naam van een soort van vierkante mand van gevlochten bamboe, onder nauw en van boven wijd, en zonder deksel (grooter dan wakul, Rh.); vgl. ZG. XVIII, 140.
- dhenok
- KN. dik en mollig v. vrouwen; BG. 94: ° moblong-moblong. ook van zaken, die meer dik en breed dan hoog zijn. dhenok, BTDj. 51 en verk. ênok, of nok, wordt ook gebruikt als vocatief om een meisje aan te spreken: juffertje (vrg. êbèng, en êndhuk).
- dhinês
- zie dhis.
- dhaniswara
- of dhanèswara, zie daniswara.
- dhancang
- = dhèncèng, volg. and. = bancang, Wk. — dhumancang = rumancang, RS., KB. 45.
- dhèncèng
- KN. op zij of hand aan hand met een ander; tot een paar, trits, rist of tros bij elkander; twee aan twee; een rist of tros aan één stengel; met iets anders gelijkvormig of eensluidend (vrg. rèntèng). — andhèncèng, een paar, trits, rist of tros vormen of uitmaken; twee of meer tot een paar, trits, rist of tros bijeenvoegen of samenhechten. ° pikir, aan twee zaken te gelijk denken Wk. — andhèncèngi, zich of iets paren aan of voegen bij als boven; evenaren, gelijken. ° karêping wong, iemands wil bijvallen, met hem instemmen Wk. — dhencengan, aan of bij paren, risten of trossen. dhêdhencengan, of dhèncèng-dhencengan, zva. rêruntungan, WP. 66.
- dhunuk
- zva. dhenok, volg. Wk. herh. mollig, proppig v. e. kind.
- dhandha
- KW. zva. dhêndha, sanjata, pangabaran, bangêt, bambang awak, Wk. en kawasa, G. (volgens G. schaarsch, zelden; duur). — dhandhan, KN. steel of stok van een zonnescherm Bl. CP. 167 (Skr. daṇḍa, zie bij dhêndha); een bamboekoker boven de kajuitstrap aan den achtersteven eener prau, waarin de steel van de têbêng, zit Wk.; ook een heel dik touw, zooals om balken te slepen JR. (vrg. dhadhung, en sêntolo). Fig. wong tuwa kang dadi ° ? C. 2151, bl. 233b. tali dhandhan, dik kabeltouw PL. I, 151. dhandhan lulang, van leer gedraaid koord Djtm.
- dhêndha
- I. KN. knods, strijdknods BG. 298. — 2. kastijding, straf R.; boete als straf (Skr. daṇḍa, stok, staf: een wapentuig; straf, boete); ook naam van een van de zangwijzen, die men těngahan noemt R. kapatrapan dhêndha, in de boete geslagen worden. baudhêndha, een sterke arm G.; volg. Rh. machtig, bv. van een vorst, groote macht hebben; volg. RW. zva. adil, dhêndhawara, boete voor het doen van aangifte over den bepaalden tijd Wk. dhêndha wada, zie bij wada. — andhêndha, I. KW. zva. anggitik. — 2. KN. iemand in de boete slaan, beboeten. — andhêndhani, mrv. — dhêndhan, de opgelegde boete.
- dhendha
- (dèṇdha), zva. dhêndha, als naam van een zangwijze, volgens de uitspraak van Banyumas GR.
- dhandhan
- zie bij dhandha.
- dhêndhan
- zie bij dhêndha.
- dhêndhên
- RL. 57a, 58a, andhêndhên, zva. andhêndhêng, (misschien een schrijffout R.) WP.
- dhun-dhunan
- zie bij udhun.
- dhindhal
- KN. weggedaan van iets waarvan men zich ontdoet, zooals van een huis door verkoop, van een vrouw door echtscheiding, vgl. triwal, wiwal. — andhindhal, iets wegdoen, van iets zich ontdoen S. (stam dhal, vgl. budhal, enz.). kadhindhalan, zva. kaponthalan, Wk.
- dhêndhêm
- zie bij dhêm.
- dhandhang
- of dhangdhang, I. KW. zva. gagak, Wk., JZ. II, en ajap, (ontbr. Wk.) dhandhang wiring kang asirah putih, BG. 97 wangs. voor tulung, [wulung, 1]. — 2. KN. zva. cucuk dhandhang, (zie bij cucuk.). dhandhang lêksantara, naam van een goed, en dhandhang aring-aring, naam van een slecht teeken in het haar van paarden Wk. ° manguwêng, id. aan den wortel van het oor. ° lak, id. bij paarden en pěrkutut's Wk. dhandhang gula, (of ° gêndhis) naam van een kruid, dat gebruikt wordt tot blanketsel Wk., JZ. I, 342, zie bij pidih, (vlg. de Clercq Telanthera strigosa Miq., nat. fam. der Amarantaceae), en van een der måcåpatzangwijzen; zie sarkara. — andhandhang, KW. als een raaf of kraai doen. KN. zva. ngajap, vlg. RL. poët. zva. kudhandhangan, andhandhang ngêlak, of andhandhang lak, spr. voor iemand iets kwaads toewenschen; liever tegen imd. kwaad brouwen, vgl. ZG. XXXII, 138 en JZ. II;
-
--- 2 : 348 ---
- volg. Rh. ook zonder ngêlak, zva. ngalup, zóo WP. 127. — kudhandhangan. of kudhangdhangan, KN. zijn wensch erlangen R.; volg. Rh. sterk verlangen naar een of ander = andhandhang.
- dhandhêng
- KN. andhandhêng, onafgebroken aanhouden; in een onafgebroken reeks zich uitstrekken; onafgebroken Waj. I, 276 (vrg. andhêndhêng); volg. Rh. in Banyumas ook zva. nglancong, zie bij lancong.
- dhandhing
- KN. sierlijk en vlug van een slanke gestalte (edel van vorm Wk.), van goed sluitende kleeding (keurig Wk.) enz. tegenover koproh, en glombor, Waj. I, 296, vgl. pacak, mêpês, pakra.
- dhêndhêng
- KN. uitgestrekt (vrg. kêndhêng). — andhêndhêng, zich in de lengte uitstrekken; en traag, langwijlig, voortmaken. lunging gadhung ° ngisore, BG. 341; traag gehoorzamen of doen wat verlangd wordt (vrg. andhandhêng). kêndhile °, de rijstpot kookt traag Wk.
- dhêndhong
- KN. door het een of ander onbeteekenende woord de wijze van een lied aangeven; de klank waarop een vers eindigt, zoo bv. K. 22, 36: dhendhang-dhendhung, nl. wijzende op de oe Rh. — dhêndhongan, zingenderwijs te M. in TBG. XXV, 185.
- dhindhang
- of dhindhing, KW. zva. warana, en aling-aling, Wk., JZ. II. ° jalal, KN. het voorhangsel van den hemel Wk.
- dhendhang
- KN. nm. van een soort Mal. gěṇdhing. walang °, nm. v. e. sprinkhaan, ook de naam v. e. zwaar vergif, vgl. lêgèn, Wk. — andhendhang, die muziek zingen (ngura-ura dhendhang-dhendhung, K. 22, 36); in genoegen en zorgeloosheid leven, sterker dan dheyang-dheyang, Wk.
- dhendhung
- dhendhang-dhendhung, zie bij dhêndhong, en dhendhang.
- dhèndhèng
- of dhèngdhèng, KN. in dunne lapjes gesneden vleesch, dat, gekruid en daarna gedroogd, geroosterd of gebraden wordt, om bij de rijst gegeten te worden. ° arih, ° ragi, ° panjèn, ° kêlêm, ° gêpuk, ° kripik, enz., soorten van dhèndhèng, van verschillende bereidingen Wk. maling dhèndhèng, spr. een dhèndhèngdief, een overspeler of minnaar die heimelijk in het huis van zijn beminde sluipt Prěg. 96, JZ. II. dhèndhèng gêdhang, wangs. voor waleyan, [sale]. — andhèndhèng, ° dhèndhèng maken; van iets dhèndhèng maken S. — dhendhengan, in lapjes gesneden voor dhèndhèng, Wk.
- dhanya
- KW. zva. siyung, G.
- dhanyang
dnV=(ook wel ranyang, R.) KN. dhanghyang. en dhahyang, (oudj. dha = ra, zie ra, 2., met hyang) KW. huisdaemon Wk., beschermgeest van een landstreek, rijk, rijstveld, plaats of huis, die als de eigenlijke heer er van beschouwd wordt en dien men wel offers brengt AS.; ook schoor tot steun tegen een huis, vgl. jagang, Tj. I, 266: dhinanyang, P ook zekere wijze van vlechten, vgl. durna, dhabyang, en rekenpenning Wk., vgl. wêling, 2. (De oorspronkelijke vorm is dhanghyang, ook wel voor dhayang, KB. 77). Dhanghyang Drona, KW. Dhanyang Druna, betiteling van den brahmaan Dronå. buta salewah, naam v. d. daemon van Pajang, korèp, die van Prånårågå, durga nêluh, die van Måjåpait Wk. — padhanyangan, boek dat over de verschillende dhanyang's handelt.- dhècu
- KN. naam v. e. kleinen vogel Wk.
- dhacah
- dhêcah, KN. in groote hoeveelheid over den grond of ergens op verspreid liggen of neergelegd zijn, zoodat het er vol van is, bv. van vuiligheid, en van uitgestalde vruchten; ergens vol zijn van menschen of kinderen (vrg. dhècèh.). dhacah-dhècèh, overal in menigte uitgestald. — andhadhah, iets in groote hoeveelheden uitgespreid neerleggen of uitstallen.
- dhècèh
- KW. zva. rèrèh, II.; volg. Wk. zva. dhacah, maar meer van vloeibare vuiligheid.
- dhacin
- Chin. KN. een unster of weegstok (gewoonlijk om te wegen van 1 tot 100 kati Rh.) Onder sêdhacin, verstaat men een gewicht van honderd kàti, doch van gras beteekent het zva. sêpikul, d. i. ongeveer 50 kati. rongpuluh dhacin, 2000 kati. Fig. met luwih, voor bovenmate, bv. luwih sêdhacin manise, C. 2151, bl. 211b. — andhacin, iets men een unster wegen of afwegen. — pandhacin, het wegen of afwegen met een unster, vgl. traju, katèn, bandhul. — dhacinan, zva. dhacin, soms voor het gewicht, dat een dhacin, zwaar is; bij dacin's in afgewogen staat van koffie (in zakken.) Wk.
- dhocan
- KN. naam van een toespijs bij de rijst, van kadhělé of fijn gehakte rauwe groente met geraspte [ge...]
-
--- 2 : 349 ---
- [...raspte] kokosnoot en Spaansche peper JR.; zie dhocang, bij tarancam.
- dhecol
- = gecol, zva. penjol. ook oneven van getal, verschillen Wk.
- dhucung
- KW. zva. unggul, Wk. rêbut dhucung, Bab. Jo. I. 663, KB. 107, N. rêbat dhucung, K. spr. zva. rêbut ngarêp, ook zich beijveren om de eerste te zijn en anderen te overtreffen in kunde of bekwaamheid, zie ook JZ. II; en gejaagd, erg gejaagd van de ademhaling en polsslag (kêtêg).
- dhocang
- KN. naam v. e. kost van gekruid raspsel van kokosnoot met kadhêle, als toespijs gew. bij de kupat, gegeten Wk. — andhocang, dhocang, of iets tot dhocang, bereiden Wk. — andhocangi, bijzonder van dien kost houden Wk., zie tarancam.
- dhocêng
- KN. nu eens los, dan weer stijf of gespannen; fig. nu eens ijverig, dan weer lui; wispelturig; samengestelde verk. van kêndho, kêncêng.
- dhar
- KW. zva. suka, G.
- dhêr
- klanknab. van een trillend geluid zooals van een schot, dat weerklinkt; vrg. dhêg, Tj. III, 52.
- dhur
- KW. zva. turu, G. (waarschijnlijk verk. van het Mal. tidur.).
- dhèr
- KW. zva. akèh, G., vgl. andhèr, kêdhèr. — dhar-dhèr, KN. gedurig kloppen van ongerustheid v. h. hart Wk., vgl. trataban, dhêg-dhêgan.
- dhara
- 1. KW. zie dara, ook zva. ririh, G. sarèh, nyêmbah, Wk. en lintang gêdhe, (ontbr. W.) Tj. Sěngk. = 1. — 2. KN. halfwassen, nog niet geheel volwassen van een hen (vgl. dhere, babon, kuthuk), en fig. wel van koffieboomen; van middelmatige grootte, niet groot en niet klein, tusschen beide in, bv. van wayangfiguren JZ. I, 304, ZG. XVI, 70 (deze heeten volg. Rh. kidang kêncanan). — dhara-dhara, KW. zva. kêyungyun, (oudj. dharadharân KS. 90, vgl. echter Bijdr. 5e R. II, 343).
- dhira
- 1. KW. zva. dira, 1. en dera, ook zva. buta, Wk. — 2. KN. naam van een visch.
- dhiri
- 1. KW. zva. adêg, (RL. 11a: andiri, vgl. mal. běrdiri) awak, jênêng, en dhewe, Wk. (vgl. mal. sěndiri.). — mandhiri, zva. ngadêg, en jumênêng, Bab. Jo. I, 412. — 2. KN. hoogmoedig, trotsch (vrg. angkuh, en gumêdhe). — andhirèkake, iemand trotsch noemen of voor trotsch houden. andhirèkake awak, zich zelf verheffen, zich trotsch aanstellen.
- dhuri
- zie ri, II.
- dhuru
- KN. naam v. e. wilden boom Wk. ron dhuru, zie pamor, bij wor.
- dhere
- KN. een jonge kip, kleiner dan dhara, Wk.
- dharah
- zie darah.
- dharan
- KW. zva. laku, Wk.; vgl. KBNW. i. v. dharan).
- dharana
- KW. zva. sabar, Wk. (Skr. dhâraṇa).
- dhrandhang
- en andrandhang, KN. door snel en aanhoudend op elkander volgende slagen luiden of dreunen van een zware klok of trom; zich roffelend doen hooren Wk.; ook freq. van dhandhang, Rh.; (ook andrandhang, met drift voortsnellen JR.). bêdhug dhrandhang, tijdsbepaling Bl. PS. 128. — dhrandhangan, met snel dreunende slagen; volg. Wk. zich aanhoudend als boven doen hooren, vgl. gandhang. (met gejaagde schreden JR.; ook aanhoudend doorvragen G.); vrg. dhrendhengan.
- dharêndhêng
- = dhrandhang, Tj. I, 617.
- dhrendhengan
- aanhoudend doorvragen.
- dhrêcêl
- zie crêcêl.
- dharik
- en tharik, zva. larik, en dharik-dharik, en tharik-tharik, zva. larik-larik. en zie bij jèrèh.
- dhêrak
- dhêrêk, dhêdhêg, KN. in menigte in een troep ergens zitten of staan van menschen of dieren; ook van voorwerpen, bv. van een menigte stoelen die ergens staan (vrg. andhèr). — andhêraki, ergens zich in menigte bevinden; een plaats zóo vullen Wk.
- dhêrêk
- zie dhêrak.
- dhêrok
- KN. andhêrok, zitten of staan te kijken of te gapen, niets doen of uitvoeren (vrg. dêlok). JR.; volg. Rh. erg. afgezonderd zitten of staan kijken.
- dhuruk
- poët. ben. van een soort booze geesten Tj. III, 42, Wk. (ontbr. W.).
- dhèrèk
- sêdhèrèk, en dherekan, of sêdherekan, K. zie bij dulur, en sanak, en dherekan, ook bij kêmiri. — andhèrèk, KI. van milu, ngiring, ngatêr, en andhèrèk, of andhêdhèrèk, KI. van nyarah, 2.; doch het wordt ook wel als kråmå van milu, gebruikt [ge...]
-
--- 2 : 350 ---
- [...bruikt], nevens tumut, maar als werkwoord in den zin van mee gaan doen R.; volg. Rh. kråmå van nurut, of miturut, en nyarah. zie ook ngiring-iring, bij iring. kang êndhèrèk, of kang dhêdhèrèk, het gevolg, de stoet. dhêdhèrèk ing ratu, hoveling GR. — andhèrèki, 1. KI., van ngiloni. en 2. OJ. K. van nurutli,[2] R. — andhèrèkake, KI. van ngilokake, en ngiringake. en OJ. ook K. van miturutake, R., en zie bij sangu. — pandhèrèk, vlg. GR. KI. van pangiring, gevolg, stoet. dhèrèk, KN. dhèrèk-dhèrèk, zva. dharik-dharik, Rh., en zie larik.
- dharaka
- KW. zva. sabar, sarèh, kawasa, sêmadi, Wk. (Skr. dhâraka, houdend, dragend enz.), vgl. daraka.
- dhrakal
- KN. drukke en haastige beweging van iemand (vrg. gugup). — dhrakalan, met haast en drift loopen of druk in beweging zijn.
- dhrekal
- en dhrekalan, zva. dhrakal, en dhrakalan, GR.
- dhrèkèl
- KN. dhrekelan, met moeite en veel inspanning, bv. ergens op- of afklimmen, vgl. krèkèl.
- dharat
- (vgl. KS. 90) KN. I. land, in tegenoverstelling van water; het vaste land, de vaste wal; te voet, niet op een voertuig, BTDj. 101 niet te paard; ook op den grond, in tegenstelling van in de lucht. mêtu dharat, over land gaan of reizen. prajurit dharat, zie prajurit. munggah ing dharat, zie unggah. dharat, ook de voorloopers of leiders van het voorspan der trekossen van den grêbong, in den ouden tijd, waarvan wuruk, de koetsier Wk. mantri kêbon dharat, zorgen voor de taṇdhu's Waj. II, 310, 311, 533. — andharat, voetéren, te voet gaan (te voet volg. Wk. dharat, en andharat); of dharat, Dj. 15, op aarde komen v. e. godheid. dewa andharat, een op aarde komende god AS. 169. — dharatan, het land, vaste land, in tegenoverstelling van de zee, vgl. lautan. lali °, bv. van iemand, die zoo vast slaapt, dat hij vergeet op aarde te zijn. tan ana dharatan kaèksi, fig. boven de wolken, in den derden hemel zijn CS. in Bijdr. II, 186. — kêdharatên, te dicht bij het land; onder den wal raken. — 2. andharati, met zijn diensten iemand helpen, bv. bij een bruiloftsfeest, vgl. pêgajag, Wk. — dharatan, moeite, alleen in de spreekwijze ora milang °, of ora etung dharatan, geen moeite ontzien Wk.
- dhrêsêl
- andhrêsêl, zie dhêsêl.
- dhrusul
- andhrusul, ook mrusul, KN. onbescheiden dicht voorbij (iemand of tusschen twee personen) voorbijgaan; (iemand) onbescheiden in de rede vallen; onbeschoft, ondeugend van een kind Wk., K. 15, 34, zie PJ. I, 231–32: ° susul, enz., zie dhêsêl.
- dhrastha
- of dhasthra, KW. zva. siyung, BS. 380; Wk.: dhrêstha, (Skr. daṇṣṭrâ, groote vooruitstekende tand).
- dharêlêg
- zie dhêlêg.
- dhar-dhèr
- zie dhèr.
- dharidhit
- ook dharêdhêt, Tj. I, 277. KN. andharidhit, enz. zich aanhoudend en met kort op elkander volgende slagen doen hooren; fig. v. h. hart = drêjêt, v. scheldvoorden of gebeden Bab. Jo. I, 585, die iemand onafgebroken uit den mond vloeien Wk.
- dharudhut
- ook dharodhot, KN. andharudhut, enz. = andharidhit, doch met een zwaarderen slag Wk.; Tj. I, 698 v. gebeden; III. 7 v. veesten, I, 349 v. oprispingen.
- dhradhas
- KN. dhradhasan, of dhradhas dharadhas, verlegen of schuchter, snel en gejaagd heen en weer loopen; ook van iemands blik K. 20, 102, Wk. (vrg. dhridhisan, klicutan, julalatan).
- dhridhis
- zie dhidhis.
- dhrudhusan
- zva. dhridhisan, zie bij dhidhis.
- dhrudhul
- = brubul, B. 336, zie op dhudhul.
- dharêdhêg
- zie dhêdhêg.
- dhêradhag
- KN. het met een zware scheur of groote scheuren gespleten zijn, bv. van een muur, houtwerk of den grond; vlg. Wk. open, vrij v. e. weg? — andhradhag, een wijde kloof vertonen; met een zware scheur of groote scheuren gespleten zijn Wk.; volg. Rh. zva. dhêrodhog.
- dhêrodhog
- zie bij dhodhog.
- dhèryya
- KW. zva. nyipta, kawasa, Wk. (Skr. dhairya, verstandigheid; moed, standvastigheid).
- dharma
- KW. zva. polah bêcik, en puja sêmadi, (maar is wel hetzelfde woord als darma).
-
--- 2 : 351 ---
- dharampalan
- KW. zva. grawalan, araning dewa, Wk.
- dharang
- ook tharang, KN. kadharang-dharang, katharang-tharang, tobben, met moeilijkheden te kampen hebben Wk., vgl. kadara-dara, bij dara.
- dhèrèng
- ook thèrèng, KN. kadhèrèng-dhèrèng, kathèrèng-thèrèng, zva. kadharang-dharang, in het gaan, bv. om imd. in te halen Wk.
- dhorang
- KN. naam van een soort platronde visch ook bawal, genaamd, vgl. WG. 323.
- dhèrèng
- = jèrèng, en zie thèrèng.
- dhorèng
- of thorèng, KN. strepen, vlammen of aren in hout, marmer, agaat enz., die van natuur daarin zijn; met vlammen, strepen of aren; gevlamd, gemarmerd, gestreept (vrg. lorèng, en pèlèt).
- dhorong
- KN. andhorong, roerloos zitten, of zitten te kijken; als een beeld, vgl. mêgogok, dhongoh.
- dhak
- zie odhak.
- dhêk
- zie dhêg.
- dhik
- 1. een uitroep: fi! foei! (Skr. dhik) G., T. 29b. — 2. verk. van adhik, (zie adhi). — 3. grondvorm van kêdhik, (zie dhidhik, en thithik). — dhumik, zie ben.
- dhuk
- grondvorm van dhudhuk, en verk. van êndhuk, ZG. 1866, 77 en zva. dhug, Wk.
- dhèk
- 1. N. kala, K. tijdens, tijdens dat, toen, vóór een benaming van tijd of vóór een zinsnee, daar een tijd mee omschreven wordt AS. (vrg. lagi, en nalika); bv. dhèk mau, vroeger, voorheen, laatst of zoo even. dhèkne, toen, tijdens L. 219. dhèk wingi, dhèk wingine, zie wingi. dhèk sêmana, kala sêmantên, BTDj. 2, zie sêmana. dhèk apa, of dhèk kapan, wanneer? — 2. KN. uitroep van kinderen, als zij iets gevonden hebben en voor zich willen houden: mijn! zie dhèdhèk. — 3. verk. van badhèk, of bêdhèk.
- dhok
- KN. 1. rustpunt waar iets neerkomt of blijft hokken Wk.; het verblijf ergens van iemand, de plaats waar iemand zich ophoudt of (en eigenlijk) zit; (grondvorm van dhodhok, pondhok, kêdhok, gandhok, en vrg. dunung); fig. ° ing awon, Bl. CP. 232. dhoking tatêmpuh, de persoon op wien de schadevergoeding neerkomt en te verhalen is KT. — andhok, JBr. 377, ngandhok, en mandhok, zitten, voor zich ophouden; ook blijven zitten, blijven plakken. — ngêdhoki, of ngandhoki, ergens zitten of zich ophouden; bij iemand zijn verblijf houden S. didhoki, en kadhokan, pass. kadhokan ing lêligêran, de persoon op wien een schuld is overgedragen KT. — ngandhokake, iemand (ergens) laten zitten (in den zin van blijven). — andhokan, een plakker; plaats daar iemand blijft plakken. — 2. of êdhok, het ontluiken, het opengaan van een bloem, die uit op elkaar liggende blaadjes bestaat, als de dubbele jasmijn, de roos, dahlia enz., vgl. ongkog, êkar, êgrok, het openbarsten door uitzetting, bv. v. gekookte jagungkorrels Wk. — mêdhok, ontluiken, openbersten als boven; ook van iets dat in 't water ligt te weeken of te kooken, bv. van gekookte erwten. mêdhok watu, nog eerder zou een steen zich uitzetten, zijn vastheid verliezen: sprkw. v. e. belofte waar men vast op aan kan; vgl. mêlar, mêdhuk, Wk.
- dhaka
- KW. zva. banyu, Wk. (Skr. udaka en daka, water).
- dhaku
- Ml. zva. aku. — andhaku, KN. zich iets wederrechtelijk toeëigenen (vrg. ngaku) Wk. BG. 79: aku tan nêdya darbèni, yèn pun kakang andhakua.
- dhêku
- KN. andhêku, zich eerbiedig voorover buigen of bukken, bv. van iemand, die tegenwoordigheid van een meerdere zit, wanneer hij tot hem spreekt Bab. Jo. I, 756, BG. 360; ook van een paard of viervoetig dier knielen, geknield, de knieën van de voorpooten op den grond gebogen AS.; en zoo ook sadhêku. (vrg. dhoko, dhêkukul, en sidhêku).
- dhika
- of: dika, KW. zva. luwih, ngluwihi, en prajurit, G. (Skr. adhika, uitmuntend).
- dhuku
- KN. naam van een kleine ronde vrucht, bijzonder aangenaam van smaak, Lansium Rumph., nat. fam. der Meliaceae Ks. (vrg. langsêp). wit dhuku, dhukuboom.
- dhèke
[d[kvoor dhèwèke, BG. 552 i. d. bet. v. gij, vgl. dhèe, en[d[kKdhèke.- dhoko
- KN. andhoko, krom voorovergebogen [vooroverge...]
-
--- 2 : 352 ---
- [...bogen] zitten Gr. L. 150; inzakken, zva. ambruk, bv. van iemand die pijn in de buik heeft (of zoo loopen PJ. IV, 341, vrg. andhêku) LB. 130. in TBG. XXV, 301 blijven liggen v. e. gewond beest (Rěmb.).
- dhakah
- KN. groot van een boom of vrucht (ook groote wortels van een boom, die zich onder van den stam half boven den grond uitstrekken GR.). Vrg. dhikih, fig. een groot man zijn, gegoed en van veel invloed; en volg. Wk. invloed, crediet hebben, gegoed. Dit dhakah, en dhikih, wordt verder alleen gebruikt van de waringin en sěmångkå; de eerste is een groote (dhakah) bom met kleine (dhikih) vrucht; de laatste omgekeerd een kleine plant met groote vrucht, zie het raadsel daarop gemaakt BTDj. bl. 8. dhakah-dhakah, eigenmachtig beschikken over een of ander.
- dhêkah
- K. zie dhukuh.
- dhikih
- KN. klein van een boom of vrucht, in het geval vermeld bij dhakah.
- dhukuh
- N. dhêkah, K. gehucht, buurt van eenige bij elkander staande huizen (vrg. desa); volg. Wk. de dorpen, die later om het eerste, het hoofddorp (krajan) gesticht zijn; volg. somm. ook zva. dhokoh, dhêdhukuh, dhêdhêkah, volg. Wk. een gehucht of dorp door den eersten bewoner aangelegd, en a °, zulk een gehucht aanleggen of bewonen op een onbewoonde plaats, zooals in een woud BTDj. 33, 66. — andhukuhi, andhêkahi, ergens een gehucht aanleggen BTDj. 33, 36, AS. — padhukuhan, padhêkahan, plaats waar een gehucht staat of gevestigd is; aangelegd gehucht.
- dhokoh
- KN. met lust, gretig, gulzig eten (Tj.); met lust, van harten en ijverig bezig om bij te staan of in het werk DN. I, 1 (vrg. kokoh, sêngkud); van werk alles maar aanpakken zonder onderscheid, vuil of schoon. Tj. I, 740: prawira dènnya bukti, ° cekoh acikat, BG. 157.
- dhakohan
- KN. nm. v. e. soep voor een kraamvrouw van gudhe, brambang, kunci, Wk.
- dhèkèri
- zva. upama, saupama? K. 3, 26. Wk. heeft: TD. zva. gajêge, denkelijk; zva. ayake, kirane, dial. de N.
- dhèkne
- L. 219 en dhèknèn, zie bij dhewe.
- dhakon
- (TP. ook wel dhakom, Rh.) KN. een langwerpig ovaal houten blok, ongeveer drie en een halve voet lang, met een groot gat (lumbung) aan beide einden en twee rijen kleinere gaten (sluwêg) in het midden aan beide zijden, waarop men met zijn tweeën een zeker spel (het dhakonspel) speelt, gew. met sawopitjes; dat spel spelen.
- dhukun
- (volg. brabbel-kinderuitspraak ook dhumun, Wk.) KN. inlandsche arts, man of vrouw die de geneeskunde uitoefent (ook wel als duivelbezweerder om door allerlei kunsten booze geesten te verdrijven); heelmeester, vroedvrouw, vgl. tabit. kayu ° = palakiya, zie pala, I. dhukun sawah, (zie ook SG. in Bijdr. 3e R. IX, 127) ° priyayi, ° bayi, zie ZG. XXV, 7. — andhukun, en mêdhukun, de geneeskunst uitoefenen, als dhukun practiseeren KB. 243. mêdhukun, mêrdhukun, ook docteren, de geneeskundige hulp gebruiken van iemand LB. 53, 55. — andhukuni, iemand cureeren, als arts behandelen AS. — andhukunake, iemand (of een ziekte BG. 182?) door een arts laten behandelen, onder dhukun's handen stellen; en iemand als arts gebruiken, of als dhukun erkennen; vgl. nog WG. 56. — padhukunan, of ngèlmi padhukunan, de geneeskunst of geneeskunde. — madhukunan, geneeskunde uitoefenen KT., S.
- dhakar
- zie lakar, Gr. L. 145, 151. — kadhakar-kadhakar, zie ald.
- dhakur
- zva. thakur.
- dhêkêr
- KN. andhêkêr, in elkaar gedoken of samengetrokken zitten of liggen; plat voor slapen; ergens nederliggen v. pluimgedierte, ook van een hond of kat, vgl. lêkêr, lênggêrêk, dhêkêm, jêrum, Wk. — andhêkêri, ergens op of bij zóo zitten of liggen, bv. v. e. hen op haar kiekens, van iemand op de hurken vóor een komfoor Wk. kadhêkêran, ook gêdhêkêran, voor kathêkêran, Wk.
- dhikir
- zie dikir.
- dhukir
- zie dhungkir.
- dhukur
- KN. een verhevenheid van den grond, hoop aarde G. (vrg. dhuhur, gumuk, en pêndhukul). dhukure ngakasa, boven in het luchtruim WP. OJ. zva. dhuwur. — andhukur, ophoopen G.P In IS. 8 : een hoop vormen. — kêndhukur, een hoop. pating kêndhukur, vol van verhevenheden, en daardoor
-
--- 2 : 353 ---
- ongelijk van den grond Wk.; overal bij hoopen verspreid. — ngêndhukur, zich ophoopen, opgehoopt liggen; zich tot een hoop verheffen Tj. I, 625? vgl. pêndhukul. — pandhukur, zva. pandhuwur.
- dhekor
- of kêthekor, Wk. KN. andhekor, ngêthekor, zoo maar plat op den grond zitten. (vgl. nglekor, dhepor). Bl. CP. 269 (er) maar werkeloos bij neerzitten. — andhekori, enz., zoo zitten op, bij of vóor, bv. een komfoor; vgl. dhêkêr, altijd dicht bij zijn meester zitten om hem wat af te bedelen? vgl. nglesodi, Wk.
- dhokèr
- = cokèr.
- dèke[3]
- voor dhèwèke, te M. in TBG. XXV, 286 (Rěmb.), vgl. dhewe.
- dhêkik
- = dhêkok, doch kleiner Wk.
- dhêkok
- KN. holligheid of deukje; met een kleine holligheid of deukje JZ. I, 128; hol, zooals een groefje ergens in; holoogig G., dit volg. Rh. gêrong, (vrg. lêkok) freq. BTDj. 179. — andhêkok, met ingezonken oogen, zooals een blinde R.; en een plat woord voor slapen JZ. II. — dharêkok. pating °, overal met deuken BTDj. 179.
- dhikik
- N. zva. dhisik.
- dhokkur
- verkorting van andhodhok mungkur, op de hurken zitten met den rug naar iemand toegekeerd, zooals in sommige streken de geringe Javanen wel doen uit eerbied, als er een aanzienlijke voorbijkomt; (volg. Rh. een eerbewijs alleen tegenover Jav. vorsten) Waj. I, 333.
- dhêkukul
- KN. met gebogen hoofd staan of zitten (vrg. tungkul, dhikul, dhêku, dhêluk, en pêndhukul). — andhêkukul, met gebogen hoofd gaan staan of zitten; zich voor iemand buigen.
- dhêkêt
- (ook dhêngkêt, Wk.; vgl. oudj. dhakět en děkět) KN. dicht aanéén (bv. van vlechtwerk); compres (bv. van schrift); dicht bij een ander, bv. zitten; dicht op elkander staan; BG. 242: ° apipit, van gewassen; nauw van vriendschap. ° ing ratu, K. I, 20 (vrg. rakêt, en cakêt) Wk. — dhêkêtan, dicht bij elkander zijn Wk.
- dhukut
- JZ. II, zie dukut.
- dhoktêr
- Holl. dokter, Europeesch geneesheer, vgl. dhukun. — andhoktêri, iem. onder geneeskundige behandeling hebben Wk.
- dhêkês
- KN. andhêkês, tegen iemand aanzitten of liggen (vrg. andhêsêk, en dhêkêt). — ngadhêkês, tegen iemand aankruipen van koude (vrg. kêkês, JR., volg. Rh. ineengekrompen zitten of liggen. — akadhêkêsan, mrv. Tj. IV, 82.
- dhèkwur
- een been korter dan het andere (van cèndhèk, en dhuwur) WG. 205.
- dhikul
- = dhingkul, vrg. dhêkukul.
- dhukul
- KW. zva. bisu, G. — pêndhukul, en mêndhukul, zie boven.
- dhakya
- adhakya, zie adhak.
- dhakom
- zie dhakon.
- dhêkêm
- KN. andhêkêm, zva. andhêkêr, Wk.; ineengedoken op den grond zitten of zich koesteren van een kip, eend of vogel. — andhêkêmi, ergens ineengedoken zich neerleggen of neervleien; op een ei of eieren gaan zitten. — andhêkêmake, verschuilen, verbergen, gew. een persoon. — dhêkêman, 1. in het geheim bij elkander komen, samenscholen van menschen. — 2. KD. zie kadhêle. — 3. een wijd gevlochten kranjang van gespouwen bamboe en met steenen gevuld die men in een dam tusschen palen neerlaat om het water te keeren Rh., vrg. guling.
- dhukang
- of dhokang, en kêdhukang, of kêdhokang, KN. naam van een zeevisch, in vorm gelijkende op de tagèh, Rh.
- dhat
- of êdhat, KN. ongeveer zva. cat, bv. dhat èling dhat ora, nu eens bij zijn bewustzijn, dan weer niet. dhatyat, wispelturig, luimig, grillig (van dhat, en nyat) JR.; volg. Rh. dhatnyêng. — dhat-dhatan, of dhat-êdhatan, on bestendig, niet vast, bv. van een slaap; van tijd tot tijd wezenloos, niet goed bij de stukken van een mensch Bab. Jo. I, 944?
- dhêt
- klanknabootsing voor het breken van een koord (of het trekken daaraan: trek!) stam van dhêdhêt, andhêdhêt, candhêt, enz. Vgl. dhêl, thêt, thêl.
- dhatu
- KW. zva. ratu, (vrg. dhatuk) en gluga, Wk., ook zva. madu, êluh, kasugihan, bathi, G. (Skr. dhâtu, element, grondstof, mineraal). dhatulaya, zva. kadhaton, BG. 31, Wk. — kadhaton, KN. vorstelijke hofzetel, vorstelijk hof, vooral het binnenhof (vrg. karaton [kara...]
-
--- 2 : 354 ---
- [...ton], en dalêm). ° bêntar, naam v. e. gěṇdhing (vgl. KBNW. i. v. dhatu). radèn ayu kadhaton, titel van de oudste dochter van den Vorst, en ratu kadhaton, titel van dezelfde nadat zij gehuwd is. kangjêng ratu kadhaton, is ook wel de titel van een gemalin van den Vorst. kêdhatoning macan, het hof van de tijgers, een uitdrukking om een van tijgers sterk bevolkt oord aan te duiden. akadhaton, zijn hofzetel hebben, zijn hof houden. — ngadhaton, zich naar het binnenhof of paleis begeven, naar het binnenhof of paleis; zijn hofzetel vestigen of hebben DN. I, 2, 263; PL. II. 58, BTDj. 68. — ngadhatoni, op een paleis gelijken; vorstelijk, rijk zijn (in een of ander) Wk. ° padu, veel twisten hebben Wk.; ergens zijn hof vestigen of gevestigd hebben Bab. Jo. II, 129, S., WR.? — kadhatonan, bezig zijn met het verhaal van de tooneelen in het paleis, v. d. dhalang, als hij in de tweede afdeeling van zijn verhaal is, vgl. pasewakan, Wk. basa °, of têmbung ° = ° kraton, Wk. verder kadhatonan, tot het hof behoorende, van het hof; de personen die in het binnenhof wonen WW., R.? ook zva. ngadhaton, naar de kědhaton gaan, in L. passim. — pangêdhaton, subst. den. het paleis betrekken Bab. Jo. I, 1153, II, 4.
- dhito
- KN. dito, het teeken, voor dito in eene opgave Wk. — andhito, van zulk een teeken voorzien, om het woord niet te herhalen Wk.
- dhatan
- KW. zva. solah, Wk.
- dhatuk
- zie datuk.
- dhat-dhatan
- zie dhat.
- dhatnyat
- zie bij dhat
- dhatnyêng
- zie bij dhat.
- dhatang
- KW. mal. zva. dhatêng.
- dhatêng
- K. van têka, en van mênyang, of marang, en van tumêka, bv. dhatêng ing pêjah. Ook wordt het gebruikt bij woorden, die een gehoorzaamheid of gewilligheid, of ook goedkeuring, beteekenen, vgl. WP. (in poëzie ook têka? K. 5, 1, 6 ° anurut) bv. kula dhatêng sumăngga, BG. 323, kula dhatêng sandika, dhatêng anglampahi, inggih dhatêng prayogi. in deze bet. ook wel dhumatêng, B. 443; in Asm. S. I, 29 bij onwil dhatêng asru lênggana, (In ngoko gebruikt men zoo ook marang, R.). — dhumatêng, andhatêngi, kêdhatêngan, en andhatêngakên, K. zie bij têka. — dhatêngan, poët. zva. tamu. — mara dhatêng, BS. 487 of mêrdhatêng, K. van nênêka, Bab. Jo. I, 1064 en mêrdhayoh.
- dhas
- ('ṇdhas) zie êndhas.
- dhis
- (uitspr. dhies) Holl. dienst, militaire dienst; (volg. Rh. dienstbeurt), of gew. dhinês, in dienst, officieel JLW. 34. tegenover patikêlir, particulier. dhise, en dhinêse, zva. bênêre, Wk., vgl. Walb. dial. van Japårå.
- dhus
- Holl. doos. dhus jăngka, passerdoos RS.
- dhos
- KW. zva. kuru, Wk. (ontbr. W.) adhos, KN. afgemat, op (vgl. todhos) Wk.; volg. G. dun, mager, vermagerd, tenger.
- dhasi
- KN. dasje, das, halsdoek.
- dhoso
- KN. norsch, onvriendelijk, in toon van spreken BG. 29, 510, en wijze van bejegening, bv. door een norsch antwoord, of door iets lomp duwende over te reiken AS., vgl. ngoso, Wk.; ook met drift of dringend? BG. 199 v. gezanten, die aan Arjunå geschenken komen aanbieden (vrg. oso, soso, en sugal).
- dhisin
- KN. verbastering van jisim.
- dhusin
- = lusin, JBr. 289 = losin.
- dhusun
- andhusuni, en padhusunan, K. zie desa.
- dhosin
- zie losin.
- dhasar
- KN. grond (Fr. fond), bodem, bv. van de zee; van een schuit WP. 43, 45; bedding van een rivier; grondslag, fondament, onderlaag (vrg. talês); wat tot grond ergens onder gelegd wordt (vrg. talasar, lèmèk); zóo bv. foelie onder een edelen steen (vgl. rasa); een grondlaag (vrg. dhakar, lakar) leggen (in de maag) met iets te eten, vóór men drinkt, of te drinken vóór men eet; ook fig. ten einde later gelukkig te zijn, beginnen met behoeftig te zijn: satriya arêp wibawa, kawitan dhêdhasar papa, BG.; stof, grondstof; grond, grondkleur; grond, natuur, natuurlijke geaardheid, aard; uit zijn aard, van natuur, natuurlijk tegenover gawean, plaats, daar iemand met zijn waren op den grond of op een matje uitgestald zit; uitgestald zitten met koopwaren (in deze bet. meer dhêdhasar, of dhasaran); beker (DN. I, 225) of iets anders, daar men drank uit drink, vgl. larih, en zie KBNW. op dhasar, 2. dhasar, dhasare, of dhasaripun [dhasar...]
-
--- 2 : 355 ---
- [...ipun], wezenlijk, inderdaad, daar eigenlijk; ook wel dhasar saka, op grond, dewijl, omdat Bijdr. 1880, 581 (vrg. lakar, en dhakar); ook en daarenboven (zva. wah). dhasar sutra, zijden stof of grondstof. ngombe nganti têlung dhasar, tot drie bekers (of glazen) ledigen. nom dhasare, jong van wezen, jong van natuur A. 16, WP.; en daarenboven jong. anake sing siji iku ora kêna dituturi, wong dhasar, dat éene kind van hem is niet te vermanen, want het zit in zijn aard Wk. kêsèd dhasar kêthuh, lui, daarenboven amerig (bij aangeboren smerigheid) Wk. wong (of kang) dhasar, de uitstalster, de verkoopster. — adhasar, tot grond hebben enz.; ook volgens G. afgrond (vrg. têlêng). — andhasar, andhêdhasar, laag bij den grond; fig. onderdanig, nederig. — andhasari, v. e. onderlegsel als boven voorzien; iets grondverven; ergens met zijn waren uitgestald zitten (andhêdhasari, Tj. I, 221); vóor iets, dat men nuttigen wil, (iets) anders gebruiken; iemand met eerbied, onderdanigheid bejegenen, zich voor hem verootmoedigen Wk. — andhasarake, iets tot grondverf, grondslag maken of leggen; tot iets den grond leggen; (aan iets de voorkeur geven G.); koopwaren uitstallen JW. 218; ook fig. iets aan den dag leggen; zijn taal of handelingen eerbiedig maken Wk. — dhasaran, zie boven. Ook bij plekken van ongelijke grootte van sawah's ER. II, 98.
- dhusir
- enz. = dhungsir, PL.
- dhêsak
- zie dhêsêk.
- dhêsêk
- dhêsak, (en dhêsuk, Wk.). KN. andhêsêk, enz. dringen, tegen iets of iemand aandringen; zich dicht aan iemand aansluiten GR.; iemand dicht op het lijf komen; verdringen; uit den weg dringen, bv. om er door te komen; iemand dringen om iets te doen; dringend van een verzoek; op iets aandringen bij iemand (vrg. dhosok, nêsêg, dhêkês). kadhêsêk, gedrongen, dicht in of op elkander GR. — dhumêsêk, aansluiten; ergens opgedrongen, dicht tegen iets aanliggen of zich aandrukken JR. — pandhêsêk, het dringen enz. S. — dhêsêkan, of dhêdhêsêkan, gedrang; elkander dringen; op elkander gedrongen staan of zitten.
- dhêsuk
- zie dhêsêk, Tent. 42.
- dhêsok
- of dhesok, Wk. zva. pesok, ook holte G.
- dhisik
- N. rumiyin, K. eerder, te voren, vooraf BTDj. 5, eerst, vroeger, vooruit; al vast te voren; zva. dhingin, dat echter volg. G. meer in een plaatselijke beteekenis gebruikt wordt, terwijl dhisik, gewoonlijk meer op de tijd ziet (vrg. ook dhihik, en dhipik). Sing (of kang) dhihik, en ° dhipik, sing (of kang) dhisik, de (of het) vorige, bv. de vorige Zondag, het vorige jaar; te voren, weleer. dhèk dhisik, toen ter tijd. aja dhisik, vooreerst nog niet! niet dadelijk! — andhisiki, ngrumiyini, iemand voorgaan (BTDj. 85, tegenover lumampah ing wingking) of vóórkomen met iets eerder te doen. kêdhisikan voorgekomen worden, bv. in zijn wensch. — andhisikake, iets het eerst doen, van iets het eerst zijn werk maken AS.; iets vooruitzenden BTDj. 508. — dhisik-dhisikan, JLW. 56, wedijveren om het eerst ergens te komen.
- dhesok
- zie dhêsok.
- dhosok
- KN. andhosok, al dringende duwen, stuwen, voortduwen, wegduwen, van zijn plaats duwen Bab. Jo. II, 473 (sterker dan dhêsêk). — kêdhosok, er in geloopen; in een moeielijke positie geraakt WW.? R. — andhosoki, mrv., en tegen iets aanduwen. — andhoskake, iets voortduwen, van zich wegduwen; met iets zooals den elleboog, duwen. — dhosokan, of dhêdhosokan, BS., geduw; elkander duwen, over en weer duwen.
- dhasta
- KW. zva. ala, Wk. (? Skr. adhasstha, of verkeerd gel. dusta, (dustha).
- dhêstrik
- district en districtshoofd te M.in TBG. XXV, 276, 278 enz. (Rěmb.).
- dhêsêl
- dhrêsêl, BG. 112. KN. andhêsêl, andhresêl, zachtjes dringende zich tusschen invleien, in, onder, tusschen of bijkruipen, of bv. tusschen een menigte doordringen Bab. Jo. I, 641, vgl. dhêsêk, ungsêl.
- dhèsèl
- of dhèngsèl, KN. andhèsèl, enz. een menigte spuitjes hebben van aardvruchten; ook fig. menigte van kinderen of dieren Rh.
- dhastha
- KW. zva. ganjil, Wk., zie dhêstha.
- dhêstha
- KW. zva. ganjil, KN. naam van de elfde
-
--- 2 : 356 ---
- mångså (Skr. jyeṣṭha, naam van een maand, Mei-Juni) Dhêsthajumêna, zva. Drêsthajumêna.
- dhêsthi
- KW. zva. alis, paèka, piala, (Skr. duṣṭi, slechtheid, bederf) Wk., Tj. Sěngk. 2.; volgens G. bevalligheid, bekoorlijkheid. guna dhêsthi, (oudj. dheṣthi) Gr. L. 155 en măntra dhêsthi pangasih, benamingen van tooverspreuken om liefde te verwekken. — andhêsthi, KW. zva. magawe, iemand bekoren, betooveren.
- dhustha
- of dustha, KW. zva. ala, maling, BG. 513 en cidra, JZ. II (Skr. duṣṭa, gemeen, slecht, bedorven). Dhusthajumêna, zva. Drêsthajumêna. — andhustha, kwaad doen, stelen; en zva. nyidra, in den zin van heimelijk ontvoeren; volg. Rh. ook heimelijk bespieden, heimelijk erg. binnendringen.
- dhusthi
- zva. dhustha, G.
- dhasthra
- zie dhrastha, en KW. zva. gêgaman, Wk.
- dhêsthar
- KI. van ikêt, 2. en sêrban. — andhêsthari, zie bij ikêt, 2. — dhêstharan, KI. van ikêt-ikêtan, JZ. I, 87.
- dhêstharata
- eign. van den oudsten zoon van Abiyåså, den vader van de Koråwå's (Skr. Dhṛtarâṣṭra).
- dhusthêm
- = dhusta, JZ. II.
- dhwa
- of dhuwa, KW. twee Wk., ontbr. W. (Vrg. do en dwi).
- dhawe
- KN. jambe °, een soort van wilde pinang Wk. (oudj. haṇdhawe).
- dhuwa
- zie dhwa.
- dhewe
- (ook dhèwèk, Wk.) N. piyambak, of pyambak, ook wel kiyambak, (KD. Wk.) en OJ. piyambêk, Bab. Jo. II, 304 of pyambêk, K. pribadi, KI. (vlg. Wk. KW.) alleen, zonder een ander of anderen JZ. II. wicantên piyambak, (de Ratu Kidul) zeide tot zich zelve (niet tot een ander of anderen) BTDj. 140; alleen op zich zelf; in eigen persoon, niet door middel van een ander, eigen, bv. aku dhewe, ik zelf, ik in eigen persoon. anake dhewe, zijn eigen kind; zelf; van zelf BTDj. 43; is ook een hulwoordje tot vorming van den Superlatief, het meest van alles of allen, allermeest, bv. bêcik dhewe, allerbest. dhèwèke, ook dhèke, N. piyambakipun, K. In de spreektaal zegt men ook dhèwèkne, AS., dhèwèknèn, of dhèkne, en dhèknèn, (zie nog WG. 258, 259, 263) N. piyambakipun, kiyambakipun, K. piyambake, kiyambake, MD. tot benaming van een bijzonder enkel persoon, zooals ons de man, de vrouw, het kind (vrg. wonge); hij, zij; hem, haar. (In den Oosthoek wordt het ook wel gebruikt om in plaats van di, of dipun, de derde persoon van het subj. passief te vormen R.). dhèwèke dhewe, de man alleen, bv. RP. 88: kêlawan °, door zich zelf. angèl dhewe, het allermoeielijkst. akèh dhewe, allermeest. dhewe-dhewe, ieder afzonderlijk, ieders eigen. Ook wordt dhèwèke, gebruikt als pers. voornw. 2e pers., bv. dhèwèke mau nyang ngèndi, waar zijt gij geweest P. Wk. — andhewe, enz., miyambak, enz., zich van de anderen afzonderen Wk.; afzonderlijk alleen, bv. zitten; alleen op zich zelf staan, bv. van een huis. pikire °, hij staat met zijn oordeel op zich zelf Wk., vgl. mêncil, neje. andhèwèk iki, volg. Rh. dhèwèk iki, mijn persoon. — andhèwèki, miyambaki, ngiyambaki, er alleen voor zijn, er alleen voor staan; iets alleen verrichten; iets voor zich allen hebben; zich alleen iets toeëigenen BG. 129; eenig, zonder weerga, zijn, vgl. ngijèni. — andhèwèkake, miyambakakên, ngiyambakakên, iets afzonderlijk of alleen plaatsen, zetten, stellen, nemen of doen. — dhewekan, ook dhewenan, dhèwèn, Wk. (of dêdhewekan) piyambakan, of kiyambakan, afzonderlijk, samen alleen, met een ander of elkander alleen; onder vier oogen (vgl. jandhon); volg. Rh. ook geheel alleen zijn, zonder metgezel, in zijn eentje. — dhèwèknèn, en dhèknèn, in de spreektaal zva. dhèwèke BG. 94, 115 en dit ook voor jij of jou; en voor je zelf. — kadhèwèkên, enz., geheel allen zijn bij hetgeen men doet, te gewaagd of te veel aan gevaar bloot staan enz. Bab. Jo. II, 81, Wk., vgl. kijènên.
- dhawah
- andhawahi, kadhawahan, en andhawahakên, K. zie tiba, en dhawuh. — andhawah, en dhumawah, K. zie bij tiba.
- dhawêh
- KW. zva. dhawuh, Wk.
- dhawuh
- KL of poët. dhawah, K. v. (vlg. Wk. N. en K. =) tiba, vallen, neervallen, invallen, fig. neerkomen op. wayah dhawuh, (Sri T. 81b, Asm. S. I, 140.
-
--- 2 : 357 ---
- ° sadhawoh, AD. 59) met zonsopgang? (eig. het neerleggen van de ploeg op het veld, het dagelijksch begin van het ploegen; vrg. labuh, Rh.; een andere verkl. zie v. d. T. in KBNW. i. v. dhawuh, 2°. Verder:
- dhawuh
- (KW. zva. jam, Wk., C. 2061, bl. 46a) dhawah, Kl. v. tutur, cêlathu, prentah, R. (tegenover atur, unjuk, Wk., vrg. andika) wat door een hooger geplaatste tot een mindere gezegd wordt (als ware het iets dat van boven op iemand neerkomt), bevel, last; zeggen, bevelen, gelasten, gebieden. Zoo in het opschrift van brieven van hooge personages en van aanschrijvingen of bevelschriften. dhawuha (eig. dhumawuha) marang sira, (of ° pakênira) voor ons aan u. dhawuh dalêm, dhawah dalêm, Zijn Hoogheid zeide. kala dhawuh pangandika dalêm ing dintên Sênèn, uitgevaardigd op Maandag (in de dagteekening van een piagěm van den Vorst). kangjêng sunan dhawah, of ° ngandika, de Sunan zeide. kasinggihan dhawah sampeyan, U heeft wel gelijk. dhawuh, dhawah, ook het bod van een meerdere op te koop aangeboden goed Wk., vgl. anyang. adhawuh, adhawah, zva. tiba, zie boven en aprentah, Wk. adhêdhawuh, adhêdhawah, BTDj. 460, zva. aparentah, Wk. — dhumawuh, N. dhumawah, K. zva. tumiba, zie boven. — andhawuhi, andhawahi, zva. anibani, zie boven (° wiji, bezaaien) en marêntahki,[4] iemand (iets) zeggen, opleggen, opdragen of bevelen. aku kadhawuhan, mij wordt van hooger hand gezegd of opgedragen; ik krijg of heb in last. — andhawuhake, en andhawahake, zva. mrentahake, en nibakake parentah, omtrent of tot iets bevel geven BTDj. 3; en een bevel (het misnoegen v. e. hoogere BTDj. 1) meedeelen, overbrengen of uitvaardigen. andhawahakên kêrampungan, vonnis uitspreken (een prasapa, BTDj. 77) of vellen AS. — dhawuhan, KN. (dhawahan, KD. JR.) dam in water, om het af te leiden RL. 11a (vrg. bêndungan).
- dhawoh
- zie dhawuh.
- dhowah
- KN. een groote platte aarden pan, groote layah, of cuwo, JR. — dhowah-dhowah, of dhowak-dhowak, groote opene wond; met groote wonden; met groote gaten in het midden, bv. van een kleed. dhowah-dhawih, of dhowah-dhawèh, (sterker zoowel in het midden als aan den rand), zva. rowak-rawik, rojah-rojèh, aan flarden; vol wonden Wk.
- dhwani
- KW. zva. uni, en pêtak, G. (Skr. dhwani, geluid).
- dhèwèn
- dhewenan, zie dhewe.
- dhowan
- of dhohan, KN. naam van een soort van kleine bijen. tawon dhowan, honigbij, grooter dan lancêng, Rh.
- dhuwur
- ook wel dhuhur, N. inggil, K. hoog; het hooge, hoogte; verheven, aanzienlijk Wk. (vrg. luhur, en dhukur); ook voor lang (hoog van gestalte) van een mensch; en verder fig. ver, vergevorderd in wetenschap. kawruh dhuwur, verheven wetenschap. budi dhuwur, grootmoedig, edel, mild, royaal van aard, eerzuchtig, vgl. luhur, Wk. putra sampeyan angsalipun ngaos punapa sampun inggil, zijn uw kinderen met leeren reeds ver gevorderd? Wk.; ook v. e. verhaal dat bv. verder loopt dan een ander; of vroeger begint JZ. II; het vervolg of het begin Wk. satêngah dhuwur, half gek WG. 317. ing dhuwur, ing nginggil, of nginggil, boven, bovenaan. mênyang dhuwur, dhatêng nginggil, naar boven, naar de hoogte, opwaarts. dhuwure, ook zva. dhuwur-dhuwure, als het bijzonder hoog is, op zijn hoogst. dhuwuring, of sadhuwuring, JZ. II, boven op, over. — andhuwuri, nginggili, aan iets hoogte geven, iets hoog of hooger maken (dan iets anders), ook hooger worden. — andhuwurake, nginggilakên, iets hooger maken (dan iets anders.); hooger op doen gaan, bv. een adres: iets of iemand hooger stellen, verhoogen, verheffen, opvijzelen, in de hoogte houden GR. — pandhuwur, panginggil, wat naar boven gaat of loopt, wat hooger op gaat; begin of vervolg. sapandhuwur, enz. al wat verder naar de hoogte of hooger op gaat, al wat hooger in rang is. ing sapandhuwure, al hooger of verder op; in of voor het vervolg BTDj. 49; in de naaste toekomst, vgl. pamburi, Wk. — mandhuwur, manginggil, BTDj. 44, bovenwaarts, opwaarts, naar boven, naar boven gaan JZ. II. olèhe turu °, hij slaapt met het hoofd te hoog op het kussen, zoodat het er bijna overhangt Wk., vgl. manjuluk, aturane °, zijn adres is aan de Regeering aangeboden Wk. — dhêdhuwuran, inggil-inggilan, een hoogte,
-
--- 2 : 358 ---
- verhevenheid; iemands superieur, chef (onmiddellijk in rang boven hem geplaatste R.). dhuwuran, of dhuwur-dhuwuran, met elkander wedijveren wie hooger, langer enz. is. — kadhuwurên, kainggilên, te hoog, te verheven. — kapidhuwur, kapinginggil, Wk., gew. kapandhuwurên, kapanginggilên, te veel naar de hoogte, te veel naar boven.
- dhawak
- KW. zva. dhewe, Dj. 15, KA., T. 28a, of dhèwèk. dhawak-dhawak, zva. dhewe-dhewe, en KN. zva. sowang-sowang.
- dhawuk
- KN. schimmel (kleur van een paard); schertsend voor grijs of halfgrijs van een mensch (vrg. uwan), peper- en zout-kleur van stoffen. ° tutul, appelschimmel. ° bang, roode schimmel. ° irêng, ° putih, ° tinggi, ° ampal, ° kêsèmbukan, soorten van schimmels Wk.; volg. Rh. spottend oudjen! Zie nog luyung, en jaran.
- dhuwak
- KW. zva. suwèk, Wk., vgl. KBNW. i. v.
- dhuwik
- dial. voor dhuwi, de N. en Walb. dial. v. Japårå.
- dhuwok
- zie tuwung, en vgl. de N.
- dhèwèk
- voor dhewe, JZ. II; volg. Rh. WJ.; Prěg. 69, WP. 176, A. 55.
- dhowak
- en dhowak-dhowak, zie bij dhowah, (volgens G. dhowak-dhowak, een spoor, een voor, een groef).
- dhawêt
- KN. naam van een lekkernij van klonters van rijstmeel of de geraspte kern van aardvruchten (de blom van onggok, of têmu, Wk.) met een saus van kokosmelk en gesmolten suiker. ° têlasih, tělasih met dezelfde saus Wk., vgl. dhawul.
- dhiwut
- KN. dhiwut-dhiwut, K. 4, 11, ruig, behaard, met veel of dik haar, heel harig. ulêr °, een zeer harige rupssoort Wk.
- dhuwêt
- of juwêt, (oudj. duhêt, duwêt) KN. naam van een kleine, eironde, smakelijke, zoetachtige trosvrucht, paars en volg. Wk. ook, doch zeldzaam, wit. wit dhuwêt, naam van den boom die deze vrucht draagt, Eugenia L., nat. fam. der Myrtaceae Ks. kadhuwêt, zie boven.
- dhuwit
- Holl. KN. duit, met een telwoord er vóor sa °, éen duit enz. Wk. dhuwit, N. yatra, en arta, K. (volg. Wk. yatra, rêdana, evenals wang, zie ald. K. arta, KD.) geld in het algemeen, vgl. nog WG. 303. arta, schijnt voor mooier woord dan yatra, gehouden te worden, en wordt ook gebruikt als kråmå van wang, in arta kêrtas, R. (Skr. artha, rijkdom. Vrg. rêdana). — andhuwit, ngyatra, ngarta, enz. geld geven voor hetgeen men koopt, betalen RP. 3; voor iets zijn goede geld geven. nyadhuwit, elk een duit of voor een duit Wk. — nyadhuwitan, voor een duit het stuk Wk. — andhêdhuwit, KN. iem. gedurig om geld vragen Wk. — andhuwiti, ngyatrani, ngartani, enz. betalen; iets betalen; (voor iets het geld geven, iets bekostigen; iemand van geld voorzien JR.). nyêdhuwiti, periode van ontwikkeling der tabaksbladeren, als eene duit SG. — dhuwitan, of dhuwit-dhuwitan, KN. kopermunt van een duit. dhuwitan, yatranan, enz. betaling doen, (plaats hebbende) betaling Wk. — dhuwitên, KN. geldzuchtig Wk. — kêdhuwitên, KN. gew. met ontkenning. ora °, niet bij kas zijn Wk.
- dhewot
- zie katak, dhewot-dhewot, zva. dhiwut-dhiwut, Wk.
- dhewutan
- KN. naam v. e. grassoort Wk.
- dhawul
- KN. dhawul-dhawul, verward, en wild door elkander, door elkander van he haar en van veeren, ook van takjes, stroo en ruigte, en fig. van iemands rede, vgl. jêbobog, onsamenhangend (verward?) van taal Wk. — andhêdhawul, iemand verguizen; zijn eer bekladden WPR.
- dhiwêl
- KN. naam van een soort van slang (vrg. dhuwêl) DW. proza 134.
- dhuwêl
- KN. 1. of duwêl, naam van een kleine slang of adder, die zich in de aarde ophoudt Rh. zva. dhiwêl. — 2. andhuwêl, zich bestendig in huis houden, in huis hokken, niet uitgaan (vrg. ngêdhêm) JZ. I, 108.
- dhowèl
- KN. beschadigd, wanneer er een stukje af is; herh. freq. als met schaarden gekarteld Wk., vgl. gopèl, sompèl.
- dhawang
- KN. dhawang nala, naam van een godheid, die de gedaante van een schildpad heeft. — pêdhawangan, of bêdhawangan, een groote oude bulus, (ook dhawang bulus, Rs. 807) JZ. II.
- dhuwêng
- zva. kadhuwêng = kluwêng, en uwêng, Tj. II, 701.
- dhuwung
- en dhuwungan, K. zie kêris.
- dhal
- KN. dhal-dhalan, altijd op stel en sprong
-
--- 2 : 359 ---
- zijn, van éen die gedurig uit wil, of reeds vertrekken wil, vóordat hem een boodschap gezegd is, vgl. budhal, Wk.
- dhêl
- of dhul, klanknab. zva. dhêg, en dhêng, dhêl, ook zva. thêl, ook fig. roef; in eens, bv. uitscheiden met opium rooken.
- dhil
- of thil, (uitspr. dhiel, thiel Wk.) KN. klanknabootsend woord voor het losgaan met een ruk van iets kleins, zooals van een tand of spijkertje, als het maar even vast zit. Zoo ook in mak dhil. — dhil-dhilan, (ook gil-gilan, of gèl-gèlan, Wk.) van pret opspringen van een kind (of vrouw? Wk.), zie jêdhil, cêthil.
- dhul
- KN. tusschenwerpsel om een slag na te bootsen als v. e. vuurwapen op een afstand gehoord, zie dhêl. dhal-dhul, freq. Wk. dhudhul, jêdhul, zie ben.
- dhol
- of êndhol, KW. zva. kênthongan, (W. êjam kajêng năngka) minongka pêpundhèn, Wk.
- dhali
- en dhêdhali, poët. gier, een roofvogel. sadhalisada, naam van een berg waarop Hanoman zijn verblijf hield. Zie ook kêdhali, WP.
- dhêle
- zie kadhêle.
- dhila
- andhila, KW. zva. tiba, Wk.
- dhela
- N. een oogenblik, voor een oogenblik, zva. sêdhela, (zie bij kêdhap).
- dhêlak
- KN. andhêlak, het hoofd achterover en den mond of bek open houden, zooals een jonge vogel die om eten vraagt, of als men een glas water door de keel giet, of als men naar boven staat te gapen om naar iets te zien (vrg. dhêngak); ook fig. happig zijn, bv. op eens anders goed.
- dhêlik
- KN. andhêlik, zich verschuilen (ook van de oogen achter de oogleden K. 3, 64); zich verschuilen in een hinderlaag BG. 268; verscholen liggen, bv. van een woning. — andhêliki, ergens zich verschuilen. — andhêlikake, iets of iemand verscholen houden of ergens verstoppen; in een hinderlaag leggen. — dhêlikan, schuilvinkje of verstoppertje spelen; en zva. pandhêlikan, schuilplaats, schuilhoek Gr. L. 119.
- dhêluk
- KN. met gekromden rug en voorovergebogen hoofd (vrg. dêluk, dhêku, dhêngkluk, en dhêkukul). — andhêluk, zóo zich buigen; zóo gebogen zitten of staan.
- dhiluk
- = dhêluk, TBG. XXV, 310.
- dhelik
- de een grooter dan de ander van twee voorwerpen (gêdhe: cilik.) WG. 205.
- dhêlês
- KN. andhêlês, zich verschuilen of weghouden; zich buiten het gezicht of buiten schot houden JR.; zie dêlês, en vgl. KBNW. i. v. dlês, III.
- dhèlèp
- = dhèdhèk.
- dholo-dholo
- KN. naam v. e. melodie op de gêndèr, Wk.
- dhêlêg
- KN. verstomd van verbazing (vrg. lêgêg). dhêlêg-dhêlêg, verstomd blijven staan of zitten JBr. 254. — andhêlêgi, verstomd zijn over iets Wk. — dharêlêg, freq.
- dhêlog
- KN. dhêlog-dhêlog, zva. lênguk-lênguk, (en dhêlêg-dhêlêg, niet in Wk.) L. 104.
- dholog
- KN. een jonge jatiboom Wk.; volg. JR. een dunne jatistam of dun stuk jatihout; kort timmer- of brandhout, ook van andere boomsoorten (op Java in het Holl. ook dolk genoemd); fig. plomp, vadsig Rh. Zie nog Fil. en Ks. die een anderen boom dolog, kennen.
- dhalang
- KN. de wayangspeler, die het wayangspel vertoont JZ. II; fig. de leider van een zaak Bl. CP. 159; ook naam van een visch. banyak dhalang, zie bij banyak, suluk dhalang, zie bij suluk, ° karainan, naam v. e. gěṇdhing en van een variatie op de zangwijze dhandhanggula, Wk. — andhalang, als dhalang ageeren, de kost verdienen; de wayangpoppen vertoonen; een stuk vertoonen. ° catur, met praatjes zich verdienstelijk bij iemand zoeken te maken Wk. — andhalangi, iem. voorspreken, zijn les voorzeggen, bv. hoe te antwoorden bij een rechtszaak; volg. Rh. ook een air aannemen als een dhalang. — andhalangake, (andhalangi, Wk.) iem. voorspreken, een goed woord voor iem. doen Waj. II, 168. — padhalangan, of dhalangan, naam v. e. werktuig, waarmee een piekstok recht gebogen wordt; een zaagbok (vgl. caci); een schaafbank Wk., vgl. tanggêman, padhalangan, ook buurt der dhalang's. têmbung °, dhalangtaal, pedante taal. ugêr pêdhalangan, grondregels voor den dhalang Hazeu Proefs. 102, 115.
- dhalung
- KN. een groote koperen pot om rijst te koken, een groote kêndhil.
-
--- 2 : 360 ---
- dhulang
- KN. een houten schenkblad of bak voor eten of drinken, meestal rond. ijo °, lichtgroen Wk. săngga dhulang, vorm van buffelhorens, met de punten recht opstaande Rh. — dhulangan, personen (kêparag ° de vrouwelijke personen aan het hof Wk.) belast met het presenteeren, om met de dhulang, rond te gaan, vgl. sinoman.
- dhap
- in poëzie zva. andhap, en misschien de grondvorm er van.
- dhêp
- zie êndhêp.
- dhèp
- of êdhèp, ook jèp, of êjèp, KN. tèp, of êtèp, OJ. ? KN. een woord tot waarschuwing door kinderen gebruikt, als een hunner het eerst iets te zien krijgt, om zich het recht daarop te verzekeren, vgl. kêdhèp, têmupèk, Wk. — ngêdhèpi, enz. dhèp, zeggen op Wk. — dhep-dhepan, enz. dat waarop men dhèp, gezegd heeft; onder elkander vooraf het dhep-recht bepalen Wk.
- dhapa
- ('ṇdhåpå) verkorting in de spreekt. v. pêndhapa.
- dhapi
- ('ṇdhàpi) verkorting in de spreektaal van pêndhapi.
- dhêpa
- KN. vadem, de lengte van de borst en de beide uitgestrekte armen. sadhêpa, een vadem lang of breed. sadhêpa sakilan, fig. A. 13. — andhêpa, vademen; met gestrekte voorpooten liggen, bv. van een hond(oudj. rěpa). andhêdhêpa, zich verlagen door bedelzucht Wk. — andhêpani, iets door vademen afmeten; ook iem. minachten; vrg. spraakgebruik wong kur-ukur, bij ukur, en ngilani dhadha, JZ. II; eig. iems. borst bespannen, bv. iems. moed, bekwaamheid enz. in twijfel trekken.
- dhepe
- ook dheple, KN. dhepe-dhepe, enz. door kruipende onderdanigheid in iemands gunst of vertrouwen zich zoeken te dringen; flikflooien, kruipen (vrg. ngrêpèpèh). ngêmpèk-êmpèk. — andhepe, enz. als boven zich bij iemand indringen BG. 178. — andhepeni, enz. iem. als zijn schaduw volgen Wk.
- dhupuh
- makidhupuh, ngidhupuh, KW. zva. sila, andhepok, Wk., AD. bl. 6, Rm. 294.
- dhepah
- KN. sterk gebouwd, maar niet lang van gestalte, vgl. kokok, pêthèsèl, Wk.
- dhapur
- KN. I. gestalte, de bijzondere vorm of het fatsoen, waardoor iets of iemand zich van iets of iemand anders onderscheidt (vrg. rupa, en wangun); bv. het fatsoen van een huis, het stel van een paard; inzonderheid het bijzonder, aan zekere kenmerken te herkennen, fatsoen van een krislemmer of piekijzer; plat voor iemds. uiterlijk, aangezicht: bakkes Wk.; ook fig. goede houding of vormen Wk., (fig. de gesteldheid hebben, in de gesteldheid zijn, zóo er mee geschapen staan, dat men er dit of dat van zeggen kan, te vertalen door om zoo te spreken WP., S., en zoo ook dhapure, AS.); volg. Rh. ook oorsprong, aanleiding, wegens B. 64, Rs. 336. ° saka = wit saka, of jalaran saka, naar aanleiding van; verder zva. wiwitan, het begin van een zaak; vooreerst B. 64, en zva. awit, omdat BG. 547. ora dhapur, v. e. verhaal: verward, onsamenhangend; ook niet overeenkomstig de waarheid Wk.; niet naar den vorm, niet welgemaakt; fig. onfatsoenlijk K. 6, 7; voorts niet overeenkomstig iemds. rang of stand Wk., vgl. pacak, pakra, enz. — andhapur, iets vormen of fatsoeneeren; aan iets een gestalte, vorm of fatsoen geven; een onder werp in zekere vorm behandelen. dhinapur ing gambar, voorgesteld in beeldtenis, afgebeeld S. — dhêdhapuran, uiterlijk voorkomen van iemand S. — 2. stoel van bambu, suikerriet en andere gewassen, waarvan de stengels samen uit een wortel opschieten, als hoeveelheid, bv. sêdhapur JZ. II, têlung dhapur, sadhapur, tot één stam behooren, lid van één familie zijn met een ander JZ. II. — andhapur, tot één hoop of groep verzamelen; soort bij soort samenvatten, iets in substantie samenvatten; de geheele leverantie van iets aannemen. — dhapuran, stoel of stoelen van riet PL. II, 111 enz.; volg. Wk. ook fig. klasse, familie, waartoe iem. of iets behoort. — 3. Ml. keuken, vgl. pawon, B. v. B. 57. priyayi °, vrouwelijke hof bedienden belast met de zorg van de tempe, voor de tafel van den Vorst Wk.; ook kombuis, en achtersteven JR. Verder de plaats geheel achteraan op een prau, daar gekookt wordt JR.; doch volg. Wk. 4. naam v. d. achterste pulangan, eener prau, d. i. de achterste dwarsbalk, welks uiteinden aan weerszijden even buiten boord uitsteken, waarop de achterloopplank (uwot) voor de boomers rust.
- dhepor
- andhepor, zva. dhekor, andhekor [andhe...]
-
--- 2 : 361 ---
- [...kor], (vrg. dheprok) JR. dhepor, vlog. Rh. dik aan het uiteinde, bv. van de kolf v. e. geweer.
- dheprok
- KN. sadheprok, zie dhepok. — andheprok, plat op den grond zitten van een mensch, of liggen AS. (vgl. klekor) doch ook fig. zva. jêrum, v. e. dier Men. VIII, 197; neerzijgen (vgl. ambruk); fig. niet aan zijn verplichtingen voldoen, onmachtig, defect, bankroet Wk. (vgl. poprok, dhepor, en dhepok). — andheproki, ergens of op iets neerzijgen Wk., zie andhepoki, bij dhepok.
- dhapuk
- (vgl. dêpuk, KBNW.) KN. hoop, bos, stapel met een telwoord er vóor. patang °, vier hoopen, bossen enz. ° pat, vierschoovig van padi, vgl. agêm, bêlah, Wk. — andhapuk, ophoopen, opstapelen, vgl. numpuk, Wk.
- dhêpuk
- zva. dhêpok, G.
- dhêpok
- zie dhêmpok.
- dhipik
- KN. in de spreektaal zva. dhisik, dhingin, of rumiyin, (vrg. dhimin). — andhipiki, zva. andhisiki. — andhipikake, zva. andhisikake.
- dhupak
- KN. andhupak, schoppen, met den voet vooruitschoppen (gew. door een liggende of zittende Wk.); iemand of iets schoppen, een schop geven Bab. Jo. II, 466, fig. van zijn plaats dringen, verdringen RL. 7b (vrg. dugang, têndhang, jêjêk, en sepak). — dhupakan, elkander schoppen. guling °, een lang kussen aan het voeteneinde van een bed, om de voeten op te leggen Wk.
- dhepok
- KN. plat op den grond, niet op een voet of voetstuk of niet hangend; poët. zva. patapan, BTDj. 70 (vlg. ZG. VIII, 223 een kluizenaar, die niet op de bergen woont). sadhepok, of sadheprok. Klanknab. v. plat op den grond te zitten: pof! K. 4, 39. gêlas dhepok, een glas zonder (of met een korte Wk.) voet BS., vgl. jinggring, damar dhepok, een staande lamp. meja °, een lage tafel waaraan men op den grond zit, zooals de speeltafels der Raden Ayu's Wk. dhêdhepok, ergens zijn patapan, hebben, ergens als asceet of kluizenaar gezeten zijn BTDj. 20. Zie over een verschil tusschen dhepok, en tapa, Wilken, Animisme 61 Noot. — andhepok, WP. op den grond (niet op een stoel of bank) zitten doch behoorlijk, zie dheprok, (vgl. kadhêpêk.). — ngêdhepok, op den grond neer gaan zitten GR. — andhepoki, voor iemand, die op een stoel of bank zit, op den grond gaan zitten of gezeten zijn Wk. (volg. Rh. in deze bet. andheproki). andhepoki lurahe, volg. Rh. fig. zich onderwerpen aan het oordeel van zijn lurah; poët.? ergens zijn kluizenaarsverblijf vestigen of gevestigd houden WP.; volg. Wk. ook iets lager maken dan iets anders. — padhepokan, poët. kluizenaarsverblijf, zva. patapan, AS. (een woonplaats van een paṇdhitå ook dhepok, Waj. I 87).
- dhopok
- enz. KN. zva. dhepok, enz. — kadhopok = kadhêpêk. — sadhopok, zich op den grond neerzetten; op instorten staan v. e. huis Wk.
- dhapêt
- zva. rapêt.
- dhipêt
- KN. goed gesloten van de oogen, aan elkaar kleven van de oogleden door ziekte Tj. IV, 416, vgl. mêrêm, fig. zijn oogen sluiten, bv. voor een anders ongeluk; niets voor een ander over hebben. — andhipêt, geheel voor zich zelven leven, zich niet om anderen bekreunen; ook plat voor turu, slapen, zva. micêk, Wk.
- dhêpès
- (vlg. Rh. ook dhêpis) KN. meer of min plat gedrukt of gevormd (aan één of twee kanten een weinig afgeplat van iets dat overigens rond of bol is) Wk., R., vgl. pèpèt, dhêpèl. — andhêpès, ergens zoo plat als mogelijk gedoken of weggedoken gaan zitten of staan DN. I, 376, of blijven zitten of staan AS. 241, zoo wegschuilen GL. 41; tegen iets of iemand plat aan gaan staan; op iets plat neer gaan liggen, fig. van zaken, erg. plat tegen aanzitten Men. VIII, 188.
- dhipisi
- Holl. divisie, afdeeling, afdeeling van een distrikt of legerafdeeling.
- dhapwan
- of dhapyan, KW. zva. lamun, G. (vrg. yapwan).
- dheple
- zie dhepe, BG. 198.
- dhêpèl
- zie dhèmpèl.
- dhèpèl
- zie dhèmpèl.
- dhaplok
- N. oud; oude, oudje, met minachting
-
--- 2 : 362 ---
- gesproken, BTDj. 637 van zichzelf met nederigheid, volg. Rh. plat; minachtend dhawuk. — andhaplokake, iem. minachtend oud noemen Wk.
- dhêplok
- KN. in een vijzel gestampt (vrg. dhuplak. rujak °, BG. 228). êndhasmu di dhêplok alu, een verwensching LK. 139. — andhêplok, iets in een vijzel stampen. BTDj. 361: ° ing lumpang.
- dhuplak
- KN. een koker, waarin de sirih met toebehooren door middel van een scherp of puntig ijzer (cocoh) gekneusd wordt, voor menschen die ze niet meer kunnen kauwen, vrg. rojoh, dhêplok. — andhuplak, (al) een dhuplak, gebruiken Wk.
- dhaplang
- kadhaplang alleen v. d. armen Wk. of dhablang, KN. naar beide zijden recht uitgestrekt of uitstaande van iemands armen en van horens. — andhaplang, andhablang, (of ngêdhaplang, Sul. II, 103) de armen (of horens, ontbr. Wk.) zóo uitgestrekt of uitstaande hebben, vgl. jêpapang, kupêng.
- dhoplang
- of mandhoplang, voor paman °, KN. naam van een kluchtig straatdeuntje, volg. Wk. een gěṇdhing.
- dhêpèpès
- BG. 344 = dhêpès.
- dhapèpèl
- BG. 230 = dhêpèl, bij dhèmpèl.
- dhapyan
- zie dhapwan.
- dhadha
- 1. KW. zva. ngayun, en wetan. — 2. KN. jaja, K. of KI. Wk. en pranaja, KI. de borst JZ. II. prang dhadha, zie bij tungkul, BTDj. 608. tamèng dhadha, de borst als schild gebruiken, d. i. een aanval moedig afwachten; ook ridderlijk bekennen, bv. als men iemand geld schuldig is Wk. suku dhadha têkên janggut, spr. voor hard zwoegen. jaja kuda, JZ. II, 260 wangs. voor kula andhêmi [andhêman] dhadha manuk, N. dhadha pêksi, K. kippeborst, smalle vooruitstekende borst, zie dhadha mingkus, (bij ingkus) doch dit volg. Wk. ook de naam v. h. hout dat als middenstuk met snijwerk de zoldering eener pěṇdhåpå (singub) in tweeën verdeelt. dhadha malang, een breed gevormde borst, vgl. dhampak, dhadha pêksi, KN. middeldwarsbalk of middelstuk met snijwerk in het gebindte van de zoldering van een huis of pěṇdhåpå, van de vorm tikêlan, tusschen de sakaguru. Vlg. Wk. nog dhadha wuruk, een boom of dwarshout, waarachter een karrevoerder zit om zich tegen voorovervallen te behoeden Wk. ° mênthok, de borst van gevogelte als het meeste vleesch bevattende; zie verder bij pênthok, kikir dhadha walang, (ook kikir dhadha manuk) de naam van een vijlsoort. dhadha, ook het centrum eener slagorde. — andhadha, iets ter harten of in overweging nemen BG. 183 (vrg. andhahar); iets, zooals den zin van een brief, een wenk of onderwijs, goed bevatten of begrijpen, Bab. Jo. I, 1398; iets bevatten of beseffen, volg. Wk. ook erkennen, bekennen (iets.) te weten (vrg. rumăngsa); kêdhadha, zva. kamanah, overwogen, overdacht, ook zva. kacandhak, begrepen AS. 54. — andhadhani, voor iemand instaan of zich borgstellen Bl. CP. 137 (vrg. nanggung); zich in het centrum eener slagorde bevinden Wk., KB. 122. — pêdhadha, of pidhadha, Sonneratia acida L. fs., nat. fam. der Myrtaceae Fil., Men. VIII, 390 agêng sawoh pidhadha, (doch volg. Wk. de bloem v. d. jangkang); en pêdhadha bogêm, namen van boomen en van de vruchten daarvan. — pandhadha, de derde in rang; het derde kind (vrg. pambarêp, panggulu). — dhadhan-dhadhan, bij vlokken, ongelijk van het smeersel borèh, op lijf en armen Wk.
- dhadhu
- Port. dado, KN. dobbelsteen, teerling. Dhadhu, of adhadhu, met dobbelsteenen spelen. nibakake dhadhu, volg. Rh. gew. ambuwang dhadhu, er om gooien, de teerling werpen. lurik dhadhu, een soort lurik. — andhadhu, gelijk een dobbelsteen G. (misschien = dhadhon, kubiek?). — padhadhon, of padhadhonan, dobbelplaats Wk. sa °, de tijd om éen worp te doen? Tj. I, 52.
- dhidhi
- KW. zva. wêrana, Wk. (ontbr. W.), vgl. dhindhing.
- dhudha
- KN. weduwnaar; ook een man die van zijn vrouw gescheiden is (met of zonder kinderen); in dien staat zijn; ook een term bij het kěplèkspel, als van de vier duiten die aan eene zijde met kalk zijn bestreken, slecht ééne met de witte of de bruine kant boven ligt, vgl. somah, majar, dhudha kêmbang, (of ° sêkar) spr. een jonge weduwnaar of van zijn vrouw gescheiden man zonder kinderen JZ. II; volg. Wk. een jong man, die na kort en voor de eerste maal getrouwd te zijn geweest, zonder kind dhudha, wordt. dhudha kalung, een dhudha, die een dochter
-
--- 2 : 363 ---
- heeft in staat om hem te ondersteunen. dhudha brêngos, naam v. e. inlandsch lijnwaad. dhudha gathik, naam v. e. gěṇdhing Wk.; zie wêlanjar, dhudha singkir, een man, die zich houdt of hij dhudha, is, en zoo met het een of ander baatzuchtig oogmerk een andere vrouw trouwt. dhudha calak, een man wiens vrouw wegens huiselijke oneenigheid tot hare ouders vlucht. dhudha gêlut, naam van een bathiksel. dhudha ngasag, en dhudha wangkot, ben. van padisoorten. dhudha basong, spr. een oude weduwnaar of van zijn vrouw gescheiden man R., volg. JZ. II, een weduwnaar arm aan geld, maar rijk aan kinderen. dhudha bocah (of ° lare) een verloofde en nog niet getrouwde jongen, waarvan de verloofde overleden is R. dara dhudha, een doffer die geen duifje meer heeft. cangkir dhudha, een kopje, daar geen schoteltje meer bij is, vgl. răndha. kyai dhudha, naam van een oude staatsiekoets van den Susuhunan JZ. I, 261. — dhudhan-dhudhan, een getrouwd man zijn zonder kinderen Wk.; een onbestorven weduwnaar zijn; ook als (ware men) dhudha, leven.
- dhudhu
- KW. 1. zva. dudu. — 2. zva. dhudhuk, of dhodhok, G.
- dhedhe
- KN. zich in de zon koesteren of liggen te koesteren van een beest en van een mensch AS. 29, BG. 267 (vrg. pepe, pêpanas, api-api). nguthik-uthik macan dhedhe, zva. ons sprkw. slapende honden wakker maken JZ. II. — andhèdhèni, zich ergens in de zon koesteren Wk.
- dhadhah
- KN. levende haag of heg, zooals van jarak cina, of van pandhan, ook tot omheining van een woning of déså JLW. 50, vgl. krapyak, pagêr. — andhadhah, veel, talrijk bv. v. goederen, vruchten Wk. Vlg. SG. het van de verbranding overgebleven hout op rijen stapelen. — andhadhake, tot dhadhah, doen dienen; niet in huis, of onder toezicht houden, maar vrij in het wild laten loopen.
- dhidhih
- of dhidhèh, KN. (ook sarèn, zie nog Wk.) geronnen, gaar gekookt en toebereid, en in koekjes gesneden, bloed van slachtvee, om bij de rijst gegeten te worden; ook bloedbeuling; vgl. KBNW. i. v.
- dhidhèh
- zie dhidhih.
- dhudhah
- KN. andhudhah, iets, zooals een kast, uithalen, geheel ledigen, al wat er in is, er uithalen Bl. CP. 39; iets ondersteboven halen (vrg. nyudhah, gledhah, bungkar); ook bv. van een těgal al de aardvruchten uitgraven, een vischwater uitvisschen; ook fig. iems. hart overhoop halen, ontroeren, schrik aanjagen Wk. dhudhah-dhudhah, bezig zijn met den boel overhoop te halen enz. — andhudhahi, meervoud.
- dhudhuh
- KN. andhudhuh, omkappen van rijststroo en grassen SG., nl. om vervolgens pålåwijå te planten Rh. — dhudhuhan, vlg. te M. dicht hout TBG. XXV, 271, 292, 310 (Rěmb.).
- dhadhon
- zie dhadhu.
- dhadhar
- ook dadar, Wk. KN. het opkomen van de maan (vrg. wêtu, wêdhar, plêthèk). — andhadhari, enz. opkomen van de maan (vrg. malêthèk). BTDj. 465: wulan purnama sêdhêng °.
- dhêdhêr
- KN. andhêdhêr, uit den pit planten (vgl. putêr, pêthèt, cangkok) en een pepinière aanleggen van een of ander gewas Wk. Vlg. SG. groote zaden, zva. mangga, duren, te ontkiemen leggen zonder bed te maken; vgl. ulur, en van padi: sêbar, tandur, urit. poten om te kweeken, kweeken; ook fig. (meestal in een kwaden zin Wk.) bv. zijn eigen ongeluk Bl. CP. 182; gemeen voor begraven, vgl. mêndhêm, Wk. — andhêdhêri, mrv. en ergens poten, grond bepoten. — dhêdhêran, obj. den. kweekplant, poteling; en kweek, kweekerij, pepinière.
- dhidhir
- KN. naam v. e. geest of spook Wk.
- dhèdhèr
- KN. andhèdhèr, zich uitspreiden van de vleugels (suwiwi) Wk.; of andhèdhèrake, de vleugels uitspreiden, zooals een vogel doet, wanneer hij ze lucht Wk.; vgl. kadhèdhèr, kèdhèr, enz. Wk.; deploieeren v. troepen? Bab. Jo. I, 155.
- dhodhor
- KN. kadhodhor, zie boven.
- dhêdharan
- = dhêdhaharan, Men. IX, 228.
- dhêdharanan
- KW. zva. pêpanganan, Wk.
- dhadhak
- KW. zva. bêbuka, Wk.; volg. Wk. KN. het kleverige schadelijke vocht van sommige vruchten, dat brand, jeukte of zweren veroorzaakt, vgl. talutuh. — andhadhak, zva. nalutuh, Wk. — andhadhaki, zweren veroorzakend als boven Wk. — dhadhakên, zweren hebben ten gevolge van zulk vocht. — dhadhakan, aanleiding tot iets, vooral tot iets onaangenaams JZ. II (vrg. bêbuka). dhadhakan [dhadha...]
-
--- 2 : 364 ---
- [...kan] padu, aanleiding tot een twist. ° anglayoni, aanleiding tot het begin v. e. nieuw verhaal of tooneel, een uitdrukking van dhalang's Wk.
- dhadhuk
- KN. het drijvend vuil op ondiep water JR.; in OJ. zva. cahak.
- dhêdhak
- ook wel dhêdhêk, KN. kaf, zemelen; volg. RS. ook de witte binnenschil van de rijstkorrels; deze fijnere schil heet volg. Rh. bêkatul, (zie ook mrambut, bij rambut) JZ. II, en vgl. sosoh, panu °, zie panu. — andhêdhaki, dhêdhak, geven aan, daarvan voorzien, bv. mengen met gras, vgl. kombor.
- dhêdhêk
- 1. zie dhêdhak. — 2. andhêdhêk, zva. ngawu-awu, WW.? of dhêdhêg, zva. dhacah, zie dhêg. — andhêdhêk, veel bij een voornaam persoon in zijn nabijheid zitten, bv. om een postje, daarnaar adspireeren Wk. — dhêdhêkan, adspirant als boven, vgl. magang, enz., vgl. andhêpèl, zie ook bij dhêg.
- dhidhik
- KW. sêdhidhik, zva. sêkêdhik, of sêthithik, (zie dhik, 3.). Vlg. KBNW. i. v. jav. v. Bantěn.
- dhudhak
- KW. zva. rayap, Wk.
- dhudhuk
- KW. zva. lungguh, Wk., vgl. dhodhok. KN. iets om mee te graven of te delven, een graaf of spade zva. dhudhah, (grondv. dhuk). dhudhuk-dhudhuk, bezig zijn met graven, het een of ander graven Wk. — andhudhuk, KN. graven, delven; uitgraven; opgraven JZ. II, BTDj. 44. andhudhuk prakara = ° apus kapêndhêm, ons oude koeien uit de sloot halen ZG. XXIX, 133, vgl. KBNW. i. v. dhudhuk, II. — andhudhuki, iets uitgraven, ergens den grond uitgraven of opgraven of opdelven; naar iets graven; voor iets een gracht, kuil of loop graven; fig. iemand een kuil graven JR. — pandhudhuk, het graven; uitgraving, opdelving. — pidhudhuk, KW. zva. lungguh, en sacumbana, Wk.
- dhèdhèk
- of dhèlèp, KN. andhèdhèki, enz. zva. ngêdhèpi, zie dhèp, ook zva. ngêcupi, naar het bezit van een obj. een groote begeerte hebben en in het vooruitzicht er van zich al verheugen PJ. I, 311; zie dhèk, 2.
- dhodhok
- KN. ook dhudhuk, poët. = lungguh, vestiging? Bab. Jo. I, 677; of pandhodhok, het op de hurken zitten. — andhodhok, hurken, op de hurken zitten (van dhok, BTDj. 62, AS. 162). laku dhodhok Gr. L. 106 gehurkt of hurkende gaan als in tegenwoordigheid v. e. vorstelijk persoon (vrg. laku bokong). — andhodhoki, ergens op, om of voor iem. op de hurken zitten Waj. I, 207. — andhodhokake, iem. gelasten op zijn hurken te gaan zitten L. 154.
- dhadhut
- KW. zva. pêrêd, Wk. KN. dik van buik; van een paard. wêtêng °, een grasbuik GR., volg. Wk. ook veel kunnen verdragen of verduren van den buik, als men van alles verteren kan (vgl. kandêl, caca), en van iemand, die niet ligt iets kwalijk neemt, vgl. sabar, momot. — andhadhuti, toegevend, verdraagzaam zijn jegens Wk. — andhadhutake, geduld hebben met (een of ander) Wk.
- dhêdhêt
- KW. zva. andudut, keguh, Wk. KN. stikdonker RP. 28, 73 (fig. zich in groote verlegenheid bevinden G., vrg. karibêngan, en kèmêngan) pêtêng dhêdhêt, stikdonker BG.213. mêndhunge dhêdhêt, duister door een betrokken lucht. — andhêdhêt, aan iets zachtjes trekken, bv. als een visch aan de lijn AS. 191. — andhêdhêti, mrv. (volg. SG. aantrappen van de galěngan's); tokkelen G. — andhêdhêtake, iets, zooals de lucht, verduisteren, verdonkeren; (ook betrekken, van de lucht G.); en aan iets zachtjes laten trekken. — dharêdhêt, zie dhèdhèt.
- dhudhat
- dial.? = dhodhèt, B. 795.
- dhudhèt
- KN. andhudhèti, iets, zooals een baal, kussen of matras, opensteken of opensnijden.
- dhèdhèt
- 1. KW. zva. swaraning langit, Wk. — 2. KN. aanhoudend van een geluid, zooals van een vogel en van geweerschoten; en geschramd van de huid, vgl. dhodhèt. — dhèdhèt erawati, KW. zva. swaraning gêlap awor angin, Wk. en tangising gunung sêgara, (ontbr. W.) Zoo in Tj. III, 52. — andhèdhèt, KN. een gestrengelde stengel van een slingerplant losmaken en aftrekken. — andhèdhèti, mrv., slingerplanten, zooals kacang rooien JR. — andhèdhètake, iets schrammen.
- dhodhèt
- KN. een gapende wond of snee hebben van de buik. dhodhèt-dhodhèt, of dhodhat-dhadhèt, vol gapende wonden; overal opengereten [openge...]
-
--- 2 : 365 ---
- [...reten], zoodat de boomwol er uitkomt van een kussen. — andhodhèt, openrijten, bv. iems. buik PJ.
- dhodhot
- KN. andhodhot, in een schuilhoek op de loer liggen, bv. van een dief; in hinderlaag liggen van vijanden; zich gelegerd houden van wilde dieren; zich verschuilen van een tåpå in een kawah, poët. Bab. — pandhodhotan, schuilhoek, hinderlaag, leger.
- dhêdhês
- KN. andhêdhês, iets door aanhoudend en dringend vragen zoeken uit te vorschen; iemand uitvragen, door aanhoudend en dringend vragen van hem zoeken te weten te krijgen (vrg. nêtêr, andêrêsi, en tundhês); op hetzelfde aanbeeld slaan? vgl. landhêsan, andhêdhêg. ook stooten? vgl. dhodhos. RL. 527: dêdês watang, voor dhêdhês watang?
- dhidhis
- KN. zich zelven met zijn vingers op het gevoel op het hoofd luizen, of luizen zoeken te vangen op het hoofd (of in kleeren aan zijn lijf Wk., in deze laatste bet. volg. Rh. nalusur); volg. Rh. bet. dhidhis, eig. de neten of de luizen met de toppen van de vingers aftrekken of uithalen, eig. platknijpen; vrg. petan. op zijn gemak blijven, zich niet druk maken al gebeurt er iets bijzonders Wk., vgl. kipu. — andhidhis, iemand (of iets Wk.) zóo beluizen; ook fig. iem. plukken, door hem telkens om het een of ander te vragen; zie hier achter dharidhis. — andhidhisi mrv. dharidhis, 1. andharidhis, gauw en begeerig zich toonen of te werk gaan, bv. in het werken, stelen, snoepen, zoeken of vragen AS.; onbeschaamd bedelachtig zijn in kleinigheden Wk., vgl. cêdhis, cêkuthis. — dhridhisan, op begeerige of nieuwsgierige wijze; nieuwsgierig of begeerig naar alles pakken of snuffelen, futselen; weg futselen, vgl. glidhig, calêmêr, clandhakan. — 2. ploegvoor SG.
- dhèdhès
- (N. of Wk.) KN. gănda, K. of Kl. Wk. muskus, civet (vrg. gănda, en rase). — andhèdhès, de muskus uit een muskusdier halen Wk. (in deze bet. volg. Rh.) andhèdhèsi, ook dhèdhès, van zich afgeven, met dhèdhès, parfumeeren, ook fig. iem. uitplunderen; volg. Wk. in stoffelijke welvaart achteruitgaan; uitgeplunderd, kaal worden; verminderen; dit volg. Rh. kadhedhesan.
- dhodhos
- KN. iemand met den kop een duw geven van een bok Wk., of iemand met zijn snuit aanvallen of willen verscheuren; als ook wroeten en in den grond woelen; van een wild zwijn, met den snuit een gat maken, bv. in een pagěr. didhodhos ing cèlèng, ook fig. door een gemeenen kerel beleedigd of geslagen worden Wk. vgl. sronggot. BG. 328: ajrih dhinodhos wêdhus. — dharodhos, dharudhus, KN. andharodhos, enz. familiaar, brutaal zijn, bv. zonder verlof in iemands huis komen snuffelen Wk., vgl. dharidhis.
- dhadhal
- KN. weggespoeld, weggeslagen, weggerukt, zooals een brug, dam, dijk of bank door den stroom van het water; weggevaagd, bv. van een leger door de overmacht van den vijand Bl. CP. 259; van iemands geld bij het spel; weg en verdwenen S.; uit de weg geruimd van schulden; van een schuld voldaan Wk.; wegspoelen; weggevaagd worden, geheel verdwijnen; schampend doorgaan v. e. kogel of pijl Wk. — andhadhal, (bv. BTDj. 639, Bab. Jo. II, 259) verpacht land van den pachter zonder vorm van proces met geweld terugnemen, terugnemen wegens slechte betaling (zva. andhèdhèl).
- dhêdhêl
- of bêbêl, KN. verstopt, zooals een buis of tuit, een sigaar enz. JZ. I, 189 (vrg. buntêt, lêga, brabas); ook fig. zva. buntu. volg. Wk. niet vlot gaar, in zijn loop belemmerd. — bêbêlên, hardlijvig. — andhêdhêli, ambêbêli, iets den doortocht beletten Wk.
- dhidhal
- KN. geschaafd, afgeschaafd, zoodat het vel de schors of de verf er af is; ontveld tot zekere diepte, sterker dan sèsèt, ( vrg. lidhat, dhèdhèt, klenyam).
- dhidhil
- KN. een weinig verminderd, zooals van een voorraad of van een schuld (vrg. dhadhal, brindhil).
- dhudhul
- gewl. dhrudhul, ook brubul, KN. andhudhul, enz. onophoudelijk veel, in menigte achter elkander ergens uit of inkomen Wk., vgl. dalêdêt.
- dhèdhèl
- KN. los gerafeld, losgetornd, bv. van een naad; losgegaan, bv. van den zool van een schoen;
-
--- 2 : 366 ---
- los rafelen, losgaan; opengereten van de huid Dj. M. 1866, 35, 22, R. ? (vrg. wudhar, dhidhal, thèthèl); uitspringen G. — andhèdhèl, iets lostornen; iets van het lijf trekken, aftrekken, uitrekken; verpacht of in leenbezit gegeven land terugnemen, weer afnemen JBr. 415, 416, 422 (vrg. andhadhal). Vlg. SG. verzamelen van takken enz. na de eerste verbranding van hout. — andhèdhèli, mrv. Bl. CP. 275, en iemand alles van het lijf trekken, van alles berooven; uitplunderen BTDj. 314. — dhedhelan, het losgetornde, teruggenomene, geroofde; (roof G.).
- dhodhèl
- KN. dhodhèl-dhodhèl, vol kleine wonden of schrammen, vgl. dhèdhèt, dhidhal.
- dhêdhali
- zie dhêdhali, en KW. zva. larud, Wk.
- dhadhap
- 1. KW. zva. tamèng, Wk., RL. 33a (oudj. id.)- 2. naam van een willig en spoedig groeienden, bladrijken boom (bal. dapdap) die in de koffietuinen geplant wordt, om aan de jonge boompjes schaduw te geven: schaduwboom, Erythrinae L. spec. diversae, nat. fam. der Leguminosae Ks. dhadhap srêp, E. fusca Lour. Fil. dhadhap bong, E. Spathacea D. C. Fil. dhadhap ayam, (meestal als schaduwboom in de koffietuinen gebruikt Rh.) en dhadhap ri, E. lithosperma Fil. (Het blad van de dhadhap srêp, wordt tot medicijn gebruikt. De dhadhap ri, met dorens en fraaie roode bloemen, geeft geen lommer) JZ. II. si dhadhap, zie si waru, bij waru, dhadhap mantêp, naam van een Kawische zangwijze S. laku dhadhap, Bab. Jo. I, 852 of andhadhap, een der in den kraton uit eerbied voor den Vorst aangenomen wijzen van gaan, nl. eenigszins gebukt, met de beide einden van de dodot een weinig uitgespreid, vgl. oklak, mandhapan. — andhadhapake, iets aanbieden of overlaten (aan iemand), bv. voor een schuld Waj. II, 155. — 3. KN. een in leer uitgesneden tak met bladen en daarop in het midden een wayangpop ten halven lijve, die de dansers bij zekeren dans als een schild in de hand houden. bêksa dhadhap, naam van zulk een dans. dhadhap ramon, nm. v. dat gedeelte v. d. dans, wanneer de dansers naar elkander toetreden om te vechten Wk. — andhadhap, dien gang gaan, dien dans dansen Waj. II, 30, PM. 17. — andhadhapi, voor iemand dien gang aannemen. — andhadhapake, iets ergens voor bestemmen, eig. als een schild vooruitsteken, bloot geven; vgl. anjagakake, Wk.
- dhêdhêp
- jêjêp, KW. zva. rêrêp, sirêp, lêrêp, KN. stil, zich stil houden, niet spreken RP. 142, Wk. (volg. Rh. doodstil), stilte, geen rumoer, vgl. Bab. Jo. I, 168 (vrg. jêjêp, rêrêp, en rêrêm). — andhêdhêp, enz. op een stille plaats BG. 414 of in hinderlaag zitten om te bespieden Sri T. 4a; beloeren, bespieden, beluisteren Wk. — andhêdhêpi, enz. erg. op de loer liggen, een plaats innemen om te beloeren enz. Wk., iem. zoo bespieden of beloeren. — andhêdhêpake, enz. voor een ander bespieden enz. êndhêdhêpake, stilte ergens doen heerschen, een leven dempen Wk. — pandhêdhêpan, padhêdhêpan, enz. ook dhêdhêpan, enz. hinderlaag, schuilhoek om op iets te loeren Wk.
- dhodhop
- enz. zva. nonop, enz. Wk.
- dhadhiyêng
- (ook yêngyêng, Wk.) plat voor kaki, nini, buyut, en voorouders (? vgl. eyang).
- dhêdhêm
- en madhêdhêm, KW. zie dhêm.
- dhadhag
- KN. zva. tatag, tanggon, zich cordaat, groothartig of royaal betoonen, bv. van iemand die zich niet bevreesd betoont, als hij uitgedaagd wordt, recht voor de zaak durft uitkomen, of die zich onbekrompen en gulhartig betoont in het onthalen van zijn gasten (vrg. pradhah, bêlaba). — andhadhag, een plat woord voor eten of vreten Wk., vrg. badhog. — andhadhagi, zva. nanggoni, instaan voor een of ander Wk. — andhadhagake, zva. natagake, en andhadhapake, Wk.
- dhêdhêg
- KN. 1. stam dhêg, naam van een hamer bij gamělan-makers. — 2. of dhêdhêk, stampvol? ergens in een dichte drom, opgepropt bij elkander staan, zoodat het er vol is RP. 169. Bab. Jo. I, 616 jibêg ° (vrg. dhêg, dhadhah, dhêrak). — andhêdhêg, iets met dien hamer of iets anders tikkende kloppen, vgl. anggêblèg. op (iets) terugkomen, op het oude aanbeeld slaan, vgl. andhêdhês, nêtêr. zie totol. — madhêdhêg, zva. ambadhêdhêg. — andhêdhêgi, mrv. het ergens vol maken van een menigte menschen. —
-
--- 2 : 367 ---
- dhêdhêgan, en dhêg-dhêgan, kloppen, bonzen van het hart (vrg. taratab) Gr. L. 139, BG. 398. — dharêdhêg, of dhêrêdhêg, het beven van het lichaam of van de ledematen; bibberen, zooals van koude, minder dan gumêtêr, (vrg. dhêrodhog, en kêkês); ook het kloppen v. h. hart, vgl. taratab. — andharêdhêg, beven, bibberen,
- dhodhog
- KN. iets daar mee geklopt wordt, zooals een klopper op de deur (van dhog, zie ald. en vrg. dhêdhêg, en kèplèk). eenvoudig v. d. weddingschap in het stooterspel, d. w. z. op de vier kaarten samen dezelfde som wedden, zie verder Wk.; gegoed, solide Wk., volg. Rh. breed en gewelfd van borst van gěmak's. Ook nm. v. e. muziekinstrument bij de reyog, grooter dan trèntèng, ZG. XVI, 80, 114. — andhodhog, kloppen, op of tegen iets aankloppen, dat het bonst; gew. met (de knokkels van) de vuist Wk.; aan de deur kloppen; zich op de borst slaan. ° anaking wong, om iemands dochter aankloppen, d. i. haar ten huwelijk vragen Wk., vgl. nèthèk, nothok. — andhodhogi, mrv. — dhodhogan, een soort van vlieger ZG. XVIII, 174. dhêrodhog, of dhrodhog, het sidderen of rillen van het geheele lichaam (sterker dan dhêrêdhêg) ajrih sarta °, BTDj. 494. — andhêrodhog, over het geheele lichaam beven, sidderen, rillen; hevig kloppen van het hart. — dhêrodhogan, sidderend; staan te beven.
- dhadhung
- KN. een dik, veelal van bamboe gedraaid touw, dat een beest om den hals (of in den bek kêndhangsul °, BTDj. 197) gedaan wordt, om het vast te houden of te leiden (vrg. tali, kalar, en kêndharat). — andhadhung, een beest, (oneig. ook een mensch) met een dik touw binden. — andhadhungi, meervoud. Over het Sprkw. andhadhung kapuntir, zie ZG. XXXI, 26–40.
- dhêdhêng
- KW. zva. têpung, Wk.
- dhadhungawuk
- volg. Rh. naam van een geest, die in het bosch de wilde dieren bewaakt, en aan wien de jagers offeren.
- dhidhong-dhidhong
- klanknabootsend woord voor het geluid van Hollandsche muziek Tent. 80.
- dhajis
- zie bij tadhah.
- dhajêng
- verkort. van adhiajêng, zie adhi.
- dhaya
- KW. zva. kuwat, kidul, (mal.) Wk. angin °, of barat °, zuidwestenwind GL. 22, 24.
- dhiyu
- zie yu.
- dheye
- dial. = walang wadung, de N.
- dhayoh
- N. tamu, K. tami, KD. gast, ook iemand die een vriendschappelijk bezoek bij iemand aflegt; logeergast; gasten, gezelschap. para dhayoh, para tamu, of pra tamu, de gasten, het gezelschap. (dhêmên dhayoh, of dhêmên dhêdhayoh, gastvrij G.). — madhayoh, zva. mêrdhayoh. — andhayoh, of andhêdhayoh, namu, (RL. 12b) of nênamu, en nami, of nênami, een gast ontvangen, onthalen R. — dhayohan, tamuan, en tamian, BTDj. 19; een gezelschap van gasten G.; en zva. kêdhayohan, kêtamuan, of kêtamian, en katamènan, soms ook katamèn, Wk. iemand als gast bij zich krijgen of hebben; een bezoek krijgen van iemand; gezelschap bij zich hebben JZ. II. — padhayoh, patamu, gastmaal; een gast onthalen; gastheer G. — padhayohan, patamon, plaats waar gasten onthaald worden. — mara dhayoh, of mêrdhayoh, mara tamu, BTDj. 54, mêrtamu, of mrêtamu, (ook mara dhatêng, in poëzie Wk.) en mêrtami, of mrêtami, als gast komen, een bezoek brengen of afleggen.
- dhèyèh
- zie dhèyèk.
- dhiyan
- (W. dhiyas) KW. zva. gêdhe en padhiyan, Wk., JZ. II, zie bij dhiyang.
- dhayak
- Dayak, Dayakkers, een volksstam op Borneo.
- dhèyèk
- (of dhèyèh, Wk.) KN. een weinig achteroverhellend van iets dat staat; herh. met een vooruitstekende buik en het lichaam wat achterover zooals een hoogst zwangere vrouw Wk. — andhèyèk, enz. den stand van dhèyèk, aannemen Wk. (vrg. dhoyok, mayuk, dhoyong).
- dhoyok
- KN. (volg. Rh. gew. herh.) een weinig vooroverhellend, een weinig voorovergebogen, zooals van ouderdom (vrg. dhèyèk).
- dhayot
- zie dheyot.
- dheyot
- volg. Rh. en J. dhayot, KN. puistjes in het aangezicht, grooter dan kukul.
- dhoyot
- gew. pandhoyot, KN. alleen
-
--- 2 : 368 ---
- in sadhoyot, en sapandhoyot, met het geheele gezin en met al zijn bijhang, bv. verhuizen of bij iemand inkomen JR.
- dhiyas
- zie dhiyan.
- dheyos
- zie dheos.
- dhyasta
- KW. zva. rusak, Wk., vgl. dyastha.
- dhayum
- dial. = dhayung, 2. Rh.
- dheyog
- KN. mank door dat het éene been korter is dan het andere (vrg. pincang, dheglog, en dhêngkling); ook scheef staan, doordat één poot korter is, van een meubelstuk (of uit wrakheid overhangen Wk.).
- dhayang
- KW. (oudj. vrouwe, vgl. mal. dayang, hofjuffer) vrouwel. bediende aan 't hof RS., KB. 77; ook = lonthe, TBG. XXXVI, 477, vgl. KBNW. i. v. dhayang, 2 °.
- dhayung
- KW. zva. endhang, Wk. KN. 1. een roeiriem waarmede men door een strop roeit en waarbij de roeier met den rug naar den voorsteven gekeerd is JZ. II (vrg. wêlah, gogol). surungdhayung, zie surung. — 2. eenige maanden, na omgeploegd te zijn, rusten om uit te zuren, om dan op nieuw geploegd en vervolgens beplant te worden, van bouwland totdat het in den staat van leleran, gekomen is, waarop het weder eenige dagen rust krijgt Wk. — andhayungi, roeien als boven; iets zóo voortroeien. — andhayungake, voor een ander roeien, met iets roeien; een stuk land laten rusten als boven Wk.; zie ayêm, lêb, kênthèng. — dhayungan, roeien, roeiende varen PL. I, 15; ook zva. dhayung, Wk.
- dhiyang
- KW. zva. anggarang, (ontbr. W.). — pêdhiyang, of bêdhiyang, ook padhiyan, of bêdhiyan, en verk. dhiyan, KN. een aangelegd vuur om zich te warmen, of om muskieten te verdrijven (vrg. totor). — bêdhiyangan, plaats waar een vuur is, daar men zich bij warmt. bêbêdhiyangan, zich verwarmen bij een vuur (vrg. api-api).
- dhuyung
- KN. naam van een groot zeedier, gewoonlijk de zeekoe genoemd Helicore doejong. lênga dhuyung, naam van een van het traan van dat dier bereid vet of olie, waarvan men gelooft, dat het liefde kan verwekken Gr. L. 155; volg. de legende de tranen van dat dier Rh. (vrg. lênga pèlèt). BG. 524: ngupaya dêsthi, dhuyung pèlèt guna-guna. — andhuyung, iemand door dhuyung, verliefd zoeken te maken.
- dheyang
- KN. dheyang-dheyang, aan geen werk te denken hebben, zorgeloos zijn na afgeloopen arbeid Wk., vgl. dhendhang.
- dhèhyong
- KN. schuins of scheef staan, overhangen, overhellen, achterover of zijwaarts, vgl. dhèyèk, dhoyok, bv. van een paal of muur JZ. II (vrg. loyop, en miring); v. schrift schuinsch, v. letters schuinsstaande Wk.; fig. tot het kwade (of goede Wk.) geneigd; niet strikt rechtvaardig; wankel staan (bv. v. e. positie) of loopen. — andhoyongake, iets laten overhellen, bv. over een weg of den grond van een ander KT.; iets in een overhangenden stand plaatsen.
- dhanyang
dv=KW. zva. wêkas, samun, Wk.- dham
- KW. zva. anggundam, Wk. KN. 1. (Holl. dam) damspel. — ngêdham, blazen, term bij het damspel Wk. — dham-dhaman, samen dammen Tj. I, 495; geruit als een dambord, vrg. polèng. — 2. dial. = grêdhu, 2. de N.
- dhêm
- of êdhêm, KN. duf, muf, in mambu (of mambêt) dhêm, muf ruiken; duffe, vunzige lucht Wk. — dhêdhêm, en madhêdhêm, WS. 192. KW. zva. ngêdhêm, of angêdhêm, JZ. II. adhêdhêm = dhêndhêm, BTDj. 642. — ngêdhêm, ook mêndhêm, zich in huis houden, niet uitgaan DN. I, 125 (vrg. andhuwêl); zich in het bed houden; zie ook ngêdhêm, i. v. — êndhêm, ngêndhêm, zie boven. — ngêndhêm, verborgen bewaren, een wrok voeden tegen; ook zich verbergen, zich stil erg. ophouden. dhêndhêm, stil zijn, stilstaan van water Tj. II, 694; gestild, rusten, ophouden, bekoelen, en zva. ngêdhêm. voorts blijvend, bestendig ingeworteld, onafgebroken Wk., vgl. jênjêm. — dhêm-dhêman, beter êndhêm-dhêman, AS. 206. êndhêm-êndhêman, geheime wrok tegen elkander voeden Wk. dhêm-dhêman, zie ook adhêm.
- dhama
- KW. zva. aso, Wk.; en dhami, grondv. van pêdhama, en pêdhami, zie bêdhama.
- dhêmên
- N. rêmên, K. en KI. behagen dat men vindt in iemand of iets; veel van iemand of iets houden, in iemand of iets behagen of genoegen vinden; genegen zijn; beminnen (het Fr. aimer); genegenheid (niet liefde) hebben voor iemand Wk. dhêmênyar, zie anyar. — andhêmêni, ngrêmêni, BTDj. 118, in iemand of iets behagen scheppen; voor
-
--- 2 : 369 ---
- iemand liefde opvatten, iemand liefde toedragen; op iemand verlieven of verliefd zijn; iemand liefhebben, beminnen BG. 463; in iemand of iets zin of begeerte krijgen; iets begeeren. — kadhêmênan, karêmênan, iemands liefhebberij BTDj. 37. — andhêmênake, of andhêmênakake, Wk., ngrêmênakên, behagen; behaaglijk, bemin-lijk, bevallig. andhêmên-dhêmênake, trachten te behagen. — dhêmênan, rêmênan, het voorwerp van iemands behagen; iemands lust of behagen; iemands beminde, liefje, minnaar, minnares; minnaar van een vrouw of meid; ook zva. kadhêmênan, zie boven; ook op elkander verliefd zijn; een amourette hebben met iemand. Zoo ook dhêdhêmênan, rêrêmênan. — kadhêmênên, karêmênên, erg verzot of verliefd zijn (of worden; BTDj. 36 : rêmênên) op een of ander, niet in Wk.
- dhimin
- en dhimik, N. in de spreektaal zva. dhingin, en dhisik, (vrg. dhipik). — andhimini, en andhimiki, zva. andhingini, en andhisiki.
- dhumun
- zie dhukun.
- dhêmar
- KW. zva. dhêmên, Wk.
- dhêmêk
- KN. voetje voor voetje van gang. dhêmêk-dhêmêk, zva. ngadhêmêk. — kadhêmêk, (kudhêmêk, kathêmêk, Wk.) langzame en voorzichtige gang of tred. — ngadhêmêk, enz. zich zachtjes en langzaam, voetje voor voetje, voortbewegen WP.; vlg. Wk. nog: iets zachtjes pakken, grijpen; iets zich stilzwijgend toeëigenen, iets geheel voor zich houden.
- dhimik
- 1. zie dhimin. — 2. ka ° = kadhêmêk, Wk.
- dhumik
- KW. zva. asor, en sudra, Wk. (ontbr. W.) of, volgens G. arm, behoeftig; (misschien beter gering, van dhik, 3.).
- dhêmit
- KN. verborgen, moeielijk te ontdekken, geheim, geheimzinnig; bedektelijk, diepzinnig Wk. (vrg. rêpit, samar, en KO. 33); ook, en veelal dhêdhêmit, onzichtbare geest, die ergens huist AS. — dhêmitan, bedektelijk, heimelijk, in het geheim.
- dhamis
- KN. regelmatig en passend (mooi gelijk en glad Wk.) aaneengesloten van voegen of verbinding van gebindten Rh.; verder behoorlijk en net aaneengesloten van de lippen, als de boven- of onderlip niet uitsteekt; ook netjes, met onder geslagene beenen en de armen aan het lijf gesloten zitten (vrg. dhèmês); ook fig. van stijl keurig, vgl. wilêt, ramping.
- dhimas
- zie mas.
- dhèmês
- KN. (volg. Rh. samengetrokken uit gêdhe, en lêmês) eig. groot en toch bevallig; net, bevallig, beschaafd; vlg. Wk. van man of vrouw (vrg. dhamis). BG. 98: ° sarwa pantês, 535: ° mêmês.
- dhomas
- zie bij mas.
- dhêmêl
- KN. nattig, klam; volg. Wk. vettig, kleverig, zva. kêmêl, atine °, hij is zwaarmoedig van geest Wk.
- dhêmèl
- of dhèmèl, dhèmbèl, dhêmbêl, (zie ook thèmèl) KN. aan elkaar kleven, plakken, bv. van haren (vrg. jèmblèk, gèmbèl, dhèmpèl, enz.); volg. Wk. ook zich in menigte als aan elkaar geplakt ophoopen; vrg. gêbèl. — andhêmèli, enz. aan of op iets kleven Wk.
- dhumil
- KN. maar even aanraken, bv. van een voeging, een weinig afnemen, vgl. thumil.
- dhèmèl
- zie dhêmèl.
- dhampu
- KN. de binnen enkel zva. polok, Wk.; ook plat zva. dhaplok, Wk.
- dhêmpo
- KN. een van aarde of van meel met eenig vocht geknede bal of bol; zulk een bol van rijstzetmeel voor pupur, of wêdhak, (vrg. dhêmpul) JR. dhêmpo lêlêt, en dhêmpo kuyang, namen van medicinale kruiden Wk.
- dhămpa
- 1. KW. zva. jêmpana, en tunggangan, G. — 2. KN. naam van een huidziekte met roode vlekken en koorts (een soort van roos), een soort van ringworm Rh. dhămpa ula, naam van een dergelijke huidziekte als een gordel om het lichaam; gordelroos. dhămpa sêmut, naam van een huiduitslag met zeer kleine ineenloopende roode vlekjes over het geheele lichaam JR. ulêr dhămpa, naam van een rups met lange haren, waarvan de aanraking jeuking veroorzaakt.
- dhompo
- KN. twee verkeerd bij elkaar, in plaats van beurtelings om en om, vgl. WG. 329, Bl. PS. 124, en dhumpyuk, lakune °, niet met hetzelfde [het...]
-
--- 2 : 370 ---
- [...zelfde] been aantreden, of ze niet tegelijk op den grond zetten van marcheerenden Wk.; fig. niet volmaakt van iets waaraan iets ontbreekt PJ. IV, 166, BG. 29; niet goed overgebracht van een boodschap Men. IV, 218; overtollige herhaling, pleonasme. tan dhompo, gelijk, gelijkmatig Th. I, 951.
- dhampah
- KW. zva. dhepok, Wk.
- dhampar
- KN. vorstelijke zetel, groote vierkante tabouret met draperieën, waarop de Vorst in staatsie zit, en die tot de rijksinsigniën behoort Prěg. 66, BTDj. 46; BG. 13: dhêdhampar. dhampar panulisan, of ook enkel dhampar, zva. lincak, of dhingklik, een lage schrijftafel of bank. ° pancadan, een voetschabel om in en uit een wagen te stappen Wk.
- dhampur
- KW. zva. ulêt, Wk.
- dhèmprèk
- of dhèmpyèk, zva. jèjèr.
- dhampak
- KN. breed van borst (van een man, die klein van gestalte is), vgl. dhadha malang, Wk.
- dhêmpok
- dhêpok (vlg. Wk. = kêpu) KN. platrond, zooals stompe punten van schoenen en de kop van een kat of tijger; kort en dik, niet rijzig van een persoon; ook stomp, niet puntig, bv. van een neus Men. VII, 156; (bot G.), vgl. bêthêm.
- dhempok
- andhempok, zva. dhepok, andhepok, WP.
- dhampit
- KN. tweelingen, een tweelingpaar, van een jongen en een meisje (vrg. kêmbar) BG. 368.
- dhumpat
- KN. (eig. dumpat) de naam v. e. houten driehoek zijnde het 1/4 van een cirkel in 90 graden verdeeld, om de zonshoogte waar te nemen Wk.
- dhèmpèt
- KN. tegen elkander aan, bv. van twee huizen die tegen elkander aan gebouwd zijn; aan elkander gegroeid, gekleefd of gehecht; aaneen gedrongen, bv. zitten Wk.; nauw aan elkander verkleefd van vrienden (vrg. pèpèt, dhèmpèl, en rampit). — andhèmpèt, zich opzettelijk in dien toestand stellen Wk. — andhèmpèti, zich als boven aan iemand of iets aansluiten Wk. — andhèmpètake, caus., iets (tegen iets, bv. een muur) aanzetten, vgl. adu manis, anggandhok. — dhempetan, aan elkander gesloten enz. Wk.
- dhêmpès
- = dhêpès, BG. 329.
- dhêmpêl
- KN. 1. dicht aan elkander in een tros of groep; compres van schrift; als aan elkander gekleefd; ook v. zeer familiaren omgang; het met iemand houden Wk.; tros, groep met een telwoord er vóor (vrg. dhompol, en kêmpêl); nm. van een soort cosmetiek, meer bep. voor knevels (vrg. pidih, dêmpul). — andhêmpêl, zich met iemand bij elkander tot een groep vereenigen Wk. — dhêmpêlan, bij trossen, bij groepen. — 2. posten, zijstukken van een deur of vensterraam, soms ook het geheele kozijn, vgl. krêpus, talundhag, Wk.
- dhêmpil
- zva. dhumpil.
- dhêmpul
- KN. stopverf; een deeg van kalk, boomwol en jarakolie gemaakt, om de reten van iets, zooals van een vaartuig, dicht te stoppen AS., JZ. I, 334; ook zva. dhêmpo, dhêmpul lêlêt, naam van de vrucht van den heester dalupang, JR. — andhêmpul, iets met stopverf of iets dergelijks stoppen; gelijk een klomp stopverf of dergelijk deeg. — dhêmpulan, met stopverf gestopt.
- dhêmpèl
- KN. de onderste plank aan weerszijden eener prau, die met de kiel aan weerszijden verbonden is Wk.
- dhimpil
- 1. KW. zva. timbil. — 2. KN. zva. dhèmpèt.
- dhumpal
- (vlg. v. d. T. Banyuw.) een ruw afgewerkt blok hout door santri's bij gebrek van rekal, gebruikt Bl. PS. 88 ? of wel als hoofdkussen, gew. van raṇdhu dhadhap of kěmirihout gemaakt Wk.
- dhumpil
- of dhêdhumpil, Bab. Jo. I, 418 KN. zva. ngêmpèk, of ngêmpèk-êmpèk, G. — andhumpil, een plaatsje bij iemand vragen of hebben, om bij hem in te wonen of te logeeren of kosteloos met hem mee te reizen enz. Wk., vgl. ngêmpèk, ngrobok, Bab. Jo. II, 121 ? volg. Rh. erg. op een klein plaatsje tusschen of tegen andere huizen aan wonen; fig. bij iem. inwonen, logeeren, vrg. dhèmpèl, en numpang. — dhumpilan, een plaats met elkaar deelen, ieder een klein bestek daarvan hebben Wk.
- dhèmpèl
- dhèpèl, en dhêpèl, KN. vlak tegen aan (vrg. dhèmpèt, en tèmpèl). — andhèmpèl, enz. tegen iets anders aanstaan, zitten of liggen (minder dicht dan dhêpès, Wk.), bv. een keuken tegen een zijgebouw; zie ook
-
--- 2 : 371 ---
- bij dhumpil, in iemands invloedrijke nabijheid zijn om er van te profiteeren Wk., vgl. dhepe, dhêdhêk. — dhumèmpèl, enz. hetz. Tent. 51, JBr. 433. — dhempelan, en dhêdhempelan, vlak tegen elkander aan.
- dhempol
- zva. dhumpil, Tj. I, 501.
- dhompol
- KN. tros van vruchten of bloemen, als hoeveelheid. woh anggur sa °, een tros druiven Wk. — andhompol, zich tot een tros vormen, aan een tak bij elkander vereenigd zijn, gew. ngrompol, Wk. — andhompoli, zich hechten aan een tros, zich bij een groep voegen enz. — dhompolan, tros, bij trossen Tj. III, 272; Prěg. 83: bij groepen; ook zva. krompolan, tot de een of andere groep (kinderen van verschillende moeder) behooren; met (anderen) een groep vormen; veel met elkander omgaan Wk.
- dhamplak
- KN. naam van een groote pisangsoort. pisang raja °, Tj. I, 742; volg. Wk. ook van een groote statuur, nl. lang, breed, doch wel geproportioneerd; ook zva. dhaplang. Ook halfrijp, alleen van asěm MR. I, 75.
- dhampyak
- KN. naast elkander (volg. Rh. staan of) gaan. ° têlu, met zijn drieën op éen rij gaan Wk.; ook van dezelfde gesteldheid, aard, hoedanigheid zijn met iets of iemand anders (vrg. rampak, dhumpyuk, kêmbar, jumbuh). dhampyak-dhampyak, met zijn velen in een lange rij of in afzonderlijke rijen naast elkander gaan, vgl. gandhèng. volg. Rh. ook zva. rêmpayak, van een breede en bladrijke boom. — andhampyaki, naast iem. gaan; iem. of iets evenaren Wk.
- dhumpyuk
- of dhumbul, KN. hetzelfde of eender met iets anders AS.; hetzelfde nog eens, tweemaal hetzelfde, bv. berekend bij vergissing; in herhaling vallen; dezelfde keus hebben BG. 493 (vrg. dhampyak, en dhompo). karêpmu têka dhumpyuk lan karêpku, kijk, je hebt juist hetzelfde voor als ik! — andhumpyuki, enz. door dezelfde keus te hebben de mededinger zijn van een ander, en tegenstrever van; vergissing veroorzakend als boven Wk. — andhumpyukake, caus.; twee verschillende zaken van dezelfde soort bij elkander doen, bv. halve duiten bij tweeduitstukken Wk.
- dhempyak
- zva. rampak?
- dhèmpyèk
- zie dhèmprèk.
- dhompyok
- = dhompèl.
- dhampyang
- en dhèmpyèng, KN. met twee of meer trossen aan éen hoofdstengel; daaraan zitten van vruchten ook fig. v. e. verhaal samenhangend Wk.; nog eenigszins verwant zijn (vrg. dhompyong, dhampyak); in wangs. voor ampyang, Bab. Pas. VII. BG. 256 herh. aan elkander hangende? van de Koråwå's. — andhampyang, enz. twee dingen tot een paar samenbinden, bv. andhèmpyèng jagung, twee jagung's samenbinden. ° bojo, zijn twee vrouwen, de een aan den rechter-, de ander aan den linkerarm nemen Wk. — andhampyangi, andhèmpyèngi, mrv. Wk. — dhampyangan, enz. te zamen aan éen hoofdstengel hangend enz.; bij zulke trossen; de persoon met wien men veel omgaat, club, omgang Wk.
- dhampyung
- KN. andhampyung, mede doen in het beknorren van iemand, vgl. ampung.
- dhèmpyèng
- zie dhampyang.
- dhompyong
- zva. dhampyang, maar grooter, in gowok dhompyong, naam van een klein soort van gowokvruchten, maar waarvan een grooter aantal aan één stengel hangt BG. 342.
- dhamping
- 1. dhampèng, dhêmping, of dhêmpèng, KN. overhangende kant KB. 120, 126, RS., steile oever of wand Wk. van een rivier, ravijn of berg. — andhamping, enz. overhangen RS., zich steil verheffen Wk. van een rivieroever of de kant van een ravijn of berg (vgl. têmbing); volg. Rh. eig. met een holte zijn, vrg. lêmpèng, en tegen de kant van iets, zooals een boom, muur, post van een deur, aan gaan staan of gaan liggen (zva. mèpèt), om ergens voor te schuilen of zich te verbergen; fig. zijn steun zoeken bij iemand; onder iems. bescherming staan KB. 21, RS. (vrg. dhèmpèl). Tj. II, 716: dhampengan = dhampèng, steile kant. — 2. dhamping, naam v. e. trechtervormige wand van goud of zilver om den middelsteen (met zijn omvatting) aan een ring of oorkrab Wk.
- dhampèng
- dhêmping, dhêmpèng, zie dhamping.
- dhambul
- KN. de naam v. e. spel met ballen of steenen, die men gedurig opwerpt en opvangt; zulk een bal; dat spel spelen (samengesteld uit undha, en umbul), vgl. onclang, undhi, Wk.
-
--- 2 : 372 ---
- dhumbul
- zie dhumpyuk.
- dhèmbèl
- dhêmbêl, zie dhêmèl.
- dhamang
- KN. goed of duidelijk iets zien, hooren, verstaan of begrijpen. durung dhamang, iets nog niet goed begrijpen JZ. I, 97, vgl. padhang, tela. — andhamangi, een duidelijk begrip hebben van; iets goed verstaan Wk. — andhamangake, duidelijk maken, ophelderen, toelichten. — dhamangan, welwillend, hulpvaardig van aard (vrg. dhangan, JR).
- dhag
- zie dhog.
- dhêg
- KN. klanknabootsend woord voor het geluid van een slag of schot van een geweer; en vol, geheel, in sadina (of sawêngi) dhêg, den geheelen vollen dag (of nacht) door JZ. I, 157 (vrg. dhêk, dhug, dhêdhêg, judhêg, dhog).
- dhug
- (of dhuk, Wk. uitspr. dhuk) KN. klanknab. v. e. slag of stoot, als v. e. breekijzer tegen een muur, met den voet of een geweerkolf op den grond, met den elleboog tegen een beschot, enz. Wk. dhug-dhug, en dhag-dhug, zulk een gestommel maken Wk., vgl. de N. BG. 252: dhag-dhug ... thinuthuk. dhuk-dhuk nong, ook dhuk-dhuk nèng, (met hoorbare ka) klanknab. van de gamělan, een uitroep waarmede kinderen een kip toejuichen, die zij in een peperhuisje laten pikken waarin jagungkorrels; de kip loopt met dat peperhuisje als een blinddoek rond; iemand, dien men voor het lapje houdt, een speelbal. dhug cur, spr. met den bědhug (slag) dhug (regent het) cur! wanneer het in den westmoesson als het ware alle middagen om twaalf uur reeds begint te regenen Wk., vgl. nong-nong gung.
- dhog
- KN. klanknabootsend woord voor het geluid van een zwaren slag, zooals v. e. geweer (TBG. XXV, 263), van een grooten voetzoeker, of van een zwaar gestomp, zooals van een paard dat op stal met de beenen op den grond stompt (vrg. dhêg, dhug, dhodhog, gêdhog, enz.). dhag-dhog, zich met zulke slagen doen hooren Wk.; (freq.) v. paarden Tj. II, 94; ook fig. wispelturig; nu eens zus, dan eens zóó Rh., vrg. dhogling.
- dhagu
- 1. KW. zva. janggut, Wk. (ontbr. W.). — 2. KN. zva. dhago.
- dhago
- KN. naam van een vogel (perdix Javanica Horsf.) patrijs, of een soort van patrijs, ook ayam-ayaman, genoemd, volg. Rh. dezelfde als pêkung, aldus naar zijn geluid genaamd.
- dhega
- KW. zva. bisa, Wk., vgl. pandhega.
- dhegus
- van mannen, zva. dhèmês, van vrouwen (samentrekking van gêdhe, en bagus) Bab. Jo. I, 1172, II, 205).
- dhêglo
- = dhêglêng, Wk.
- dhagêl
- KN. zva. dagêl, in den zin van tanggung, maar ten halven; niet geheel voldoende (vgl. tanggêl, janggêl). — dhagêlan, van een tusschensoort. têmbang dhagêlan, zva. têmbang têngahan, S. wayang °, wayangfiguren, die niet tot de eigenlijke geschiedenis behooren, en geen bepaalde (eigen) namen hebben, bv. dieren, duivels, voorwerpen van huiselijk gebruik enz. Wk.
- dhêgêl
- KN. de opgezette toestand der spieren. — kadhêgêl, zenuwachtig gespannen van het gemoed, bv. door verkropte spijt enz. Wk., zie pêgêl, pandhêkêl, en gadhêgêl. — ngadhêgêl, in dien toestand zijn Wk. — ngadhêgêli, zoo zijn tegen of wegens Wk.
- dhêgèl
- KN. krom en stijf van ledematen, vrg. dhengkol, dhegol.
- dhêgol
- KN. knoest; knoestig, knobbelig van een boom; knurfachtige uitwas aan een been of arm, vgl. soca, gembol.
- dhugal
- of dugal, KN. 1. benauwdheid in de maag, volg. Rh. verharding in de maag, zooals na de koorts. — 2. baldadigheid, moedwil, stoutheid, ondeugendheid (vrg. bêlêr, en bandhol). — andhugal, baldadig, moedwillig, stout, ondeugend. — dhêdhugalan, baldadige handeling S.
- dhugêl
- zva. bugêl.
- dhegol
- KN. krom door een knoest van hout; krom van een been = dhêgol.
- dhogol
- KN. (gemeen) het mannelijk lid, vgl. pêli, Wk.; of dhogolan, KN. een jonge sprinkhaan; met minachting, van menschen, afstammeling PJ. IV, 137, vgl. sogol.
- dhêglag
- KN. andhêglag, he hoofd en den rug achterover buigen Rh.; vrg. tênggak.
- dhêglêg
- KN. stom, in den zin van dom, stomp van geest, volg. Rh. gêblêg, vrg. dhêglêng. — andhêglêg, zich stom of maar dom houden, geen stom
-
--- 2 : 373 ---
- woord spreken. — andhêglêgi, verstommen over of om Wk.
- dhêglèg
- = dheglog, Wk.
- dhèglèg
- KN. andhèglèg, het hoofd op zij buigen, een scheven nek trekken, bijv. bij het tandhakken (Tj. I, 532) Rh.; vrg. tèdhèng, 2., tèngèng. volg. Wk. zorgeloos en vroolijk daar heen leven, ongegeneerd, onverschillig, onbeleefd, verwaand.
- dheglog
- KN. erg mank gaan, door een te kort been, erger dan dheyog, vgl. pincang.
- dhoglog
- zie joglog.
- dhoglag-dhaglig
- zva. oglak-aglik.
- dhaglang
- KN. dhaglang-dhaglang, zva. dhongkak-dhongkak,[5] Wk.
- dhêglêng
- KN. aartsdom Wk.; volg. Rh. simpel; vgl. dhêglo.
- dhêgling
- KN. andhêgling, iemand die zit en op zijn gestrekten arm steunt tegen de binnenzijde van den elleboog een duw geven dat hij knikt, of iem. die staat in de holte v. de knie zoo'n duw geven Wk. — dhêglingan, elkander dat doen, een kinderspel Wk.
- dhèglèng
- = dhèglèg, volg. Wk. ook zot, half gek.
- dhogling
- KN. bij tusschenpoozen zijn verstand kwijt zijn (zie dhag-dhog, bij dhog); een verk. van dhog, en eling.
- dhugdhag
- TP. = tidhur, vgl. de N., en zie dhug.
- dhêg-dhêgan
- zie bij dhêdhêg.
- dhugdhèng
- KN. onkwetsbaar, steekvrij, kogelvrij, van dhug, en dhèng, voor ngêdhèng, zich bloot geven. watak °, strijdlustig van aard Wk. — kadhugdhengan, de geheime kunst der onkwetsbaarheid Wk.
- dhogjur
- ook dhokcur, KN. halfgek of kurig, zva. nong-nong kung, bij nang. vgl. dhangling, dhèglèng, Wk.
- dhublêg
- = dublêg, Wk.
- dhablang
- = dhaplang.
- dhèblèng
- KN. een weinig naar achteren, met de punten naar boven gebogen van buffelhorens (vrg. dhablang). kara °, groote kårå-boom, grooter soort dan loke, Wk. dhèblèng-dhèblèng, naam v. e. gěṇdhing Wk. — dheblengan, Tj. III, 430 een wijze van den hoofddoek om te doen, nl. als de plooien boven de ooren een weinig uitgetrokken zijn tot een dof Wk., vgl. lawan, (bij lawa) meretan.
- dhabyang
- KN. andhabyang, of andhêdhabyang, met twee of meer iemand aan weerszijden ondersteunen, wegleiden als een zieke; als een boosdoener BTDj. 360; bij de armen voorttrekken en wegleiden Bab. Pas. 24; ook iets, bv. een tafel, samen opvatten en wegdragen, vgl. bayang. ook (volg. Wk. ngrămpa °) fig. iets met velen verrichten, door gezamenlijke bijdragen tot stand brengen. — dhabyangan = rampan, Wk., vgl. rămpa.
- dhothor
- KN. andhothor, lui en ledig op zijn gemak zitten zonder iets te doen, vgl. dhongor, Wk.; ook bol, maar slap neerhangend, van de wangen JR.
- dhithing
- KN. andhithing, een deftige houding aannemen door zich recht op te houden, de schouders eenigszins achterwaarts getrokken, de borst vooruit, het hoofd een weinig achterover Wk.
- dhèthèng
- KN. andhèthèng, zich in een deftig postuur zetten of houden, door zich rechtop te houden met de schouders en het hoofd een weinig achterover getrokken en de borst vooruit AS. (bep. zulk een houding van een klein ventje, dat zich daardoor bespottelijk maakt Rh.); zie thèngthèng.
- dhothong
- KN. dhothong-dhothong, en andhothong, met eenige drift en ijver iets op de handen aan komen dragen of wegdragen Wk., R.
- dhang
- 1. grondv. van adhang, cadhang, dhangan, en van dhangdhang. — 2. dhang ('ṇdhang) zie êndhang, WP. — dhangan, zie bij dhangan. — 3. dhang, dhing, dhèng, dhung, dhong, KN. klanknabootsing der eindvocalen van pådå's of dichtregels, vgl. nang. — dhang, 4. verkort. van kapodhang, ZG. XXXII, 134.
- dhêng
- KN. 1. een klanknabootsend woord, ongeveer zva. dhêg, als v. e. geweer, kanon of bědhug. Tijdsbepaling? Bl. PS. 128. — 2. naam van een kwaal, waarvan men de oorzaak niet kan gissen, en die daarom aan de werking van een boozen geest (ZG. XIII, 205; misschien is dhêng, de nm. van dien geest zelf, zie KBNW. i. v. dêngên) wordt toegeschreven, zooals gezwollen beenen, jicht en rheumatiek (vrg. èncèk[6]); Rh. kent die ziekte alleen in den vorm dhêngên. — dhêngên, of dhêngên, aan die kwaal lijden. (Men onderscheidt dhêngên banyu, en dhêngên gêni, WW., R.; vlg. Wk. en dhêngên bumi).
- dhing
- 1. dhung, dhèng, dhong, zie dhang, 3. dhongdhing, rijmklanken [rijm...]
-
--- 2 : 374 ---
- [...klanken] van een têmbang. — 2. N. in de spreektaal zva. sing, of kang. barang dhing, iets, onverschillig wat Wk. dhing-dhing, zva. sing-sing, wie ook, wat ook. Zoo ook dhangdhing, of dhongdhing. en zva. barang-barang, of sabarang. ora °, N. botên punapa-punapa, K. om niets, bv. schreien Wk. andhangdhing, zva. dhandhing, dhinga, (gew. dhenga, dhengaa, dhenga-dhenga, dhengaaneya, of sadhinga, gew. sadhenga, enz. en sadhengah. Zoo ook sadhengahaneya, of sadhengahneya, AS.) onverschillig wie, wat of welk, vgl. wiyah.
- dhung
- KN. 1. zie dhang, 3. — 2. klanknab. v. e. slag op een turksche trom of van het knallen v. vuurwerk. dhung-dhung, een turksche trom. dhungdhèk, samengestelde klank v. e. turksche trom en bekken, de lijkmuziek v. e. eenvoudige Chin. begrafenis Wk. — 3. nog niet, nog nooit te M. in TBG. XXV, 182, 187 enz. (Rěmb.).
- dhèng
- zie dhang, 3.
- dhong
- 1. zie dhang, 3. — 2. klanknab. van het geluid van een voetzoeker Rh., zie dhung, fig. de persoon, op wien iets neerkomt; hij die bv. bij het kinderspel krijgertje bij het aftellen de laatste slag krijgt en de anderen krijgen moet. dhongdhing, zie dhing, 1.
- dhenga
- dhengaa, enz., zie dhing, 2.
- dhangah
- KW. zva. blêngah-blêngah, Wk., BG. 328 v. herten; en gew. dhangah-dhangah, KN. rijzig en wel geproportioneerd, een edele gestalte BG. 186, en licht van kleur van mannen als van vrouwen Wk. (vrg. dhongoh).
- dhengah
- zie bij dhing.
- dhèngèh
- KN. dhèngèh-dhèngèh, lachen G., vgl. lèngèh.
- dhongoh
- KN. dhongoh-dhongoh, geëvenredigd dik zoowel van mannen als van vrouwen Wk. — andhongoh, als een beeld ergens zitten; vgl. dhorong, dhangah, dik en opgewipt van den neus Wk.
- dhanghyang
- zie dhanyang.
- dhangan
- KN. zonder bezwaar of bezwaren, onbezwaard, geen bezwaar of bezwaren hebben, geen bedenkingen of verhinderingen hebben; gelegen komen, tijd hebben, verlichting hebben of gevoelen, van een zieke of ziekte, als er geen bezwaar meer in is; verlichting van een straf; gaarne bereid; gaarne bereid zijn tot iets of om iets te doen; gaarne bereid tot iemands hulp of dienst RP. 24, JZ. I, 111; in RP. 101 dhangan, vlg. Rh. ongev. zva. aring, bedaard, niet zenuwachtig in het vechten van hanen (aldaar ook lêmês = luwês, vlug van beweging, ook een term bij het hanengevecht). Men zegt en schrijft ook dikwijls adhangan, of adhangan, bv. JBr. 344, en dit is dus een denominatief van adhang, KW. zva. cawis, en cumawis, R. en dhangan, van de grondv. dhang, vgl. padhang, ladhang, adhèng, lêga. — andhangani, (en ngadhangani) tegen iets, bv. een verzoek, geen bezwaar of bedenking maken of hebben; tot iets gaarne bereid zijn; volg. Wk. ook genoegen gevend, bv. garapanaku bênêr akèh, nanging °, ik heb wel is waar veel werk, maar het verschaft genoegen, het valt in mijn smaak. — andhanganake, maken dat iets geen bezwaar of bezwaren heeft Bab. Jo. II, 431; de bezwaren er van of tegen uit de weg ruimen JBr. 233; tijd voor iets maken; zijn best doen zich voor iets beschikbaar te stellen, zich aan iets veel gelegen laten zijn Wk.; een zieke of ziekte verlichting aanbrengen of teweegbrengen (ngadhanganake, S.). — dhanganan, bereidwillig enz. van aard Wk.
- dhêngên
dezen\zie bij dhêng.- dhingin
- zie dhihin.
- dhengan
- KN. naam van een soort van uil of nachtvogel, met lang uitstekende veeren boven de ooren Rh., vgl. KBNW. i. v. dengan.
- dhangacarya
- KW. zva. pandhita, Wk. en W. bramana, (uit dhang, en Skr. âcârya, leeraar).
- dhangar
- = dhangak.
- dhangir
- KN. het onkruid uitroeien, den grond schoonmaken door de aarde met het onkruid om te halen; wieden. dhêdhangir wawêtonira, BG. 244; de schoonmaking of het schoongemaakt worden, bv. van een koffietuin, vgl. watun, S. BG. 347 ° lan siramè, AS. — dhêmangir, eerste periode van den groei van suikerriet CP., zie bij sêrung. — andhangir, een tuin of akker zóó schoonmaken of schoonhouden, van onkruid zuiveren. andhangir alis, de wenkbrauwen opmaken door er met scheren de gewenschte vorm aan te geven. ° awak, het lichaam door minder eten en slapen kastijden, vgl. ngurang-ngurangi, Wk.; fig. anake kaya dhinangir, zijn kind ziet er
-
--- 2 : 375 ---
- uit alsof het gewied is, nl. zóo gezond Wk. — andhangiri, mrv. Wk. — andhangirake, voor iem. wieden, iets laten wieden Wk. — pandhangir, het schoonmaken van den grond JZ. I, 81. — dhangiran, het van onkruid gezuiverde of te zuiveren; het werk daaraan te besteden.
- dhêngêr
- of dhèngêr, N. in de spreektaal zooveel als sumurup, vooral met ontkenning ora dhêngêr, niet weten, kennen, verstaan, begrijpen, er geen begrip van hebben RP. 35, JZ. I, 122. ° papincang, (på pincang) voor: hij kent geen a voor een b JZ. II. — andhêngêrake, enz. caus. ukara iki ora °, deze zin maakt niet wijs, d. i. is duister Wk. — dhêngêran, enz. veelwetend, bevattelijk, vgl. wêruhan, Wk.
- dhêngor
- thêngor, lêngor, zva. lênguk, Wk.
- dhèngêr
- zie dhêngêr.
- dhèngèr
- KN. andhèngèr, recht op zitten of staan, zie dhangar. zóo parmantig te zitten in gezelschap van ouderen wordt voor onwelvoegelijk gehouden Wk., vgl. jêgèg.
- dhongor
- zva. lêngêr.
- dhêngku
- andhêngku, zva. dhêku, andhêku, WP.
- dhungke
- of dhongke, KN. = dhalang topèng, de man die voor de gemaskerden spreekt en het tooneelstuk voordraagt; volg. and. = gêgêdhug, pêthut.
- dhăngka
- KN. kot, verblijf of woning van iemand in een minachtenden zin, v. Trunå Jåyå Bab. Jo. I, 1077; de kot van een butå (waarsch. voor dhoka, Kawivorm van dhok, R. Vrg. pondhok). dhangkamu ngêndi, waar is je kot? dhăngka gunung, bergkot, zie bij rasamala, dhăngka, of dhêdhăngka, een kot hebben, ergens zijn kot hebben. — andhangkakake, van iem. zeggen dat hij een dhăngka, heeft Wk. — dhêdhangkan, verdeeld van gevoelen van de prapat's Wk., als 't ware ieder voor zijn eigen dhăngka, opkomende en niet zooals het behoort eenstemmig? Wk.
- dhongke
- zie dhungke.
- dhangak
- of dhêngak, KN. andhangak, of andhêngak, het hoofd achterover houden, het aangezicht opheffen en naar boven wenden; met het hoofd omhoog gaan (vrg. nglangak, en andhêlak); ook rechtopstaan van padiaren CP. in TBG. XXIX, 140.
- dhêngak
- zie dhangak.
- dhêngèk
- of dhèngèk = dhangak.
- dhingik
- zie dhihin.
- dhêngkah
- DW. 106: dhêngkah-dhinêngkah, drukfout? voor cêngkah-cinêngkah. Volg. Wk. dhêngkah = dhungkah, of bêngkah.
- dhungkah
- zie dhongkah.
- dhongkah
- of dhungkah, KN. niet meer stevig staan door slijting of ouderdom R.; gekloofd, versleten, open, opengespalkt, opengescheurd Rh. (vgl. bêngkah) Bab. Pas. 24. si dhongkah, ib. 13, 16, BG. 177.
- dhungkar
- jungkar, KN. Omgewroet, opgewroet, van een boom ontworteld, vgl. sol. — andhungkar, enz. Iets omwroeten of opwroeten door krabben of graven RP. 141, BG. 424 (vrg. dhongkèr); ook zva. andhungkrah. — andhungkari, mrv. — pandhungkar, het omwroeten of opwroeten.
- dhungkir
- KN. andhungkir, en andhungkiri, zva. andhungkar, enz. (vrg. ook gusir).
- dhongkèr
- zva. cokèr, en dhungkar, maar in geringere mate. andhongkèr, andhongkèri, en pandhongkèr, zva. andhungkar, enz. S., vgl. dhongkèl.
- dhungkrah
- of dhongkrah, KN. dhungkrah-dhungkrah, enz. overhoop, in de war, door elkander, ondersteboven; ook fig. verward v. iems. geest. — andhungkrah, iets overhoop of ondersteboven halen (vrg. andhungkar, en ambalengkrah). — andhungkrahi, mrv.
- dhongkrak
- Holl. dommekracht. — andhongkrak, met een dommekracht opwinden, vgl. domkêras, bij dom.
- dhongkrok
- KN. achterwaarts naar beneden gericht van de horens van een buffel JR., zie dhèblèng.
- dhongkrong
- zie kadhongkrong.
- dhangkak
- = dhêngkak, C. 2061, 50b, Rs. 811.
- dhêngkak
- KN. met korte ingedrongen hals, waardoor een soort bult van voren ontstaat Men. VII, 81; vrg. bucu, en cebol. van gamělan-instrumenten hun klank verloren hebben Bab. Jo. I, 205. dhêdhangkak, (niet dhêdhêngkak) zóo gaan, als iemand die een uitwaarts gebogen borst heeft, de neus in de lucht, de lendenen ingedrukt en de billen achteruit gestoken enz.
- dhêngkêk
- dial. zva. dhêngkak.
-
--- 2 : 376 ---
- dhêngkuk
- of dhêngkluk = bêngkuk.
- dhêngkèk
- of dhêngklèk, KN. achterover gebogen, bv. van den rug van een stoel (vrg. dhêngkèng, en dêngkèk). — andhêngkèk, of andhêngklèk, iets achterover buigen; zich achterover buigen. kêdhêngkèk, achterover zwikken of gebogen raken, bv. van het lichaam en de lenden JR.
- dhongkok
- KN. andhongkok, in voorovergebogen houding staan of loopen Rh.
- dhêngkêt
- zie dhêkêt.
- dhêngkèt
- of dhèngkèt, zie lèngkèt.
- dhangkal
- = wangkal, Waj. II, 330, C. 2151, bl. 225b; fig. stijf van taal K. 1, 1. kokot dhangkalên, zva. ° bolotên, zie bolot, Wk.
- dhangkèl
- KN. dikke hoofdwortel of hoofdwortels van een boom, struik of plant, vlak onder den stam, vooral zulke die eetbaar zijn of tot medicijn of smeersel gebruikt worden, bv. bêsusu, katela pohung, kêcipir, kelor e. derg. (vrg. oyod, pokol) Wk., r.; volg. Rh. het verdikte onderaardsche gedeelte van de stam van een boom of struik, waaraan de wortels zitten, de knol van aardvruchten. ° binalik, BG. 424. — andhangkèl, dhangkèl, uit den grond halen; met wortels uit den grond halen van boomen welker wortels niet gebruikt worden Wk.; zich met eetbare wortels voeden Wk.
- dhêngkul
- KN. jêngku, KI. de knie, de knieën JZ. II. sadhêngkul, éen kniehoogte bereiken, tot aan de knieën reiken, bv. van waterstand. rupane kaya dhêngkul, hij ziet er uit als een knie, d. i. zóo stom(p)? vgl. landhêp dhêngkul, zie landhêp, kêndhangan dhêngkul, eig. op je knieën trommelen van pleizier, zich erg verheugen Rh. dhêngkul kiwa aja ko (of di) wènèhi ngrungu, aansporing om een geheim te bewaren L. 290, 304. — andhêngkul, met de knie drukken of stooten. — dhêngkulan, de knie van een broekspijp Wk.
- dhingkêl
- KN. een vuurhaard tot behulp, van eenige bijeengelegde steenen, om er den pot op te koken, noodfornuis Wk. (vrg. tungku, tumang, lawih); ook naam van een ziekte onder het pluimvee, die aan de werking van een boozen geest wordt toegeschreven, vgl. potho, kalindhuh. — andhingkêl, van steenen zulk een vuurhaard maken; zulk een haard gebruiken, er op koken niet in Wk.; fig. voor andhuwêl, in huis zitten bakken, niet uitgaan JR.; ook in een diep gebukte houding zitten uit eerbied of vrees (vrg. dhingkul). mandhêg andhingkêl, en andhap andhingkêl, zich tevreden met zijn staat bij zijn ambacht of bedrijf houden JR. kadhingkêl-dhingkêl, met moeite, onder tobben, als onder het gewicht van zorgen gebukt Wk. — andhingkêli, van zulk een noodfornuis voorzien, bij het koken zich daarvan bedienen; uit eerbied tegenover iemand een gebukte houding aannemen Wk.
- dhingkul
- KN. zich voorover bukken, bv. om iets van den grond op te rapen; voorover gedoken zitten, bv. bij het schrijven als men te veel voorover zit; ook zva. andhingkluk, (vrg. dhêngku, en dhikul) AS.
- dhungkul
- KW. zva. têluk, punggêl, Wk. KN. langs den kop naar beneden hangend van de horens van een buffel (vgl. dhaplang, kupêng, thèkèl); met zulke horens.
- dhungkèl
- zie dhongkèl.
- dhèngkèl
- en jèngkèl, KN. vermoeid, verstijfd of verdoofd van de beenen, zooals door het lang onbeweeglijk zitten, zoodat men eenige oogenblikken niet staan kan; kramp in de pooten van vogels, zoodat zij niet op een tak of op stok kunnen zitten (in deze bet. volg. Wk. dhèngkèlên); fig. zva. kaku, (iets) moede zijn Wk.; vgl. WP. 436. gêdhang raja dhèngkèl, zie raja. — dhèngkèlên, verstijfde of verdoofde beenen hebben; de kramp in de pooten hebben.
- dhengkol
- KN. stijf en krom van armen Rh.; volg. te M. alleen van de voeten, ceko, v. d. armen; volg. Wk. krom van arm of been.
- dhongkèl
- dhungkèl, songkèl, KN. iets om mee uit te graven (vrg. congkèl, en dhongkèr). — andhongkèl, nyongkèl, iets met een spits of scherp werktuig uitgraven of opgraven; fig. iemand van zijn zitplaats of uit zijn post werken Bab. Jo. I, 84. — andhongkèli, enz. mrv. S.
- dhongkol
- KN. gewezen, rustend van een ontslagen of gepensioneerd ambtenaar (vrg. sèlèh) KB. 16. — andhongkol, uit den dienst, in ambtsrust zijn Wk. — dhongkolan, uit den dienst, buiten gebruik gesteld Wk.
-
--- 2 : 377 ---
- dhangklèh
- of kêdhangklèh, KN. lamlendigheid, slapheid van gang Wk. — andhangklèh, enz. zwak, slap, loom als boven Wk.
- dhêngklèh
- KN. (dhêngklèh-dhêngklèh, slap en lenig van gang Rh.) volg. Wk. zva. sêngklèh, of dhangklèh, of dhèngklèh.
- dhêngkloh
- KN. andhêngkloh, hol, ingezakt of binnenwaarts gebogen van den buik Wk., vgl. lêmpèd.
- dhungklèh
- of dhongklèh, KN. uitstekende of neerhangende tronk aan een boom (vrg. pogog, en tunggak); neerhangen van de vleugels van een haan. dhêdhungklèh, uitstekend afdak aan het dak van een huis (KT.), R., vrg. ongklèh.
- dhèngklèh
- KN. er slap of lam bij neerhangen, bv. van een geknakten boomtak.
- dhongklèh
- zie dhungklèh.
- dhangklik
- KN. dhangklik-dhangklik, zva. dhêngklèh-dhêngklèh, WW.; of kêdhangklik, lenig, slap als waren de gewrichten der ledematen gebroken; los van verband en daardoor waggelen, bv. v. e. stoel Wk., vgl. oglak-aglik.
- dhêngklak
- KN. zva. dhêglag, Rh. — andhêngklak, zich een weinig achterover buigen, dat de borst goed vooruit steekt, vgl. kayang, lèyèh.
- dhêngkluk
- en dhingkluk, KN. gebukt (vrg. dhingkul, en dhêluk, en KBNW. i. v. dêngkluk). — andhêngkluk, en andhingkluk, zich bukken door zich voorover te buigen; zich bukken, bv. om van den grond iets op te rapen; zich (het hoofd diep Wk.) buigen, een buiging maken uit eerbied. — andhêngkluki, zoo buigen voor Wk. — andhêngklukake. ° gulu, den hals neerbuigen, zoodat het hoofd diep buigt Wk.
- dhêngklèk
- zva. dhêngklak, maar ook wel op zij neerhangend, bv. v. h. hoofd Rh.; zie ook op dhêngkèk. volg. Wk. dus het tegenovergestelde v. dhêngkluk.
- dhingklik
- KN. lage bank of bankje, bv. om op te zitten, of tot voetbankje JZ. II (zulk een bankje behoort tot de staatsie van de prinsen op Maandag en Donderdag), vgl. dhampar, meja, bangku, kantor. dhingklik panulisan, een laag schrijftafeltje. dhingklik, ook op een dhingklik, zitten B. v. B. 15. ° pamasuhan, waschbank, de bank, waarop de waschman de kleeren slaat Wk., vgl. wanting. — dhêdhingklik, iets zooals zulk een bankje. — dhingklikan, met zulk een bankje, daarvan gebruik makende Wk.
- dhingkluk
- zie dhêngkluk. — padhingkluk, nm. v. e. belasting in Bagělen in den Jav. tijd ER. II, bijl. 68.
- dhungklak
- klapperblaren SG., vgl. blarak.
- dhèngklèk
- KN. hinken, zie êngklèk.
- dhongklak
- ook herh. KN. lang en zwaar van gestalte Wk., vgl. dhaglang, ronggah, dhepah.
- dhêngklang
- en andhêngklang, KN. sterk uitgebogen, achterwaarts gebogen, gebogen van pooten van een stoel, van de beenen van een kind, als die bij de knieën achterwaarts WP. (dit volg. Rh. dhêkling) en van de armen, als die bij de elleboog, naar binnen gebogen zijn, wat bij vrouwen voor een schoonheid gehouden wordt.
- dhêngkling
- KN. mank doordat het ééne been korter is dan het andere; mank gaan (vrg. dheyog, en dheglog). — dhêklingan, kwansuis mank gaan Wk.; zie bij dhêngklang.
- dhêngklung
- ben. v. e. straatdeuntje Rh., v. e. gěṇdhing Wk.
- dhingklang
- of dhengklang, KN. zva. pincang, vgl. KBNW. i. v. dèngklèng. — dhingklangan, of kêdhingklangan, mank of kreupel of hinkende voortgaan.
- dhengklang
- zie dhingklang.
- dhêngkèng
- KN. andhêngkèng, achterover staan of hellen, bv. van den rug van een stoel; v. e. paard, zadelrug (vrg. dhêngkèk, en dêngkèng) JR.
- dhangsu
- KN. rondgaande acrobaten die met begeleiding van muziek om geld kunsten vertoonen (te Batavia), gew. bij gelegenheid van Chin. of Holl. nieuwe jaar Rh. (vrg. dhangsah).
- dhangsah
- Holl. dansen (vrg. anjogèd) Tj. NP. 131, 132.
- dhungsir
- of dhusir, en gusir, KN. andhungsir, andhusir, en anggusir, met den snuit omwroeten of uitwroeten van een wild zwijn (vrg. andhungkir).
- dhèngsèr
- in poëzie Wk. KN. andhèngsèr, van een hoogte langs iets afglijden (vrg. lèngsèr).
- dhèngsèl
- zie dhèsèl.
- dhêngal
- KN. andhêngal, met het hoofd of den kop in eens of met een ruk overeind staan of opwippen BG. 43, Tj. III, 219b, bv. dhêngaling senggot, die stand van een putzwengel. susune andhêngal, haar borsten staan met de tepels
-
--- 2 : 378 ---
- omhoog. olèhe lumaku êndhase dhêngal-dhêngal, zij wipt onder het gaan het hoofd gedurig naar achter Wk., ook bv. tengevolge van schrik, vgl. jêngat, jomplang, thèngèl.
- dhêngêl
- KN. andhêngêl, onverwacht of onopgemerkt te voorschijn komen of vóór iemand staan (ma °, Bab. Jo. I, 354); uitschieten, uitspruiten, opschieten, wanneer de knoppen te voorschijn komen. — padhêngêl, KN. tusschenwerpsel voor het onverwacht opkomen of opdoemen en blijven staan als een paal of stronk. — madhêngêl, zva. andhêngêl, JR. opdoemen, en stokstijf blijven staan als boven Rh.
- dhêngèl
- thêngèl, KN. andhêngèl, nêngèl = nyêngèl, zie cêngèl, Wk.
- dhongol
- KN. lintang dhongol, zva. lintang pajar, of lintang rina, JR.
- dhangling
- KN. half gek, mal, nar JZ. II, Waj. I, 422; beter dhangling, verk. v. têrkadhang èling? Wk., BG. 270, RP. 121, zie dhogling.
- dhênglêng
- en dhêngglêng, KN. suf, versuft, suffen. — andhênglêngake, enz. in dien staat brengen; iemand voor suf verklaren Wk. (vrg. dhangling, lênglêng, en buyan) zie dhêglêng.
- dhangdhi
- KW. zva. anaking macan.
- dhangdhang
- WP. en kudhangdhangan, zie dhandhang.
- dhangdhing
- zie bij dhing, ook = dhandhing.
- dhingdhing
- zie bij dhing, ook = dhindhing, warana dhingdhing, Par. 140.
- dhèngdhèng
- zie dhèndhèng.
- dhongdhing
- zie bij dhing.
- dhangglong
- 1. kuren, nukken hebben, onbestendig Wk. = dhangling = dhogling.
- dhêngglêng
- zie dhênglêng.
- dhênggung
- de hoofdsteen bij het kinderspel gulaganthi, hoofd, chef, de voornaamste van een bende Wk. BG. 174: gulaganthi, ... yèn katiban °. (de beurt, aan de beurt zijn) vrg. dhong, WG. 119.
- dhongthèk
- zie bij gêndhong.
- dhêngên
d_zen\zie bij dhêng.- dhêngèngèk
- = dêngèngèk, en jêngèngèk.
| 1 | bêdhah. (kembali) |
| 2 | nuruti. (kembali) |
| 3 | dhèke. (kembali) |
| 4 | marentahi. (kembali) |
| 5 | dhongklak-dhongklak. (kembali) |
| 6 | encok. (kembali) |