Bausastra Jawa, Poerwadarminta, 1939, #75 (Bagian 19: U)

U

--- 434 ---

ubad-ubêd ~ udan barat.

ubad-ubêd :

kn nyukupake butuhe (sarana utang ing kene dianggo nyauri utang liyane); kc. obêd.

ubag :

êngg. kn ompak.

ubaya :

kn. ak jangji, kasaguhan; diubayani br: disaguhi.

(ubak) :

di-[x] kn diudhak, diubêk.

ubak-ubêk :

kn. ak udhak-udhêk (bola-bali tansah dumunung ing panggonan kang ora kobèt).

ubal :

kn mumbuling (urubing) gêni, wêtuning rêrêgêd ing banyu (uga . ent. wêtuning apa-apa kang bêbarêngan akèh); di-[x]: diplintir didadèkake tampar; di-[x]-ake: 1 digêdhèkake urube; 2 ak. dipitongtonake ing akèh (tmr. aji, kasêktèn lsp); kc. mubal.

ubang-ubêng :

kn 1 mlaku mrana-mrana (mubêng-mubêng) nggêgolèki; 2 pc. sênadyan migunakake cara warna-warna têmahane iya bali kaya sakawit; kc. ubêng.

ubanggi :

k. ak ubaya.

uba-rampe :

kn 1 ak. panganan lan lêlawuhan lsp. kang diaturake marang dhêdhuwuran ing nalikane duwe gawe lsp; 2 apa-apa sing kalêbu prabot ut. kapêrluan.

ubêd :

kn 1 (petungan) ênggone nalèkake ut. nyabukake mubêng, up. sêtagèn [x] papat; 2 lêlingkapaning kulit ing sikil tanpa sambungan (tmr. pitik); 3 ubêng-ingêring rêmbug (gunêm, padu, prakara); 4 ak. pintêr ngrigênake kabutuhane (padune, rêmbuge); [x]-[x]: (nganggo) tali lsp. blêbêd êndhas lsp; di-[x]-[x]-i: diblêbêd sarta ditalèni (êndhas lsp); di-[x]-ake: 1 ditalèkake mubêng (nggubêd); 2 diiguhake murih bisa kacukupan butuhe (panganggoning dhuwit lsp).

ubêk :

êngg. kn usrêk, tansah rame; di-[x] êngg: diubak, diudhak; [x]-an: rame usrêk dening kèhing wong.

ubêl-ubêl :

kn 1 kacu lsp. kang diubêd-ubêdake ing êndhas; 2 apa-apa kang dianggo isèn bolongan (blombongan, supaya rapêt panyambunge); di-[x]-[x]-i: 1 disêsêli ing gombal lsp. (tmr. bolongan lsp); 2 diubêd-ubêd kacu lsp. (tmr. êndhas lsp).

ubêng :

kn obah mangun buwêngan; di-[x]-[x]: ora diwangsuli cumêplos, ditakoni dikalang-kalang, tansah disêmayani (tmr. nagih utang); di-[x]-i: diliwati mubêng, dikitêri, diidêri, dikalangi; di-[x]-ake: 1 diobahake mubêng (rodha lsp); 2 digawa mubêng, diidêrake; [x]-an: 1 suwene (dawane, dohe lsp) ênggone mubêng; 2 giliran gênti-gêntèn; [x]-[x]-an: tansah mubêng; kc. kubêng, mubêng.

(ubêr) :

di-[x] êngg. kn. 1 diubak-ubak, diudhak; 2 (ut. di-[x]-[x]) dioyak-oyak, dikuya-kuya; [x]-[x]-an: oyak-oyakan.

ubin :

êngg. kn jobin; 2 ru pêsagi.

ubyar :

kn urub gumêbyar; kc. mubyar.

ubyang-ubyung :

kn grudag-grudug bêbarêngan wong akèh; kc. ubyung.

ubyêk :

êngg. pc rame bangêt (ênggone gunêman).

(ubyung) :

di-[x]-i kn dikancani (dirujuki) ênggone nindakake kang ora bêcik; [x]-[x]-an: mlaku bêbarêngan wong akèh; kc. ubyang-ubyung.

(ublak, ublêk) :

di-[x] êngg. pc diubak (tmr. barang kang rada plikêt, jladrèn, êndhog lsp).

(ubub) :

di-[x]-i kn diangini nganggo ububan; [x]-an: piranti kanggo nyêbulake angin ing prapèning pandhe.

ubud :

kn. ak tanpa pilih-pilih (ênggone njêjupuk lsp); kc. ubut, obod.

ubug-ubug :

êngg. kn nywara grubug-grubug (gêni, angin lsp).

(ubung) :

di-[x]-i êngg. kn. ak diubyungi (ênggone laku ala).

ubur :

I êngg. kn rame bangêt (tmr. pawarta). II di-[x]-[x], di-[x]-i êngg. kn: didokoki obong-obongan mêrang lsp. supaya ilang lêmude.

ubus :

kn. ak ubrus.

ubut-ubut :

êngg. kn 1 (esuk [x]) wayah esuk bangêt; 2 maling ing wayah esuk (mlêbu ing omah tanpa mbabah); di-[x]-[x] ak: dimalingi (ing wayah esuk).

ubon-ubon :

kw. ak bngs. endhang.

(ubral) :

di-[x]-[x] êngg. pc dibêbècèr (diborosake).

ubrêg :

pc rame, ribu[1] tumandang; di-[x] pc: diplêtêr pitakon lsp.

(ubrês) :

di-[x] kn dilari (digolèki) ana ing êndi-êndi.

ubrus :

I kn. ak opsir panggêdhening bètèng. II ora [x] êngg. pc: ora bisa.

uda :

I êngg. pc wuda. II [x]-[x] kn. ak: duga-duga, kira-kira; di-[x]-[x] ak: 1 dikira-kira; 2 ak. disuda-suda saka sathithik. III kw. ak: banyu.

udadi :

(S) kw sêgara.

(udag) :

di-[x]-[x] êngg. kn dioyak-oyak.

udaya :

kw. ak 1 sêgara; 2 plêthèking srêngenge; 3 munggah, mumbul.

udaka :

(S) kw. ak banyu, tuk.

udakara :

n. udakawis k kira-kira, kurang luwih.

udal :

(-an) kn pambuwaling banyu saka ing tuk; kc. mudal.

udama :

kw. ak nistha, asor; kc. adama.

udamamah :

kw bêcik ing pangucap (nalika nirokake gunêming wayang lsp).

udan :

n. jawah k (tibaning) banyu saka ing awang-awang; [x]-[x] n. jêjawah k: adus (dolanan lsp) ing banyu udan; di-[x]-i: ditibani panah lsp. saka ing awang-awang; di-[x]-ake: ditibakake saka ing awang-awang; di-[x]-[x]-ake: disèlèh lsp. supaya kêna banyu udan; kc. kodanan.

udanagara :

kn tata-trapsilaning pasrawungan (tata-krama, unggah-ungguh).

udan ampèl :

kn ar. dhapuring kêris.

udan asih, udan mas, udan sore :

kn ar. gêndhing.

udan barat :

n. jawah barat k udan awor angin gêdhe.

--- 435 ---

udani ~ udhêt.

udani :

kw wêruh; diudanèni: diwêruhi.

udan-kêthèk :

(macan dhedhe) kn udan nanging panas (srêngenge katon).

udan-sinêmèni (-suwèni) :

kw udan mawa swara kumrusuk nanging durung tumiba (kang udan ing panggonan liya).

udan tangis :

br akèh wong kang padha nangis.

udan-woh :

n. jawah-woh k udan kêcampuran ès.

udara :

I (S) kw awang-awang. II (S) kw. ak: wêtêng.

udaraga :

sabuk [x] br sabuk mawa corak warna-warna.

udarasa :

n. udaraos k. ak panduga, pangrasa (panggagas); ng-[x] ak: nduga, nggagas, ngunandika.

udarati :

(S) kw. ak sêgara.

udasmara :

kw panggagas, pamikir; ng-[x]: 1 nggagas, mikir, ngunandika; 2 ak. ngungrum.

udata :

(S) kw. ak sêru, bangêt, umuk.

udawiyah :

kn. ak pakurmatan ing pêpucuking layang; kc. adangiyah, adawiyah.

udêl :

êngg. pc wudêl.

(udi) :

di-[x] kn 1 diprêsudi murih bisa kêtêkan kang dijangka; 2 ditakoni (dijaluk) kanthi têmên-têmên.

udu :

êngg. pc dudu.

udud :

kn. (sês k): 1 êngg. rokok; 2 ngakêp rokok (disêrot kêbule); 3 êngg. nyêrèt (madat).

uduk :

, sêga [x] êngg. pc sêga wuduk.

udun :

êngg. pc wudun.

(udung) :

ng-[x] êngg. kn mangkêl atine.

udur :

I kn 1 prakara kang dadi pêpadon; 2 (ut. [x]-[x]-an) pêpadon rêbut bênêr, pasulayan. II êngg. kn alangan. III di-[x]-ake êngg. kn disambatake panggarape (sawah lsp); [x]-an êngg: sambatan nggarap sawah; kc. kudur.

udrasa :

kw tangis, luh; maca [x]: nangis.

udrêg-udrêgan :

kn rame pêpadon, grêjêgan.

udyana :

(S) kw taman, patamanan.

(uja) :

di-[x] kn 1 ditogake bae ing sakarêp-karêpe, dipituruti ing sapanjaluke; 2 êngg. diniyati.

ujana :

kw. ak taman, patamanan; kc. udyana.

ujani :

kn. ak opahan marang dhukun; kc. wêjani.

ujan-ujan :

(-an) kn (wong, kêlakuan) kang diuja.

ujar :

kn 1 gunêm, wêtuning têmbung; 2 niyat kang kawêtu (kaul, nadar); di-[x]-[x](-i): diunèk-unèkake ala; kc. mojar.

(ujêg) :

di-[x](-[x]) kn tansah dijaluk (ditagih).

ujêr :

kn. ak awit, mula, pancèn; kc. jêr.

(uji) :

di-[x] kn. ak dilèlèr (tmr. êmas).

(ujiwat) :

ng-[x] kw nglirik, mbalang liring; di-[x]-i: dilirik.

ujub :

kn tujuning slamêtan (katur marang Kangjêng Nabi, para wali lsp); di-[x]-ake: ditêrangake (dikandhakake) tujuning slamêtan katur marang para wali lsp.

ujubriya :

kn. ak; ([x] kibir) umuk ngêndêl-êndêlake kaluwihane ut. kasêktène.

ujud :

êngg. pc 1 wujud; 2 ujub.

ujug-ujug :

êngg. pc tanpa nganggo sraba-sraba banjur têka (tumandang lsp).

ujung :

kn 1 kw. pucuk(ing gêgaman), puncak; 2 pongol (dharatan kang nglojok ing sêgara); 3 ngabêkti sarana ngambung sarta nyêmbah dhêngkul; 4 (ut. [x]-an) (kêrêngan) sabêt-sabêtan sarta tangkis-tangkisan nganggo pênjalin; di-[x]-i: dikabêktèni; [x]-an êngg. k: godhong; kc. mujung.

ujungan liring :

kw lirik-lirikan, adu ulat.

ujur :

kn 1 ênêring apa-apa kang sumèlèh manut dawane; 2 sisih kang dawa kc. alang; [x]-[x] êngg: njaluk ujuran marang wong sing mêntas mênang main (olèh bathi, mêntas golèk iwak mênyang sêgara lsp); di-[x] êngg: 1 digarap (diwluku lsp) miturut ujure; 2 dijaluki ujuran; di-[x]-i: diwènèhi ujuran; di-[x]-ake: ditrap (disèlèh lsp) mujur; kc. kojur, mujur, ujuran.

ujuran :

kn 1 pawèwèhe wong kang mêntas mênang main (olèh bathi); 2 pituwase ngêdolake barang lsp.

ujwala :

(S) kw 1 cahya, sorot; 2 ak. rai; ng-[x]: sumorot, mawa cahya.

ujwalita :

(S) kw. ak sorot, sumorot.

(udhak) :

(wedang, jladrèn lsp).

udhak-udhêk :

kn bola-bali tansah dumunung ing sapanggonan (kang ora kobèt).

(udhal) :

di-[x]-[x] kn 1 diuculi lan dibukak (tmr. buntêlan, tumpukan sandhangan lsp), diudhari lan diiwir-iwir (tmr. têmbako lsp); 2 ent. diwiyak sarta dikandhak-kandhakake marang wong akèh tmr. wadi; kc. udhar, odhal-adhil.

udhang :

êngg. kn urang.

udhang-udhêng :

pc ubang-ubêng.

udhar :

kn ucul tmr. tali, gêlungan lsp; di-[x] br: dijèrèng, dijlèntrèhake; di-[x]-i: diuculi tmr. tali, gêlungan lsp; kc. mudhar, wudhar.

udhèt :

I kn wêlut cilik; trahing [x] ks: turune wong asor. II di-[x]-[x] kn: dicoblos banjur disuwèk (tmr. wêtêng lsp); kc. udhèt, sudhèt.

udhêg-udhêg :

kn. ak urut-urutaning turun kang kaping nêm (wong tuwane êmbah warèng ut. anake warèng).

(udhêk) :

di-[x] êngg. pc diudhak.

(udhêl) :

I [x]-[x] kn kurang dawa tmr. piranti lsp. (dadi ora kêpenak panganggone); kc. uthêl. II ng-[x]-[x] kn: 1 rasa sêpêt sêrak (kaya rasane jambu mete); 2 krasa sêbah (tmr. wêtêng).

udhêng :

êngg. k ikêt; di-[x](-[x])-i êngg: diikêt-ikêti; ([x]-[x]-an: ikêt-ikêtan.

udhêng gilig :

kn rêrêngganing êndhas awujud giligan bludru lsp.

udhêt :

kn 1 êngg. bngs. sabuk; 2 sabuk sutra lsp. rêrangkèning dodot.

--- 436 ---

udhi ~ uyun.

udhi :

êngg. kn udhu.

udhik :

I kn. ak wêwêngkoning kali kang cêdhak karo tuke; di-[x]-ake: dilakokake munggah (nungsung kali) tmr. prau; kc. mudhik. II [x]-[x] kn: nyêbar dhuwit (dianggo dêdana marang wong miskin).

udhil :

kn. ak odhil, uthil.

udhip :

êngg urip.

(udhis) :

di-[x]-[x] kn digrêmêti ing tuma lsp. (tmr. sandhangan, rambut).

udhu :

kn 1 dhuwit kang dianggo toh; 2 urun(-an); diudhoni: diuruni dhuwit (rêmbug).

udhuh :

kw. ak dhuh.

udhun :

kn. ak 1 (ut. [x]-[x]-an) obahing kaanan saka ing dhuwur mangisor; 2 sudaning rêrêgan; di-[x]-i: 1 ak. diliwati (diparani) saka ing dhuwur mangisor; 2 ([x] dipunandhapi k) dikurmati (dibagèkake lsp) sarana mêdhun saka ing kreta (pêndhapa lsp); 3 diwènèhi utangan (dagangan) manèh, diuruni wragad (dhuwit lsp); 4 dijori rêgane; di-[x]-ake n. dipunandhapakên k: 1 digawa (ditarik, lsp) mêdhun; 2 disuda rêrêgane; 3 dilorod pangkate; kc. dhun, mêdhun.

udhung :

êngg durung.

uga :

n. ugi k 1 iya kaya kang kasêbut, iya kaya mêngkono; 2 padha karo kang kasêbut; 3 lan iya, tur iya; sok [x]: anggêre, yèn; bisa [x]: ora mokal yèn; mêngkono [x], samono [x]: iya kaya mêngkono; ugane, [x]-[x] êngg: bisa uga yèn, ora mokal yèn, bok mênawa iya ...

ugag-ugêg :

pc 1 obah nanging ora bisa maju ora bisa mundur; 2 isih gojag-gajêg; kc. mugag-mugêg, ugêg.

ugah :

êngg. kn wêgah, êmoh.

(ugal) :

[x]-[x]-an kn ndhugal, kurang ajar; kc. ngugal.

ugat-ugêt :

pc krugat-krugêt.

(ugêg) :

di-[x]-[x] kn dioglèk-oglèk supaya mênga.

ugêl-ugêl :

kn athik-athikan sambunganing tangan karo èpèk-èpèk.

(ugêm) :

di-[x] êngg. kn diwêca (dipêthèk) sarana mbukak primbon; di-[x]-i: diandêl sarta digugu (tmr. gunêm, wêwaton, panêmu lsp).

ugêng :

êngg. kn mêmpêng.

ugêr :

kn 1 ak. pikukuh (ing cancangan); 2 ut. pa-[x]-an br. bêbaku, wêwaton; 3 (êngg. k) anggêre, janji (waton); 4 ak. katêrangan kang katur marang pradata; [x] gugat: katêrangane wong kang gugat; [x] wangsulan: katêranganing dakwa; [x]-[x] êngg: cagak (cêncangan), cagak adêg-adêging lawang (pangantihan); [x]-[x] lawang ak: anak loro lanang kabèh; di-[x]: dicancang ing pathokan lsp. (tmr. kewan, prau lsp); di-[x]-i ak: 1 dirungokake paturan katêrangane (saksi ing pangadilan); 2 diwatoni; layang [x]-an ak: layang katêranganing prakara kang bakal katur marang pradata (prosès-pêrbal).

ugêt-ugêt :

kn 1 cacing cilik ing banyu; 2 ar. kewan cilik-cilik kang bakal dadi lêmud.

ugi :

k uga.

ugung :

I êngg durung. II di-[x] kn: diêla-êla sarta diuja ing sapanjaluke (tmr. bocah); [x]-an: bocah kang wis manuh diugung.

ugrag-ugrêg :

pc sêrêt angèl ênggone mlêbu(-mêtu); diugrag-ugrêg: dioglèk-oglèk arêp dibukak (tmr. kunci lsp).

(uhut) :

di-[x](i) kn. ak dipênggak, dipalangi, dicandhêt.

uyab :

kn 1 ak. ora têntrêm atine; 2 êngg. ak. krasa gatêl gumrayah (êndhas akèh tumane); di-[x] rambute pc diuyêk-uyêk lan diadhul-adhul rambute (wong wadon padu); kc. muyab.

uyag-uyug :

êngg. kn sêngkayigan arêp rubuh (tmr. wong mlaku).

uyah :

I n. sarêm k ar. jasad rasane asin asal saka kênthêlane banyu sêgara ut. saka pamêlikan; [x] tampêr: uyah lêmbut (kaya wêdhi); [x] gorèng: srundèng didhêplok lêmbut; [x] carat: uyah dikênthêlake (disunduki); [x] wuku: uyah pringkilan; kakèhan [x] êngg. pc: rada gêndhêng; wis akèh ênggone mangan [x] pc: wis tuwa, wis akèh kupiyane; digêbyah [x] pr: diracak, dianggêp padha bae; [x] kêcêmplung sêgara pr: tanpa tanja (wèwèh marang wong sugih); di-[x]-i: dibumboni nganggo uyah; 2 ak. dianaki; di-[x](-i di-) asêmi: dialêm bangêt di-[x]-ake ak: dianakake dirèntênake; [x]-an anakan (rèntên); [x]-[x]-an êngg. pc: wis diuyahi, diasini (iwak lsp). II di-[x]-ake êngg. pc: dikon nyandêr lan nyakot (tmr. asu); kc. oyah.

(uyak) :

di-[x] kn. ak dioyak.

uyang :

I kn. ak 1 krasa panas (badan); 2 ora jênjêm (ati); kc. gêrah-uyang. II ng-[x] kn. ak: 1 lunga mênyang ing panggonan liya pêrlu tuku bêras ut. pari; di-[x]-ake: diêdol (ditêmpurake) pari ut. bêras.

uyang-uyung :

pc wira-wiri nggêgawa (mêmikul).

uyar-uyur :

pc gluyuran mrana-mrana.

uyèb :

kn. ak uyab.

uyêg :

kn kêpyêk rame (wong gunêman); di-[x](-[x]): diusêk-usêk (dipusus lsp) nganggo tangan supaya rêsik ut. campur (tmr. kêrtu, rambut lsp); [x]-[x]-an: jêjêl uyêl-uyêlan (akèh bangêt tmr. wong lsp); kc. muyêg.

uyêk :

kn. ak uyêg.

(uyêl) :

di-[x]-[x] kn dikêkêp-kêkêp (tansah dicêkêli, diêlus-êlus lsp); [x]-[x]-an: jêjêl riyêl suk-sukan (wong akèh).

uyêng-uyêng :

êngg. kn. ak unyêng-unyêng.

(uyêr) :

di-[x]-i êngg. pc diunyêri.

uyil :

êngg. pc usil (ora bisa antêng).

(uyu) :

I ng-[x]-[x] êngg. kn gêgêndhingan nabuh gamêlan (ing nalikane duwe gawe lsp). II [x]-[x], mang-[x] kw: abdining pandhita.

uyuh :

kn. (toya k) turas ki banyu kang mêtu saka ing palanangan (pawadonan); ng-[x] n. toyan k. turas ki: ngêtokake uyuh; kc. kêpoyuh, puyuhan.

uyuk-uyukan :

êngg. pc têka bêbarêngan akèh bangêt; kc. kruyuk.

uyun :

sa-[x] kn 1 sadhapur tmr. têbu;

--- 437 ---

uyung-uyung ~ ulap.

br. sagrombolan, padha tunggal karêp; di-[x]-[x]: 1 br. dipantha-pantha miturut gêgolongane; 2 ak. digêmatèni bangêt; di-[x]-i br: dirojongi, dirêksa sarta diayomi (murih lêstari slamêt).

uyung-uyung :

kn. ak uyang-uyung.

(uyup) :

[x]-[x] kn jamu ombèn-ombène wong duwe anak (kanggo nyêgêrake banyu susu); di-[x]: 1 diombe (sêmu disruput); 2 ak. diêpèk kabèh.

uyoh :

êngg. pc uyuh.

ukantên :

êngg. k ukara.

ukara :

kn 1 rêrangkèning têmbung-têmbung kang mêngku surasa (lairing gagasan); 2 ak. aksara u.[2]

ukèh, ukih :

êngg akèh.

ukêl :

kn 1 (sa-[x]) êngg. satukêl (tmr. lawe); 2 gambar lung-lungan ing bathikan, ukiran lsp; 3 ki. gêlung; 4 panêkuking tangan ing nalikane njogèd; di-[x]: 1 (-rambute) dicêkêl banjur ditêkuk sarta ditarik (wong wadon padu); 2 ki. digêlung.

ukêl-mayang :

kn ar. ukêl ing jogèd.

ukêl-pakis :

kn 1 clêkênthung ing gêlungan; 2 lung-lungan ing bathikan (ukir-ukiran lsp); 3 ar. ukêl ing jogèd.

ukêr :

êngg. kn cèt bubukan.

ukih :

I êngg akèh. II di-[x] kn. ak 1 diarah; 2 diundurake (dioyak, dikalahake, didhêsêk).

ukir :

I êngg. k. ak gunung; kc. wukir. II di-[x](-i) kn: ditatah lsp. diwangun lung-lungan, kêkêmbangan lsp. (tmr. kayu, gadhing lsp); [x]-an: 1 (ut. [x]-[x]-an) rêrênggan kang diukir; 2 (n. jêjêran k.) garan kêris. III di-[x]-i pc: ora diakoni, diselaki; kc. mukir, mungkis.

(suku) :

sa-[x] kn 6 wang; kc. ukon, suku.

(ukub) :

di-[x] kn 1 êngg. diimbu (sarana disasabi gêgodhongan); 2 ak. dikutugi ing ratus lsp. (tmr. sandhangan lsp); kc. ukup.

ukum :

kn 1 ak. wêwaton, anggêr-anggêr; 2 ak. pêpancasaning pangadilan; 3 pidana (siksa) minangka piwalêsing kaluputan; 4 ak. pangadilan, pradata (babagan agama); di-[x]: disiksa (dipidana), dipancasi kudu dilêbokake ing kunjara (didhêndha lsp); [x]-an: 1 (ut. paukuman) pidana, siksa; 2 (wong [x]-an) wong kang diukum; 3 papan ut. wêktu nalikane nglakoni siksa.

ukum badan :

kn pidana sarana disiksa badane.

ukum dhêndha :

kn pidana sarana didhêndha.

ukum gantung :

kn pidana sarana digantung.

ukum kisas :

kn pidana sarana dikisas.

ukum'ullah :

(A) kn pangadilaning Allah.

ukum pati :

n. ([x] pêjah k): pidana sarana dipatèni.

ukung :

pc pêpindhan swaraning pêrkutut.

ukup :

I (sabuk [x]) kn. ak bngs. sabuk praboting dodod (yèn dianggo nganggo ana kang nglawèr mêmburi). II di-[x] kn: dikutugi ing ratus lsp. (tmr. sandhangan lsp). III di-[x] kn. ak: dikukup.

ukur :

kn sarana kang dianggo nyumurupi dawa, amba ut. gêdhening barang; 2 klambi lsp. kang dianggo blak (conto gêdhe cilike); 3 (ut. [x]-an) pc. ing saupama ditumrapake awake dhewe; 4 êngg. pc. jangji, anggêre; 5 pc. apa (sapa) bae; 6 êngg. pc. mung; (mung) [x]-[x] (bae) pc: ora pati bangêt; di-[x]: disumurupi sapira dawane (gêdhene lsp); [x]-an: 1 sarana kang dianggo ngukur.

ukon :

kn têngahan (dhuwit slaka ajine f 0,50; [x] mas; dhuwit êmas (gêdhene saukon, dianggo bênik lsp).

ula :

I n. sawêr k ar. kewan kalêbu bngs. kewan rumangkang (ana kang mawa wisa lan ana kang ora); [x] marani gêbug (gitik) pr: nêmaha marang kacilakan (up. marani wong kang ngincim-incim); dolanan [x] mandi pr: nglakoni (nindakake) apa-apa sing mbêbayani bangêt; [x]-[x] dawa pc: kêdawa-dawa tmr. prakara. II [x]-[x] kn: balung gêgêr têrusane balung gulu.

ulad :

kn. ak urubing gêni kang mubal; kc. mulad.

ulah :

kn 1 êngg. lagi nindakake; 2 (ut. ngulah) br. nindakake, ngêcakake, up. [x] gêgaman, [x] pêrang: 3 (ut. ng-[x]) br. nggêgulang, ngudi (kawruh, kabisan, kagunan lsp); di-[x]: 1 êngg. ditindakake, ditandangi; 2 ak. diolah (lêlawuhan lsp); kc. molah, olah, polah.

ulah-kridhaning jagat :

br sakèhing lêlakon ing jagat.

ulah nêgara :

(-praja) br (babagan) ngiguhake adêging nêgara.

ulah raga :

kn nggêgulang saranduning badan murih waras (kuwat).

ulah sastra :

br nggêgulang sarta ngudi kasusastran.

ulah sêmu :

br nandukake pratingkah kang sinamun ing pasêmoning praèn.

ulam :

k iwak.

ulama :

kn. (ulami k. ak.): 1 (para) sarjana babagan agama (lmr. Islam); 2 pc. ak. wong kang mungkul ênggone nglakoni agama Islam (mutihan); kc. ngulama.

ulan-ulan :

kn têtironing ula, wêwangunan mèmpêr ula; kc. olan-olan.

(ulang) :

[x]-[x], [x]-an êngg. kn lunga mênyang êndi-êndi golèk pangupajiwa lsp; wong [x]-an êngg. ak: wong klambrangan; [x]-an cumbon pr: wong kang inggatan.

ulang-ulêng :

kn. ak bola-bali tansah kumpul nunggal sapanggonan; kc. ulêng.

ulang-ulês :

kn. ak ulang-ulang, ulangan.

ula-uli :

kn. ak tansah kumpul karo; kc. uli.

ulap :

I kw wêdi, rada sumêlang. II [x]-[x] kw: mandêng (nyawang) nênamatake (tangane ditèdhèngake ing dhuwur mata); di-[x](-[x]): disawang sarta ditamatake.

--- 438 ---

(ular) ~ (uluk).

III [x]-[x] kn: wlulang blêbêting sangkal. IV di-[x]-i kn: diilangi (rêgêde, klilipe lsp).

(ular) :

I [x]-[x] kn 1 ak. bolah (arêp dianggo ndondomi); 2 bêbuka minangka pêpucuking pangrêmbug lsp; 3 ak. pawitan; di-[x]-[x]-i: 1 didondomi dirapêtake manèh (jarit suwèk lsp); 2 dibukani, diwèhi pêpucuking pangrêmbug lsp; 3 ak. dipawiti (diwènèhi pawitan). II di-[x]-i êngg: digolèki.

ulas-ulas :

kn 1 tutup (kang dianggo nasabi); 2 br. mung katone ing lair bae, pawadan.

ulat :

kn 1 gêbyaring pandêlêng; 2 (ut. polatan) sêmuning praèn; [x] madhêp ati karêp pr: wis kêpengin bangêt; angon ulat (ngumbar tangan): ngawasake polataning liyan (arêp nyênyolong lsp); di-[x]-i: 1 br. ditamatake, disawang; 2 êngg. digolèki; di-[x]-i ala pc: diplêruki, ditêmoni lsp. kanthi ulat ala; di-[x](-[x]-)-ake: diawasake sapari-polahe, diawat-awati; kc. mulat.

ulat-ulêt :

pc bêbulêtan, gêgulêtan.

(ulêg) :

[x]-[x] kn munthu (pranti kanggo ngulêg sambêl lsp); di-[x]: dilêmbutake nganggo ulêg-ulêg.

ulêk :

I êngg. kn kêbul; [x]-an; 1 ilining banyu (angin) kang mubêng; 2 br. uyêk-uyêkan mubêng (wong akèh). II di-[x]-[x] kn: 1 ak. tansah dicêkal-cêkêl (diuthêk-uthêk); 2 pc. tansah disrêngêni (dicêngèsi).

ulêm :

I êngg. kn jatmika, sarwa tata (tandang-tanduke). II kn: anggrung kêpenak dirungokake (tmr. swara). III [x]-[x](-an) kn: awèh wêruh sarta nyuruhi supaya têka (ing nalikane duwe gawe mantu, nêtakake lsp); di-[x](-[x]-)i: disuruhi; [x]-an: dhayoh kang diulêmi.

ulêng :

I kn gêlut rukêt-rukêtan (wong wadon padu); [x]-[x] campur-bawur: kêmbang campuran (dianggo sajèn lsp); di-[x] ak: 1 dirukêt (ing nalikane padu); 2 (ut. di-[x]-[x]) tansah dirangkul-rangkul (dirukêt-rukêt); [x]-[x]-an: 1 rêrukêtan banting-binanting; 2 padha kumpul uyêk-uyêkan (wong akèh). II kn: kayu têtumpukan sungsun-sungsun ing sadhuwuring saka guru (tmr. omah joglo).

ulêr :

kn ar. kewan gêgrêmêtan (yèn wis tuwa ngênthung dadi kupu); [x]-[x] ak: alèn-alèn ing wuluhing bêdhil dianggo nyindikake lantak; di-[x]-i: dicolongi (diunthêt, diapusi) saka sathithik; [x]-(-[x]-)-ên: dipangan ing ulêr (wowohan lsp).

ulêr-kagèt :

kn canthelan diyan (coraking bathikan lsp) sing wangune kaya aksara S.

ulêr-kambang :

kn 1 ws. lintah; 2 ar. gêndhing; ng-[x]: ws. satitahe (alon-alonan, sakêpenake).

ulês :

kn 1 mori lsp. tutuping barang-barang kang pangaji (wêsi aji, mas-intên lsp); 2 mori lsp. minangka urunging bantal (tutup kursi lsp); 3 ak. krakab ut. lèmèking kasur lsp; 4 lawon buntêling mayit; 5 ak. tapihing layang; 6 warnaning wulu kewan (jaran, pitik lsp); di-[x]-i: 1 dikrakabi (ditutupi lsp) ing ulês; 2 dibuntêl ing lawon (tmr. mayit).

ulêt :

I pc wulêt. II kn: wis campur dadi siji (tmr. barang campuran kang wujude kaya jladrèn kênthêl); di-[x]: 1 dicampur srana diudhak ut. diwênyêt-wênyêt; 2 ak. dibulêt, digubêt; [x]-[x]-an: bêbulêtan, pêpulêtan; [x]-[x]-ên: lara wêtêng kaya dipuntir-puntir; kc. mulêt, pulêt.

uli :

I pc wulu. II di-[x]-[x], diulèni kn: 1 diuyêk-uyêk sarta diwênyêt-wênyêt (tmr. wasuhan, parudan krambil lsp); 2 pc. dicêthoti.

ulig :

, sa-[x] kn. ak salunthungan (tmr. kuwih dadar lsp); di-[x] ak: 1 diginyêr-ginyêr (tmr. wêtêng lsp. supaya mari lêlarane); 2 digarap supaya patohan (tmr. kêmiri, jago); [x]-[x]-an pc: atos (patohan) bangêt.

ulih :

n. antuk k. kondur ki 1 bali mênyang ing omahe; 2 têka ana ing omahe; 3 {ut. [x]-([x]-)an} êngg. kn. ak. bali, mati; [x]-[x] kn: pawèwèh awujud sêga salawuhane lsp. marang wong kang nyumbang (dhukun kang nambani, lsp) minangka tandhaning atur panuwun; di-[x]-i n. dipunantuki k: dibalèni (bojone kang wis dipêgat); di-[x]-[x]-i kn: diwènèhi ulih-ulih; di-[x]-ake n. dipunantukakên k. dikondurakeki:[3] digawa (diêtêrake) mulih; 2 dibalèkake (tmr. barang silihan); [x]-[x]-an kn: balèn karo bojone kang wis dipêgat; kc. mulih, pulih.

uliya :

pc wong suci (ahli tapa); kc. oliya.

ulik :

ki petan; di-[x]-[x] êngg. kn: diuthik-uthik.

uling :

kn bngs. wêlut gêdhe; kc. oling.

ulir :

êngg. kn bngs. sêkrup cilik (ing suwêng lsp); di-[x] êngg: 1 diputêr (sêkrup lsp); 2 dikotrèk (tmr. gabus sumpêl gêndul); ng-[x] budi: mikir kanthi têmên-têmên; [x]-an: 1 nganggo sêkrup, sêkrupan; 2 putêran (ing diyan kanggo ngungalake sumbu); paku [x]-[x]-an ak: paku sêkrup.

ulu :

I kw êndhas; 2 êngg. pangarêp, kang dhisik; 3 ak. sandhangan wulu ( i );[4] di-[x] ak: diwulu; kc. ulon, pangulu, wulu. II [x]-[x] (banyu) kn: punggawa desa (mantri) kang ngurus babagan banyu (irigasi). III di-[x] kn: diêlêg, diêlêd (pangan sing wis dimamah lsp); kc. kolu, kolon.

ulu-ati :

êngg pulung-ati.

ulubalang :

kw pangarêping prajurit (senapati).

ulu-bêkti :

(-pêkti) kw: bulu-bêkti.

ulu-guntung :

kw bngs. cantrik.

uluh :

êngg. kn (pring) wuluh.

(uluk) :

I [x]-[x] kn 1 ngunèkake bêdhil (mriyêm) diincêngake mêndhuwur (kanggo têngara lsp); 2 têtêmbunganing gandhèk kang nglantarake dhawuh-dalêm marang patih; 3 br. têtêmbungan minangka bêbukaning rêmbug (usul lsp); 4 ar. gêndhing; di-[x]-[x]-i: diwènèhi sasmita (dikurmati lsp) sarana uluk-uluk; di-[x]-ake; 1 êngg. diundha diumbulake (tmr. layangan); 2 diunèkake lan disipatake mêndhuwur (bêdhil, mriyêm); kc. muluk. II di-[x]-ake êngg: diulungake.

--- 439 ---

uluk-salam ~ umum.

uluk-salam :

kn. ak mbagèkake (têtabean) sarana ngucapake "assalam 'alaikum"; diuluki salam: dibagèkake sarana uluk-salam.

ulun :

kw 1 batur, karerehan; 2 aku.

ulung :

I (ut. [x]-[x]) kn: manuk wulung. II di-[x]-i kn: diwènèhi (ênggone mènèhake tangane diathungake); di-[x]-ake: 1 diwènèhake (sarana tangan diathungake); 2 dililakake marang, dipasrahake; kc. mulung.

ulung-ati :

êngg. ak pulung-ati.

ulur :

I kn. ak nandur wiji jagung, kacang lsp. ing tanjan; di-[x](-ake): ditandur ing tanjan (jagung lsp); di-[x]-i: ditanduri (kacang lsp); [x]-an êngg: lowahan ing pinggiring sawah lsp. II kn: 1 ak. mundhak dawa (tali lsp); 2 êngg. sangkutan (tmr. layangan); 3 sungsum ula-ula (kewan bêlèhan); [x]-[x]: 1 sabuk cathokan (ing pakeyan jaran); 2 bngs. kalung rêrênggan (mubêt ing gulu têrus ing dhadha sarta bangkekan); 3 êngg. lesus; di-[x](-ake): 1 didawakake, dikalar (tmr. tali, bolah lsp); 2 diunggahake (tmr. pêpancasaning prakara), diundhaki wangênane; di-[x]-i: 1 dikalar, didawani; 2 diwènèhi pitulungan (pangan); kc. kolur, mulur, olor.

ulon :

I kn swara (larasing wong gunêman, nêmbang). II [x]-[x] kn: papan kang kaprênah ing êndhas, kb. dagan; kc. ulu. III (sawah) [x]-[x] êngg. kn: sawah kang enggal kêna diêlêbi (ing mangsa rêndhêng).

um, hum :

êngg. pc wis kalumrah ing akèh, mratah; kc. umum.

umad-umêd :

kn (obahing lambe kaya arêp gunêman) gêdumêlan.

umah :

êngg. ak omah.

uman :

I ut. di-[x]-i kn bisa olèh panduman; ora [x] papan: kalah dhêsêk; di-[x]-i ak: dipandumi, dibagèhi; di-[x]-ake êngg: dibage, diêdum marang. II di-[x]-[x] kn: diunèk-inèke[5] kanthi têmbung panyampah, diundhat-undhat.

umat :

I êngg. kn kumat. II (A) kn. ak: 1 sakèhing tumitah, rakyat; 2 wong-wong kang padha nglakoni agama (Islam, para pandhèrèke K. N. Muhamad).

umatyaka :

kw. ak sandhangan cêcak (...).[6]

umbag :

kn. ak sênêng sêsongaran (umuk).

umbah-umbah :

êngg. kn 1 masuh sandhangan; 2 nggarap-banyu; kc. kumbah.

umbak :

êngg. kn ombak.

umbal :

êngg. kn 1 nyewa (têtunggangan), numpang; 2 bêburuh; 3 (ut. [x]-an) sewan (tmr. kreta, grobag lsp); di-[x] êngg. ak: disewa; [x]-an êngg. ak: 1 opahan, buruhan; 2 dhuwit pasewaning nênunggang (momot).

umbang :

kn. ak umbag, umuk; di-[x]-[x] êngg: diuman-uman, diundhat-undhat; kc. ombang.

umbar :

kn padha ngaso ana ing jaba (tmr. murid ing pamulangan); di-[x]: 1 ora dikurung, diuja ing sakarêpe; 2 ak. ora ditutupi, diwadèkake; 3 ent. diuja, ditogake bae, ora dicandhêt; ng-[x] hawa: nguja hawa napsune; ng-[x] kunca br: mbèbèr kunca; ng-[x] suku br: mlaku saparan-paran; ng-[x] swara: ngucap sêsongaran (nantang lsp); [x]-an: 1 kewan lsp. sing diumbar; 2 ujan-ujanan.

(umbara) :

ng-[x] kw lunga saparan-paran; kc. ambara.

(umbe) :

di-[x] êngg diombe.

umbêl :

kn. gadhing ki banyu ngyiyid kang mêtu saka ing irung (ut. katut ing sêsukêr).

(umbyung) :

di-[x]-i kn. ak diombyongi, diumyungi.

(umblug) :

di-[x]-ake êngg. pc diumuk-umukake; kc. mumbluk.

umbuk :

kn 1 ak. tumpuk(-an); 2 toh kang diklumpukake si sapa mênang ngukup; di-[x]-[x] êngg: diklumpukake nganti têtumpukan akèh; [x]-[x]-an, ng-[x] (-kêruk): têtumpukan akèh bangêt (ora ditata).

umbul :

kn 1 ak. obah saka ngisor mêndhuwur; 2 tuk (kang mbuwal wujud blumbangan, asaling kali); 3 êngg. ak. lêlurah, pangarêping pajagan ing padesan; [x]-[x]: gêndera ciyut dawa ing pucuk nganggo kloncèr; di-[x]-ake: diunggahake supaya mêndhuwur (balon lsp); kc. kombul, mumbul.

umbut :

êngg. kn bung pênjalin.

umbris :

êngg. kn cirak, jirak.

(umbruk) :

di-[x]-ake kn disèlèhake têtumpukan ora ditata (jarit lsp); [x]-an êngg: tumpukan (watu lsp).

ume :

kw. ak nglangi.

umèb :

kw. ak wrata, kêbak mratani.

umèr :

kn. ak têlês ngêmu banyu.

umès :

kn ngêmu banyu (tmr. lêmah lsp); kc. umês.

umêb :

êngg. pc umob.

umêd :

I kw. ak ndhêlik, singidan. II [x]-[x] kn: 1 obah lambene kaya arêp gunêman; 2 pc. gêdumêlan.

umêk-umêk :

êngg. kn kumropyak (swaraning banyu), rame tmr. swaraning gunêman.

(umêl) :

di-[x]-[x]-i kn digrênêngi (sarana gêdumêlan).

umêt :

kn ngêmu banyu, rada têlês.

umêt-umêtan :

êngg. kn ubêng-ubêngan; kc. komêt, mumêt.

umi :

(A) kn. ak biyung.

umik-umik :

kn obah-obah lambene (kaya nalika njapani lsp).

umil-umil :

pc umik-umik.

umindhuwur :

jk munggah, mêndhuwur.

umingsor :

jk mudhun, mêngisor.

umis :

kw. ak mili.

umyang, umyêng, umyung :

kw rame (swarane wong akèh).

umyêk :

êngg. kn rame (swaraning wong gunêman).

umuk :

kn 1 ak. unggul, ungkul; 2 ngajèni awake (barang darbèke) ngungkuli samêsthine; di-[x]-i: dituduhi apa-apa (ngêmu karêp ngunggul-unggulake).

umum :

(A) kn 1 wis kêlumrah ing akèh, mratah ing êndi-êndi; 2 nyrambahi sakabèhe (ora mligi); 3 pc. wong akèh;

--- 440 ---

(umun) ~ undhak.

di-[x]-ake: diwratakake ing wong akèh (pawarta lsp); kc. êmum, makmum.

(umun) :

[x]-[x] kn wayah esuk sadurunge srêngenge mlêthèk.

umung :

kw rame (swaraning wong akèh lsp).

umur :

(A) kn. yuswa ki 1 suwene ênggone urip (ent. ênggone tumitah, dumadi); 2 pc. urip, nyawa; wis (durung) (ng)umur pc: wis (durung) diwasa; sa-[x]-ing jagung pr: sadhela bangêt.

umus :

kn. ak umus.

umob :

kn mumpal-mumpal marga wis panas (tmr. banyu sing digodhog lsp).

umok :

êngg. kn mundhak gêdhe banyune (tmr. kali lsp).

umor :

I kn idune tansah kumocor (kumudu-kudu mutah). II kw: umor, awor; kc. wor.

umos :

kn mbrabas ngêmbês banyune (tmr. gênthong lsp).

(umpah) :

di-[x]-[x] kn. ak diuman-uman, diundhat-undhat.

umpak :

kn watu sangganing cagak (ganjêl saka); [x]-[x]: 1 coraking bathikan kang dadi dhêdhasare cêmukiran; 2 ak. têtêmbungan pangalêmbana ing layang kiriman; 3 ak. rêrêngganing kêkarangan; 4 antaraning wilêt ing pungkasaning gêndhing (yèn arêp bali kaya sakawit); di-[x]: dialêm, dionggrong; di-[x]-i: ditrapi ompak; kc. ompak.

umpal :

êngg. kn 1 ak. gêdêbog lsp. kanggo nglangi; 2 kambang (ing jaring); kc. mumpal.

umpama :

êngg. pc upama.

umpan :

êngg. kn pakan (ing pancing).

umpang :

êngg. kn. ak luwih karo bobote.

umpag-umpêg :

kn cêndhak buntêk (papak).

umpêl-umpêlan :

kn ngumpul dadi siji uyêl-uyêlan; kc. ngumpêl.

umpêng :

êngg. kn urung-urung dalan banyu (kang ciyut).

(umpêt) :

di-[x](-ake) kn didhêlikake, disingidake; [x]-an ak: ndhêlik.

umplêng :

êngg. kn diyan sinthir.

umpling :

êngg. kn 1 diyan sinthir; 2 pc. impling.

umpluk :

kn unthuk, wuruh; kc. mumpluk.

umpuk-umpukan :

kn. ak umbuk-umbukan, têtumpukan.

umpon :

êngg. kn rumpon.

umprik :

êngg. kn umrik.

umpruk :

I êngg. kn umpluk. II di-[x]-ake pc: diumbrukake.

umrang, umrêng :

êngg. kn. ak nywara rame (wong akèh).

umrêg :

kw swara gumrêbêg (rame).

(umrês) :

di-[x] pc diubrês.

umrik :

kn mundhak gêdhe (rob, tmr. kali).

un, hun :

(C) timbangan boboting candu (1 tail, 1 timbang).

una :

tanpa [x] uni pc: ora duwe rêmbug apa-apa.

unakara :

kn. (unakawis k) ak udakara.

unandika :

kw gunêm ing sajroning ati; ng-[x]: gunêman sajroning ati.

unang :

I kw. ak susah dening kêsêngsêm; kc. onêng. II ka-[x]-[x] kn. ak; kondhang, misuwur; kc. konangan.

unar :

, gawe [x] êngg. pc gawe ramening akèh (martakake pawarta sing ora bêcik); kc. onar.

(undang) :

di-[x] kn. (diaturi, ditimbali ki 1 dikon têka (mara); 2 dicêluk jênênge (pangkate ut. sêsêbutane); 3 êngg. disuruhi, diulêm-ulêmi; kc. kondangan.

undar :

kn. ak ikalan.

(undêr) :

[x]-(-[x]-)-an kn 1 bundêran (cumplêngan) cilik tmr. wudun lsp; 2 ent. lajêring sêbab (prakara lsp).

undur :

I 1 kn. ak. obah (mlaku) mêmburi; 2 ki. ulih; [x]-[x]: 1 ar. kewan bngs. yuyu (ing pasisir); 2 bngs. jara (bur); di-[x]: 1 ak. disuwak (tmr. pangkat, sêsêbutan); 2 ak. dilèrèni, dipocot; 3 disumênèkake, diulur wangênane; di-[x]-[x] ak: disuda (dikurangi) saka sathithik (tmr. pakarêman lsp); di-[x]-i ak: 1 disingkiri sarana mundur (marga kalah pêrange lsp); 2 ditunjang lsp. ing nalikane mundur; 3 disirik (disingkiri sawêtara), disèlèhake (pakaryan lsp); di-[x]-ake: 1 digawa (dikon, dilakokake lsp) mundur; 2 dikalahake (tmr. prajurit pêrang); 3 disumênèkake; kc. kondur, mundur. II êngg. ak: udur.

unjal :

ut. ng-[x] kn 1 êngg. dijupuki disinggahake (pari kang mêntas diênèni); 2 njupuki bakaling susuh banjur digawe (tmr. manuk); (ng-) [x] ambêkan(-napas): ngampêt ambêkan nganti suwe; di-[x](-[x]) êngg: digotong, diusung; di-[x]-i êngg: dijupuki (diusungi); sa-[x]-an: sasêrotan (tmr. napas).

(unjar) :

di-[x] kn. ak diumbar, ora diblênggu (tmr. pasakitan); [x]-an ak: ora diblênggu.

unjêl-unjêlan :

êngg. kn suk-sukan (wong akèh bangêt).

unjuk :

I di-[x]-ake kn diunggahake (sarana disodhokake lsp); kc. munjuk. II ki. ak: atur; wêling [x] ki: wêling supaya diaturake; [x]-[x] ki. ak: pawèwèh (katur marang dhêdhuwuran); di-[x]-i uninga ki: diwèhi wêruh; di-[x]-ake ki: diaturake marang, diwènèhake marang; kc. konjuk, munjuk. III di-[x] ki: diombe; di-[x]-i ki: 1 diombèni; 2 disusoni; [x]-[x]-an ki: ombèn-ombèn.

(unjung) :

di-[x]-i êngg. kn diujungi; di-[x](-[x])-ake: ditumpuk-tumpuk, diundhung-undhung; kc. ujung, munjung, punjung.

(undha) :

di-[x] kn 1 (ut. di-[x]-[x]) ak. diumbul-umbulake (gada lsp); 2 diulukake (tmr. layangan), dicêncang banjur diburake (tmr. manuk).

undhag :

êngg. kn baud (pintêr gêgawean).

undhagi :

kn 1 êngg. baud (pintêr gêgawean); 2 ak. tukang kayu (gawe dandanan kayu).

undhak :

n. indhak k wuwuh; di-[x]-i: diwuwuhi (kèhe, ukurane, rêgane lsp); di-[x]-ake: 1 diunggahake rêgane (pajêge lsp), diwuwuh-wuwuhi (tmr. pawarta [pa...]

--- 441 ---

(undhamana) ~ untara.

[...warta] lsp); 2 diwuwuhi supaya dadi luwih akèh; [x]-an: 1 wuwuhan; 2 kw. jaran; [x]-[x]-an: 1 pancadan (ambal) ing bêbatur, tlundhag sungsun; 2 êngg. pc. tanggul (ing pinggir dalan); kc. mundhak.

(undhamana) :

di-[x] kn disrêngêni kanthi diundhat-undhat (ênggone ora malês kabêcikan lsp).

undhang :

(-undhang) kn 1 dhawuh (pranatan) kang digiyarake; 2 ak. anggêr-anggêr; di-[x]-i ak: diwènèhi wêruh sarta didhawuhi; di-[x]-([x])-ake ak: digiyarake (tmr. pranatan, dhawuh lsp); kc. kondhang.

undha-undhi :

pc mèh padha, mung sathithik bedane (kacèke).

undha-usuk :

kn 1 nganggo têtandhingan miturut kaanane (gêdhene lsp); 2 urut-urutan beda-beda saka sathithik; 3 pc. mung sathithik bedane (mèh padha).

(undhat) :

di-[x]-[x] kn diundhamana kaluputane kang uwis.

(undhêr) :

ng-[x] kn tansah dumunung ing sapanggonan (ora ngolah-ngalih, ora mêtu-mêtu).

undhi :

I kn. ak apa-apa kang diumbal-umbulake nuli ditadhahi (kyt. bal ing dolanan gêritan, dhadhu lsp. sing dianggo nglotre); di-[x], diundhèkake ak: dilotre (tmr. giliraning njogèd lsp). II pc: udhi.

(undhil) :

ora ng-[x] br ora olèh gawe, ora mitayani.

undhig :

êngg. kn baud (ing gawe).

(undhuh) :

di-[x] kn 1 dipêthik (tmr. wowohan sing wis tuwa lsp), dijupuk (tmr. susuh, madu ing tala); 2 ditêtakake ana ing panggonane sanak-sêdulur lsp. kanthi bojana kaya wong duwe gawe (tmr. pangantèn), diajangi ênggone ngebarake kabisane (tmr. pakumpulan nabuh gamêlan lsp).

undhuk :

kn 1 ak. papan kang rada pêtêng (dening kalingan ing wêwayangan); 2 ak. kranjangan pring ing jêro dilêboni wong dianggo nggêgiro macan sing arêp dirampog; 3 ak. pêpêthan rêca cilik dianggo njontrot manuk (nggunani wong wadon lsp) sarana dijapani; 4 ak. ar. iwak sêgara digaringake dianggo sarana nututake jaran; 5 kayu awak-awaking pasah; 6 (ut. sambang [x]) lara mrongkol ing wêtêng (kaya-kaya bisa munggah mêpêti napas); 7 (caping [x]) caping gêdhe kang digawe blarak ut. clumpring; di-[x]-i; 1 dikrudhuki supaya suda padhange (tmr. diyan); 2 (ut. di-[x]-[x]-i) dijontrot supaya mara (tmr. pitik lsp); kc. mundhuk.

(undhung) :

di-[x]-[x] kn. ak: ditumpuk-tumpuk sungsun-sungsun; [x]-[x]-an: têtumpukan tumpang tindhih; kc. mundhung.

unèn :

pc. ak micara; [x]-[x] kn. (ungêl-ungêlan k): têtêmbungan ing layang, têtêmbungan kang wis kaprah dianggo saèm. bêbasan; 2 têtabuhan (gamêlan, musik lsp); kc. uni.

unêk :

kn. ak rasa kumudu mutah; kc. ênêk, munêk.

unêm :

kn ar. bumbon-crakèn.

unêng :

kw prihatin dening kêsêngsêm; kc. onêng.

uni :

I n. ungêl k 1 swara (lmr. diwêtokake ing kewan lsp, ut. dianakake ing liyan kyt. bêdhil, gamêlan lsp); 2 pc. têmbung, pangucap; 3 ak. surasaning layang; 4 ênggone ngucapake tulisan (pamacane); mara [x] ak: sabar bangêt (ora tau nyrêngêni lsp); kakehan [x]: kakehan gunêm (rêmbug); diunèn-(unèn)-i ala: diujar-ujari kang ora bêcik; diunèkake: 1 ditabuh (disêbul lsp) tmr. gamêlan, slomprèt lsp; 2 disulêd lsp. supaya muni tmr. bêdhil, mrêcon lsp; 3 diucapake (diwaca) tmr. tulisan, layang lsp; 4 diarani, dianggêp kaya; diunèk-unèkake: diujar-ujari ala; kc. unèn-unèn, muni. II (ut. [x]-[x] êngg. wingi-[x], ing [x] ak): biyèn; [x] (-bêngi) êngg: wingi; kc. nguni.

uning :

êngg. k wêruh.

uninga :

ki wêruh; diuningani kw diwêruhi, disumurupi; diuningake kw: diwêruhake, dituduhake, dikandhakake.

unu :

I êngg. kn keceran bêras (pari, jagung) campur karo lêmah lsp; kc. wunu. II di-[x] êngg. ak: diilèni (disoroti) banyu tmr. sawah lsp; kc. unon.

unur :

êngg. kn punthukan lêmah (omah rayap).

unus :

I êngg. kn duk. II kn: 1 wujuding wilahan kêris; 2 br. telaking wêwatêkan kang katon ing pasêmoning praèn; ora ganja ora [x] pr: tanpa ana pilihane babar pisan; di-[x]: 1 êngg. ak. dilolosi; 2 dilolos saka wrangkane (tmr. kêris lsp); 3 ak. dipupu (ditarik) ing pajêg (awujud wulu-wêtuning padesan lsp); [x]-an: 1 ak. bngs. pajêg dipupu saka wong duwe gawe lsp. katur marang lurah; 2 br. pêpilihan, kang pinunjul (tmr. wong); 3 br. iga.

unon :

kn 1 êngg. panggêng, tansah ajêg bae (ora gonta-ganti); 2 êngg. têtêp diêdol (diwènèhake) tmr. sawah; 3 êngg. sorotan, tansah kêna diêlêbi tmr. sawah.

unta :

kn ar. kewan kalêbu kewan nggayêmi (gulune dawa, mawa punuk ing gêgêre).

untab :

kn wêtuning wong (prajurit lsp) bêbarêngan, up. [x]-ing wadya-bala: kc. muntab, kontab.

(untal) :

I di-[x] kn 1 têrus diulu (tanpa dimamah); 2 ks. dipangan; [x]-[x]-an lêmah: mangan lêmah pêrlu dianggo supata. II di-[x]-ake êngg. kn: didhêsêk lsp. nganti kontal; kc. kontal.

(untap) :

di-[x]-ake kn 1 diêtêrake ing nalikane mangkat, lunga lsp; 2 br. dipatèni; [x]-[x]-an: 1 ak. mlaku tut-buri; 2 mèh barêng têkane; 3 pc. mèh padha, mung sathithik bedane.

untar :

I kw urub; ng-[x]-[x] kn. ak: 1 murub mobyar; panas bangêt (tmr. rasaning badan); 2 br. muring bangêt. II ki: wudun; [x]- n ki: wudunên.

untara :

I wis [x] pc wis sawêtara suwene (ênggone ngêntèni lsp); diuntarakake pc: dititakake; kc. watara, antara. II kw: 1 lor; 2 kiwa; kc. utara.

--- 442 ---

untas ~ (ungar).

untas :

êngg. kn. ak bantas (tmr. swara).

untawis :

êngg. k untara.

(untêl) :

di-[x]-[x] kn digulung diuwêl-uwêl (sandhangan lsp); [x]-[x]-an: 1 katon gêgulungan uwêl-uwêlan; 2 ent. padha ngumpul akèh bangêt uyêk-uyêkan; kc. muntêl.

untêk) :

[x]-[x]-an êngg. kn katon riyêl akèh bangêt (tmr. sèt lsp); kc. muntêk.

until :

, sa-[x] kn saunting; kc. unting.

unting :

, sa-[x] kn sabêntèlan (godhong, rèncèk lsp); di-[x]-i: dibêntèli, ditalèni sabêntèl-bêntèl; [x]-an: bêntèlan.

(untir) :

di-[x] kn dicêkêl banjur diputêr mubêng (tmr. tali, pang lsp); kc. muntir, puntir.

untu :

kn. waja ki 1 balung jèntrèk lêlarikan ing cangkêm tumancêb ing bam; ent. cringihing graji, jungkat, rodha jam lsp; 3 ambal (palang-palang pancadan ing andha); kc. unton-unton.

untu-gêlap :

êngg. kn rodha wêsi mawa cringih-cringih ing pinggire.

untul :

êngg. kn janur arèn.

untung :

kn 1 êngg. bêgja, kabêgjan; 2 êngg. pc. bathi; [x]-[x]-an ak: bêgjan-bêgjan; kc. kontung.

(untup) :

di-[x]-ake kn 1 dikatonake pucuke sathithik; 2 ent. diwahyakake sathithik (gagasane, panêmune); kc. muntup.

(untut) :

di-[x] kn 1 dipangan saka sathithik (tmr. barang kang mawur, bubuk lsp); 2 êngg. diirit-irit; 3 (ut. di-[x]-i) pc. dipangani bae (panganan lsp).

(untu-walang) :

di-[x] kn 1 disambung ing gathukane sambungan mawa cringih-cringih cêcathokan (tmr. blèg lsp); 2 ditandur (ditanja lsp) awujud rong larik kang blênjat-blênjat (ora jèjèr).

unton-unton :

kn 1 mawa cringih-cringih kaya untu; 2 kn. ambal (palang-palang pancadan ing andha); 3 tipak ing cakotan; kc. untu.

uncal :

I kn. ak sondhèr kang disabukake. II di-[x]-i kn: ditibani apa-apa sing disawatake; di-[x]-ake: 1 dibalangake, disawatake; 2 ditibakake (tmr. pancing).

(uncang) :

di-[x] kw dibuncang, diuncalake; kc. panguncang.

uncar :

kn. ak soroting banyu (pêpadhang lsp) kang sumirat; kc. muncar.

uncêk :

kn wêsi giligan (cilik) ing pucuke lancip piranti dianggo mbolong, jara cilik; di-[x]-i: dibolong nganggo uncêk.

uncêt :

êngg. ak pucuking tumpêng.

(uncit) :

di-[x]-[x] kn 1 dijambak lan dicènèng; 2 êngg. pc. tansah dioyak-oyak; [x]-[x]-an êngg. pc: oyak-oyakan; kc. buncit.

(unclung) :

[x]-[x], ng-[x] êngg. pc mlaku rikat sarta tumungkul.

(uncul) :

di-[x]-ake kn dicungulake, diwêtokake saka ing; kc. muncul.

uncung :

êngg. kn anak mêrak.

uncuwi :

(C) kn pipa têmbako.

(uncrat) :

di-[x]-i kn disirati ing banyu lsp. kang marga kocaking wadhah; kc. muncrat.

(uncrit) :

[x]-[x]-ên êngg. kn kuru sarta tansah lêlaranên.

(unthêl) :

di-[x]-[x] pc digêlung lsp. diuwêl-uwêl.

unthêr :

kn ukêl lung-lungan (ing bathikan lsp); di-[x]-i: didokoki unthêr.

(unthêt) :

di-[x] kn 1 dilongi sathithik, dislingkuhake; 2 ent. ora diblakakake kabèh (tmr. kabar lsp); kc. ênthêt, untut.

unthil :

sa-[x] êngg. ak saunting, sauntil.

unthul :

kn 1 keseran (grobag) cilik; 2 batur tlèdhèk (bocah wadon); 3 jangkrik, gêmuk lsp. sing dianggo nggêgiri (ngêndêlake) jangkrik, gêmak lsp. liyane (kang arêp diêdu); ng-[x] êngg: 1 dadi unthul (ent. tmr. wong); 2 mlaku tut-buri ing liyan; di-[x]-i: digêgasah (diêdu) karo unthul (gêmak, jangkrik lsp).

unya :

I êngg. ak lunga (ngalih) mênyang liya ênggon, oncat. II kw. ak: uni; kc. munya.

unyak-unyuk :

pc bênyunyak-bênyunyuk.

(unyal) :

[x]-[x]-an êngg. pc ugal-ugalan.

unyar :

êngg. kn untingan (pari, godhong, lsp) kira-kira satêkêm; di-[x]-i: diuntingi; kc. unyêr.

unyar-unyur :

pc bênyunyak-bênyunyuk.

(unyêl) :

di-[x]-[x] êngg. kn diuyêl-uyêl.

(unyêng) :

[x]-[x](-an) kn. (panêngêran ki. ak): 1 undêraning rambut kang mungsêr (ing êndhas); 2 undêraning wulu kang mungsêr (tmr. kewan, jaran lsp); kc. munyêng.

(unyêr) :

di-[x]-i kn ditudingi nganggo driji (ent. didakwa, diarani ala); di-[x]-[x]-ake êngg: diubêngake ngganjrêt; kc. munyêr.

(unyêt) :

di-[x]-[x] êngg. kn dipênyêt-pênyêt, diwênyêt-wênyêt.

unyik :

pc kang kèri dhewe (tmr. main, balapan lsp).

unylêng, unyling :

êngg. pc enak bangêt.

(unyuk) :

[x]-[x] pc têka (mlaku) rindhik-rindhikan; kc. munyuk.

(unyur) :

[x]-[x] pc mara (têka) bênyunyak-bênyunyuk.

(ungak) :

[x]-[x] kn 1 ndêlêng manglung mlêbu; 2 ent. nganggo ngèlingi kaanane, di-[x]: didêlêng (kanthi manglung mlêbu); di-[x]-[x]-i: dipêthukake lan didêlêng (wong kang arêp têka, barang kang adoh lsp); kc. anguk, inguk.

ungak-ungik :

kn. ak gojag-gajêg.

ungal :

I k. ak uni; kc. ungêl. II di-[x]-ake kn: 1 diodotake mêtu (tmr. sumbu, ucêng-ucêng lsp); 2 didêgèkake munggah tmr. dhadha; kc. mungal.

(ungang) :

di-[x] kw. ak diungak, diinguk.

ungap :

kw rada ringga, gojag-gajêg; di-[x]-[x]-i êngg: dianguk-anguki, diungak-ungaki.

ungapan :

kn. ak papan kang dadi têmpurane kali, dalan lsp; kc. sungap.

(ungar) :

di-[x]-i êngg. kn. ak diwiwiti; [x]-an êngg: 1 isih wiwitan, isih anyaran, kang mêtu kawitan; 2 ak. isih tigas; 3 (ut. [x]) prabot-prabot pananduring têbu.

--- 443 ---

(ungas) ~ upa.

(ungas) :

di-[x]-[x] kw diambu-ambu, diambus-ambus; di-[x]-ake kw: diumukake kabisane lsp; kc. kongas.

ungêl :

k uni.

(unggab) :

di-[x]-i êngg. kn diungkabi.

unggah :

n. inggah k obah mêndhuwur; di-[x]-i: 1 dipènèk (diliwati, diparani lsp) kalawan mlaku mêndhuwur; 2 ent. dilawan lan dipadoni tmr. rêmbugan lsp; 3 (ut. di-[x]-[x]-i) ditêkani ing wong wadon njaluk supaya diêpèk bojo; di-[x]-ake: 1 dijulukake (digawa, disodhokake lsp) mêndhuwur; 2 dilêbokake ing (lumbung tmr. pari, ing buku cathêtan lsp); 3 dijunjung pangkate; 4 diladèkake mênyang pangulon (tmr. ningkahan); 5 diundhakake (tmr. rêrêgan, pajêg lsp); [x]-an: 1 kang mêntas diunggahake pangkate; 2 êngg. mêntas ditêtêpake duwe hak ndarbèni sawah; 3 kanggo wilangan atêgês suwene lsp. ênggone munggah (ngunggahake) up. sa-[x]-an: [x]-[x]-an: 1 papan kang dianggo munggah (ing gunung lsp); 2 ênggone munggah; 3 ak. cara lsp. ênggone ngunggah-unggahi; 4 wêktu lsp. ngunggahake pangkat; 5 kang mêntas diunggahake (pangkate lsp); 6 ak. slamêtan ngarêpake pasa; kc. munggah, punggahan.

unggah-ungguh :

kn tata-pranataning basa miturut lungguhing tata-krama; kc. mungguh.

unggal dina :

n. unggil dintên k. êngg sabên dina.

(unggar) :

di-[x] êngg. kn 1 ak. dijênggarake (tmr. apa-apa sing kêmpêl; kyt. sêga, kêtan lsp); 2 br. diuja (diumbar) tmr. kêkarêpan, hawa nêpsu lsp.

(unggêb) :

di-[x] êngg. kn diungkêb.

unggyan :

kw. ak ênggon.

(ungguh) :

: kc. unggah-ungguh, mungguh.

unggul :

kn 1 mêncungul luwih dhuwur karo panunggalane; 2 luwih akèh totohane tinimbang mungsuhe, kb. asor; 3 mênang; di-[x]-i ak: diungkuli; di-[x]-([x])-ake: 1 dicungulake munggah; 2 diluhurake, dikaton-katonake; kc. munggul.

unggon, unggwan :

kw ênggon.

(ungkab) :

di-[x]-i kn 1 dibukak (dilingkap) tutupe; 2 br. dikatonake, dipitongtonake (tmr. kabisan lsp); kc. mungkab.

(ungkad) :

di-[x] kn. ak 1 dicidhuk banjur diwalik (tmr. godhogan kêtela lsp); 2 ent. ditêtangi (nêpsune kang wis lêrêm), dicungulake manèh (tmr. prakara sing wis sirêp); [x]-[x]-an êngg: blêthok (saka ing kalèn lsp); kc. mungkad.

ungkag-ungkêg :

kn 1 kaanane wong ndudut lsp. diogak-ogak angèl; 2 pc. obah ora maju ora mundur (bayi mêngkurêb lsp), mlêbu mêtu atine (ênggone arêp wèwèh lsp); kc. ugag-ugêg, ungkêg.

(ungkak) :

ng-[x] krama kn ninggal tata-krama (kurang ngajèni).

ungkal :

I pc wungkal; di-[x]: diasah ing wungkal; ng-[x] gêrang br: kaya wungkal gêrang (wangune uwang). II di-[x] kn. ak: disongkèl; kc. kongkal.

ungkara :

kw. ak pêpuji, donga.

ungkêb :

êngg. kn panas dening ditutup rapêt: [x]-[x]: têturon mêngkurêb; di-[x]: 1 dilêbokake ing kuwali lsp. banjur ditutup rapêt; 2 diimbu sarana ditutup rapêt (wowohan lsp).

(ungkêg) :

di-[x]-[x] kn diogak-ogak arêp dicopot (paku lsp).

ungkêr :

kn 1 ênthung (ulêr, urèt lsp); 2 êngg. ikalan lawe; tiba [x] ak: bayi lair têrus mati.

(ungkih) :

di-[x] kn 1 ak. dicènèng, digèrèd banjur disingkirake; 2 êngg. ak. dikalahake, ditêlukake; 3 disur (kalungguhane lsp), didhêsuk; 4 êngg. ak: diudi, dijangka.

(ungkil) :

di-[x] kn disongkèl, digol nganggo antru lsp, dijongkèng diunggahake (diwalik).

ungking :

êngg. kn. ak gêlut.

ungkul :

kn kumudu luwih karo pêpadhane; di-[x]-i: dilangkahi (dumunung ing sadhuwure), diluwihi (dhuwure, kèhe lsp).

ungkur :

, sa-[x]-e n. sapêngkêripun k sawise mangkat lunga (ent. sawise mati); di-[x]-i n. (dipunpêngkêri k): ora diarêpake; di-[x]-ake: 1 didokok ing saburine, ora diarêpake; 2 ditrap (didokok lsp) mungkur; 3 ent. disingkur, diêmohi; [x]-[x]-an: 1 padha dene mungkur (ora arêp-arêpan); 2 pêpisahan ênggone mlaku (padha mlaku kosok balèn ênêre); kc. mungkur, pungkur.

ungkrag-ungkrêg :

pc. obah ora bisa mlêbu ora bisa mêtu.

(ungkrah) :

di-[x]-[x] kn. ak dijupuki nganti pating blengkrah; kc. ongkrah.

(ungkrêd) :

di-[x] kn 1 diêlongi dawane; 2 dikurangi; kc. mungkrêd.

(ungkrêg) :

di-[x]-[x] pc diungkêk-ungkêk.

ungup :

kn. ak mêncungul sathithik; [x]-[x], [x]-an ak: kang dadi pêpucuking bab lsp. kang katon, usul kang dicungulake; kc. mungup.

(ungsêb) :

di-[x]-[x]-ake kn raine digangsur-gangsurake ing lêmah; kc. kongsêb.

(ungsêd) :

di-[x] kn. ak 1 diudi bangêt bisane nggayuh (ngèlmu lsp); 2 dijaluk kanthi adrêng.

(ungsêl) :

di-[x]-[x] kn didrêsêli sarta disrondholi ing êndhas; di-[x]-[x]-ake pc: dijaluk-jalukake supaya bisa olèh pagwean[7] (pangkat lsp).

(ungsêng) :

: di-[x]-ake kn. ak diubêngake ngganjrêt; kc. mungsêr.

(ungsi) :

ng-[x] kn lunga nyingkiri bêbaya (banjir lsp); ng-[x] urip(-pangan) ak: lunga golèk panguripan (pangan); diungsèkake: digawa (diajak) ngungsi.

(ungsil) :

di-[x]-[x]-ake kn dijaluk-jalukake supaya bisa olèh pagawean (pangkat lsp); kc. usil.

(ungsir) :

di-[x] kw dioyak têrus, digusah; kc. usir.

ungsum :

kn 1 lagi mangsa akèh-akèhe (wowohan, lêlara lsp); 2 êngg. k. taun; [x]-[x]-an: mangsan; kc. usum.

upa :

kn las-lasaning sêga; di-[x]: ditèmplèkake nganggo upa; di-[x]-[x] êngg: didulang saka sathithik (bocah cilik).

--- 444 ---

upaboga ~ upsir.

upaboga :

(S) kw kanikmatan, pangan; ng-[x]: golèk pangan.

(upadamêl) :

k upagawe.

upadana :

kw. ak pêparing, pawèwèh.

(upadi) :

di-[x] kw digolèki.

(upados) :

ng-[x] k. ak golèk; dipun-[x]-i k. ak: digolèki; kc. upadi, pados.

upadrawa :

(S) kw kasusahan, kasangsaran, wêwêlak; di-[x]: disiksa, kêna ing wêwêlak (kasusahan).

upajati :

(S) kw. ak ar. têmbang gêdhe.

upajiwa :

(S) kw. ak pangan, rêjêki; ng-[x]: golèk rêjêki (nyambut gawe); pang-[x]: saranane olèh rêjêki (panggawean lsp).

upajiwana :

(S) kw. ak rêjêki, pangan.

(upagawe) :

di-[x] n. dipunupadamêl k. ak: digarap, diupakara.

upah :

êngg opah.

upaya :

(ut. sandi [x]) (S) kw krenah, reka, paeka, sarana; di-[x]: 1 ak. dikrenah, direkani, diapusi; 2 digolèki.

upaka :

kw. ak kali.

upakara :

(S) kw. ak 1 rêrênggan kang adi-adi; 2 panggawe (panindak) kang bêcik; di-[x]: 1 ak. dirêrêngga kang bêcik; 2 digarap (ditandangi) kalawan bêcik (mayit, wong lara lsp), diopèni kanthi têmên-têmên (têtanduran, omah lsp).

(upakarya) :

di-[x] kw diupakara, diupagawe.

upakarti :

kw pacawisan (rêrênggan, prabot-prabot lsp).

(upakat) :

di-[x]-i êngg. pc dimupakati.

(upakawis) :

k. ak upakara.

upakyana :

(S) kw. ak crita, dongèng.

upaksama :

(S) kw. ak apura, di-[x] ak: diapura.

upaksi :

atur [x] kw awèh wêruh, ngandhani.

upala :

(S) kw. ak watu.

upalabi :

(S) kw. ak pênêmu, pangrêti, pangrasa.

upalamba :

(S) kw. ak kêturutan, kasêmbadan.

upama :

n. upami k 1 (ut. sandi [x] kw) têtêmbungan lsp. kang minangka pêpindhan; 2 tuladha kang dianggo nggamblangake; 3 (ut. sa-[x], [x]-ne) mungguha, mênawa kaya (kêlakona) ... mêngkono; tanpa [x] br: ora ana sing madhani; upamane: kang dianggo tuladha kayata ...; diupamakake: dipadhakake kaya dene ...

upaos :

k. ak supata.

upapanji :

kn. ak têmbung kang purwane mawa sandhangan pêpêt diringkês sarana karangkêp karo wanda candhake. kyt [...][8]

upapati :

(S) kw. ak jêksa; ang-[x] ak: mulang.

uparêngga :

kw rêrênggan, pêpajangan; di-[x]: dirêngga, dipajang, dipacak.

upas :

I kn wisa, racun; di-[x]-i: diwisani, diracun. II kn: 1 batur kang dianggo kongkonan (ing kantor-kantor lsp); 2 pulisi agèn.

upasadana :

(S) kw. ak pakurmatan, panyuba-nyuba.

upasaka :

(S) kw. ak calon pandhita Buda.

upasama :

(S) kw. ak: sabar sarèh, lêmbah manah.

upasanta :

(S) kw. ak: sabar sarèh, lêmbah manah; ng-[x] ak: nglipur, ngrêrapu.

upasantwa :

(S) kw. ak panglipur.

upasaraya :

kw. ak kc.upasraya.

upas dinar :

kn. ak pulisi kang mênganggo cara saradhadhu.

upas gêlap :

kn. ak pulisi kapêtêngan (rêsisir).

upasuba :

(S) kw. ak rêrênggan lan pakurmatan; di-[x]: disuba-suba, dirêngga-rêngga.

upas-pos :

kn palayangan ing kantor pos.

upasraya :

(S) kw. ak njaluk tulung (bantu).

upata :

kn. ak supata.

upat-upat :

I kn talining pêcut (sambuk). II êngg. kn ipat-ipat ora bakal nindakake (nglakoni).

upacantên :

êngg. k upacara.

upacara :

kn barang-barang kang kalêbu ampilan kêprabon (kyt. wadhah kinang, banyak dhalang, sawung-galing lsp); 2 pasamuwan dhinês ing nalikane ngêpyakake jumênêngan bupati lsp.

upawada :

(S) kw. ak pisrêngên, panyampah.

upawasa :

(S) kw. ak pasa.

upèksa :

(S) kw. ak wêruh, paniti priksa, pangêrti; di-[c] ak: dititi-priksa, disumurupi.

upèksi :

kw wêruh; kc. upèksa.

upêkti :

kw bulu-bêkti; kc. upêti.

upênur :

êngg. kn gupênur.

upêrklaring :

êngg. kn. ak 1 katêrangan (ing prakara); 2 prosès-pêrbal; kc. pêrklaring.

upêt :

kn iratan mancung (disulêd pucuke dianggo nyunyukan rokok lsp).

upêti :

(S) kw 1 ak. pamêtu, wulu-wêtu; 2 pisungsung marang ratu minangka pajêg, bulu-bêkti.

upêtya :

br upêti.

upih :

kn clumpringan bongkok godhong jambe (sok dianggo mbêbuntêl lsp).

upiksa :

kw wêruh; kc. upèksa.

upil :

kn umbêl garing, angus ing diyan sinthir; di-[x](-i): 1 dilèlèti upil; 2 êngg. dipipili (tmr. jagung); 3 êngg. diopèli (tmr. cènggèr).

upyêk :

(-upyêkan) kn rame padha omong (marga kelangan lsp).

uplik :

êngg. pc diyan sinthir.

upmandhor :

êngg. kn lêlurahing mandhor.

uput-uput :

(-jêput) êngg. kn. ak esuk umun-umun; kc. umun-umun.

(uprêt) :

di-[x]-[x] kn diubêr-ubêr, mênyang ing êndi-êndi dioyak.

upruk :

êngg. ks palanyahan.

upsêkodhur :

(W) kn 1 dipanggul ing pundhak (bêdhil, aba prajurit Jawa); 2 pc. baris; 3 pc. dolanan cara saradhadhu.

upsindêr :

(W) kn. ak sindêr.

upsinêr :

(S) kn. ak juru mriksa pamulangan.

upsir :

(W) kn ar. pêpangkatan ing saradhadhu.

--- 445 ---

ura ~ urug.

ura :

I kn 1 ak. wudhar (ora kêmpêl, ora rumakêt); 2 ak. padha lunga sumêbar (tmr. manuk, iwak loh lsp); 3 êngg. ngambra-ambra (lêlara lsp); 4 ora dadi, bubar (tmr. rêrêmbugan, prakaran) 5 br. gorèh, ora têtêp (tmr. ati); di-[x](-[x]) ak: diudhar-udhar, ora dikêmpêlake (ora dirakêtake); kc. uran-uran. II [x]-[x] kn: têtêmbungan sêru (têtêmbungane mung apalan bae); diuran-urani, diurak-urakake: diênêng-ênêngi (dibêbungah atine) sarana ura-ura (tmr. bocah cilik lsp). III [x]-[x] êngg. ak: tali ut. wêsi kanggo ngêrut blandar lsp.

urab :

kn. ak campur, carub; di-[x] ak: dicampur, dicarub karo (kêmbang, parudan krambil lsp); (cangkême) [x]-[x]-an: ngunèk-unèkake nganggo têtêmbungan kang saru-saru.

urab-sari :

kw kêmbang campur-bawur.

(urag) :

ng-[x] kn mati tuwa (tmr. têtuwuhan, kewan); di-[x]-ake ak: diingu nganti mati tuwa.

uragapati :

(S) kw. ak ratuning ula.

urahan :

kn. ak padha nywara rame; kc. wurahan.

urak :

I kn. ak layang dhawuh bab giliran caos, tungguk lsp. (lmr. diwadhahi ing bumbung cilik ditampakake marang wong kang kêdhongan tampa); kêtiban [x] ak: 1 tampa urak; 2 pc. kêdhongan, tampa giliran. II di-[x]-[x] êngg.kn: dikon lunga, ditundhung-tundhung nganggo diujar-ujari; (wong) [x]-an: wong kang ora karuwan padunungane (pagaweane).

uraka :

kw. ak pasuguh, suguhan; di-[x] kw. ak: disuguh.

urak-arik :

êngg. pc cokèr-cokèr, nulis (pating clokèr); kc. urik.

uran-uran :

kn 1 ora kêmpêl, ora krakêt (tmr. kêtan lsp); 2 têmbang kang dianggo ura-ura; kc. ura.

urang :

kn ar. kewan gêgêlitan kalêbu bngs. yuyu; [x]-[x]-an: ar. manuk.

urang-ayu :

kn. ak ar. wanguning suwêng.

urang-utan :

kn. ak ar. kewan bngs. kêthèk gêdhe; kc. rangutan.

urat :

I êngg. kn 1 bayu ut. otot kang lêmbut; 2 pc. sêrating daging [x] gêtih-([x] rah k): bayu dalan gêtih. II (A) kn. ak: palanangan ut. pawadonan. III di-[x](-i) êngg: dibage manèh (tmr. sawah ing padesan).

urdah :

kn. ak sapa kuwi! (dianggo nyapa ing wayah bêngi); di-[x] pc. ak: disênggrang, digêrtak.

urdênas :

(W) kn utusan (abdi-dalêm dianggo kongkonan).

urdi :

kn. ak dhawuh, palilah.

ure :

mas[x] kn mas lêmbut (durung diluluh); di-[x] br: 1 diudhar(-i), dijlèntrèhake; 2 ora digêlung (tmr. rambut); kc. ore.

urèn :

êngg. ak wulèn.

urèt :

kn ar. kewan saèm. sèt gêdhe (calon dadi kuwangwung lsp).

urêg :

kn. ak gègèr arame; kc. orêg.

urêk :

I di-[x]-[x](-i) kn diuthêk-uthêk nganggo driji (arêp dikêruki lsp, tmr. bolongan). II kw. ak uyêk-uyêkan (tmr. kêrêngan lsp).

(urêng) :

I ng-[x] êngg. kn katon bolong jêro (tmr. gudhig lsp). II di-[x](-i) êngg. kn: dibolong saka sathithik (tmr. kayu ut. wit-witan kang mêntas dibabadi); kc. murêng. III [x]-[x] êngg. kn: ar. gêgrêmêt sok ana ing pêlêm.

urik :

I kn ar. pirantining mranggi dianggo ngurêki lsp; di-[x]-i: 1 dikrowoki (diurêki lsp) nganggo urik; 2 dicuthiki (dirêsiki) tmr. bêdudan. II (ut. urik klèlèt candu tike) pc: ora barès (tmr. main, dolanan lsp); di-[x]-i pc: diakali (sarana nyimpang pranatan tmr. main lsp).

(uring) :

di-[x]-[x] kn tansah disrêngêni; kc. muring.

urip :

n. gêsang k 1 (sugêng ki) kadunungan kaanan bisa mobah-mosik, mundhak gêdhe lsp. (tmr. kewan, manungsa, têtuwuhan); 2 kaanan bisa mobah-mosik, mundhak gêdhe lsp; 3 ent. bisa mlaku (tmr. main), bisa lêstari (tmr. bakulan lsp), bisa pêcah nalare (tmr. pikiran), ora mandhêg (tmr. jam, mêsin lsp), lêstari murub (tmr. gêni lsp); 4 nyawa; 5 kaya têmênan (tmr. gambaran, dongèng lsp), isih tumindak (tmr. kagunan, tata-cara lsp); urip-urip kn: ar. lêlawuhan (sing diolah iwak lele); di-[x]-[x] (dipun-gêgêsang k); diopèni lsp. armih lêstari urip; di-[x]-i: 1 dipitulungi lsp. supaya urip; 2 ora sida dipatèni; [x]-an: gampang uripe; [x]-[x]-an: 1 mung waton urip (kaya dene wis mati); 2 dipêndhêm, lsp. nalikane isih urip; pang-[x]-an: 1 kang njalari bisa urip; 2 pangupajiwa; kc. koripan.

(urit) :

di-[x](-i) kn didhêdhêr sarana diceblokake sawulène (tmr. wiji pari); [x]-an: 1 dhêdhêran wiji pari sing wis thukul; 2 calon êndhog sing isih ana ing jêroan tmr. pitik lsp. (uga wiji kang bakal dadi kewan lsp).

urmat :

kn 1 (solah tingkah lsp) kang dianggo nglairake tandha pangaji-aji; di-[x]-i: diajèni kanthi urmat; ka-[x]-an: 1 br. diurmati; 2 pangaji-aji, panyungga-nyungga; 3 ajining dhiri; kc. kurmat.

urna :

(S) kw. ak makutha, tulban.

uru :

(S) kw. ak pupu.

urub :

I kn gêbyaring gêni; [x]-[x]: 1 kayu lsp. kang dianggo dadèk gêni; 2 ak. bêbuka, pêpucuk (usul); di-[x]-ake: didamoni lsp. supaya murub; kc. murub. II di-[x]-i êngg. pc: dilurubi.

urud :

kw lorod, suda, undur; kc. korud, murud.

urug :

kn 1 (ut. [x]-[x]) ak. lêmah lsp. kang dianggo ngrata lêgokan; 2 êngg. imbuh (tmr. mêmangan); sêkul [x] pr: wèwèh lsp. sing ora ana gunane (muspra); di-[x](-[x]-i): disoki lêmah lsp. (tmr. lêgokan, jugangan lsp), diwrata sarana disoki ing lêmah lsp. (tmr. dalan lsp); di-[x]-i: diurug ing lêmah lsp; 2 êngg. diimbuhi (tmr. mêmangan); 3 ak. dirobi ing gunêm lsp; kc. korugan.

--- 446 ---

uruh ~ usur.

uruh :

kn. ak umpluking banyu (kang rêgêd); [x]-[x](-an): ilèn-ilèn banyu (kalenan) ing nalikane mêntas udan (ngèlèkake rêrêgêd); kc. muruh, wuruh.

uruk :

êngg. kn. ak wuruk; [x]-[x] êngg: gumantung marang; di-[x] êngg. ak: diwulang; kc. wuruk.

urun :

kn awèh panjurung (pasumbang); [x] lanang(-wadon): ngudhokake pangantèn lanang (wadon) tmr. wong besanan; [x] rêmbug: mèlu ngusulake rêmbug, ngudhoni rêmbug; di-[x]-i: diwènèhi panjurung (pasumbang): di-[x]-ake: dianggo urun.

urung :

I êngg. pc durung. II kn: 1 ulês bantal lsp; 2 awak-awaking kêndhang, trêbang lsp; 3 bumbungan garan bêdudan; [x]-[x]: trowongan sajroning lêmah (dalan banyu), bumbungan wêsi lsp. sing dipêndhêm (dalan banyu lsp); di-[x]-[x]: 1 ak. ditrapi urung-urung; 2 diiringake sarana dijajari kiwa têngên (rong larik).

urungan :

kn dina sanga-wara kang katêlu.

urup :

I kn 1 ak. padha ajine (tmr. ijol-ijolan); 2 êngg. sumbut, murwat (karo rêkasane lsp); tanpa [x] br: tanpa sêmbulih, ora ana pulihane; [x]-[x]: 1 ak. liron, ijol-ijolan; 2 ak. midêr-midêr buruh pijêt; di-[x]-i: diijoli ing barang kang ajine padha, dituku (dibayar lsp) sarana barang (ora nganggo dhuwit); di-[x]-ake: diijolake barang liya; [x]-[x]-an: dol tinuku sarana ijol-ijolan barang (ora nganggo dhuwit); kc. kurup, korup. II (A) kn. ak: aksara (Arab).

urus :

I ora [x] n. botên [x] k: ora miturut pranatan kang bêcik (ninggal tata-krama, tanpa suba-sita); di-[x]: digênahake sarta dititi-priksa (tmr. prakara), ditindakake miturut pranatane (tmr. pakumpulan, padagangan lsp); [x]-an: 1 pangrêmbug, paniti-priksa (babagan prakara); 2 caraning panindak (tmr. pakumpulan lsp); 3 prakara lsp. kang diurus; ora [x]-an karo pc: ora rêmbugan karo. II [x]-[x] kn: (ngombe) jamu kang marakake rêsik marang wêtêng; di-[x]-[x]-i: diombèni urus-urus; kc. murus.

urut :

kn 1 runtut, turut; 2 (ut. [x] kacang, [x]-[x]-an) jèjèr ngarêp buri lêlarikan; 3 gilir gumanti kalawan ajêg (tumruntun); 4 (ut. sa-[x]-e) liwat ing sadawane, up. [x]-dalan gêdhe: di-[x]: 1 diambah (diliwati, diampiri lsp) gênti-gênti saka siji; 2 (ut. di-[x]-ake) ditata (dicritakake lsp) urut-urutan; 3 (ut. di-[x]-i) ditêkêm (dijapit lsp) banjur ditlusurake supaya padha pêthil ut. pisah (tmr. godhong, sate lsp); 4 (ut. di-[x]-[x]) diginda ki. dipijêti sarana ditlusur-tlusur.

usada, usadi :

(S) kw tamba, jamu; diusadani ditambani.

usah :

ora [x] pc ora susah.

usaha :

êngg. kn pangudi.

usak-usêk :

pc 1 katêrangan swaraning wong mbusêk; 2 krusak-krusêk; 3 usrak-usrêk; kc. usêk.

usalli :

(A) kn (maca [x]) ngucapake donga sing têgêse: niyat ingsun arêp (wulu, sêmbahyang lsp).

usan :

êngg. kn lèrèn (ênggone nyambut-gawe); kc. wisan.

usana :

kw 1 kuna, jaman biyèn; 2 wasana, wusana.

usap :

ut. [x]-[x] kn. ak apa-apa kang dianggo ngêlap (kc. kacu lsp); [x]-[x]: ngulapi lambe lsp. nganggo tangan lsp; di-[x](-[x]-i): 1 digosokake ing rai lsp; 2 diulapi, dirêsiki; di-[x]([x])-ake: digosok-gosokake ing, dilèlètake ing, kalah, (kacèk) sa-[x]: mèh padha; [x]-[x]-an êngg: untap-untapan (mèh padha).

usap-tangan :

êngg. kn kacu.

usar :

I êngg. kn 1 jêgul lsp. kang dianggo nglèlètake lênga lsp; 2 lênga (mêrtega lsp) kang diwratakake ing wajan lsp, ragi dianggo gawe tempe; di-[x]([x])-i: dilèlèti lan diwratakake ing lumahe; kc. osèr. II (W) kn: prajurit jêjaranan.

usar-usir :

kn. ak pulisi sandi (rêsisir).

usêg :

êngg kc. usêk.

usêk :

I ut. [x]-[x] kn (linggih lsp) bola-bali mingsêd; [x]-[x]-an pc: uyêk-uyêkan. II di-[x](-[x]) kn: dicêcêk lan digosokake (tmr. têgêsan rokok lsp.

(usêl) :

di-[x]-[x](-ake) kn. ak diungsêl-ungsêl(-ake).

usên :

jk rikat, gancang.

(usêng) :

[x]-[x] kn 1 lênga lsp. diusarake ing wajan; 2 (irêng [x]-[x]) irêng bangêt; kc. ungsêng, mungsêng.

(usêr) :

di-[x]-[x]-ake kn. ak diubêngake ngganjrêt; kc. ungsêr, mungsêr.

(usi) :

di-[x] kw. ak dioyak.

usik :

kn watu dianggo nggosok jobin, piranti dianggo ngêlus; di-[x]: digosok supaya alus (tmr. jobin lsp).

usil :

ut. [x]-[x] kn tansah polah (ora antêng); di-[x]-[x] ak: diungsil-ungsil; di-[x]-[x]-ake: diungsil-ungsilake; kc. ungsil.

usim :

êngg. kn ungsum.

(usir) :

di-[x] kn 1 êngg. ditundhung, digusah, dikon lunga; 2 br. dioyak têrus (prajurit pêrang).

usna :

(S) kw. ak panas.

usnisa :

(S) kw. ak ikêt, tulban.

usu :

kn. ak wusu (piranti ngrêsiki kapuk).

(usug) :

di-[x] kn 1 ak. diparêmi (sabakdane dipijêti); 2 dijupuki (tmr. keceran bêras).

usuk :

kn kayu (pring) iga-iganing payon.

usul :

(A) kn 1 ak. asal, mula-buka, kawitan; 2 rêmbug (panêmu, panjaluk) kang diwahyakake (ing pakumpulan, srasehan lsp); 3 (duwe [x]) duwe rêmbug (panêmu, panjaluk) kang diwahyakake (ing pakumpulan lsp); di-[x]-ake: ditawakake marang pakumpulan lsp. (tmr. panêmu lsp); kc. asal.

usuludin :

(A) kn (kitab) piwulang babagan pangandêl (Islam).

usum :

êngg. kn lagi mangsa nêdhêng-nêdhênge akèh wowohan, lêlara lsp; kc. ungsum.

(usung) :

[x]-[x] kn nggêgawa apa-apa sing abot (ngalih omah lsp); di-[x]: digawa ngalih (bêbarêngan wong akèh).

usur :

(A) kn. ak dhuwit katur marang

--- 447 ---

usus ~ uthik.

dhêdhuwuran (tmr. prakaran lsp); kc. pausur.

usus :

kn 1 dalaning pangan saka wadhuk mênyang jubur; 2 ([x] êmbing-êmbing) dalan pangan mênyang pusêring jabang bayi saka êmbing-êmbing; 3 pc. ak. watêk (ati); mbalung [x] pc: kêndho kêncêng karêpe; dawa [x]-e pc: sabar; cêndhak [x]-e pc: gampang nêpsune; [x]-[x] êngg. ak: kolor, angkin.

usrêg :

kn tansah polah arame (dening kurang jênjêm); [x]-[x]-an: ora têntrêm, gegeran.

uswasa, usyasa :

(S) kw napas, ambêkan.

ustra :

(S) kw. ak unta.

utah :

êngg. kn. wutah; [x]-[x]-an: 1 pangan lsp. sing bali (saka ing cangkêm); 2 pc. panêmu lsp. sing wis ditampik; kc. mutah, wutah.

utak :

êngg. kn isèn-isèning êndhas kang dadi klumpukaning sarap-sarap pangrasa lsp; kc. utêk.

utama :

(S) 1 kw. bêcik, linuwih; 2 n. utami k. luwih dening bêcik (tmr. bêbudèn, watak lsp); utamane: prayogane, bêcike.

utamangga :

(S) kw êndhas.

utami :

k utama.

utang :

n: 1 (sambutan k) dhuwit silihan; 2 (nyambut k.) nyilih dhuwit (barang) ênggone nyauri lmr. nganggo anakan; 3 kn. ent. duwe kawajiban malês (marga dibêciki lsp); [x] lara nyaur lara. [x] pati nyaur pati: bakal diwalês ing samurwate; di-[x]-i (dipunsambuti k): disilihi dhuwit; [x]-an: 1 kn. sênêng utang; 2 (sambutan k) olèhe utang; kc. potang.

utang budi :

kn. ak utang kabêcikan (duwe wajib malês bêcik marga wis dibêciki).

utang-apiutang :

n. sambut-apisambut k. ak padha dene utang, babagan utang-utangan.

utang-(k)apipotang :

n. sambut-kapisambut(-sinambut) k. ak utang-utangan; kc. utang-apiutang.

utang-ulang :

pc lunga-lunga golèk panguripan (njêjaluk pitulungan); kc. ulang-ulang.

utang urip :

kn. ak duwe wajib malês bêcik marga wis diuripi.

utang pati :

kn agawe patining liyan (dosa pati).

utara :

I n. utawis k. pc antara, watara. II (S) kw: 1 lor; 2 kiwa. III diutarakake êngg. ak: diandharake, dicritakake.

utawa :

n. utawi k têmbung panggandhèng kang mratelakake yèn: 1 kaanan (panindak lsp) siji lan sijine padha; 2 yèn ora siji iya sijine.

utawaha :

(S) kw. ak: gêni.

utawi :

k utawa.

utawis :

k utara; kc. untara, watara.

utêk :

kn 1 isèn-isèning êndhas kang dadi klumpukaning sarap-sarap pangrasa lsp; 2 ks. pikiran.

(utêr) :

di-[x] kn 1 ak. diiris (digunting) kawangun bundêr (tmr. godhong gêdhang sing arêp dianggo lambaran panganan lsp); 2 dibêdhol dikatutake salêmahe banjur ditandur manèh (diêlih); kc. putêr.

(util) :

di-[x] êngg. kn dicolong sarana dilimpe (tmr. dhuwit, dadanan[9] lsp sing dianggo, dagangan sing diadhêp ut. diidêrake).

(utu) :

ng-[x] êngg. pc 1 mlaku rikat tanpa ngingêtake kiwa têngên; 2 ngamuk, ngiwut.

utuh, utoh :

êngg. pc wutuh.

utun :

êngg. pc wutun, yutun.

(utus) :

di-[x] ki dikongkon: [x]-an: 1 ki. kongkonan; 2 br. kongkonaning Allah; 3 kn. kongkonaning nêgara (pakumpulan lsp), kang dadi wêwakil.

utpala :

(S) kw. ak trate biru.

utri :

kn 1 ar. pari; 2 ar. panganan.

utsaha :

(S) jk ngêtog karosan, panjangka, pangarah, pangudi.

(ucal) :

dipun-[x] êngg. k 1 diolah; 2 diwulang; dipun-[x]-i êngg. k: diulati (digolèki).

ucap :

kn 1 wêtuning gunêm; 2 êngg. ak. kandha, ujar; ng-[x]: clathu, gunêman; di-[x]-[x]-i ak: diujar-ujari, diunèk-unèkake; di-[x]-ake: diwêtokake ing gunêm, dikandhakake; [x]-[x]-an: 1 unèn-unèn, saèm. bêbasan; 2 (dadi -)[10] tansah dirasani ing akèh; kc. kocap, pocap.

ucapên :

kw. ak kacarita.

ucarana :

(S) kw. ak: 1 kandha, gunêm, crita; 2 rêrênggan; mang-[x] kw. ak: 1 ngandhakake, nyritakake, clathu; 2 ngrêngga, ngrumpaka.

(ucêk) :

di-[x](-[x]) kn 1 dipênêt-pênêt ing driji (tmr. mata); 2 dirêmêt-rêmêt sarta digosok-gosokake (tmr. wasuhan lsp); 3 pc. tansah disrêngêni.

(ucêl) :

di-[x]-[x] kn tansah dicêkêl lan diuwêd-uwêd.

ucêng :

êngg. kn 1 ar. iwak loh; 2 ar. punggawa desa kang ngawat-awati pangêduming banyu; 3 lêlurahing dhukuh; 4 kêmbang mlinjo.

ucêng-ucêng :

kn sumbuning diyan sinthir (mrêcon).

(ucik) :

di-[x](-[x]) kn dielingake sarta dijaluk (tmr. kasaguhan, wêwênang lsp).

uci-uci :

kn ar. lêlara ing kulit (mlêmpung ing jêro ana isine).

ucul :

kn 1 uwal lan lunga (saka ing kurungan, cêncangan lsp); di-[x]-i: diudhari sarta diuwalake (tmr. tali, bêbandan, buntêlan lsp); di-[x]-ake: dimêrdikakake saka ing bêbandan, kurungan, cêncangan lsp; kc. cul, cucul.

ucus :

êngg. kn usus.

(ucut) :

di-[x] êngg. kn diuthut, dilolosi.

uthak-uthêk :

pc udhak-udhêk; diuthak-uthêk pc: didumak-dumuk nganggo driji; kc. uthêk.

(uthêk) :

di-[x]-[x] kn didumuk-dumuk nganggo driji.

uthêl-uthêl :

kn cêndhak umpêg-umpêg.

uthêm-uthêm :

êngg. pc katon kêpu (tmr. rai), katon njêbobog (tmr. ikêt-ikêtan).

uthêng-uthêng :

êngg. kn upêt.

uthi :

kn tansah tumandang ing gawe (nyênyêkêl lsp).

uthik :

kn (ut. [x] pêdhang) anggar; di-[x]-[x]: 1 êngg. diulik-ulik (tmr. rambut lsp);

--- 448 ---

uthil ~ obat.

2 didumuk diobah-obahake nganggo driji; 3 pc. dibêbeda.

uthil :

êngg. kn eman-eman bangêt (ênggone cucul dhuwit); kc. cêthil.

uthuk-uthuk :

I êngg. kn bngs. pêthèn cilik; 2 celengan; di-[x] êngg: diopèni (dirumati) kalawan prêmati. II esuk [x] pc: esuk bangêt.

(uthun) :

di-[x]-[x] kn diugung sarta diêmi-êmi.

uthut :

pc mêsthi bakal, up. [x] mênang; ana [x]-e pc: ana pangarêp-arêpe bakal; di-[x](-i) kn: 1 dibêsèt (dilolosi) godhonge kang katut ing wulèn (tmr. pari); 2 dicolong dipêthiki (pari ing sawah); 3 diiyat, dibukak sathithik (tmr. kêrtu, uga ent.).

uwa :

I kn sêdulure tuwa bapa ut. biyung. II kn: wilanganing pari (5 sangga). III diuwakake ak: 1 êngg. ditogake bae; 2 dilêmparakake, ora digarap (pagawean lsp). IV (sênjata [x]) kw. ak: walat, wêwalak.

uwab :

êngg. kn kukus (ing banyu kêpanasan lsp); ng-[x]: mêtu uwabe.

uwak :

kn sêdulure tuwa bapa ut. biyung; kc. uwa.

uwal :

kn pêthal (ucul) saka; di-[x]-ake: dipêthak (dipisah) saka ing.

uwan :

kn rambut kang wis putih; [x]-ên: duwe uwan.

uwang :

I kn balung sangisoring pipi; kc. wang. II kn: 1 pc. dhuwit; 2 10 dhuwit (8½ sèn); kc. wang.

uwangan :

êngg. kn suwangan.

uwa-uwa :

kn wawa.

(uwar) :

di-[x]-[x]-ake êngg. kn diwarak-warakake, diundhangake.

uwas :

kn samar, sumêlang; kc. waswas.

uwat :

I kn ngêdên ing nalikane arêp nglairake bayi; sa-[x] pc: sanalika iku. II [x]-[x] kn: kang dianggo pikukuh; kc. kuwat.

(uwèh) :

di-[x]-i pc diwèhi; kc. wèh, wènèh.

(uwèk) :

I di-[x] êngg diwèhi. II di-[x]-[x] êngg. pc: disuwèk-suwèk.

(uwèn) :

di-[x] êngg diwèhi. II sa-[x]-[x] êngg. pc: suwe bangêt.

(uwèt) :

di-[x]-[x] kn dianggo saka sathithik supaya awèt; kc. wèt.

uwêd :

kn 1 êngg. bolah; 2 tali kang dianggo ngubêngake gangsingan; 3 ak. tansah tumandang ing gawe, uthi; di-[x](-[x]): dicêkêl lan diêlus êlus (lmr. gêmak lsp); di-[x]-i: ditalèni (tmr. gangsingan kang arêp diubêngake).

(uwêk) :

di-[x]-[x] êngg. pc diulêg-ulêg, diuthêk-uthêk.

uwêl :

I kn kêndhangan wadhah bayi. II di-[x]-[x] kn: diuwêl-uwêl (dluwang, sandhangan lsp); [x]-[x]-an: untêl-untêlan, pating kruwêl; kc. kuwêl, kruwêl.

uwêr :

kn 1 gulungan suwiran janur (godhong gêdhang) dianggo nêsêli lèng pasuwêngan supaya mêlar; 2 êngg. alèn-alèn sanggan ukiran (mêndhak); kc. muwêr.

uwêt :

kn tali gangsingan; kc. uwêd.

uwi :

kn ar. pala kêpêndhêm bngs. gadhung.

(uwik) :

di-[x]-[x] kn 1 dicuwik-cuwik; 2 diuthik-uthik; kc. kuwik, kruwik, cuwik.

(uwil) :

di-[x]-[x] êngg. pc dicuwil-cuwil.

uwis :

ak kc. wis.

uwit :

kn: ak wit.

uwuh :

I kn rêrêgêd awujud godhong lsp; kc. wuh. II di-[x](-[x]) kn. ak: 1 dicêluk; 2 diundang (kanthi swara sêru).

uwuk :

kn. ak wurung, ora dadi; di-[x]-ake: diwurungake, dijugarake; kc. wuk.

(uwul) :

di-[x](-[x])i kn. ak diwuwuhi manèh; kc. wuwul.

(uwung) :

[x]-[x] kn. ak papan kang suwung; kc. awang-awung.[11]

uwur :

i kn 1 ak. apa-apa kang disawur-sawurake; 2 (ut. [x]-[x]) bubukan klêmbak, ratus lsp. dianggo bumbu rokok; 3 ak. nyêbar wiji ing pagagan (têgal); di-[x]-[x]-i: disêbari bêras lsp; di-[x]-[x]-ake: disêbar-sêbarake; kc. wur, wuwur. II [x]-[x] kn: ar. kewan sêgara (wujude kaya têtuwuhan).

uwus :

I ak wis, wus. II kw: ujar, têtêmbungan; di-[x]-[x] kn. ak: disrêngêni; kc. muwus, wuwus.

uwod :

kn. ak oyod; kc. wod.

uwoh :

kn. ak woh, awoh.

uwok :

kn. ak brewok; kc. wok.

uwol :

(W) kn 1 rimong lsp. sing digawe wulu wêdhus; 2 êngg. pc. kamli; 3 subal (ing rambut); kc. wol.

uwong :

n. tiyang k wong.

(uwor) :

di-[x]-ake êngg. ak diworake; kc. wor.

uwos :

k bêras; kc. wos.

uwot :

kn. ak wot; ng-[x]: mlaku ing wot.