71. | Hurufm Deskripsi- Unicode: U+006D Block: Basic Latin Nama: Latin small letter m Huruf: m UTF decimal: 109 HTML decimal: m HTML hex: m US keyboard (Windows): m (Alt 109)
- Transliterasi ke huruf Latin: maGolongan: dêntawyanjana, aksara lambe, aksara irungSebutan: ma nglêgêna
Fonetis
-
mbu/ [mabur]: mabUr
sumu/ [sumur]: sumUr
alm\ [alam]: alam
mXbu [malêbu]: mal|bu
men= [mênang]: m|naG
a[mBonDn\ [ambondhan]: ambonDan
mtSW [matswa]: matswO
mt [mata]: mOtO
Penerapan
- Contoh umum: mbu/ [mabur]: skWi[sS[anÒ|kM=sn\mnukÖlu=k[ambu/duwu/ [Sakwise entuk mangsan, manuk wulung kae mabur dhuwur].
- Contoh umum: sumu/ [sumur]: [y[nM=osketigkysaiki,bvu[nsumu/pdast\ [Yèn măngsa kêtiga kaya saiki, banyune sumur padha asat].
- Contoh umum: alm\ [alam]: almLnSaisi[naikifititha[k[fni=&usTik=makuws [Alam lan saisine iki dititahake dening Gusti Kang Maha Kuwasa].
- Paribasan: mXbu [malêbu]: sulu=mXbuai=geni [sulung malêbu ing gêni]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Paribasan: men= [mênang]: klhcckMen=cck\ [kalah cacak mênang cacak]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Paribasan: a[mBonDn\ [ambondhan]: a[mBonDnTnPrtu [ambondhan tanpa ratu]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Wangsalan: mtSWg_mu=gi=jhnwi [matswa gêng mungging jahnawi] = pp/ [papar]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 36.
- Wangsalan: aymPilekLrmt [ayam pilêk lara mata] = piXxn\ [pilêrên]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 16.
- Macapat (Pucung): ¥m/mlmun\ m/sufiaut[m=[zlí, m/g[n[kotmn\ [mo[motK[motSepenPm]ih, m]ihwifftnSm/al[mMlm. [marma lamun marsudi utamèng ngèlmu | margane kotaman | momot kamot sêpên pamrih | mrih widada tan samar alame lama ||]. Sumber: 'Caraka Wêdhar: Sinawung sêkar Pucung', Saraya, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Jul-1930, hlm. 893-4.
- Macapat (Gambuh): m/m[nvmutVmut\ m/gtnShamu=tumutÒ|mut\ m/sufiym=[ko[nom=[kk=xmit\ m/[lokNm]ihnikM[tHmut\ m/tplnHi=k=a[mot\, [marmane nyamut-nyamut | marga tansah amung tumut-tumut | marsudia mangkono mangke kang rêmit | marlokna mrih nikmat emut | martapa lan ingkang amot ||]. Sumber: 'Kaurutakên Carakan Supados Gampil: Gambuh', Ki Gambuh, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Sep-1928, hlm. 1271.
- Macapat (Dhandhanggula): li/ae[mo[mo[q[q[kQkMmi, mirikFÍmmtk=tumm, mamen_ae[mohr[m, [mlikMiluktemu, mul=murukM/mmu=smi, mituau[kom[kom, mwzesSi=semu, mulz=khk=autm, mrnemumupu=xmmmu=f/mi, miturutM`ihkt]im. [lir êmo mo thèthèk thèk mami | mirik dêrma mata kang tumama | maha mênêng êmoh rame | melik milu katêmu | mulang muruk marma mung sami | mituhu koma-koma | mawa ngêsing sêmu | mula ngangkah kang utama | mara nêmu mupung rêma mamung darmi | miturut mrih katrima ||]. Sumber: 'Dhandhanggula: kaurutakên dêntawyanjananipun', Pun Kridhasarkara', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 6-Okt-1928, hlm. 1383.
- Macapat (Gurisa): mpnMqukHkSrm, mnhmnuhm]ihkt]im, mnwgu=plim/m, mnutBis[kom[kom, mxmFipunFmfm, mr=altnÒ|mm, mlhasihai=ssm, m[afhaimu=sfÍm. [mapan mathuk aksara ma | manah manuh mrih katrima | manawa gung palimarma | manut bisa koma-koma | marêm dipun dama-dama | marang ala tan tumama | malah asih ing sasama | maedahi mung sadêrma ||]. Sumber: 'Gurisa mawi urut dêntawyanjana', Pun Gurisa', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 4-Agu-1928, hlm. 1103.
Keterangan lain
- Watak tiyang: magêlah gila mangigêl gêlunging jagad. Kawidara widadari, samya mangalap. Wong jênêng agsara m [MA], iku agêdhe budine, ajênjêm bèr budine, mantêp ing ngayuda, pikir kumawa angêlun. [Kotoran menjijikkan melilit sanggul jagat. Bangsa bidadari, rakus melahapnya. Penyandang nama beraksara m [MA] ini agung budinya, tenang hatinya, percaya diri dalam peperangan, selalu ingin menjadi penakluk pikiran.] Sumber: Warsadiningrat 1892, hlm. 8-10.
- Wasitabasa: Aksara m [MA], dipun wastani păncabayu, pikajêngipun ingkang sami dipun akên putranipun Bathara Bayu punika gangsal. (1) wanara seta, ingkang nama Kapi Anoman, ing ngriku amratandhani sukcining manah, raksasa ingkang nama Sang Wrêka, ing ngriku amratandhani agadhah ambêk murka kados raksasa, (3) mina ingkang nama Sasatubănda, ing ngriku amratandhani gadhah watak ngayiyit kados mina, (4) janma ingkang nama Sang Bima, ing ngriku mratandhani bilih dados kêkêncênganipun manah kados Arya Bratasena, (5) bangsaning ardi ingkang nama gunung Parasu, ing ngriku amratandhani gadhah watak margêgêk kados rêdi Parasu, mila watak gangsal prakawis wau, yèn awon sakalangkung awon. Yèn pinuju sae sakalangkung saenipun, yèn thukul kêkêncênganing manah inggih sakalangkung mantêp. Gangsal bab wau anglêbêti wêwatêkanipun ingkang katitik coraking karna aksara m [MA]. [Aksara m [MA] dijuluki pancabayu, lima yang diakui sebagai putra Batara Bayu, yakni: (1) kera putih, Kapi Hanuman namanya, suci hati wataknya; (2) raksasa, Sang Wreka namanya, angkara murka wataknya; (3) ikan, Situbanda namanya, halus wataknya; (4) manusia, Sang Bima namanya, teguh hati seperti Arya Bratasena itulah wataknya, serta (5) jenis gunung, Gunung Parasu namanya, diam seperti gunung Parasu itulah wataknya. Kelima perangai itu jika sedang buruk, ya buruk sekali. Jika sedang baik, ya baik sekali. Jika sedang teguh hati, mantab sekali. Semua mewarnai perwatakan yang ditandakan oleh miripnya bentuk telinga dengan aksara m [MA].] Sumber: Wasitabasa, Angabèi IV, c. 1900, hlm. 309-10.
|
72. | HurufM Deskripsi- Unicode: U+004D Block: Basic Latin Nama: Latin capital letter M Huruf: M UTF decimal: 77 HTML decimal: M HTML hex: M US keyboard (Windows): Shift m (Alt 77)
- Transliterasi ke huruf Latin: maGolongan: pasangan dêntawyanjanaSebutan: pasangan ma
Fonetis
-
asMrfn [Asmaradana]: asmOrOdOnO
atM [atma]: atmO
ssMit [sasmita]: sasmitO
Penerapan
- Javaansche Zamenspraken: asMrfn [Asmaradana]: asMrnFnautwiasMrfn,tegesSipun>me[nW[whautwisuks_s_m\ [Asmarandana utawi Asmaradana, têgêsipun rêmên wèwèh utawi suka sêngsêm]. Sumber: Javaansche Zamenspraken, Winter Sr., 1882, hlm. 179.
- Wangsalan: atMfWij$mPni [atma dwija Sampani] = jyf]t [Jayadrata]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 16.
- Wangsalan: ssMitbswils [sasmita basa wilasa] = zsihasih [ngasih-asih]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 26.
|
73. | Hurufí Deskripsi- Unicode: U+00ED Block: Latin-1 Supplement Nama: Latin small letter i with acute Huruf: í UTF decimal: 237 HTML decimal: í HTML hex: í HTML name: í US keyboard (Windows): Alt 0237
- Transliterasi ke huruf Latin: muGolongan: pasangan dêntawyanjana mu dan sandhangan swara sukuSebutan: tidak ada
Fonetis
-
b[boní [babonmu]: babOnmu
arepílih [arêp mulih]: ar|p mulIh
[zlí [ngèlmu]: GElmu
Penerapan
- Wangsalan: kututG|=tutulí/fv [kutut gung tutul murdanya] = f}kuku [drêkuku]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 22.
- Wangsalan: wil=znKin/yaurup\ [wilangan kinarya urup] = [zlí[ptu= [ngèlmu petung]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 29.
|
74. | Hurufg Deskripsi- Unicode: U+0067 Block: Basic Latin Nama: Latin small letter g Huruf: g UTF decimal: 103 HTML decimal: g HTML hex: g US keyboard (Windows): g (Alt 103)
- Transliterasi ke huruf Latin: gaGolongan: dêntawyanjana, aksara gorokanSebutan: ga nglêgêna
Fonetis
-
gdh [gadhah]: gaDah
k[gt\ [kaget]: kagEt
[g]obg\ [grobag]: grobag
kerigG [kêriga]: k|rigO
ae[nDo[g [êndhoge]: |nDOge
jg[fF [jagade]: jagade
genQ [gêntha]: g|nTO
gf [gada]: gOdO
Penerapan
- Contoh umum: gdh [gadhah]: skSmPunNipunÓ|lus\ 6s\6m\A, kulgdhniyt\zLj_zkenÑ|liyhdt_pe/guruwnTi=gi [Saksampunipun lulus SMA, kula gadhah niat nglajêngakên kuliah dhatêng Pêrguruan Tinggi].
- Contoh umum: k[gt\ [kaget]: k=msÑ|k[gtNlikk(zupw/tan[kKnnD=kcilknMau[asuk\ [Kangmasku kagèt nalika krungu pawarta yèn anake nandhang kacilakan mau esuk].
- Contoh umum: [g]obg\ [grobag]: g[nD=wisWezi,k[bhbr=fg=z[nNfiau=gha[kmev=[g]obg\ [Gandhèng wis wêngi, kabèh barang dagangane diunggahake mênyang grobag].
- Paribasan: kerigG [kêriga]: kerigGteknCinDi[lLab= [kêriga têkan cindhile abang]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Paribasan: ae[nDo[g [êndhoge]: avJgkH[kae[nDo[gGsi[bLo[rok\ [anjagakake êndhoge si blorok]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Paribasan: jg[fF [jagade]: rupkJg[fF [rupak jagade]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Wangsalan: genQg_k=mu=gWi=p=gu= [gêntha gêng kang munggwing panggung] = jm\ [jam]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 37.
- Wangsalan: wfe/gu=k=pinDgf [wadêr gung kang pindha gada] = wgl\ [wagal]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 28.
- Macapat (Pucung): ¥gg/gugu/, ggr[nNtekepG|gu/, gyuha[nNwig/, ge/auge/[rtnMligi, ggpGgpGitgittnP][yog. [gagar gugur gêgarane têkêp gugur | gayuhane wigar | gêr-ugêre tan maligi | gagap-gagap gita-gita tan prayoga ||]. Sumber: 'Caraka Wêdhar: Sinawung sêkar Pucung', Saraya, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Jul-1930, hlm. 893-4.
- Macapat (Gambuh): gumu[nMohg[wmesG|l\ gu[gonÒ|[aonG|ru[gogulHgul\ gugul=zenH=gugugIbK=tu=gil\ gu[mo[lËzi=t-sÒ|tu=gul\ gumeX=yWznTi[mo[gol\, [gumun moh gawe mêsgul | gugon-tuhon guru go gul-agul | gêgulangên anggugu gaib kang tunggil | gumolonging tyas têtunggul | gumêlêng ywa nganti mogol ||]. Sumber: 'Kaurutakên Carakan Supados Gampil: Gambuh', Ki Gambuh, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Sep-1928, hlm. 1271.
- Macapat (Dhandhanggula): g}kG`[go[god[godagi, girisZ=[go[go[lkKf-a=g, gngugu/a[ga[g, [a[roha[nFnVg=gu, gugupG|gu[pNorfumugi, ginrisí=gineg, grgrlugu, gusisK[bhgu/su[mËg, gt]tu=gugumunM/gg;mu=mugi, ginul=s/wXg. [grêk grago godha-godha agi | giris nganggo golèk kadya angga | gana gugur age-age | [g]erohan dènnya ganggu | gugup-gugup nora dumugi | ginaris mung ginêga | gara-gara lugu | gusis kabèh gur sumăngga |gatra tunggu gumun marga ga mung mugi | ginulang sarwa lêga ||]. Sumber: 'Dhandhanggula: kaurutakên dêntawyanjananipun', Pun Kridhasarkara', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 6-Okt-1928, hlm. 1384.
- Macapat (Gurisa): gqukGm\bL=akSrg, ggsSn\yWg[wri=g, grisSir t(sTin_g, gd=zní=k=p][yog, gm[nNg_fugfug, gnni=t-sG|=su[mËg, gwt\kLiwt\tL_zi=m/g, ggyuhanHi=suw/g. [gathuk gamblang aksara ga | gagasan ywa gawe ringga | garisira trus tinêngga | gadhangan mung kang prayoga | gamane gêng duga-duga | gananing tyas gung sumăngga | gawat kliwat tlênging marga | gêgayuhan ing suwarga |]. Sumber: 'Gurisa mawi urut dêntawyanjana', Pun Gurisa', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 4-Agu-1928, hlm. 1103.
Keterangan lain
- Watak tiyang: gajah gadhingnya kagiri-giri, mangkrak lir singa nabda, kaduk ing ăndakara. Wong jênêng agsara g [GA], iku sugih nêpsu, kakon atèn panasbaranan, yèn rabi lola salah sawijine. [Gajah bergading besar, amuknya seperti singa mengaum kala diterpa sinar matahari. Penyandang nama beraksara g [GA] ini penuh gejolak nafsu; hatinya yang kaku mudah tersulut; jika menikah, salah satunya akan kehilangan orang tua.] Sumber: Warsadiningrat 1892, hlm. 8-10.
- Wasitabasa: Aksara g [GA], dipun wastani pancatnyana, têgêsipun maras gangsal prakawis. (1) maras saking panyana-nyana, (2) maras saking gêgaman, (3) maras saking sêmang-sêmang, (4) maras saking êmar, (5) maras saking ajrih, gangsal bab wau amratandhani aliting manah, punika lajêng angêkahi wiradat, têgêsipun pakarti saking pangajaran. Yèn dhasar matêng antêping manah, sagêd ambirat ing kawatiran wau, têmah thukul santosaning budi, gangsal bab wau anglabêti watêkipun ingkang katitik coraking karna aksara g [GA]. [Aksara g [GA] dijuluki pancatnyana, lima cemas, yakni: (1) cemas akibat persangkaan, (2) cemas akibat persenjataan, (3) cemas akibat keraguan, (4) cemas akibat kegelisahan, dan (5) cemas akibat ketakutan. Meski ada tersirat kecil hati, tapi dalam lima cemas itu justru terkuatkanlah iradat (kemauan) yang merupakan laku hasil pengajaran. Jika hati sudah mantab, lima cemas tadi bisa dihalau, dan malah kesentosaan budi bisa muncul. Kelimanya mewarnai perwatakan yang ditandakan oleh miripnya bentuk telinga dengan aksara g [GA].] Sumber: Wasitabasa, Angabèi IV, c. 1900, hlm. 310.
|
75. | HurufG Deskripsi- Unicode: U+0047 Block: Basic Latin Nama: Latin capital letter G Huruf: G UTF decimal: 71 HTML decimal: G HTML hex: G US keyboard (Windows): Shift g (Alt 71)
- Transliterasi ke huruf Latin: gaGolongan: pasangan dêntawyanjanaSebutan: pasangan ga
Fonetis
-
gdh [gadhah]: gaDah
k[gt\ [kaget]: kagEt
[g]obg\ [grobag]: grobag
ktG [katga]: katgO
anDegGi= [andhêging]: anD|gIG
Penerapan
- Wangsalan: sek/ktG [sêkar katga] = p[m/o [pamor]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 28.
- Wangsalan: anDegGi=aukrkifu= [andhêging ukara kidung] = pf [pada]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 14.
|
76. | Hurufb Deskripsi- Unicode: U+0062 Block: Basic Latin Nama: Latin small letter b Huruf: b UTF decimal: 98 HTML decimal: b HTML hex: b US keyboard (Windows): b (Alt 98)
- Transliterasi ke huruf Latin: baGolongan: dêntawyanjana, aksara lambeSebutan: ba nglêgêna
Fonetis
-
ab [aba]: ObO
bb\ [bab]: bab
ab= [abang]: abaG
[boch [bocah]: bocah
Xbk\ [lêbak]: l|ba?
amB|ru [amburu]: amburu
b[non\ [banon]: banOn
bubuk\ [bubuk]: bubU?
Penerapan
- Contoh umum: ab [aba]: [a=glLabk[robku[lL, da/rnHpsi=axpPvJen_znKe/skH[k [Enggala aba karo bakule, dhaharan apa sing arêp panjênêngan kêrsakake!].
- Contoh umum: bb\ [bab]: k=j_afiwijylgise[sorhanai=musiyumBbSunn¯lijg [Kangjêng Hadiwijaya lagi sêsorah ana ing Musium bab Sunan Kalijaga].
- Contoh umum: ab= [abang]: mauaw[nN=[g]nMlBkY|kutukukLmBiw/n[nab= [Mau awan nèng Grand Mall mbakyuku tuku klambi warnane abang].
- Paribasan: [boch [bocah]: ni=g[lBochanai=w[ton\ [ninggal bocah ana ing waton]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Paribasan: Xbk\ [lêbak]: XbkHilini=bvu [lêbak ilining banyu]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Paribasan: amB|ru [amburu]: amB|ruau[d[tKlz=nWelut\autwamB|ruauc_[klz=nFeXg\ [amburu udhèt kelangan wêlut, utawa amburu ucêng kelangan dêlêg]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Wangsalan: b[nonKfukPulnb]m [banon kaduk pulana brama] = luluh [luluh]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 38.
- Wangsalan: bubukLitZ`b[s=wsÒ` [bubuk lit ngrabasèng wastra] = xzet\ [rêngêt]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 39.
- Macapat (Pucung): ¥bub/kbu/bb/rnSki=tekbu/, bbLsHmBrbs\ [b=ksSen\yW[k=osikibi/, binufiym]ihps]hmri=k=mu/b. [bubar kabur babaran saking têkabur | bablas ambarabas | bengkasên ywa kongsi kibir | binudia mrih pasrah maring kang Murba ||]. Sumber: 'Caraka Wêdhar: Sinawung sêkar Pucung', Saraya, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Jul-1930, hlm. 893-4.
- Macapat (Gambuh): bd/[ynTemenVebut\ bklLir[ko[qËli/kinebut\ bbs[nNa[khai=k=[tobi[tTobit\ blkKenK=ribetRibut\ b[r[sS[wËauripH[bot\, [badhar yèn têmên nyêbut | bakalira kothong lir kinêbut | bêbasane akèh ingkang tobit-tobit | balakkên kang ribêt ribut | barèse wong urip abot ||]. Sumber: 'Kaurutakên Carakan Supados Gampil: Gambuh', Ki Gambuh, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Sep-1928, hlm. 1271.
- Macapat (Dhandhanggula): mu=b[bo[bo[dozi=z]abBi, bisae[b[bf[norg}b, by[awuh[boyf/[b, [bfbu/tnKXbu, bubuk[nnutK=j_!bi, binufivubvub, bssb/kLebu, bufibf[lWohai=[cob, bwaibuburu[sVobbpbibi, binukatutí/b. [mung babo bodho nging ngrahabi | bisa êbe beda nora grêba | baya ewuh boya darbe | beda bur tan kalêbu | bêbukane nut Kangjêng Nabi | binudi nyuba-nyuba | basa sabar klêbu | budi badal wohing coba | bawa ibu burus nyoba bapa bibi | binuka atut murba ||]. Sumber: 'Dhandhanggula: kaurutakên dêntawyanjananipun', Pun Kridhasarkara', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 6-Okt-1928, hlm. 1384.
- Macapat (Gurisa): bkub[rsHkSrb, bb/r[nN[wËk=bLb, btinCeq[whrurub, bklLiryWkg}b, bbsnTnKen[cob, bqib/khk=sinub, bau[tHnÒ|kSihtumib, bbLsB[qonM`i=k=mu/b. [baku barès aksara ba | babarane wong kang blaba | batin cêtha wèh rêruba | bakalira ywa kagrêba | bêbasan tan kêna coba | bathi barkah kang sinuba | baut entuk sih tumiba | bablas bathon mring Kang Murba ||]. Sumber: 'Gurisa mawi urut dêntawyanjana', Pun Gurisa', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 4-Agu-1928, hlm. 1103.
Keterangan lain
- Watak tiyang: binuwang ing parang rèjèng, dinulu andalêmi, pinaranan baya na ronge. Wong jênêng agsara b [BA], iku yèn wadon amênêng, agêdhe atine, yèn ala kaliwat, yèn bêcik kaliwat, lan sri gunung sinawang têka kadohan dupi pinaranan ala. [Terbuang di karang curam, kemudian didekati, siapa tahu ada lubangnya. Penyandang nama beraksara b [BA] ini, jika ia perempuan, sifatnya pendiam lagi legawa; jika buruk, buruk sekali; jika baik pun baik sekali; seperti gunung, tampak permai jika dipandang dari jauh, tapi bukan dari dekat.] Sumber: Warsadiningrat 1892, hlm. 8-10.
- Wasitabasa: Aksara b [BA], dipun wastani păncamana, têgêsipun pramana gangsal prakawis. (1) paningal, (2) pandulu, (3) pandêlêng, (4) uninga, (5) pangèksi, wijangipun, paningal punika kawistara ing netra, pandulu punika pamawasing netra, pandêlêng punika kasatmata saking parêk, uninga punika awasing budi, pangèksi punika sumêrêp abên ajêng, pikajêngipun ingkang katitik saking coraking karna aksara b [BA], angsring [Red. asring] waskitha ing budi. [Aksara b [BA] dijuluki pancamana, lima keawasan, yakni: (1) paningal, mata yang melihat secara menyeluruh; (2) pandulu, mata yang melihat secara cermat; (3) pandeleng, mata yang melihat secara dekat; (4) uninga, awasnya budi; serta (5) pangeksi, memandang secara berhadap-hadapan. Watak kelimanya ditandakan oleh bentuk telinga yang mirip aksara b [BA]: waskita (tajam) budinya.] Sumber: Wasitabasa, Angabèi IV, c. 1900, hlm. 310-1.
|
77. | HurufB Deskripsi- Unicode: U+0042 Block: Basic Latin Nama: Latin capital letter B Huruf: B UTF decimal: 66 HTML decimal: B HTML hex: B US keyboard (Windows): Shift b (Alt 66)
- Transliterasi ke huruf Latin: baGolongan: pasangan dêntawyanjanaSebutan: pasangan ba
Fonetis
-
amB|ru [amburu]: amburu
lumB|= [lumbung]: lumbUG
amBr [ambara]: ambOrO
[fomB [domba]: dombO
Penerapan
- Paribasan: amB|ru [amburu]: amB|ruau[d[tKlz=nWelut\autwamB|ruauc_[klz=nFeXg\ [amburu udhèt kelangan wêlut, utawa amburu ucêng kelangan dêlêg]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Paribasan: lumB|= [lumbung]: kuru=m=ughlumB|= [kurung munggah lumbung]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Wangsalan: amBrllisihjiw [ambara lali sih jiwa] = mti [mati]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 16.
- Wangsalan: aur=[fomBk=autm [urang domba kang utama] = aur=wt= [urang watang]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 17.
|
78. | Hurufq Deskripsi- Unicode: U+0071 Block: Basic Latin Nama: Latin small letter q Huruf: q UTF decimal: 113 HTML decimal: q HTML hex: q US keyboard (Windows): q (Alt 113)
- Transliterasi ke huruf Latin: thaGolongan: dêntawyanjana, aksara ilatSebutan: tha nglêgêna
Fonetis
-
qukul\ [thukul]: TukUl
kuq [kutha]: kuTO
a=ge[n=Qo [anggênthong]: aGg|nTOG
auqikHuqik\ [uthik-uthik]: uTI? uTI?
peqk\ [pêthak]: p|Ta?
pepuqut\ [pêputhut]: p|puTUt
Penerapan
- Contoh umum: qukul\ [thukul]: a_[gonÑ|aulu/jgu=wisPdk[tonĂ|kul\ [Ênggonku ulur jagung wis padha katon thukul].
- Contoh umum: kuq [kutha]: [yog-ln°lmujufF[kkuqbufy [Yogya lan Sala mujudake kutha budaya].
- Paribasan: a=ge[n=Qo [anggênthong]: a=ge[n=Qoau[mos\ [anggênthong umos]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Paribasan: auqikHuqik\ [uthik-uthik]: auqikHuqikMc[nD[d [uthik-uthik macan dhedhe]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Wangsalan: avC|/peqkÒ|m]pCe/min\ [ancur pêthak tumrap cêrmin] = rs [rasa]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 16.
- Wangsalan: pepuqu[tM=o%}giw [pêputhut mong Prêgiwa] = jn[lok [Janaloka]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 34.
- Macapat (Pucung): ¥qukulGquk\ qe/ri== fWisQff-gquk\ [qokQe[lLplsQ, q_zi=sef-wusPinsQi, qukulNisQqekQekKnFfizXnQ/. [thukul gathuk thêring dwistha dadya gathuk | thok-thêle palastha | thênging sêdya wus pinasthi | thukul nistha thêk-thêkan dadi ngalênthar ||]. Sumber: 'Caraka Wêdhar: Sinawung sêkar Pucung', Saraya, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Jul-1930, hlm. 893-4.
- Macapat (Gambuh): qrikKnHi=k=gquk\ qrqkKnMqinirmquk\ qriqikKnM`ihwsKiqk=kineqik\ qqikilLnQÍkpequk\ qqukulLnK=gum[qok\, [tharikan ingkang gathuk | tharathakan mathinira mathuk | tharithikan mrih waskitha kang kinêthik | thathikilan thêr kapêthuk | thathukulan kang gumathok ||]. Sumber: 'Kaurutakên Carakan Supados Gampil: Gambuh', Ki Gambuh, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Sep-1928, hlm. 1271.
- Macapat (Dhandhanggula): t[nCo[qo[qo[qolLnK=mqi, qiqikBquququkulLnCeq;q, yWce[p[qce[p[q, [q[rkK[nYnCelqu, qukulMnFiaunini=lqi, qikilÒ`=li/[n=[moq, q;wusMriaiqu, qukulL[nN[wËai=kuq, q;[mohsÑ|ququzulPeqq;k=bqi, qiki[lLwusWsKiq. [tan cotho thotholan kang mathi | thithik bathu thêthukulan cêtha | tha ywa cêpethe-cêpethe | therekan yèn cêlathu | thukul mandi unining lathi | thikil trang lir nèng motha | tha wus mari ithu | thukulane wong ing kutha | tha moh skuthu thungul pêthatha kang bathi | thikile wus waskitha ||]. Sumber: 'Dhandhanggula: kaurutakên dêntawyanjananipun', Pun Kridhasarkara', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 6-Okt-1928, hlm. 1384.
- Macapat (Gurisa): qrikK[nNakSq, qrikQrikLi/[n=[moq, qriqikKn\yW[wËkuq, qruqukKnS]i=wikq, qxqekK[nSokLekq, qrqkK[nMohwisCeq, qqiqilL[nHnÒ|kPeq, qqukulLnK=wsKiq. [tharikane aksa[ra] tha | tharik-tharik lir nèng motha | tharithikan ywa wong kutha | tharuthukan sring wikatha | tharêthêkan sok lêkatha | tharathakan moh wis cêtha | thathithilan entuk pêtha | thathukulan kang waskitha ||]. Sumber: 'Gurisa mawi urut dêntawyanjana', Pun Gurisa', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 4-Agu-1928, hlm. 1103.
Keterangan lain
- Watak tiyang: thathit măndraguna wuwuh kalbunya, kewran sabarang rosa. Wong jênêng agsara q [THA], iku bodho kalingan pintêr, munggah ompakan, lomane sabarang lalèn. [Halilintar dahsyat menggentarkan hati, berperangai misterius, kuat-cakap dalam segala hal. Penyandang nama beraksara q [THA] ini sekilas tampak pintar tapi sejatinya pandir, senang dengan sanjungan, dermawan dalam segala hal.] Sumber: Warsadiningrat 1892, hlm. 8-10.
- Wasitabasa: Aksara q [THA], dipun wastani păncagati, têgêsipun napsu gangsal prakawis. (1) napsu arda, saking panarikipun cahya abrit, inggih punika napsu amarah, (2) napsu weya, saking panarikipun cahya cêmêng, inggih punika napsu aluamah, (3) napsu warga, saking panarikipun cahya jênar, inggih punika napsu supiyah, (4) napsu jatmika, saking panariking cahya pêthak, inggih punika napsu mutmainah, (5) napsu rewa, inggih punika cahya măncawarni, pikajêngipun titikan aksara q [THA], ngadatipun watak rêmên salenca ing panggalih, amratandhani botên tuwajuh ing budi. [Aksara q [THA] dijuluki pancagati, lima nafsu, yakni: (1) arda/ingin ini-itu, cahaya merah pemicunya, "nafsu amarah" namanya; (2) weya/gegabah, cahaya hitam pemicunya, "nafsu lawwamah" namanya; (3) warga/kasih-sayang, cahaya kuning pemicunya, "nafsu sufiyah" namanya; (4) jatmika/tenang-anteng, cahaya putih pemicunya, "nafsu mutmainah" namanya; (5) rewa, cahaya anekawarna. Kelimanya itu watak aksara q [THA]: suka menyimpang, pertanda dari belum mantabnya budi.] Sumber: Wasitabasa, Angabèi IV, c. 1900, hlm. 311-2.
|
79. | HurufQ Deskripsi- Unicode: U+0051 Block: Basic Latin Nama: Latin capital letter Q Huruf: Q UTF decimal: 81 HTML decimal: Q HTML hex: Q US keyboard (Windows): Shift q (Alt 81)
- Transliterasi ke huruf Latin: thaGolongan: pasangan dêntawyanjanaSebutan: pasangan tha
Fonetis
-
dusQ [dhustha]: DUsTO
kin[nQ=ozn\ [kinanthongan]: kinanTOGan
knQil\ [kanthil]: kanTIl
benQik\ [bênthik]: b|nTI?
t(sQ [trustha]: trUsTO
k[nQ=o [kanthong]: kanTOG
[pLonQ= [plonthang]: plonTaG
[lo[nQ=o [lonthong]: lOnTOG
[pLo[nQos\ [plonthos]: plOnTOs
[m[nQog\ [menthog]: menTOg
knQi [kanthi]: kanTi
qkQkKn\ [thak-thakan]: TakTakan
Penerapan
- Wangsalan: kukilk=a[m=odusQ [kukila kang among dhustha] = tuau [tuhu]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 18.
- Wangsalan: a=giy=gikin[nQ=ozn\ [anggi-anggi kinanthongan] = [po[vJn\ [ponjèn]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 17.
|
80. | HurufÔ Deskripsi- Unicode: U+00D4 Block: Latin-1 Supplement Nama: Latin capital letter O with circumflex Huruf: Ô UTF decimal: 212 HTML decimal: Ô HTML hex: Ô HTML name: Ô US keyboard (Windows): Alt 0212
- Transliterasi ke huruf Latin: thaGolongan: pasangan dêntawyanjanaSebutan: tidak ada
Fonetis
-
qkÔ|k\ [thak-thuk]: Ta?Tu?
wisÔ|kul\ [wis thukul]: wIs TukUl
|
81. | Hurufz Deskripsi- Unicode: U+007A Block: Basic Latin Nama: Latin small letter z Huruf: z UTF decimal: 122 HTML decimal: z HTML hex: z US keyboard (Windows): z (Alt 122)
- Transliterasi ke huruf Latin: ngaGolongan: dêntawyanjana, aksara gorokan, aksara irungSebutan: nga nglêgêna
Fonetis
-
zbFi [ngabdi]: Gabdi
tzi [tangi]: taGi
gunu= [gunung]: gunUG
zub_z[k [ngubêngake]: Gub|Gake
zetutT[k [ngêtutake]: G|tUtake
zjp\ [ngajap]: Gajap
[zwni [ngewani]: Gewani
Penerapan
- Contoh umum: zbFi [ngabdi]: [ynHxpZbFimr=p_[g[daikukufuknQitumemen\ [Yèn arêp ngabdi marang pênggêdhe iku kudu kanthi tumêmên].
- Contoh umum: tzi [tangi]: tzituruadikunzisCez/ce[z/ [Tangi turu adhiku nangis cêngar-cêngèr].
- Contoh umum: gunu= [gunung]: gunu=mer%iaikukeLbuai=wew_[konJwtezh [Gunung Mêrapi iku klêbu ing wêwêngkon Jawa Têngah].
- Paribasan: zub_z[k [ngubêngake]: c/[c/oky[w=okur=jznNn\[aorzub_z[k[jonÒ`,tekked[yoha[nW=o[afn\ [car-cor kaya wong kurang janganan, ora ngubêngake jăntra, têka kêdhayohan wong edan]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Paribasan: zetutT[k [ngêtutake]: zetutT[k[po[vCotTi=tpih [ngêtutake poncoting tapih]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Wangsalan: mu=suhk=zjpLlis\ [mungsuh kang ngajap lalis] = zLlu [nglalu]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 36.
- Wangsalan: nisKrk=[zwni [niskara kang ngewani] = sru [saru]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 18.
- Macapat (Pucung): ¥zezL_bizu=, zwu/zwgRzurzu, zu=setWfini=z]t\ z]cutZ|kutK=pinizit\ zufizyuhzu[wo/rim]i=k=mu/[w=z]t\, [ngênglêng bingung ngawur ngawag rangu-rangu | ngungsêt wadining rat | ngracut ngukut kang piningit | ngudi ngayuh nguwori mring kang Murwèng Rat ||]. Sumber: 'Caraka Wêdhar: Sinawung sêkar Pucung', Saraya, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Jul-1930, hlm. 893-4.
- Macapat (Gambuh): zzd=qezukQezuk\ z[konZrhai=k=rfmzuk\ zznDnNi$=tpsinw=vzik\ zwsKenM`i=zlmZizuk\ ztiatiaj[lo[zok\, [ngêngadhang thênguk-thênguk | ngakon ngarah ingkang rada manguk | ngêngandhani sang tapa sinawang nyangik | ngawaskên mring alam nginguk | ngati-ati aja longok ||]. Sumber: 'Kaurutakên Carakan Supados Gampil: Gambuh', Ki Gambuh, dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 12-Sep-1928, hlm. 1271.
- Macapat (Dhandhanggula): a[nFo[zo[zocpHmBx=zi, zi[j[nFozzlalri=z, zmfktnW)hX=[z, [z[nyWrzurzu, zuzur=ziAlLhjuru=zi, zibrtK=tumez, zn[z[nwuzu, zusfnNi[norluz, znfzuzufim_zz; k=tzi, zi[lom}mK=auniz. [andongo ngocap ambarêngi | ngijèn donga ngala-ala ringa | ngamadaka tan wruh lênge | ngene ywa rangu-rangu | ngêngurangi Allah jurungi | ngibarat kang tumênga | ngana-ngene wungu | ngusadani nora lunga | ngana dangu ngudi mênganga kang tangi | ngilo mrêm kang uninga ||]. Sumber: 'Dhandhanggula: kaurutakên dêntawyanjananipun', Pun Kridhasarkara', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 6-Okt-1928, hlm. 1384.
- Macapat (Gurisa): ztsTmtHkSrz, zkuz[konHjriz, zlhz[fohzffÓ|z, zrnNim]ihz=[go[foz, znnNiai=k=auniz, ztiatiyWtumez, zlmMiwusBismez, zmlHi=[zËjinuru=z. [ngatas tamat aksara nga | ngaku ngakon aja ringa | ngalah ngadoh ngadad lunga | ngarani mrih nganggo donga | nganani ingkang uninga | ngati-ati ywa tumênga | ngalami wus bisa mênga | ngamal ingong jinurunga ||]. Sumber: 'Gurisa mawi urut dêntawyanjana', Pun Gurisa', dalam Kajawèn, Balai Pustaka, 4-Agu-1928, hlm. 1103.
Keterangan lain
- Watak tiyang: ngongkang kadya cêmara gêgêta, kewraning galih lila lalah. Wong jênêng agsara z [NGA], iku bodho cêmurit. [Intim seintim pohon cemara bergesekan, peragu tapi tulus. Penyandang nama beraksara z [NGA] ini orangnya dungu nian.] Sumber: Warsadiningrat 1892, hlm. 8-10.
- Wasitabasa: Aksara z [NGA], dipun wastani păncajanma, têgêsipun sipat gangsal. (1) sipat warni, pikajêngipun badan, (2) sipat kawula, pikajêngipun awak kawula punika, (3) sipattollah, pikajêngipun awaking Suksma, (4) sipat sajati, pikajêngipun dumèh anggadhuh rahsaning dat kang wisesa, (5) sipat êngam, pikajêngipun dene taksih kenging ewah gingsir, inggih punika pikajêngipun ingkang katitik aksara z [NGA], ing ngriku badhe amratandhakakên kaananipun piyambak, yèn ing lairiyahipun watak majêng ing karya, saha watak botên purun kalepetan ing pandamêl awon. [Aksara z [NGA] dijuluki pancajanma, lima sifat manusia, mencakup: (1) sifat warna, itulah badan, (2) sifat hamba, ya badan saya ini, (3) sipattollah, itulah badannya Sukma, (4) sifat sejati, itulah badan yang dititipi rasa-Nya, (5) sifat engam, yakni sifat yang masih belum stabil. Kelimanya adalah siratan dari aksara z [NGA]; menunjuk pada adanya diri bersangkutan. Jika ditinjau dari lahiriahnya, yang bersangkutan suka bekerja dan menjauhi perilaku buruk.] Sumber: Wasitabasa, Angabèi IV, c. 1900, hlm. 312.
|
82. | HurufZ Deskripsi- Unicode: U+005A Block: Basic Latin Nama: Latin capital letter Z Huruf: Z UTF decimal: 90 HTML decimal: Z HTML hex: Z US keyboard (Windows): Shift z (Alt 90)
- Transliterasi ke huruf Latin: ngaGolongan: pasangan dêntawyanjanaSebutan: pasangan nga
Fonetis
-
litZl= [lit ngalang]: lIt GalaG
lnZ|lm [lan ngulama]: lan GulOmO
Penerapan
- Paribasan: zfu [ngadu]: cinDilZfugjh [cindhil ngadu gajah]. Sumber: Paribasan, Aryasutirta, 1931.
- Wangsalan: n/mflitZl=m/g [narmada lit ngalang marga] = kli [kali]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 18.
- Wangsalan: asTjwtLnZ|lm [asta jawat lan ngulama] = slmMn\ [salaman]. Sumber: Sandi-Asma lan Wangsalan, Dirdjosiswojo, 1957, hlm. 16.
|