Rama, H. Buning, 1921, #435 (Pupuh 48–57)

48. Durma

1. wus andadi gêlare bala rêksasa | Indrajit pamugari | lan Patih Prahastha | ingkang anata gêlar | bajra panjara pakolih | gêlaring ditya | prajurit kang anitih ||

2. gajah kuda ingkang munggèng kering kanan | sangkêp kaprabon jurit | kang anitih rata | wus samya munggèng têngah | barise [ba...]

--- 395 ---

[...rise] mênga ing wuri | papaning rata | mubêng kang dèn kawruhi ||

3. lawan rata limang atus pêpêndhêman | lan dipanggèng wanadri | anjagani samya | bêbantu tarombolan | lêlajêr jaga tan osik | tinata tinap | kinăntha anggagahi ||

4. buta nujum atunggil lan sêsimpênan | kutug-kumutug sami | sigra parêng mangsah | sagung bala rêksasa | Prabu Sugriwa mangsiti | bala wanara | sarêng mêre nadhahi ||

5. urun daya nêba gêlaring wanara | kumrutug angêbyuki | lir ampuhan jawah | prahara aru-ara | rupêk angrok angrêmpêki | nanggala kunta | brastha katiban wukir ||

6. ting sarêbut badhama limpung candrasa | pupuk katiban wukir | akèh gajah pêjah | rata rêmuk katiban | ing watu lan wukir-wukir | bala rêksasa | rampak parêng mapulih ||

7. kadya guntur wukir rug bala rêksasa | angrik krura ngêbyuki | wanara apanggah | wuri saya gung prapta | mungsuh rowang

--- 396 ---

kèh ngêmasi | wanara rucah | rujit pating saluwir ||

8. miwah ditya urakan rêmpak katampak | ing watu patang kêthi | ramening ayuda | lir bêlah kang akasa | bumi molah gênjot gonjit | Bathara Rama | mulat solahing jurit ||

9. mar kumêsar mar maring bala wanara | pamusthine tyas mamrih | ngêningakên cipta | sêmadi jroning driya | tan pêgat pamintaning sih | maha bathara | wau ta kang ajurit ||

10. wre prawira krura rodra wulatira | wêlêng-wêlêng awêrit | sumêrot tandangnya | mèt jiwaning rêksasa | sinudhat kanaka sêbit | masinganabda | lir gêlap manêngkêri ||

11. wontên ditya prawira asaha-saha | manduk manglimpung aglis | pyuhning wre cinandhak | ginilut wangkenira | angramês manginum gêtih | angrok mêmancah | wanara kèh kang kêni ||

12. miwah ditya kang baju wêsi agalak | mangsah mêmawa lori | mangrampêt wanara | kumlasah akèh pêjah | kombak wre prange [prang...]

--- 397 ---

[...e] katitih | kasrêging lêbak | kapêlak susun akik ||

13. krodha kang wre mulat rowange kapêlak | kaombak sru kapipit | kumrubut umangsah | mamrêp manêpak pupak | mobat ring iku manêbit | ditya kèh pêjah | sinuwak akèh sêbit ||

14. miwah ingkang wre nênuwak kuku mangrak | pyah jajaning rasêksi | anrus ing walakang | kacaryan dènnya nuwak | wênèh cinandhak dèn indhit | praptèng gêgana | binantingakên siti ||

15. ditya rêmuk linut ing watu bangkenya | sirna rênyuk nèng siti | ana kang wanara | nyandhak dityane kuda | rinangkêp kalih binanting | mati lan kuda- | nira rêmuk nèng siti ||

16. krura wre mamulir guluning raksasa | gumulung sru gumuling | gulimpang nanggulang | agul-agul wèh gagal | marunggul wanara jurit | gulu wus pêgat | gêgêlitan gulinting ||

17. wre prawira anampèl ukur kewala | ditya tikêl kawalik | wre mosil karyanya [karya...]

--- 398 ---

[...nya] | rare mrih mêng-amêngan | mêngsah kang ditya gêng inggil | nurut walakang | anyêndhal konthol pêthil ||

18. kalubukan sinêndhal nêngên mangiwa | ditya gènira jurit | ăngga tan lir ăngga | ana arupak pupak | baune danawa sêbit | akèh polahnya | wanara mrawasani ||

19. ramening prang lor kulon kidul lan wetan | parêng têmpuh ing jurit | dhêdhêt mawalikan | lêbu mangampak-ampak | malês kasudiran sami | rahing wanara | awor rahing rasêksi ||

20. tandang kiwul ditya mêmanah wanara | satal gandhewanèki | kêndhênge sapucang | jêmparinge sadhêpa | pucuke malandhêp mingis | kadya siyungnya | Bathara Kala mangrik ||

21. galana wre pinanah parêng kaprapal | timpalnya kèh kapipil | rangkêp papat rantas | kapitu-pitu pêgat | cêngêling wre tibèng siti | giris umiyat | mirut kambah katindhih ||

22. ingkang kêna bau bêt wêntis atatas [ata...]

--- 399 ---

[...tas] | lambung-lambunge sêbit | ingkang ditya wira | anatajêm mêmanah | mêtu naracabalani | awarna-warna | kumêbul angênani ||

23. marang bala wanara akèh katimpal | kumrêcêk akèh cêpit | akèh pupu parah | tiba mangantak-antak | mawur wre prasamya miris | sinurung ditya | kasurung kambah kosik ||

24. Sri Bupati Sugriwa awas tumingal | bala wre kèh katitih | madêg sru ngandika | ngawe marang Anoman | Nala Nila punggawa tri | hèh Bayuputra | hèh Nila Nala aglis ||

25. mangimpuna katub balanta wanara | payo maguta aglis | katri parêng nêmbah | Risang Narendra Rama | miwah marang Sugriwa glis | mêre umangsah | katiga krura sêkti ||

26. sarwi ngundhat Anoman mangkrak wuwusnya | hèh wanara sirèki | apa miris ing prang | wêdia mati padha | durmala dhustha ring bumi | munyuk tan pedah | naraka kopinanggih ||

27. apan iki

--- 400 ---

jawata mangejawantah | kang nuduh ing ajurit | myang narendranira | Sugriwambêg pandhita | yèn padha miris ing pati | patimu sirna | awor lawan mêmêdi ||

28. tur siniksa sira saananing surya | pan sira iki dadi | pangrurahing murka | panglêbur gêlah-gêlah | patimu nêmu swarga di | trus tinarima | ing Sang Hyang Otipati ||

29. lan patimu saênggon-ênggon nora sah | ngupakara sayêkti | ring Sang Wisnu pada | apa pangluwihira | pangupaya liyan iki | angin lan toya | mega kukus lan agni ||

30. kabèh ngupakara ring Wisnu Bathara | sato-sato kumêlip | anggêpe sumakta | sira iki wanara | duskarta tan wruh ing bêcik | uripa apa | gunanta tanpa dadi ||

31. kunêng wuwusira prawira Anoman | Nila Anala sami | wre giyak sadaya | miyarsa wuwusira | manggala prawira katri | bangun tyas sura | sêrêg parêng mapulih ||

32. rasa-rasa karasa-karasanira [karasa-karasa...]

--- 401 ---

[...nira] | Nila Nala Maruti | wre parêng umangsah | sangkêp kapranoning prang | mupak watu bêdhol wukir | masrang umangsah | parêng singanabda ngrik ||

33. aru-ara gora rèh manêngkêr wiyat | ambyuk parêng ngêbyuki | Baliputranggada | ing wuri mrih mamriha | kumrubut pagut-guta mrih | nêmpuh anunjang | ditya panggah gagahi ||

34. têmpuh uwor watu amapasi gada | limpung badhama basmi | katampak ing arga | kundur ditya kèdêran | kaparak kombak katitih | kèh pêjah parah | galasah bosah-basih ||

35. kadya guntur-gumuntur rèh magênturan | ngrêk bala ditya kosik | rusak kasêrakat | kumrusuk kang wanara | angrèp manampak-nampaki | patining ditya | rinêbut ing wre jurit ||

36. sumarambah rah muncrat utêk sumirat | Nila Nala Maruti | anyandhak andhupak | pêluk palu kêpala | ditya prawira kèh kêni | tutuk suh sirna | sirah winatu wukir ||

--- 402 ---

37. akèh longe wil punggawa kêtandangan | wanara wuru gêtih | riwuting ayuda | rok rusak kang rêksasa | mangsah akiwul wil wuri | para prawira | mutêr parasu piling ||

38. limpung kunta nanggala cakra candrasa | kartala pugar lori | krura singanabda | galak mamrih wanara | caruk rukêt silih-ungkih | kakah-kakahan | samya surane kalih ||

39. pupug popor têmpuhing palu-palu tal | lan limpung uwor basmi | brastha kalihira | samya galak kruraya | wanara kuwat kawalik | agênging ditya | bakuh kèh angakahi ||

40. rinêbuting wanara winolu sanga | danawa siji jurit | rinêjêng karajang | kinuku-kuku mangkas | rahnya malabar nèng siti | rêksasa kombak | kambah kosik katitih ||

41. tanpa rungnyan ing asmara pabaratan | panggrênging buta kanin | panjriting wanara | ingkang anandhang brana | bêgor gurnang bèri-bèri | suling makêndhang | kêndhangmakêthi-kêthi [kê...]

--- 403 ---

[...ndhangmakêthi-kêthi] ||

42. aru-ara wor surak wuru wurahan | têdhuh dhêdhêt wiyati | dhèdhèt tan akêndhat | gêtêr-patêr wurahan | putêran kumlab mathathit | sumyur sumirat | tranggana ngasmarani ||

49. Asmaradana

1. wau ta bala rasêksi | sor titih madyaning laga | wontên dipăngga sang katong | ngungkul-ungkuli gêngira | gadhing lungit apanjang | ing nguni tate ingadu | aprang manahakên lawan ||

2. sami lan dipăngganèki | ing nguni Bathara Endra | prakosa kadigdayane | sampun rinasuk rasukan | kapraboning ayuda | ingangsahakên pinagut | wre nèng singup têgal-têgal ||

3. wre kang lèrèn jurang curi | pèrèng garumbul akathah | tan ana swara praptane | ngobrak-abrik kang dipăngga | ngrampêt bala wanara | kèh tumpêsing dipăngga gung | mêngkap ngarsa wuri prapta ||

4. Narpati Sugriwa aglis | angawe sagung prawira | kumêrap mangsah samya ngrok |

--- 404 ---

ngrok rubut amrih dipăngga | sagung wre kang prawira | kumroyok susun pan atup | malu mapalu manampyal ||

5. ana nyandhak gadhing-gadhing | kuping-kuping pukang-pukang | buntute miwah têlale | ana mènèk ing walakang | ana ring ula-ula | parêng nyêndhal jêbol jabut | gadhinge kalih pinokah ||

6. ana malu polonèki | sirah bêncah gigir bêlah | iga gigal gulu pêdhot | rênyuh kawaca awor rah | rinubung-rubung rêbah | rinêjêng jur ginarumung | rusak wangke kasêrakat ||

7. kulit-kulit sinasêbit | sukunya wus pêsat kapat | sirna sêsuwir wangkene | ngungun kang bala rêksasa | sirnane kang dipăngga | tanpa sesa ajur mumur | sabên-sabên pan digdaya ||

8. pamunahing satru sêkti | mangkana bala rêksasa | punggawane mangsah kabèh | gumrubyug masinganabda | gumuruh prakampita | wanara panggah apagut | wil gêrêng wre mêre

--- 405 ---

mangkrak ||

9. kadya manêngkêr wiyati | dhêdhêt ngasmara dilaga | prawira ditya pagute | miwah prawira wanara | prakatha kadi gêlap | tan surup marangkêp tugur | sura prawira nir baya ||

10. matangguh prawira sami | ing dhadha dhêndha-dhinêndha | têmpuhing wrêksa gêng popor | akuwêl candhak-cinandhak | rame sêndhal-sinêndhal | ana parêng buta kumprung | tinarik karangkang-rangkang ||

11. dhinupak sirake kêni | pêcah dalêdêg ingkang rah | ana wanara sinampe | ing limpung putung iganya | tinêpak jaja bêngkah | cinacah-cacah wangkyajur | wangke suh inginum kang rah ||

12. ana rêksasa binanting | ing watu ajur bangkenya | ana wanara narombol | sinampe puthul sirahnya | akèh solahing aprang | kunarpa susun atimbun | tambaking rah ambalabar ||

13. mangsah kang wil sura sêkti | anambut bala wanara | parêng sapuluh pêgate | cêngêle tumibèng lêmah | mangsah wanara wira | wil sinampe kabarubuh [ka...]

--- 406 ---

[...barubuh] | ing wrêksa bongkot sagajah ||

14. sinêndhal gulu kabanting | gulimpang paksa nanggulang | dinugang bêncah jajane | rah muncar yèn ucapêna | ramene ing paprangan | ludiranya ambêlabur | kombak wangke-wangke mêngkab ||

15. daludag anglêlumuti | wangkene dipăngga kadya | karang-karang nèng pinggire | sirah kang pêdhot lir padma | malêlêng mabangkang rah | bangkening wil wanara wur | makêthi mayuta-yuta ||

16. tinon angebat-ebati | bumi bang sapraja Lêngka | yayah jaladri rah angrob | sêsuwiran kadi sarah | bauning wil wanara | kumambang kambang pan kanyut | usus mulur maliwêran ||

17. kadya guntur rah umili | sinaput ing ratri kathah | laweyan sami angokop | angigêl banaspatinya | suka adus nginum rah | prajurit kangelan dulu | tan ana kang arsa nadhah ||

18. saking sayahirèng jurit | kawuwusa ri kamantyan | baskara mijil [miji...]

--- 407 ---

[...l] katongton | ngênani ring pabaratan | sinang kadi rinêngga | sirah pukang bau gêmbung | abra makurah ludira ||

19. prajurit rêksasa mijil | munya têngara sauran | gong bèri kêndhang akêthèn | ewon salomprèt lan gubar | gurnang gumuruh samya | swaraning ditya kadya rug | guntur-gumuntur kang arga ||

20. pasang samakta matitip | sagung kang bala wanara | tansah sajuru-jurune | Wong Agung Ramawijaya | munggèng palăngka rêtna | Lêksmana Sugriwa ngayun | lawan Arya Wibisana ||

21. wanara kang pra dipati | aglar atêpung akapang | samya nindhihi barise | kadya wah balapalwaga | jêjêl gêbèl wurahan | dhêdhêt lir mêndhung ngêndhanu | mangkrak krura singanabda ||

22. lir kocaking jalanidi | untabing bala wanara | ana ditya gêng kinaot | agêng kabupatènira | ngrèh samaning punggawa | myang dêdêge gung aluhur | prakosa pun wil Prajăngga ||

--- 408 ---

23. kadya kang prabata siwi | wok godhèg bris rambut panjang | anggêgilani warnane | siyung mingis landhêp panjang | sira sang wil Prajăngga | mangsah dharat sikêp limpung | praptèng rana gora sabda ||

24. ebat kang samya ningali | solahira wil Prajăngga | gumalêgêr sêsumbare | yayah wagyut kang prabata | Sri Bupati Sugriwa | angatag punggawa sampun | mangsah Sêmpati prawira ||

25. ngundha prawira Sêmpati | wrêksasanasadipăngga | ngrêmpayak maksih rondhone | praptèng rana yun-ayunan | Sêmpati măntra tindak | ngadhèdhèr mrêpêki pungkur | sêbut mubêng gulu molah ||

26. Prajăngga gumuyu angling | monyèt sapa aranira | kudu mapag tandang ingong | paksa luwih tanpa ngrasa | dene munyuk urakan | pithêrên kêthur ngêthuthur | tan prayoga nèng paprangan ||

27. mung pantêsmu gendhong cêngkir | tumrêcêp kêkalung kacang | si dhangkamu nèng kêkayon | amadal [ama...]

--- 409 ---

[...dal] pang sabên dina | Sêmpati mèsêm mojar | hèh dik si rêksasa bêndhul | si gêgêdhêg anèng jagad ||

28. ingsun punggawa Sêmpati | andêle Prabu Sugriwa | dudu wre rucah pan ingong | bupati nyêkêl parentah | lêlajêr ing Kiskêndha | pan rong atus patang puluh | gêgêdhug pangrèh wanara ||

29. para bupati kinathik | mring prabuningsun Sugriwa | miwah mring bathraraningong | Narpati Ramawijaya | kabèh dèn êla-êla | mracocor si buta bênggul | aywa baribin payo prang ||

30. ngigêl prawira Sêmpati | kadya mayura kirablar | ing asta kiwa samire | winiwir astane kanan | munggul amandhi wrêksa | sêbat-sêbut mingêr mungkur | anggung pacak gulu molah ||

31. marêp dhadhar marêpêki | abêksa sang wil Prajăngga | asulengkrangan bêksane | limpunge mubêng nèng asta | molah akiprah-kiprah | Prajăngga nibani limpung | mêsat Sêmpati tan [ta...]

--- 410 ---

[...n] kêna ||

32. munyuk aja kêsit-kêsit | tadhahana limpung ingwang | iki Prajăngga andêle | prabuku Si Dasamuka | sigra kang wil Prajăngga | wanti-wanti nabêt limpung | wira Sêmpati tan kêna ||

33. adangu dènira jurit | wasas-winawas kalihnya | prasamya mèt kacidrane | mundur mungkur lincak-lincak | linuding wil Prajăngga | gapyuk marangkêp acaruk | kalihe samya digdaya ||

34. uwal Sêmpati mêsat ring | gêgana nora antara | prapta ngadhèdhèr solahe | nèng ngarsane wil Prajăngga | dhinêndha drês malumpat | Prajăngga solahe wagu | Sêmpati luwêsing yuda ||

35. akêbat cukat têrampil | kadya sêsiringing kilat | Prajănggapijêr jadhodhog | sayah binêkta lumumpat | sigra wau dhinêndha | ing wrêksa kêna dhasipun | pêcahpêjahe Prajăngga ||

36. krura mulat Puthadaksi | rêksasa pan bahni wisa | umangsah lawan arine [ari...]

--- 411 ---

[...ne] | Pratamadaksi kang nama | sami wisa kalihnya | praptèng rana netranipun | macicil mandêng wanara ||

37. kumukusnetrane kalih | anglandêng mêtu wisanya | wanara pating prakètèk | markitik gêsêng wulunya | mirut bala wanara | saparane mawur-mawur | wre kobong wulune samya ||

38. kapindra Sugriwa aglis | angawe kapi Anala | umangsah têpung dadine | dahana sami dahana | sigra kapi Anala | mangsah nêngah gupuh-gupuh | Puthadaksi mandêng sigra ||

39. Anala datan markitik | tan kobong sariranira | hèh sapa aranmu monyèt | tawar marang wisaningwang | Anala asru mojar | Wisakarmatmaja ingsun | Anala andêling aprang ||

40. apa sira Puthadaksi | butawisaing Ngalêngka | sidik durjana yudane | sarwi anglumpati sigra | Puthadaksi cinandhak | gya pinulir gulunipun | cinandhak binêthot pêjah ||

41. wus sirna wil wisa malih | dening sang kapi Anala [A...]

--- 412 ---

[...nala] | sinêmpal-sêmpal bangkene | amung jawatèng awiyat | lumrang manadukara | jaya-jaya pan gumuruh | ngudanakên kêmbang-kêmbang ||

42. widadara widadari | salamine ramening prang | puyêngan agung swarane | prasamya asêsugata | ngurmati kang samya prang | ing awiyat angêndhanu | Narada kêpala dewa ||

43. suka kang samya ningali | gumuruh ing pabaratan | kayungyun kang wre yudane | dènira mungsuh rêksasa | samya gora sabdanya | sigra krodha mangsah gupuh | wil Jambumangli prakosa ||

44. nanggalanira pinusthi | galak pêksa nglêbur raya | mungsuh wanara sakèhe | sigra sru masinganabda | Dyan Arya Bayusuta | mangsah mangkrak sadayèku | gêgêdhug durjanèng jagad ||

45. anggêrêng ngong Jambumangli | lajêr Bupati Ngalêngka | tate gêmpur praja gêdhe | ngaturkên bêbandan raja | mring prabuku Rawana | Anoman ngagaki gunung | asumbung si buta dhustha ||

--- 413 ---

46. dene ing nguni anggêndring | duk prang taman argasoka | mêngko dadak gawe angkoh | angaku prawirèng jagad | lah iki tadhahana | sigra binandhêm ing gunung | suh Jambumangli wangkenya ||

47. krura bupati sinêkti | punjul kaprawiranira | arang kang năngga bobote | Ngalêngka gêgêdhuging prang | tate nguwisi karya | prakosa agung aluhur | nênggih anama Mintrakna ||

48. angagêm limpung ngajrihi | solahe kagila-gila | ngungkul-ungkuli ing ngakèh | ambêg tan kasoran ing prang | prawira wil Mintrakna | masinganabda gumuntur | aminta yuda kênaka ||

50. Pangkur

1. tandang Arya Wibisana | nêmbah ring Sang Ramawijaya aglis | mangsah dharat wre gumuruh | mulat Sang Wibisana | magut ing prang wanara surak gumuruh | makanjar acikrak-cikrak | wau kang ayuda kalih ||

2. wus panggih ayun-ayunan | Wibisana lawan Mintrakna aglis | hèh Gunawan sira iku [i...]

--- 414 ---

[...ku] | nistha atinggal kaka | ingsun kinèn amocok utamanggamu | jêr sira satriya nistha | damèng parikrama balik ||

3. saking jrih mungsuh wanara | jêjêmbêri satriya kênèng pidhir | kêkês aprang lawan munyuk | inasaktika gawat | bagus anom tinggal nagara anungkul | milu wre datan prayoga | Wibisana mèsêm angling ||

4. hèh Mintrakna bênêr sira | ngucap-ucap nisthane wong ambalik | ninggal maring ratunipun | tur ratu kadang tuwa | nanging wênang yèn ingsun tinggala ratu | yèn têtêp anèng Ngalêngka | kêna durmala nèng bumi ||

5. yèn mungguh Si Wibisana | yêkti seje lan sagung pra dipati | cêcêdhis mrih pati bingung | ingsun mrih pati arja | nadyan kadang lamun ratu arubiru | durjana duskartèng jagad | druhaka kang anunggoni ||

6. Mintrakna angundha kunta | Wibisana tan wurung sira mati | tadhahana iki limpung | Mintrakna gora sabda | anibani limpung lir ancala

--- 415 ---

guntur | tadhah Arya Wibisana | wêntala tan angênèni ||

7. katiban limpung tan obah | wanti-wanti Arya Wibisana glis | sigra ngikal gadanipun | Mintrakna gya ginada | rêmpak rêmpu katiban gada malêduk | pêjah Sang Wira Mintrakna | wre mulat suka samyanjrit ||

8. wre samya mawijah-wijah | langkung-langkung sukane aningali | Wibisana prange unggul | mangsah sang wil Pragăngsa | prawira ing yuda kanugara punjul | mangsah ing rana nir baya | gora sabda manêngkêri ||

9. nêmbah sang wanara raja | mring Narendra Rama dewa nulya glis | mangsah ing payudan pagut | gumuruh kapi bala | wre ibêkan anon prabune umagut | Pragăngsa mulat Sugriwa | mumbul marang ing wiyati ||

10. Pragăngsa pan wus uninga | mring Sugriwa prabuning wre miyosi | Pragăngsa anguwuh-uwuh | hèh Narpati Sugriwa | anusula yèn sira prajurit tuhu | payo aprang ing gênana |

--- 416 ---

Sugriwa sru dènira ngling ||

11. hèh rêksasa doracara | Si Pragăngsa ngucira ing wiyati | sinusul sampun kasusul | pagut prang ing gêgana | têmpuh rangkêp mamrêp pinrêp parêng runtuh | dadya aprang ing dharatan | Pragăngsa dinêdêl kêni ||

12. pasah dhadhanira dhadhal | suh tinampêk amung astanirèki | arswambêg pra dewandulu | ngudanakên masêkar | de Sugriwa matèni wil prawira nung | mêmuwus anjaya baya | manadukara wêwangi ||

13. miwah kang mati pinujwa | prawira ring rana manggih swarga di | mangsah malih wil gung luhur | Bajramusthi prawira | mangikikan gora sabda ngagêm limpung | wre Arimenda amapag | têmpuh wor ungkih ngangkahi ||

14. Bajramusthi gura sabda | hèh wre sapa umangsah ambêg julig | iya Arimenda ingsun | santanane kapindra | sira sapa gora rodra pêthar-pêthur | Bajramusthi andêling prang | parêng pagut silih ungkih ||

15. amrêp pinrêp krura tandang | midêr kèdêr

--- 417 ---

badhama mamrih piling | palu pêlak parêng pêluk | rangkêp rukêt mrih uwal | kapluk kapruk kumêprak bandul-binandul | Bajramusthi pinalandang | pêgat gulune pinuntir ||

16. gumuruh rèh magênturan | kapi bala suka mawijah atri | dènnya dangu aprang caruk | pra dipati wanara | samya unggul mangkana wau kadulu | mangsah pun wil Anipraba | prakosa taruna sêkti ||

17. wanara Anila mangsah | mapagakên Anipraba prajurit | palu-pinalu maluruh | pêjahe Anipraba | dening kapi Anila mati tan dangu | wau sang wil Wirupaksa | kang atêngga jroning puri ||

18. kacaryan miyarsa surak | tan anganti tinuduh sigra mijil | suka kasusu prang pupuh | umangsah sikêp kunta | angajrihi Wirupaksa tandangipun | sigra taruna Lêksmana | mapag ing Wirupaksa glis ||

19. Wirupaksa gora sabda | sapa ingkang mapaga yuda mami | dudu wanara sirèku | baya Si Ragutama | hèh rêksasa [rêksa...]

--- 418 ---

[...sa] durcara tambuh maringsun | ingsun Truna Sudarsana | kadange Sang Dasarati ||

20. iya Lêksmana Widagda | myang Sumitratmaja pan iya mami | ya Sang Truna Wimbaningrum | Si Andaka Siwaya | Nitiatma Tanggul Maruta ya ingsun | Wirupaksa latah-latah | hèh babo pating talêning ||

21. miyêg-miyêg sagotongan | apa kêlar nadhahi kunta mami | sira yèn tan wruh maringsun | ingsun Si Wirupaksa | pêpatih jro angrèh bupati gung-agung | lajêr ngasmara dilaga | ngong tate nguwisi kardi ||

22. tadhahana kuntaningwang | Wirupaksa angunta wanti-wanti | tinangkis jêmparingipun | kuntane Wirupaksa | tan ngênèni Lêksmana Widagda luput | anggro gurnita èbêkan | krura Wirupaksa amrih ||

23. nyandhak anaut umangsah | yitna èngêt Radèn Sumitrasiwi | ngadêgakên langkapipun | astra Surawijaya | wus lumêpas manglanjak janggane lampus | pêjahe wil Wirupaksa [Wiru...]

--- [0] ---

[Grafik]

Ditya Wirupaksa. Pêrang. R. Lêksmana.

--- 419 ---

[...paksa] | punggawa ditya ngrês miris ||

24. akèh longe kang punggawa | ing Ngalêngka gêgêdhuging ajurit | ingkang mangsah-mangsah lampus | tan ana akiwula | pra dipati wanara sadaya wutuh | kalong wre rucah kewala | dyan mangsah Radèn Indrajit ||

25. anitih rata gothaka | gumrit ratanira ing rana prapti | busananing rata murub | kanaka sinasotya | sigra Rajaputranggada nêmbah magut | mandhi wrêksa gêng praksoa | mêsat ing rana wus prapti ||

26. pan sampun ayun-ayunan | Baliputranggada lawan Indrajit | wanara surak gumuruh | miwah bala rêksasa | surak anglir arga rug guntur-gumuntur | karone sêdhêng taruna | Baliputra lan Indrajit ||

27. mojar Arya Meganănda | hèh Anggada sira kang mêtu jurit | sêdhêng atandhing lan ingsun | sira pinutra-putra | mring Narendra Rama tandhing padha sunu | ingong buminataputra | Ngalêngka pakuning jurit [juri...]

--- 420 ---

[...t] ||

28. sira anak Dèwi Tara | ingsun iki anake Dèwi tari | padha Endra kakinipun | ingsun kalawan sira | sêdhêng angrok băndawala têpung bau | saarjane kawijayan | Anggada sugal nauri ||

29. iya sanadyan padhaa | putwèng Endra jêr kogêdhêging bumi | anaking danawa bingung | gêlah-gêlahing jagad | rêksasa dhik doracara satingkahmu | Dasamuka satru murka | duskarta murkanèng bumi ||

30. Anggada mrêpêki sigra | mupuh ratanira Radèn Indrajit | ing wrêksa gêng rêmuk ajur | lan pangiride sirna | tibèng siti Indrajit malumpat gupuh | ngungun mundur kawirangan | ratanya suh awor siti ||

31. salamine magut ing prang | dèrèng nate kasor Radèn Indrajit | Bathara Endra pinagut | kasoran dening sira | mangkya ewa sinurak ing dewa umung | ngudanakên kêmbang-kêmbang | muwus jaya-jaya sami ||

32. mastuti ing Baliputra | suka

--- 421 ---

miyat sri narendra mêmuji | miwah Sang Lêksmana sadu | Sugriwa Wibisana | samya suka Anggada prawirèng pupuh | wau ta Sang Meganănda | anjujug sêsinom prapti ||

51. Sinom

1. langkung sungkawaning driya | wau Rahadèn Indrajit | sarêmuking ratanira | pêjahe kuda pangirit | sigra mangsah sêmadi | mring pahom kukus kumêlun | sangkêp sarating puja | mêdêd mêmêndêng sêmadi | amot măntra puja Arya Meganănda ||

2. kunêng kang lagya mêmuja | Indrajit mêndêng sêmadi | wau kang mêksih ayuda | Bathara Rama winarni | rumêksèng balanèki | dènnya sangêt sayahipun | dadya narendra putra | anglêpasakên jêmparing | mêtu kêthèn angêbêki pabaratan ||

3. sanjata atumpa-tumpa | ngênani ditya prasami | kang katênggêl gulu pêgat | saênggon-ênggone kang wil | binujung ing jêmparing | dalêdêg sangsaya agung | ngêbêki ing awiyat [awi...]

--- 422 ---

[...yat] | ing dharat ditya prasami | kang katêmpuh ing jêmparing kagegeran ||

4. ana kang buta satunggal | kabutuh tan milu lari | rinubung ing panah kathah | kumrêsêk saengga suji | têkan wêlakangnèki | kadi landhak yèn dinulu | ana kadi tangkulak | tutuk kêbêk angêbêki | ting galêmbor wurahan bala rêksasa ||

5. jêmparing maksih lir udan | nibani rêksasa sami | kadi talajug mêmangsah | sawênèh ditya kang kêni | rinubung ing jêmparing | rêksasa kaku tyasipun | têmah nêmpuh wanara | mêmatèkkên ăngganèki | angurmatya kiwula bala wanara ||

6. puyêngan bala rêksasa | tambuh paranirèng ngungsi | saênggon-ênggon tan ana | kasêlan ingkang jêmparing | dadya rêkyana patih | bubarakên barisipun | kêbut maring jro kitha | tan ana kari satunggil | kangrêksasa gusis samya ngungsi kitha ||

7. lir sinapon jawi kitha | amung rêksasa kang

--- 423 ---

mati | bêlasah susun atumpang | ngrêrawa rahira mili | kunêng kang sampun gusis | jro kitha barise tugur | kang mungging jawi kitha | mung wanara kang ngênggoni | pan kinêmput-kêmput kitha ing Ngalêngka ||

8. praptèng dalu kawarnaa | Sang Rajaputra Indrajit | pan maksih sêmadinira | pêtêng jagad tan kaèksi | lor wetan dhêdhêt sami | ing kulon miwah ing kidul | ngangsêg sêmadinira | yoga mayanira mamrih | nagapasa kang pininta jroning puja ||

9. katon tandhane katrima | sariranira Indrajit | kadi tutug ing akasa | katon sêktining sêmadi | mingis ciptanirèki | tan kasoran ing prangipun | sigra amênthang langkap | jêmparing gêng kang kinanthi | naga luwih nguni kang saking jawata ||

10. ratri mangsah rananggana | gora gambira sabda ngrik | gêtêr-patêr mawurahan | lor kidul swara ngêbêki | lindhorêg bumi gonjing | purna gêgana kumêtug | prawira Meganănda | kagyat [ka...]

--- 424 ---

[...gyat] wre myarsa swaranjrit | kadi guntur tan katon kang duwe swara ||

11. jagad kadyakaèbêkan | sêdhih wanara prihatin | dene ta swaraning apa | sarta pêtênge tan sipi | sigra Radèn Indrajit | nguculkên sanjatanipun | dalêdêg mêtu naga | gêng apanjang tanpa wilis | mingis krura kumêbul mêtu wisanya ||

12. rêbah kang wre anggêlasah | samya ngrês nangis maringis | pambêbêding nagapasa | bau prapta maring sikil | rapuh angganya sami | gumrêpêg êmar tur lêsu | sawusnya kawêratan | bala wanara tan kari | nguculakên panah malih nagapasa ||

13. ngênani Rama Lêksmana | ambêbêt wong agung kalih | naga gêng bau mangandhap | sarira kadya ginodhi | rapuh maraningsêti | wong agung kalih wus acum | lir wulan karainan | tanpa teja wênês manis | mar kumêtêr Wong Agung Rama Lêksmana ||

14. gumuruh kang kapi bala | kumrêsêk samya anangis | sêsambat Rama Lêksmana | gusti

--- 425 ---

wontên paran niki | punapa mungsuh prapti | tan ana rupaning mungsuh | dhuh gustiningwang juga | tan ana bathara mami | kabèh-kabèh uripning pada bathara ||

15. măngka sarananing jagad | tan lyan ing paduka gusti | kang asih ing kapi bala | sadaya samya sinarik | ing dewa wara Widhi | tinêkaning agung wuyung | dhuh gusti nataningwang | dèrèng malês sihing gusti | anggung marma wèh pênuh bala wanara ||

16. paran ta sampening karsa | munahna murkaning bumi | mangkya ta kaliwat papa | yèn wande karsaning gusti | tumpêsa kabèh sami | apa gawe wèt tumuwuh | dêlap nora kuwasa | ngilangnabrangtaning gusti | dewaningwang Wong Agung Rama Lêksmana ||

17. saparan-paran mangkana | lor kidul wetan anangis | kulon miwah ingkang têngah | gumêdêr wurahan nangis | Narpati Sugriwa glis | krodha lathinya manaut | madêg anuli lênggah | bêkuh-bêkuh ambêg pati | ya ta kagèt gupuh Arya Wibisana ||

--- 426 ---

18. mêdal amênthang gandhewa | patêng dhêdhêt wus andugi | tumênga ngayati panah | hèh ika ta Si Indrajit | kang duwe panggaweki | dhusthèng palagan satuhu | Indrajit awas mulat | lamun ingkang paman prapti | ajrih sangêt marang Arya Wibisana ||

19. lumêpas sanjatanira | Indrajit umêsat aglis | lumayu matur ring rama | mêngsah sampun angêmasi | wanara tumpês tapis | Rama Lêksmana wus lêbur | kêna ing nagapasa | ula sangsayaning sêkti | nêngna bae padha tontonên kewala ||

20. Dasamuka langkung suka | rinangkul putranirèki | amuji sêktining putra | sagung pusakanirèki | pinaringkên Indrajit | myang rêtna-rêtna sotya gung | wus gumyah kang rêksasa | yèn mungsuh wanarabasmi | wus kabănda dening panah nagapasa ||

21. Wong Agung Rama Lêksmana | myang Sugriwa tanpa sêkti | suka minum-minum samya | wutah dunya jroning puri | marang satriya mantri | miwah punggawa gung-agung [gung-...]

--- 427 ---

[...agung] | kang arum-arum aglar | anayub ing siyang ratri | kunêng ingkang kasukan gantya winarna ||

22. kang anèng jawining kitha | saungkurira Indrajit | kawênangan Wibisana | pêtêng ilang padhang prapti | kabèh samya kaèksi | wadya wre pan kabarubuh | miwah Wong Agung Rama- | wijaya lawan kang rayi | Sang Taruna Lêksmana pan samya rêbah ||

23. wre mulat ing gustinira | sadaya samya anangis | akathah sêsambatira | miwah wre prawira sami | suka matia dhingin | yèn tan luwar gustinipun | kunêng malih winarna | Kusuma Putri Mantili | pan ingusung munggèng ing wimana rêtna ||

24. binêktèng jawining kitha | tiningalakên sira glis | marang ing Rama Lêksmana | miwah wanara kang sami | galasah tibèng siti | atap matitip matimbun | awas dènnya tumingal | aniba putri Mantili | iya saking wimana rêtna kantaka ||

25. tanpanon rat idhêpira | sasat kunarpa sang putri | kagyat Kusuma Trijatha | anjrit [a...]

--- 428 ---

[...njrit] sigra anungkêmi | sêsambat amlasasih | sampun age-age lampus | kawula antènana | punapa ajrihèng pati | yèn wus nyata sirnane prabu sarkara ||

52. Dhandhanggula

1. apa nora dèn andêla ugi | Si Trijatha apa dumèh ditya | nora yêkti saujare | pan uwis ujar ingsun | yèn matia mèlu ngêmasi | dêlahan ngèstupada | tan atolèh ibu | rama lan nini tan ketang | mung dhèwèke gone pati urip mami | lah wa dèwi wungua ||

2. ing pangimpèn tan nêdya ngoncati | iya dhèwèke batharaningwang | rêtna-rêtna pinangkane | Trijatha nangis asru | anjrit-anjrit bae wak mami | nora kandêl prasêtya | dumèh trahing diyu | tinarka bodho sasmita | ibu rama dhuh Nini Dèwi Sukèsi | ulun amit palastra ||

3. angur silih ngêmasana dhingin | sêdyaningsun sanadyan matia | aja tinggal upayane | sun takon bapak ingsun | Wibisana [Wibi...]

--- 429 ---

[...sana] iku undhagi | Gunawan Wibisana | parikrama putus | yêkti wruh durung winarah | jaman ngêndi putri adi kudu mati | tan ngangge subasita ||

4. ya ta wau Sang Putri Mantili | amung kari kêkêtêk kewala | mung sadumuk paningale | Trijatha tangisipun | kapiyarsa saking jro ati | obah panuduhira | kusumaning ayu | Rêtna Trijatha tumingal | dyan ingatag ditya mikul wimanèki | wangsul mring taman soka ||

5. ditya ingkang mikul wimana jrih | sinarandu mring Rêtna Trijatha | sigra wus dèn inggahake | mring wimana sang ayu | ngusung marang ing tamansari | prapta ngling sang lir rêtna | Trijatha rinangkul | adhuh-adhuh sutaningwang | sira iki ngrêregoni wong mrih pati | belani marang priya ||

6. Rêtna Trijatha umatur aris | dalanane nora ngregonana | jêr tan patitis belane | punapa tamtunipun | kangjêng uwa pan dèrèng pasthi | nadyan bala wanara | rêbah kabarubuh | dèrèng kantênan ludhêsa [ludhê...]

--- 430 ---

[...sa] | wus jamake asor ungguling ajurit | wau tingal kawula ||

7. nagapasa ingkang analèni | marang sagung kang bala wanara | ing pinggir katingal dene | kawula duking wau | pandamêle kakang Indrajit | sabên-sabên yèn aprang | makatên rumuhun | kula têtakèn pun bapa | kantênane unggul asoring ajurit | seda utawi gêsang ||

8. nêmbah mêsat Trijatha wus prapti | ing paprangan jujug gèning bapa | anêmbah alon ature | pukulun bapaningsun | kula langkung susah kang ati | tumon Janakatmaja | binêkta ing wau | dhatêng rananggana mulat | ing tumpêse wanara tan ana kari | kenging ing nagapasa ||

9. miwah narendra putra ngêmasi | lawan Lêksmana tuwin sadaya | ingusung nèng wimanane | sang rajaputri kantu | niba saking wimana rukmi | kawula kang amriha | kèn ditya kang ngusung | wangsul maring taman soka | malah mangke akêdah anganyut pati | belani marang priya ||

--- 431 ---

10. lah ing mangke bapa kadipundi | dadosipun jêng narendra putra | punapa tulus apêse | sirna sabalanipun | Arya Wibisana lingnya ris | hèh nini wruhanira | aja sira wuyung | dèn têtêp angèstupada | iya maring Kusuma Putri Mantili | dene kang ora-ora ||

11. iya apa Wibisana iki | dêstun têmên tan wruh subasita | kadurus ing buta bae | tan wruh ing ala ayu | ngèngèr maring wong bakal mati | bakal apêsing yuda | nini dipun emut | pama ing mêngko rusaka | Prabu Rama bumi sirna langit bêsmi | runtuh baskara căndra ||

12. apan iku lumrah wong ajurit | asor unggul apan kalampahan | nini matura dèn age | têlasnaturirèku | lamun ingsun kang anangguhi | gustimu aturana | aywa magêng wuyung | nora-nora praptèng lena | yèn sedaa sang narpati putra mangkin | jagad sayêkti sirna ||

13. wus nini lah muliha [muli...]

--- 432 ---

[...ha] dèn aglis | iya maring taman argasoka | Trijatha tur sêmbah lèngsèr | mêsat atêmah mabur | ya ta wau putri Mantili | saungkure Trijatha | nangis layu-layu | dhuh dewa batharaningwang | sasmitaa yèn èstu antaka gusti | dewa sampun antara ||

14. lawan dasihira kang belani | dewa dèwi bathari bathara | nulus têmên niayane | nora ana têtulung | iya maring gustiku iki | pijêr ta kasangsaya | brangtane kalaut | kadurus kadarawasan | papa bae babo putri ing Mantili | kumantil-kantilkontal ||

15. kapan baya nir bêbaya mami | angur banjutên jawata enggal | tumuwuh tanpa tuwase | gung duka ciptanipun | lagi tumon jawata mangkin | lakune ngomandaka | duk sêmadi tèngsun | mêminta rahayuning prang | nuli ana prapta riris-riris wangi | dene mêngko soring prang ||

16. pangeranku rêbah ing ajurit | lawan sagung kang bala wanara [wa...]

--- 433 ---

[...nara] | tan wus ucapên tangise | miwah sêsambatipun | kawuwusa Trijatha prapti | niyup saking gêgana | sumungkêm ing suku | umatur Rêtna Trijatha | adhuh dèwi pun bapa sangêt wêwêling | botên praptèng antaka ||

17. uwa Prabu Ramawijayèki | pan makatên wêlinge pun bapa | Gunawan Wibisanane | dhenok muliha gupuh | umatura ring rajaputri | kongsia praptèng tiwas | kang raka prangipun | tri buwana parêng sirna | tan ana rat sira lawan ingsun iki | katut lêburing jagad ||

18. tangguhana gustimu sang putri | aywa magêng kandhahan bêbaya | lagi bathara karsane | nyêngkakakên sêsêpuh | yèn ajaa kênèng bilai | Prabu Ramawijaya | liyan ditya diyu | kabèh manungsa-manungsa | yêkti narka BatharaDi Utipati | Sang Hyang Jagad Pratingkah ||

19. nora ana wong muja sêmadi | dadi ilang wong nêbut bathara | mring Narpati Rama bae | pan dhenok [dheno...]

--- 434 ---

[...k] nora wurung | ing sirnane wakira aji | Dasamuka Ngalêngka | dènira Sang Prabu | Ramawijaya ngayuda | iya lagi ngantèni mangsane nini | wau duk amiyarsa ||

20. Rajaputri Kusumèng Mantili | ing aturira Rêtna Trijatha | lêjar kabèh sungkawane | kunêng malih winuwus | ingkang lagya kasoran jurit | Risang Ramawijaya | lan sawadyanipun | kang kêna ing nagapasa | kadya rêmak sarira sasat ginodhi | dening pujăngga pasa ||

21. duk samana wong agung anglilir | netranira tanpa panoning rat | rah sumyar ring wadanane | sumungsung wisanipun | amung cipta ingkang mrih eling | Sang Arya Wibisana | mangsah nêmbah matur | pukulun rayi paduka | saking taman ingusung wimana rukmi | tinon tumonton ing prang ||

22. rajaputri aniba kapati | saking wimana mulat balanta | wanara rêbah sakabèh | nanging binêkta wangsul | dhatêng pun Trijatha wus prapti | ing taman argasoka | ing mangke pukulun [pu...]

--- 435 ---

[...kulun] | tambuh mrih anganyut pêjah | Ragutama mung jroning badanirèki | jawi sasat palastra ||

23. sungkawa gêng wau duk miyarsi | rajaputri binêktèng paprangan | Ramawijaya ciptane | nora kaya wak ingsun | tiwas têmên ingakên krami | Mantili datan ana | sêtyaning tumuwuh | sêmbadane kang suwarna | kasor Ratih miwah Dèwi Rarasati | garwa Bathara Brama ||

24. wre Saraba pujăngga angênting | mulat ing gusti marang ing sira | dèn umbara kagunane | amarna yuning ayu | nora êntèk ingkang kinawi | malah kuranga papan | luwih ayunipun | sêmbada pinèting pêjah | goyang muka dhuh yayi putri Mantili | liwat bayèng ubaya ||

25. kayaparan sihing bathara di | tanpa dadi dadining wèh arja | pijêr anjêjêr papane | kapan papa pinandung | tandang sunga nugraha yêkti | pan wus sayêktiningwang | mèt tata tumuwuh | tuwuh tètèhing tumitah | minta tustha kasthaka dhustan tan kèsthi [kè...]

--- 436 ---

[...sthi] | dhuh ta ari Lêksmana ||

26. tuhu-tuhu ring kadang kaèsthi | milu lêlana kapati brata | sêtya sadu ing rèh sarèh | saparan tan akantun | papa panas-panas kang kèpi | tan ana mawèh marta | pantaraning arum | walêsên ing sèwu warsa | nora pulih utange pun kakang yayi | yayah mamriha wirya ||

27. papa bae pamalêsku yayi | paran minăngka amulyakêna | tan ngupakara arine | anggung mawèh gêng wuyung | asor têmên jiwèngong iki | satriya pinandhita | sarjana dibya nung | gung ginawa ina papa | nusup-nusup tan pisah milu kaswasih | kasurang kasangsaya ||

28. Ragawa iki paran pinanggih | anggêgawa marang tan sayogya | durmala bae kadange | wèh andarus kadurus | mung druhaka kang ingsun panggih | mring kang pindha candhana | sêtya suci marus | ginawa panggawe papa | nora arja pijêr sêsukêr pinanggih | yayi apuranira ||

29. tyasira ri sumusuping mami |

--- 437 ---

bêkti bae marang kadang tuwa | tuwin tan ana tuwase | iya yayi ing besuk | anjanmaa tuwa sirèki | pan ingsun anjanmaa | mring anom mrih ingsun | anggung abêkti ing sira | iku yayi kang dadi pamalês mami | saking gung piutangan ||

30. hèh Sang Wibisana ta sirèki | liwat kaswasih tuna kaliwat | mamrih sarana sarine | papas tan antuk santun | pijêr milu sabaya pati | tan ana kadya sira | wong agung pinunjul | gunawan mahardikèng rat | jrih ing sukêr awani panggawe êning | magêng mamrih kamulyan ||

31. tyasira sih sumusup ing mami | saka ing pamrihira kaarjan | enaking buwana dene | tan atolih sirèku | ing kawiryanira pribadi | tan bisa mamrih ingwang | suka ing sirèku | dene tan kuwasa munah | ingsun iki maring rêrêgêding bumi | tan bisa ngupakara ||

32. mring sujana kang ngungsi ing mami | pijêr mala-mala lawan papa | tan ana pangupayane | katêkan pindha punggung | nora [no...]

--- 438 ---

[...ra] tutug anêmbadani | marang gunggunging sêdya | kang kaya sirèku | cacak ta Si Dasamuka | kadangira tuwa nora sira tolih | dènnya mrih susilarja ||

33. sanak-sanak miwah anak rabi | tan katolih saking pamrihira | ing wong kabèh rahayune | saking kawruhirèku | ing wêweka wêkasing dadi | yêktining kautaman | sira wus amêngku | saking yêkti gung gunanta | dêstun têmên alaningsun iki Wibi- | sana apuranira ||

34. iya ari Wibisana mami | apa nora kêna ciptanira | dursila ala rusake | bênêr rahayunipun | paran baya bathara iki | tur sêmbah Wibisana | anuhun pukulun | tan kenging nglangkungi karsa | măngsa kilap satuhu turăngga jati | tan lyan saking paduka ||

35. Narendra Rama ngandika malih | hèh Sugriwanggada Bayusuta | aja walangati kabèh | muliha sabalamu | marang Guwa Kiskêndha nagri | pan uwis malês sira | bêcik marang ingsun [ingsu...]

--- 439 ---

[...n] | malah luwih pamalêsta | dene mêngko-mêngkone wak ingsun iki | karuan praptèng tiwas ||

36. yêkti ingong labuhi pribadi | aja anggêgawa ing ngakathah | pan wus karuan bobote | sira lan sabalamu | alas-alas jêjurang trêbis | gunung-gunung kèbêkan | bala wre kang ngruruh | ing yayi Mantilidirja | nora nana kasêlan ingkang ngulati | sumyar bala palwaga ||

37. ing mangkya wus kantênan sayêkti | ing gone Sang Mantilidirêja | sinabrangan dêdalane | kalangan samodra gung | tinambakan ingupakardi | dening bala wanara | kangelan kalangkung | dadi sètu bandatbuta | sinabrangan ing Ngalêngka sampun prapti | ngadoni jayèng yuda ||

38. langkung amrih angrêbut ing jurit | pira-pira pêpati tan ketang | saking adrêng ing kadrênge | mêmalês marang ingsun | dudu tiwas saking sirèki | ingsun dhewe kang tiwas | mungguh ring panaur | apan uwis kalampahan [kalampah...]

--- 440 ---

[...an] | marma mêngko padha muliha dèn aglis | wak ingsun ungkurêna ||

53. Pangkur

1. kunêng lingira narendra- | putra Rama Sugriwa anauri | pan sarya drês wêtuning luh | hèh narapatiningwang | sampun age paduka nêmahi lampus | tongtonên wadya paduka | bêktine wanara sami ||

2. lawan pamrihing wanara | angantosi yèn mungsuh tuhu sêkti | dêdimèn têlas pukulun | sagung bala wanara | yèn matia wanara sadayanipun | datan ngampêlu sadaya | yèn ngeman-emanapati ||

3. mung sidane karya tuwan | yèn tan sida luhung tumpêsing jurit | urip apa karyanipun | tan bisa mulyakêna | ing brangtane gustine nora kapangguh | yèn uripa kêna ngucap | dhasar wanara tan yukti ||

4. ewa kabèh kang tumingal | jêrku apa wanara jêjêmbêri | apês nisthane kalangkung | kawruhe nora nana | mung mangkono bobote aduwe

--- 441 ---

ratu | tur jawata ngejawantah | prandene nora nglabuhi ||

5. ya endah apa wanara | tuwaburu tangèh wruha ing bêcik | sadaya pating salênggruk | kang wre punggawanira | Narapati Sugriwa turnya dhuh-adhuh | anjanmaakaping sapta | kawulakna sadayèki ||

6. mati urip aywa susah | aja pisah ing suku narapati | wadya tumpêsa karuhun | sampun age paduka | ing dêlahan paduka ratuning ulun | wadya paduka wanara | yèn tiwas ngayahan jurit ||

7. aywana kari satunggal | tinumpêsa marang Rawana aglis | yèn paduka prapta kantun | dhatêng Endrabawana | nuwun warta kewala solah pukulun | Dasamuka satru murka | pinanggiha jroning pati ||

8. taksiha satru kawula | saturune janmaadhatêng pundi | têtêpa dadosa satru | yèn dèrèng kalampahan | pulih awon dhatêng paduka pukulun | Narpati Ramawijaya | angrês tyasira miyarsi [miyar...]

--- 442 ---

[...si] ||

9. ature Prabu Sugriwa | luhirandrês Ragutama Narpati | Sang Arya Wibisana nglud | myang taruna Lêksmana | ngingsêg-ingsêg sadaya wre kang andulu | wre tan bisa anangisa | kabèh tinon kadi tulis ||

10. tatkala prihatin dahat | awit bangun malah sadintên malih | ing mangkya imbuh sadalu | gagat bangun raina | prapta angin silir-silir mêmawa bun | kadya luh ing wêngi milya | nangisi sang kênèng wingit ||

11. mèh-mèh sirating raina | manuk-manuk manangis manangisi | lir bela ring sang kênèng kung | kalanira punika | dangu mênêng narendra putra manêngkung | sajroning wardayanira | jibêg jawata kang prapti ||

12. gumuruh asrang gêgana | dewa rucah nêmbah wuwusirèki | dene dewa kang gêgêdhug | mastuti jaya-jaya | dewa rucah nêmbah ngong Bathara Wisnu | tinuwuhakên utama | kinarya sotyaning bumi ||

13. sakathahe kadadean | yèn tan [ta...]

--- 443 ---

[...n] ana jiwanta tanpa dadi | mulane kinèn tumurun | maring ing madyapada | rumêksaa ing jagad rahayunipun | măngka gunging kautaman | pêpaku amikukuhi ||

14. apa gunanta sungkawa | pan wus wênang amolahakên bumi | puruhitane sakayun | kayuning pramudita | duk ing nguni kang luwih saking basèku | pan manusa tama sira | ing sato kang rêgêd manggih ||

15. sira Sang Hyang Narasinga | apan iya Wisnubrata sayêkti | ing nguni Rama Parasu | pinandhita prawira | iya saking ujwala Bathara Wisnu | ing mangke Bargawa sirna | wus angumpul dadi siji ||

16. dadi rama dewa sira | prabu-prabu prabawa ambawani | kasantikaning rèh putus | tata titi tinitah | singa-singa kang amrih panggawe ayu | purwaka ing sira padha | kabèh janma luwih-luwih ||

17. sira dewaning utama | winotakên kautaman sabumi | pandume saking sirèku | maratani sajagad | apan sira dewane dadi

--- 444 ---

sawêgung | dene ta rèhing kacidran | yèn ngambah prasasat mati ||

18. iku adoh saking sira | ing mêmala durjana murkèng bumi | apan sira kang anggêmpur | myang ingkang para suka | wèh nugraha sirangkên Bathara Guru | mungguhing cahya sadaya | sira sang diwangkara di ||

19. ratu-ratuning dumilah | iya apan luwih hyang bagaspati | mungguhing wil ditya diyu | sira danawa raja | ring manungsa-manungsa pan prabunya gung | ing gunung-gunung upama | sira Himawan sayêkti ||

20. upama jroning samodra | iya sira ingkang minăngka bodhi | têgêse bodhi panurut | angkaning jro sagara | nora wêruh doh parêk gampang lan ewuh | jro cèthèk onjotanira | samodra anut ing bodhi ||

21. ring tuduh susuupama | apan sira misesa tèsing sapi | ing ulah ibêr sirèku | garudha winantea | iwak-iwak saisining banyu-banyu | sira minăngka Baruna | ring êmas timbuling [ti...]

--- 445 ---

[...mbuling] warih ||

54. Maskumambang

1. yèn ing sarpa sira minăngka Basuki | yèn ing naga-naga | sarupaning naga bumi | sira lir Hyang Ăntaboga ||

2. yèn ing banyu kali-kali ingkang suci | bangawane sira | yèn kayu kang madêg sami | sira kang minăngka wrêksa ||

3. ing rowêlas mangsane sira upami | mangsane kalima | ing rêktu nêm ta sirèki | sira măngka madumăngsa ||

4. ring lêlongkang lor kidul kulon upami | wetan-wetan sira | iya ingkang anêngahi | yèku misesa lêlongkang ||

5. sakathahe antara-antara sami | kawisesèng têngah | sira pêpaku ngukuhi | ngarjani jagad wiryawan ||

6. ring pinuduh ing sadaya sadayèki | sira anglir japa | măntra-măntra ingkang wangi | mêmandi upamanira ||

7. yèn ingujar-ujaran sira upami | aksara rumpaka | ring pawèwèh ta upami | sira kang minăngka asta ||

8. yèn ing parikrama krama sira ugi |

--- 446 ---

minăngka agama | ing jagad kawawèng dhiri | yèn mungguh anèng pocapan ||

9. sira ingkang rêrasa kawruhi galih | cêngil miwah arja | yèn ing pangulah siniwi | sira kèsthi rinasika ||

10. ring masêkti sira pama rodra murti | ring jaya-wijayan | budiman sira mukyani | putus wirutamèng jagad ||

11. yèn ing janma sumêngka ngawak bajrèki | kang kinarya samya | gêgênêping jawatadi | minăngka Kanekaputra ||

12. prabuning kang wiku sira kang ngadhangi | ing sagunging beka | dadi tan ana nêkani | wikune tulus kamulyan ||

13. yèn ing rêsi-rêsi kang tulus sêmadi | Bagawan Kapila | sira ingkang ngupamani | ing cipta kang cinandhana ||

14. sira pama Sang Bagawan Wrahaspati | ring amrih pikêna | sira ingkang ngutamani | lir dhêndha Bathara Yama ||

15. ring gêgaman kang misesa jayèng jurit | wruh ngastra sadaya | piranti tamaning jurit | pindha mega lan maruta ||

16. sasat angkên sagung [sa...]

--- 447 ---

[...gung] gêgamaning jurit | Wisnubrata nyata | ring ètri makramèng niti | iya srine padanira ||

17. ring pawaka basungrahan pama yêkti | kang upama sira | ring nganggit ingkang upami | ujar pramèng kawi sira ||

18. ing jro alas satoa sira upami | macan lan dipăngga | ring bèbètira ing benjing | pan sira ana ing Krêsna ||

19. ditya trêsna ya sira ingkang nyaponi | ing Pandhawa sira | Arjuna urubirèki | apine pan nyata sira ||

20. Duryudana Kuruwendra Kurupati | panggawe kadhusthan | tumpês dening sira benjing | kabèh murka kênèng sira ||

21. trilokabèh janalokendra lokadi | rat para misesa | atmanira amimbuhi | sumyar sumêbar ing jagad ||

22. wiku-wiku kawawa saking sirèki | dadine kang samya | sampun kautaman pêsthi | yêkti kaduwe ing sira ||

23. mami kabèh mêmèngêti aywa lali | yèn Wisnu Bathara | tartamtune jagad iki |

--- 448 ---

ala ayu munggèng sira ||

24. kang rahayu budi wasana pinanggih | miwah wirya suka | kang sukêr wusana manggih | sungkawa papa pataka ||

25. wusnya têlas pemute bathara sami | kang jêjêl ngawiyat | ngudanakên wangi-wangi | dyan prapta angin garudha ||

26. angungkuli paprangan amaratani | angining garudha | sumêblak kadya natasi | mring sakèhing nagapasa ||

27. tanpa sesa wus mundur bathara sami | wre suka mawijah | marlêsu tan ana kari | pulih kadurmaning kuna ||

55. Durma

1. parêng surak wau kang bala wanara | nêdya umangsah jurit | têtêp anjawata | risang narendra putra | umangsah kadya punagi | Radèn Anggada | Marutasuta aglis ||

2. Nala Nila Wrêksaba sarêng lumumpat | Winata Satabali | Druwenda Krêdana | Sêmpati Bisamuka | Danurdara lan Kesari | myang Risangkatha | Subodhara Puthaksi ||

3. mèh raina angsahe bala wanara [wana...]

--- 449 ---

[...ra] | mangkrak wre saya anjrit | kumrutug mayuta- | yuta mawêndra-wêndra | magul makirna parêng ngrik | limpat bawana | pyah kadya manêngkêri ||

4. wuwus suranira kang bala wanara | tatela wus kaèksi | măngka tăndha prapta- | nira angin garudha | tuhu nataning sabumi | bumi isinya | durmuka tumpês tapis ||

5. rumêksa yunira jagad pramudita | wanara rêbut dhingin | gêbèl mawurahan | ngêmput bataning kitha | Sri Dasamuka miyarsi | swara gênturan | rug yayah manêngkêri ||

6. nuduh mêmariksa marang jawi kitha | prapta duta wotsari | pukulun kang swara | kadya manêngkêr wiyat | mungsuh wanara kang prapti | Ramawijaya | sampun waluya malih ||

7. sabalane sampun waluya sadaya | siti tan wontên kari | dening nagapasa | Dasamuka miyarsa | ngênês tyasira prihatin | cipta bêbaya | nangis sajroning galih ||

8. mupus prapta tyasira tuhuning raja | mati [ma...]

--- 450 ---

[...ti] madyaning jurit | nglabuhi nagara | nungkula nistha papa | apês jêjêmbêri bumi | sigra angatag | gêgêdhuging bupati ||

9. mêtu aprang sira prawira Dumrêksa | sawadyanira aglis | tur sêmbah samêkta | balanira Dumrêksa | nêmbang têngara gong bèri | gurnang wurahan | kêndhang makêthi-kêthi ||

10. gambira sawadyanya Wira Dumrêksa | wus samya ambêg pati | paran yèn uripa | sira Wira Dumrêksa | gumrêgut malês sih gusti | kumrap wadyanya | bubul bêlêg ing kori ||

11. sêsêg dening wêtuning rata dipăngga | kuda jêjêl ing margi | praptèng jawi kitha | Dumrêksa munggèng rata | mayuta makêthi-kêthi | bala rêksasa | umèb saking jro mijil ||

12. prapta dhandhang wurahan luhur gêgaman | angin mêsês ngênêsi | sagunging daludag | kabuncang ana suwak | kapulêt suwèk masêbit | sira Dumrêksa | pratăndha sor kaèksi ||

13. nora miris punagi ing kautaman | bupati [bu...]

--- 451 ---

[...pati] mati jurit | gumrit ratanira | pangirit kuda nama | Si Wêrka tate linuwih | ginawa aprang | prawira duk ing nguni ||

14. mila nêmah solahe Wira Dumrêksa | bupati gêng pinilih | anggung sinung boja | pèni-pèni mas rêtna | myang èstri anggung pinaring | Wira Dumrêksa | singanabda goranjrit ||

15. mulat sagung wanara mungsuhnya prapta | mangkrak mangiwung sami | gut-gutên ing aprang | nêpsunira prasamya | kênèng nagapasa wingi | ngambul sadaya | kumrutug nampêk jurit ||

16. balanira Dumrêksa krura mapanggah | rame têmpuhing jurit | lir têdhuhing mega | isi mala durmala | mèh numpês isining bumi | bumi winisa | mangkana solahing wil ||

17. para mantri ditya kang mangsah tumindak | dumindi bêksa piling | ana limpung kunta | nanggala myang candrasa | kèh wre pêgat lambungnèki | ditya makantar | wre wira manglumpati ||

18. amrih kuwêl amrêp ing ditya pyah parah |

--- 452 ---

wanara ingkang kanin | tan wruh tan rinasa | saking sruning kadarpan | pêpulihana ginandhi | mèh prapta nampak | kalênggak muka kêni ||

19. limpung kunta nanggala prasu candrasa | ana wêtêng wre sêbit | rahnya muncar-muncar | kambah kèdêg prangira | wanara prawira kanin | ing wuri nunjang | kumrutug ngidêg wani ||

20. sangsaya sru riwuting ditya wanara | caruk rok silih ungkih | pilih palu papal | pupuh-pinupuh rêbah | jangkah-jinangkah ngakahi | kèh rangkêp papat | tutug titih-tinitih ||

21. ana siyung-siniyung sêbrak-sinêbrak | kuku-kinuku sêbit | sumêbut kasilar | nêpak muka tinampak | apêlak nampak nampêki | mukaning ditya | pêcah bau wre nguwir ||

22. kadya jawah sela tala wre drêsnira | mêmandhêm wukir-wukir | darpanyakadahat | sagung bala wanara | riwut angidêg pêpati | butêng suranya | ngiwung awuru gêtih ||

23. kombak kambah kèdêg prange kang rêksasa [rêksa...]

--- 453 ---

[...sa] | Dumrêksa aningali | yèn ditya kasrakat | mangsah gumrit ratanya | mutêr limpung ngolang-ngaling | pangirit rata | ngilês wanara rujit ||

24. Si Wêrkasa kuda mamuk lumba-lumba | nujah wanara wiwrin | Dumrêksa gêdhubyah | munggèng luhuring rata | limpung pinutêr awêrit | ambabit mobat | tumpês wre kang nadhahi ||

25. Radèn RamaDayapati sigra mêsat | mandhi watu sawukir | munggèng asta kanan | asta kiwa kang molah | amiwir-miwir kumitir | kadya manyura | kirab mrih andon rêsmi ||

26. praptèng ngarsaning rata Wira Dumrêksa | Anoman ngadhèdhèri | mundur mungkur mêsat | mingêr nêngên angiwa | sêsamir milir kumitir | nêngên makanjar | muncar netranirandik ||

27. Dumrêksa ngling hèh Anoman sira mapag | slawasmu julig wêgig | ing prang paksa murka | ngorakakên ing lawan | ujêr durung olèh tandhing | buta gêgala | Dumrêksa krura sêkti ||

28. padha buta ukur urip tanpa guna [gu...]

--- 454 ---

[...na] | olèha tandhing mami | duk ing nguni sira | wus basah awor lêmah | angling Radèn Dayapati | babo Dumrêksa | dèn enggal payo jurit ||

29. mamrih popor apragola pupujăngga | rok băndawala pati | atêpung wadidang | angadu tosing tulang | iki RamaDayapati | pinutra-putra | mring sang nataning bumi ||

30. Dumrêksa glis mêsat saking rata dhêndha | Anoman anadhahi | sinabêt tan obah | limpung mubêng lir papan | sinabêt awanti-wanti | Radèn Anoman | malah saya mrêpêki ||

31. molahakên jaja amêmiwir asta | samir ngêlab ngawêri | dhadha krêp dhinêndha | marang Wira Dumrêksa | tan rinasa dènira mrih | têtêg tantular | kêlar ingkang ginitik ||

32. kaku tyase Dumrêksa wangsul mring rata | krodha mêmalu malih | saking rata nampak | tan osik lyan ginada | sira RamaDayapati | malês angagar | ing arga mandhêm aglis ||

33. anguncali [angunca...]

--- 455 ---

[...li] Wira Dumrêksa tan kêna | ratanira kang kêni | rêmak rêmpu rêmak | suh lan turangganira | Si Wêrkasa sru kaswasih | moring pratala | Dumrêksa krura angrik ||

34. mangsah dharat pamalunira Dumrêksa | nêsêk awanti-wanti | Anoman ginada | tan osik marang dhadha | ngadhèdhèr rinêbut kêni | limpung Dumrêksa | binuwang kontal têbih ||

35. dyan sinikêp sukune Wira Dumrêksa | binandul sarwi angling | hèh pongo si buta | Dumrêksa andêl sira | sigra ingabên binanting | kalawan sela | rêmpu rêmak ngêmasi ||

36. bubar larut paksasakarining pêjah | ngungsi jro kitha sami | wre surak wurahan | dewa manadukara | angudanakên wêwangi | mêmuji wijah | wijah Risang Maruti ||

37. sadu dibya Amaruti jaya-jaya | wre bujung ditya sami | malêdug sadaya | prapta sajroning kitha | katur ring Dasamuka glis | lamun Dumrêksa | pêjah madyaning jurit ||

38. ngungun Prabu [Pra...]

--- 456 ---

[...bu] Rawana asru ngandika | hèh Kampana dèn aglis | sira pêpuliha | patine Si Dumrêksa | tumpêsên wanara aglis | nêmbah Kampana | mijil wadyanira tri ||

39. nêtêk kêndhang têngara bèri wurahan | bêgor gurnang wiyati | awahana rata | kêthèn bala rêksasa | sapraptanira ing jawi | wanara mulat | Kampana mêtu jurit ||

40. saha bala kumêrap rêksasa gora | sabdanira krodha ngrik | Kampana angiglag | ngadêg luhuring rata | gandhewanira pinusthi | pan gangsal dhêpa | sapucang kêndhêngnèki ||

41. numung nungsung asu angsang asrangsrangan | gurnita manundhungi | kumêdut baunya | tan ajrih Sang Kampana | mênthang langkap nulya mijil | mêtu naraca | ngêbêki ing wiyati ||

42. wre mangruwak bala wor waringutira | pinapag têmpuh aglis | kèh wanara rêmak | dening panah Kampana | kumrêcêk akèh nibani | wanara kêna | rampas akèh ngêmasi [ngêma...]

--- 457 ---

[...si] ||

43. tandang krodha Anoman anikêp kang tal | pinutêr kadi lori | kumitir nèng asta | Anoman mara molah | panah sinabêt tan gusis | wangsul katimpal | papal panah kuwalik ||

44. mangsah buwang dhêndha talSang Bayusuta | sigra ambêdhol wukir | wukir watu kristal | binopong gêbyar-gêbyar | kataman surya sênggani | lan netra muncar | lir baskara sêsiring ||

45. hèh rêksasa durcara agara-gadha | saparanmu bupati | hèh ingsun Kampana | andêl-andêl punggawa | iki buta gutuk dhacin | dudu urakan | dudu papat satail ||

46. sira iki si bundhas munyut[1] Anoman | ambêg wre nglêlanangi | bungkrak kêthèk nistha | kodhik gawemu papa | pamadal pang kêna pidhir | apêksa guna | gul-agul gêgilani ||

47. ngayat kunta anggêro baune mêngkap | hèh dik tan wurung mati | dening kuntaningwang | si tuwaburu nistha | pêksa angadoni jurit | sijis tan pira [pi...]

--- 458 ---

[...ra] | mêsat kuntanira glis ||

48. luput datan kêna Sang Anjaniputra | mrêpêki dingkik-dingkik | pacak gulu molah | miwir samir kumêlap | asta kanan bopong wukir | sigra Kampana | wus ingantêban wukir ||

49. dhadha dhadhal bau bêntar rênyu timpal | Kampana angêmasi | gya bala wanara | kumrubut rêbut mêngsah | balane Kampana gusis | sirna wurahan | sakarine kang mati ||

50. ngungsi kitha katur ring Sri Dasamuka | yèn Kampana ngêmasi | langkung ngungunira | ru-ara kangwardaya | tan panggah dènira linggih | mêmonang manah | lêlêng lunga kuliling ||

51. mêmungu tyasira mangun abêbaya | midêr kèdêran sêdhih | ngadhuh ngadhah-ngadhah | sêdhih saya kadhudhah | Dumrêksa Kampana dhingin | pilih kang năngga | ing prang duk anom nguni ||

56. Sinom

1. kèndêl Sang Prabu Rawana | nèng ngandhaping gapura ngling | ditya kang tungguk dinuta | timbalana paman patih | Prahastha

--- 459 ---

lah dèn aglis | sakapraboning prang pupuh | tan dangu praptanira | ing ngarsanira narpati | angandika Sri Mahaprabu Rawana ||

2. hèh kaya pa budinira | bupati kang tunggu puri | gêgêdhug nagri Ngalêngka | Si Wira Dumrêksa mati | hèh sira paman patih | sapa yogyane kang magut | ngasmara pabaratan | wanara bănda kalani | sapa yogya asiha praja Ngalêngka ||

3. Dasamuka wusnya mojar | Prahastha matur wotsari | dhuh BuminataRawana | punapa susah kang galih | yèn maksih pun apatih | dipun eca nèng kadhatun | masalah kang rumêksa | ing pura sri narapati | botên kirang pan agung bala rêksasa ||

4. pan kawula kang maguta | umangsah ngasmarèng jurit | dados lamaking nagara | nênggih pratăndha punagi | apan pun paman patih | pukulun sampun asêpuh | sêdhêng nanggulangana | ing praja Ngalêngka gusti | salamine dèrèng kambah parangmuka ||

5. saking tiwase [tiwa...]

--- 460 ---

[...se] pun paman | rumêksèng nagara gusti | ing mangke sampun ubaya | risaking Ngalêngka gusti | pun paman anglabuhi | yêkti wong tuwa katêmpuh | Prahastha mundur mêdal | sarwi luhira drês mijil | Dasamuka anusuli dana rêtna ||

6. pira-pira kang sêsotya | gêgănda myang makutha di | wastra pèni-pèni pira | rata turăngga lan èsthi | kalawan dèn paringi | buta nujum kalih atus | praptèng dalêm Prahastha | mahom sêmadi kang kèsthi | dhanyang wolu pininta munggèng sarira ||

7. umastuwèng jaya-jaya | wus aglar wadya sang patih | sagunging mantri manggala | rêksasa samêkta sami | minum sawadyanèki | bojaning apatih pênuh | sagung para prawira | sinungan têtopong sami | lan karoncong kêkalung gêgêlang êmas ||

8. miwah gundhala motyara | manike sacêngkir-cêngkir | samêkta bala Prahastha | kaprabon adining jurit | nêtêg kêndhang gong bèri |

--- 461 ---

budhal balane panganjur | daludag andêladag | dalêdêg sêsêg ing kori | tanpa wilis balane Patih Prahastha ||

9. bêgor gurnang mawurahan | kêndhange makêthi-kêthi | wus munggèng rata gothaka | sira Prahastha Apatih | kudanira pangirit | ing rata pan pitung atus | busananekawarna | tinon lir wukir kabêsmi | ratanira Prahastha linimput ing mas ||

10. wiku-wiku kuna-kuna | Ngalêngka pangulah jurit | samya ngatêr kyana patya | sagung buta kaki-kaki | lan buta nini-nini | têtêkên pating kêthêkluk | mêmuwus jaya-jaya | jayaa rêkyana patih | tilasipun buta kang nguwisi karya ||

11. lêlêthêk nagri Ngalêngka | prasamya ngatêr ing margi | mangastuti jaya-jaya | anjayakakên apatih | suka rêkyana patih | para ciklu-ciklu mêtu | ngastuti lampahira | wangsul sajawining kori | sêkèthènge nênggih kutha ing Ngalêngka ||

12. abra busananing yuda |

--- 462 ---

balane rêkyana patih | kadya baskara tumumpang | munggèng anggane kang wukir | gumuruh tanpa wilis | pira-pira untabipun | sagung mantri manggala | anggarêbêg kyana patih | lir sagara êrob wutah ing dharatan ||

13. daludag ewon pinăngka | alune kang jalanidi | wahana rata dipăngga | pindha karang-karang sami | anglud kang angin-angin | awor swaraning ditya gung | ingkang minăngka gêrah | kêkăndha kumlabing angin | ingkang măngka iwak sêdhêng lumba-lumba ||

14. pratăndha kasoran ing prang | kyana patih wus kaèksi | praptane calèrèt warsa | mole-mole angungkuli | lir ngalup ngulilingi | gêtêr putêran kumêtuk | katon udan ludira | riris kêras angênêsi | kèh daludag sêbit punggêl tikêl kupak ||

15. Prahastha wruh yèn kasoran | nanging tan owah ing galih | rèhning amêngku parentah | among ing sri narapati | nora kêdhèp [kêdhè...]

--- 463 ---

[...p] makingkin | dening kèh dalajatipun | ala ngalamatira | matêguh tyasira patih | kautaman punagi mati ing rana ||

16. ing jawi kitha wus prapta | aglar rêksasa ngêbêki | dadi byuha arda căndra | gêlare Prahastha Patih | gêlaring wre jaladri | wutah ing dharat mangalun | angrèb sêsêg kumêrap | gumrêdêg wor tan apilih | Sang Prahastha matag kang para manggala ||

17. angarahakên rêksasa | parêng mangsah ing ajurit | miwah kang bala wanara | parêng nêmpuh anadhahi | Susena Senapati | mangatag wre sadayambyuk | ngêbyuki ing rêksasa | rame têmpuhing ajurit | kadya guntur-gumuntur rèh magênturan ||

18. rêksasa mantri manggala | kumrap mangsah rêbut dhingin | tandange kagila-gila | pêpèdhêpe mungsuhnèki | wanara wira sami | angrok apupuh-pinupuh | nanggala kunta cakra | candrasa badhama piling | rame têmpuh watu gunung lan wrêksa tal ||

--- 464 ---

19. têmpuh pupug maputêran | dêdêr-dinêdêr mèt tandhing | ingkang kapêndir kèdêran | rukêt marangkêp anarik | palu-pinalu pilih | pêlak-pinêlak apêluk | kèh solahing ayuda | saut-sinaut kèh sêbit | wangke suwak rêksasa miwah wanara ||

20. balane Patih Prahastha | kèh rêksasa sura sêkti | tuwin ingkang tinindhihan | ditya akèh bêcik-bêcik | wanara kèh katitih | katindhih kêndhih gènipun | pinêlak dening singa | ingkang ginawa ngajurit | miwah gajah atusan saking jro kitha ||

21. bingung wanara prawira | kèh wangke parah manguwir | awor rah purusa abang | mrêbabang pating saluwir | ditya marunggul aglis | anggêgila agul-agul | mandhêndha wre pracăndha | pracali akèh kêpalih | rêksasa kèh wangke-wangke ngangkak-angkak ||

22. ngolang-aling palêlêngan | tan ana kang anulungi | dadya wil mulat mêlajar | ajrih ing rewang kèh

--- 465 ---

kanin | puthul cêngêl macicil | tuwin wre warata wuru | waringutên sangsara | rusak kang ayuda kalih | kêparèng wre kasrêging yuda kênaka ||

57. Pangkur

1. krodhanya Patih Prahastha | gumrit ratanira amênthang aglis | gandhewa satal gêngipun | kêkênthênge sapucang | linêpaskên saking gandhewa ambubul | ewon-ewon saking panah | nibani wanara sami ||

2. ginêdhêg malih panahnya | mêtu malih bêlêg saking jêmparing | ambubul mawur malêdug | panah atumpa-tumpa | anibani wanara kèh kagum-kagum | ingkang rèntèng-rèntèng rantas | anarangkêp tibanèki ||

3. wre sêmpal baunya ana | sirah pêgat lambung buwak kasêbit | ana janggut pêgat saut | bau kadya sêsawat | kumarutug panah manak satu-satu | sapuluh-sapuluh manak | satus manak sèwu malih ||

4. kang sèwu manak salêksa | angêbêki titip ngasmarèng jurit | wre sumyur mawur malêdug [malêdu...]

--- 466 ---

[...g] | kèh pêjah anggêlasah | kagyat mulat Narpati Sugriwa gupuh | angawe kapi Anila | Prabu Sugriwa lingnya ris ||

5. hèh Nila ywa mênêng sira | nora anawre kang pantês nadhahi | yudane Prahastha iku | liyane saking sira | yèku patih mêmatah patih kang sêpuh | patih kang mêmatah jagad | lah payo pagutên aglis ||

6. yudane Patih Prahastha | aja kurang wêweka dèn abêcik | sawusira wau tuduh | Maharaja Sugriwa | Nila aglis tan agarantêsing kewuh | mêsat mibêr nambut dhêndha | randhu gêng tur randhu kuning ||

7. panjange sapuluh dhêpa | praptèng rana sampun yun-yunan jurit | Patih Prahastha andulu | hèh munyuk sapa ranta | kêthèk bundêr tanpa lambung kudu magut | Si Sugriwa mêtonana | kang pantês aprang lan mami ||

8. sira iku munyuk rucah | ambalênêk buh ngisor dhuwurnèki | kêthur-kêthur blêkêthuthur | kaya kêblak nèng lêbak | ingsun iki gung aluhur anèng

--- 467 ---

dhuwur | luhur kabupatèn ingwang | pêpatih ngrèh para patih ||

9. ingong patih amisesa | pamanane marang jêng narapati | Anila sumaur sêndhu | hèh dik si gêlah-gêlah | pêksa luwih nampik tandhing ing prang pupuh | ingsun bae kang anglawan | sagêndhingmu ing ajurit ||

10. ingsun prawira Anila | nadyan padha bupati tuwa mami | ing ayuda pan gêgêdhug | payo aprang lan ingwang | pijêr-pijêr ngucap-ucap gora wuwus | cangkême adhêlak-dhêlak | kodhik rêrêgêting bumi ||

11. si lêlêthêk sabuwana | kêcocotan payo rok rêbut pati | Prahastha krodha brakuthu | aniyangakên langkap | mêtu panah saking gandhewa ambubul | dalêdêg arak-arakan | mayuta makêthi-kêthi ||

12. ngêbyuki kapi Anila | tadhah dhêndha randhu amobat-mabit | sinabêt ing randhu mawur | malêdug singsal kontal | mênthang malih Anila sigra tinuju | luput [lu...]

--- 468 ---

[...put] Anila tan kêna | pinacar wutah tan kêni ||

13. Anila tuhu widagda | luwih bangkit waskitha ing ajurit | suh hru katimpal apêluk | pêluk ingkang sanjata | sangsaya gung Prahastha jêmparingipun | gunge panahe Prahastha | kadi upama jaladri ||

14. Sang Nila kadya badhawang | mukanya lir rodra kapuk abahni | jala padhaning kang randhu | ingkang gêmpung sanjata | lir pawaka Prahastha sanjatanipun | panas landhêpe kalintang | nanging wre kang ambrasthani ||

15. kapi Nila kadya mega | anglir mêndhung dhêndha ingkang nibani | ing patih sanjatanipun | agni sirêp ing toya | ping sèwu pan kya patih pamanahipun | pan datan tumamèng ăngga | kapi Anila tan sakit ||

16. gumrit ratanya apatya | marêpêki amanah wanti-wanti | kapi Anila pan luput | saking putêring dhêndha | lir balabag abundêr nèng astanipun | tangane nora katara | mung sêring dhêndha tan sipi ||

--- 469 ---

17. dhêndhanya malah kumilap | saking sangêt kongsi bundêr kapati | mangsah ngiwa nêngên maju | sarwi astane molah | ngagar dhêndha lah lah lah pamuwusipun | Prahastha sinabêt dhêndha | jajanira ingkang kêni ||

18. kya patih datan karasa | lir cinakar malah lir dèn pijêti | Prahastha pangrasanipun | sayahe dènnya manah | lir pêpijêt Anila pamalunipun | dadya kras pamênthangira | langkape rêkyana patih ||

19. kumêbul wêtuning panah | tanpa gawe wre Nila tanpa kêni | sangsaya tis panahipun | sayah dangu mêmanah | sang prawira Nila mrêpêki tumanduk | ing dhêndha wadananira | mengo cêcêngêle kêni ||

20. pingkêl kapanggêl Prahastha | gèdhèg-gèdhèg cêngêl karaos sakit | pinindho ratane rêmuk | malumpat sang apatya | wre gumuruh surak lir gora gumuntur | suka kang samya tumingal | yudane prawira kalih ||

21. kya patih langkung bramantya |

--- 470 ---

dene ratanira rêmuk ginitik | sinrêg runtuh kabarubuh | sigra nyandhak musala | putus ingkang pucuking musala sirung | mangsah kya patih krodhanya | angayat musala aglis ||

22. Nila wus mangundha dhêndha | parêng têmpuh por por pur putêr kalih | kalihe darpa mêmalu | sarêng mundur anganan | Nila ngering bêksa mamrih solahipun | Prahastha akiprah-kiprah | Nila midêr angunduri ||

 

---

1	munyuk. (kembali) munyuk.