Babad Tanah Jawi, Pakubuwana IV, 1788, #981 (Pupuh 39–44)
| 1. | Babad Tanah Jawi, Pakubuwana IV, 1788, #981 (Pupuh 01–08). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad Tanah Jawi. |
| 2. | Babad Tanah Jawi, Pakubuwana IV, 1788, #981 (Pupuh 09–11). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad Tanah Jawi. |
| 3. | Babad Tanah Jawi, Pakubuwana IV, 1788, #981 (Pupuh 12–18). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad Tanah Jawi. |
| 4. | Babad Tanah Jawi, Pakubuwana IV, 1788, #981 (Pupuh 19–27). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad Tanah Jawi. |
| 5. | Babad Tanah Jawi, Pakubuwana IV, 1788, #981 (Pupuh 28–33). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad Tanah Jawi. |
| 6. | Babad Tanah Jawi, Pakubuwana IV, 1788, #981 (Pupuh 34–38). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad Tanah Jawi. |
| 7. | Babad Tanah Jawi, Pakubuwana IV, 1788, #981 (Pupuh 39–44). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad Tanah Jawi. |
| 8. | Babad Tanah Jawi, Pakubuwana IV, 1788, #981 (Pupuh 45–46). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad Tanah Jawi. |
Pencarian Teks
Lingkup pencarian: teks dan catatan-kakinya. Teks pencarian: 2-24 karakter. Filter pencarian: huruf besar/kecil, diakritik serta pungtuasi diabaikan; karakter [?] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau satu huruf sembarang; simbol wildcard [*] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau sejumlah karakter termasuk spasi; mengakomodasi variasi ejaan, antara lain [dj : j, tj : c, j : y, oe : u, d : dh, t : th].
39. Dhandhanggula
1. Dyan punika kang winuwus malih | garwanira Ki Tumênggung Mayang | nênggih punika arine | Senapati puniku | pun Tumênggung Mayang pan mantri [ma...]
--- 413 ---
[...ntri] | nira Sultan Pajang |[1] pan olèh bêbêndu | tinundhung marang Sêmarang | mantri sèwu punika ingkang angiring | mangkat maring Sêmarang ||
2. Tumênggung Mayang wau kang èstri | andutakkên ambêkta nawala | praptèng ing Mataram age | lumêbêt ing kadhatun | mangsah cundhuk lan Senapati | manêmbah ing suku sa |[2] mangusapi lêbu | nuli ngaturakên layang | tinanggapan ing Senapati Matawis | layang nulya winaca ||
3. pèngêt kakang Senapati mami | olèh dukanira kangjêng sultan | pan kinesahkên ing mangke | Sêmarang karsanipun | mantri Pajang ingkang angiring | sèwu gêgamanira | padha sirèng ngêpung | ulun puniki yèn kêna | abdèkêna sumawita ing Mantawis | sampun lyan pangawulan ||
4. layang sampun wau sinasuwir | ingkang jaja upama têmbaga | apracihna sru dukane | lathinira kumê |[3] mukanira lwir wora-wari | ujwalanya baranang | kotbuta dinulu | Senapati ing Ngalaga | tingalnyandik ujwala apindha api | rêrêp sakyèhing wadya ||
5. Senapati ing Ngalaga angling | hèh samitra mantri pamajêgan | sami ngong têdha damêle | mantri kang patang puluh | hèh rêbutên sadulur mami | yayi Tumênggung Mayang | mêtua ing Kêdhu | rêbutên sanggon kapapag | nulya sami sinangonan ingkang mantri | pamajêgan sadaya ||
6. jarijinya kinêbêkan singsim |
--- 414 ---
myang sêsotya kancana punika | gêbyar-gêbyar ujwalane | sêsotyanya bra murub | muncar warna lwir lintang ngalih | gumêbyar kadya kilat | asri yèn dinulu | asih sêtya ing wanodya | pracinane[4] rêtna widêgdèng pawèstri | dunya tinohan pêjah ||
7. mantri kawan dasa angabêkti | pan sakèhe panarkaning nala | mangkana ing sasmitane | baya mangke anaur | ulun iki ing sihing gusti | tugêle jangganingwang | ulun praptèng lampus | pan panaur ingsun kurang | kêkathahên dananipun gusti mami | saurên de Hyang Suksma ||
8. mantri pamajêgan sigra amit | kapya mêsat sarêng nunggang kuda | mantri patang puluh kèhe | anandêrakên maprung | desa Kêdhu dipun dalani | prapta ing Jatijajar | wong Pajang kapangguh | dèn amuk de wong Mataram | mantri Pajang dêdamêl sèwu angisis | malaywa rêrangkangan ||
9. mantri pamajêgan dènnya jurit | ing tandange lwir macan ambabal | sarwi angêmbat watange | lumampah rampak ngamuk | maksih manggung luhur turanggi | wadya Pajang kacandhak | tinigas kang gulu | sirah winotên ing jaran | mantri catur dasa padha kuthah gêtih | padha kadi rinêngga ||
10. Ki Tumênggung Mayang pan wus kêni | dening mantrinira pamajêgan | patang puluh wau kèhe | wong Pajang kèhe sèwu | sami mulih sisaning mati |
--- 415 ---
lumaywa asasaran | praptèng alun-alun | tumama ing ngabyantara | sigra cundhuk Sultan Pajang nèng jro puri | kampita sira mulat ||
11. mantri Pajang matur sarya nangis | pun Tumênggung Mayang pan rinêbat | ing Jatijajar prênahe | wadya sèwu ingamuk | dening duta wadya Matawis | kathahe kawan dasa | kêkapalanipun | ingamuk inggiling kuda | wadya Pajang tinigas janggane kêni | Tumênggung Mayang kêna ||
12. wadya Pajang sakantuning mati | pan lumayu sami sowang-sowang | ulun pan tiwas ing gawe | wadya Pajang atakut | datan măngga puliha malih | Sultan Pajang ngandika | pan wis nyata iku | Senapati ing Mataram | pambalike dening amurwa ing jurit | lah payo linurugan ||
13. wus angrasuk busana ngajurit | dhuwung anyuriga lapis tiga | wau ika rasukane | maliyo wus rinasuk | bêbarkatan kang dhingin-dhingin | jimat têtambalangan | tiningalan murub | kaprawiraning ayuda | Sultan Pajang angandika dhatêng mantri | payo mangkata yuda ||
14. Sultan Pajang sigra nitih èsthi | pan ingiring dening wadyabala | kêrig mantri santanane | lêlayu umbul-umbul | endhe tamèng kalawan bêdhil | tumbak putih lan binang | trisula lan ganjur | towok kolêm lawan panah | myang suligi punang lêmbing amarapit |
--- 416 ---
lir kilat abarungan ||
15. mantri Pajang abusana asri | abêbadhong têtopong kancana | kêbêk sisim[5] jarijine | ajêjamang kêkalung | akulambi sangkêlat abrit | wanèh kulambi bapang | ana lèn baludru | ana maliyo myang sutra | ingkang sorah sari sinongkèt mas adi | akêre gêgênderan ||
16. warnanira lwir prawata sari | alêlaku angêbêki papan | Sultan Pajang makuthane | cinawi intên mancur | lwir baskara ujwala ngênting | sang hyang arka kasoran | ing ujwalanipun | kucêm asru lêwih merang | ujwalanya sinoma wus ambandhingi | lan sênêning makutha ||
17. Sultan Pajang agya sira prapti | pasanggrahane ing Parambanan | anuli baris kubênge | Senapati amêthuk | Randhulawang dènnya abaris | pêpêk saglar sapapan | wong dhomas akumpul | mèh surup sang hyang raditya | Arya Jamba pêpitu mantri Matawis | nabuh bêndhe pun Bicak ||
18. Gunung Kidul gènipun miyosi | tinumpukan kayu pan jinajar | sapêmbêdhil lêlongkange | sarêng ingobong murub | bêndhenira pun Bicak muni | angangkang kadi gêlap | ing kasanganipun | swarane lwir anèng tawang | Sultan Pajang [Pa...]
--- 417 ---
[...jang] amirsa pun Bicak muni | tyas kampita gya mojar ||
19. hèh prawata kidul sun tingali | dadi gêni unine Si Bicak | angangkang lêwih swarane | wong Mataram ngong dulu | kadya mêtu tan ana iki | gurnitanira ika | kadya gunung rubuh | Adipati Tuban mojar | hèh sang nata amêmêdèni wong cili | dening tuwan ngandika ||
20. ing tarkane ing ulun puniki | maksih wani yèn adunên aprang | lan kakang Senapatine | wong tamtama puniku | ulun gawok lamon ajurit | pan widêgda arosa | lan atêguh-têguh | anyêkêla apan kêlar | mêjahana Senapati ing Matawis | wong kawan dasa kêlar ||
21. Sultan Pajang angandika aris | sutaningong Adipati Tuban | aja sira wani age | Senapati amungsuh | wruhanira wus têkèng jangji | ngalih cahya nur buwat | Senapati mêngku | ing tanah Jawa sadaya | pan aseba ing Senapati Matawis | iku ingkang tumămpa ||
22. datatita lingira ing nguni | kang kocapa Senapati ika | Ki Juru Martani age | nuli sira amuwus | hèh Ki Senapati Matawis | kadipundi rèhira | mapan ora wurung | amêsah ing Sultan Pajang | pira dohe lêt umpak kari sawêngi | benjang yèn sira aprang ||
--- 418 ---
23. ulun iki lêwih sangking isin | anon mukane mantri ing Pajang | yèn nêmpuha ing jurite | dening bapa lan sunu | silih ukih dènira jurit | Senapati gya mojar | kadya pa puniku | rèhira kang linampahan | ulun iki anut ing karsanirèki | jarwanana rèhira ||
24. Kyai Juru Amartani angling | yèn sambada lawan karsanira | uni ika sêmayane | kalawan Nyai Kidul | uwis sêdhêng mangke tinagih | kalawan kang kayangan | Marapi ing gunung | ing nguni pan asêmaya | maring ingsun ing mangke yêkti ngong tagih | mangke pan adhatêngan ||
25. Senapati ing Ngalaga angling | nulya angadêg tumêngèng tawang | angèstokkên ing jangjine | kalawan Nyai Kidul | nulya umyus mêsat ing langit | bayu bajra narajang | sêmpal kayu êrug | pracandhanya amarapal | prapta udan kumêrug awor lan angin | pratăndha yèn jim prapta ||
26. tan antara surak anèng langit | gurnitanya kadi langit rêbah | kadya gunung guntur kabèh | prakatha padha umung | antaraning wukir Marapi | nauri nulya bêngkah | kawah gumalêdhug | udan awu ingkang prapta | guntur gunung watu padhas lan karikil | longsor ladhu lumampah ||
27. watu agêng kathah kang winarni | sarêng ladhu
--- 419 ---
anèng kali Umpak | angèli ngingsor parane | pan sami cêcalathu | hèh wong batur kang gêdhe cili | sira iki ngandikan | amapaga musuh | apan ana Parambanan | Sultan Pajang yèku mungsuhira jurit | sawêngi kalahêna ||
28. Sultan Pajang miwah ingkang mantri | kagegeran dening ladhu minggah | narajang pasanggrahane | bala Pajang lumayu | sowang-sowang arêbut urip | anarka yèn kiyamat | dene watu nêmpuh | pasanggrahan pan dharatan | nora layak watu ladhu angunggahi | padha bisa angucap ||
29. Sultan Pajang balane angisis | apan sirna saha sanjatanya | binongkok binêkta mulèh | Sultan Pajang glis mundur | ing giligan gènnya miranti | laju maring Tambayat | karsane angujung | kunci sinorog tan kêna | Sultan Pajang angujung sangking ing jawi | sawusira gya mojar ||
30. hèh sang kunci apa ta karaning | lawang gêdhong sinorog tan kêna | pun kunci alon ature | pan jênêngira prabu | tan winênang dening Hyang Widdhi | tinampik jênêng tuwan | dening kang tinunggu | wong mati parêk ing suksma | cahyanira nuring rat pan wus angalih | anèng raja Mataram ||
31. Sultan Pajang sandeya ing ati | amiyarsa tuture wong tuwa | anulya sira asare | ana ing bale kêncur | salawase dènnya
--- 420 ---
aguling | dèrèng kadi punika | kanikmatanipun | nuli wungu dènnya nendra | adan mundur Sultan Pajang nitih èsthi | lumampah tibèng dalan ||
32. nulya sultan tandhu dèn titihi | lajêng gêrah sarira sadaya | dadya arêmbên lampahe | Senapati angrungu | lamun sultan gêrah ing margi | Senapati anyabrang | kali Umpak laju | ambêkta wong kawan dasa | kêkapalan nêrka ngatêrkên sang aji | bubar baris Mataram ||
33. wadya Pajang miwah ingkang mantri | padha kagèt dènira umulat | Senapati nusul age | untap-untapan sampun | para putra matur sang aji | Senapati Mataram | katingal anusul | ambêkta wong kawan dasa | watawise yèn sawawi lan sang aji | pinapak winangsulan ||
34. Senapati wadyabala kêdhik | apan sora ulun apranga |[6] dening wadya ulun akèh | Sultan Pajang amuwus | sutèng ulun kabèh sirèki | aja sira anarka | sora padha mungsuh | Senapati ing Ngalaga | kakangira gêgêntiningsun yèn mati | sanak tuwa sinêmbah ||
35. kakangira Senapati ugi | ngatêrakên ing ulun punika | dening asangêt marmane | apan wruh gêrah ingsun | pratandhane lêwih gumati | adarbe
--- 421 ---
wong atuwa | abêkti maringsun | ing benjang sapungkur ingwang | ingsun lalis dèn atut sira ing benjing | kalawan kakangira ||
36. yèn sira atut lan Senapati | ingsun lina jênêngira nata | Senapati kang agawe | pan iku gêntiningsun | kakangira Ki Senapati | lamun sira sawala | mring gêgêntiningsun | yêkti tan jumênêng nata | yèn sun lalis sanak tuwa angamini | ilang jênêng kawuryan ||
37. Adipati Banawa tan angling | amiyarsa tuturèng kang rama | miwah têka santanane | umung anèng dalanggung | pan sinêlêk lakunira glis | prapta nagarèng Pajang | tumamèng kadhatun | Senapati ing Ngalaga | pamondhokan desa Mayang iku nênggih | lawan sabaturira ||
38. Sultan Pajang amiyarsa mangkin | yèn kang putra mondhok desa Mayang | nulya aputusan age | duta prapta umatur | Senapati kita dèn sèngi | de ramanira Sultan | tumamèng kadhatun | Senapati sigra mojar | hèh sang duta matura maring sang aji | amit ulun katuran ||
39. amit mangkin nanging boya mulih | ulun iki nganti karsaning Hyang | aturêna dipun age | dutanira pan wangsul | mring jro puri cundhuk sang aji | matur mring Sultan Pajang | Senapati nêkung | maladi samadiningrat | desa Mayang wayah têngah dalu
--- 422 ---
mangkin | pun Juru Taman prapta ||
40. amêng-amêngane Senapati | gêdhenira pan sagunung anak | mêndhêk ngalosod ngarsane | pan Juru Taman matur | Senapati tuwanku singgih | manawi darbe karsa | angrabasèng prabu | ing Pajang ulun lumampah | pêjah gêsang pan ulun ikang nglêboni | tuwan kantun awirya ||
41. Senapati ing Ngalaga angling | Juru Taman ulun atarima | ing pracayanira age | ulun tan darbe kayun | ing sakarsanira umaring | Juru Taman anêmbah | anulya tumanduk | malêbêt maring kadhatyan | Sultan Pajang kapanggih gêrah alinggih | binithi jajanira ||
42. Sultan Pajang kantaka gumuling | tinangisan dening para graha | tanapi putrane kabèh | aramya gumarumung | sarêng enjing Sultan anglilir | saya sangêt kang gêrah | Senapati iku | sakathahe wong Mataram | pinundhutan padha atuku sêlasih | tinumpuk lawang kulwan ||
43. Senapati Ngalaga siniwi | kacita ana desa Mayang |[7] tigang dalu tri dinane | nulya mulih pan sampun | mring Mataram kocaping wuri | Pangeran ing Banawa | sigra dènnya matur | hèh rama putra paduka | Senapati wong Mataram dèn pundhuti | sêlasih sami tumbas ||
44. apikulan
--- 423 ---
agotongan sami | amêmondhong dèn tumpuk sadaya | ing lawang sakèthèng kilen | Sultan Pajang amuwus | kakangira Ki Senapati | sangêt gumatinira | darbe rama mring sun | pratandhane sih-sinihan | pan waspada sutèng ulun Senapati | yèn ulun mèh palastra ||
45. tan antara sultan angêmasi | para putra nungkuli sadaya | tanapi para garwane | miwah mantri tumênggung | pêcattăndha lan angabèi | răngga lan pandalêgan |[8] kandhuruhanipun | wadu aji para dêmang | lawan malih rabine padha anangis | gurnita lwir ampuhan ||
46. Adipati Banawa sigra ngling | hèh sakèhe para mantri Pajang | ingsun ajaluk rêmbuge | ulun kinèn apatut | wêwêkasing swarga sang aji | Senapati Ngalaga | putra kang asêpuh | kang rama apan wis tilar | prayogane sena sun aturi |[9] pinajar sultan seda ||
47. sajan gêlêm tan gêlêma mangkin | apan iku sanak ingsun tuwa | pan rama ji gêgêntine | dununge sêmbah ingsun | mantri Pajang kabèh umiring | dutanira glis mangkat | ing Mataram rawuh | tumama maring kadhatyan | wus kapangguh anêmbah ing Senapati | duta atur uninga ||
48. Senapati ulun atur paksi | Sultan Pajang apan sampun lina | ulun punika kinèkèn |[10] dening
--- 424 ---
rayi pukulun | Adipati Banawa nênggih | jêngandika ngaturan | mring Pajang puniku | inganti aniramana | ing layone rama ji Sultan anênggih | maksih agilang-gilang ||
49. Senapati sigra dènnya nitih | kudanira anandêr anyongklang | nulya rawuh Pajang age | tumama ing kadhatun | Senapati nangis ing ati | anuli sinungkêman | padane sang prabu | tan beda kala agêsang | ing baktine Senapati ing Matawis | dhatêng Sultan ing Pajang ||
50. adan nulya siniraman sami | wus kinèn nêmbahyangakên pisan | sampunnya binakta age | pinêtêk sirèng butuh | nulya sami maca talêkim | andonga sampun tamat | nulya sami mantuk | wus rawuh nagara Pajang | sampun pêpêk sagunging pandhita aji | muwah putra sadaya ||
51. Susunan Kudus sigra dènnya ngling | hèh sakèhe para mantri Pajang | putra sapa prayogane | ingkang gumanti ratu | kang jmênêng Pajang nagari |[11] mantri Pajang sadaya | ri saksana matur | yèn sawawi layan tuwan | Adipati Banawa yogya gêntèni | putra jalu sajuga ||
52. Susuhunan ing Kudus nulya ngling | tan sêmbada lawan karsaningwang | Adipati Banawane | yèn jumênênga ratu | Adipati ing Dêmak malih | apan iku kang tuwa | jumênênga [ju...]
--- 425 ---
[...mênênga] ratu | iya èstri ingkang putra | Sultan Pajang kang lanang putrane iki | Adipati ing Dêmak ||
53. ya dyan mantu yogya dadi aji | dening wadon lawan lanang ika | kang ro trêrah kusumane | Dipati Bênawèku | sampun winarisan nagari | iya nagari Pajang | wasiyat kang lampus | yogya miyanga ing Jipang | awismaa mapan jumênênga aji | ing Jipang asebaa ||
54. Senapati mangkya turun angling | gya sinaru Kyai Juru mojar | Senapati payo mulèh | Senapatinya mundur | Kyai Juru amêmarahi | Senapati Ngalaga | aja turun wuwus | karêpe wong asêsanak | silih ukih padudon rêbat nagari | dadi apêpêrangan ||
55. lêhêng sira mêmulea dikir | lan sidhêkaha angalap sawab | ing lêluhur para kabèh | ing Mataram pan agung | atanapi bêras lan pari | banthèng kidang manjangan | ing Mataram agung | amanggunga akasukan | ing Mataram wismanira pan abacik |[12] aja narka ing Pajang ||
56. Senapati ing Ngalaga mulih | ing Mataram lami tan kawarna | ing Pajang kocapa malèh | Dipati Dêmak mantu | anggêntosi jumênêng aji | Dipati ing Banawa | wisma Jipang tulus | pandumira mantri Pajang | pinra tiga rong duman pinundhut mangkin | maksih ingkang saduman ||
--- 426 ---
57. kang rong duman pinaringkên sami | mring mantri Dêmak wadyanya lawas | sami jinunjung linggihe | ana jênêng tumênggung | pêcattăndha lawan ngabèi | pandalêgan lan răngga | kandhuruhan iku | tăndha mantri lawan dêmang | mantri Dêmak sadaya jinunjung linggih | awisma anèng Pajang ||
58. mantri Pajang akèh rusak ati | dèn longi ing gêgadhuhanira | padha ala pangucape | anaa mungsuh rawuh | dèn rasakna ing Pajang iki | katuwone wak ingwang | tininggal ing ratu | kaliwat dening alara | kwèh durjana ing Pajang bêngi kwèh maling | yèn rina wong bêbegal ||
59. Mantri Pajang kabèh padha miring | manahira pan rusak sadaya | maring ratune kang mangke | apan têlênging kayun | Senapati Ngalaga ugi | mantri Pajang kang lawas | pangalasan sèwu | utusan maring Mataram | lampahnya ge asêsandêran wus prapti | nagara ing Mataram ||
60. duta mangsah tumama ing puri | kapangguh Senapati Ngalaga | duta marêk nêmbah age | palungguhe abukuh | sigra matur mring Senapati | ulun mapan kang duta | pangalasan sèwu | atur uninga paduka | rayi tuwan Dipati Dêmak ing mangkin | anitihi byantara ||
61. mantri Pajang padha yun ambalik | datan eca gènipun ngawula |
--- 427 ---
dhatêng ratune kang mangke | gêgadhuhan pinundhut | mantri Pajang sadaya sami | kang rong duman dalêman | saduman kang kantun | marmine giwang kang manah | Pajang rusak yèn dalu garigis maling | rintên arêbat sawah ||
62. lan manawi pukulun puniki | darbe karsa angrabasèng Pajang | mapan dawêg mupung mangke | ing paos arubiru | datan wontên têlênging ati | wadya Pajang sadaya | pan nanging pukulun | samăngsa tuwan mijila | jawi kitha mantri ing Pajang ambalik | umiring ing paduka ||
63. Senapati ing Ngalaga angling | hèh sang duta matura samitra | pangalasan sèwu mangke | atarima ing ulun | ing pracayanira puniki | ulun dèrèng anarka | lêwih takdiripun | angrabasèng maring Pajang | pirabara donganing wong sanagari | rusake ari Dêmak ||
64. lamun ingsun kinon ing Hyang Widdhi | apan gampang lawan karsaning hyang | Dipati Dêmak rusake | yèn kinarsakkên iku | dening Suksma jumênêng aji | ari Dipati Dêmak | mapan ora ewuh | tan kêna sêdya ngrusaka | dening janma nugraha lara lan pati | pasthi darbening Suksma ||
65. wontên ta ingkang winuwus malih | kang kocapa Pangeran Bênawa | kang anèng Jipang kithane | dibya glana tyasipun | duk angungkung nêpsu tan gingsir |
--- 428 ---
lumampah kasutapan | lali pangan turu | nalika ayun aboga | lamun ana sisan kawula binukti | tibèng lêmah dhinahar ||
66. prapta dènira samadi êning | anaritis ugyanira[13] nendra | datan kauban wangone | wayah ing têngah dalu | ana swara kapirsa nênggih | datan ana rumêksa | wêgilên puniku | pan dadi sarananira | kakangira Senapati ing Matawis | tan ana sarana lyan ||
67. sarêng ilang swara nulya tangi | Adipati Bênawa gya mojar | duta sira pan sun kèngkèn | wêgilên saranèku | Senapati anèng Matawis | aturana dènira | duta gya tumanduk | anulya praptèng Mataram | dyan tumama ing ngabyantara kapanggih | Senapati Ngalaga ||
68. duta Jipang nêmbah matur aris | gusti lampahing ulun punika | adhapur ulun kinèngkèn | dening rayi pukulun | Adipati Banawa nênggih | jêng paduka ngaturan | ing Pajang anêngguh | tuwanku sutaning sultan | alinggiha ing pajang jumênêng aji | punika ingkang karsa ||
69. Kyai Senapati sigra angling | hèh sang duta lah sira matura | maring ariningsun age | apan ingsun tan wêruh | sakarsane rêbat nagari | kalawan kakangira | mapan wangênipun | ulun iki winarisan |
--- 429 ---
ing Mataram de rama sultan ing nguni | ingsun têtêpi uga ||
70. risang duta sigra nêmbah amit | sêsandêran mulih maring Jipang | wus rawuh ing kadhatone | cundhuk lan gustinipun | duta matur wêkase uni | Senapati punika | mapan wis tinatur | Pangeran Banawa mojar | hèh sang duta balia sirèng Matawis | ing Pajang ngaturêna ||
71. duta mêsat lampahe lêstari | ya ta wangsul dhatêng ing Mataram | tumama ing kadhatone | Senapati kapangguh | risang duta manêmbah angling | gusti amba punika | pan kinèn awangsul | dening ta rayi paduka | apan tuwan amêksa dipun aturi | dening ta rayi tuwan ||
72. Adipati Banawa anênggih | ingkang karsa ing Pajang punika | datan suka ing manahe | kang raka madêg ratu | pan kang wêli[14] Sultan ing nguni | Adipati ing Dêmak | umadêga ratu | lamun andika tan arsa | jênêngakên rayi ta madêg nêrpati | lêhêng rêke pêjaha ||
73. lêhêng tuwan gumantia aji | adarbea nagari ing Pajang | sineba ing wadya kabèh | suka rayi pukulun | lamun tuwan jumênêng aji | pantês putra kang tuwa | jumênênga ratu | rayi paduka andonga | lamun ipe Dipati Dêmak kang dadi | lêhêng tumêkèng pêjah ||
74. Senapati ing Ngalaga angling | hèh sang duta mêngkono kang karsa | yayi
--- 430 ---
Mas Bênawa mangke | têmu pèk karsaningsun | nagarane ing Pajang iki | duta sira matura | marang ariningsun | Adipati ing Banawa | ngong aturi pinarêka ing Matawis | Gunung Kidul miyosa ||
75. risang duta sigra nêmbah amit | lampahira kudane angêrap | dyan prapta Jipang lakune | tumama ing kadhatun | adipati nulya kapanggih | duta matur anêmbah | pangeran tuwanku | ingkang karsa rakandika | jêngandika pinarêka ing Matawis | saha wadya ywa brăngta ||
40. Asmarandana
1. Pangeran Banawa aglis | enjing saksana umangkat | saha bala ngiring kabèh | rêmbêning baris lampahnya | Ardi Kidul marganya | datan kawarna ing ênu | desa ing Wêru wus prapta ||
2. kawarnaa Senapati | wus amêpêk wadyabala | gya umangkat sabarise | amapag ing arinira | nama Pangran Banawa | ya ta praptèng desa Wêru | wus sami apamondhokan ||
3. Senapati wus apanggih | myang ari Pangran Banawa | sarêng panggih sapatêmon | sami kangên rêrangkulan | ri sampuning mangkana | ya ta kasaput ing dalu | nulya sami masanggrahan ||
4. samya gunêm glaring jurit | nagri Pajang kang kocapa | wus kasub ing pawartane | lamun Dipati Banawa | akanthi Senapatya | arêmbag anunggil kayun | arsa [ar...]
--- 431 ---
[...sa] rumabasèng Pajang ||
5. mantri Pajang tyas umiris | wanèh kathah suka manah | kang sami sakit galihe | mangkana pangucaping tyas | ing mêngko malês ingwang | mring wong Dêmak akuhipun |[15] bênêr Pangran Banawa |[16]|
6. pan iku kakang duwe waris |[17] jumênênga Sultan Pajang | yèn mêngko uwis mêngkene | pangran kanthi Senapatya | pasthi abot sinăngga | dening sêkti ing prang pupuh | ing jagat pilih tandhingnya ||
7. pasthi nagra Pajang iki | kaya nora wurung rusak | ya ta mantri Pajang kabèh | samana sami arêmbag | ambalik karsanira | mring Pangran Banawa iku | apan gustinira lawas ||
8. anulya lumampah sami | sakèh mantri Pajang lama | tan kantun sagêgamane | mêthuk Pangeran Bênawa | mring desa Wêru ika | tan kawarna lampahipun | gya prapta ing Wêru sira ||
9. apan ta sampun apanggih | sakathahe mantri Pajang | lan Kya Senapati age | miwah Pangeran Banawa | sadaya angabêktya | angganti ngujungi wau | sakathahe mantri Pajang ||
10. ri sampunira ngabêkti | sakathahe mantri Pajang | umunggwing ing ngarsa andhèr | saha palungguh pangrêpa | gya sami matur sira | mring Senapati Matarum | miwah mring Pangran Banawa ||
11. adhuh anggèr gusti mami | kang para mantri punika | yèn ingajanana anggèr | apan ta purun sadaya | angrabasèng ing Pajang | dene tan wontên makewuh | mantri Pajang pan wus têlas [tê...]
--- 432 ---
[...las] ||
12. inggih mantri ingkang lami | têlas mariki sadaya | mung kantun wong Dêmak dhewe | lan wong Kudus barisan |[18] sayêktosing punika | apan ta kawula purun | nyêkêla Dipati Dêmak ||
13. myang kinèn angalap pati- | nira Dipati Dêmak |[19] kawula sandika anggèr | datan mawi taha ring tyas | saking sakiting manah | ngawula lyan gustinipun | miwah ulun anggêmpura ||
14. ing kitha Pajang pan wani | Senapati ing Ngalaga | kalangkung suka manahe | dening wau amiyarsa | sanggupe mantri Pajang | sami dinadar pan sampun | mantri ing Pajang sadaya ||
15. enjing bubar Senapati | saha gêgaman sumahap | têmpuh gêgaman Jipange | lawan gêgaman Mataram | wêwah wong Pajang ika | kang bala koswa anggêrgut | sigra Senapati mojar ||
16. ariningsun Ki Dipati | Banawa kita kumpula | lan wadyanira Pajange | lamun têmpuh ing ayuda | lawang sayatra wetan | yayi cêgatana iku | manawa wong Pajang mêdal ||
17. padha kumpulêna yayi | dening ing laku manira | amunga wadyèngsun dhewe | wong Mataram kumpul ingwang | kang sun têmpuh ing yuda | lawang kulon kang sun têmpuh | ri sampunira arêmbag ||
18. saksana bubar kang baris | apan ta awarna-warna | asri lwir taman sêkare | abra
--- 433 ---
dwaja lungsir jênar | myang gulakalapa |[20] asrang karbêting lêlayu | gêbyaring sanjata lanang ||
19. surêm Hyang Pratănggapati | kasênênaning busana | myang ujwalèng gêgamane | ing Pajang sampun kinêpang | tintrim wong sajro kitha | myang wong ing Pajang sadarum | sampun sami balik ika ||
20. amung wong Dêmak kang kari | kalawan wong Kudusira | maranti luhur kithane | amalatar barisira | sanjata wus ngisenan | Senapati agya rawuh | lawan sawadya ing Mataram |[21]|
21. lawang kilèn dèn wêdali | ya ta wong Dêmak umulat | ing wong Mataram praptane | wus katur Dipati Dêmak | lamun Ki Senapatya | dhatênge sabalanipun | lawang kilèn dènnya mêdal ||
22. Dipati Dêmak sigra ngling | sakèhe têtukon ingwang | wong Bugis lan Mêkasare | wong Bali dèn padha yitna | lah papagên dèn agya | Senapati pêrangipun | lan sakwèhing mas salaka ||
23. iku ta karyanên mimis | wruhanira Senapatya | apan ta liwat têguhe | lawan prawira ngayuda | lah poma wêkas ingwang | yèn sira mundur prang pupuh | padha sun patèni sira ||
24. pan sira têtukon mami | sigra wong Bugis Makasar | myang wong Bali minggah kabèh | mring palatar luhur kitha | gêgamane malatar | towok sligi agêmipun | wanèh angagêm [anga...]
--- 434 ---
[...gêm] sanjata ||
25. agya wong Mataram prapti | binarondong bêdhil sira | sangking ing luhur kitha ge | mimis tibane lwir udan | surak ambal-ambalan | apan kadi langit rubuh | pêtêng kukusing sundawa ||
26. arame têmpuhing jurit | Senapati ing Ngalaga | sigra anitih kudane | awasta pun Bratayuda | ulês purnamasada | saha pracalitèng luhur | pracihna êjim kang prapta ||
27. lawan udan riwis-riwis | surak ing tawang gumrêrah | êjim lan parayangane | kadya ngrubuhênèng wiyat | rikang jim parayangan | sadaya pan sami tumut | ambêdhah nagari Pajang ||
28. Senapati tumulya glis | angukih amrêka lawang | binrondong ing bêdhil akwèh | lwir udan mimis tibanya | datan ana tumama | têguh têkan kudanipun | Senapati ing Ngalaga ||
29. mimis kancana nibani | tibèng jaja lwir parada | miwah mimis salakane | samya gèpèng tibèng jaja | apan kadi rinêngga | sangking kwèh mimis tinêmpuh | tan kandhêg pangamukira ||
30. kudanira Senapati | kang ulês purnamasada | saking kwèh tiba mimise | kadi dhawuk katingalan | nanging Kya Senapatya | tan taha pangamukipun | sakèhe wong têtêbusan ||
31. kang wong Makasar lan Bugis | sami bendrong
--- 435 ---
ing sanjata | myang busur lan saligine | lwir garimis tibanira | Senapati gya mojar | alah iya sira iku | pan kabèh wong têtêbusan ||
32. lah aywa kapati-pati | milu-milu apa sira | balik malayua age | besuk padha mardikaa | awakira priyăngga | ya ta ing sakathahipun | wong têtêbusan miyarsa ||
33. sigra lumayu padha jrih | sakèhe wong têtêbusan | mangkana ta pangamuke | wus prapta jawining lawang | sakhèthèng kilen ika | Senapati jaluk pintu | hèh wong kang atunggu lawang ||
34. wênganana ingsun kori | kang tunggu lawang tan suka | ya ta wontên samitrane | Senapati ing Mataram | pan tunggil guru ika | Kyai Gêdhong wastanipun | apan milu tunggu lawang ||
35. mirsa yèn Ki Senapati | kang prapta anjaluk lawang | sagra[22] sakèhe bature | tugu[23] lawang ingamukan | akathah ingkang pêjah | kang urip têlas lumayu | Ki Gêdhong kantun priyăngga ||
36. sigra dènnya suka kori | Ki Gêdhong ring Senapatya | sarêng wus mênga korine | Senapati sira agya | lumêbêt jroning lawang | ya ta anuli kapangguh | Ki Gêdhong sigra tur sêmbah ||
37. dhumatêng Ki Senapati | kawula amit palêstra | ing lampah kawula anggèr | rumiyin arsa ngamuka | dhatêng têtiyang Dêmak |
--- 436 ---
kang baris ing alun-alun | ing wau Ki Senapatya ||
38. agêng pangraosing galih | kalangkung kapiutangan | mring Ki Gêdhong sêmitrane | mangkana ing lampahira | Ki Gêdhong anèng ngarsa | sigra manêmpuh angamuk | Ki Gêdhong pan tinadhahan ||
39. kinathahan ing ajurit | Ki Gêdhong sampun palastra | pan Ki Gêdhong salamine | datan pasah dening braja | wus karsaning Hyang Suksma | dhumatêng ing takdiripun | têmbe manggih guladrawa ||
41. Dhandhanggula
1. Senapati lumampah ing wuri | sigra mulat yèn Ki Gêdhong pêjah | Ki Senapati wuwuse | Ki Gêdhong mitraningsun | durung wêruh rasaning mukti | sêkul lan banyuningwang | apuwara lampus | ing benjang sapungkur ingwang | apanggiha ing satêrah-têrahnèki | Ki Gêdhong lawan ingwang ||
2. tinutugêna sarêng amukti | iya lawan anak putuningwang | aja salaya rusake | lan anak putuningsun | wadyèng ulun Mataram sami | sasabana lêlincak | layone puniku | Ki Gêdhong samitraningwang | aja kèndêl dening wong lumampah jurit | yèn mulih binêrsihan ||
3. sigra mangsah Senapati jurit | prapta mêdya alun-alun Pajang | manggunga nitih kudane | Senapati manêkung | amaladi samadi êning |
--- 437 ---
anêgês karsaning Sang | Amurwèng Pandulu | Senapati ing Ngalaga | sampun pana kêkêpuhe dèn sungkêmi | lali purwa dêksina ||
4. wadya Dêmak kabèh ingkang baris | anèng alun-alunirèng Pajang | padha takut bubar kabèh | asru dènnya lumayu | akèh mati arêbut dhingin | kênèng sanjatanira | padha baturipun | tan ana nolih ing wuntat | apuyêngan anêrka yèn têkèng pati | mila bubar sadaya ||
5. Kyai Juru anitihi wajik | cêcoklangan wong Dêmak kapapag | Kyai Juru mojar age | wong apa sira iku | têka gègèr malayu sami | wong Dêmak padha mojar | Senapati ngamuk | anèng alun-alun Pajang | mila gègèr lumayu kapati-pati | sami nrêka yèn pêjah ||
6. Kyai Juru Amartani angling | hèh wong Dêmak madayèng ing ujar | Senapati pangamuke | apan ta pangrasamu | Kyai Juru lampahira glis | anusul ingkang putra | prapta ngalun-alun | Senapati ing Ngalaga | katingalan kêkêpuhe dèn sungkêmi | Senapati ginugah ||
7. Kyai Juru Amartani angling | Senapati ing Ngalaga sira | awungua dipun age | katungkul sira ngantuk | baya lali yèn sira jurit | Senapati Ngalaga | kagyat [kagya...]
--- 438 ---
[...t] sira wungu | nulya matur ing kang paman | ana ngêndi wong Dêmak ingkang abaris | ngalun-alun ing Pajang ||
8. Kyai Juru Amartani angling | sakathahe wadyabala Dêmak | gègèr angsru palayune | payo padha malêbu | ing byantara mêdyaning puri- | nira Dipati Dêmak | apan wis atakut | angungsi anèng jroning pura |[24] datan narka yèn miyosana ajurit | amapaga ing sira ||
9. Senapati têdhak saking wajik | asta têngên ngagêm pangawinan | kiwa nyêkêl kandhangsule | kandhêg ing lêmah dhuhur | Kyai Juru Martani angling | aja para tumêdhak | maksiha amanggung | ambanjura mring jro pura | aja walang driya ana ing jro puri | Pajang pan darbenira ||
10. Senapati ing Ngalaga angling | karan manira mudhun sing kuda | ing dangu palinggihane | Sultan Pajang tuwanku | nora arus wong wani gusti | kapindho wong atuwa | kaping tiga guru | ping pat yêktènana uga | Sultan Pajang tan beda duk lagi urip | ing pamundhi manira ||
11. nulya dhatêng Kyai Senapati | wijil pisan jumênêng ing lawang | para garwa mapag kabèh | Sultan Pajang kang sunu | adipati Dêmak kang èstri | manêmbah ing suku sang | mangusapi lêbu | senapati tinangisan [tinang...]
--- 439 ---
[...isan] | pan rinangkul padane Ki Senapati | matur sarwi karuna ||
12. ari ta sampun tuwan pêjahi | Adipati ing Dêmak punika | Senapati dan ujare | datan narka ing ulun | mêjahana ari Dipati | ing Dêmak pan tan nêdya | ngong prih idhêpipun | dening jumênêng ing Pajang | nora tari ing bêcike maring kami | aja ta salah tămpa ||
13. lakinira gawanên mariki | lawan malih hèh sêsawêrana | pratăndha kalah yudane | Senapati pan mundur | wus pinarêg anèng sitinggil | Adipati ing Dêmak | samana wus mêtu | binănda ing cindhe kêmbang | para garwa wau ingkang anggèmèli | prapta ing sitibêntar ||
14. apan ta jajar wau alinggih | Dipati Dêmak lawan kang garwa | Senapati lon dêlinge | Dipati Dêmak iku | dudu sira kang duwe waris | jumênêng ratu Pajang | pantês putra jalu | ari Dipati Banawa | jumênênga anèng ing Pajang nagari | gêntosana kang rama ||
15. hèh Dipati ing Dêmak sirèki | warisira nagara ing Dêmak | lah mintara dipun age | wong Mataram sirèku | mikulana sangune iki | hèh wong Singanêgara | lan wong Martalulut | adhêpên Dipati Dêmak | nora pantês wong wadon nyêkêl têtali [tê...]
--- 440 ---
[...tali] | lah sira gêntènana ||
16. Adipati Banawa puniki | sukan-sukan anèng pagêlaran | lan sabala santanane | anabuh gala ganjur | pan arame ambêksa rangin | ana kang bêksa watang | rame padha wuru | amrang lêngên para tangtang | para campah candhala anyênyabari | ing Pajang ulun dibya ||
17. Senapati ing Ngalaga mijil | kang pinandhi kêkapaning kuda | pun Gathayu kêkasihe | kandhali macan guguh | pan punika sarêng pinandhi | gong pun Sêkar Dalima | bêbarkatanipun | kang ingagêm Sultan Pajang | sakathahe bêbarkatan kang rumiyin | binaktèng pagêlaran ||
18. Senapati sineba ing mantri | pagêlaran lun-alun ing Pajang | padha mangrêpa lungguhe | lêlamakipun babut | isi sêkaring nagasari | ujwalanirèng muka | lwir wulan awêlu | sêdhênge asasadara | samya takut sakathahe para mantri | padha tungkul mangrêpa ||
19. Adipati Banawa sigra ngling | kakang Senapati ing Ngalaga | kita jumênênga mangke | Sultan Pajang puniku | sinebaa sakwèhing mantri | apan tuwan prayoga | dening putra sêpuh | kawula lila warana | têkèng lina tan adarbe atur kalih | lah
--- 441 ---
tuwan jumênênga ||
20. Senapati ing Ngalaga angling | yayi Adipati ing Banawa | atarima pracayane | pan dudu garis ingsun | yèn manira madêga aji | anèng nagari Pajang | kagêdhèn puniku | ulun pinasthi Mataram | tanah Jawa angalahakên ing jurit | padha ratu amănca ||
21. punang mănca nêgih nuswa bumi | ratu mănca tan ana suwala | padha apranata kabèh | Jawa apan kinêlun | gih puniku Sultan Matawis | puniku putuningwang | iku pan kapangguh | jumênêng nata pandhita | kèdhêp dening para ratu tanah Jawi | Madura lan Palembang ||
22. ingsun iki winaris ramaji | ing Mataram abêbakal ika | sun lampahi kangelane | Dipati Bênawèku | alah uwis dadia aji | malêbua jro pura | mangkua kadhatun | matur Pangeran Banawa | kakang aji kawula darma nglampahi | sakèhe pakon tuwan ||
23. sakathahe sèn-isèning puri | kaatura dhumatêng paduka | sakarsa andika angrèh | Senapati amuwus | gih tarima manira yayi | pracaya pakanira | kang dhatêng maring sun | sakèhe barana Pajang | lan karyanên yayi adandan nagari | sampun sugih pun kakang ||
24. lan karyanên nênututi mantri | dananana rêtna lawan boja | myang atèring
--- 442 ---
bêbudène | lah iku karsaningsun | wong ngawula dhatêng nrêpati | yayi sira bêbakal | jênêng para ratu | kirange sanjatanira | tumbasêna lawan karyaa pribadi | sadandanan wong aprang ||
25. salwir bawane kang sinung wadi | kinarya mong jagat jaga-jaga | arjaning ratu èsthine | gulang-gulangên iku | dipun yitna ulah nagari | duwea wong têtiga | rumuhun wong iku | pandhita ing wong atapa | lawan malih wong petangan uladuni | palakiyah lan ramal ||
26. yèn sira yun wêruha ing wèsthi | pranatane wong dadi narendra | atakona dipun age | wadyanira sang wiku | lamon ayun uningèng wadi | takona wong petangan | ingaran dhêdhukun | yèn ayun ing pangawasa | kang kajaba sangking wirayating tulis | takona wong atapa ||
27. Pangeran Banawa matur aris | kakang Senapati ing Ngalaga | sakèhe bêbarkatane | rama aji pukulun | pan sumăngga ulun puniki | tuwan bêktèng Mataram | pantês anak sêpuh | kang anduma wêwarisan | jêngandika ulun tan amisesani | sakèhe bêbarkatan ||
28. Senapati ing Ngalaga angling | ari Adipati ing Banawa | lah abênêr
--- 443 ---
sasmitane | bêbarkatan sun pundhut | ulun gawa maring Matawis | cihna gêdhe kang purna | rama ji lan ingsun | têmên-têmên kênèng kêdhap | sarasaning sarkara rupa lan manis | tan kêna pasahna |[25]|
29. lah karia yayi ingsun amit | ingsun mulih maring ing Mataram | sun èstokkên sawêlinge | salamêt sira kantun | Adipati Banawa nangis | nèng ngarsane kang raka | padane sinuhun | sêsambate amlasarsa | yèn tinilar bapa babu ingkang lalis | datan narka panggiha ||
30. enjang mangkat Senapati mulih | kêbating lampah lwir angin topan | praptèng Mataram lampahe | wus lumêbêt kadhatun | Senapati jumênêng aji | wong Mataram kang seba | miwah ingkang sunu | lirna mantri pamajêgan | wong kajoran pêpêk anèng ing Matawis | Sultan Pajang wus sirna ||
31. awatawis lagya pitung bêngi | Senapati rawuh ing Mataram | miwah sakula wangsane | anuntên enjingipun | Senapati miyos tinangkil | pêpêk kang para putra | ngandikan mring ngayun | sakèhe para santana | ingandikan pan sami jinunjung linggih | apan sinama-sama ||
32. lawan sami sinungan kêkasih | dening Senapati ing Ngalaga | wontêndene
--- 444 ---
Radèn Tompe | ya Pangeran Tumênggung | Gagak Bani ingkang kêkasih | Radèn Santri winastan | ing kêkasihipun | ya Pangeran Singasêkar | Radèn Jambu Pangeran Amangkubumi | sampun sami wibawa ||
33. ri sampuning mangkana winarni | wontên prajurit ing Bantên prapta | kesahe sing nagarane | dening nagri Matarum | senapati kaloka sêkti | digdaya myang arosa | pilih tandhingipun | ing tanah Jawa tan ana | prajurit Bantên prapta sêdya ngayoni | mring Kyagêng Senapatya ||
34. praptanira pan lagya sawêngi | nèng Mataram dèrèng kauningan | prajurit Bantên praptane | mring Senapati iku | enjing Radèn Răngga manggihi | mring prajurit kang prapta | tumulya amuwus | hèh wong Bantên praptanira | arsa apa apa arsa angayoni | mring rama Senapatya ||
35. aywa kita ngayoni rama ji | ulun dhingin kita ayonana | rama ji gampang kalahe | yèn wus kasoran ulun | alah mara jaringong iki | iya kita cêkêla | putungêna iku | jarijinya Radèn Răngga | gya cinêkêl mring wong Bantên kang prajurit | pinêtêg datan mêndat ||
36. tita panyêkêle tan ngaèsi | wong Bantên kipatakên agya |[26] prajurit têbih plêsate |
--- 445 ---
gya tangi marêk sampun | jari kinèn nyêkêl aganti | dhatêng ing Radèn Răngga | anulya sinambut | cinêkêl jarijinira | mring rahadyan wong Bantên tan kêna mosik | malah malocot ika ||
37. palintiran mêksa tan kênasik | Radèn Răngga asmu bramêtyèng tyas | gya tinabok prajurite | sapisan agya lampus | kang prajurit wadyanya gusis | malayu asasaran | palayunya mantuk | dhatêng ing Bantên punika | Radèn Răngga katur rama Senapati | anulya ingandikan ||
38. praptèng ngarsa Senapati angling | hèh Ki Răngga kita sutaningwang | kita lêwih ing surane | lawan rosa atêguh | wadyèng ulun Mataram iki | tan ana kadya kita | ing kasuranipun | amung kita ingkang sura | amatèni ing wong Bantên lagi prapti | durung uninga ringwang ||
39. dening kita lêwih kumawani | yèn kita Răngga tuhu arosa | lah kita putunga kiye | jêmpole sukuningsun | Radèn Răngga uningèng wadi | wruh yèn ramanya duka | ing tyas bêndunipun | watêkera[27] Radèn Răngga | datan kêna cinampah-campah ing janmi | nadyan si ramanira ||
40. dadya supe tan uningèng runtik | Radèn Răngga saksana anyandhak | jêmpoling [jêmpo...]
--- 446 ---
[...ling] rama sukune | karsanira amutung | Senapati angraos sakit | kinipatakên sigra | kontal ingkang sunu | rahadèn ajrih wangsula | dukèng rama lumajêng tan miyos kori | manêmpuh banon kitha ||
41. tanpa ngapa banon tinêmpuh ing | Radèn Răngga ing pangraosira | lwir tumamèng sawang bae | ika ta purwanipun | banon kitha bolong sajanmi | ya ta Rahadèn Răngga | lajêng jrih ing bêndu | ngalor ngetan lampahira | pan asêdya apurik dhatêng ing Pathi | tan kandhêg lampahira ||
42. tarkanira Senapati têbih | kesahira suta Radèn Răngga | Senapati sigra linge | mring wadya kang ingutus | wadya gandhèk kinèn nututi | mring Radèn Răngga ika | sanggène kapêthuk | sutèng ulun Radèn Răngga | wangsulêna kang kinon mêsat sira glis | lampahe gêgancangan ||
43. katututan dhusun Sokawati | risang duta umalang ing ngarsa | saha mangrêpa ature | dhuh rahadèn tuwanku | ulun kinon ramanira ji | kita kinèn wangsula | rama kita ngungun | ulun takut yèn mantuka | lamun tuwan tan purun wangsulèng ngriki | ulun pan pinêjahan ||
44. Radèn Răngga sigra dènira ngling | hèh
--- 447 ---
sang duta ulun datan arsa | yèn kinon wangsul ing kene | benjing ulun umantuk | yèn wus têka ing karsa mami | lah kita awangsula | aywa kita asru | amêmalangi lumampah | risang duta amêksa angrangkul sikil | pinipit suku pêjah ||
45. duta kantun satunggil gya mulih | lampahira prapta ing Mataram | tumama ngabyantarane | Senapati kapangguh | risang duta mangrêpa linggih | manêmbah ri suku sang | mangusapi lêbu | Senapati sigra mojar | hèh sang duta sutèng ulun apa mulih | Si Răngga ingkang mentar ||
46. risang duta matur awotsari | hèh tuwanku Senapati ingwang | sampun lumampah kinèngkèn | nusul ing sutèng prabu | Radèn Răngga inggih kapanggih | Sokawati kacandhak | ulun akèn wangsul | Radèn Răngga datan arsa | yèn wangsula ing benjing ubaya mulih | yèn wis tumêkèng karsa ||
47. ulun sangêt angaturi mulih | malah duta kang satunggil pêjah | pinipit suku patine | sangking angrangkul suku | Radèn Răngga lajêng lumaris | puruge ngalor ngetan | tarkèng ing tyas ulun | dhatêng Pathi Radèn Răngga | Senapati kampita ing tyas akingkin | dadya sukur ing Suksma ||
48. Radèn Răngga lampahira prapti | ing Pathi nagarane kang paman | wong
--- 448 ---
Pathi wruh kagyat tyase | sigra nuli umatur | wadyèng Pathi mring sang dipati | ulun atur uninga | dhatêng sang pukulun | suta tuwan Radèn Răngga | ing Mataram punika prapta mariki | arsa marêk ing tuwan ||
49. kagyat tyasira sang adipati | aris mojar maring wadyanira | apa ta baya kinèngkèn | praptane sutèng ulun | maring kakang mas Senapati | ature kang tinanyan | dene tanpa batur | upama yèn ingutusa | suta tuwan sayêkti yèn mawi kanthi | măngsa borong paduka ||
50. Adipati ing Pathi andugi | lamun purik praptane kang putra | lawan asangêt kangêne | sigra dènnya amuwus | Adipati mring wadyanèki | lah timbalana agya | Radèn Răngga iku | apan dahat kangên ingwang | iya maring Radèn Răngga suta mami | kang kinon agya mintar ||
51. apan pasohaning Pathi nênggih | wontên sela agêng tan upama | nyêlani palinggihane | ing mantri sohan iku | sakathahe wadya ing Pathi | apan datan kawawa | ngilangêna iku | sangking gênging punang sela | Radèn Răngga ri sêdhêng prapta ningali | mantri sohan tan piyak ||
52. Radèn Răngga ciptanira wadi | apa baya karsanira paman | ulun tinimbalan age | dening praptaning
--- 449 ---
ulun | wadya datan kinèn sumingkir | iki ngayoni uga | mring kang wong Matarum | yêkti sela kang ing ngarsa | kinèn nêmpuha Rahdèn[28] Răngga sira glis | manêmpuh rikang sela ||
53. sela agêng sumyur tinêmpuh ing | Radèn Răngga têmahan gêlêpang | Radèn tan ngraos anggane | wadyèng Pathi andulu | suka angrês ing tyas ningali | sêktine Radèn Răngga | sukane andulu | dening lamine kang sela | pinrih ilang wadyèng Pathi tan kadugi | mangkana ciptèng wadya ||
54. Radèn Răngga mangsah masilar ing | ngarsaning paman sang adipatya | saha mangrêpa linggihe | gya manganjali sampun | ri suku sang Dipati Pathi | aris denira mojar | Răngga sutèng ulun | apa ta kita dinuta | ngramanira kakang êmas Senapati | lan ulun iki uga ||
55. kangên têmên ulun ing sirèki | sukur bagja kita mangke prapta | dahat sukaningsun mangke | Radèn Răngga gya matur | sayêktose ulun puniki | apan datan dinuta | ing raka pukulun | anut ing karsa priyăngga | adodol ing karsa sampun alami |[29] ing mangke kalampahan ||
56. lagya sipêng saratri nèng Pathi | Radèn Răngga ya ta amiyarsa | sangking lingirèng wadya kwèh | ana wong tapa gêntur | paguronnya [pa...]
--- 450 ---
[...guronnya] kang wong sa-Pathi | unggyanira atapa | sêsèndhèn ing kayu | wrêksa asêm sinendhenan | wêtahipun atêmah galinggang aking | ri wus dadya galinggang ||
57. apan datansah dipun cuwili | wrêksa galinggang mring kang atapa | cinuwil ing kanakane | sakwèhing sisyanipun | apan dèrèng uningèng wadi- | nira ing gurunira | panyuwiling kayu | dadya sisyanira tanya | hèh Kiyai punapa wadine iki | kang wrêksa cinuwilan ||
58. gurunira sigra anauri | hèh sisyèng ulun lah wruhanira | iki ta besuk ing têmbe | iya manawa besuk | ana dhanganèng kang aurip | dimon iki kinarywa | ngobori wak ingsun | lan malih dimon kinarya | andamari ing tyas ingsun iki benjing | kagyat tyasing atanya ||
59. sarya tanya malih sisyanèki | hèh kiyai lah kadi punapa | têka mangkatêna têmbe | gurunira gya muwus | wis mêngkono ing karsa mami | kaya mêngkono uga | ing panêmuningsun | ya ta wau Radèn Răngga | mirsa yèn wontên wong tapa dèn purugi | wantunya Radèn Răngga ||
60. sarêng wong tapa ika kapanggih | tan amawi catur myang pariksa | gya cinandhak sinasuwèk | ăngga wong tapa wau | datan wontên wutuh sanyari | sinasuwèk
--- 451 ---
Dyan Răngga | samana gya kondur | Radèn Răngga mring Mataram | kawarnaa wong tapa gya dèn purugi | ing dalu mring sisyanya ||
61. sapraptane guru tan kapanggih | yèn pêjaha ăngga datan ana | mung ana tilasing gêtèh | watêkipun ing dalu | nulya wraksa kang cinacuwil | kinumpulakên ika | mring sisya kang guru | kinarya obor punika | tumulya ge kinarya ngobor-obori | ing ăngga gurunira ||
62. apan kapanggih dipun sêsuwir | angganing guru pating balêsar | Radèn Răngga pambucale | ya ta sami dèn ruruh | maring sisya ăngga kapanggih | sangking sasuwir ika | watêkipun dalu | ri sampunira ngalêmpak | sasuwiraning ăngga pinêtêk aglis | maring ing sisyanira ||
63. kawarnaa Radèn Răngga prapti | ing Mataram sigra tinimbalan | ing rama dahat marmane | prapta ngayunan sampun | Radèn Răngga mangrêpa linggih | manêmbah ring suku sang | mangusapi lêbu | saha manganjali ngrama | Radèn Răngga tansah sira dèn arasi | mring rama Senapatya ||
64. ramanira sigra dènnya angling | hèh Ki Răngga kita sutaningwang | wus awayah kita mangke | amêwahana kawruh | ngindhakêna kadigdayaning | miwah ing kasantikan | kang durung tinêmu | mungguhing janma nonoman | utamane [u...]
--- 452 ---
[...tamane] ingkang adigdaya sêkti | tinaha ing sasama ||
65. Radèn Răngga ciptanirèng ati | apa ingkang ingong guronana | yèn mênggahing janma bae | tan ana kadya ulun | Senapati uningèng wadi | hèh Răngga lamon kita | lumaksanèng tuduh | ayya kita mring janma lyan | gêgurua ing eyangira pribadi | ing paman Juru ika ||
66. iku ungsêdên lah dèn angênting | têdhanên apa sangèlmuneka | Radèn Răngga mêsat age | mintar mring eyangipun | Kyai Juru ika kapanggih | apan lagya asalat | Radèn Răngga rawuh | alênggah jawining lawang | masjid alit jêjogan têdhak sing masjid | kasongan ing pananggap ||
67. bêbaturing pananggap dèn sungi | sela kumalasa saha rata | jêjogan têdhak salate | ika unggyannya lungguh | Radèn Răngga dènnya anganti | bakda salat kang eyang | dènnya salat luhur | tan adangu asung salam | dènnya salat Kyai Juru aningali | yèn ingkang wayah prapta ||
68. linggih mangrêpa sandhaping kori | wau sela ingkang kumalasa | dinulêkan jarijine | lwir dulêk siti êmpuk | ting caromplong tilas jariji | Ki Juru kagyat ing tyas | dènira andulu | angling hèh iku Ki Răngga | apa ora atos watu [wa...]
--- 453 ---
[...tu] kodulêki | nulyatos ingkang sela ||
69. dinulêk malih tan kêna mosik | punang sela dahat atosira | Radèn Răngga nyiptèng tyase | iya lêrês kang tuduh | rama ulun Sang Senapati | ulun kinon gurua | mring eyang Kya Juru | samitra tuwa tan wênang | ingungkulan wajib ginuron ing ngèlmi | miwah ing kadigdayan ||
70. Radèn Răngga sangêt ing pangudi | mring kang eyang nêdha wurukira | gya winurukakên kabèh | sangèlminya Ki Juru | Radèn Răngga sampun atampi | sasasmitaning eyang | samana wus mantuk | Radèn Răngga tan winarna | laminira apan ta wontên awarti | patalan wontên ula ||
71. malah sawêr amêjahi margi | gêdhenira sawêr tan upama | yèn ula ing dharatan bae |[30] samana sampun katur | dhatêng Radèn Răngga kang warti | watêking Radèn Răngga | yèn miyarsa tutur | kang anglangku rosan |[31] tan sarănta anulya ge dèn purugi | sawêr anèng patalan ||
72. tan adangu Radèn Răngga prapti | ing patalan kapanggih kang ula | atêmpuh padha surane | sarêng ula andulu | dhatêng radyan anandêr wani | Radèn Răngga apanggah | dahat suranipun | ingaranan sawrê[32] naga | sarêng nêmpuh amulêt ăngga ngêbêki | Radèn Răngga apanggah ||
73. rahadèn datan angalawani | punang sawêr nêlasakên [nêla...]
--- 454 ---
[...sakên] karosan |[33] Radèn Răngga sêsumbare | lah têlasêna iku | hèh sang ula rosanirèki | mupung sira gêsang |[34] ulun pan atangguh | wus têlas rosaning ula | Radèn Răngga tumulya sigra malêsi | sawêr binêthot pêjah ||
74. ri sampuning pêjah sawrê aglis | Radèn Răngga nulya kondur sira | sapraptane ing dalême | ya ta datan winuwus | lami-lami radèn asakit | yuswa patbêlas warsa | turas gêrahipun | Radèn Răngga lajêng seda | kawarnaa kang wibawa ing Matawis | Ki Agêng Senapatya ||
75. tulus dènira umadêg aji | nèng Mataram Senapati ika | miyos saking kadhatone | sineba ing wadya gung | masilar ing kathilèng manik | abra ujwalanira | alêlamak babut | kang sohan munggwing ing ngarsa | pra santana kang sampun jinunjung linggih | miwah kang para putra ||
76. karsaning Sang Senapati mijil | apan kang para putra sadaya | sami jinunjung linggihe | ingkang putra pambayun | Pangran Răngga apan wus lalis | kantun Kangjêng Pangeran | Pugêr kang panggulu | nuntên Pangeran Purbaya | nuntên ingkang rayi wau akêkasih | Pangeran ing Jaraga ||
77. nuntên kang rayi sinung kêkasih | kang jumênêng Pangeran Juminah |
--- 455 ---
nuntên wau arine |[35] kang badhe madêg ratu | Panêmbahan Karapyak nênggih | anuntên arinira | ing kêkasihipun | ya Pangeran Pringgalaya | wontên dene kang rayi èstri kêkalih | sampun sami akrama ||
78. jênêng Radèn Dêmang Tanpanangkil | nuntên arine kalih punika | Têpasana kêkasihe | têlas jinunjung lungguh | ingkang paman sinung kêkasih | Dipati Măndaraka | mangkana winuwus | Adipati ing Banawa | kang jumênêng Susunan Pajang anênggih | sataun laminira ||
79. nyandhak asangêt ingkang kêkêling | datan kenging wau ingusadan | kalangkung sangêt gêrahe | para niyaka rêmbug | atur uning ing Senapati | yèn ingkang rayi gêrah | sangêt datan emut | nulya wau aputusan | mantri Pajang lumajêng dhatêng Matawis | lampahipun akêbat ||
80. duta Pajang rawuh ing Matawis | wus apanggih lawan Senapatya | duta wus katur ature | nuntên susulan rawuh | sangking Pajang atur upaksi | yèn kang rayi wus seda | kalangkung gêgêtun | akathah ingkang karasa | Senapati waspanira adrês mijil | dening kang rayi seda ||
81. duta Pajang anêmbah nulya mit | sabature lampahe akêbat | rawuh ing Pajang enjinge | apan pinêtêk [pi...]
--- 456 ---
[...nêtêk] sampun | ya sigêgên datan winarni | Senapati Ngalaga | kang ganti winuwus | sampune ing pitung dina | karsanira Senapati ing Matawis | ingkang rayi ingangkat ||
82. Pangeran Tumênggung Gagak Baning | tinanêm anèng nagari Pajang | sampun atêtêp linggihe | mantri punggawa suyud | atanapi punggawa cili | ing Pajang wus atata | kadi duk karuhun | tan owah ingkang parentah | karanipun sitinggil kilèn puniki | tan purun sasamaa ||
83. wêwangunan Sultan Pajang nguni | sakathahe wêwêngkoning pura | ginêmpur lêmahdhuwure | myang pasareanipun | dèn ingêri wetan puniki | ênggènira awisma | pangeran tumênggung | sakilèning kitha Pajang | na astana mukmin saking Arab singgih | mila kitha ingêlar ||
84. linêbokkên astana puniki | jroning kitha karsane punika | ingambil sawab barkate | dening pangran tumênggung | purwanipun batane uni | patute kitha Pajang | pasagi rumuhun | pangeran tumênggung seda | tan warnanên lamine gènira lalis | pinêtêk ing Mataram ||
85. ing dagane Ki Agêng Matawis | ingkang rama anênggih punika | sakilèn masigit gêdhe | ênggènira kinubur | nagarane ing Pajang iki | kagêntosan punika [pu...]
--- 457 ---
[...nika] | nênggih wastanipun | Pangeran ing Pajang ika | wus alama samana sampun asinggih | nêmbang durma ing ngarsa ||
42. Durma
1. ênêngakêna ing Pajang dyan kocapa | nagara ing Matawis | sampun awibawa | Senapati Ngalaga | miyos saneba[36] ing mantri | kang para putra | santana samya nangkil ||
2. Adipati Măndaraka lunggwèng ngarsa | saha tinari-tari | paman Măndaraka | kadya apa ing karsa | ulun arsa ayêktèni | ingkang wirayat | Jêng Sinuhun ing Giri ||
3. Adipati Măndaraka aris mojar | ngong sakêthi umiring | karsa pakanira | Senapati ngandika | paman kalamon sawawi | Si Pangalasan | lumampaha mring Giri ||
4. angrêmbagi Kya Dipati Măndaraka | Pangalasan tinari | sira lumampaha | dhatêng Sinuwun Ngarga | aturêna surat mami | Ki Pangalasan | tampi sêrat pinundhi ||
5. sampun amit Pangalasan adan bubar | wong sawidak kang ngiring | tan kawarnèng marga | lampahipun akêbat | lumakya siyang myang ratri | dahat sirenggal | prapta ing Giri enjing ||
6. Panêmbahan ing Giri lagya sineba | myang para putra nangkil | muwah pra santana | pêpêk anèng paseban | Dyan Pangalasan Matawis | gya praptanira | linarapakên aglis ||
--- 458 ---
7. Pangalasan wus ingandikan ing ngarsa | anuli atur tulis | winacèng wardaya | dènira panêmbahan | mèsêm sarya ngandika ris | lah Senapatya | ing Mataram puniki ||
8. lamun ayun angyêktènana wirayat | amimitana dhingin | iya lumuruga | maraa ing bang wetan | iku pratăndha sayêkti | pun Pangalasan | anêmbah tumulya mit ||
9. Ki Pangalasan tumurun saking Arga | Dyan Panêmbahan Giri | maksih sinewaka | dening para santana | mangkya angandika aris | sapa uninga | rêke ing Giri èsthi ||
10. ujaring wirayat ing Mataram iki |[37] ing têmbe Mangkubumi | kabèh nusa Jawa | samya ngidhêp Mataram | nadyan ing Giri puniki | sapa wêruha | yèn sisip-sisip iki ||
11. nanging parentahing Hyang tan kêna owah | apan uwis pinasthi | ing dahuru zaman | ratu dadi kawula | kawula kèh dadi gusti | tandhane ana | Pajang lawan Matawis ||
12. pra santana pra putra kabèh turira | panêdha amba iki | sampun mênangana | ing zaman kang mangkana | Rajèng Giri angling aris | wus karsaning Hyang | amasthi polah iki ||
13. ênêngêna Sang Rajèng Giri samana | kawarnaa Matawis | Senapati Nglaga | ika dawêk sineba | yuyunên dènira
--- 459 ---
nganti | sampun sawulan | dan Pangalasan prapti ||
14. Pangalasan jumarojog mring paseban | nulya sinapa aris | lah ta Pangalasan | aglis sira matura | sawêwêkas Rajèng Giri | ingaturêna | mring Rajèng ing Matawis ||
15. wêwêkase Raja ing Giri punika | wus ngaturakên sami | Senapati Nglaga | mangke alon ngandika | paman Măndaraka mangkin | ingwang dinuta | dèn Panêmbahan Giri ||
16. duk ing kina rama ngiring Sultan Pajang | munjuk dhumatêng Giri | ing wulan Mukharam | nadyan sun tumamaa | maring ing bang wetan mangkin | wulan Mukharam | anut marga rumiyin ||
17. ri sampunira mangke Raja Mataram | nulya putusan mangkin | dhumatêng ing Dêmak | lawan ing Kalinyamat | adan prasamya acawis | wusing samêkta | dhumatênga Matawis ||
18. wong Jagaraga adan samya siyaga | miwah wong Pajang sami | kabèh ingarahan | tumindaka angetan | dadya sira nulya cawis | tansah gêgaman | kawarna ing Matawis ||
19. ing nalika mangke ing wulan Mukharam | dyan Kyai Senapati | ing Mataram mangkat | lumuruga mangetan | sigêgên wadya Matawis | dan kawuwusa | ing Surapringga mangkin ||
20. sampun ingaturan dening kajinêman [kajinê...]
--- 460 ---
[...man] | kalamon wong Matawis | sampun lumuruga | mring nagari bang wetan | Dipati Surabayèki | wus aputusan | nagara wetan malih ||
21. ing Tuban Sidayu sampun ingutusan | Lamongan lan Garêsik | Dipati Lumajang | Kartasana lan Malang | ing Pasuruan Kadhiri | ing Wirasaba | wong Balitar acawis ||
22. ing Majapura Pringgabaya Pragunan | ing Lasêm wus acawis | Dipati Madura | Sumênêp Pakacangan | pan sampun atata baris | sampun anabrang | maring Surabayèki ||
23. samya pêpêk sakyèhing para dipatya | baris kagiri-giri | pan sêdya amapak | yudane wong Mataram | manawa tindak ngajurit | sêdya anăngga | yudane wong Matawis ||
24. wong Mataram prapta angêpung ing Japan | sêdya binêdhah wani | ya ta sikêp wetan | sampun kumpul ing Japan | wus ayun-ayunan jurit | ana ing Japan | sigêgên kang winarni ||
25. raja pandhita ing Giri ingaturan | kalamon wong Matawis | angêpung ing Japan | nanging nagara wetan | sadaya samya nulungi | wontên ing Japan | sami apacêk biting ||
26. sigra Panêmbahan ing Arga putusan | kaum sadaya iki | dhatênga ing Japan | sarya amawi surat |
--- 461 ---
kaum sadaya lumaris | ing lampahira | dhatêng ing Japan iki ||
27. tan kawarna ing marga wus praptèng Japan | nulya amondhok aglis | wong agung Mataram | iku wus kinongkonan | dening utusaning Giri | wong agung wetan | prasamya dèn kongkoni ||
28. sampun prapta wong agung wetan sadaya | miwah rajèng Matawis | apan sampun prapta | samya linggih atata | wus pêpêk para dipati | utusan Ngarga | nulya sira ngling aris ||
29. hèh wong agung Mataram wong agung wetan | ingsun dinuta iki | dening Panêmbahan | Ngarga mring pakanira | tur sarwi amawi tulis | lah piyarsakna | asmarane kang tulis ||
43. Asmarandana
1. Hèh kaki jêbèng Matawis | miwah jêbèng Surabaya | dening ta sira sun tongton | samya rêbut panjênêngan | nêdya awawan-wawan | lah uwis padha rahayu | iya dening lamon ana ||
2. pamiyakira Hyang Widdhi | kang ngandhap kang luhur ika | besuk ana tinêmune | ing mêngko pan durung măngsa | balik padha atuta | lah prajangjiya sirèku | pilih padha piniliya ||
3. wêwadhah kalawan isi | iku singa amiliha | yèn uwis milih mêngkono | sira padha asokura | ing Hyang kang Maha Mulya | titi winaos sratipun | Senapati nêkêm sirah ||
--- 462 ---
4. mirsa ungêle kang tulis | sarya sira angandika | lah yayi Surabayane | kayaparan karsanira | dikane Sunan Ngarga | pakanira lawan ingsun | mangke kinèn amiliha ||
5. irêngan kalawan isi | andika dhingin miliha | manira pan kari bae | nadyan kathah adipatya | miwah kang para nata | tan kinèn milih puniku | mung andika lan manira ||
6. wêwadhah kalawan isi | yayi pundi piniliha | manira atadhah bae | Dipati ing Surabaya | apikir jroning nala | ngong piliha wadhahipun | apan kothong kang wêwadhah ||
7. Senapati ngandika ris | lah kadipundi kang karsa | yayi pundi kang pinilèh | Dipati ing Surabaya | mojar lah inggih kakang | ulun milih isinipun | kita darbea wêwadhah ||
8. Senapati ngandika ris | inggih yayi karsandika | ngong kang duwe wêwadhahe | isine pan pakanira | wusing aprajangjian | pra dipati sami mantuk | dhatêng pasanggrahanira ||
9. tanapi Ki Senapati | wus mulih mring pasanggrahan | wus sineba ing wadyane | miwah kang para santana | Mandraka munggwing ngarsa | Senapati lon amuwus | alah Paman [Pa...]
--- 463 ---
[...man] Măndaraka ||
10. bumi bang wetan puniki | ing mangke pan duwèningwang | sapa ngisènana têmbe | raina wêngi ngong alap | pan iku buminingwang | yèn tan anuta maringsun | aywa ngancik buminingwang ||
11. lah wus bubarêna aglis | paman gêgaman Mataram | manira pan bubar mulèh | Senapati sampun bubar | mantuk dhatêng Mataram | miwah bang wetan wong agung | wus bubar mulih sadaya ||
12. ênêngakêna rumiyin | kocapa Susunan Ngarga | wus sinungan uning age | yèn Dipati Surabaya | amilih isi ika | Mataram irênganipun | Senapati kang ingalap ||
13. Panêmbahan ngandika ris | pan wis takdiring Hyang Suksa |[38] ing bang wetan pan kaduwe | marang ing Raja Mataram | èngêtna jangji padha | nuli binabadan sampun | paksa rusak tata janma ||
14. ênêngêna Rajèng Giri | kocapa ing Surabaya | tatkala sineba andhèr | pêpêk ingkang para putra | miwah mantri punggawa | ya ta nagara kang kidul | apan ngasenan[39] punggawa ||
15. lawan ingisenan mantri | pan ora antara warsa | wong wetan tumindak age | ing wande kang dhinatêngan | kinalahkên ing yuda | èngêta sangkalanipun | awas rusak tatèng janma |[40]|
16. anulya mundur sira glis |
--- 464 ---
wau lampahe wong wetan | saryantuk boyongan akèh | Dipati Pajang sung wikan | dhatêng Rajèng Mataram | yèn mangke pasitèn Warung | rinusak dening wong wetan ||
17. Rajèng Mataram sigra ngling | hèh iya Dipati Pajang | mênênga dhingin ing mêngko | ing bang wetan iku uga | kabèh pan duwèningwang | Dipati Măndraka matur | yèn sawawi lan andika ||
18. bang wetan puniku mangkin | lêhêng nuntên linurugan | Senapati sigra linge | alah paman sabarêna | benjing sasi Mukharam | dandana dawêk anglurug | dhatêng nagari bang wetan ||
19. manira tindak pribadi | tan pitaya anunggea | manawa wong wetan abot | sigêgên raja Mataram | kocapa Adipatya | Pranaraga nèng Madiun | apan lagi pagunêman ||
20. Natèng Madiun sigra ngling | paran mangkin karsa para | wong Mataram iki mêngko | amrih nagara bang wetan | dening arsa angrusak | wong wetan pinrih anungkul | marang nagara Mataram ||
21. iya ing Mataram iki | ing mêngko ta kaya wongwa | sakêkunang upamane | yèn ora gya sinirama | pasthine iki uga | nora wande lamon mabul | satêmah angămbra-ămbra [angămbra-ă...]
--- 465 ---
[...mbra] ||
22. nêdha siniram tumuli | sinayom dipati kathah | i[41] Mataram iki mêngko | mupung maksih alit ika | Dipati Pranaraga | aris dènira amuwus | inggih arêmbag kawula ||
23. sigra utusan sira glis | ing wau Jêng Panêmbahan | Madiun saha sêrate | wus lumampah dutanira | dhatêng ing Surabaya | Panêmbahan ing Madiun | sampun amêpêk gêgaman ||
24. myang Dipati Pranaragi | wus sami mêpêg gêgaman | wontên kang winuwus malèh | Dipati ing Surabaya | dawêgira sineba | prapta utusan Madiun | wus ingandikan mring ngarsa ||
25. sampun tinampan kang tulis | kang surat sampun winaca | sampuning maos tulise | dipati aris ngandika | iya duta matura | mring Panêmbahan Madiun | miwah yayi Pranaraga ||
26. lintang dening sun ngrêmbugi | aywa sumêlang ing driya | iya ingong utusane | sakèhing bupati wetan | dimone iya padha | bantua prang ing Madiun | sigra nuli ingutusan ||
27. sakèhing para bupati pati |[42] bang wetan wus ingutusan | sami mêpêk gêgamane | kalintang gênging gêgaman | sêmana sampun bubar | sakathahing baris agung | mring Madiun lampahira ||
28. sêdya abantu ing jurit | tan kawarna lampahira |
--- 466 ---
sigra prapta ing lampahe | nagara Madiun ika | mondhok wetan bêngawan | lir tasik tanpa têpiku | sigêgên datan winarna ||
29. kocapa Rajèng Matawis | sampun ngaturan uninga | yèn mangke wong tèn akèh |[43] sami nèng Madiun ika | arsa ngrisak Mataram | ya ta Senapati gupuh | amêpêk wadya balanya ||
30. ing Dêmak kalawan Pathi | apan sampun ingutusan | Warung Garobogan kabèh | ing Kêndhal lan ing Sêmarang | Kalinyamat wus prapta | saha gêgaman akumpul | wontên nagara ing Pajang ||
31. ing Kêdhu Bagêlèn sami | prapta sagêgamanira | Senapati bubar age | saha bala ing Mataram | kumpul gêgaman Pajang | ing marga datan winuwus | ing Kalidhadhung wus prapta ||
32. sampun pamondhokan sami | kilèl[44] lèpèn prênahipun |[45] apan andhênêng[46] barise | dening têtiyang bang wetan | mondhok wetaning toya | sami arêrangkah sampun | wong cilik mangsang bitingnya ||
33. pamondhokan wong Matawis | pranahe[47] kilèning kitha | Madiun kali êlête | matur Dipati Măndraka | paran karsa andika | wong Pranaraga Madiun | pan sami tumut mangetan ||
34. Panraga barise mijil |
--- 467 ---
pangawat kiwa gènira | Pangran Madiun barise | nanging ika dèrèng mêdal | paman têka mindêla | ana malih dayaningsun | Senapati angandika ||
35. hèh Adisara sirèki | ingsun jaluk gawenira | lah mêngko sira sun kongkon | Adisara aturira | inggih nuhun sandika | nadyan dhumatênga lampus | kawula datan lênggana ||
36. Natèng Matawis sigra ngling | Adisara malêbua | ing gêni gawanên mangko | surat ingsun aturêna | dhumatêng Panêmbahan | ing Madiun dipun katur | lan sira apêpaesa ||
37. paèsira dèn abêcik | saksana pun Adisara | ing wau sampun apaès | dhasar wong ayu utama | karêngga ing busana | kadi murcaa dinulu | Senapati angandika ||
38. lah sira saosa joli | Jaya Antaka milua | baturmu gawanên kabèh | wong patang puluh milua | dèn prayitna ing baya | lan Si Angabèi Warung | milua mring Adisara ||
39. lamon sira dèn takoni | iya marang wong bang wetan | warahên ingsun kalamon | anungkul mring Panêmbahan | ing Madiun aseba | Adisara wêkas ingsun | kalamon sira ginebang ||
40. maring paranakan sami | ing Madiun ladènana | aja têka satêmêne [satê...]
--- 468 ---
[...mêne] | Ni Adisara anêmbah | sampun anitih jolang | mangkat kang ngiring kumutug | pan sarwi binêktan surat ||
41. upacaranira asri | munggèng ngandhaping jampana | amalatar jajarane | upacara pinayungan | apan rineka-reka | kadi putri lampahipun | mojar Dipati Măndraka ||
42. kadipundi tingkah iki | mèsêm Senapati nabda | sadhidhik sun srah gembange | Rajèng Madiun kang nala | kocapa Adisara | lampahira pan lumintu | anêrang wong pabarisan ||
43. wong wetan atanya sami | puniki joli punapa | Jantaka aris ature | puniki raja Mataram | atur panungkulira | mring Panêmbahan Madiun | wong wetan sami angucap ||
44. lah sokur ing wong Matawis | tandhane anungkul ika | maring Panêmbahan ingong | pan pintêre wong Mataram | duga kasoran dadya | nungkul wikan ngawakipun | rinasa datan kawawa ||
45. ana lèn wadyèka angling | ywa girang gumuyu sira | ngong wruh ing lêluwangane | akalnya rajèng Mataram | dibya sêkti aguna | ana lyan ika amuwus | kadya datan mangkanaa ||
46. kocapa Madiun iki | ingkang baris ing jro kitha | Adipatya
--- 469 ---
Madiune | rikala lagya sineba | pêpêk mantri pramănca | Panêmbahan ing Madiun | arsa miyos benjang enjang ||
47. wong agung bang wetan nênggih | pagunêman pasanggrahan | Pangeran Madiun mangko | dèn antya ring wiyosira | apa iki wadinya | wong Madiun ora mêtu | têka amêmawa kêmba ||
48. mangkana ingkang winarni | Pangran Madiun punika | lagya agunêm wiraos | dèrèng tutug angandika | kalawan kang punggawa | Adisara nulya rawuh | jumarojog ing paseban ||
49. Adisara anungkêmi | ing padane Panêmbahan | ingkang seba cingak kabèh | kagyat dènira umulat | samya ling ring tyasira | wong ngêndi baya kang rawuh | têka anungkêmi pada ||
50. Dipatya Madiun angling | lah babo sira linggiha | arsa atêtanya ingong | lah sira iki wong apa | ing ngêndi wismanira | lan sapa aranirèku | lawan apa karêpira ||
51. saksana mundur tumuli | ing wau pun Adisara | anêmbah umatur alon | kawula ingkang putusan | têtiyang jêngandika | pun Senapati Matarum | kawula pun Adisara ||
52. kawula dinuta gusti | umarêk dhatêng paduka | angaturakên surate | pun Senapati Ngalaga | katura ing paduka | pun Senapati anungkul |
--- 470 ---
datan lênggana ing karsa ||
53. Dyan Rajèng Madiun nuli | anampani ingkang surat | Sang Nata ngandika alon | lah atmaja ngong Mas Lonthang | kita macaa surat | dadya Ki Mas Lonthang sampun | manêmbah amaca surat ||
54. bêbukanirèng tulis |[48] punika sêmbah kawula | pun Senapati jatose | apan ta datan anêdya | amêngsah Panêmbahan | pun Senapati anungkul | ngawulèng ing Panêmbahan ||
55. têtiyang sampeyan dhingin | Madiun kang wisma Pajang | paduka sunga cacahe | pintên kathahnya sadaya | amba angantukêna | dhatêng nagri ing Madiun | Mataram kagungan tuwan ||
56. titi wêkase kang tulis | natèng Madiun ngandika | lah iya tarima ingong | pracayane sutaningwang | Senapati Ngalaga | kaya ngapa wong Madiun | ing karêpira sadaya ||
57. Pangran Madiun sigra ngling | kadya pa ngong tan nuruta | pan sêdya rahayu bae | lah Adisara matura | marang ing sutaningwang | apan ora sêdya ingsun | amungsuha lan Mataram ||
58. dening wong bang wetan iki | nêdya mungsuh ing Mataram | lah ana karêpe dhewe | matura ing putraningwang | karsane wong tang[49] wetan | ingsun ora milu-milu | pun Adisara turira ||
59. yèn kawula [ka...]
--- 471 ---
[...wula] dèn takoni | dhumatêng pun Senapatya | wadya paduka sakèhe | apacak baris gêgaman | punapa si botêna | ngandika rajèng Madiun | ngong baris têngga nagara ||
60. alah mara ăndhamoi | sakèh baris bubarêna | atur sêmbah ingkang kinon | binubarakên sadaya | wus mantuk sowang-sowang | wau barising Madiun | umatur pun Adisara ||
61. wêlingipun Senapati | kawula kinèn anêdha | kakoloh pada Sang Katong | kinarya jimat trêsăndha | dening pun Senapatya | ya ta raja ing Madiun | amasuhi padanira ||
62. Adisara anadhahi | munggwèng ing bokor salaka | natèng Madiun dêlinge | ingsun dipun andêlêna | ing anak Senapatya | ingsun ora milu-milu | ing yudane wong tang wetan ||
63. Ni Adisara wus amit | sampun anitih jampana | bubar lawan sabature | wus mêdal jawining kitha | tansah dados tongtonan | sakèhe bala Madiun | sami eca manahira ||
64. samana pan sampun prapti | pondhoke tiyang Mataram | Senapati winiraos | apan ta lagi alênggah | pun Adisara prapta | asuka ing manahipun | Senapati ing Ngalaga ||
65. paèse mêksih abêcik | Adisara marenea [ma...]
--- 472 ---
[...renea] | atur sêmbah ingkang kinon | cundhuk anungkêmi pada | wau Ni Adisara | sasolahe sampun katur | mring Senapati Mataram ||
66. kala bubarakên baris | miwah duk anèng ing marga | ambucal toya kakoloh | kang munggèng bokor salaka | kantun sapalih ika | siniramkên sikilipun | dhatêng pun Puspakancana ||
67. Adisara matur malih | ing wasana aturira | inggih kawula atakèn | punapa darbe atmaja | èstri kang lêwih endah | lingipun yèn darbe sunu | diwasa tan arsa krama ||
68. mangkatên lingnya sang putri | benjang ngong arsa akrama | yèn ana mrêtuwa têmbe | manêmbah ring mantunira | iku pakramaningwang | lawan pêpanggil panyukur | yèn tan mangkana tan arsa ||
69. mèsêm Senapati angling | midêra sèwu nêgara | măngsa olèha wadine | kang kadya Si Adisara | lah ngong dahat tarima | lakunira ingong utus | lah benjing sun ganjar sira ||
70. ri sampuning mangkanèki | Adipati Măndaraka | èngêt ing tyas sigra linge | hèh Ki Senapati kita | apa kita mirsaa | wirayat duk praptanipun | Kiyai Ăntakusuma ||
71. Senapati anauri |
--- 473 ---
saure dahat tan mirsa | wirayat ika jatine | Adipati Măndaraka | gya atutur wirayat | mangke tan wirayatipun | praptaning Kyantakusuma ||
72. ulês-ulêse kinardi | rasukan mring Jêng Susunan | Lèpènjaga sadadose | rasukan gya tinakenan | mring Jêng Susunan Bonang | karya punapi puniku | Jêbèng Kali pakanira ||
73. ature Susunan Kali | ulês rumiyin punika | kawula damêl ing mangke | rasukan inggih manawa | amarêngi ing benjang | dados anggèn-ênggènipun | kang bêkêli tanah Jawa ||
74. apan sasampuning dadi | ingkang rasukan punika | Sultan Dêmak Sultan Paos | kala jênênge samana | pan boya pinatêdhan | manawa manawinipun | bok marêngi pakanira ||
75. lah nêdha cinoba ugi | puniku Ki Senapatya | kita suhuna ing mangke | satêngah iku dadia | ing pasanggirinira | yèn kapatêdhakna iku | tuduh pasthi kang pangèstya ||
76. Senapati tumulya ngling | inggih kadipundi paman | atur manira pênêde | dhatêng Kajêng Panêmbahan | Kya Măndaraka mojar | măngsa kiranga puniku | ing budi atur prayoga ||
77. aglis mêsat Senapati | saha wadya kêkapalan | mung kawan dasa kathahe | kadi angin lampahira |
--- 474 ---
kêbat anulya prapta | aran dhepok Ngadilangu | prapta cumundhuk manêmbah ||
78. sumungkêm ing pada kalih | mangusap lêbu suku sang | Panêmbahan anabda lon | ana pa kita bageya | Ki Jêbèng paran karya | pan kita lagya prang pupuh | têka umarêk maringwang ||
79. Senapati sigra angling | saha sambah[50] aturira | dhumatêng Susunan Lèpèn | mila amba mangke prapta | atilar pabarisan | sêdya nuhun sabda wuruk | rèh parigêl Panêmbahan ||
80. dening ta ulun puniki | yèn aprang asring katiban | kaprawasèng ing mimise | punika amba rumasa | jasat sakit katiban | mila amba nuhun wuruk | têtulak braja tumama ||
81. mèsêm sinuhun sarya ngling | iya bênêr tingka sira | ki bayi ing saêlinge | bêcik sira anganggoa | aling-alinging badan | sigra anulya pinundhut | iki anggon-anggonira ||
82. nanging ing wêwêkas mami | Ki Bayi marang ing sira | iki aja sira anggo | kalane asukêr sira | lah iki wruhanira | pasujudan dalêm tuhu | Kangjêng Nabi Rasulolah ||
83. sigra nêmbah Senapati | abukuh palungguhira | lajêng sujud ing mukane | malah konjêm ing buntala | gèn
--- 475 ---
nampèni wasiyat | kang sangking Jêng Sinuhun |[51] Lèpènjaga wus tinampan ||
84. Senapati tumulya mit | manêmbah nungkêmi pada | wusing sud mêsat age |[52] sangking ngarsa Panêmbahan | Senapati Ngalaga | sawadyanira akumpul | kawan dasa kêkapalan ||
85. lampahe kêbat lir angin | wus prapta ing pabarisan | ing Madiun wadya ngantos | ing praptane Senapatya | miwah Kya Măndaraka | angraos dhatêng pangèstu | sigra durmane tinêmbang ||
44. Durma
1. Kawarnaa Adipati Măndaraka | matur mring Senapati | lah ki Senapatya | kadipundi wêkasnya | dening wong wetan puniki | aris ngandika | Senapati Matawis ||
2. inggih ing dintên Kêmis punika |[53] ngong wêdali pribadi | lan malihe paman | aprajangji manira | yèn wong wetan ika wani | anabrangana | manira pagas ngriki ||
3. Adipati Măndaraka aris mojar | lah ta Ki Senapati | aja ta mangkana | dhinginkên takaburnya | bilih mungsuh iku ugi | wani nabranga | tan wande ingsun benjing ||
4. anglampahi darbe ratu pêpagasan | Senapati sru angling | sarwi ngêpêl sêga | paman rika mindêla | ya ta binuwang tumuli | sêkul kêpêlan [kêpê...]
--- 476 ---
[...lan] | rinêbut dening anjing ||
5. datan gêmpil rinêbut asu têtiga | sêkul sakêpêl iki | malah pothèl samya | untuning asu ika | kang paman angling jro ati | sapa mungsuhnya | yèn Senapati runtik ||
6. kawarnaa wadyabala ing Mataram | prapta ing dina Kêmis | sampun asiyaga | sabusananing yuda | arsa mêtoni ngajurit | mêpak gêgaman | anèng sajroning biting ||
7. angandika Senapati ing Ngalaga | yayi Mas Mangkubumi | lah sira dadia | pangawat anèng kanan | wong Kaliwungu Sêmawis | lawan ing Dêmak | angiringa ing yayi ||
8. myang ariningong yayi Mas Singasêkar | dadi pangawat kèri | lan wong Garobogan | Warung myang Kalinyamat | atanapi wong ing Pathi | padha ngiringa | yayi pangawat kèri ||
9. wong ing Pajang dadyaa kang gêgunungan | dening ta ulun iki | lan paman Măndraka | tan kêna binastua | saprayoga gon mêtoni | lah agya padha | nabranga sirèng kali ||
10. Paman Măndaraka lah kita kantuna | ulun anabrang dhingin | mung têngran manira | paman ayya pinasang | yèn manira dèrèng prapti | ing sabrang wetan | yyan ulun wus nabrangi ||
11. tumulya têngran iku gya
--- 477 ---
pasangana | suraka têpyèng kali | ri sampun mêmêkas | Senapati Ngalaga | sampun anitih turanggi | ngrasuk wasiyat | bajo tambaling jawi ||
12. kang umiring wadya satus pêpilihan | samya wahana wajik | saksana anabrang | Senapati angetan | wadyanya satus angiring | datan abênggang | lampahira lêstari ||
13. Senapati sapraptaning sabrang wetan | agya wadyèng Matawis | umadêg dwajanya | tăndha mêtoni yuda | têngranira Senapati | umadêg sigra | surak wadya Matawis ||
14. wadya wetan surak prasamya adandan | wadyèng Mataram mijil | saha sanjatanya | suraknya lir ampuhan | bêndhe umuni tinitir | têngran prangira | Senapati Matawis ||
15. tinub ing kwèh binrondong ing bêdhil munya | warnanên Senapati | agya anarajang | manêmpuh sing iringan | wadyanya samya angiring | saha turăngga | sarêng mamuk ngajrihi ||
16. wadyèng wetan kabèh wruh sarya ngling sira | hèh rowang dèn ngatyati | ngingêrna sanjata | kidul lah tingalana | ika uga Senapati | kalambya tambal | padha wahana wajik ||
17. wadya wetan gya mingêr saha sanjata | ya ta Ki Senapati | binendrong bêdhilnya |
--- 478 ---
kasasang[54] ganjur atap | wadya wetan akèh mati | pan ingamukan | limbung tangkêping jurit ||
18. Senapati ngamuk lan Kya Măndaraka | ya ta wadyèng Matawis | wus samya anabrang | Pangeran Singasêkar | manglambung sangking ing kèri | kang mêtyèng kanan | Pangeran Mangkubumi ||
19. Senapati kuda ran puspa kancana | kang tinitihan jurit | napas ulêsira | agêng inggil arosa | karoban mimis tan gingsir | pangamukira | anepak angidêki ||
20. Adipati Măndraka pangamukira | apan karwa cêmêthi | ran Ki Sapujagat | sakèhing kang katêrak | wadya wetan akèh mati | myang ganjur watang | kasampe tigas panjing[55] ||
21. Senapatya tandangnya kagila-gala[56] | kang tinêmpuh kyèh mati | umiris kang gêsang | buyar gya palayunya | kawiting prang wanci enjing | malah tumêka | lingsir kilèn mêkasi ||
22. wadya wetan larut tan măngga puliha | myang wêdyèng Pranagari | malaywa sasaran | apan sarwi angucap | wong Madiun dèn pisuhi | nyata kaparat | têka ambalenjani ||
23. witing gawe Madiun ingkang angajak | mêngko angapirani | ya ta amiyarsa | mèsêm Ki Senapatya | pangucapira wong cilik | wong Pranaraga | angusi kutha sami ||
--- 479 ---
24. wusing bubar larut wong wetan sadaya | Dipati Măndraka ngling | hèh Ki Senapatya | de puniku kang kuda | uwus mati dèn tunggangi | Ki Senapatya | gya tumêdhak sigra ngling ||
25. hèh têka dahuwe Kyai pakanira | apan puniku ugi | kala lingsir wetan | sampune gone pêjah | nulya rubuh punang wajik | Ki Senapatya | sigra ngandika aris ||
26. lah sakèhe iya anak putuningwang | miwah satêdhak mami | aja ana nganggya | jaran kang ulês napas | manawa tan kadya mami | sawuriningwang | dyan kawarnaa mangkin ||
27. wong Mataram kang buru bali sadaya | nulya anjêjarahi | wong Madiun ika | samya eca manahnya | sawarnining kêbo sapi | aglar pangonan | eca anambut kardi ||
28. ya ta kagèt wismanira ingobongan | tur sarwi dèn jarahi | kang băngga tinumbak | têtiyang asasaran | prasami angungsi wukir | kang ngungsi kitha | akèh kaboyong kari ||
29. Natèng Madiun wus ngaturan uninga | lamun bala Matawis | praptane jêjarah | kang băngga pinatenan | wong Madiun dèn boyongi | sri naranata | gêgêtune artati ||
| 1 | Kurang satu suku kata: nira Sultan ing Pajang. (kembali) |
| 2 | sang. (kembali) |
| 3 | Kurang satu suku kata, dan biasanya guru lagu u: lathinira kumêdut. (kembali) |
| 4 | pracihnane. (kembali) |
| 5 | singsim. (kembali) |
| 6 | Kurang satu suku kata: apan sora ulun apêranga. (kembali) |
| 7 | Kurang satu suku kata: kacarita ana desa Mayang. (kembali) |
| 8 | pandêlêgan dan di tempat lain. (kembali) |
| 9 | Kurang dua suku kata: prayogane senapati sun aturi. (kembali) |
| 10 | kinèngkèn. (kembali) |
| 11 | kang jumênêng Pajang nagari. (kembali) |
| 12 | abêcik. (kembali) |
| 13 | unggyanira. (kembali) |
| 14 | wêling. (kembali) |
| 15 | angkuhipun. (kembali) |
| 16 | Kurang satu suku kata: bênêr Pangêran Banawa. (kembali) |
| 17 | Lebih satu suku kata: pan iku kang duwe waris. (kembali) |
| 18 | Kurang satu suku kata: lawan wong Kudus barisan. (kembali) |
| 19 | Kurang satu suku kata: nira Dipati ing Dêmak. (kembali) |
| 20 | Kurang satu suku kata: myang kang gulakalapa. (kembali) |
| 21 | Lebih satu suku kata: lawan wadya ing Mataram. (kembali) |
| 22 | sigra. (kembali) |
| 23 | tunggu. (kembali) |
| 24 | Lebih satu suku kata: angungsi anèng jro pura. (kembali) |
| 25 | Kurang satu suku kata: tan kêna pasahêna. (kembali) |
| 26 | Kurang satu suku kata: wong Bantên kinipatakên agya. (kembali) |
| 27 | watêkira. (kembali) |
| 28 | Radèn. (kembali) |
| 29 | Kurang satu suku kata: adêdolan ing karsa sampun alami. (kembali) |
| 30 | Lebih satu suku kata: yèn ula ing dharat bae. (kembali) |
| 31 | Kurang dua suku kata: kang anglangkungi karosan. (kembali) |
| 32 | sawêr (dan di tempat lain). (kembali) |
| 33 | Lebih satu suku kata: punang sawêr nêlaskên karosan. (kembali) |
| 34 | Kurang satu suku kata: mumpung sira agêsang. (kembali) |
| 35 | Kurang satu suku kata: anuntên wau arine. (kembali) |
| 36 | sineba. (kembali) |
| 37 | Biasanya guru lagu a: ika. (kembali) |
| 38 | Suksma. (kembali) |
| 39 | ngisenan. (kembali) |
| 40 | Tanggal: awas rusak tatèng janma (S 1502). Tahun Masehi: 1580–1. (kembali) |
| 41 | ing. (kembali) |
| 42 | Lebih dua suku kata: sakèhing para bupati. (kembali) |
| 43 | Kurang satu suku kata: yèn mangke wong wetan akèh. (kembali) |
| 44 | kilèn. (kembali) |
| 45 | Biasanya guru lagu a: prênahira. (kembali) |
| 46 | andhêndhêng. (kembali) |
| 47 | prênahe. (kembali) |
| 48 | Kurang satu suku kata: bêbukanirèng kang tulis. (kembali) |
| 49 | bang (dan di tempat lain). (kembali) |
| 50 | sêmbah. (kembali) |
| 51 | Kurang satu suku kata: kang sangking Kangjêng Sinuhun. (kembali) |
| 52 | Kurang satu suku kata: wusing sujud mêsat age. (kembali) |
| 53 | Kurang dua suku kata: inggih benjing ing dintên Kêmis punika. (kembali) |
| 54 | kasangsang. (kembali) |
| 55 | pancing. (kembali) |
| 56 | kagila-gila. (kembali) |