Mahabharata, Jayapuspita, 1911, #182 (Hlm. 147–323)

Mosala parwa.

Mangkana andhêging carita sapurana, sawarahira Bagawan Wesampayana ri Sang Janamejaya, matakwan muwah Maharaja Janamejaya, ling nira:

Kenanusaptas te wirah ksayang Wrêsnyandhaka yayuh, bojasca purusawyagra wista rena wadaswa me.

Sanya maha muni, angapa ta sira brahmana gumapa Sang Wrêsnyandhaka, ètu nira pjah tanpa sesa, apan anutaning warah sira kabèh, wistarakna de maharsi umawarah ring pinaka nghulun.

Mangkana ling patanya Maharaja Janamejaya, sumahur ta Ba-

--- 148 ---

a. 35. gawan Wesampayana, ling nira: sanya aji, yan mahayun mangrêngwa rahadyan sang ulun. Kami acarita:

Ana sira Bagawan Wiswamitra ngaranira, mwang Bagawan Kanwa, Bagawan Narada, sira ta marèng Dwarawati, katon pwa sira de sang watêk yadu, umasita sira, makadi sang sarana, sang samba, ya sita winèh stri wisesa, sabusana ning stri pinaka pahyas nira, amoga brahmana kawisesa dening tali, mojar ta sira:

Sanya maharsi, matangnyan panêmbah sang ulun kabèh ri sang maharsi, pwangkulun Babru maka stri, na pwangkulun ikang manêmbah ri sang yatiwara, ana karika [kari...]

--- 149 ---

[...ka] anaka ning pwangkulun, anugrahana anakta maha muni.

35. Anmangkana nahan ling sang watêk yadu, sakrodha ta sang maharsi, kapwa tuminghal ri rowangira, mojar ta sira wkasan, ri sang watêk yadu:

Niskarana pamancananta ri kami, ikang sinangguh ta stri Sang Babru, yèku Sambaya, anak Bathara Krêsna, kunang ta pwan awamana kita, an tinanyakên tatwa nakanya, tasmat yatanyan kaulun (?) wsi, sangka ni patinta kabèh, yadyastun Sang Krêsna, Baladewa tanilu matya, kunang matya Sang Krêsna de si jara, Sang Baladewa tumdhuna ring tasik.

Mangkana ling maharsi, lungha ta sang watêk yadu, kawkasan harohara [ha...]

--- 150 ---

[...rohara] mawarah ring Bathara Krêsna, ndatan harohara ta Bathara Krêsna, mbesuk mijil tang musalayomaya sakèng wka Sang Samba, atyanta karaktanya

a. 36. wiwatakên ta ring Maharaja Ugrasena, kinwanira kikirên, kikikiranya inanyut ta ya ring sagara, ya ta tumuwuh atmahan, parungpung mwang dhukut ibkan tira nikang tasik dènya. Atêr ta Maharaja Ugrasena tumona Sang Wrêsnyandhaka susila, tan ana winèhana pamadya, kunang yan ana sira katon manginum madya, kinwanaknya sulan ya ta nyan ananya wiwada, inajêngan kanya nira de Bathara Krêsna, matangnyan susila sira

--- 151 ---

kabèh, kewala sakti wkas ni scita.

Pira kunang lawas nirayatna ri samacara, manurun ta sang hyang kali purusakara, kala wadana Krêsna pinggala warna nira, aparan tanpa rambut. Mungu-

36. pi lawang sang watêk yadu, yawat ta ratri kala juga sira katon, inusir pinanah tarka wnang, an tadanantara ri pangadganira prihatin ta Sang Wrêsnyandhaka, tan wruh ri dayanira, muwah ta tka utpata lmah ring awan agêng, yan kala ning ratri tikus manigit kuku mwang rambut, muwah sarasa muni kadi sabdaning dok, wdhus kadi sabdaning asu angalup, ikang satwa kara stri lêmbu, karaba stri aswa widhala mastri Nakula,

--- 152 ---

wiparita Sang Wrêsnyandhaka wuta ri pawrêti nira, masampe ring brahmana, tanpa gawe dewa puja, mwang masampe ring guru, anghing Sang Krêsna Baladewa tanilu wipari ta kriya, kunang sang hyang agni ring kundha wipari warta, sang hyang aditya ya-

a. 37. wad udayastamana, tinutu paning kawandha, mangkana ikang skul rabdhèng mahana sanmwaga durgandha, sisangka pancajanya manabda tan tinyup, mangkana ling nikang utpata, palinggan rahat sang watêk yadu, prihatin ta Bathara Krêsna, wruh sira yan mapala duhka sang watêk yadu, muwah ana ta grahana ri kalaning trayodasi, ya ta gumawaya tutur nira mangke rikang utpata ri kunangwèhi prang Sang Korawa Pandhawa, [Pa...]

--- 153 ---

[...ndhawa,] candra grahana, ri kalaning trayodasi sukla, pira ta lawasnira mangke, sathtringsad, tlung puluh nêm taun, ya ta karakêtaning Gandhari Sang Hyang Krêsna, ikang dumoni pjah ni kula bandhawanya, byaktanya ikamakon ta sira tirta iri sang watêk

39. yadu, panghilanga nikang utpata, ikang wngi mangipi ta stri sang watêk yadu, sapa tumon sang hyang kali ring ratri wwang aputih ulu nira, ahirêng warnanira, sira ta umangan irikang wwang ring Dwarawati hênti tanpa sesa, muwah mangipi wanara malam, stri sang watêk yadu Wrêsnyandhaka tan tunggal ikang mangipi, kapwa samana swapnanya irika rahina mijil ta cakra Bathara Krêsna ikang bajra panganugraha sang hyang agni [a...]

--- 154 ---

[...gni] ri sira, ri kala ning kandhawawana, katon de sang watêk yadu, muwah ratanya lawan kudanya, lumamapah mahawan tasik, ikang garudha dhawaja tandhanira, inalap dening widyadhara, lawan ika tala ngdhawaja tandha Sang Baladewa, itkani kang durnimita, ndatan wruh sira kabèh, matirta lumampah

a. 38. marèng parbwata, ri tira nikang sagara, kapwa sangkêp ring mangsa matsya sura sahananana prakara, i mata (?) wahya gajah rata, katon tapwa sira kabèh lumampah, amwit ta Sang Uddhawa tan kantuna. Tanilwa ring tirtayatra inanjali ta sira de Bathara Krêsna, irika ta sira katon, tejamaya tka ring akasa, apa ta lwir ni kang

--- 155 ---

prabasatirta, ri tka nikang watêk yadu, tanpa ingan alêpnya, kaibkan dening manartana, kaadhang padha nganjali, padha kopasantan i sabdanya, umung gumuruh tanpa parêngwan, mangkana Sang Wrêsnyandhaka kapwawêrê wisa

38. ya nira, sang menaka pinaka polahnira.

I sandhing Sang Krêsna Baladewa mojar ta sang Yuyudhana ri Sang Krêtawarma:

Kah ksatriyotamo anyat suptan panca mrêtan iwa, tad,wimrêsyanti arddhikya yadawa yat twaya krêtam.

Sang Krêtawarma, tan sira ksatriya wisesa, amatyani satru sdhêng maturu, apan yaya wangke gati nika, milu pwa kita sahaya ning Aswatama, umati [uma...]

--- 156 ---

[...ti] sang panca kumara sdhêng nira maturu, ya tikakalêngên de sang watêk yadu, matangnyan tana hayani ri kita.

An mangkana wuwus Sang Yuyudhana, agirang Sang Pranyumna, atêr manudingi Sang Krêtawarma. Umalêsta Sang Krêtawarma tumudingi Sang Yuyudhana:

E kong anaki satyaka, kapwa tatwanya:

a. 39. Burisrawas cinabahur yuddheprayagatas twaya, badhena sunrê Sang Sena katang, wirena patitah.

Syapalèn tatugêl bahu Sang Burisrawa de Sang Arjuna ring Yuddhakala, apan komilu wadha sira ka, ana pwa wira mati nghuwus mati sarika.

Irika ta karêngwanika wuwus [wuwu...]

--- 157 ---

[...s] Sang Krêtawarma, sakrodha ta Sang Krêsna, arddha rêngu tinghalnira, umasya ta Sang Satyaki, umatuturakên wrêta nika syamantaka, an Sang Krêtawarma mulanya kalap de Sang Satyabama, anangis ta Sang Satyabama, kapituturên ri pati Sang Satrajit, pinaribawa de Sang Satadhanya ring kulêm, ya ta matangnyan, ... ring Bathara Krêsna, tumon pwa ri galak Sang Krêtawarma, mangadhêg ta Sang Satyaki:

39. Dèwi Satyabama, tanaraka rahadyan sang ulun, juga matyana ya, ndanaka dustha sahaya ning Aswatame nguni Sang Pancakumara, Sang Dhrêsthadyumna, Sang Sri Kandhirikala ning kulêm. Panglamputa kowkasni uripmu ikèng prahara.

--- 158 ---

Inutus ta Sang Satyaki de Sang Krêsna, mwang Sang Babru, tanangga Sang Satyaki, tinugêlta gulu Sang Krêtawarma pgat tanpa sara, Sang Yuyudhana umati sang watêk yadu.

Umangsêh Sang Watêk Wrêsnyandhaka, manglawanakên Sang Krêtawarma. Madyapanamada wisthah. Kapwawêrê sahananya, inuhutan de Sang Krêsna sahananya, tanangga apan kawesa dèni sang kalikala. Sang Yuyudhana ta sira pinugutan cistha bajana, mwang Sang Satyaka, sakrodha Sang Pradyumna, mahanulung, ndatan kawnang

a. 40. kinabehan de Sang Wrêsnyandhakaboja, ri wkasan pjah Sang Yuyudhana, mwang bapa Sang Satyaka.

An mangkana sira kalih nihata, dinawut parungpung pinaka sancata

--- 159 ---

nira. Irika ta patmahan musala yomaya gora, pinaka pamupuh nira ring Wrêsnyandhakaboja, pjah ta ya tka sapuluh pisan, ndatan awdi mangkin silih sambut padha ndawut parungpung. Ya ta matmahan musala yomaya, sakasambut dènya sowang-sowang tkèng dhukut rondhon, yawat ika kasambut dènira juga matmahan musala rupa, marok tkèng prang wkasan antan wruh ri lawanya rowangnya.

a. 41. Ana umati balanya, ana upati anaknya sanaknya. Sing katon dènya pinupuhnya, ndatan ana malayu ngaranya. Kapwa ruhun-ruhunan masulusulungan, kadi lalarwan manon pajyut, tumampuh ri rowangnya. [rowang...]

--- 160 ---

[...nya.] Wanèh sing kapupuh tayapulihanya, mangadêgta Bathara Krêsna, i samipa Bathara Krêsna katonira ta wangkay Sang Samba, Pradyumna, Carudèsna, Aniruddha. Mawlawlasta manah nira, sinyanganira ta Sang Babru mwang Sang Daruki, pinaka rowang iramèti Sang Baladewa. Katon ta Sang Baladewa sumandhe witning kayu, magawe yogadharana an mangkana lwir ni Sang Baladewa. Harohara ta Bathara Krêsna, matangnya-

40. n koni Sang Daruki, umundanga San Arjuna sigra-sigra. Lungha ta Sang Daruki, kinwanira ta Sang Babru, sira rumaksa stri nira. Ryyangkên lumakwa Sang Babru pinupuh ta sira dening lubdhaka, makasanjata musala, mati ta sira. Tuminghal ta Sri Bathara

--- 161 ---

Krêsna, mwang manastapa ta sira, mulih marèng Maharaja Basudewa, yatanyan tan katkana mahapralaya Krêsna wkasan, matangnyan sira lumaku, matêrakên ta stri nira muliha Sang Madhusudana, kapanggih ta maharaja, Basudewa, inarpanakên ta stri nira sodha sasahasra sakwèhnya. Atêr sira manêmbah, musap suku nirang bapa:

41. Bapa pahalba tanyana rahadyan sang ulun, sampun ilang tikang watêk yadu, katkan Sang Brahmana Sapa, ndatan kawnang pinaka nghulun manghèr utama nikang kabèh, matangnyan pamwit pina kanghulun masusupa ning alas, ikang stri pinaka nghulun kabèh karyya raksan de rahadyan [rahadya...]

--- 162 ---

[...n] sang ulun, yapwan tka Sang Arjuna, irika ta yènarpanakna mwang ikang yadu sesa ning pjah.

Mangkana ling Bathara Krêsna nhêr, lungha ta sira, makrak tikang stri kabèh makusah, kapati Sang Rukmini, mwang Sang Jambawati. Maharaja Basudewa kawuntwan (?) ing gulu, muwah ta de Sang Krêsna marèng prabasa tirta. Katon ta wangkay nikang Wrêsnyandhaka, gulingan nira wasesa, ma-

a. 42. tuturta sira ri manastapa suta Sang Gandhari, mangke kari sira tumon kulawagar nira pjah tarpasesa. Katon ta Sang Baladewa sumandhe witning kayu, magawe yogadharaga, umijil tang naga sakèng tutuknira, aputih wanarnya, sinungsung ring naga kabèh, taksaka

--- 163 ---

Kumuda, Pundharika, Hrada, Durmuka, Prawrêddhi, makadi Sang Baruna. Manungsung ring panyarga camaniya, wkasan lungha mulih ring patala. Manangis ta sira nhêr manusup ring alas, maturu ring taru, magawe yogadharana, katancit ta ana Sri Jara ngaranya, anak Maharaja Basudewa. Ya ta nusup ring alas mangusi mrêga, tan wruh ri ilang sang watêk yadu. Katon pwa suku Bathara Krêsna dènya, ya pinanahnya ta ya. Matmahan ta sira muwah Wisnumurti, caturbuja pitambara. Satinghalnya Sri Jara manangis ta yanhêr, mamkul suku nira kesawa. Irika ta ya tumut, marèng kaswargan, manungsung tang dewagana, aditya, basu, rudra, aswino, [a...]

--- 164 ---

[...swino,] mahadewa, siddharsi, gandharwa, widyadhari, kapwa mangastuti, magirang ri dhatêng Bathara Wisnu, magawe padyarga camaniya, mwang, Sang Hyang Indra umuja ri

42. sira.

Byatita gati nira dhatang ta Sang Arjuna, iniring de Sang Daruki, tinonira ikang Dwarawati, kadi Gangga ktakan sang harakala, Sang Wrêsnyandhaka arnawanya, sabda ning turyya waditra kadi tubanya, sarwa rupa ning manikarma kaaran sewalanya, wajra prakaranya, catuspata kaaran kêdhunganya, Sang Krêsna Baladewa kaaran anggwanya, wyakti ika kabèh uwus ta parawasa sira. Nngêna ndatan wnang tuminghal pwa Sang Arjuna, ibkan luh ikang dhadha. Hnang ira sinambut [si...]

--- 165 ---

[...nambut] ikang stri sodha sasahasra kwèhnya stri Bathara Krêsna, makadi Sang Satyabama, Rukmini, Sang Jambawati, ndatan wruh ri daya nira, ata tiba ta sira i adganya Sang Parta. Uda-

a. 43. ni ta sira tumuluy manambah ring maharaja, Basudewa, tan wruh ta Maharaja Basudewa, apan kailangan jiwita nira de Sang Palguna, anglilir ta sira têr kumolakên Sang Arjuna:

Anaku Sang Parta, blas mati kakanta kabèh, sang prasiddha umilangakên tikang detya naraka suradi, tke sakwèh sicedya Magadha, sang ratadi, nguniwèh Sang Baladewa mwang sang watêk yadu, Sang Yuyudhana, Samba, Sancaka, Magadha, Pradyumna, kakanta [ka...]

--- 166 ---

[...kanta] dening Brahmana Sapa, kunang pamkasan mami, ikang stri sodha sasahasra, mwang ikang ya sesaning pjah, kita ta asrayan, kunang nghulunaku magawaya jiwasa ngkranti, umangsil Sang Hyang Atma, sakahyunta wnang tumoni manastapa watêk yadu.

43. Pahalêba ta manah ta, nihan nghulun gumawayakni pakon rahadyan sang ulun, ri karaksa stri ning Bathara Krêsna sira kabèh, pawaranakni nghulun ing Indraprasta, sugyan ta katkan dening ryyak, nikang sagara, apan sang hyang sagara ika muwaha ri wela nika. Yawat swarga Bathara Krêsna kwan ta sigra nghulun umacara wangke Bathara Krêsna.

Irika sakata mbesuk, nda

--- 167 ---

pjah ta Maharaja Basudewa, ya ta suka lumakwakên Sang Hyang Atma, iniwê ta de Sang Arjuna, ata sawanya tinunu nira ring ari candhana. Tumut ta sira stri tumdhuning tunwan, Sri Dewaki, Sang Rohini, Sang Badramadira, kapwa sang patibrata, salo-

a. 44. ka lawan swami, tata sira juga tinunu de Sang Parta, tkè wangkay ni sang yadukula kabèh, pinagawayakên sangaskara, tilêman winèh udaka tarpana. Samapta karyya nira, lumampah ta sira awan rata. Para caturwarna, makadi sang bajra, munggwing arêp, tan wanarnên lampahing awan, ri wuri nira dhatang ta sang hyang sagara, umalah ikang ratna kawkas ri Dwarawati. Kalêbur, kêbêk tekang [te...]

--- 168 ---

[...kang] nagara katkan dening ryyak, mangalunalun magaluntang. Dèni kagya nira maluya ri wela nira, ndan alayu ta Sang Arjuna, mawdi katkana de kang ryyak. Kalêbur tang Dwarawati, lungha lampahira Sang Parta. Tka sira ring pancanada, irika ta sira inadhang dening taska-

44. ra, wihikan rika kwe ing drêwya mulya manik rajya yogya, tan ana rumaksa an ing Sang Arjuna ika karananya, ya ta matangnyan pangêmtuli ri sira, sahasa umancana ikang stri. Mari sira ta mangalap drêwya, prayatna ta Sang Arjuna, ikang gandhewa inayat nira mwang kasakitan kaduka, kothidhanus mwang sang bajra pinrih nira de Sang Parta, ya ta

--- 169 ---

taskara ya ta suka umalap ikang drêwya katinggal kabèh.

Byatita gati nira sang taskara, nda Sang Arjuna dhatang ring Indraprasta. Rinatwaknira ta sang bajra ring Indraprasta de Sang Pandhawa, kinwan iratuhagana ring kaprabun, asraha sang caturwarna caturasrama. Mwang ana ta stri Bathara Krêsna, ana palabuh apuy kadi Sang Rukmini, Jambawa-

a. 45. ti, Sang Satyabama, dudu marèng asrama manandhang brata, ika sesa ning pjah makadi Sang Yogandhari, putu Sang Satyaki, kinwan mangiwê ri sang bajra. Lungha ta Sang Arjuna marèng wyasasrama, kapanggih ta Bagawan Byasa. Manêmbah ta Sang Arjuna:

Sanya maha muni, pinaka nghulun Sang Arjuna, sakèng Dwarawati, [Dwarawa...]

--- 170 ---

[...ti,] tumon kapjah sang watêk yadu, katon kasyasih nira kabèh, kaidhêp tan knèng pati sira kabèh, anmu kasakti nira sarwa dustha, muwah Bathara Krêsna Wisnu kadadinya, maha tapa katkan ta sanghara. Aparan ta ngulaha ning pinaka nghulun. Matangnyan panmwahayu anugraha maharsi tinêdha ning pinaka nghulun, mangkana ling Sang Parta.

45. Putu mami Sang Arjuna, wihikan kami ri pati sang watêk yadu, ktakan Brahmana Sapa, ndatan kalarakna gati nira. Aparan ta rika mewha ri Bathara Janardana, apan wnang sira umilangakna srêsthi sanghara. Aparan ta ètu ni tka tan wurungakna nira ikang pati,

--- 171 ---

yapwanya ahyu nira mulih marèngh swargaloka ètu nira, ya ta matangnyan, hnêng tan ilangakên ikang Brahmana Sapa. Aywa ta sira kinalarakên, kunang ulahanta yogya kita nusupa ring alas, gumawayakna wanawasa brata, ya ta nyan,ta katkana kalikala. Warahên ta Maharaja Yudhisthira sawwang sanakta kabèh, aywa pramada ring dharma.

Kalo gantung gating mukyam bawatam api barata, etat sreyo ang te manye parang barata sattama.

a. 46. Apan ikang kala mangke yogya tiki kalanta nusupa ring alas yekan sreya ngaranya, numanghanakna sukanta. Pituhun ta wuwus mami.

--- 172 ---

Mangkana ling Bagawan Byasa, manambah ta Sang Arjuna têr mamwit mantuka. Dhatang ta sirang askinapura, majar ta sira ring Maharaja Yudhisthira ri pawkas Bagawan Byasa. Manangis ta Maharaja Yudhisthira, sawwang sanaknya kabèh, kamanusan umalêngên sang awasta sang watêk yadu.

Iti Mosala Parwa ya ta purana.

___________

--- [173] ---

Prastanika Parwa.

Mangka ling Sang Wesampayana. Muwah matakwan Maharaja Janamejaya ling nira:

Sanya maha muni, apa ta ulah Maharaja Yudhisthira, ri uwus nira rumngê ri kapjah sang watêk yadu. Apa ranika gawe nira tumuluy warahên ta pinaka nghulun.

46. Mangkana ling Maharaja Janamejaya, sumaur ta Bagawan Wesampayana, ling nira:

An winarah ta Maharaja Yudhisthira de Sang Arjuna, mojar ta sira:

Mèngêt ta pinaka nghulun, nihan Sang Hyang Kala ètu ning

--- 174 ---

sarwa bawa pjah, Sang Hyang Kala ètu ning sarwa karma, kita tuwi wruh kita ri katatwan Sang Hyang Kala matangnyan yogya kita umawaraha ri wwang sanakta, ilakwanta wanawasa, ya ta matangnyan kapanggihang trelokya denta, ayya ta trêsna ring rajya.

Mangkana ling Maharaja Yudhisthira, majar ta Sang Arjuna ri wwang sanaknira kabèh ri sabipraya nira Maharaja Yudhisthira, tkèng Sang Dropadi winarah nira, amisinggih ta sira kabèh, kapwa mahyun mahas ring wanawasa.

a. 47. Irika masakata mbesuk inabiseka ta Sang Pariksit. Sumiliha ratu ring Astinapura, Sang Yuyutsu kinwan rumaksa sira, mwang Bagawan Krêpa, atêr sira gawe pitrêrtapana

--- 175 ---

tumilêm sang watêk yadu, mawèh dana punya ri sang brahmana, sampuning karyya linungsur nira kang raja barana, sinrahaknira ri Sang Pariksit, manambut ta sira walkala, sawisayaning wiku, tkèng Sang Bima Arjuna Nakula Sahadewa, kapwa manandhang brata sira kabèh, mwang Sang Dropadi, mawkaswkas sira ring Subadra, ling nira:

Antêni nghulun Sang Subadra, pahalba ta manah ta, i kota sinrahakên mami i putunta Sang Pariksit, raksaka ning king buwana, mwang asrayan sang sadhu, aywa ta kita manangis mê-

47. lês, apan wana ikang kaprabun, nikang manandhang brata, pahalba ta manahta.

Tan wnang sumaur ta Sang Subadra, [Suba...]

--- 176 ---

[...dra,] tkèng Sang Ulupuy kinwan muliha marèng patala, Sang Citranggada kinwan muliha marèng Manipura desa, sakwèh ni bini aji kinwan mantuka marèng desanya sowang-sowang, tumunggang sang prabu wahana, ika stri lèn sakèrika kinwan ta wkasa ring Astinapura, atkên ta Sang Pariksit kapwanangis sira kabèh, kapati Sang Subadra.

Ri wijilnira Sang Pandhawa, kanêm Sang Dropadi, ana ta swana tumuti sira. Inatêrakên ta sira de Sang Yuyutsu mwang Bagawan Krêpa, tanayan tani, mwang sang brahmana, ksatriya, wesya, sudra, kapwa ta anut buri, manangis tan wring daya ni-

a. 48. ra, nguni ikang stri katinggal kabèh tanpa parêngwan tangis nira. [ni...]

--- 177 ---

[...ra.] Atuturi ulah nira nguni sdhêng manusup ring alas, kala nira nguni kalah manita, mangkana laku nira nguni ndatan ana ganti nirang wwang mananmata nira muwah. An mangkana tangisnya atatawan, kinwan ta ya maluya tkèng Sang Yuyutsu, Bagawan Krêpa maluyakên, ri sawangsulira Sang Yuyutsu manambah ri Maharaja Yudhisthira, têr mogaluka lèn larambêk nêngakna Sang Yuyutsu, Krêpa lungha pwa lumampah Sang Pandhawa, kanêm Sang Dropadi, ana ta swana tumuti sira, tan kinawruhan sangkanya, an mangga drêdhabakti, ya ta kapitu ni lumampah sira. Angalor lampah nira kapanggih tang Gangga. Dhatang ta si-

48. ra ring lwah tang parwata, angawe

--- 178 ---

tan ika laku nira, tkèng Purwasagara, nda yayan Sang Arjuna umawa larasnira, gandhewa sang aksaya mahesudhi, irika ta katon sang hyang agni purusa wigraha, umadhang ri sira ring awan:

Boboh Pandhusuta wirah.

Kita suta Sang Pandhu, kami sang hyang agni, sang winèh gumsênga ri Sang Kandhawawana de Sang Arjuna mwang Sang Krêsna. Iku gandhewa mahesudhi sayogya kita muwa hakna ya ring baruna, apan tlas paknanya iri kita, kadyangga nikang cakra sudarsana uwus paknanya de Bathara Krêsna, lungha ta ya mangkana ta kita srahakna ya ring Bathara Baruna, apan tan ana paknanya ring wwang wiku.

--- 179 ---

Mangkana ling sang hyang agni, prayatna ta Sang Pandhawa, winehaknira tang gandhewa mahesudhi tinibaknira ri we nikang samudra, an karênanta sang hyang agni, muwah ta Sang Pandhawa lumaku sira, angidul laku nira laris ning lampah, tan ana nukrêta ri sira, uwus ilang ning panah mwang gandhewa mantukaning Bathara Baruna, ya nimita ni larisni laku nira mapradaksina ring baratawarsa, dhatang ta sira daksina sagara, muwah ta marèng pascima sagara, tinonira tang Dwarawati kebkan, sagara tmahanya, mari dadi nagara, manangis ta sira wkasan, kasrêpan ri tan katon sang watêk yadu, apan, ibkan ryyak, tan wanarnên ikang ryyak, dhatang ta

--- 180 ---

sira ring wukir himawad, irika kapwa sira magawe yoga, umandêlakên bathara ri

49. ati nira, katon ta pucak Sang Hyang Mahamèru de nira, amanggih ta sira walukarnawa, irika ta sira brastha yoga sang, Dropadi rumuhun tiba ring lmah tan molah, mojar ta Sang Wrêkodara.

Kaka aji Maharaja Yudhisthira, tinghalana Sang Dropadi rahadyan sang ulun, pjah magulingan i butala, tan wnang tumutakên rahadyan sang ulun tulungên ta rasika de sang nata. Ling Dharmawangsa. Antêni nghulun Sang Bima, aywa kinalarakên kapati ni rasika.

Paksapato mahan asya wisena Dhananjaye, ta

--- 181 ---

sye tat palam adyewa prapnoti kulasatama.

Lima kita sanak kinabaktin Sang Dropadi, nda lwih paksa

a. 40. Patanya ri Sang Arjuna, pala ning ngulah mangkana, ya tika pinanggih sarika.

Sanya aji, Sang Sahadewa tumut mati, katon maguling anèng lmah, aparan ta karma binukti sarika ri kita.

Antêni nghulun Sang Wrêkodara, nihan karma rasika ala.

Na kasyacid mahapraja atmanah sadrêsa bawèt, tena dosena patitas tasmad esa nrêpatmajah.

Tatan ana wwang pranyanya, sama ni pranyanya, apan uniring rajya, salakunya ala ayu katmu mangke de nira, ya matangnyan [ma...]

--- 182 ---

[...tangnyan] pjah, apan mèwêh sarikan amadhanan kapranyanya sarika ri loka manke, ika alêngên mangkana, ya tika dosa sarika nimitanya tiba, aywa ta kita lara.

50. Sanya aji, ni an Sang Nakula tumut mati, aparan karana nika. Sang Wrêkodara rêngwa kêna wuwusni nghulun:

Rupena matsamo nasti kascid, ityas darsanam, adhika scaham eweka ityasya, manasi stitam.

Ikang Nakula ngaranya wruh ika tan ana papadhanya yawating rupa, ya ta nuwuhakên kahangkarani manahnya, nahan ta dosanya, tan awnang tumutakên kita.

Sanya ni nghulun kaka aji, [a...]

--- 183 ---

[...ji,] nihan Sang Arjuna prasiddha kadi sakti Sang Hyang Indra, amoga pjah ta ya tanpa karana, katon maguling anèng sayana, aparan ta karma sarika ala.

Ekahna nirdahèt satrun itay uwaca dhananjayah, tata cetan na tata ca kartawyang, bumim icata.

Ing uni ri kala ning aprang lawan Sang Korawa sata, a-

a. 51. ng ing sawe gêng aku juga matyaning satru lingnya, tkaning samarakala pwa, ya ta sisip nyananya, kewalya ngungsi mahuripa. Yatika dosa Sang Arjuna, matangnyan pjah, tan wnang tumutaknika.

Sanya kaka aji tulungên pun Bima de rahadyan sang [sa...]

--- 184 ---

[...ng] ulun. An moga kumtêr awakni nghulun, tan wnang tumutakên rahadyan sang ulun.

Antêni nghulun Sang Bima, nihan karmanta ala nguni:

Ati buktang ca bawata anapèksya paran iwa, baksanca ktayayèt(2) hrêdah tenasi patito buwi.

Yeka doyan amangan swabawanta, tan sapèksa kita ri lampah ing lèn awak parusya ta kita, maka pangaya kasaktin, ya tikan dadyakên kapapan ri kita, matangnyan tar wnang tumut takni kami,

51. pahalba ta manahta.

Mangkana ling sang natanhêr mati maguling Sang Bima.

Tlas mati sang catur Pandhawa [Pandha...]

--- 185 ---

[...wa] mwang Sang Dropadi, samangkana ta Maharaja Yudhisthira kari kalih lawan swana, tanucapên ta Sang Dharmawangsa ri lari nira, kocapa ta sang pjah, ri atmanira lumampah ring awan mandulur, kalima Sang Dropadi satka nira ring Banjaransari, liwat sakèrika kapanggih ta babahan sanganhêr anjaluk lawang:

Pukulun kaki Hyang Dwarika, isun anjaluk lawang. Ling sumaur Hyang Dwarika: syapa ta njaluk lawang:

Iku nghulun, Sang pandhawa. Tanpa sung aku lawang.

Sumaur Sang Bima: ah, lamun tanpa wèh, dak rubuhakên lawang iku.

a. 52. Ya ta sira winngan lawang. Liwat [Li...]

--- 186 ---

[...wat] sakèrika tka ri simpanganing awan kèmngan ta Sang Pandhawa ri polaha nira, dèni kwèh nikang awan, tan wruh tuta nira, manangis sira wkasan dèwi kwèh nikang awan marèng kaswargan akwèh paranya, ana asnêt asamun kèmngan ta sira, dadi ta ana Sang Rêsi Narada sira tuduh dalan tinuduhakning yamaloka sira, wruh kapwa Sang Pandhawa yan kawahita, apan uwus ika pisunaning Duryodhana ètu nira mangkana, ya ta tinutnira kang marga mangulwan angidul, mulat ta Sang Karna yan papawwang – sanaknira Sang Pandhawa, ya ètu nika yan tumutaknirika, apan tan kampunan yan panahurira utang ring Duryodhana, ya

--- 187 ---

ta glis ni laku nira, katutu-

42. tan, pwa Sang Pandhawa de Sang Karna, wruh ta Sang Arjuna ri Sang Karna, tumutakni sira, irika ta sinapa sira:

Bagya kaka rahadyan sang ulun apa ta ètu tumutakni nghulun ling Sang Karna:

Yayi Sang Dhananjaya, mangakna nghuluning uni, duk ring janapada, aprang kalawan rahadyan sang ulun, panaurku utang ring Duryodhana, dènya awèh suka ri pinaka nghulun sun saur ing pati, ingsun pwa pasanak kalawan kita sang watêk Pandhawa, mangke pwa kita manggih papa tan saha nghulun mangke, milwa nghuluni duhka manastapanta.

Mankana ling Sang Karna, tan warnanên, [wa...]

--- 188 ---

[...rnanên,] ing yamaloka uwus sira prapta, kocapa sang nata sira.

a. 53. Ri lina sira sang catur Pandhawa kalima Sang Dropadi, kawkas ta Sang Yudhisthira priawak, tuhuni kang swana tumutakni sira, dhatang ta Bathara Indra, tumon sira manungsung ring rata.

Maharaja Yudhisthira, aywa lara kita yan mati wwang – sanakta, swabawa ning manusa dharma ika mangkana, yayan uliha nika ring swarga, kunang kita muliha ring swarga mwang sariranta, pala ning dharma nyana.

Sanya Batharendra, mara dahatika panugraha ninghulun kunang ta pinta – kasih inghulun, yogya ikang swana milu

--- 189 ---

mantuka ring swarga saka ring tan kawnang nghulun tuminggalakna.

Maharaja Yudhisthira, aparan ta gawaya nikang asu milwa mulih ring swarga, apan acoksa katatwanya, yadyapin mu-

53. lata juga ring skul sajêng, inaryyaknika dening dewata, aywa ta kitasih bariya.

Mangkana anya Batharendra, ling sang nata: tan kawnang nghulun baktityaga tuminggalakna ikang swana, apa, sadabaki tumutakên saparani nghulun, ikang wwang baktityaga ngaranya agêng ika papanya, matangnyan ta nahayun nghulun, tuminggalakna ya.

Maharaja Yudhisthira, ilaila ikang wwang baktityaga, apan [apa...]

--- 190 ---

[...n] kita tinggalakni kang wwang sanakta, bakti mari ta ri kita.

Sanya Bathara Indra, tan baktityaga ngaranika, apan tuminggalakni kang bakti, kalanya mahurip, padha nikang papa nika lawan amatyani stri sadhu, mamatyani brahmana, tan tumulung rikang wwang mamalaku sarananya, amèt pisising sadhu,

a. 54. drohaka ri mitra, amatyani sadhu, ya ta ètu ning tan wwang tuminggalakni riya, alampu tan muliha ring swarga pinaka nghulun tan tuminggale riya.

Mangkana ling Maharaja Yudhisthira, ilang tikang swana, manurun ta Sang Hyang Dharma, kumolakên Maharaja Yudhisthira:

Anaku Maharaja Yudhisthira, kaping rwa nghulun mamariksa

--- 191

ri kita, ing uni kala pikangêswan ridwetawana, katkan katon dharmisthanta dèngku, ika tanangga tahuripana Sang Bima Arjuna, kewala Sang Nakula Sahadewa kinonakên tahuripana paran ta nimita ni kato nikang lara Sang Madri ya tanpa mangga, mangkana ta sira mangke mangga wurung amunggaha ring swarga dening

54. sih nikang swana, tan ana wadhanta karuna mukti, matangnyan muliha ring swarga mwang sariranta.

Mankana ling Sang Hyang Dharma, dhatang ta Sang Dewarsigana mwang Bagawan Narada, umiringakên lampah Sang Yudhisthira, manglayang mahawan ratanhêr mangastuti:

Lokan awrêtya yasa sa tejasawrêtya rodasing,

--- 192 ---

swasarirena sampraptang nadyang susruma Pandhawat.

Ong Maharaja Yudhisthira, sira tinoni nghulun umibki swargaloka yasa nira, kateja nikang swarga mwang prêtiwi de nira, tan ana padha nira mulih ring swarga swa sarira nira, mangkin kato nikang lwih nira sakèng sapurwaraja.

Sanya Bathara Brêndra. Ling Dharmawangsa. Uningan patakwani nghulun: ndi ta kahanani wwang sanakni nghulunika kabèh. Mangkana ling Yudhisthira.

a. 55. Aywa karma rasika ahalanaku, Maharaja Yudhisthira, aywa parabyapara ri wwang sanakta, manusa buddhi ngaranika, duwêg swakarmanta kapwa buktinênta, apan swabawa ning janma ikang amukti

--- 193 ---

pala ni gawenya, aywa ta kita wawarêngêni wwang sanakta, ndan sang maharsi kabèh kapwa wulatanta.

Sanya Bathara Indra, tar wnang nghulun nirupèksa ri mwang sakni nghulun mwang Sang Dropadi, apan samangkana kwehani nghulun samana duhka.

Tèr wina not sae wastung mahadetya niwa – arna, gantum icami ta trahang yatra mebrata rogatah.

Sang ksepanya tanangga nghulun muliha ring swarga, yan tan mwang sanakni nghulun mwang Sang Dropadi, ya ta mati ni nghulun.

Mangkana ling Maharaja Yudhisthira ring Hyang Surapati.

55. Iti Prastanika Parwa.

__________

--- [194] ---

Ong Om Awignamastu.

1. Tumuntên asrama wasana parwa, inggih punika parwa ingkang kaping gangsal wêlas, mênggah cariyosipun prêlu kapintonakên.

Maharaja Janamejaya andangu dhatêng Bagawan Wesampayana, ing pawartosipun Maharaja Dhrêtarasthra, sasampuning putranipun para Korawa satus sami palastra, saha kadospundi aturipun para Pandhawa, ingkang amurih lipuring panggalihipun, makatên punika pandangunipun. Atur wangsulanipun Bagawan Wesampayana.

Ewang sampujito Raja Pandhawèr Ambika sutah, wijahara ya ta wurwam rêsibih paryyupasitah.

--- 195 ---

Sanadyan sungkawanipun Maharaja Dhrêtarasthra ing bab sirnaning putranipun para Korawa satus, awratipun kados katindhihan bumi, wêkasan lajêng ical sumêlanging pangga-

a. 2. lih, lêjar dening bêktinipun para Pandhawa, ingkang amêmundhi dhatêng saliranipun, saha dipun caosi punapa ingkang kinarsakakên, kados nalikanipun rumiyin, kala jumênêngipun ingkang putra Maharaja Duryodana, makatên patrapipun. Wêkasan dipun sewani dening para Pandhawa, sarta angaji-aji sapriyagung luhur, pramila botên karaos malih singkêling panggalih, Prabu Yudhisthira ugi têtêp sungkêmipun, kuwatos bokmanawi Prabu Dhrêtarasthra kaèngêtan bab sirnaning para putranipun, punika sababipun anggèning [anggè...]

--- 196 ---

[...ning] paring dhawah dhatêng para ingkang rayi-rayi, dene pangandikanipun makatên:

Ariningsun para Pandhawa papat, bangêt sukaningsun andulu karênane Prabu Dhrêtarasthra dening bêktinira, mari karuna mari angucapake Prabu Duryodana, Sang Dèwi Gandari uga wus mari sungkawa, sakèhe kang kagolong bawahe wus padha kapenak atine.

2. ... ingatase sira kabèh, aja sira purih erame angrungu wuwusira, yèn sira angucapna miwah angèngêtna ing sapawêrtaning Duryodana, bokmawa bali prihatose, lamun sira ... angucap kang tan enak ing panjênêngane, sira dudu sadulur ingsun, kang mangkono

--- 197 ---

iku nelakake yèn sira wangkot, ora anut ing kasênêngaku.

Makatên dhawahipun Prabu Yudhisthira, sadaya sakêlangkung bingah, botên wontên ingkang kayungyun angucapakên awoning pandamêlipun Prabu Duryodana, utawi angucapakên têtêmbungan kasar tuwin angundhamana dhatêng Prabu Dhrêtarasthra, sami sae anggènipun kêkadangan, kadosdene patraping murid dhatêng gurunipun. Makatên patrapipun sadaya dhatêng Prabu Dhrêtarasthra, amargi saking punika wêkasan andadosakên gênging sukanipun, pintên ta laminipun anggèning kaaji-aji dening para Pandhawa. Panca dasa warsa. Gangsal wêlas taun laminipun anggèning ngraosakên kawibawa-

--- 198 ---

a. 3. n, langkung sangking kawibawan ingkang karaosakên kala jumênêngipun Prabu Duryodana, awit kala jaman jumênêngipun Prabu Suyodana karsanipun kêpalang, sarta asring ngandika ingkang botên sakeca kamirêngakên, manawi sawêk duka dhatêng para Pandhawa tumut dipun rêngoni, dene Prabu Yudhisthira botên nate ngandika ingkang nyakitakên panggalih utawi botên prayogi kamirêngakên, makatên ugi Sang Arjuna, Nakula tuwin Sahadewa sadaya sami ngangkah karênanipun, amung Sang Wrêkodara ingkang sangêt botên pracados, ing batos amamêngsahan, saèstu akêmbêng-kêmbêng waspanipun manawi kèmutan sungkawanipun nalika malêbêt dhatêng ing wana, miwah sungkawanipun [sungkawanipu...]

--- 199 ---

[...n] Dèwi Dropadi, kalanipun dipun wudani dening Sang Duhsasana, tuwin sungkawanipun nalika angancik nagari Wiratha, punika pungkasanipun anggèning kawêlasasih, ing salajêngipun sampun botên darbe prihatos saha wirang, sanèsipun saking Sang Duryodana ... Maharaja Dhrê-

3. tarasthra tamtu sênêng pirsa kasusahanipun, inggih punika ingkang andadosakên botên rêna, mila gêla uninga bêktinipun Maharaja Yudhisthira, ananging sangking (sungkêmipun) dhatêng ingkang raka, dados panggêng sihipun dhatêng ingkang raka Maharaja Yudhisthira, punika sababipun duka sangêt bêntèr salêbêting panggalih, botên kawêdhar ing lesan, têmahan sêkêl ing panggalih, sakêlangkung bêntèr panggalihipun, manawi pirsa Maharaja Dhrêtarasthra lênggah

--- 200 ---

wontên ing dhampar ingkang rinêngga ing sêsotya, ingaji-aji dening Maharaja Yudhisthira, ewadene muwun tanpa karana, tangèh widadaning pangwasanipun, yèn tan mituturana awon dhatêng para putranipun, makatên grunêkanipun Sang Wrêkodara, punika jalaranipun anguman-uman dhatêng Prabu Dhrêtarasthra, sêsidhêman manawi botên wontên tiyang uninga:

a. 4. Bapa Sang Dhrêtarasthra apa kowe isih eling kabêgjan kang wus korasakake, nalika kowe wêruh Duryodana agawe kasusahaku kabèh, sarta angapusi marang aku kabèh sajrone dolanan dhadhu, kang jalari tumpêse sakèhing nalurine para satriya sakulawargane. Apa kowe ora krasa susahing bab patine [pati...]

--- 201 ---

[...ne] Dhanghyang Drona sarta patine kakèkku Bagawan Bisma, apa kapenak ingaji-aji dening wong kang wus kolarakake atine, apa kowe bungah dibêktèni dening wong kang wus anêmu papa saka panggawemu, lah budimu iku ala Sang Dhrêtarasthra, dene ora ngèngêti marang sagunging piala gawehamu ing nguni.

Andhasya nrêpatèh putra maya parigaba una.

Bapa Sang Dhrêtarasthra, kang wuta têrus ing atimu, tingalana bahuku, kang ora ana bedane karo gadane Bathara Yamadipati, wus masthi kowe susah ing bab tumpêse anak-anakmu.

Ata sasutaba ndhawah. Sirna

4. kadangmu saanakmu tanpa sesa, samono bangête gonku mêmungsuhan [mêmung...]

--- 202 ---

[...suhan] karo kowe, nganti kowe ora olèh panguwasa, sarta gonmu ngrasakake pangaji-ajine kakangku Maharaja Yudhisthira bakal tumuli ilang.

Anakku Sang Wrêkodara, aku kaèngêtan ... anakku Sang Duryodana, aku kaèngêtan pituture Sang Widura, kang sabên-sabên akon rukuna, aku wêruh marang bênêre Bagawan Bisma, ênggone angira yèn prayoga anguwèhna bumi marang Pandhawa, ananging ucape Duryodana ora ana pikire mangkono, marmane tak sarahake sarta aku ora wêruh kang bakal tak lakoni, amarga saka sihku marang anak, mungguh têmahane samêngko patine para satriya miwah ilange têdhaking Kuru, wus masthi tak rasakake [rasa...]

--- 203 ---

[...kake] susahing ati, samêngko atiku kaya kacublês, tan ana tambane manèh kajaba aku mati, mulane aku sumêdya angluluh sarira supaya sariraku sirnaa.

a. 5. Catur te niyate kale.

Sabên limang wêngi aku mangan, muga Maharaja Yudhisthira angêtogna marang aku, iya iki têmahane gonku ora tulus amêlasi marang awakku.

Manawi tindak paduka dhatêng wana sampun botên kenging sinayutan, prêsthatas twa nuyasyami, kula andhèrèk paduka atilar nagari, supados kula sagêda musna saking paduka.

Prabu Dhrêtarasthra botên karsa midhangêtakên atur, sarta dhawah kalêmpêr, Maharaja Yudhisthira ngandika kalayan gugup:

--- 204 ---

Dhuh Maharaja Dhrêtarasthra, panggalih paduka kalis têmên dhumatêng kula, punapa pangaji-aji kula samangke kirang sangking pangaji-ajinipun Maharaja Duryodana, dene paduka

5. badhe anilar dhumatêng kula. Nararyya Widura sarta Bagawan Krêpa, tulungana kula, Prabu Dhrêtarasthra kalêmpêr.

Yasya naga sahasrena sata sang kyena we balam. Panjênênganipun ingkang sampun misuwur kados kasêktènipun gajah sayuta.

Soyam naring wyapasritya sete raja gatosuwat. Panjênênganipun gumuling tanpa daya prasasat antaka, kasanggi dening Dèwi Gandari, paduka sangêt kalis dhumatêng kula. Sadaya sami karepotan saha muwun, tuwin botên uninga ing rêmbag, [rê...]

--- 205 ---

[...mbag,] Dèwi Kunthi miwah Dèwi Gandari sami gugup botên uninga ingkang badhe linampahan, sadaya sami prihatos, ing mangke Prabu Dhrêtarasthra èngêt mallih sarta angrangkul dhatêng Maharaja Yudhisthira.

Anakku Maharaja Yudhisthira, wus pitung bêngi lawase samêngko

a. 6. gonku pasa, ora mangan apa-apa, marga saka iku wus masthi aku ngalêntrih sarta kalêmpêr, ananging nalika wadanaku ko ambung, iku kang angsung suka sasat amrêta padhane, satêmêne mungguh gonku ngalilir iki, awit angrasa bungah karangkul dening putraku, amarga gêdhe bangêt sawabing atimu kang suci gèr.

Rama Maharaja Dhrêtarasthra, punapa sababipun paduka botên dhahar, kula kuwatos, ...

--- 206 ---

Ingsun tan arsa nadhah, sarta lilanana manggon ing alas, ing kono ênggon ingsun bakal nadhah.

Mênggah anggènipun siyam Maharaja Dhrêtarasthra punika, supados sagêda muksa, mila botên karsa dhahar, supados tumuntên sirna saliranipun, botên antawis dangu Bagawan Biyasa rawuh:

Yudhisthira mahabao. Anakku Maharaja Yudhisthira, kang wus kontap rumêksa ing bawana, aywa sira amalangi marang ramanta, yèn arsa lunga ing wanawasa, sabab iku darmane wong kang wus tuwa kaya rama-

6. nira, sarta Sang Gandari iya isih tansah sungkawa ing bab patine anak-anake, mulane yogya yèn dhèwèke milu brataning swamine.

Nuwun inggih sang maha muni, kula

--- 207 ---

uninga bilih darmaning para satriya wêrda ing nguni kêdah manggèn wontên ing wana, ananging sayêktosipun anggèn kula mambêngi punika sarèhning awantos-wantos dhawahipun kakang Prabu Krêsna, milanipun botên wênang yèn ulun mandèkna, dene dhawahipun sang maha muni, inggih badhe kula èstokakên.

Maharaja Dhrêtarasthra sampun linilan manggèn wontên ing wana, mila lêga panggalihipun sarta lajêng anêmbah dhatêng Bagawan Biyasa, wêkasan sarêng sampun têtêp karsanipun lumêbêt ing wana, Bagawan Biyasa lajêng kesah. Sasampuning antawis wanci ing nalika badhe bidhal, aparing wêwêling dhatêng Maharaja Yudhisthira kados ing ngandhap punika pangandikanipun:

--- 208 ---

Anakku Maharaja Yudhisthira, iki pitutur ingsun marang sira:

Widya wrêddha nsca satata upasi

a. 7. ta Yudhisthira, srênuyas teca yad bruyuh kuryya scewa wicarayan.

Mungguh ulahing narendra kang kaya sira iyaiku, aywa sira adoh saka wong kang wus sinau kawruh, iku piyarsakna, awit mangkono ulahe kang ngèngêti sang hyang sastra, apa saujare lan surasaning wêwarahe kabèh kaèngêtana.

Atma caraksyo rajendra bojana disu barata, wihara ara kalèsu malya sayya sanesu ca.

Lawan malih ulahira prabu, rêksanên atmanira, aywa mangan pêpanganan yèn tanpa katiti pariksa [pa...]

--- 209 ---

[...riksa] sadurunge, aywa amêng-amêng sajabaning omah, lamun nuju wayahe amêng-amêng ana ing ngomah, aywa turu ana sukêtan, ana ing paturon utawa ing palungguhan, yèn tanpa katiti pariksa sadurunge, mulane mangkono sabab ratu kang kaya sira iku akèh sambekalane, jalaran saka sarupaning bêbaya marang kang kaya sira.

Satriyas te ca su guptah syur, wrêdè, aptèr adhi sthitah, silawadbih kuline sca.

7. Aja sira pribadi rumêksa marang wanodya ana ing pura, ngupayaa wong tuwa kang kulina kalakuan bêcik, lan kang pintêr mulang, dadi kêna kapitaya rumêksa marang wanodya.

--- 210 ---

Mantri nascewa kurwita dwijan widya wisaradan winitang sca kulinang sca dharmartan kusalan rêjun.

Lamun sira amisudha mantri, agawea mantri kang wêruh marang tri warga, lire kang têtêp kawruhe, kang pintêr, kang susila, utama sarta kang ora culika budine, supaya ngrowangana kaya mitraning bapa.

Yada swapakso balawan parapaksas tata stirah.

Lamun arsa mangun yuda, iku manawa bêbaunira luwih saking bêbaune mungsuhira.

Wiparitasya paksasya sadasa ndhing samapnuyah.

Manawa kalah bêbaunira, bêbaune satrunira kang mênang, yèn mangkono sira gawea prajanjian.

--- 211 ---

a. 8. Samadibir upayès twang samaye niwiwartayèh.

Sarta sira ulaha mangkene, manawa kangelan angalahake satru, gawèkna prajanjian lan liya-liyane, yèn tan kêna ginawèkake prajanjian, lan liya-liyane, yatrang gacèd balèr yukto, yèn mangkono majua pêrang, iku wus sêdhêng ing masane.

Yukta sca kalade sarbyam.

Aringa-ringaa marang wayah lan pagonan, aja kasusu lumaku.

Carayitwa parabalang krêtwa swa baladarsanam. Kang pinilih patang warna, brahmana, satriya, wesya, sudra, mangkene pitutur ingsun piyarsakna:

Santanuh palayamasa. Ing nguni sakawit Maharaja Santanu kang rumêksa [ru...]

--- 212 ---

[...mêksa] marang sira, sawuse iku kagêntenan atmajane Maharaja Citrawirya, kang rumêksa ing sira, samuksane kang gumanti Bagawan Bisma sarta ariningsun Maharaja Pa-

8. ndhu, kang padha lêstari asih marang sira, sawuse iku putraningsun Duryodana kang gumanti, nalika samana sira tansah ura-uru, ora nêmu kapenak atinira marang Duryodana dening alane kalakuane atmajaningsun Duryodana.

Sasirnane trahing Kuru bumi banjur ora ana wonge, saka dhusthane putraningsun Duryodana, ananging samêngko Maharaja Yudhisthira kang gumanti jumênêng ratu, miwah ta sira wus paripurna kadi sukanira ing nguni, nalika Maharaja Santanu rumêksa marang sira, mangkono sukaning [su...]

--- 213 ---

[...kaning] atinira samêngko, muga Maharaja Yudhisthira tulusa panjang yuswa, supaya lawasa sukanira.

Wrêddho yang ataputra yang wanam ewam gamisyati.

Ananging ingsun wus tuwa, sarta anakku kabèh wus padha mati, kang iku samêngko ingsun pamit marang sira, sumêdya martapa ana ing alas, amênganggo cara pandhita, mangkono pitutur ingsun marang sira.

a. 9. Kawula nuwun uwa aji Dhrêtarasthra, punapa sababipun paduka ngandika makatên.

Na tu Duryodhana krêtang natu tad bawata krêtang.

Maharaja Duryodana kang nyirnakakên salumahing bumi, dede paduka ingkang dados margining karisakanipun [karisa...]

--- 214 ---

[...kanipun] băngsa trahing Kuru, awit saèstunipun:

Dewam etad wijani mona sakyang pratibadhitum:

Pêpêsthèn punika botên wêlasan, milanipun tiyang botên sagêd brêngkang, makatên ingkang kocap ing sêrat agami:

Dewang purusa karenah sarwecna (?) ni dhanang gatang.

Mila sadaya ingkang wontên ing bumi punika sami pêjah, saèstunipun punika saking karmanipun rumiyin, kalayan sampun dados karsaning jawata.

Aksohinyo Maharaja Dasosthoca samaga, tah.

Wontên wadyabala wolulas aksohini (golongan) sami pêjah salêbêtipun wolulas dintên, botên wontên jalaraning pêjah [pê...]

--- 215 ---

[...jah] aliya saking sambêtipun pêpêsthèn kalihan dosanipun manusa (dewa purusangkara), mila Prabu Duryodana sampun nyana dhatêng karisakanipun wadya wau. Mênggah pamit paduka samangke kula sadaya sampun anglilani, awit paduka ingkang sampun sêpuh punika wajib pêpuji kalihan bêkti, sarta samangke paduka pitajênga ing panggalih, bilih para Pandhawa badhe rumêksa ing jagad sadaya, jalaran makatên:

Drêsthipradanam api te Pandhawan prati nowrêta, samartas tri diwasyapi palane kimpunah ksitah.

Sampun katingal anggènipun nyir-

a. 11. nakakên ingkang jagad, botên wontên balanipun ingkang kantun, nadyan swargaloka manawi kêdah [kê...]

--- 216 ---

[...dah] karêksa dening piyambakipun, upami kenginga inggih sagêd, punapa malih manusa loka, ring kêsanipun:

Purwaraja krêtang snehang Yudhisthiro wadawaka (?)

Sihing para narendra rumiyin-rumiyin dhatêng ing jagad samangke sampun paripurna, sarêng kawêngku dhatêng Prabu Yudhisthira, putrawat paripalayèt, awit anggènipun rumêksa dhatêng kawula sadaya kados dhatêng putra.

Sasampuning kinurmatan dening sakawan băngsa, Prabu Dhrêtarasthra nuntên pamit tindak dhateng wanawasa, karsanipun kadamêlna pitrêtarpana, inggih punika wilujêngan dhatêng putranipun ingkang sami lena, minăngka basukining tindakipun anusup ing wana, lajêng adhêdhawah dhatêng Sang Arya Widura [Widu...]

--- 217 ---

[...ra] amundhutakên kancana dhatêng Maharaja Yudhisthira, badhe kinarya milujêngi dhatêng para lêluhur, kalampahan kacaosan mas sèwu kêthi, kalayan turăngga, gajah tuwin rata miwah samukawis ingkang kangge wilujêngan dhatêng para lêluhur. Nalika punika Sang Wrêkodara sangêt ing krodhanipun:

11. Kakang Aji Yudhisthira, aksamanên aturku, apa kang dadi sêdyamu asih marang Sang Dhrêtarastha, apa têmên kakang aji lali marang ênggone wus akarya prihatinira, dhuh kawêlasasih têmên Si Dropadi nalika cinamah dening Sang Kicaka kang pa-

9. pa, apa iku kakang aji wus kalalèn, sabên aku andulu bêktimu marang Sang Dhrêtarasthra êluhku banjur rêbêl, kèlingan kasusahaku.

--- 218 ---

Makatên aturipun Sang Bima, pangandikanipun Prabu Darmawăngsa:

Ariningsun Wrêkodara, marmane ingsun angaturi êmas marang Maharaja Dhrêtarasthra, supaya kanggo nelakake pangaji-aji kang wêkasan marang eyangira Bagawan Bisma, iyaiku dununge, mangkono uga marang gurunira Dhanghyang Drona, amarga aku sakabèhe padha wajib angaji-aji.

Kakang Aji Yudhisthira, dununge êmas iku sayêkti ora bênêr.

Wayang Bismasya dasyamah sarwa karyyanca Barata.

Dhuh aku kabèh padha milu misungsung marang Bagawan Bisma, miwah sakèhe kang wênang dèn mêmulèni pitrêtarpana, mulane êmasku aja kowèhake marang Maharaja Dhrêtarasthra.

--- 219 ---

Katang twam adya wisbrêtya werang dwadasa warsikam anya ta wasang gahanang Dropadi soka warddhanang?

Rolas taun lawase ênggonira nusup ing wana saka panggawene, tansah kawêlasasih mung ambukti panla miwah pace, banjur bali anylamur ana nagara Wiratha ing nguni.

Kakang mas Wrêkodara miyarsakna atur kula pun Dananjaya, paduka angèngêtana dhatêng kakang Prabu Yudhisthira, dhatêng kasakit-sakit paduka

a. 10. wontên ing wana rumiyin, sarta angèngêtana sapintên lamine anggènipun angaji-aji dhatêng Maharaja Dhrêtarasthra, mila makatên awit:

jyestho gurur me twam ma to nyan waktum utsahe, [utsa...]

--- 220 ---

[...he,] Dhrêtarasthra mahapalah sarwata manam, arhati.

Maharaja Dhrêtarasthra punika kêdah kaanggêpa guru dening kakang mas sadaya, panjênênganipun punika narendra agêng ingkang badhe tindak dhatêng Satasrêngga, botên prayogi yèn ulun pambêngana, awit sayogi ingaji-aji sarta kacaosana punapa ingkang kinarsakakên.

Sang Arya Widura, jêne punika kaaturna dhatêng Maharaja Dhrêtarasthra, sampun paduka miyarsakakên pangandikanipun kakang mas, mugi kaaturna supados sampun kacuwan panggalihipun.

Sang Wrêkodara karoban ing rêmbag, lajêng sami umentar ngawiti damêlakên pitrêtarpana, sami anyuruhi para brahmana ingkang pirsa

--- 221 ---

japa măntra sarta ingkang langkung yuwana. Kawiwitan saking Bagawan Bisma, Drona sarta Prabu Duryodana, sa-

10. lajêngipun angurmati dhatêng sadaya ingkang sami pêjah wontên ing paprangan, sami kadamêlakên pakurmatan pitrêtarpana, tanpa timbang paripurnanipun, sakathahing kagunganipun katêlasakên, tindakipun Maharaja Yudhisthira kados patraping mega anurunakên jawah, makatên anggènipun aparing dana, para brahmana sami kaladukan ing bojana ingkang kaladosakên, awit tanpa timbang kathahipun punika kalihan woh.

Sawastra dhanarat nogo mrêdanggani nadho mahan, gawaswa makarawarto nana emajalarnawah.

a. 12. Sawarnining mas ingkang minăngka dananipun, [da...]

--- 222 ---

[...nanipun,] inggih punika ingkang nama anjaladri, rêtna tuwin wastra ingkang kathah rêginipun, lêmbu tuwin kapal kenging kasamèkakên kalihan ulam loh tuwin ulêkanipun.

Jagat samplawayamasa.

Amargi saking punika ing jagad sadaya kaèbêkan dening dananipun, sasampuning aparing dana, panjênênganipun nuntên kadhèrèkakên dening Dèwi Gandari, Dèwi Kunthi tuwin Sang Sanjaya ugi andhèrèkakên tindakipun.

Nalika bidhalipun Dèwi Kunthi, Prabu Yudhisthira trênyuh ing panggalih saha karuna, badhe andhèrèkakên tindakipun, makatên ugi Sang Bima, Arjuna, Nakula, Sahadewa, Sang Yuyutsu tuwin Dèwi Dropadi sadaya sami muwun turut margi, kados pamuwunipun para

--- 223 ---

Pandhawa nalika anusup ing wana rumiyin. Prabu Yudhisthira tanpa keguh umatur dhatêng Dèwi Kunthi.

Ibu, mugi kaaksamaa atur kula: wadhu janabrata nari nadurang gantum arhati. Brata-

12. nipun tiyang kados paduka ingkang susêtya ing raka, punika botên susah kesah têbih, dados paduka kenging andhèrèkakên, ananging Maharaja Dhrêtarasthra tuwin Dèwi Gandari badhe tindak dhatêng wana mila ing mangke paduka kundura.

Anakku Prabu Yudhisthira, aku arsa milu marang sira andhèrèkake Maharaja Dhrêtarasthra tuwin Dèwi Gandari, mulane mangkono:

Swasru swasurayoh padan susrusanti wane nwaham.

Sawijining bapa wus tuwa kang linuwih kaya panjênêngane, ...

--- 224 ---

mulane aku sumêdya asowan ing sampeyane karo, aku andhèrèk manggon ing alas, supaya wêkasaning pati aku nunggala ing swarga karo ramanta Maharaja Pandhu, aja anggèr nyêgah marang aku.

Ibu, manawi karsa paduka puni-

a. 13. ka badhe anunggil swarga kalihan rama kawula, prayogi jêne tuwin sêsotya punika kadamêla sidhêkah, minăngka jalaran kapanggih ing swarganipun rama kawula, inggih punika marginipun amanggih swarga.

Yayi Dèwi Kunthi rungokna wuwus ingsun, lawan kakanta Dèwi Gandari, yogya sira angrungokna tangise putranira para Pandhawa, sira kariya ana ing kadhaton, anuwangganana lan adêdanaa [adêda...]

--- 225 ---

[...naa] arta sarta agawea kabêcikan sabarang prakara, iyaiku marganira anêmu swargane ariningsun Prabu Pandhu, anglakonana ing sakuwasanira, supaya bungaha atine para putraningsun Pandhawa muliha ari mami.

Putrèswayyang mahadiptam apasya ca mahapalang, kahi gacèd wanang durgang putran utsrêjya mudhawat.

Lan manèh pitutur ingsun marang sira, ora ana wanodya kang ninggal anake lunga anusup ing alas,

13. yèn sêdhênge lagi padha olèh pangawasa kang nganakake kabêgjan, yèn anglakonana mangkono iku wong punggung, ora prayoga sira milu marang ingsun.

--- 226 ---

Makatên pangandikanipun Dèwi Gandari kalihan Prabu Dhrêtarasthra.

Anakku para Pandhawa, aywa sira malangi karêpku, sayêktine aku padhang kaèngêtaku mulane aku nêdya mangkat, awit wus dadi kêkêncênganing karêpku.

Nirwataswa Kurusrestha. Mulane anakku kabèh padha balia, masthi aku bakal angèlingi marang kowe, kang iku padha muliha kabèh, Maharaja Yudhisthira, putraningsun Bima, Arjuna, Nakula, Sahadewa lan anakku Dropadi, maripatku bangêt anangis sarta ambarêbês êluhku, yèn aku wêruh panangismu kèlingan ing nguni: Duhsanano yada morkyad dasiwat paryya karsata, rikala sira winudan dening Duhsasana, sarta ingaran wong boyongan [boyonga...]

--- 227 ---

[...n] ana ngarsane para luhur, yêkti

a. 14. iku aku ora bisa lali, mulane sira kabèh padha muliha, muga dawaa umurira sarta tulusa rumêksa ing jagad, angupayaa panglindhungan labête Sang Pandhu.

Dèwi Kunthi botên kenging sinayutan, para Pandhawa nuntên sami anêmbah saha lajêng kundur. Duhkasoka sama nwitah, kalayan sangêt sungkawa, makatên ugi Dèwi Dropadi dahat dènira kalara-lara, mila botên kêndhat muwun, ngantos dumugi ing pura taksih sami muwun sadaya.

Ênêngêna Sang Pandhawa, kawuwusa wau Prabu Dhrêtarasthra anggèning anglajêngakên lampahipun, wontên santuning lampah, sarêng sontên prapta ing banawi gangga, mila lajêng dhawah dhatêng Sang Widura tuwin Sang Sanjaya [Sanja...]

--- 228 ---

[...ya] arsa sipêng, awit sampun kasêrapan surya dènira lumampah, asipêng wontên ing patapan, nuntên siram sarta lajêng anênêpi ing wanci sontên, kinêpang dening sakathahing para êmpu, sinunggata sawarnining pisungsung ing sakadaripun, sasampuning dalunipun sare ing ngriku, rintênipun malih wanci enjing umun-umun lajêng bidhal, enggal anggènipun anglajêngakên, botên kacariyos lampahipun.

Sasampuning antawis dangu wontên ing margi lajêng prapta ing Kuruksetra, ing ngriku sipêng wontên ing patapanipun raja pandhita Sang Satayupa, enjingipun sarêng badhe andumugèkakên lampah kacandhêt, ananging kalajêngakên lampahipun kadhèrèkakên Sang Sanjaya,

--- 229 ---

nuntên prapta wontên ing asrama, sarawuhipun wontên ing asrama lajêng angabêkti dhatêng sang pandhita.

Bagya anakku, muga lilanana aku anucèni marang kowe, bagya yèn kalakon mangkono.

Ing ngriku panjênênganipun lajêng sinucèkakên dening Bagawan Biyasa, pinaringan samukawis ingkang adamêl kawilujêngan, supados kaagêma, Sang Arya Widura, Sang Sanjaya, Dèwi Kunthi lan Dèwi Gandari ugi sami kaparingan.

Wal kala jinawasamsi. Sami anandhang brata sarta sasampuning sinucian, sadaya sami akêkêthu.

a. 15. Sangniyamya mana ewang sangniyamya sawisayah krêtwa tapo mahagorang, Dhrêtarasthra mahamanah.

--- 230 ---

Sasampuning winulang niti dening Bagawan Biyasa lajêng sami martapa ing wana.

Mênggah anggènipun anandhang brata amêkak ingkang panggalih, botên suka kapulêt ingkang tan yagya, mangkana ingkang indriya sami cinêpêng sawisayanipun, botên tinurutan kêkajênganipun, inggih punika wêkasanipun anggèning tansah sangêt bantêring padamêlipun.

Twagasti sesah pari suska mangso, sapa tiwas tapa sca cara maharsiwat tiwram, apeta dosah.

Sataun laminipun anglampahi tapa kalihan amati raga, sangêt bêkti tuwin agêng pamujanipun, akêra ingkang salira. Wa gasti sesah. Amung balung kalihan kulit ingkang taksih, remanipun kinlabang [kinla...]

--- 231 ---

[...bang] katutup ing klikaning wit, amêngagêm cucaling sima, dalah Arya Wi-

15. dura tuwin Sanjaya sami anglampahi tapa, punapadene Dèwi Gandari tuwin Dèwi Kunthi, sadaya botên wontên ingkang ngoncati bratanipun, sasampuning sakeca anggèning mangun tapa, nuntên katamuan Bagawan Narada, Parwata, Dawala sarta Raja Pandhita Talusa, sadaya sami wiku saking ardi Himawan, sinunggata dening Dèwi Gandari lawan Dèwi Kunthi, sawontên-wontênipun ing patapan sami amêmuji sakadaripun, satêlasipun ingkang pêpuji, Bagawan Narada ngandika makatên:

Amit Rêsi Dhrêtarasthra, wus rêsi aranira samêngko, amarga sira wus anglakoni brataning wiku, sira wus ora dadi ratu, nanging

--- 232 ---

sira wus darbèni darmaning pandhita, mangkono uga kaanane Sang Satayupa, iyaiku sudarmane Maharaja Wetya (Sang Satayupa) iku maune ratu, banjur angangkat ratu anake, dene Sang Satayupa samêngko anusup ing alas, sa-

a. 16. wuse katêkan sêdyane kang disinau, dene anake angangkat ratu marang anake dhisik, samêngko lagi anglakoni tapa, nêngna sang martapa mau ana manèh kang kawuwusa.

Ana sawijining ratu Maharaja Purukutsa arane, ratu utama kang kasoran ing yuda, anake Maharaja Mandata, sakarone padha anglakoni tapa, dene samêngko wus mulih marang Endraloka, sawuse anêmu kasidan.

Dwepayana prasadat. Karana [Ka...]

--- 233 ---

[...rana] saking sihe Bagawan Biyasa tuwin sihe Dèwi Gandari miwah Dèwi Kunthi marang sira, tawasusru saya cewa, iya bakal padha olèh swargane bojone marga saka bêktine, putuku bakal munggah ing kaswargan, tulusna ênggonira nglakoni tapa, bagya manawa pitutur ingsun iki pinituhu dening putuku Dhrêtarasthra. Putu-

16. ku anglakonana tapa brata, dene kang kaya ingsun iki beda lawan putuku, ingsun iki kabèh padha tuwangganing kasampurn,[1] mas putu.

Kula nuwun Bagawan Narada. Makatên pitakènipun Sang Satayupa dhatêng sang maharsi. Punapa wartosipun ing ngriku, punapa Maharaja Dhrêtarasthra sayêktos badhe minggah ing swargaloka, Narada tuwin paduka [pa...]

--- 234 ---

[...duka] para maharsi, mugi ulun kaparingana katêrangan dening sang maharsi.

Amit sampun kesah mami samangke sangking Kaendran, katon Maharaja Pandhu dening mami, ana ing Endraloka, ing kono mami miyarsa pangucape Bathara Indra, tuture:

Trini sisthani warsani ranyo-

a. 17. sya para mayusah, tatah kuwera bawanang Gandhari sahitomrêtah.

Sang Dhrêtarasthra samangke anglampahi tapa, tigang taun laminipun botên ebah saking patapan, ing ngriku pêjahipun, mantuk dhatêng kuwera bawana, kairing lawan Dèwi Gandari, dene Dèwi Kunthi mantuka dhatêng endrabawana, inggih punika kaswarganipun kalihan ingkang jalêr Sri Maharaja Pandhu, manawi atmanipun [atma...]

--- 235 ---

[...nipun] sampun ical oncat saking raga. Wyasasya ca ta pobalat. Jalaran saking kasêktènipun Bagawan Biyasa, ingkang anganjar kawicaksananipun ingkang linuhung.

Mangkono wêwarahe Bathara Indra marang kami, dèn katêmu lawan dewanira kang satuhu, iku marganing kabungahan kang linuwih, lamun pêkênira bisa matèni babar pisan marang atmanira, iki wadi, marmane dak caritakake marga saka sih mami marang sira.

17. Makatên pangandikanipun Bagawan Narada, sadaya samya suka, nulya Prabu Dhrêtarasthra miwah Dèwi Gandari punapadene Dèwi Kunthi samya angurmati dhatêng Bagawan Narada, sasampunipun kinurmatan, Bagawan Narada lajêng mêsat.

--- 236 ---

Nêngna wau Prabu Dhrêtarasthra ingkang wontên ing patapan, kocapa Sang Pandhawa.

Mangkana Prabu Yudhisthira kalayan sungkawa angèmuti dhatêng kawêlasasihipun ingkang tapa wontên ing wana, saha tontonên ing solahipun Dèwi Kunthi, anggènipun anêmpuh sakit, pisah kalihan para putranipun, sarta sakêlangkung anggènipun brata, pramila lajêng angandika dhatêng ingkang rayi-rayi:

Ariningsun Sang Bima, Arjuna, Nakula lan Sahadewa, wus lawas bangêt sira pisah lawan panjênêngane rama Prabu Dhrêtarasthra sarta Dèwi Gandari, lan ibuku Dèwi Ku-

a. 18. nthi, apa ta samêngko isih ana ing alas, sarta apa isih padha sugêng, bokmanawa bangêt sungkawane [sungkawa...]

--- 237 ---

[...ne] apisah lawan sira, mulane pituturku yogya sira tilika, karsaningsun iki lan garwanira kabèh, Dropadi lan liya-liyane, dene Sang Yuyutsu rumêksaa ing kadhaton kene lawan Bagawan Domya, kabèh padha tuturana.

Swobuta iti ma ciram, lumakua sesuk esuk aja lon-lonan.

Makatên dhawuhipun Prabu Yudhisthira, sadaya sami suka mangayubagya, awit sami onêngipun, punika nuju ing wanci sontên, dalunipun lajêng sami anendra, sarêng raintên kanêmipun sami tindak, ing wingking asêlur sarta amêng-amêngan sami andhèrèk anumpak gajah,

18. turăngga miwah rata, dene para putri Dèwi Dropadi tuwin sanès-sanèsipun sami anitih [ani...]

--- 238 ---

[...tih] dhampar mas, makatên ugi para randhaning sata Korawa, sami andhèrèkakên wontên ing wingkingipun Dèwi Dropadi, rikat lampahipun tumindak suku kalih, botên kawarna lampahira.

Sasampuning lami wontên ing margi lajêng rawuh wontên ing asrama, Sang Sahadewa kadhawuhan angrumiyinana angaturi uninga, kapanggih lawan Dèwi Kunthi, ingkang dipun sihi, lajêng amirsani asrama, amargi saking dhatêngipun tiyang sadaya wau, sadaya para tapa ingkang wontên ing patapan sami umatur, tuwin ambagèkakên basukining rawuhipun Sang Pandhawa, sarta anyunggata woh-wohan warni-warni.

Bagya anakku kabèh. Sa-

a. 19. daya sami bingah ing rawuhipun wontên ing asrama, samangke sampun [sampu...]

--- 239 ---

[...n] sami santun warninipun, aturipun Sanjaya:

Kawula nuwun pukulun, botên manawi paduka taksih kèmutan dhatêng wayah-wayah paduka, ing ngriku paduka aningali para Pandhawa sami wontên ing ngarsa paduka, aturipun:

Ya esa, jambunada suddha goras tanur mahasala iwaprawrêddhah pracandhagonah prêtu dirganetras tamrayataksah Kuru raja ewa.

Ingkang warninipun cêmêng, dêdêg pangadêgipun kados wit sala, blalak-bêlalak paningalipun, apanjang ingkang grana, ingkang makatên rupinipun, punika ingkang jêjuluk Yudhisthira, ingkang minăngka pangrêksaning bawana.

Ayang punar matagajendra

--- 240 ---

gami wisuddha cami karatapta gorah prêtwaya taksah prêtudi garbaur.

Ingkang brewok têrus paningalipun, agêng aluhur, Wrêkodarah pasyata pasyatenam.

19. Ingkang lampahipun kados lampahing dirada mêta, akuning sêpuh warninipun kados mas, ablalak-bêlalak paningalipun, ingkang agêng panjang baunipun, inggih punika ingkang nama Sang Wrêkodara, mugi katingalana.

Ya esa parswe sya mahadhanusman syamo yuwawarana yu tapa bah, singhonatangso gajakelagami padma yatakso rjana ekawirah.

Dene ingkang wontên ngiringanipun Maharaja Yudhisthira, punika ingkang nama Sang Arjuna, Danurdara ingkang utami, [u...]

--- 241 ---

[...tami,] syama, warninipun jêne, sawêg nêdhêng yuswanipun, kasagêdanipun prasasat rama dewa, paningalipun kados roning padma, inggih punika utamining para wira.

Kunti samipe purusotamotu yamaw, imowisnu mahendra rupo, manusya loke sakale samosti yayor narupe na bale na sile.

a. 20. Wondene ingkang lênggah ing sacêlakipun Dèwi Kunthi, ingkang warninipun kados Bathara Indra kêmbar, para lare ingkang nyamèni karosanipun, inggih punika ingkang nama Nakula lan Sahadewa.

Iyang i sapadma dalayataksi madyang wayah kincid iwa sprêsanti, nilot palaba suradewa tewa Krêsna stita murti matiwa laksmih.

--- 242 ---

Dene ingkang kados Dèwi Sri, sarira cêmêng warninipun, sawêg têngah tuwuh, radi tumungkul sakêdhik, netranipun kados ron tunjung biru, inggih punika ingkang pêparab Sang Krêsna, Sang Dropadi asmanipun kala timur, garwanipun para Pandhawa.

Asyas tu parswe kana kottamaba yesa prabamurti matiwa gori, madhye stita sa bagini dwija gryas, cakra yuddhasya pratimasya tasya.

Ingkang wontên ing sacêlakipun, warninipun kados mas, sasat kados tejaning surya amalih war-

20. na wanodya, punika ingkang nama Subadra, arinipun Bathara Krêsna, ingkang botên wontên nyamèni kasêktènipun.

Iyan tu jambunada warna

--- 243 ---

gori partasya baryya buja gendrakanya, Citranggada sewa narendrakanya, yesa suwarna grya madhukapuspèh.

Ingkang warninipun kados mas, sang rara ingkang tinêngran Ulupi, putranipun naga raja, ingkang sampun kawêntar dados garwanipun Sang Arjuna, asandhing marunipun Sang Citranggada, putrinipun ratu ing nagari Manipura, sami jêne warninipun, kados sêkaring wit paduka.

Iyang swasa raja camupatès, tu pawrêddha nilot paladama warna, pasparddha Krêsne nasada nrêpo yo Wrêkudara syesa parigraho gryah.

Wondene sang rara ingkang warnani-

a. 21. pun kados tunjung biru, ingkang sawêg mardapa, kados rupinipun Dèwi Dropadi, punika ingkang nama Balawara, [Ba...]

--- 244 ---

[...lawara,] rayinipun Senapati Dhrêsthakètu, ingkang sampun kawêntar dados garwanipun Sang Wrêkodara.

Iyan tu ranyo Magadha dipasya suta Jarasandha iti srutasya, yawiyaso madrawati sutasya, baryya mata campaka dama gori.

Dene ingkang warninipun kados indiwara (tunjung biru) ingkang sariranipun lêncir radi tumungkul, inggih punika ingkang nama Rètupati, ingkang sampun kawêntar dados garwanipun Sang Nakula.

Iyan tu nisthapta suwarna gori ranyo wirathasya suta saputra, baryya bimanyor nihatoraneyo Drona dibis tèr, Wirata rata stèh.

Ingkang warninipun kados jèr-jèran jêne, têtela putrinipun Prabu [Pra...]

--- 245 ---

[...bu] Wiratha, garwanipun Sang Abimanyu ingkang lena wontên ing paprangan, nalika pêrang lumampah bo-

21. tên nitih rata, kinrubut dening para wira sami wahana rata, Dhanghyang Drona lan sanès-sanèsipun ingkang sami sura.

Etas tu simanta siroruha yah suklottariya, nararaja patnyah, ranyo sya wrêddhasya parah satanyah snusa nrêwira ataputra natah.

Dene para wanodya ingkang ngiring Sang Dropadi, punika sami răndha mangangge pêthak, wicalanipun wontên satus, sadaya punika putrinipun Maharaja Dhrêtarasthra, ingkang sami kasripahan swami lan putra pêjah dening sang sura wontên ing paprangan, inggih punika garwanipun tuwin putrinipun ingkang sami katawan [ka...]

--- 246 ---

[...tawan] angiring. Makatên atur kula dhatêng sang maharsi, botên ingucap para èstri ingkang dede băngsa luhur, ingkang linangkung ayu, sadaya sami kapati brata.

Makatên wicantênipun Sang Sanjaya

a. 22. angaturi katêrangan dhatêng para rêsi gana, sadaya sami kesah, Prabu Dhrêtarasthra angandika:

Maharaja Yudhisthira kaccit tyang kusali hyasi. Apa samêngko sira sênêng, sira sasêdulurira rak iya padha kabêgjan, kawulanira apa padha suka, bala dharat apa padha bêcik, rak iya tan ana satru parangmuka kang nyamah marang sira, bathara agni rak iya tansah kaopenan, sarta para gurunira koaji-aji, sira rak iya nêtêpi wajibira dadi narendra, wong agung têtulu[2] rak [ra...]

--- 247 ---

[...k] iya ora ilang, mulane mangkono patakon ingsun, sabab iku pakewuhing kaprabon, luwih pakewuh pakaryane para turuning Barata, muga ramanira caritanana.

Nuwun inggih sang maharsi, samangke ulun sampun sagêd anglampahi wajib ulun jumênêng nata, saja-

22. gad sami suka, datan wontên bancana ing bawana, amargi saking piwulang paduka raja niti ing nguni, inggih punika ingkang ulun tindakakên ing sadintên-dintên, ringkêsanipun inggih pêparingipun sang maharsi, kang saèstu anjalari anggèn ulun botên wêgah ing kasusahan samasthining bawana, saèstunipun sowan kula samangke punika, jalaran aprihatos dhatêng panjênêngan paduka, [pa...]

--- 248 ---

[...duka,] kula bingah dene paduka katingal anut ing brata paduka.

Sang Widura lagi anglakoni tapa, awake kuru, ora mangan ora turu, ora ngombe banyu, ora kauban wangon, amung asèndhèn ana ing uwit, mênêng ing asêpi datan polah, muga putraningsun amaranana.

Prabu Yudhisthira pamit tindak dhatêng panggenanipun Sang Widura, engga-

a. 23. l prapta lampahira, kapanggih sawêg samadi, asèndhèn ing wit, botên ebah, netranipun mandêng botên andulu, amung napasipun ingkang taksih lumampah, Prabu Yudhisthira muwun, karêrantan ing panggalih duk uninga kawontênanipun.

Arya Widura, Yudhisthiro am asmiti. Kula pun Yudhisthira atuwi [a...]

--- 249 ---

[...tuwi] dhatêng paduka, adhuh, Arya Widura mêrêm wus seda, mênêng tanpa aningali, sapira ta kasêktène saka lawas abrata, akêra tanpa dhahar, kasok saka dhahar wowohan ing alas, kèbêkan salirane, samangke punika wêkasan paduka.

Adangu pamuwunipun Prabu Yudhisthira, lajêng dhawah mêndhêt kajêng candhana, kinarya abêsmi dhatêng Sang Widura, nuntên wontên pangandikaning dewa ingkang kapiyarsa:

23. Bo-bo rajan na dagdhawyang widurasya sarirakam.

Maharaja Yudhisthira aja sira angobong sarirane Sang Widura, sarirane mati, awit ing atine lagi amanah, sanadyana wisaya apa bae ora bisa manjing ing indriyane, amarga saka saktining samadi, [sa...]

--- 250 ---

[...madi,] aja sira sungkawakake.

Makatên ungêling sabda, Prabu Yudhisthira sakeca panggalihipun, milanipun angurmati sariranipun Sang Widura, ingkang anginêb pamirsanipun, ing ngriku suwung kaananipun, lajêng aparing dana pisungsung dhatêng brahmarsi sadaya, sasampunipun makatên, lajêng sowan malih dhatêng Prabu Dhrêtarasthra miwah Dèwi Gandari tuwin Dèwi Kunti, angêdum sêsotya agêm-agêmaning narendra, wêkasan ing asrama katingal kados praja Ngastina, saking kathahipun rêrêngganing karajan ingkang wontên ing ngriku, ing nalika punika Prabu Dhrêtarasthra ke-

a. 24. mutan dhatêng pêpêsthèning putranipun Sang Duryodana, dening wontên Pandhawa ingkang angujar-ujari dhatêng saliranipun, datanpa sangkan pamuwunipun, [pa...]

--- 251 ---

[...muwunipun,] botên kêndhat amili waspanipun, barêbêl mêmbêg-mêmbêg botên kenging kaampêt, makatên ugi Dèwi Gandari, nalika aningali dhatêng para mantunipun sadaya, ingkang sami sowan andhèrèk Dèwi Dropadi, inggih punika sababipun kemutan dhatêng para putranipun, ingkang sami pêjah wontên ing paprangan, dede êmas ingkang angsung suka tinjonipun para Pandhawa, inggih punika sababipun sungkawa, sadaya sami botên sagêd wicantên, botên antawis dangu Bagawan Biyasa rawuh, badhe uninga wigatosipun.

Widitang mama rajendrayat te hrêdi wiwaksitam, duhkasokang samasadya putra potra krêtena ca.

24. Anakku Sang Dhrêtarasthra, ingsun uninga [u...]

--- 252 ---

[...ninga] kang dadi kasusahananira, masthi kèlingan marang patine anakira sarta patine kulawarganira kabèh, dening têkane para Pandhawa atilik marang sira, mulane Gandari milu anangis, sira aja milu sungkawa, apadene Kunti, Dropadi, Subadra, Ulupi sarta Citranggada, iya padha anangis karănta-rănta, kèlingan ing patine anake lan kakèkne dhewe-dhewe, iku sajatine wus dadi dhasaring wong, angèlingi kalawan prihatin, manawa ora andulu marang kang disusahake, ri sêdhênge katêmu karo para warga liya-liyane, ing mêngko anak-anakku kabèh padha lipura atimu.

Kula nuwun sang maha muni, mugi sang maha muni amiyarsakna wuwus kawula pun Dhrêtarasthra:

--- 253 ---

Dhanyo smyanugrêhito smi sapalam jiwitang ca me darsa

a. 25. nenewa bawatang puto wigatakilwisah.

Ing mangke ulun sakêlangkung kabêrkahan, sasat tampi nugraha sarta sampun angraosakên wohing gêsang ulun, lêpat saking papa, amargi aningali dhatêng paduka, ing mangke mênggah sababipun anggèn ulun anangis, sayêktosipun sampun dados padatanipun tiyang ingkang kapanggih kalihan kêkasihipun, para Pandhawa sami dhatêng martuwi dhatêng ulun, punika sababipun anggèn ulun karaos-raos.

Kula nuwun sang maharsi, tingalana sêmbah ulun Gandari dhatêng sang maharsi:

Warêsani sodha semani gatani munisattama, asya ranyo [ra...]

--- 254 ---

[...nyo] hatan putran socato na samo wibo.

Sampun nêmbêlas taun laminipun pêrang dumugi samangke, samantên laminipun anggèn ulun anandhang prihatos, makatên ugi putra

25. paduka Prabu Dhrêtarasthra dening kapêjahan putranipun wontên ing paprangan, kadospundi wasananing kaananipun, punapa wontên ing swarga, ingkang kaangkah kapanggihipun, utawa punapa wontên ing naraka, makatên ugi Dèwi Dropadi tuwin Subadra, inggih arsa uninga mêsthinipun punika sadaya, inggih punika sababipun kawula kaêndhih ing kasusahan.

Anakku Sang Dhrêtarasthra, miwah putuku para Pandhawa, rungokna wuwuse Gandari kang atakon marang aku, apa para wira iku wus padha

--- 255 ---

swarga kabèh, balik pitutur ingsun marang sira Dhrêtarasthra, ulatana ujaring wong kang mati lawan kang dipatèni saka panggawenira, yèn sira arêp mawali-wali mêmuji, apa pêrlune angucapake Suyodana, sakèhe kang padha mati ana ing paprangan, kang dhingin Bagawan Bisma, ka-

a. 26. pindhone Dhanghyang Drona sayêkti wus padha ngrasakake wohing kamuktèn, ananging kawruhanira ingsun arsa angêtêrake sira marang ing Gangga, supaya padha adusa, yèn mangkono sira kabèh anakku bakal kasinungan paningaling dewa, amarga saka aku sira bakal padha kapenak atimu andulu pêpêsthèning anak-anakira.

Makatên pangandikanipun Bagawan Biyasa, Prabu Dhrêtarasthra sakeca

--- 256 ---

panggalihipun, lajêng tindak dhatêng ing Gangga, para Pandhawa sami andhèrèkakên sadaya, punapadene Dèwi Gandari, miwah Dèwi Kunti, Dropadi, Subadra, sarta randhaning para Korawa satus ugi sami andhèrèk.

Tato ganggang samasadya kramena sanaradhipah, niwesam akarod dhiman sastri wrêddhapurahsarah.

Botên dangu wontên ing margi,

26. nuntên sami prapta ing Gangga, lajêng sami kupêng kados kalpika, satêlasipun mamuja dhatêng bathara, nuntên aparing dana pisungsung dhatêng sagolonganing para tapa, enjingipun sami kadhawuhan siram wontên ing Gangga, kasêkawanipun sami tumurun dhatêng Sang Hyang Gangga, sarta kadhawuhan damêl sidhêkah punapa lêrêsipun, [lê...]

--- 257 ---

[...rêsipun,] ing ngriku Sang Dhrêtarasthra kasinungan nugraha paningaling dewa, dalah Dèwi Gandari ugi aningali putranipun sadaya ingkang sami lena wontên ing paprangan, katingal wontên ing swargaloka, kados ta Sang Duryodana sarta Sang Duhsasana, mila sakeca panggalihipun, ing nalika punika ingkang ugi kasinungan nugraha paningaling dewa Dèwi Kunti, Sang Dropadi, Sang Subadra, Sang Utari tuwin Sang Ulupi sami uninga dhatêng ingkang sami lena wontên ing paprangan, kados tiyang aningali gambar wontên ing pêtha, anggumunakên sarta botên mangêrtosakên, a-

a. 27. ndadosakên jêgriging wulu, sadaya sami amanggih sênêng, salajêngipun sami nyuwun dipun cariyosakên [cariyosakê...]

--- 258 ---

[...n] dening Bagawan Biyasa, ing purwaning janmanipun pyambak-pyambak.

Dhrêtarasthra rungokna wuwus ingsun, anakira Sang Duryodana iku kacarita Tathara[3] (Kali) Kala, dene Sang Sakuni iku caritane ing nguni Dwapara, Duhsasana sasêdulure kabèh iku raksasa, Sang Karna iku panjanmane Sang Hyang Surya, Sang Aswatama iku panjanmane Sang Hyang Rudra, Sang Drêsthadyumna iku panjanmane Sang Hyang Pawaka, Sang Abimanyu iku panjanmane Sang Hyang Soma, mangkono uga kowe lan para Pandhawa iku padha panjamaning dewa kang tumurun marang manusaloka, pangandikaning dewa mangkene: muga anaa pasulayanira ing wasanane. Iku jalaraning patine ana paprangan.

--- 259 ---

Na tu socya mahatmanah sarwa ewa nararsabah, ksatradharma parah santas tata i nidhanang gatah.

27. Sarèhning mangkono, apa ta sababe ênggonira anusahake ing patine kabèh iku, sarta wus padha anêtêpi wajibing satriya, mulane aja padha prihatin.

Nuwun inggih sang maharsi, mênggah margining prihatos ulun inggih punika: rumiyin kala ulun taksih prawan, manggèn wontên salêbêting puri, wontên maharsi ingkang ulun aji-aji anama Bagawan Durwasa, punika akèn dhatêng anakipun amêndhêta langkung sangking ulun, kula lajêng anyukani dhêdhaharan kula, sangking bingahipun dening bêkti ulun, lajêng angganjar dhatêng kula

--- 260 ---

mantra adi tyahrêdaya, punika kenging kangge dhatêngakên para dewa, sakesahipun sang maharsi kula lajêng amasang mantra, Sang Hyang Surya nuntên mêdal, sarêng kula èsthi supados andhatêngana lajêng rawuh, warninipun sakêlangkung bagus, ma-

a. 28. wi anting-anting sêsotya sarta makutha, nuntên amaringi lare dhatêng kula, wujudipun lare ugi mawi anting-anting sêsotya amakutha, sangking anggèn kula mêndêm lajêng wawrat, ing măngka ulun taksih kênya, mila lare kula kèlèkakên ing toya, inggih punika anggènipun nama Karna, minăngka srayanipun Sang Duryodana, makatên padamêl kula, punika lêpat punapa botên lêpat, manawi lêpat, botên wontên malih kajawi

--- 261 ---

ingkang winastanan: angilangana dosa marang dewa.

Wangsulanipun Bagawan Biyasa.

Santi dewani kayasca sangkalpajanayanti we, waca dhrêsthya tata sparsat Sang Arsena i Pancadha.

Limang prakara marganing dewa amaringi anak, saka cipta, saka sabda, yèn ora mangkono saka andulu, nganggo gêpokan u-

28. tawa tanpa gêpokan, mawa sanggama utawa datanpa sanggama, kabèh iku sira ora dosa, ing mêngko sira antuk paningaling dewa, iku margane ênggonira katêmu lan putranira, aja sira prihatin. Aja ta satro badrante. Mangkono uga sira putuningsun Sang Yudhisthira, aywa sira sungkawa wêruh ibunira anglakoni [a...]

--- 262 ---

[...nglakoni] tapa brata, aywa prihatin dene Dhrêtarasthra manggon ing alas pratapan, sabab samêngko sira wus wêruh mungguh sayahe, wus ora kangelan munggah marang swarga, tan yogya sira nusahake patine, kajaba iku sira wus lawas ana ing asrama, samêngko wus luwih saka sêsasi, mu-

a. 29. liha ta putu mami, rumêksaa sukaning bawana, apan akèh panangsayaning bawana marang paprentahan, aywa sira pêpeka.

Prabu Yudhisthira miwah ingkang rayi-rayi sami anêmbah, aturipun:

Mugi kaapuntêna atur kawula, kantuna wilujêng ibu tuwin rama Sang Dhrêtarasthra.

Sakesahipun Bagawan Biyasa, para Pandhawa lajêng pamit kondur, sadaya sami muwun tuwin sami botên [botê...]

--- 263 ---

[...n] sagêd pisah, para Pandhawa nuntên bidhal saking asrama kondur dhatêng praja. Nêngna wau lampahipun para Pandhawa wontên ing margi, kocapa ingkang kantun wontên ing patapan, Sang Dhrêtarasthra, Sang Gandari, Sang Kunti ing mangke saya sangêt anggènipun tapa brata, botên sare amung asamadi kewala, damêlipun anglampahi sakathahing lampahipun maharsi, botên kenging

29. sare, botên kenging asih miwah gêthing, kadunungan têntrêming jiwa tuwin kawruh linuhung, botên pisan tumut-tumut, botên kraos prihatos, botên kraos bêntèr utawi asrêp, sayêkti kadyangganing kasidèn mah kapanggih.

Nêngna wau Sang Dhrêtarasthra, Sang Kunti, Sang Gandari, Sang Arya Widura, sigêg anggènipun wontên ing patapan, [patapa...]

--- 264 ---

[...n,] kocapa ta Sang Pandhawa sapraptaning prajanipun.

Dwiwarso paniwrêtèsu Pandhawèsu ya Drêcaya, Naradah swargad dewarsir ajagama Yudhisthiram.

Kalih taun laminipun Sang Pandhawa kondur saking pratapanipun Sang Dhrêtarasthra, sami sênêng kalayan brana karajan amukti suka gangsal pisan.

Ing nalika punika katamuan rêsi saking swargaloka, Bagawan Narada tuwi dhatêng Pandhawa, kacaosan toya wijikan suku, tuwin kasunggata samukawis ing sakawawanipu-

a. 30. n tiyang amisungsung dhatêng ingkang kados panjênênganipun (aturipun sang nata:)

Kawula nuwun sang maharsi, bagya dene sang maharsi rawuh atêtinjo dhatêng ulun, kapangandikakna [kapangandika...]

--- 265 ---

[...kna] dhatêng ulun punapa kagungan paduka sang minulya, saking pundi rawuhipun sang maharsi, sarta punapa ingkang dados karsa paduka, mugi ulun kaparingana pariksa, manawi andadosakên kaparêngipun sang maharsi.

Sang maharsi mangsuli pangandika: Maharaja Yudhisthira ingsun iki tanpa karya, satêmêne gon ingsun tinjo marang sri maharaja, sakala wus ora andulu marang mukanta, saka arêp cêcaturan marang sira, yaiku margane ingsun anêkani, nanging ana kang tak kandhakake marang sira, sawusira tinjo marang Prabu Dhrêtarasthra, saya bangêt ênggone nglakoni tapa brata, ora ana kang pinangan kajaba sarupaning wowohan lan oyod-oyodan, dene Sang Gandari mung ngombe banyu, ibunira

--- 266 ---

Sang Kunti amung pasa, sasasi lawase

30. ora mangan apa-apa, mung amati raga, mangono warah ingsun marang mas putu Darmawăngsa, kaya kandhaning dewa marang ingsun, Sanjaya mangan sukêt, ... sarta tanpa kêndhat gone muja marang Hyang Agni, angsung bojana kang enak-enak lan liya-liyane marang sakèhing dhayoh kang ana ing asrama, anglakoni tapa sacaraning wong tapa, sawuse antara masa Maharaja Dhrêtarastra lumaku arsa adus ing Gangga, tinuntun dening Sanjaya, kairingake dening Sang Gandari lawan Dèwi Kunti, sawuse adus banjur ngarêpake (marang Gangga), samantara nuli mulih saka ing Gangga.

Ata wayusamuddhu to dawagnir abawan mahan, dahyatsu [da...]

--- 267 ---

[...hyatsu] mrêgayutèsu dwiji hwe-

a. 31. su samantatah.

Sêdhênge ana ing dalan ana alas kobong, katiyub ing angin, ora karuan sangkane, iku murub angalad-alad, gêsêng ingkang alas, lor, kidul, wetan miwah kulon, saana-ananing mênjangan ing alas uga kobong, dene kewan kang gêdhe-gêdhe kaya ta kêbo padha lumayu tumurun maring Gangga, Sanjaya anangis, ora wêruh kapriye ênggone nulungi marang Sang Dhrêtarasthra, Sang Gandari miwah Kunti, sarta padha ora bisa lumaku ngalêntrih saka brata, angadêg tanpa karêkat, sarta andulu kobonging alas.

Prabu Dhrêtarasthra, Dèwi Gandari tuwin Dèwi Kunti, punapa ingkang ulun [ulu...]

--- 268 ---

[...n] lampahi tumrap salira paduka, punika wana kabêsmèn ingkang anggêgirisi. Na copayang prapasya mo moksane jata-

31. we dasah. Ulun botên pirsa sarana margining lêpat saking latu, awit wananipun sampun kèbêkan latu.

Ucape: aywa sira prihatin andulu marang kaanan ingsun Sanjaya. Wayam ewagnina yukta gamisyamah parang gatim. Ênggon ingsun kobong dening Sang Hyang Agni iku margane ingsun mulih marang swarga, awit samêngko wus têkane janjiningsun, ananging samêngko. Gaca Sanjaya yatragnir na twan dahati karhicit, sira lumayua Sanjaya, iku marganira luput saka Sang Hyang Agni.

--- 269 ---

Mangkono mas putu wuwuse Sang Dhrêtarasthra, Sanjaya banjur malayu angungsi marang ing gunung Himawan, yasmad dawad amucyata, iku sababe Sanjaya ora

a. 32. kobong, dene Dhrêtarasthra, Sang Gandari sarta Sang Kunti padha kobong dening Hyang Agni, iku jalaraning patine sarta patapane kabèh kobong tanpa sesa.

Makatên wêwarahipun Sri Bagawan Narada dhatêng Pandhawa, Prabu Yudhisthira sakêlangkung wêlas mirêng pangandikanipun punika, mangangên-angên kalayan arawat waspa tuwin karuna, para Pandhawa sami amuwun sadaya, wiwit Sang Wrêkodara anangisi Dèwi Kunti, Sang Arjuna tuwin Sang Prabu Yudhisthira sangêt prihatos, angèngêti kawêlasasihipun Prabu Dhrêtarasthra.

--- 270 ---

Dhuh rama Sang Dhrêtarasthra, makatên samangke kawusanan paduka.

Satang iyasya putranam abawan bahusalinam, nagayutasaha raja sa hatah prêtiwi patih.

32. Kula kintên tiyang maha sakti kados sêktinipun gajah sayuta gênging kasêktènipun, punika botên kenging pêjah, kajawi punika putra paduka rajaputra satus, sami maha sêkti sadaya, punapa karananipun dene pêjah andhatêngi ing paduka, dagdha ewagnina, parandosipun paduka gêsêng dening wana kabêsmèn, katingal kawêlasasih paduka. Na tu socami Gandharim. Ulun botên prihatos ing pêjahipun Sang Gandari, punika kenging winastan mantêp ing garwanipun, mila anggayuh swarganing raka, ananging [a...]

--- 271 ---

[...nanging] ibu kula Dèwi Kunti, punika ingkang kula prihatosakên, ariningsun Sang Palguna bangêt pamujanira marang Sang Hyang Agni, supaya asiha marang para Pandhawa, ewadene ora bêcik tinêmune ibunira ana ing alas, Sang Hyang Agni ora bisa rumêksa. Ringkêsane Sang Hyang Agni ora duwe panarima dene anyirnakake kang

a. 33. wus angopèni ing dhèwèke.

Makatên pangandikanipun Maharaja Yudhisthira: pukulun Bagawan Narada, ing mangke punapa ingkang ulun lampahi ing pêjahipun ibu kawula.

Pangandikanipun sang maharsi: amit Maharaja Yudhisthira, aywa sira sungkawa ing patine ramanira lan ibunira sakarone, awit kaitung wus padha kapenak, mung pocapane [po...]

--- 272 ---

[...capane] bae gêsêng saka alas kobong, ananging sajatine ênggone Sang Hyang Agni angobong iku saka nêdya mitulungi marang dhèwèke, awit Sang Hyang Agni sajroning batin nêdya nulungi supaya mulih marang swargaloka, iya bênêr dumilahing sarirane, mulane laire Hyang Agni katon saka ing donya, yaiku wêkasa-

33. ning kasidan, kang diupaya dening para rêsi, cêkakane ibunira wus lastari prayoga, aywa sira anggêp iku kabilaèn, ananging sira agawea udakatarpana, lan anyajènana apêm marang suksmane, apan mangkono wajibe ênggonira dadi anak, supaya têkana ing swarganing lêluhure.

Makatên pangandikanipun Bagawan [Bagawa...]

--- 273 ---

[...n] Narada, para Pandhawa sadaya sami uninga, mantun amuwun, sasampuning antawis dangu lajêng sami tindak dhatêng ing Gangga, măngka pangajêng Sang Yuyutsu, badhe adamêlakên udakatarpana, pêpak manut pranatanipun, botên kêkirangan dana pisungsung tuwin bojana, Bagawan Narada minăngka saksi, saha kinurmatan ing saprayoginipun. Sarampunging damêl sasampuning a-

a. 34. wêwarah Bagawan Narada lajêng kondur, para Pandhawa sami ngabêkti, botên kacariyos wau sang maharsi, kawuwusa Prabu Yudhisthira, kantun rumêksa ing bawana, amarentah kagungan nata, ing jagad têntrêm dening panjênênganipun, niskalangka, botên wontên talutuhing jagad, kados sukanipun ing nguni rikala pasamuan, nalika panjênênganipun [pa...]

--- 274 ---

[...njênênganipun] kapilih minăngka ratu, makatên sukanipun anggèning wontên kadhaton.

Sathtringse twata samprapte warse Korawa nandanah, dada sarwi paritani nimittani Yudhisthirah.

Dumugi tigang dasa nêm taun anggènipun angrêksa bawana, sasampunipun Baratayuda, ing nalika punika aningali sasmita awon, awêwarah dahuruning para yadawa dening gada ipat-ipating brahmana, punika andadosakên sêkêling panggalih, pramila angrêmbag kalihan para sadhèrèk sa-

34. daya, samarginipun lêpata saking mahapralaya, sami ngangkah mêmuja dhatêng bathara.

Têlas Asramawasa Parwa.

__________

--- [275] ---

Mosala Parwa.

Makatên kèndêling cariyos kina ingkang kacariyosakên Bagawan Wesampeyana dhatêng Sang Janamejaya, Maharaja Janamejaya andangu malih, pangandikanipun:

Kenanu saptas te wirah ksayang wrêsnyandhaka yayuh, bojasca purusawyagra wis ta rena wadaswa me.

Kula nuwun maha muni, kenging punapa para brahmana angipat-ipati dhatêng băngsa wrêsni tuwin andaka, milanipun pêjah tanpa sesa, ing măngka sadaya sami manut dhatêng wêwarah, mugi sang maharsi nyariyosna dhatêng kula ingkang jalèntrèh.

Makatên kawêdharing patanyanipun [patanyanipu...]

--- 276 ---

[...n] Prabu Janamejaya, Bagawan Wesampeyana lajêng amangsuli, atur-

a. 35. ipun: Kula nuwun sang aji, manawi paduka karsa mirêngakên kawula badhe cariyos.

Wontên bagawan awasta Wiswamitra miwah Bagawan Kanwa Bagawan Narada sami dhatêng ing Dwarawati, katingalan dening para yadawa, punika amoyoki dhatêng pyambakipun, pangajêngipun Sang Sarana tuwin Sang Samba, inggih punika ingkang dipun sukani busana pratandhaning wanodya, saha dipun busanani sawarninipun ingkang minăngka pêpaèsing tiyang èstri, sanadyana brahmana, katăndha saking tangsul, wicantênipun:

Kawula nuwun maharsi, milanipun ulun sadaya sami angurmati dhatêng sang maharsi, amargi ulun punika [pu...]

--- 277 ---

[...nika] dados bojonipun Babru, milanipun ulun nyuwun pitakèn dhatêng sang pandhita, punapa ulun sagêd gadhah anak, mugi putranta kaparingana, maha muni.

35. Nalika para yadawa wicantên makatên, sang maharsi sakêlangkung duka, sami sawang-sinawang kalihan kancanipun, wêkasan sami angandikani dhatêng para yadawa makatên.

Tanpa karana panggodhanira marang ingsun, kang sira sêbut bojone Babru iyaiku Samba, anake Bathara Krêsna, ênggonira takon apa bisa duwe anak. Iku tăndha angrèmèhake marang ingsun, mulane iya bakal manak gada wêsi, kang bakal anjalari patinira kabèh, amung Sang Krêsna lan Baladewa kang ora milu mati, ananging Sang Krêsna bakal mati [ma...]

--- 278 ---

[...ti] dening Si Jara, dene Baladewa tumurun ing sagara.

Makatên pangandikanipun maharsi, para yadawa sami kesah, wêkasan sami gègèr, anyariyosakên dhatêng Bathara Krêsna, ananging Bathara Krêsna botên sasaran, enjingipun ingkang putra Sang Samba ambabar gada tosan sakêlangkung a-

a. 36. brit, gada wau lajêng kaaturakên dhatêng Prabu Ugrasena, ingkang dhawuhakên angikir, kikir-kikiranipun kabucal dhatêng sagantên, punika lajêng thukul dados galagah tuwin rumput, angèbêki têpining sagantên, Prabu Ugrasena angulat-ulatakên kasusilanipun para yadawa tuwin andaka, botên wèntên ingkang kenging kasukanan minuman, manawi wontên ingkang katingal angujuk minuman kadhawuhan nuwêk, [nu...]

--- 279 ---

[...wêk,] supados sampun ngantos wontên pasulayan, dhawahipun kacondhongan dening Bathara Krêsna, milanipun sami susila sadaya, sarta amung angèstokakên dhawuh.

Sasampunipun sawatawis lami anggèning ngatos-atos kalakuanipun, Sang Hyang Kali tumurun awarni manusa, rainipun cêmêng, warninipun abrit sêpuh sarta tanpa rambut, anginguk-inguk ing ko-

36. ntênipun pun para yadawa, ing wanci dalu anggènipun ngatingal, kabujêng sarta dipun jêmparingi nanging botên kenging, tumuntên wangsul dhatêng panggenanipun malih, para wrêsni sarta andaka sami prihatos, botên uning ing rêmbag, miwah wontên sasmita ing margi agêng, manawi wanci dalu sakathahing tikus sami ngrikiti [ngriki...]

--- 280 ---

[...ti] kuku tuwin rema, paksi rawa mungêl kados suwantêning kokokbêluk, menda kados suwantêning sagawon angalup, sato kewan kuldi lakèn kalihan lêmbu, blêdug lakèn kalihan kapal èstri, kucing jalêr lakèn kalihan garangan èstri, para wrêsni tuwin andaka sami kalintu tindakipun sarta sami wuta dhatêng padamêlipun, adamêl lingsêm dhatêng para brahmana, botên mêmuja dhatêng dewa, miwah angrèmèhakên dhatêng guru, amung Sang Krêsna kalihan Baladewa ingkang botên tumut padamêl lêpat, Sang Hyang Agni ingkang wontên ing pawon amengo, sarta manawi Hyang Surya dadari tuwin tumurun, katutupan ingka[4] wanda, makatên ugi sêku-

a. 37. l ingkang kaliwêt wontên ing pawon botên kenging katêdha sarta mambêt, [ma...]

--- 281 ---

[...mbêt,] sang kapancajanya mungêl botên kasêbul, makatên katingaling gara-gara, anyasmitani karisakanipun para yadawa, Bathara Krêsna prihatos, pirsa bilih kabilaènipun para yadawa sampun badhe tumuwuh, miwah wontên grahana rikalaning tanggal tiga wêlas, angèngêtakên gara-gara ing kina ingkang anjalari pêrangipun Korawa kalihan Pandhawa, ugi wontên grahana rêmbulan rikalanipun tanggal tiga wêlas, samangke laminipun sampun sathritwang sad, tigang dasa nêm taun, sarta mangke dukanipun Dèwi Gandari dhatêng Sang Hyang Krêsna, ingkang pinrih risaking turunipun, punika kayêktosanipun, panjênênganipun andhawahakên dhatêng para yadawa kinèn dhatêng pamidhangan, supa-

--- 282 ---

37. dos angicalakên gara-gara, ing wanci dalu bojonipun para yadawa sami supêna uninga Sang Hyang Kali ing wanci dalu dados tiyang pêthak sirahipun, warninipun cêmêng, anêdhani tiyang ing Dwarawati têlas tanpa sesa, miwah supêna kêthèk angalap bojonipun para yadawa, para wrêsni tuwin andaka, botên satunggal ingkang supêna, ananging sadaya sarêng sanalika supênanipun, sarêng raintên cakranipun Bathara Krêsna mêdal, tuwin dêdamêl pisungsungipun Sang Hyang Agni dhatêng panjênênganipun, kala wontên wana Kandhawa, kasumêrêpan dening para yadawa, miwah rata tuwin kapalipun lumampah angambah sagantên, ingkang garudha cirining banderanipun kapêndhêt dening widyadara, kalihan tala tandhaning banderanipun Sang Baladewa, [Ba...]

--- 283 ---

[...ladewa,] nalika dhatêngipun sasmita awon punika sadaya sami

a. 38. botên pirsa, sami lumampah atirakat dhatêng parêdèn ing têpining sagantên, sami bêta ulam daging, ulam loh tuwin inuman, sarta sakathahipun tatêdhan, ing ... kapal, gajah tuwin rata, sarêng katingal sadaya sami lumampah, Sang Udawa nyuwun pamit botên kantun, Bathara Krêsna angarih-arih sampun ngantos tumut tirakat, ing ngriku katingal tejamaya tumêkèng akasa, kadospundi katingalipun ing prabasatirta, sadhatêngipun para yadawa, tanpa timbang endahipun, kaèbêkan dening badhaya, angadhang sami anêmbah-nêmbah saha sami sarèh wicantênipun, swara umyung tuwin gumuruh botên kamirêngan, mangkana para wrêsni tuwin a-

--- 284 ---

38. ndaka sami wuru ing wisayanipun, sarta anindakkên kados nalika rêdi Mainaka.

Ing sandhingipun Sang Krêsna tuwin Baladewa Sang Yuyudana wicantên dhatêng Sang Krêtawarma:

Kah ksatriyotamo anyat suptan panca mrêtan iwa, tad wimrêsyanti arddhikya yadawa yat twaya krêtam.

Sang Krêtawarma, dudu tandhaning satriya, amatèni satru kang nuju turu, sabab iku padhane bangke, sira milu dadi rowange Aswatama amatèni satriya lêlima anuju turu, iku para yadawa isih padha kèlingan, mulane ora mitra lan sira.

Nalika Yuyudana wicantên makatên, Sang Pradyumna bingah, lajêng anudingi [anuding...]

--- 285 ---

[...i] dhatêng Sang Krêtawarma, Sang Krêtawarma malês anudingi dhatêng Yuyudana wicantênipun:

He, sira anake Satyaka satêmêne:

a. 39. Burisrawas cinabaur yuddhe praya gatas twaya, badhena sunrê Sang Sena katang, wirena patitah.

Sapa liyane sira kang nugêl baune Sang Burisrawa dening Arjuna ing kalane pêrang, dadi kowe milu matèni ing dhèwèke, apa ana wong prawira matèni wong kang wus mati.

Nalika mirêng wicantênipun Sang Krêtawarma, Sang Krêsna krodha, arda rêngu tingalipun, Sang Satyaki gumujêng sarta nyariyosakên lêlampahanipun Syamantaka, mênggah mulabukanipun Sang Krêtawarma kaalap dening [de...]

--- 286 ---

[...ning] Sang Satyabama, Sang Satyabama karuna kaemutan ing muksanipun Sang Satyajit, tinêmpuh dening Sang Satadanya ing wanci dalu, punika jalaranipun ... dhatêng Bathara Krêsna, mirsa gambiranipun Sang Krêtawarma, Satyaki lajêng ngadêg:

39. Dèwi Satyabama, kalilana kula tumut amêjahi dhatêng pyambakipun, sarta sira rowange dhustha Aswatama kang ing nguni matèni marang satriya lêlima, Sang Dhrêsthadyumna, Sang Sikandhi (lan liya-liyane) ing wayah bêngi, samêngko iki wêkasaning uripmu.

Satyaki dipun èngêtakên dening Sang Krêsna tuwin Sang Babru, ananging Sang Satyaki botên mirêngakên, lajêng anigas jangganipun Sang Krêtawarma, pêgat tanpa ngalêsêt, Sang Yuyudana lajêng mêjahi dhatêng para yadawa.

--- 287 ---

Para wrêsni tuwin andaka lajêng sami mangsah anulungi dhatêng Sang Krêtawarma, madyapana madawisthah. Sadaya sami mêndêm, sami dipun cêgah dening Sang Krêsna, ananging botên wontên ingkang purun maèlu, amargi kawisesa dening Sang Kali sarta Kala, Sang Yuyudana kalihan sudarmanipun Sang Satyaka badhe rinêpak kalayan langkunganing wadhah têtêdhan, Pradyumna krodha sumêdya tê-

a. 40. tulung, ananging botên sagêd, kinroyok dening sang wrêsni andaka tuwin boja, wêkasan Sang Yuyudana pêjah dalah sudarmanipun Sang Satyaka, sasampuning sakalihipun sami pinêjahan, lajêng sami andhaut gêlagah minăngka dêdamêlipun, ing ngriku satêmah dados gada tosan agêng, kangge pamupuhipun dhatêng sang wrêsni, andaka [a...]

--- 288 ---

[...ndaka] tuwin boja, ngantos dasan ingkang pêjah kapisanan, ananging botên ajrih saya asilih-ungkih sami andhaut gêlagah, têmahan malih dados gada tosan, sarêng sami nyêpêng piyambak-piyambak, ngantos rumput miwah godhong manawi kacêpêng lajêng malih warni gada,

a. 41. rukêt ngantos prang wêkasan, botên sagêd bedakakên mêngsah kalihan rowangipun, wontên ingkang mêjahi balanipun, wontên ingkang mêjahi anak tuwin sanakipun, singa katon pinupuh purun, nanging botên wontên ingkang sumêdya lumajêng, sami rumiyin-rumiyinan ulêng-ulêngan kados laron sumêrêp latu, anêmpuh dhatêng kancanipun, sawênèh singa kapupuh nêdya pêpulih, Bathara Krêsna jumênêng, ing sacêlakipun Bathara

--- 289 ---

Krêsna uninga kuwandanipun Sang Samba, Pradyumna, Carudesna tuwin Aniruda, sakêlangkung wêlas panggalihipun, lajêng animbali Sang Babru tuwin Sang Daruki, kangge rencang angupadosi Sang Baladewa, nuntên katingal Sang Baladewa asèndhèn ing witing kajêng sawêg asamadi, makatên katingalipun Sang Bala-

40. dewa, Bathara Krêsna rudah panggalihipun, mila adhêdhawah dhatêng Sang Daruki, kadhawuhan nimbali Sang Arjuna enggal-enggal, sakesahipun Sang Daruki, lajêng adhêdhawah dhatêng Sang Babru, kinèn rumêksa para garwanipun, sarêng Sang Babru badhe lumampah lajêng pinupuh dening gêrma ingkang ngangge dêdamêl gada nuntên pêjah, tumingal wau Sang Sri Bathara Krêsna kalayan sungkawa, nulya kondur sowan dhatêng Maharaja Basudewa, [Basude...]

--- 290 ---

[...wa,] supados ing wêkasan saliranipun sampun kataman mahapralaya, mila lajêng kondur angirit para garwanipun, Sang Madusadana kapanggih Prabu Basudewa, nuntên amasrahakên para garwanipun, nêmbêlas èwu kathahipun, nuntên anêmbah sarwi angusap sampeyanipun ingkang rama.

41. Rama, paduka lastantuna sarèh, para yadayawa sampun sirna, kadhatêngan prasapaning brahmana, ulun botên sagêd manggèn ing ngriki, kang utami ing sadayanipun, pramila ulun nyuwun pamit badhe anusup ing wana, bojo kula sadaya kula tilar mugi paduka rêksaa, manawi Arjuna dhatêng lajêng kapasrahna kalihan para yadawa sakantunipun ingkang pêjah.

Makatên pangandikanipun Bathara Krêsna, [Krê...]

--- 291 ---

[...sna,] lajêng kesah, sadaya garwanipun sami anjêrit tuwin sungkawa, langkung malih Dèwi Rukmini tuwin Sang Jambawati, Sang Krêsna lajêng ngrangkul lungayanipun Prabu Basudewa, nuntên wangsul dhatêng prabasatirta, nalika punika

a. 42. wangkenipun para wrêsni miwah andaka katingal. Sami gumuling tanpa sesa, kala samantên kaemutan dhatêng sungkawanipun tuwin dukanipun Dèwi Gandari, mangke kantun pirsa kulawarganipun pêjah tanpa sesa, nulya katingal Sang Baladewa sèndhèn wontên ing witing kajêng sawêg asamadi, nuntên wontên naga mijil saking tutukipun, warninipun pêthak, pinêthuk ing naga sadaya, taksaka, kumuda, mundharika, hrêda, durmuka tuwin prawrêdi, ingkang wontên ing ngajêng Sang Baruna, ingkang amêthukakên mawi bêkta toya

--- 292 ---

wijikan suku, wêkasan kesah mantuk dhatêng patala, panjênênganipun muwun lajêng nusup dhatêng wana, asare sacêlaking wit, anglampahi samadi, kacarita wontên satriya anama Jara, putranipun Prabu Basudewa, punika nusup dhatêng wana abujêng kidang, botên uninga ing sirnanipun para yadawa, sarêng uninga sampeyanipun Bathara Krêsna lajêng kajêmparing, têmahan dados Sang Hyang Wisnumurti malih, abau sakawan pêngagêman warni jêne, sarêng Sang Jara pirsa lajêng muwun sarta amêngkul sampeyanipun Sang Kesawa, ing ngriku nuntên andhèrèkakên dhatêng swarga, kapêthukakên dening para dewa, Sang Hyang Surya, Basu, Rudra, para aswino tuwin Mahadewa, para rêsi, gandarwa, widyadari sami mangastuti, abingah ing rawuhipun [ra...]

--- 293 ---

[...wuhipun] Bathara Wisnu, sami angaturakên toya wijikan suku, miwah

42. Sang Hyang Indra ambagèkakên ing panjênênganipun.

Ing sabidhalipun nuntên Sang Arjuna prapta kairingakên dening Sang Daruki, uninga bilih nagari Dwarawati katingal kados Gangga, kadhatêngan jaman sêngara, sang wrêsni tuwin andaka kang minăngka sagantênipun, ombakipun kados swaraning găngsa warni-warni, têtuwuhanipun ing toya kenging kaanggêp minăngka sawarnining sêsotya, ... minăngka baluwartinipun, ulêkan minăngka alun-alunipun, Sang Krêsna tuwin Sang Baladewa kenging kaanggêp minăngka ênggènipun, sayêktosipun sadaya punika sampun parwasa, wau ta Sang Arjuna botên sagêd aningali, kaèbêkan [kaèbê...]

--- 294 ---

[...kan] luh ingkang jaja, kèndêl sarwi anampèni garwanipun Bathara Krêsna nêmbêlas èwu kathahipun, pangajêng Sang Satyabama, Rukmini, Sang Jambawati, Sang Parta tan wrin ing daya dhawah

a. 43. ing palênggahanipun, sarêng emut tumuntên anêmbah dhatêng Prabu Basudewa, ananging Prabu Basudewa inggih kalêmpêr, apan ical juwitanipun tumut dhatêng Bathara Krêsna, sampeyanipun ginrayang dening Sang Palguna, nuntên anglilir ngrangkul dhatêng Sang Arjuna.

Anakku Sang Parta, êntèk mati kakangamu kabèh, kang wus kontap anyirnakake marang detya naraka suradi, dalah sakèhing cedya sarta para magada, prajurit linuwih kang nunggang rata, apamanèh para kakangira Baladewa miwah para yadawa, Sang Yuyudana, Samba, Sancaka, Magada lan Pradyumna, jalaran [ja...]

--- 295 ---

[...laran] saka prasapaning brahmana, ananging wêkas ingsun para wanodya nêmbêlas èwu, miwah sisane kang padha mati iku sira angayomana, dene ingsun bakal angoncatake jiwaningsun bali marang Sang Hyang Atma, sira wênang agawe ing sakarêpira, mêruhi ing kasu-

43. sahane para yadawa.

Mugi jênjêma ing panggalih, ulun badhe anglampahi ing sadhawuh paduka, rumêksa sadaya garwanipun Bathara Krêsna, badhe ulun dhèrèkakên dhatêng ing Indraprasta, supados sampun kadhatêngan ombaking sagantên, awit toya sagantên badhe wangsul manawi Bathara Krêsna sampun swarga, ulun badhe enggal dhawah ngurmati kunarpanipun Bathara Krêsna.

Ing ngriku enjingipun Prabu Basudewa nuntên muksa, anglampahakên [anglampaha...]

--- 296 ---

[...kên] atmanipun ing sakarsa, kinurmatan dening Sang Arjuna, nulya kunarpanipun binêsmi kalayan kajêng candhana jêne, garwanipun sami andhèrèk tumurun dhatêng tunon, inggih punika Sri Dewaki, Sang Rohini miwah Sang Madira, sadaya sami sêtya dhatêng garwa, sarta anunggil sapanggenan kalihan kakungipun, ugi

a. 44. nuntên binasmi dening Sang Parta, dalah wangkenipun para têrahing yadu sadaya sami kinurmatan, sarta ingkang parastra sinung udakatarpana, sarampunging karyanira lajêng kesah anitih rata.

Para catur warna, Sang Bajra sapanunggilanipun, sami wontên ing ngajêng, tan kawarna lampahipun wontên ing margi, ing wingkingipun kadhatêngan toya sagantên, anglêbur sêsotya ingkang kantun wontên ing Dwarawati, [Dwa...]

--- 297 ---

[...rawati,] kêbak ingkang nagari kadhatêngan dening alun, ingkang alembak-lembak gumuruh, sangking rikatipun wangsul ing sêlanipun, Sang Arjuna nuntên lumajêng, ajrih manawi kadhatêngan ing alun, sarêng nagari Dwarawati sampun lêbur, lampahipun Sang Parta sampun têbih, sapraptanipun ing Pancanada, ing ngriku kaadhang dening tiyang begal, uning-

44. a bilih wontên barang darbèk kathah, tuwin sêsotya karaton, botên wontên tiyang sanèsipun ingkang rumêksa kajawi Sang Arjuna, pramila lajêng angêmbuli sarosa sarta anggodha dhatêng para wanodya, sarêng mantun amêndhêti barang, Sang Arjuna prayitna angayat gandhewanipun, kalayan kacuwan sarta sungkawa anggèning Sang Parta mamrih dhatêng gandhewa sarta dêdamêlipun, ananging [a...]

--- 298 ---

[...nanging] tiyang begal amêndhêti ing sasênêngipun dhatêng sadaya barang ingkang katilar.

Sakesahipun tiyang begal, Sang Arjuna prapta wontên ing Indraprasta, Sang Bajra lajêng kajumênêngakên ratu wontên ing Indraprasta dening Pandhawa, kadhawuhan anuhaganani ing kaprabon, angayomana sang catur warna miwah catur asrama, wontên sawênèhing garwanipun Bathara Krêsna ingkang alêbu gêni, kados ta Sang Rukmini, Jambawati tuwin Sang Satyabama, sanèsipu-

a. 45. n wontên ingkang dhatêng asrama anglampahi brata, sakantunipun ingkang pêjah pangajêng Sang Yogandari, putunipun Sang Satyaki, kadhawuhan angladosi dhatêng Sang Bajra. Sang Arjuna nulya kesah dhatêng patapanipun Biyasa, ing ngriku kapanggih Bagawan [Ba...]

--- 299 ---

[...gawan] Biyasa, Arjuna nêmbah sarwi umatur.

Kawula nuwun maha muni, ulun pun Arjuna mêntas saking Dwarawati, uninga pêjahipun para yawada, sadaya katingal kawêlasasih, ulun kintên sadaya tan kenging ing pêjah, wêkasan amanggih kasêktèning padamêlipun ingkang awon, miwah Bathara Krêsna sampun purna jati dados Hyang Wisnu malih, sang maha tapa kadhatêngan sangara, punapa ingkang ulun lampahi supados manggih rahayu, nugrahanipun sang maharsi ingkang ulun suwun, makatên aturipun Sang Parta.

45. Putu mami Sang Arjuna, ingsun wus wikan ing patine para yadawa, katêkan prasapaning brahmana, aja sira sungkawa ing pêpêsthène, sapira kangelane Bathara Janardana,

--- 300 ---

awit panjênêngane wênang anitahake lan anyirnakake, apa ta sayêktine têka tan murungake ing pati, awit karsane kondur marang swargaloka, mulane mênêng ora ngilangake prasapaning brahmana, aywa sira sungkawa, dene kang sira lakoni yogya sira anusupa ing alas, sarta anglakonana tapa brata ana ing alas, supaya sira ayya katêkan Kali miwah Kala, warahên Maharaja Yudhisthira sasêdulurira kabèh, aywa pêpeka anglakoni darmanira.

Kalo gantung gating mukyam bawatam api barata, etat sreyo ang te manye parang barata satama.

a. 46. Amarga samêngko wus wayahe kang prayoga tumrape sira anusup [anu...]

--- 301 ---

[...sup] ing alas, yaiku saka panêmuningsun kang prayoga dhewe, kang bakal anganakake sukanira, pituhunên wuwus mami.

Makatên pangandikanipun Bagawan Biyasa, Sang Arjuna nêmbah pamit badhe mantuk, sadhatêngipun ing nagari Astina, lajêng nyariyosakên pangandikanipun Bagawan Biyasa wau dhatêng Maharaja Yudhisthira, mangkana Maharaja Yudhisthira kalihan ingkang rayi-rayi sami muwun. Karêrantan duk angèngêti pêpasthènipun băngsa yadawa.

Makatên ungêlipun Sêrat Mosala Parwa miturut cariyos kina.

__________

--- [302] ---

Prastanika Parwa.

Makatên aturipun Bagawan Wesampayana, Maharaja Janamejaya andangu malih pangandikanipun:

Kula nuwun maha muni, punapa ingkang katindakakên Maharaja Yudhisthira sasampuning mirêng bab pêjahipun para yadawa, punapa ingkang dipun lampahi tumuntên, mugi kula kacariyosana.

46. Makatên pangandikanipun Maharaja Janamejaya, Bagawan Wesampayana lajêng amangsuli atur:

Nalika Maharaja Yudhisthira kacariyosan dening Sang Arjuna, lajêng angandika:

Ingsun kaèngêtan yèn Sang Hyang Kala iku jalaraning patine sakèhing dumadi, Sang Hyang Kala jalarane

--- 303 ---

sakèhing panggawe, sira uga wus wêruh ing kaanane Sang Hyang Kala, mulane yogya sira awèha wêruh marang para sadulurira, yèn sira arsa lumaku marang alas, iku margane ênggonira anêmu triloka, aja trêsna marang praja.

Makatên pangandikanipun Maharaja Yudhisthira, Sang Arjuna lajêng anyariyosakên dhatêng para sadhèrèk sadaya, punapa ingkang dados karsanipun Maharaja Yudhisthira, dalah Sang Dropadi inggih dipun cari-

a. 47. yosi, sadaya angèstokakên sami badhe anusup ing wana. Ing ngriku enjingipun Sang Parikêsit kasungga-sungga gumantos jumênêng nata ing nagari Astina, Sang Yuyutsu kadhawuhan rumêksa sang nata kalihan Bagawan Krêpa, salajêngipun adamêl pitrêtarpana dhatêng yitmanipun [yitmani...]

--- 304 ---

[...pun] para yadawa ingkang sami parastra, aparing dana tuwin pisungsung dhatêng para brahmana, sasampuning karya anglungsurakên ingkang rajabarana, kapasrahakên dhatêng Sang Parikêsit, muhung angagêm kalikaning wit tuwin sapirantosing wiku, dalah Sang Bima, Arjuna, Nakula tuwin Sahadewa sami anglampahi brata sadaya, miwah Sang Dropadi amêmêling dhatêng Sang Subadra, pangandikanipun:

Ariningsun Sang Subadra, jênjêma atinira, ingsun amasrahake putunira Sang Parikêsit, kang rumêksa bawana, miwah bakal dadi sarayaning para sadu, aywa sira nangis marawayan, awit alas iku karatone wong kang nglako-

47. ni brata, mulane jênjêma atinira.

Sang Subadra botên sagêd mangsuli,

--- 305 ---

dalah Sang Ulupi ugi kadhawuhan mantuk dhatêng patala, dene Sang Citranggada kadhawuhan mantuk dhatêng nagari Manipura, para garwaning nata kinèn mantuka dhatêng nagarinipun piyambak-piyambak, sami anumpak rata titihanipun sang prabu, para wanodya sanèsipun punika sami kadhawuhan kantun wontên ing Astinapura, angayom dhatêng Sang Parikêsit, sadaya sami amuwun, Sang Subadra ingkang sangêt.

Sabidhalipun para Pandhawa kanêm Sang Dropadi, wontên sagawon ingkang andhèrèkakên, tindakipun kauntapakên dening Sang Yuyutsu miwah Bagawan Krêpa kalihan tiyang tani, miwah para brahmana, satriya, wesya tuwin sudra, sami atut wingking sarwi anangis, tan wri-

a. 48. n ing dayanira miwah swaraning sagung pawèstri [pa...]

--- 306 ---

[...wèstri] ingkang sami katilar, tangisipun botên kenging kamirêngêna, sami kemutan lêlampahanipun ing nguni rikala anusup ing wana, kalanipun mêntas kawon kasukan dhadhu, makatên lêlampahanipun ing nguni, ananging samangke botên wontên gêgantosipun tiyang ingkang rumêksa, mangkana botên kêndhat anangis, lajêng kadhawuhan sami wangsul dalah Sang Yuyutsu, Bagawan Krêpa kadhawuhan ngantukakên, ing sawangsulipun Sang Yuyutsu anêmbah dhatêng Maharaja Yudhisthira, salajêngipun Sang Yuyutsu ugi matrênyuh tuwin karănta-rănta ing panggalih. Nêngna wau Sang Yuyutsu tuwin Krêpa, sabidhalipun para Pandhawa kanêm Sang Dropadi, wontên sagawon ingkang andhèrèkakên, botên kasumêrêpan sangkanipun, ingkang sampun [sampu...]

--- 307 ---

[...n] santosa mantêp ing bêktinipun, dados kapitunipun ingkang sami lumampah. Mangalèr lampahipun dumugi ing Gangga, sapraptanipun ing lè-

48. pèn parêdèn, nuntên mangetan lampahipun dumugi ing sagantên wetan, mangkana Sang Arjuna ambêkta jêmparing kalihan gandhewanipun ingkang tan kenging sirna nama Maesudi, ing ngriku sami pirsa Sang Hyang Agni awarni manusa, angadhang dhatêng panjênênganipun wontên ing margi.

Bo boh Pandhusuta wirah. Hèh sira sutane Sang Pandhu, ingsun iki Sang Hyang Agni, kang wus anglilani marang Arjuna miwang Sang Krêsna angobong alas Kandhawa, gandhewanira Maesudi iku sayogya sira balèkna marang Baruna, sabab wus tutug panganggonira, kayadene cakra sudarsana kang

--- 308 ---

uwus kanggo marang Bathara Krêsna, iku wus ilang, sira amasrahna marang Bathara Baruna, awit wus ora kanggo marang wiku.

Makatên pangandikanipun Sang Hyang

a. 49. Agni, para Pandhawa sami prayitna angaturakên gandhewanipun Maesudi kadhawahakên ing toyaning sagantên, amurih karênanipun Sang Hyang Agni, para Pandhawa anglajêngakên lampahipun mangidul, tindakipun botên wontên ingkang ngêtutakên, sasampuning ical jêmparing tuwin gandhewanipun mantuk dhatêng Bathara Baruna, inggih punika sababipun lumampah mangidul dhatêng Baratawarsa, sami prapta wontên ing sagantên kidul, miwah ing sagantên kilèn, uninga bilih nagari Dwarawati kèbêkan sagantên, têmahan mantun dados nagari, wêkasan sami [sa...]

--- 309 ---

[...mi] muwun, ngêrês amargi botên pirsa para yadawa, awit kèbêkan dening toya, botên kacariyos ingkang banjir, nuntên sami prapta wontên ing wukir Himawan, ing ngriku sami nglampahi puja, pangga-

49. lihipun angandêl dhatêng bathara, katingal pucakipun ardi Mahamèru, nuntên prapta wontên ing sagantên wêdhi, ing ngriku sami tapa sirna, Sang Dropadi ingkang dhawah rumiyin wontên ing siti tanpa polah, Sang Wrêkodara lajêng ngandika:

Kakang aji Maharaja Yudhisthira, tingalana Si Dropadi, mati gumuling ing bantala, ora bisa milu marang kakang aji, muga dhèwèke katulungana dening sang nata, pangandikanipun Sang Darmawăngsa: ariningsun Sang Bima, aywa bangêt anusahake marang dhèwèke.

--- 310 ---

Paksapato mahan asya wisesena Dhananjaye, tasyetat palam adyewa, prapnoti kula satama.

Kita sasêdulur lima padha kinabêktèn Sang Dropadi, ananging kang ditrêsnani dhewe Arjuna, pituwa-

a. 50. se kalakuan mangkono, yaiku kang tinêmu ing dhèwèke.

Nuwun kakang aji, Si Sahadewa milu mati, katon gumuling anèng lêmah, apa ta panggawene kang têmahane sinandhang, saka panggalihira.

Ariningsun Sang Wrêkodara, panggawene ala mangkene.

Na kasyacid mahapranya atmanah sadrêsa bawèt, tena dosena patitas tasmad esa nrêpatmajah.

Datan ana wong kang pangêrtine

--- 311 ---

madhani pangêrtine (Sahadewa), salakune ala lan bêcik, kang tinindakake ing nguni ana ing praja, ing mêngko tinêmu ing dhèwèke, yaiku sababing patine, awit angèl amadhani pangêrtine ing donya iki, mulane kumalungkung, yaiku dosane kang jalari tibane, aywa sira prihatin.

50. Nuwun kakang aji, Si Nakula uga milu mati, apa karanane. Wrêkodara piyarsakna wuwus ingsun:

Rupena matsamo nasti kascid ityasya darsarna, adhika scaham eweka ityasya manasi stitam.

Kang aran Nakula iku wêruh yèn tan ana kang madhani mungguh ing rupane, iku kang nuwuhake angkaraning [angkara...]

--- 312 ---

[...ning] atine, iyaiku dosane, tan wênang milu marang kita.

Nuwun kakang aji, iku Si Arjuna kang wus kayêktèn kasêktène kaya Sang Hyang Indra, têka mati tanpa karana, katon gumuling ana ing lêmah, apa ta panggawene kang ala.

Ekahna nirdahèt satrun itay uwaca Dhananjayah, tata cetan na tata ca kartawyang, bumim icata.

Wangsulanipun Prabu Yudhisthira:

Ing nguni rikalaning aprang lawan sa-

a. 51. ta Korawa, ucape yèn dhèwèke bakal bisa ngalahake mungsuh sajroning sadina, ananging têkane wayahing pêrang, têtela luput panyanane, mung nêdya ngungsi urip, yaiku dosane Arjuna, mulane mati ora bisa milu.

--- 313 ---

Nuwun kakang aji tulungana pun Bima awit awakku uga gumêtêr, ora bisa milu kakang aji.

Ariningsun Bima, mungguh panggawemu ala ing nguni:

Ati buktang ca bawata anapèksya paran iwa, baksanca ktayayèt (?) hrêdah tenasi patito buwi.

Dhasarira iyaiku doyan mangan, tanpa pariksa marang lêlakoning liyan, wicaranira kasar, măngka pêng-pênganira karosan, yaiku kang andadèkake kasangsaran marang sira, marmane tan wênang milu marang ingsun, jênjêma ati-

51. nira.

Makatên pangandikanipun sang nata, tumuntên Sang Bima pêjah gumuling.

Sasampunipun Pandhawa sakawan [sakawa...]

--- 314 ---

[...n] miwah Sang Dropadi sami parastra, mangkana Maharaja Yudhisthira kantun kalihan sagawon, botên kaucapakên lampahipun Prabu Darmawăngsa wontên ing margi, kocapa ingkang sami parastra, kadospundi lampahing jiwanipun wontên ing margi, asêlur gangsalipun kalihan Sang Dropadi, sadhatêngipun ing Banjaransari, sasampunipun langkung ing ngriku amanggih gapura sanga, lajêng anêdha kontên:

Pukulun kaki Hyang Dwarika, kula nyuwun kontên. Hyang Dwarika anyauri wicantên: sapa ta anjaluk lawang.

Ulun para Pandhawa. Aku ora angsung lawang.

Wangsulanipun Sang Bima: Ah, lamun tan awèh, dak rubuhne lawang iku.

--- 315 ---

a. 52. Salajêngipun dipun wêngani kontên, sasampunipun langkung ing ngriku, nuntên dumugi ing simpanganing margi, para Pandhawa sami kèmêngan ing solahipun, saking kathahipun margi botên pirsa ingkang badhe dipun turut, wêkasan sami karuna, saking kathahipun margi dhatêng kaswargan kathah purugipun, wontên ingkang nyênyêt asamun, mila sami kèmêngan, dados Sang Rêsi Narada ingkang atêdah margi, katêdahakên ing yamaloka, para Pandhawa sami pirsa yèn kaloropakên, awit punika wisunanipun Sang Duryodana, saèstunipun makatên, lajêng anurut margi ikang ngidul ngilèn, Sang Karna mulat bilih sadhèrèkipun para Pandhawa sami anandhang papa, pramila lajêng angêtutakên, amargi botên angsal [ang...]

--- 316 ---

[...sal] pangapuntên panyauring sambutanipun dhatêng Prabu Duryudana, saking ri-

52. kating lampahipun, Sang Pandhawa katututan dening Sang Karna, Sang Arjuna uninga bilih Sang Karna nututi, ing ngriku lajêng kaaruh-aruhan.

Kaaturan pambagya kakang mas, punapa sababipun anututi kawula, wangsulanipun Sang Karna:

Yayi Sang Dananjaya mangkene jalarane: aku ing nguni duk maksih ana ing Janapada, aprang kalawan sira, minăngka panyauring utangku marang Prabu Duryodana, ênggone awèh suka marang aku, sun sauri ing pati, ananging ingsun iki sanak kalawan sira para Pandhawa, ing mêngko sarèhning sira padha anêmu papa, mulane ingsun bakal ora [o...]

--- 317 ---

[...ra] pisah lawan sira, ingsun milu susah lan prihatin.

Makatên pangandikanipun Sang Karna, tan kawarna sasampuning praptanipun wontên ing yamaloka, kocapa wau sang nata.

a. 53. Samuksanipun Pandhawa sakawan gangsal kalihan Sang Dropadi, wêkasan Sang Yudhisthira kantun piyambakan, amung sagawon ingkang andhèrèkakên, nalika punika Bathara Indra rawuh, katingal amêthukakên nitih rata:

Maharaja Yudhisthira, aywa sira sungkawa ing patine para arinira, mangkono iku lakuning manusa, yèn arsa mulih marang swarga, dene sira muliha marang swarga lawan sariranira, minăngka ganjaran wêruhira marang wajib.

Kawula nuwun Batharendra, sakêlangkung [sakêlang...]

--- 318 ---

[...kung] panuwun kawula ing kanugrahan paduka dhumatêng ulun, ananging panuwun ulun, prayogi sagawon punika tumuta mantuk dhatêng kaswargan, saking botên sagêd ulun yèn anilara.

Maharaja Yudhisthira, paran gone agawe asu iku milu mulih marang swarga, amarga dhasare jêmbar, sanadyan andêlêng bae marang sêga sarta sajêng (kang dinêlêng) iku ka-

53. êtogake dening para jawata, mulane aja sira wêlas marang ing dhèwèke.

Makatên dhawahipun Batharendra, pangandikanipun sang nata:

Botên wênang ulun anyidrani kaantêpan ulun, sarana anilar sagawon punika, awit piyambakipun tansah mantêp tumut ing sapurug ulun, tiyang ingkang anyidrani [a...]

--- 319 ---

[...nyidrani] kaantêpan punika winastan agêng papanipun, mila ulun botên purun anilar sagawon punika.

Maharaja Yudhisthira, ila-ilane wong iku anyidrani kaantêpan, sira iya aninggal marang sadulurira, dadi sira iku wus mari mantêp.

Kawula nuwun Bathara Indra, punika botên kenging winastan anyidrani kaantêpan, awit anilar tiyang ingkang mantêp, kalanipun taksih gêsang, punika papanipun sami kalihan amêjahi èstri ingkang sêtya, mêmêjahi brahmana, botên mitulungi tiyang ingkang nyuwun pangayoman, amêndhêt artanipun tiyang sadu, druhaka dhatêng mi-

a. 54. tra, amêjahi tiyang sadu, punika sababipun ulun botên wênang

--- 320 ---

anilar sagawon punika, aluwung ulun botên mantuk dhatêng swarga tinimbang anilar sagawon punika.

Makatên pangandikanipun Maharaja Yudhisthira, sagawon lajêng ical, nuntên Sang Hyang Darma tumurun angrangkul dhatêng Maharaja Yudhisthira:

Putraningsun Maharaja Yudhisthira, wus kaping pindho gon ingsun anyoba marang sira, ing nguni kalane ingsun anyuraki sira ana ing Dwetawana, ingsun wêruh kautamanira, sira tan arsa anguripana marang Sang Bima lan Arjuna, mung akon nguripake Nakula lan Sahadewa, awit sira wêruh kasusahane Sang Madri, sira datan măngga, mangkono uga samêngko sira datan măngga munggah marang

54. swarga dening sihira marang asu, sira tan arsa mênggak wêlansira,[5] mulane [mu...]

--- 321 ---

[...lane] muliha marang swarga lawan sariranira.

Makatên pangandikanipun Sang Hyang Darma, samana Dewarsi Gana miwah Bagawan Narada sami rawuh, angiringakên lampahipun Prabu Yudhisthira, anglayang nitih rata lajêng sami amêmuji:

Lokan awrêtya yasasa tejasawrêtya rodasing, swasarirena sampraptang nadyan susruma Pandhawat.

Dhuh Maharaja Yudhisthira, ingsun andulu kontapira angèbêki ing swargaloka, kasorotan ingkang swarga lawan pratiwi dening sira, tan ana padhanira mulih marang swarga lawan sariranira, saya katon kaluwihanira angungkuli para raja ing nguni-uni.

Aturipun Maharaja Darmawăngsa:

--- 322 ---

Kula nuwun Bathara Indra, mugi amiyarsakna pitakèn ulun, ing pundi panggenanipun para sadhèrèk ulun sadaya.

Makatên pangandikanipun Prabu Yudhisthira:

a. 55. Aywa sira milu-milu prakara iki, iku luput anakku Maharaja Yudhisthira, aywa sira milu-milu prakarane sadulurira, awit iku aran budining manusa, sira kudu angrasakake ganjaraning panggawenira pribadi, awit wus dhasaring sujanma, amangan wohing panggawene, aywa sira mrihatinake marang sadulurira, ananging padha mulata (tuladhane) para maharsi kabèh.

Kawula nuwun Bathara Indra, ulun tan wênang botên ngraosakên dhatêng para sadhèrèk ulun miwah pun [pu...]

--- 323 ---

[...n] Dropadi, awit ulun tumut angraosakên kasusahanipun.

Tèr wina notsae wastung mahadetya niwarhana, gantum icami tatrahang yatrame brataro gatah.

Cêkakipun botên purun ulun minggah ing swarga manawi sadhèrèk ulun tuwin Dropadi botên wontên. Punika pamanggih ulun, makatên pangandikanipun Maharaja Yudhisthira dhatêng Hyang Surapati.

Têlas Prastanika Parwa.

__________

--- [0] ---

[...]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

SERAT MAHABHARATA

UIT HET OUD-JAVAANSCH IN HET HOLLANDSCH OVERGEBRACHT

DOOR

DR. H.H. JUYNBOLL.

EN IN HET MODERN-JAVAANSCH VERTAALD

DOOR WIJLEN

RN. Ng. DJOJOPOESPITO.

IN LEVEN INLANDSCH TRANSLATEUR

TE

SOERAKARTA.

BATAVIA

LANDSDRUKKERIJ

1911.

 

---

1	kasampurnan. (kembali) kasampurnan.
2	têtulung. (kembali) têtulung.
3	Bathara. (kembali) Bathara.
4	ingkang. (kembali) ingkang.
5	wêlasira. (kembali) wêlasira.