Almanak, H. Buning, 1938, #1130 (Hlm. 117–188)

Bab Karaton Dalêm Surakarta Adiningrat.

Ingkang jumênêng nata ing nagari Surakarta sapunika, sampeyan dalêm Ingkang Sinuhun Ingkang Minulya Saha Ingkang Wicaksana Kangjêng Susuhunan Pakubuwana Senapati ing Ngalaga Ngabdulrahman Sayidin Panatagama ingkang kaping X. grut krèising ordhê Nèdêrlansên leyo, ridêr grut krèis in dhê ordhê van oranyê nasao mèt dhê Swardhên, krèis van pêrdhinstê van hèt rodhê krèis. Grut krèising konênglêkê ordhê ing nagari Kamboja, grut krèising krun ordhê ing nagari Siyêm, ridê van dhèn twedhên grad, dhèr twedhê klasê van dhèn dhubêlêndrak, ing nagari Cina, grut krèis dhèr Mèkêlênburêh sêis, ordhê van dhê wèndhisê krun, grut krèising ordhê nisan, iptikar ing nagari Tunis, ridêr dhèr irstê klasê dhèr ordhê van dhèn kimkan, ing nagari Anam, grut krèis militèrê ordhê van onsên èrê Yesus Kristus, ing nagari Portêgal, grut krèis van dhèn kèsêrlêkê ordhê van dhèn drak ing nagari Anam, grut krèising ordhê van dhèn wittê olivan ing nagari Siyêm, grut krèising ordhê van leyopol II ing nagari Bèlgi, grutê erêtèkên, mèt hètlin dhèr uhstê klasê pur pêrdhinstên saking Republik Nagari Ostênrik, grut krèising konênglêkê ordhê van dhê sêtèr ing nagari Ansuwan, grut krèising ordhê van dhê pulsêtèr ing nagari Swèdhên. Grut krèising krun ordhê ing nagari Itali, [Ita...]

--- 118 ---

[...li,] gran kordhonblang, obordhirês rus dhê lorgrê dhuya dhê. Gran krowa dhê lorgrê, dhuuwisam alau witê. Grut opisiring ordhê leyopol, ing nagari Bèlgi, grut opisiring ordhê saking nagari Vènêsuelah. Grosêgoldhênê erên saigên, mit dhimsêtèrên, ing nagari Ostênrik. Ridêr twedhê klas, mèt dhê sêtèr dhèr ordhê van pêrdhinstên van Sin Mikaèl ing nagari Beiyêrên, ridêr twedhê klas, mèt dhê sêtèr, dhèr ordhê van dhên rodhên adhêlar ing nagari Prèisên. Komandhur mèt dhê sêtèr dhèr ordhê Franês Yosèp ing nagari Ustênrik, komandhur irstê klasê mèt dhê sêtèr dhèr ordhê van Hèndrik, dhê leyo ing nagari Brinêswèik, komandhur dhèr irstê grad pandhêdhanê brohsê ordhê ing nagari Dhènêmarkên, komandhur mèt dhê plak dhèr ordhê van dhê swartê stèr ing nagari Bènin, saha litênan jendraling wadyabalanipun Kangjêng Sri Maharaja Putri ing nagari Nèdêrlan, ingkang akadhaton ing nagari Surakarta Hadiningrat, putra dalêm swargi sampeyan dalêm ingkang sinuhun Kangjêng Susuhunan Pakubuwana ingkang kaping IX miyos saking garwa padmi swargi Gusti Kangjêng Ratu Pakubuwana, putranipun swargi Kangjêng Pangeran Hadiwijaya kaping 2, ing Surakarta, patutan saking swargi Gusti Kangjêng Ratu Bandara putri dalêm swargi Sampeyan Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Pakubuwana ingkang kaping VIII.

Wiyosan dalêm ing dintên Kêmis Lêgi tanggal kaping 21, wulan Rêjêb taun Alip ăngka 1795, utawi 29 Nopèmbêr

--- 119 ---

1866, jumênêng dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom, nalika ing dintên Sênèn Lêgi tanggal kaping 27 wulan Jumadilakir, taun Je, ăngka 1798, utawi kaping 4 Oktobêr 1868, sarêng diwasa lajêng kakramakakên, angsal Bandara Radèn Ajêng Sumarti, putranipun swargi Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara kaping VI ing Surakarta, nalika ing dintên Kêmis Pon tanggal kaping 20 wulan Bêsar, taun Alip ăngka 1819, utawi kaping 1 Agustus 1890, Bandara Radèn Ajêng Sumarti wau kajumênêngakên Gusti Kangjêng Ratu Adipati Anom. Ing sasurud dalêm ingkang rama, Sampeyan Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Pakubuwana kaping IX amarêngi ing dintên Jumuwah Lêgi tanggal kaping 28 wulan Ruwah taun Je, ăngka 1822, utawi kaping 13 Marêt 1893, lajêng agêntosi jumênêng nata.

Jumênêng dalêm ing dintên Kêmis Wage tanggal kaping 12 wulan Ramêlan taksih salêbêtipun taun Je, ăngka 1822, utawi kaping 30 Marêt 1893.

Garwa dalêm lajêng kajumênêngakên Gusti Kangjêng Ratu Pakubuwana, sarta ibu dalêm Gusti Kangjêng Ratu Pakubuwana kaaturan santun asma Kangjêng Ratu Madurêtna.

Nalika ing dintên Rêbo Wage tanggal kaping 17 wulan Bêsar taun Jimawal ăngka 1845, utawi kaping 29 wulan Oktobêr taun Walandi 1915, krama malih angsal putri dalêm Sampeyan Dalêm [Dalê...]

--- 120 ---

[...m] Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan Hamêngkubuwana ingkang kaping VII ing Ngayogyakarta, nama Gusti Radèn Ajêng Mur Sudarinah, saha lajêng kajumênêngakên Gusti Kangjêng Ratu Êmas.

Nalika malêm Jumuwah Kaliwon tanggal kaping 26 wulan Jumadilawal taun Je ăngka 1854, utawi kaping 3/4 Januari 1824, pramèswari dalêm Gusti Kangjêng Ratu Pakubuwana seda.

Pramèswari dalêm Gusti Kangjêng Ratu Êmas, opisiring ordhê oranyê nasao ridêr saking rodhê krèis, ing nagari Nèdêrlan, Sri Kabadya pangkat 1. Grut krèising ordhê culacom, klowa ing nagari Siyêm, grut krèising ordhê kimbuwi ing nagari Anam, putri dalêm swargi sampeyan dalêm ingkang sinuhun Kangjêng Sultan Hamêngkubuwana ingkang kaping VII ing Ngayogyakarta, miyos saking garwa padmi Gusti Kangjêng Ratu Kancana.

Pratelanipun Para Putra Dalêm Kakung Putri.

Putra dalêm swargi Sampeyan Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Pakubuwana kaping IX.

Ingkang Miyos saking Pramèswari Dalêm.

Sampeyan Dalêm Ingkang Sinuhun Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana Kangjêng Susuhunan Pakubuwana ingkang kaping X ingkang jumênêng sapunika.

--- 121 ---

Ingkang Miyos saking Ampeyan.

Putra Kakung Urut Sêpuh.

1. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Mangkudiningrat, Sri Nugraha pangkat II, opisir dhèr ordhê van oranyê nasao, mèt dhê swardhên, litnan kolonèl generalên staf. 2. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Mlayakusuma, mayor generalên staf, Sri Nugraha pangkat II. 3. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Natadiningrat. 4. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Prabu Winata, kaptin generalên staf.

Putra-putri Urut Sêpuh.

1. Bandara Radèn Ayu Purbanagara, Sri Nugraha pangkat III. 2. Bandara Radèn Ayu Jayaningrat. 3. Bandara Radèn Ayu Prawiraningrat. 4. Bandara Radèn Ayu Jayadiningrat. 5. Bandara Radèn Ayu Căndranagara.

Putra Dalêm Sampeyan Dalêm Ingkang Sinuhun Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana Kangjêng Susuhunan Pakubuwana ingkang kaping X. Kakung Putri Urut Sêpuh.

1. Kangjêng Ratu Alit, ridêring ordhê oranyê nasao, Sri Kabadya pangkat [pangka...]

--- 122 ---

[...t] 2, èrinêring mêdhalyê konênglêkê yubiliyum. 2. Bandara Radèn Ayu Singasari. 3. Bandara Kangjêng Pangeran Angabèi, opisiring ordhê oranyê nasao, mèt dhê Swardhên Sri Kabadya pangkat 1, opisiring ordhê van dhê wittê olivan opisiring ordhê swartê sêtèr ing Bènin, ridêring krun ordhê ing Siyêm, litnan kolonèl generalên staf, saha ajudanipun Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Guprênur Jendral. 4. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Kusumayuda, opisiring ordhê oranyê nasao mèt dhê Swardhên, ridêr Nèdêrlansên rodhê krèis, Sri Kabadya pangkat 1. Ridêr krun ordhê ing Siyêm, opisiring konênglêkê ordhê ing Kamboja, Sri Nugraha pangkat II litnan kolonèl bèidhên generalên staf. 5. Bandara Radèn Ayu Adipati Jayanagara, Sri Kabadya pangkat 2. 6. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Hadiwijaya, Sri Kangadya pangkat 1. Sri nugraha pangkat II. mêdhali kawruh bab barang kina, opisiring krèis pangkat 3, saking ordhê nisan, istikar ing nagari Tunis, opisiring krun ordhê ing Itali, mayor ing generalên staf. 7. Bandara Radèn Ayu Adipati Arya Pakualam. 8. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Suryabrata, kaptin ing generalên staf. 9. Bandara Radèn Ayu Arya Panular. 10. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Kusumabrata, kaptin ing generalên staf. 11. Bandara Radèn Ayu Wuryaningrat. 12. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Hadinagara. 13. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Purbanagara, [Pur...]

--- 123 ---

[...banagara,] Sri Kabadya pangkat 1, opisiring ordhê van dhên dragon van Anam ridêring krun. Ordhê ing Siyêm, opisir dhèr ordhê vanisên, iptikar van Tunis. Litnan kolonèl kapalêri lègêr ing Indiya Nèdêrlan, komandhaning abdi dalêm prajurit jawi lêbêt. 14. Bandara Radèn Ayu Cakradiningrat. 15. Bandara Radèn Ayu Suryaningrat. 16. Bandara Radèn Ayu Purnama Hadiningrat. 17. Bandara Radèn Ayu Suryanagara. 18. Bandara Radèn Ayu Wiryadiningrat. 19. Bandara Radèn Ayu Căndranagara. 20. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Surya Amijaya, Sri Kabadya pangkat 2, kaptin ing generalên staf. 21. Bandara Radèn Ayu Yudanagara. 22. Bandara Radèn Ayu Sugănda. 23. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Jayakusuma. 24. Bandara Radèn Ayu Wrêksadipura. 25. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Natakusuma. 26. Bandara Radèn Ayu Cakrakusuma. 27. Bandara Radèn Ayu Suryadipura. 28. Bandara Radèn Ayu Natadilaga. 29. Bandara Radèn Ajêng Kusdinah. 30. Bandara Radèn Mas Subandana. 31. Bandara Radèn Mas Suninta. 32. Bandara Radèn Mas Kasan. 33. Bandara Radèn Mas Kusèn. 34. Gusti Kangjêng Ratu Pambayun, Sri Kabadya pangkat 1. Miyos saking pramèswari dalêm, Gusti Kangjêng Ratu Êmas. 35. Bandara Radèn Ajêng Kus Duryatinah. 36. Bandara Radèn Mas Suranta. 37. Bandara Radèn Ajêng Kusprapti. 38. Bandara Radèn Ajêng Kustinah. [Ku...]

--- 124 ---

[...stinah.] 39. Bandara Radèn Ajêng Kustinah. 40. Bandara Radèn Mas Suwardi. 41. Bandara Radèn Mas Sukamta. 42. Bandara Radèn Mas Supandriya. 43. Bandara Radèn Mas Sudarmadi. 44. Bandara Radèn Mas Subarja.

Pratelanipun Para Pangeran Santana Dalêm.

1. Kangjêng Pangeran Arya Surya Atmaja kaping II. 2. Kangjêng Pangeran Tumênggung Sindusena, Sri nugraha pangkat III. 3. Kangjêng Pangeran Arya Mataram II. opisir dhèr ordhê van oranyê nasao, Sri Kabadya pangkat 2, mayor kapalêri, Sri Nugraha pangkat III. 4. Kangjêng Pangeran Panji Singasari. 5. Kangjêng Pangeran Arya Cakradiningrat. 6. Kangjêng Pangeran Panji Cakrakusuma, litnan kolonèl, twedhê komandhaning abdi dalêm prajurit. 7. Kangjêng Pangeran Panji Suryadipura. 8. Kangjêng Pangeran Arya Cakranagara. 9. Kangjêng Pangeran Jurumartani.

Kawontênanipun Para Pangagêng Paprentahan.

Pêpatih dalêm Kangjêng Pangeran Arya Adipati Jayanagara, ridêr ordhê Nèdêrlansên leyo, opisiring ordhê oranyê nasao, Sri Kabadya pangkat 1, Sri Nugraha pangkat I. opisir kèisêrlêkê ordhê drak van Anam, opisiring ordhê wittê olivan ing Siyêm.

--- 125 ---

Golongan Abdi Dalêm Damêl Lêbêt.

Kabupatèn Kaparak Kiwa.

Bupati: Kangjêng Radèn Mas Arya Purwadiningrat, Sri Nugraha pangkat III. nayaka dalêm bêkêl lêbêt, ngrangkêp mangagêngi kantor golongan sèkrêtaris.

Bupati anèm damêl gandhèk kiwa: Radèn Mas Arya Purwadarsana.

Kabupatèn Kaparak Têngên.

Bupati: Kangjêng Radèn Mas Arya Wuryaningrat, Sri Nugraha pangkat II. nindakakên padamêlan pangagênging bale krêtarta ing karaton.

Bupati anèm damêl gandhèk têngên, Radèn Mas Arya Jayacundaka.

Kabupatèn Gêdhong Kiwa.

Bupati: Kangjêng Radèn Mas Arya Puspadiningrat, Sri Nugraha pangkat III. Pangagênging komisi calon abdi dalêm mêthakan, saha kriya rèh gêdhong kiwa, sarta nindakakên padamêlan pangagênging sitaradya ing karaton.

Bupati anèm: Radèn Mas Arya Bratadipura, Sri Kabadya pangkat 3, Sri Nugraha pangkat III. Pangagênging kantor sasana wilapa.

Kabupatèn Anèm Karaton Ngajêng.

Radèn Mas Arya Harjadipura, nindakakên padamêlan sèkrêtaris kabupatèn kitha Surakarta.

--- 126 ---

Kabupatèn Gêdhong Têngên.

Bupati: Kangjêng Radèn Mas Arya Suryaningrat, Sri Nugraha pangkat III pangagênging komisi calon abdi dalêm kriya rèh gêdhong têngên, nindakakên padamêlan pangagênging măndrasana ing karaton.

Bupati anèm: Radèn Tumênggung Wiryadipura, Sri Nugraha pangkat III.

Kabupatèn Anèm Kalang, Kêmasan.

Radèn Mas Arya Wrêksadipura.

Golongan Abdi Dalêm Damêl Jawi.

Kabupatèn Bumi, Kantor Golongan Sèkrêtari (A.).

Pangagêng, bupati nayaka bumi, lowong, karangkêp, Kangjêng Radèn Mas Arya Purwadiningrat, Sri Nugraha pangkat III. nayaka dalêm bupati kaparak kiwa bêkêl lêbêt.

Kondhang: bupati anèm damêl Panumping, Radèn Tumênggung Gitadipura.

Kabupatèn Sèwu, Kantor Golongan Paprentahan Praja lan Pangadilan (C.).

Pangagêng: bupati nayaka sèwu, Kangjêng Radèn Tumênggung Mistêr Wăngsanagara, Sri Kabadya pangkat 3. Pangarsaning pangadilan dalêm pradata agêng sarta rad pradata.

Kondhang: bupati anèm jaksa, Radèn Tumênggung Jaksadipura.

Kondhang: bupati anèm sèwu, Radèn Mas Arya Mistêr Kartadipura.

--- 127 ---

Kabupatèn Bumi Gêdhe, Kantor Golongan Paprentahan Artanagari (B.).

Pangagêng: Kangjêng Radèn Tumênggung Căndranagara, nayaka dalêm bupati Panumping bêkêl jawi.

Wakil kondhang nayaka dalêm bupati bumi gêdhe, Kangjêng Radèn Tumênggung Tăndhanagara, Sri Nugraha apangkat III.

Bupati anèm Radèn Mas Arya Sasradipura, Sri Nugraha pangkat III.

Bupati anèm pambantu: Radèn Tumênggung Mistêr Siswadipura.

Kas nagari (B/4) kas odhêr, bupati anèm damêl bumi, Radèn Tumênggung Pringgadipura.

Asil nagari (I. A.) insêpèktur ingkang nindakakên Kangjêng Pangeran Arya Mataram, Sri Kabadya pangkat 2, Sri Nugraha pangkat III. opisir dhèr ordhê oranyê nasao, ritmistêr ajudan dalêm.

Ajung insêpèktur Radèn Mas Tumênggung Purwadipura.

Kantor băndha pènsiun, pangagêng, Kangjêng Radèn Tumênggung Mistêr Wăngsanagara. Para lid, 1. Kangjêng Radèn Tumênggung Tăndhanagara. 2. Radèn Tumênggung Mistêr Siswadipura. Bêhirdêr, Radèn Tumênggung Gitadipura.

Para wrêksa: pangagênging wana Tuwan O.H. Maijêr (tijd.)

Taman Sriwêdari: pangagêng Sriwêdari, Tuan M. F. See.

--- 128 ---

Kabupatèn Panumping.

Agrarisêsakên (A.Z.) bupati anèm Radèn Tumênggung Mistêr Bujadipura.

Mambangul Ngulum pangagêng, Kangjêng Radèn Pangulu Tapsir Anom. Sèkrêtaris Radèn Tumênggung Gitadipura.

Abdi Dalêm Ordhênas sapanunggilanipun, Rèh ing Pangagêng Parentah Karaton.

Ordhênas, bupati Kangjêng Radèn Mas Tumênggung Widaningrat, Sri Kabadya pangkat 2, opisir in dhê ordhê swatara, ing Kamboja, ridêring krun ordhê ing Siyêm. Bupati anèm, Radèn Mas Tumênggung Atmadipura, Sri Nugraha pangkat III.

Bupati anèm dhoktêr pamijèn, Radèn Tumênggung Sumadipura, Sri Kabadya pangkat 3.

Abdi Dalêm Èstri.

Sêdhahmirah, Kangjêng Radèn Ayu Adipati Tasakwulan,[1] Sri Kabadya pangkat 1, Sri Nugraha pangkat II.

Para bupati 1. Nyai Mas Tumênggung Sêcadipura. 2. Nyai Mas Tumênggung Sêtyanagara. 3. Nyai Mas Tumênggung Sêcanama. 4. Nyai Mas Tumênggung Sêcanagara.

Para riya, 1. Radèn Riya Sagondang. 2. Radèn Riya Suwănda, Sri Kabadya pangkat 3. 3. Radèn Ayu Tumênggung Ruwiyastuti.

--- 129 ---

Para bupati anèm, 1. Radèn Ayu Tumênggung Găndastuti. 2. Radèn Tumênggung Widastuti. 3. Radèn Tumênggung Darmastuti. 4. Radèn Tumênggung Silastuti, Sri Kabadya pangkat 3.

Kabupatèn Anèm Carik (Sasana Wilapa).

Pangagêng, Radèn Mas Arya Bratadipura, Sri Kabadya pangkat 3. Sri Nugraha pangkat III. Bupati anèm gêdhong kiwa. Bupati anèm Radèn Tumênggung Mistêr Purbadipura.

Kabupatèn Anèm Panêgar Gamêl.

Bupati anèm Radèn Tumênggung Kuda Jagadipura.

Kawadanan Yogaswara.

Pangulu agêng, Kangjêng Radèn Pangulu Tapsir Anom, pangagêng komisi pamulangan Mambangul Ngulum.

Kabupatèn Anèm Juru Suranata.

Bupati anèm Radèn Tumênggung Pujadipura, Sri Nugraha pangkat III.

Rad Karaton.

Pangarsa: Bandara Kangjêng Pangeran Arya Kusumayuda.

Mudha pangarsa: Bandara Kangjêng Pangeran Arya Kusumabrata.

Para warga: 1. Kangjêng Radèn Pangulu Tapsir Anèm. 2. Kangjêng Radèn Mas Arya Wuryaningrat. 3. Kangjêng Radèn Mas Tumênggung Widaningrat. [Widaningra...]

--- 130 ---

[...t.] 4. Kangjêng Radèn Tumênggung Suranagara. 5. Radèn Mas Arya Bratadipura.

Panitra: Radèn Tumênggung Mistêr Purbadipura.

Rad Bale Agung.

Pangarsa: Bandara Kangjêng Pangeran Arya Hadiwijaya.

Mudha pangarsa: Bandara Kangjêng Pangeran Arya Kusumabrata.

Para warga: 1. Bandara Kangjêng Pangeran Arya Suryaamijaya. 2. Radèn Mas Arya Pringgawinata. 3. Kangjêng Radèn Tumênggung Martanagara. 4. Radèn Mas Among Saputra. 5. Radèn Tumênggung Mistêr Bujadipura. 6. Radèn Wignya Adijaya. 7. Radèn Mukamad Yusup.

Para warga mirunggan: 1. Tuwan Mr. J.W.A. Boots. 2. Tuwan Dr.P.H. Angenent.

Wakil sèkrêtaris Mr. Sulistya.

Kabupatèn Kadipatèn Anèm.

Kangjêng Radèn Mas Arya Wiryadiningrat, ridêring krun, wardhê ing Siyêm. Sri Kabadya pangkat 3.

Para bupati anèm: 1. Radèn Mas Tumênggung Jayadipura. 2. Radèn Tumênggung Padmadipura. 3. Radèn Tumênggung Mangundipura, Sri Kabadya pangkat 3. 4. Radèn Mas Arya Sujanapura.

Kabupatèn Juru Kunci Imagiri, Kutha Gêdhe.

Bupati, Kangjêng Radèn Mas Arya Suryanagara.

--- 131 ---

Bupati anèm, Radèn Mas Tumênggung Darmadipura, Sri Nugraha pangkat III.

Kabupatèn Anèm Kapatihan.

Bupati anèm patih, Radèn Tumênggung Căndradipura, Sri Nugraha pangkat III.

Kawadanan Kartipraja (RIJKSWERKEN).

Dhirèktur, Tuwan L.F.L. Smeets (wd).

Kabupatèn Pangrèh Praja Salêbêting Nagari.

Kangjêng Radèn Tumênggung Kartanagara, G.G.St. K.G.St. O.O.N. Sri Kabadya pangkat 3, Sri Nugraha pangkat III.

Bupati anèm Radèn Tumênggung Prawirawadana, Sri Nugraha pangkat III.

Para wadana panggêdhe dhistrik kitha Surakarta: karangkêp bupati anèm. Kartasura: Radèn Ngabèi Mangunsuparna. K.Z.St.- Bêkonang: Radèn Ngabèi Citrasudada. Sukaharja: Radèn Ngabèi Citrakusuma.

Kabupatèn Pangrèh Praja ing Klathèn.

Bupati, Kangjêng Radèn Tumênggung Martanagara, G.Z.St. Sri Nugraha pangkat III. - bupati anèm, Radèn tumênggung Mangunwadana.

Para wadana panggêdhe dhistrik kitha: karangkêp bupati anèm. - Bèji: Mas Ngabèi Mangunsarjana. - Dêlanggu: Radèn Ngabèi Mangunsupănca, [Mangu...]

--- 132 ---

[...nsupănca,] Sri Kabadya pangkat 4. Jatinom: Radèn Ngabèi Sumasutiksna. Gondhangwinangun: Radèn Ngabèi Mangunpurwaka, Kutha Gêdhe: Radèn Ngabèi Citradarmaya, Sri Nugraha pangkat 5, wakil. Imagiri: Radèn Ngabèi Priyasastra, Sri Nugraha pangkat V wakil.

Kabupatèn Pangrèh Praja ing Sragèn.

Bupati, Kangjêng Radèn Tumênggung Yudanagara, Sri Nugraha pangkat III.

Bupati anèm, Radèn Mas Tumênggung Kartawadana.

Para wadana panggêdhe dhistrik kitha: karangkêp bupati anèm. Gêmolong: Mas Ngabèi Sumalêksana. Gondhang: Radèn Riya Ngabèi Atmapranata, Sri Nugraha pangkat 4. Gêsi: Radèn Mas Ngabèi Sumasugănda.

Kabupatèn Pangrèh Praja Bayalali.

Bupati, Kangjêng Radèn Tumênggung Suranagara, Sri Nugraha pangkat III K.G.St.

Bupati anèm, R.Tu. Sastrawadana, Sri Kabadya pangkat 3.

Para wadana panggêdhe dhistrik kitha: karangkêp bupati anèm. Banyudana: Radèn Ngabèi Prajasumarna. Ngampèl: Radèn Ngabèi Mangunwicitra, Sri Nugraha pangkat V. Têmon: Radèn Mas Ngabèi Mangkuwijaya.

Kabupatèn Kridhanirmala.

Bupati dhoktêr, ...

--- 133 ---

Para dhoktêr, 1: Radèn Rara Surti Tirtatênaya. 2. Radèn Tumênggung Nitipura. 3. Mas Ngabèi Mangunhusada, Sri Nugraha pangkat V. 4. Mas Ngabèi Darmahusada, Sri Nugraha pangkat V.

Pangagênging Abdi Dalêm Prajurit Jawi Lêbêt.

Komandhan, Bandara Kangjêng Pangeran Arya Purbanagara, Sri Kabadya pangkat 1, litnan kolonèl kapalêri lègêr ing Indiya Nèdêrlan.

Litnan kolonèl, twedhê komandhan, Kangjêng Pangeran Panji Cakrakusuma. Mayor intêndhan, Radèn Mas Arya Bratawinata.

Prajurit Lêbêt Kapalêri.

Para mayor èskadron. Tamtama: Radèn Mas Arya Padmawinata, Sri Kabadya pangkat 3, Sri Nugraha pangkat III. Miji pinilih: Radèn Mas Arya Wiryawinata. Jayèngastra: Radèn Mas Arya Găndawinata, Sri Kabadya pangkat 3. Wirautama: Radèn Mas Arya Endrawinata. Prawiranom: Radèn Mas Arya Sasrawinata.

Prajurit Jawi (Inpantri).

Para mayor kumpêni jaga praja: Radèn Mas Arya Adiwinata. Jaya Tanantaka: Radèn Mas Arya Cakrawinata. Trunasura: Radèn Mas Arya Dipawinata. Jayasura: Radèn Mas Arya Pringgawinata. Jagasura (atilêri): Radèn Panji Puspawinata.

__________

--- [134] ---

[Grafik]

--- 135 ---

Bab Karaton Dalêm ing Ngayogyakarta Hadiningrat.

Ingkang Jumênêng Nata ing Nagari Ngayogyakarta Sapunika:

Sampeyan Dalêm Ingkêng Sinuhun Kangjêng Sultan Hamêngkubuwana, Senapati ing Ngalaga, Ngabdurrahman Sayidin Panatagama, Kalipatulah ingkang jumênêng kaping wolu, grut kris in dhê ordhê van oranyê nasao, komandhur in dhê ordhê van dhên Nèdêrlansê leyo, grut kris dhèr Mèklênburêh Sêis, ordhê van dhê wèndhisê krun, grut kris van dhê konênglêke ordhê van Kamboja, grut opisir dhèr ordhê van dhê krun van Siyam, grut opisir dhèr ordhê van leyopol II, grut kris van dhê ordhê van dhê swartê stèr van bènèng, grut opisir van dhê ordhê van wasa van Swèdhên. Grut opisir dhèr konênglêkê ordhê van dhê milyunên, olipan tên en hèt wittê sonêsê kèrêm. Saha general mayoring wadyabalanipun Kangjêng Sri Maharaja Putri ing nagari Nèdêrlan.

Wiyosan dalêm ing dintên Rêbo Wage tanggal kaping 21 wulan Mulud taun Wawu ăngka 1809, utawi tanggal kaping 3 Marêt 1881.

Jumênêng dalêm nata amarêngi ing dintên Salasa Kaliwon, tanggal kaping 29, wulan Jumadilawal, taun Alip 1851, utawi tanggal kaping 8 wulan Fèbruari 1921.

--- 136 ---

Pratelanipun Para Putra Dalêm Kakung Putri.

Putra Dalêm Swargi ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan Kaping VI.

Gusti Kangjêng Ratu Sasi.

Putra tuwin putri dalêm swargi Sampeyan Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan kaping VII.

Ingkang saking Swargi Kangjêng Ratu Êmas:

1. Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Juminah. 2. Sampeyan Dalêm Ingkêng Sinuhun Kangjêng Sultan Ingkang Jumênêng Kaping VIII. 3. Gusti Kangjêng Ratu Anggèr. 4. Gusti Kangjêng Ratu Ayu.

Ingkang saking Kangjêng Ratu Kancana:

1. Gusti Pangeran Arya Mangkukusuma, opisir dhèr ordhê van oranyê nasao, opisir dhèr ordhê van dhê krun van Siyam, opisir dhèr ordhê dhê leyowal nowar, saking nagari Prangkrik, litnan kolonèl bèidhên generalên staf, saha ajidanipun kangjêng tuwan ingkang wicaksana gupêrnur general ing Nèdêrlan Indiya, lurahing para bêndara pangeran, 2. Gusti Pangeran Arya Tejakusuma, ridêr dhèr ordhê van dhê krun van Siyam. Mayur bèidhên, generalên staf. 3. Gusti Pangeran Arya Natapraja. 4. Gusti Kangjêng Ratu Dèwi. 5. Gusti Kangjêng Ratu Bêndara. 6. Gusti Kangjêng Ratu Căndrakirana. 7. Gusti Pangeran Arya Adikusuma, ridêr dhèr ordhê van dhê krun van Siyam, mayur bèidhên generalên staf. 8.

--- 137 ---

Gusti Kangjêng Ratu Êmas. 9. Gusti Kangjêng Ratu Timur. 10. Gusti Pangeran Arya Buminata, mayur bèidhên generalên staf.

Ingkang Saking Garwa Ampeyan.

1. Bêndara Radèn Ayu Brăngtakusuma. 2. Bêndara Pangeran Arya Suryadiningrat, opisir dhèr ordhê van oranyê nasao mèt dhê swardhên ridêr Nèdêrlansê rodhêkris, opisir dhèr ordhê van dhê krun van Siyam, mayur bèidhên generalên staf. 3. Bêndara Radèn Ayu Suranagara. 4. Bêndara Radèn Ayu Ranadiningrat. 5. Bêndara Radèn Ayu Căndranêgara. 6. Bêndara Radèn Ayu Wiryakusuma. 7. Bêndara Radèn Ayu Prawiradiningrat. 8. Bêndara Pangeran Arya Adisurya, ridêr dhèr ordhê van dhê krun pan Siyam, mayur bèidhên generalên staf, sarta ajudan dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan. 9. Bêndara Radèn Ayu Mangunnêgara. 10. Bêndara Radèn Mas Surya Mataram. 11. Bêndara Radèn Ayu Suryawinata. 12. Bêndara Pangeran Arya Jayakusuma, ridêr dhèr ordhê van dhê krun van Siyam, mayur bèidhên generalên staf, saha ajudan dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan. 13. Bêndara Radèn Ayu Pringgadiningrat. 14. Bêndara Radèn Ayu Padmadiningrat. 15. Bêndara Pangeran Arya Hadiwinata, mayur bèidhên generalên staf. 16. Bêndara Radèn Ayu Purbadirja. 17. Bêndara Pangeran Arya Adinêgara, mayur bèidhên generalên staf, van hèt konênglêk, Nèdêrlan Indhisê lègêr. 18. Bêndara Radèn [Ra...]

--- 138 ---

[...dèn] Mas Subana. 19. Bêndara Radèn Ayu Mangunkusuma. 20. Bêndara Radèn Mas Sumaulngirki. 21. Bêndara Radèn Ayu Brăngtadiningrat. 22. Bandara Radèn Ayu Suryanêgara. 23. Bêndara Radèn Ayu Purbanagara.

Putra dalêm Sampeyan Dalêm Ingkang Sinuhun ingkang jumênêng sapunika, saking garwa ingkang sampun kawêdalakên asma: Gusti Radèn Mas Darajatun.

Putra Dalêm saking Garwa Ampeyan.

1. Kangjêng Ratu Pêmbayun. 2. Bêndara Radèn Ayu Sindurêja. 3. Bêndara Radèn Ayu Purbawinata. 4. Bêndara Radèn Ayu Jayaningrat. 5. Gusti Pangeran Angabèi, mayur bèidhên generalên staf, lurahing para bandara pangeran. 6. Bêndara Pangeran Arya Purubaya, kaptin bèidhên generalên staf, van hèt konêngklêk, Nèdêrlan Indhisê lègêr. 7. Bêndara Radèn Ayu Jayawinata.

Kawontênanipun Paprentahan sarta Pangadilan.

Pangadilan ing Ngayogyakarta punika wontên: 3, kados ta: 1. Pangadilan landrad. Pangagêng: kangjêng tuwan presidhèn. 2. Pangadilan kraton darah dalêm, pangagêng: Sampeyan Dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Anom. 3. Pangadilan kukum, pangagêng: pangulu khakim agêng, Kyai Pangulu Khaji Mukhamad Kamaludiningrat.

--- 139 ---

Para Pangagêng ingkang Ngasta Paprentahan.

Pêpatih Dalêm Kangjêng Pangeran Arya Adipati Danurêja, kaping VIII.

Bupati anèm patih kapatihan, Kangjêng Radèn Tumênggung Natanêgara, sarta pangagêng ăngka I kantor-kantor rad kapatihan.

Bupati anèm parentah kapatihan, Kêngjêng Radèn Tumênggung Hănggawăngsa, sarta pangagêng ăngta[2] II kantor-kantor rad kapatihan.

Bupati anèm rèh kawêdanan gêdhong kiwa, Kangjêng Radèn Tumênggung Wiryadiningrat.

Para punggawa: 1. Radèn Ngabèi Mêrtadipraja, panèwu sêpuh komis. 2. Radèn Ngabèi Jayamarnata, asistèn wadana. 3. Mr. Radèn Ngabèi Muksinun, panèwu nèm. 4. Mr. Radèn Ngabèi Mulyatna, panèwu anèm.

Bupati Nayaka Jawi - Lêbêt.

1. Kangjêng Radèn Tumênggung Wijil, lurah lêbêt, wadana kêparak kiwa. 2. Kangjêng Radèn Tumênggung Jayèngsastra, wadana gêdhong kiwa. 3. Ir. Kangjêng Radèn Tumênggung Purbadiningrat, wadana kêparak têngên. 4. Bêndara Pangeran Arya Pakuningrat, wadana gêdhong têngên. 5. Kangjêng Radèn Tumênggung Puspadiningrat, bêkêl Jawi kiwa wadana siti sèwu. 6. Kangjêng Radèn Tumênggung Mangundipura, bêkêl jawi kiwa, wadana, maos inggal. 7. Kangjêng Radèn Tumênggung Natayuda, bêkêl jawi [ja...]

--- 140 ---

wi têngên, wadana Panumping. 8. Kangjêng Radèn Tumênggung Suranagara, lurah Jawi kiwa têngên, wadana bumija.

Kawêdanan Agêng Prajurit, ingkang Nyêpêng Paprentahan.

1. Kangjêng Pangeran Arya Cakraningrat, mayor dhèr inpantêri, komandhan wêdana agêng prajurit. 2. Mas Ngêbèi Sindusastra, panèwu jaksa. 3. Radèn Bèi Bausêtika, sêrsan mayor, prajurit mantri jêro. 4. Baukêrtika, puliyêr, prajurit mantri jêro. 5. Mas Bèi Jayasuwarna, opêr wahmèstêr, prajurit kêtanggung. 6. Mas Bèi Jayautama, puliyêr, prajurit kêtanggung.

Bupati Ênèm Wêdana Prajurit, sarta Lurah Parentah.

1. Kangjêng Radèn Tumênggung Purbadirja, wêdana prajurit kêtanggung. 2. Radèn Panji Jayapêrmadi, lurah parentah prajurit kêtanggung. 3. Kangjêng Radèn Tumênggung Mangkuyada, wêdana prajurit nyutra. 4. Radèn Panji Prawirajênaka, lurah parentah prajurit nyutra. 5. Kangjêng Radèn Tumênggung Jayawinata, wêdana prajurit prawiratama. 6. Radèn Panji Brăngtaprawira, lurah parentah prawiratama. 7. Kangjêng Radèn Tumênggung Suryanêgara, wêdana prajurit jagakariya. 8. Radèn Panji Partawinata, lurah parentah prajurit jagakariya. 9. Kangjêng Radèn Tumênggung Jayaningrat, wêdana prajurit patang puluh. 10. Radèn Panji Imawusana, lurah parentah prajurit patang

--- 141 ---

puluh. 11. Kangjêng Radèn Tumênggung Dipawinata, wêdana prajurit dhaèng. 12. Radèn Panji Nitiatmaja, lurah parentah prajurit dhaèng. 13. Radèn Panji Prawirakusuma, lurah parentah prajurit mantri jêro. 14. Radèn Panji Brajaatmaja, lurah parentah prajurit wirabraja. 15. Mas Panji Sumawijaya, lurah parentah prajurit Miji Sumaatmaja. 16. Radèn Panji Wiryawilaga, lurah parentah prajurit miji jagêr. 17. Mas Ngêbèi Bausuwara, lurah ungêl-ungêlan prajurit. 18. Radèn Bèi Hastradiharja, sêrsan miji rêrêsik dêdamêl prajurit.

Kawadanan Parentah Luhur Karaton.

Pangagêng ăngka I Bêndara Pangeran Arya Purubaya, kaptin, bèidhên, generalên staf, van hèt konênglêk, Nèdêrlan, Indhisê lègêr.

Pangagêng ăngka II Kangjêng Radèn Tumênggung Jayèngsastra, bupati nayaka lêbêt, wadana gêdhong kiwa.

Para bupati anèm: 1. Kangjêng Radèn Tumênggung Purbawinata. 2. Kangjêng Radèn Tumênggung Căndradiningrat. Parentah panèwu sêpuh Radèn Ngabèi Sastradipura. Para panèwu sêpuh, 1. Radèn Ngabèi Sastradipraja. 2. Radèn Ngabèi Sastrawinata. Para panèwu anèm, 1. Radèn Ngabèi Sastrawisaya, 2. Radèn Ngabèi Sastrakusuma.

Bêgrutêngsakên. Pangagêng: Bêndara Pangeran Arya Pakuningrat. Panèwu anèm, ajun komis: Radèn Ngabèi Sinduatmaja.

--- 142 ---

Pèripikasi. Pangagêng: Tuwan N. van Lith. Bupati Anèm: Kangjêng Radèn Tumênggung Sindurêja. Panèwu anèm, ajun komis: Radèn Ngabèi Kartasêbrănta: Kontrolir pinansi: Kangjêng Radèn Tumênggung Prawiradirêja.

Kagungan dalêm kas kasultanan. Kas odhêr: Kangjêng Radèn Tumênggung Puspadiningrat. Bupati anèm, ajung kas odhêr: Kangjêng Radèn Tumênggung Suradiningrat.

Bageyan akontan dhinês. Buk odhêng: Tuwan J. Story. Bageyan mandhat. Bupati anèm, Kangjêng Radèn Tumênggung Kusumadiningrat. Klèrêk, panèwu sêpuh: Radèn Ngabèi Sindudipura.

Bêlastêng kapatihan. Pangagêng, bupati nayaka: Kangjêng Radèn Tumênggung Natayuda. Bupati anèm: Kangjêng Radèn Tumênggung Sindunagara. Panèwu anèm ajun komis: Radèn Ngabèi Tirtasarjana. Panèwu anèm, klèrêk: Radèn Ngabèi Kartawinata. Panèwu sêpuh kontrolir bêlantêng: Radèn Ngabèi Wiradirja. Panèwu anèm, kontrolir lunbêlastêng: Radèn Ngabèi Yudawinata.

Panggaotan pêkên. 1. Atministratir: Bêndara Pangeran Arya Cakradiningrat. Komisi: Radèn A. Puspadirja.

Panggaotan siti sarta lèpèn urang, pangagêng: Ir. Kangjêng Radèn Tumênggung Purbadiningrat. Panèwu anèm, ajun komis: Radèn Ngabèi Winduprastha.

--- 143 ---

Kantor rêgistêr siti: pangagêng, wadana: Radèn Ngabèi Kisma Nuryakusuma.

Pamulangan, 1. Panèwu sêpuh sêkul, opsinêr: Radèn Ngabèi Karta Kusumaharja. 2. Ajung sêkul, opsinêr: Radèn Ngabèi Kartasudarman. 3. Ajun sêkul, opsinêr ing Wanasari: Radèn Ngabèi Kartakaryasa. 4. Ajun sêkul, opsinêr gêntolo: Radèn Ngabèi Kartaprawata.

Pandamêlan lampah nagari sarta rêgistêr putusan dhusun, pangagêng bupati nayaka: Kangjêng Radèn Tumênggung Mangundipura. Panèwu sêpuh, Radèn Ngêbèi Kartadirja.

Wisudhan nagari, pangagêng bupati nayaka: Kangjêng Radèn Tumênggung Suranagara. Panèwu anèm: Mas Ngabèi Kartaprawignya.

Wisudhan kraton, pangagêng bupabi[3] anèm: Kangjêng Radèn Tumênggung Prawiradiningrat. Panèwu sêpuh: Radèn Ngêbèi Jagapraja.

Bab arta srakah, nyadhong sarta bage bayar, panèwu sêpuh: Radèn Ngabèi Jagapraja.

Bab kêkancingan darah dalêm, pangagêng bupati nayaka: Kangjêng Radèn Tumênggung Mijil.

Lampah kawadanan, kapatihan, panèwu sêpuh: Radèn Ngêbèi Kartadirja. Panèwu nèm, 1. Mas Ngabèi Kartaprawignya. 2. Radèn Ngabèi Kartawinata. 3. Radèn Ngabèi Kartasêngrănta.

--- 144 ---

Lampah nagari, pandamêlan nindakakên gamping. Panèwu sêpuh: Mas Ngabèi Windudipura.

Tilpun, 1. Panèwu sêpuh: Radèn Ngabèi Dutadiputra. 2. Mantri: Radèn Ngabèi Kartapawira.

Pangulu ing kapatihan: Radèn Ngabèi Kaji Mukhamad Apandi.

Pangagêng Pangrèh Praja Salêbêt sarta Sajawining Kitha.

Kabupatèn Ngayogyakarta.

Bupati: Kangjêng Radèn Tumênggung Harjadiningrat. Sèkrêtaris kabupatèn: Radèn Ngabèi Pringgasumarman. Para wadana dhistrik kitha: Radèn Ngabèi Pringga Padmapuspita. Kalasan: Radèn Ngabèi Pringgabujana. Sleman: Radèn Ngabèi Pringgasumadi.

Kabupatèn Bantul.

Bupati: Kangjêng Radèn Tumênggung Dirjakusuma. Sèkrêtaris kabupatèn: Radèn Ngabèi Jayawiguna. Para wadana dhistrik Bantul: Radèn Ngabèi Jayasukarsidi. Pandhak: Radèn Ngabèi Jayanata Harsana. Godheyan: Radèn Ngabèi Jayapraja. Kitha Agêng: Radèn Ngabèi Jaya Ahmad Hudaya.

Kabupatèn Gunung Kidul.

Bupati: Kangjêng Radèn Tumênggung Jayadiningrat. Sèkrêtaris: Radèn Ngabèi Harjaminata. Para wadana dhistrik Wanasari: Radèn Ngabèi [Nga...]

--- 145 ---

[...bèi] Harjapringgaharja. Playên: Radèn Ngabèi Harjaprawirayuda. Sêmanu: Radèn Ngabèi Harjapringgadirja.

Kabupatèn Kulonpraga.

Bupati: Kangjêng Radèn Tumênggung Pringgadiningrat. Sèkrêtaris kabupatèn: Radèn Ngabèi Selaatmaja. Para wadana dhistrik Pangasih: Radèn Ngabèi Seladirja. Nanggulan: Radèn Ngabèi Sela Harjadipraja.

__________

Carobo marang pêpanganan, mung sok anjalari lara wêtêng, nanging caroboning ati dadi wisa kang ampuhe angungkuli ula wêlang.

Kasêtyaning asu marang lurahe iku wus tanpa timbang, jarene pantês sinudarsana, nanging upama ana uwong kang mangkono, iku jarene mratandhani yèn tanpa budi. Lah êndi kang bêcik tinurut.

--- [146] ---

[Grafik]

--- 147 ---

Kawontênanipun ing Mangkunagaran.

Ingkang jumênêng sapunika, Sampeyan Dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara ingkang kaping VII. kolonèl ajudan dalêm mirunggan Sri Maharaja Putri ing nagari Nèdêrlan, ridêring ordhê Nèdêrlansên leyo, komandhur dhèr kèisêrlêkê ordhê van dhêndrak ing nagari Anam, komandhur dhèr militèrê ordhê van onsên èrê Yesus Kristus ing nagari Portugal, komandhur dhèr konênglêkê ordhê ing nagari Kamboja, komandhur dhèr krun, ordhê ing nagari Siyêm, komandhur dhèr konênglêkê ordhê van leyopolêd. 2. Ing nagari Bèlgi, komandhur van dhê ordhê van dhê ètwal, noar, ing nagari Prasman, komandhuring ordhê royal dhu miliyon dhe lepan, èdhu parasol blang, ing nagari Luwang Prabang, sarta komandhaning kang lesiyun, ing Surakarta. Putranipun swargi Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara ingkang kaping V, patutan saking garwa ampeyan nama bandara Radèn Purnamaningrum, wiyosanipun ing dintên Kêmis Wage tanggal kaping 4, wulan Sapar taun Dal, ăngka 1815, utawi surya kaping 12 Novèmbêr 1885.

Jumênêngipun miturut bêslit tanggal kaping 27 wulan Rabingulakir taun Je, ăngka 1846, utawi surya kaping 3 Marêt 1916.

Nalika ing dintên Sênèn Kaliwon tanggal kaping 22 wulan Bêsar, taun Jimakir, ăngka 1850, utawi surya kaping 6 Sèptèmbêr 1920 dhaup [dha...]

--- 148 ---

[...up] angsal putri dalêm ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan ingkang kaping VII, ing Ngayogyakarta, nama Gusti Radèn Ajêng Mur Sudariyah, saha lajêng kajumênêngakên Gusti Kangjêng Ratu Timur, sarta nalika surya kaping 31 Agustus 1935 tampi ganjaran saking Kangjêng Sri Maharaja Putri awarni bintang, opisir in dhê ordhê van oranyê nasao. Dene wiyosanipun Gusti Kangjêng Ratu Timur wau ing dintên Akat kaliwon tanggal kaping 24 Ruwah, Wawu 1825, utawi surya kaping 9 Pèbruari 1896.

Pratelanipun Para Putra ing Mangkunagaran.

Putranipun Swargi Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara ingkang kaping IV.

1. Kangjêng Pangeran Arya Nataningrat, litnan kolonèl titulèr, S.K.O. 4.

Putranipun Swargi Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara ingkang kaping V.

1. Kangjêng Pangeran Arya Suryasutanta: wontên ing Meraoke, ondhêr apdhèling Sèit Niyugèniya, apdhèling Tual (Sèit Amboin) rêsidhènsi Amboina. 2. Sampeyan Dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara ingkang jumênêng sapunika. 3. Bandara Radèn Mas Arya Suryasukanta, dêdalêm wontên ing dhusun Matesih, Karangpandhan. 4. Kangjêng Pangeran Arya Suryasurarsa, mayor titulèr, S.K.O. 5. 5. Bandara Radèn Mas Arya Suryasugyanta, dêdalêm [dê...]

--- 149 ---

[...dalêm] wontên ing dhusun Bulukêrta (Wanagiri). 6. Kangjêng Pangeran Arya Suryasumarna, litnan kolonèl inpantêri lesiyun Mangkunagaran S.K.O. 5. 7. Bandara Radèn Mas Arya Suryasumanta, irstê litnan titulèr. 8. Bandara Radèn Mas Arya Surya Surarja, mayor titulèr. 9. Bandara Radèn Mas Arya Surya Subandara. 10. Bandara Radèn Ayu Sutawijaya. 11. Bandara Radèn Ayu Kartapraja, dêdalêm wontên ing Karangpandhan. 12. Bandara Radèn Ajêng Gutitah. 13. Bandara Radèn Ayu Tumênggung Arya Daryasugănda. 14. Bandara Radèn Ayu Tumênggung Nata Adinagara. 15. Bandara Radèn Ayu Adipati Ariya Warsa Hadiningrat.

Putranipun Swargi Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara ingkang kaping VI.

1. Bandara Radèn Mas Arya Suyana. 2. Bandara Radèn Ayu Atmasurana.

Putranipun Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara ingkang kaping VII patutan saking Garwa Padmi, Gusti Kangjêng Ratu Timur.

1. Gusti Bandara Radèn Ajêng Siti Nurul Kamaril Ngasarati (Kusuma Wardani).

Ingkang saking garwa ampeyan, 1. Bandara Radèn Ayu Arya Propesor Dhoktor Husèn Jayadiningrat. 2. Bandara Radèn Ajêng Partinah. 3. Bandara Radèn Mas Sarosa Natasuparta. 4. Bandara Radèn Mas Santosa Natasuparta. 5. Bandara Radèn Mas Sanjaya Natasuparta.

--- 150 ---

Para Opisir ing Lesiyun Mangkunagaran.

Sêtaf.

Kolonèl komandhan: Sampeyan Dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara. Kaptin ajudan komandhan: Mas Panji Cakraatmaja. Kaptin intêndhan, Mas Panji Wiryaatmaja. Opisir van gêson hèid 2e klas: Radèn Panji Suyudana.

Infantêri.

Litnan kolonèl: Kangjêng Pangeran Arya Suryasumarna. Mayor: Radèn Mas Panji Saryanta Nataatmaja.

Prajurit wiratana. Irstê litnan: Radèn Mas Dêmang Danusugănda.

Para Priyantun Pangagêng Mangkunagaran.

Bupati pêpatih ing Mangkunagaran: Kangjêng Radèn Mas Tumênggung Sarwaka Mangunkusuma, pangagênging pangadilan pradata ing Mangkunagaran, ngrangkêp dados liding pangadilan landrad S.K.O. 4.

Kabupatèn Amongpraja (CENTRAAL BESTUUR).

Bupati amongpraja (kondhangipun bupati patih) ...

Wadana, Radèn Mas Ngabèi Darwanta Suryadarmaja.

Kawadanan Natapraja.

(Secretariaat Sampeyan Dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati).

Wadana: Mas Ngabèi Harjapranawa.

--- 151 ---

Para panèwu: Radèn Mas Sayoga Surya Adikusuma, wd. agnyapraja: ... Rêksawilapa: ...

Rêksapustaka, pangagêng: Radèn Mas Ngabèi Harjasugănda. Kondhang: Radèn Mas Ngabèi Sutawijaya.

Begrooting-Zaken, R. Drs. Omar Said.

Centrale Aanschaffings-dienst pangagêng: R. Drs. Omar Said.

Para panèwu, nitiwara: Mas Ngabèi Citraubaya. Martapraja: Radèn Ngabèi Martajêmpina. Rêksahardana: (kas odhêr) Radèn Mas Ngabèi Bratasumarda. Tijd. buk odhêr: Mas Supangat Wiryaatmaja. Jaksa pradata: Radèn Mas Natasurata (wd.)

Măndrapura, bupati anom: Radèn Tumênggung Harjasukasta.

Rêksawahana, pangagêng: Radèn Mas Panji Endraatmaja. Panèwu ...

Rêksabusana, wadana: Radèn Mas Ngabèi Sumaprawira.

Parimpuna, insêpèktur: Radèn Mas Tumênggung Arya Daryasugănda. Ajung insêpèktur: Bandara Radèn Mas Arya Suryasuwanta.

Para kontrolir pêkên, kabupatèn Wanagiri: Radèn Suyud. Kabupatèn kitha Mangkunagaran: R. M. Sarsadi.

Bupati anèm martanimpuna: Inspecteur v.d. Belastingen Radèn Mas Tumênggung Suma Darmarsa.

Dhoktêr, bupati anèm: Mas Tumênggung Marmahusada. Volontair dhoktêr, 1. Radèn Ngabèi Martahusada. 2. Radèn Mas Dr. Sukasna.

--- 152 ---

Yogiswara, wadana: Mas Pangulu Kaji Imam Rosidi.

Pajêg Siti.

Ajung insêpèktur: B.R.M.H. Suryasurarja.

Bupati anèm, Mas Tumênggung Citrabanuja.

Para panèwu, 1. ... 2. Radèn Mas Ngabèi Citrautama. 3. Radèn Mas Ngabèi Citrasuharta.

Kartapraja: Panèwu Radèn Ngabèi Citrasuharsa.

Kabupatèn Sindupraja.

Directeur Ir.R.M. Sarsita Mangunkusuma.

Hoofd. Opzichter. R.M. Darmara Suryadarmaja.

Para opzichter ing Wanagiri, 1. Waluya Harjalukita. 2. Ing Karanganyar: Radèn Suminta Harjasuwirya.

Kabupatèn Pangrèh Praja ing Mangkunagaran.

Bupati: Radèn Mas Tumênggung Partana Handayanata.

Panèwu sèkrêtaris: Radèn Mas Ngabèi Atmadarsana.

Wadana: Radèn Ngabèi Sutaya Harjarêksaka.

Algêmènê pulisi, insêpèktur van pulisi: Mas Ngabèi Salim Harjahantara.

Para panèwu pangrèh praja, Gondhangrêja: Mas Ngabèi Harjapuraya. Calamadu: Radèn Mas Ngabèi Harjadirêja.

Kawadanan pangrèh praja Karanganyar: Mas Ngabèi Harjasudarma.

--- 153 ---

Para panèwu pangrèh praja, Kêbakkramat: Mas Ngabèi Harjaprawira, Jatèn: Mas Ngabèi Harjasarkara. Tasikmadu: Mas Ngabèi Suwarsa Păncapuspaya. Majagêdhang: Mas Ngabèi Sukusman Harjaukara.

Kawadanan pangrèh praja Karangpandhan, wadana: Radèn Ngabèi Sastrapuraya.

Para panèwu pangrèh praja, Matesih: Radèn Ngabèi Sastrarêjana. Tawangmangu: Radèn Ngabèi Singgih Harjapadmaya. Ngargayasa: Radèn Ngabèi Sugyarta Martawirana. Kêrja: Mas Ngabèi Harjawiyata. Jênawi: Mas Ngabèi Citrasantaha.

Kawadanan pangrèh praja Jumapala, wadana: Radèn Ngabèi Sastrasêbrata.

Para panèwu pangrèh praja, Jumantana: ... Jatipura: Radèn Ngabèi Harjasucitra. Jatiyasa: Radèn Mas Ngabèi Padmatanaya.

Kabupatèn Pangrèh Praja Wanagiri.

Bupati: Radèn Mas Tumênggung Harjawiratma.

Panèwu kondhanging bupati: Radèn Mas Ngabèi Suharja Wiryarêja.

Kawadanan pangrèh praja Wanagiri, wadana: Radèn Mas Ngabèi Sumaharyama.

Para panèwu pangrèh praja, Ngadiraja: Mas Ngabèi Citrasutarya.

--- 154 ---

Nguntaradadi: Mas Ngabèi Harjasaroja. Selagiri: Mas Ngabèi Harjasurana.

Kawadanan pangrèh praja Wuryantara, wadana: Radèn Ngabèi Suwarna Ănggapati Citraupaya.

Para panèwu pangrèh praja, Manyaran: Radèn Ngabèi Citrasuksara. Ngawèn: Mas Ngabèi Sastrayudana. Ngeramaka: Mas Ngabèi Harjasutarta. Pracimantara: Mas Ngabèi Harjapruwita.

Kawadanan pangrèh praja Baturêtna. Wadana: Radèn Ngabèi Sumantri Harjasuwirya.

Para panèwu pangrèh praja, Batuwarna: Mas Ngabèi Harjawiguna. Tirtamaya: Radèn Mas Ngabèi Jayadarsana. Giriwaya: Mas Ngabèi Harjasumarja. Girităntra: Mas Ngabèi Păncadiwêrna (wd.)

Kawadanan pangrèh praja Jatisrana, wadana: Mas Ngabèi Harjasantaha.

Para panèwu pangrèh praja, Jatirata: Radèn Mas Ngabèi Wiryahudaya. Sidaharja: Radèn Mas Ngabèi Sumasarjuna. Girimarta: Radèn Mas Ngabèi Citrawahana. Jatipurna: Radèn Mas Ngabèi Citrasutirta.

Kawadanan pangrèh praja Purwantara, wadana: Radèn Ngabèi Citraprakosa.

Para panèwu pangrèh praja, Tulukêrta: [4] Radèn Mas Ngabèi Sumasurarya. Slagahima: Radèn Ngabèi Sastrajêmpina. Kismantara: Radèn Mas Ngabèi Tirtapraja.

__________

--- [155] ---

[Grafik]

Kang. Gu. Pa. Ha. Ha. Prabu Suryadilaga.

--- 156 ---

Kawontênanipun ing Pakualaman.

Ingkang jumênêng sapunika, kangjêng gusti ingkang kaping VII ajêjuluk Sampeyan Dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Pakualam, kolonèl van staf, komandhur in dhê ordhê van oranyê nasao, ridêr dhèr ordhê van dhèn Nèdêrlansên leyo, ridêr dhèr ordhê van hèndrik dhê leyo van Brinsêwèik, komandhur dhèr ordhê van dhê sêtèr van Ansuwan, komandhur dhèr ordhê van dhê krun van Siyam, konmandhur[5] dhèr Bèlgisê krun, ordhê komandhur in dhê ordhê van swartê stèr van Bènin, putranipun swargi Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Pakualam ingkang kaping VI patutan saking garwa Gusti Bandara Radèn Ayu Adipati Pakualam.

Katrangan.

Sampeyan Dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Pakualam ingkang kaping VII kasêbut nginggil, nalika tanggal kaping 16 Pèbruari 1937, kundur dhatêng kalanggêngan, dene ingkang jumênêng anggêntosi, inggih punika putra dalêm jêjuluk: Sampeyan Dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Prabu Suryadilaga, ingkang timuripun asma: Gusti Bandara Radèn Mas Arya Sularsa.

__________

Panasing gêni balubukan, angluwihi panasing gêni kang murup, mangkono uga mungguh atèn-atèning uwong.

--- 157 ---

Para Pangeran sarta Putri Santana ing Pakualaman.

Putranipun swargi kangjêng gusti ingkang kaping III.

1. Bandara Radèn Ayu Natataruna.

Putranipun swargi kangjêng gusti ingkang kaping V.

1. Bandara Radèn Ayu Suryakusuma. 2. Bandara Radèn Ayu Natawinata. 3. Kangjêng Pangeran Adipati Arya Kusumayuda, pensiyun, lid rad van Indhi, ridêr dhèr ordhê van dhèn Nèdêrlansê leyo, opisir dhèr ordhê van oranyê nasao, songsong gilap. 4. Bandara Radèn Ayu Adipati Purba Adikusuma. 5. Bandara Radèn Ajêng Miryam. 6. Bandara Radèn Ayu Tumênggung Natasubrata. 7. Kangjêng Pangeran Arya Surya Atmaja, mayor jendralên staf, ridêr dhèr ordhê van dhê krun, van Siyam. 8. Bandara Radèn Mas Arya Surya Sudirja. 9. Bandara Radèn Ayu Surya Purnama. 10. Bandara Radèn Mas Arya Nataasmara.

Putranipun Swargi Kangjêng Gusti ingkang kaping VI.

1. Bandara Radèn Ayu Mangkudiningrat. 2. Kangjêng Pangeran Arya Suryaningprang, mayor jendralên staf, ridêr dhèr ordhê van dhê krun, van Siyam. 3. Bandara Radèn Ayu Natadiningrat. 4. Bandara Radèn Ayu Nataadisurya.

--- 158 ---

Putranipun Swargi Kangjêng Gusti ingkang kaping VII.

1. Kangjêng Pangeran Arya Prabu Suryadilaga, ingkang jumênêng sapunika, kaptin bèidhên generalên sêtaf. 2. Bandara Radèn Mas Arya Suryasutikna. 3. Bandara Radèn Ayu Sugirwa. 4. Bandara Radèn Ayu Kusumaningrat. 5. Bandara Radèn Ajêng Kuspinah. 6. Bandara Radèn Ajêng Kusdarinah. 7. Bandara Radèn Ajêng Kusbinah.

Kawontênanipun Para Tilas Opisir ingkang Taksih Angsal Ondêrstan, saking Kangjêng Guprêmèn.

1. Radèn Mas Panji Kusuma Atmaja. 2. Radèn Mas Tumênggung Jayèng Irawan. 3. Radèn Mas Arya Găndaatmaja. 4. Radèn Mas Brataatmaja.

Para Priyantun Pangagêng Kadipatèn Pakualaman.

Bupati pêpatih: Kangjêng Pangeran Arya Suryaatmaja, mayor jendralên staf, ridêr dhèr ordhê van dhê krun van Siyam, pangagênging pangadilan, rad kabupatèn ing Pakualaman, ngrangkêp dados liding pangadilan landrat.

Sèkrêtaris kabupatèn pangrèh praja: Radèn Mas Ngabèi Bratakusuma.

--- 159 ---

Mantri kabupatèn, ngrangkêp jaksa pangadilan rad kabupatèn Pakualaman: Radèn Mas Ngabèi Nata Harsaya.

Kawêdanan Rèh Lêbêt.

Wadana: Radèn Mas Panji Sasrasudarma.

Pangagêng kantor kadipatèn. Apdhèling: komtabilitèit.

Kangjêng Pangeran Arya Suryaningprang, mayor jendralên staf, ridêr dhèr ordhê van dhê krun van Siyam. Ngrangkêp pangagênging kawêdanan sêntana ing kadipatèn Pakualaman.

Kawadanan Naraharta.

Kas odhêr: Radèn Mas Riya Natasêputra. Kontrolir pajêg opahan: Mr. Radèn A. R. Jayaputranta.

Kawadanan Suragama.

Pangulu kakim: Mas Haji Dasuki.

Kawadanan Pangrèh Praja.

Asistèn wadana (kapala ondêr dhistrik) ngrangkêp dados liding pangadilan landrad: Radèn Mas Ngabèi Bratakusuma.

Kabupatèn Adikarta.

Radèn Mas Tumênggung Suryasuwarta. Sèkrêtaris kabupatèn: Radèn Ngabèi Harjasumarja.

Para asistèn wadana, Watês: Radèn Ngabèi Sastradarmaja, manggèn ing Bêndungan. Ing Têmon: Radèn Mas Ngabèi Cakrahandaya. Ing Panjatan: Mas Ngabèi Prananiyata. Ing Galur: Radèn Ngabèi Nayana, manggèn ing Brosot.

__________

--- [160] ---

[Grafik]

Swargi: Kang. Gu. Pa. Ha. Ha. Pakualam, ingkang kaping VII.

--- 161 ---

Sambêtipun Cariyos Gara-gara ing Suralaya.

Ing Sêrat Pananggalan Taun 1937.

Sabdane kang pinurwèng kăndha.

Saka anggonira bakal nyumurupi wêwalêr sarta dhêdhasaring lêlabêtan kang kudu padha linakonan, iku luwih dhisik prayoga sira lêlambaran ati kang padhang, awit ati kang wus padhang iku gampang têdhase kanggo anyurasa ing basa lêlungidan, sarta ora rangu-rangu kanggo anancêpake piyandêl. (Panjênênganipun para nupiksa sami, limrahipun tiyang ingkang sarwa kacuwan, punika rumaos pêtêng manahipun, lah punapa tiyang ingkang sampun sarwa kalêgan, punika sampun padhang manahipun?. Yèn dayaning kadonyan dèrèng sagêd adamêl padhanging manah sayêktos, lah lajêng kêdah kawêdalan saking margi pundi, dene ingkang radi mathuk, kados prayogi dipun wêdali saking manah saras. Nanging tiyang badhe pados sarasing manah punika kemawon inggih sampun rêkaos, sabab ing pundi-pundi tansah kapêthuk ingkang anjalari sêsakit, sok makatên tiyang ngudi amrih padhanging manah punika botên baèn-baèn.).

Kayadene kang wus padha sira sumurupi, yèn kaanan ing ngarcapada iki kabèh kêna kagarba mung ana warna loro, kaya ta: raina lan wêngi: urip lan mati, padhang lan pêtêng, kumpul lan pisah mangkono [mang...]

--- 162 ---

[...kono] ing sabanjure, dadi kaanan kabèh iki aran padha têtimbangan utawa kosokbaline. Dene kaanan kabèh iku mau, dumadi lan dadi saka karsa- kawasaningsun, ing sakawit: ora ana, banjur: ana, wasana: ora ana, nanging iya bakal dumadi ana manèh. Dadi sabarang kaanan kang: ana, iku wite pancèn saka: ana (kajaba kang anane saka budayanira, upamane kaya ta: thukulan uwit randhu, iku sakawit mèh ora katara, saya suwe saya wimbuh gêdhe. Lan banjur kêmbang saka kêmbang dadi uwoh. Sanadyan uwit randhu mau mati - nanging kalênthêng kang tumiba lan kapêndhêm ing lêmah kang kongsi ora katara lan ora kasat mata (dadi katone ora ana), iku nuli thukul, lan thukulan mau uga wus mêngku rasa wiji kang ing têmbe bakal tumuwuh, amung inggal lawase anggone thukul utawa sirnane, iku padha gumantung ana ing wêwatêkane dhewe-dhewe. Kaya mangkono purwaning kaanan kang kasar (kasat mata) lan kang alus (ora kasat mata) iki kabèh, samono uga ananira iya ora beda, kang anane tansah: tumimbul - silêm, timbal-tumimbal dumadi asalin dunung kongsi besuk yèn wus bisa pulih bali marang wite, dene uwitira, iya kawasaningsun kang suci, dadi bisane mulih mau iya samăngsa yèn wus sarwa suci anane, timbang lan kasucèning kawasaningsun mau.

Samêngko sira wus padha sumurup, yèn kaananira lan uga kaanan kabèh iki, iku marga saka yèn: ingsun iku ana, dadi,

--- 163 ---

upami ingsun iku ora ana, kabèh iki iya ora ana. Lah banjur kapriye patrap saranane anggonira bakal anucèkake kaanan-kaananira kang wus sarwa kèbêgan dening rêrêgêding kadonyan, kang supaya bisa bali marang uwitira, iku ora liya mung saka anggonira kukuh anancêpake piyandêl, lan ngèsthi gêgayuhan ruhur, sinêmbadan ing lêlabêtan kanthi mantêp, têtêp lan santosa, kumandêl yèn kaananira iku babaran kawasaningsun.

Ing antarane sira kabèh, ana kang pitakon mangkono: yèn makatêna, kula sadaya punika têmtu inggih badhe sagêd wangsul nunggil kalayan uwiting dumados.

O, iya pancèn mangkono, ananging kawruhana yèn iku dudu prakara kang gampang linakonan, awit tumrape kang durung sarwa sambada akanthi pratăndha (dadi ora mung panganggêpe dhewe) iku isih tangèh bakal bisane tumêka, sabab saka kaliwat gawate, yaiku saka kèhe pêpalang kang măngka pamurunging sêdyane kang durung sarwa sambada, kaya ta: paraning gêgayuhan, iku warna-warna tur gaduge ora padha, dalane akèh bangêt sêsimpangane, pangeblate ora mêsthi nunggal, pangidhêpane beda-beda, lan kèh-kèhe padha korup marang pêpaèsing ngarcapada utawa balêrêngên dening sunar gêbyaring kaanan kang kongsi anjalari sulap, têrkadhang ana kang kongsi kaliru panyana yèn ananing kadonyan iki dinalih sajatining kamulyan. Dene yèn ana pangrasa kang kongsi têkan samono, iku [i...]

--- 164 ---

[...ku] prasasat suksma kang wus dadi tunggangane napsu utawa wus dadi batur tukoning kamurkan.

Kawruhana yèn pêpasrèning ngarcapada iki kèh-kèhe dadi saka urubing gêni angkara kang sinêmbuh dening mêkaring budaya, mulane sing sapa suksmane rumakêt marang pêpaès, iku iya bakal mêsthi kabaranang, sarta kalimputan dening pêpêdhut, saya kandêl kukusing napsu kang anglimputi, iya saya wimbuh amêtêngi pamawase marang kajatèn.

Kayadene kang wus ingsun pangandikakake ing ngarêp, yèn kaanan kabèh iki gêrbane mung ana loro, dadi sanadyan bakal kawusanane ing têmbe iya ana rong golongan, yaiku: golongan patêntrêman lan golongan parameyan, dene kang aran golongan patêntrêman, iya iku kadhatoning urip, lan kang aran golongan parameyan, iku dadi kadhatoning mati. (Panjênênganipun para nupiksa sami, ingkang kasêbut: kadhatoning urip, bokmanawi punika ingkang kawastanan, kalanggêngan sajati, wangsul ingkang kasêbut: kadhatoning mati, lah punapa punika ingkang kawastanan: sawarga, naraka sarta druhaka, awit kacriyos yèn punika sami botên langgêng wontênipun).

Sarèhne sira wus padha ingsun sumurupake yèn kadhatoning kawêkasan iku ana warna loro, dadi samêngko sira banjur wus padha bisa nancêpake pamilih marang kadhaton êndi kang dadi antêping panuju, sabab dalane ora nunggal, yaiku: kang nuju marang

--- 165 ---

kadhaton patêntrêman, iku kudu diwêtoni saka dalan, pangulahing kawicaksanan, dene kang nêdya marang kadhatoning parameyan, iku kudu diwêtoni saka dalan: pangulahing kagunan (panjênênganipun para nupiksa sami, mênggah bedaning: kawicaksanan lan kagunan. Kangge ingatasing kawusanan, lah punapa punika ingkang kathah-kathahipun sami mastani: ahli kaalusan, sarta ahli kawadhagan.

Lah apa sira padha durung sumurup, yèn tumimbale Sang Hyang Nurcahya, barêng tumêkane Sang Hyang Wênang, samana ingsun pasrahi rumêksa lan nênuntun marang kang sumêdya tumêka ing kadhaton lawas, iya kadhaton patêntrêman, lan ingsun uga wus pasrah marang Sang Hyang Endra supaya rumêksa lan nênuntun marang kang sumêdya tumêka ing kadhaton anyar, iya kadhaton parameyan, sarèhne lakune ora anunggal dalan, mulane pitayaningsun sakaro mau, tumindake tansah padha cêcêngkahan.

Amrih rada gamblange, mulane ing sawatara ingsun anêrangake mungguh: wawênang, pangawasa lan kawajibane pitayaningsun sakaro mau, dhihin ingsun nêrangake pitayaningsun Sang Hyang Endra. Sang Hyang Endra wus ingsun pasrahi ambawani kadhaton anyar, anganthi kadange papat, yaiku: Sang Hyang Sambo, Sang Hyang Brahma, Sang Hyang Bayu lan Sang Hyang Wisnu, iku minăngka dadi kondhange kang kabubuhan anupiksa salaladaning praja, dene jumênênge Sang Hyang Endra dhewe, anganthi [a...]

--- 166 ---

[...nganthi] nayaka wêwolu lan Sang Hyang Naradha, kang măngka juru atur panimbang lan anêkakake dhêdhawuhan. Mulane ing raina - wêngi ora kêndhat anggone padha pagunêman lan têtimbangang[6] amrih tata têntrêm lan santosa apadene anggone ambusanani praja, sarta ambêciki pajagan lan bêbètènge, kang supaya dadi paliyase mungsuh kang nêdya nêmpuh. Kawruhana yèn Sang Hyang Endra iku darbe satru jaya ratu agung gagah prakosa, băndha abandhu bala bacingah tan petungan, tur sarwa amumpuni guna kasêktène. Mulane ora êsah anggone ngawekani têkane mungsuh kang julik, kang amara sandi nêdya nandukake kartisampeka, sabab yèn kongsia pêpeka, ora wurung prajane rêtu, têrkadhang karatone abosah-basèh, yèn para nayaka padha ora kuwagang nanggulang, mêsthi iya padha atinggal galanggang, dene satrune Sang Hyang Endra mau, ora liya iku kadange dhewe kang aran Bathara Kala. Tur pancène mono ora kudu nyumêlangake panêmpuhing mungsuh, sabab Sang Hyang Endra wus anggadhuh sanjata luwih, pangruwating satru murka, yaiku warastra kang aran, awas lan eling, ugêr bae ora kaledhon anggone namakake.

Yèn Sang Hyang Endra mono pancèn nêdya gagah ambrêgagah, panggah anggone amrih lêstarining kadhaton saprajane, dene yèn lêlakon prajane kongsi rêtu, iku sakawit ora liya marga saka ing antarane kadang utawa nayaka ana kang cidra pangidhêpe,

--- 167 ---

weya rumêksane, ringkih kasantosane utawa anjarag sakaitanan mungsuh, kang mangkono mau anjalari gampang tumêmpuhing mungsuh kang wus padha angamping ana ing kanan kering, ngarêp lan buri. (Panjênênganipun para nupiksa sami ingkang kapangandikakakên Sang Hyang Wênang, Sang Hyang Endra sakadangipun sakawan, nayaka wêwolu, Sang Hyang Naradha dalasan mêngsahipun Sang Hyang Endra pisan, kacariyos yèn sadaya wau dumunung ing kawontênan kita sami, mila kados langkung prayogi upami kêrsa nalusur, bok saèstu sagêd karaos).

Rêdane kaluhurane Sang Hyang Endra, kang ginêlung yaiku darajat têtêlu, mulane tansah mintir pamardine tanpa kêndhat, kang supaya ora koncatan ing pangèsthi, awit pancèn iya iku kang măngka dadi têtalêsing kawibawane.

Sanadyan mangkonoa, nanging aja padha anglirwakake sêsanggêman wêwêkas ingsun, sabab kajaba ambêciki praja, amrih hayu têntrêm ayêming para punggawa lan kawula, nanging aja weya ing pamardi murih ing têmbe bisa padha bali sowan ing ngarsaningsun ing alam kamardikan.

Pitaya-pitayaningsun anggène nindakake sêsanggêman rumêksa praja, saka ngangkah amrih rahayune, pamardine diwêtoni saka dêdalan warna-warna, kaya ta: ana kang disangkani saka anguwatake pajagan, ana kang nyangkani saka angêncêngi paprentahan, ana kang anêmêni pangulahing kasusilan utawa agama, ana kang tumindake anut wêwarahing wedha, ana kang tungkul marang kasutapane. Nanging saka kabèh lêlabêtan-lêlabêtan [lê...]

--- 168 ---

[...labêtan-lêlabêtan] mau, kèh-kèhe mung padha kandhêg têkan laku ambêciki praja bae, pamrihe mung anggêr lêstari rahayu. Nanging arang kang padha kèlingan yèn anduwèni sêsanggêman kang luwih wigati, yaiku ing têmbe yèn wus têkan măngsakalane, kudu padha bali sowan ngarsaningsun.

Sapira para lêpasing budi anggone padha anggayuh, sapira rosane para wong mukmin anggone ngibadah, sapira rosane para siswa anggone ulah bakti, lan uga sapira rosane para yogi anggone para tungkul kasutapane, nanging iku durung mêsthi dadi sarana bisane padha bali sowan ing ngarsaningsun, anggêre ing dalêm rasane isih lumèngkèt marang kawibawan utawa marang endahing pêpaès.

Dene kang diarani lumèngkèt, yaiku cipta andhaku yèn dhèwèke: kawasa, bisa lan duwe.

Mulane kang supaya padha sambada lêlabêtane, dhêdhasara cipta: kalis marang kaanan. Kawruhana yèn kaanan anyar kabèh, sanyatane iya iku tali bêbandan, dadi sok rasa ciptane isih lumèngkèt, iku têgêse iya isih kabănda. Sanadyan kongsi pirang-pirang ambalan iya tansah isih kabănda bae, têrkadhang saya wimbuh singsêde. Dene saranane kang supaya bisa uwal saka talikungan, iku ora liya mung kudu anancêpake karsa kalawan santosa nêdya: mimbuhi dhiri lan cipta sih marang sagung pribadi kang sasana ing sadhengah awak-awakan, kang diarani mitambuhi dhiri iku mangkene.

Sakèhing barang darbèke, sapira gêdhening wawênange, apa kabèh

--- 169 ---

panggawene kang amêmayu marang kautaman, lan kabèh kawruh kabisanane, iku padha kudu dikipatake, têgêse aja rinêngkuh, balik kudu kacaosna marang ingsun, ngelingana yèn anane mung dadi sêsulih ingsun, dadi samăngsa kongsi duwe cipta andhaku, upama: duwèkku, kuwasaku, aku kang mènèhi, mangkono sapêpadhane, saka mangkono banjur tuwuh watêk dhiri, amrih: kineringan, ingaji-aji utawa ingalêmbana, kang wêkasane banjur anyingkur marang ingsun. Lan manèh: ora ngarêp-arêp lan ora kudu ngundhuh wohing panggawene, ora ngarêp-arêp wêwalês pawèwèhe, ora ngajab katarima pitulungane, balik sakèhing panggawene kaanggêp yèn iku sêsanggêman kang masthi kudu ditindakake, mulane tumindake aja kêmba lan ngrêsula, balik kudu saya sêngkut, tumêmên kaangkah dadi lan bêcike. Têrange: sanajan kang padha mêtu ing dêdalan apa bae ing sasukane, nanging iya kudu sarana dhêdhasar wêwatêk, mitambuhi dhiri. (Panjênênganipun para nupiksa sami, têmbung: mitambuhi dhiri, sarta raos sih, yèn sinawang sagêbyaran, kados èmlèng utawi ènthèng kemawon lampah-lampahanipun, nanging manawi kawawas lêbêt, têka lajêng angrênggiyêg, sabab inggih anggèning sarwa cêngkah lan tumindaking limrah, mila inggih bêgja ingkah kuwawi).

Kawruhana yèn sapira bae gunging pangrêksa lan pêpatih ingsun marang para sêsulih ingsun, sapira rêkasane surya anggone lumaku asung pêpadhang marang sira kabèh kang tan ana kêndhate, lan sapira bae

--- 170 ---

abote bumi anggone tansah mubêng nyakramanggilingan asung tandhaning raina lan wêngi, tumindake kabèh mau tanpa kanthi ngrêsula lan iya ora kapengin ngalap wohing panggawene, ora ngarêp-arêp olèh pangalêmbana utawa pangaji-aji, kang mangkono iku wus luwih cukup kanggo têtuladan marang sadhengah kang duwe trêsna lan kang sumêdya sowan ing ngarsaningsun.

Tumrape kang padha tinalikung dening têtalining kadonyan, apadene mungguhing kang kèrêm marang pêpaès, iku pancèn iya rumăngsa abot anglakoni: mitambuhi dhiri lan rasa sih, owêl aninggal kamuktène, sinêngguh yèn bakal ora pêpisahan, kang mangkono mau pikir isih balero arane. Apa ora mangêrti yèn dadining pêpaès iku saka urubing gêni napsu, lan apa durung duwe pangira yèn kaanane ana ing ngarcapada amung sagêbyaring kilat, lah apa luwih sênêng yèn tansah dadi batur tukon kang ing raina wêngi tinalikung lan pinarentah kang tan ana uwise, tinimbang lan ana ing ngalam kamardikan. Mulane yèn nyata-nyata kapengin uwal saka talining bêbandan, lah padha nuli nêtêpana saranane, aja mung pijêr kandhêg ana ing rêrasan, kawruhana yèn sawiji-wijining panggawe kautaman, iku padha makarti angudhari têtali.

Badhe kasambêt,

Ki Dewabrata.

--- 171 ---

Kalayan Cêkak Anêrangakên Pranatan Sêsêbutan.

Langkung rumiyin anêrangakên pranatan sêsêbutan ingkang sampun kalampah kagêm ing karaton Jawi, inggih punika tumrap para: darah dalêm sampeyan dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan ing Surakarta. Darah dalêm sampeyan dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan ing Ngayogyakarta. Darah dalêm sampeyan dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara sarta darah dalêm sampeyan dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Pakualam. Nitik gumêlaring kawontênan, kenging katêmtokakên yèn saking kawontênaning sêsêbutan: radèn tumrap kulawarga darah dalêm, punika botên mawi kikisan ngantos dumugi pintên turunan, sarta inggih botên mawi mawang turunan saking pancêr kakung punapa saking pancêr putri.

Nanging ing samangke kangjêng pamarentah Walandi ngawontênakên tatanan inggal ingkang suraosipun anêtêpakên sêsêbutaning băngsa Jawi, mawi angikis asal turunan sarta silah-silahing para ingkang saking pancêr kakung sarta saking pancêr putri ingkang kagungan wawênang ngangge sêsêbutan: Radèn. Kawrat ing sêrat kêkancingan dalêm, paduka kangjêng tuwan bêsar gupêrnur jendral, katitimangsan surya kaping 30 Sèptèmbêr 1936, ăngka 31, ingkang suraosipun kirang langkung makatên:

1. Ingkang kawênangakên ngagêm sêsêbutan nama: Radèn Mas punika sadaya [sa...]

--- 172 ---

[...daya] para darah dalêm panjênêngan nata saking sakawan karaton kasêbut ing ngajêng, tumurun ngantos dumugi sakawan turunan, sarta botên mawi mawa turunan saking pancêr kakung utawi saking pancêr putri[7]

2. Ingkang kawênangakên ngangge sêsêbutan nama: Radèn, punika sadaya para darah dalêm panjênêngan nata saking sakawan karaton kasêbut ing ngajêng, tumurun ngantos dumugi nêm turunan, ugi botên mawi mawang turunan saking pancêr kakung utawi saking pancêr putri.

Kajawi ingkang anyêbutakên yèn tumuruning sêsêbutan: radèn, dumugi nêm turunan, suraosing pranatan kasêbut ing nginggil, punika salaras kalayan suraosing tatanan ingkang kaagêm dening ngarsa dalêm saking sakawan karaton kasêbut ngajêng. Bab punika inggih pancèn sampun lênggah kagêm kaluhuraning para darah dalêm panjênêngan nata, utawi inggih têpang kalayan raos kabatosan ingatasing kulawarga băngsa Jawi ingkang dhêdhasaripun kêdah tansah sêsambêtan raos utawi botên kenging pêthal (bilateraal utawi parentaal).

3. Sasampuning langkung saking turun nênêm (dados wiwit turun pitu

--- 173 ---

sapangandhap) ingkang taksih anggadhahi wawênang ngangge sêsêbutan nama: radèn, punika angêmungakên ingkang saking pancêr kakung.

4. Para darahing nata ingkang rumiyin-rumiyin ingkang sami mêngku karajan ing tanah Jawi sarta Madura (kajawi para darah dalêm saking sakawan karaton kasêbut ing ngajêng, sarta para darah nata ing Bantên.) Para darahing panjênêngan wali ingkang sami ngagêm sêsêbutan: sunan, para têdhak turuning bupati măncanagari satatêdhak turuning para ingkang sami kapatêdhan ganjaran dening kangjêng pamarentah wênang ngangge sêsêbutan: radèn. Saking sadaya turunan-turunan kasêbut ing nginggil, ingkang taksih anggadhahi wawênang ngangge sêsêbutan: radèn, punika namung ingkang saking pancêr kakung.

Dados gamblangipun makatên, upami: para darahing sultan ing Cêrbon, minggahipun dhatêng Prabu Brawijaya pisan, utawi para darahipun Kangjêng Sunan Kalijaga, punika manawi turunan saking putri, inggih sampun botên anggadhahi wawênang ngangge sêsêbutan, radèn. Ananging:

5. Kawrat wontên ing sanèsipun bab, anyêbutakên makatên: para têdhak turuning bupati ingkang turunan saking putri, punika taksih anggadhahi wawênang ngangge sêsêbutan nama: radèn, namung dumugi kalih turunan, kajawi yèn sêsêbutan wau pancèn kabêkta saking asal turunan pancêr putri, upami: putrinipun wau asal turunan saking Ngayogyakarta utawi Surakarta.

Dumugi ing ngriki lajêng katingal wontên bedaning suraosing antawinsing [antawi...]

--- 174 ---

[...nsing] [8] tatanan kêkalih kasêbut ing ngajêng, punapadene ing salêbêting tatanan inggal punika piyambak, ugi wontên suraos ingkang ambedakakên ing antawising darahing para ruhur-ruhur rumiyin, lan turuning para bupati. Bedaning suraos wau, manawi dipun pirsani sagêbyaran, pantês upami wontêna ingkang anggêtuni, nanging manawi sampun katiti kalayan taliti, karaos ingkang ngantos bontos, kagagas ingkang ngantos kandhas, sarta kalaras ingkang ngantos bablas, raos anggêtuni wau kados lajêng sagêd sirna tanpa lara, sabab saking pirsa sèlèhipun, puwara pinanggihipun lajêng santun pangalêmbana sarta anglêrêsakên saking kawaskithan sarta kawicaksananing kangjêng pamarentah.

Icaling Sêsêbutan Radèn.

6. Sêsêbutan radèn, punika ugi inggih sagêd ical, jalaran saking manawi bapa sarta êmbahipun botên ngangge sêsêbutan wau, nanging bab punika inggih kenging kaulurakên manawi:

Ha. Ingkang ngulurakên wau sagêd nyulangakên kanthi pasaksèn, yèn piyambakipun pancèn taksih anggadhahi wêwênang ngangge sêsêbutan nama: radèn.

Na. Manawi sadhèrèkipun jalêr piyambak, utawi sadhèrèking tiyang sêpuhipun dipun akêni dening pamarentah, kanthi kêkancingan ingkang nêrangakên wawênangipun ngangge sêsêbutan nama: radèn, utawi yèn wawênangipun wau kabêkta saking asal turunan, dados [dado...]

--- 175 ---

[...s] sanès: radèn, saking inggah-inggahan, ganjaran utawi sanès-sanèsipun.

Ingkang ngulurakên bab wawênangipun sêsêbutan: radèn, punika kajawi saking kêdah sagêd anyêkapi sasuraosing adêg-adêg ha, utawi na, kasêbut ing ngajêng, nanging ugi inggih kêdah katitik pasang pasrawunganipun tumraping ngakathah, punapadene pantêsing pamatawis. Sarta wawênanging ngangge sêsêbutan wau namung kêdah dumugi sakawan turunan wiwit saking lêluhuripun ingkang pungkasan ngangge sêsêbutan nama: radèn.

7. Kajawi ingkang sampun kasêbut ing ngajêng, salêbêting pranatan inggal wau inggih taksih wontên sanèsipun sêsêbutan malih, inggih punika sêsêbutan: radèn ariya, radèn panji, tubagus, ngabèi, kyai ngabèi utawi mas ngabèi, dene têrangipun sêsêbutan wau makatên:

Ingkang anggadhahi wawênang ngangge sêsêbutan nama: radèn ariya, punika para darahing pangagêng ing Madura ingkang sami saking pancêr kakung, yèn: ha, lênggahing pangagêng wau apangkat sultan, punika ngantos dumugi tigang turunan.

Na. Lênggahing pangagêng wau apangkat panêmbahan utawi pangeran adipati, punika namung dumugi kalih turunan, samantên wau manawi dados bupati utawi putra bupati.

8. Ingkang anggadhahi wawênang ngangge sêsêbutan nama: radèn panji,

--- 176 ---

punika para darahing sultan ing Madura, ngantos dumugi turun sakawan sarta gangsal, dene manawi darahing panêmbahan utawi pangeran adipati, sami saking pancêr kakung, punika namung dumugi turun tiga sarta sakawan, samantên wau manawi wayah utawi buyuting bupati. Wontên malih ingkang wênang ngangge sêsêbutan nama wau, inggih punika bupati utawi para putraning bupati turunipun Kyai Tumênggung Căndranagara, bupati kasêpuhan sapisan ing Surabaya, ingkang saking pancêr kakung .

9. Ingkang anggadhahi wawênang ngangge sêsêbutan: tubagus, punika para darahipun sultan ing Bantên ingkang saking pancêr kakung.

10. Para darahipun Kyai Tumênggung Puspanagara I ing Grêsik, sarta para turunipun Kyai Kramajaya patih kanoman, Surabaya, ingkang sami saking pancêr kakung, sarta ingkang salaminipun miturut lêlurining lêluhuripun sami ngangge sêsêbutan nama: ngabèi. Kyai ngabèi utawi mas ngabèi. Punika sami kaparêng nyuwun lintu sêsêbutan, radèn.

11. Tumuruning sêsêbutan ingkang saking pancêr putri ingkang taksih sami kalampah wontên ing Jawi Têngah sarta Jawi Wetan, nanging manawi kawontênaning aluran botên cocok kalayan suraosing tatanan inggal kasêbut ing ngajêng, punika wiwit tanggal kaping 1 Juli 1937, sami botên kaanggêp êsah.[9]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- 177 ---

Yèn ana wong kasilêp ing kêdhunging kali, kabèh bae ing sabisa-bisa kajibah mitulungi, yagene yèn ana wong kolêg ing kêdhunging asèp, kang akèh têka malah padha erang-erang, tur iku padha bangsane nêmu kasusahan lan iya padha-padha arêp nyukupi butuh.

--- [178] ---

[Iklan]

--- 179 ---

CEKAKAN AKSARANING AUTO ING SATUNGGAL-TUNGGALING NÊGARI SA INDIYA NEDÊRLAND.

A. Banten.
B. Batavia.
D. Priyangan.
E. Cheribon.
F. Buitenzorg.
G. Pekalongan.
H. Semarang.
K. Rembang | Japara.
L. Surabaya.
M. Madura.
N. Pasuruan.
P. Besuki.
R. Banyumas.
S. Bojonegara.
AA. Kedu.
AB. Jokjakarta.
AD. Surakarta.
AE. Madiun.
AG. Kediri.
BA. Sumatra sisih kilèn.
BB. Tapanuli.
BD. Benkulen.
BE. Lampong.
BG. Palembang.
BH. Jambi.
BK. Sumatra sisih wetan.
BL. Acih sawêwêngkonipun.
BM. Rio sawêwêngkonipun.
BN. Banka sawêwêngkonipun.
BP. Billiton.
BR. Borneo sisih kilèn.
DA. Borneo sisih kidul wetan.
DB. Menado.
DD. Celebes sawêwêngkonipun.
DE. Ambon.
DG. Ternate sawêwêngkonipun.
DH. Timur.
DK. Bali lan Lombok.

__________

Wong nyrandu iku diarani pangawak setan, iya mèmpêr: sabab setan iku alus, dadi bisa manggon ing atine.

--- [180] ---

[Grafik]

Gambar satunggaling mantri saking D.V G. ingkang sawêg nyuntik têtiyang ing tanah Lampung.

--- 181 ---

BAB PAOS MOTOR INGKANG KANGGE ING KABUDIDAYAN.

Tuladha.

Manawi satunggaling kabudidayan nggadhahi motor sêkawan iji, ingkang kalih sami kaangge dening pangagênging kabudidayan wau kangge pêrlunipun piyambak, sarta pandèkèkipun inggih wontên ing panggenanipun piyambak-piyambak, dados ingkang kangge pêrluning kabudidayan namung kalih.

Gêgandhengan kalayan pranatan bab paos rajadarbe, tiyang gadhah pamanggih yèn motor-motor wau ingkang kêdah malêbêt jawaban ing pitakenan paos rajadarbe, namung kalih iji ingkang kaangge dening pangangênging kabudidayan wau, dene ingkang kalih iji kangge kapêrluaning kabudidayan, punika botên pêrlu kalêbêtakên, utawi inggih botên pêrlu kaêcap (wêwalêr botên kenging kaangge).

Katrangan.

Babagan kasêbut ing nginggil, ing sadèrèngipun pêpacak paos rajadarbe dipun ewahi (staatsblad 1935 angka: 307), punika namung tiyang ingkang dados kêpalaning griyo kemawon ingkang kakengingakên paos, miturut dhêdhasar saking pranatan paos motor sasaminipun.

Motor utawi têtumpakan sanèsipun, ingkang botên kadèkèk ing pakaranganing griya ingkang botên dipun ênggèni, upami ing pakarangan kantor, punika rumiyin botên kakengingakên paos rajadarbe, nanging sapunika kawontênakên pranatan malih kados ing ngandhap punika:

Undhang-undhang ingkang kalampah wiwit tanggal 1 Juli taun punika, anêtêpakên, yèn saking kawontênaning pietmotor, kreta, motor lan sapanunggilanipun punika gumantung saking kathahing têtumpakan wau, utawi kewan.

--- 182 ---

Kêpalaning griya, sapisan kajibah bayar sawarnining têtumpakan gadhahanipun piyambak, botên kêdah kasumêrêpi ing pundi pandèkèkipun, upami: kadèkèk wontên ing sabrang margi sawingkinging griya utawi ing pabrikipun, punika inggih kêdah mbayar paosipun.

Kêpalaning griya, ugi kajibah mbayari paosipun motor utawi sanèsipun, gadhahaning têtiyang ingkang sami mondhok dhatêng piyambakipun, bab punika ugi botên kêdah kasumurupi ing pundi pandèkèkipun.

Pranatan wau têrangipun makatên, inggih punika tiyang-tiyang ingkang anak semah ingkang manggèn kêmpal kalayan kêpala griya wau utawi têtiyang sabrayat ingkang angênggèni ing sênthong-sênthonging griya utawi ing griya gandhok.

Yèn wontên kapal, motor utawi sanèsipun gadhahaning tiyang sanès ingkang katitipakên ing ngriku, punika inggih kapetang gadhahanipun kêpala griya ingkang kanggenan wau.

Manawi wontên kapal, motor sarta sasaminipun ingkang namung katitipakên kemawon dhatêng kêpala griya sarta ingkang gadhah wau botên kêmpal manggèn sagriya, punika kêpala griya kêdah nêrangakên namining ingkang gadhah wontên ing sêrat jawabanipun. Bab punika sagêd ugi kalampahan, upami: satunggaling kandhang motor ingkang dados peranganing griya agêng, kasewakakên tiyang liya ingkang botên manggèn ing griya ngriku.

Bab punika ugi sagêd karêmbag, sintên ingkang kadjibah bayar tumpakan wau, janji-janji wau ugi kêdah katêrangakên ing sêrat jawaban.

Ing salêbêting têngahan taun 1935, pranatan bab paos wau namung angèngingi dhatêng têtiyang ingkang miturut pranatan lami sami kalêpatakên saking bayar paos. Nanging miturut pranatan enggal, têtiyang ingkang sami kalêpatakên saking bayar paos rajadarbe wau, inggih punika upami

--- 183 ---

tumpakanipun botên kadèkèkakên ing pemahanipun piyambak, utawi têtiyang ingkang suwaunipun kalêpatakên saking paos rajadarbe kangge tumpakanipun, ing sapunika katêtêpakên kêdah mbayar.

Awit saking ewah-ewahan enggal punika, mila mbotên ngêmungakên kêpala griya kemawon ingkang kajibah, nanging ugi sadaya têtiyang ingkang sami nggadhahi tumpakan, punika kêdah mbayar paos.

Kêpala griya punika namung tiyang satunggal, nanging ingkang nggadhahi motor punika sagêd ugi satunggaling bêbadan ingkang sampun kaanggêp dening pamarintah, kabudidayan utawi sudagar.

Kadosdene ingkang sampun katêrangakên ing nginggil, mila kêkalih motor ingkang kangge upami wau, inggih punika ingkang kangge kapêrluaning kantor, wiwit tanggal sapisan Juli taun punika, kêdah kakengingakên paos rajadarbe, kadosdene kalih iji motor ingkang kaangge dening pangagênging kabudidayan sarta kadèkèk ing pemahanipun wau.

Dene manawi wontên pikajêng supados motor kalih ingkang kangge kapêrluaning kantor wau botên maosi, punika motor wau kêdah kadamêl ingkang ngantos botên kenging kaangge, lan inggih kêdah lapur sarta nyuwun dipun sègêl. Wondene pangrakiting sègêl wau, miturut kadosdene ingkang kasêbut ing bab 15 ayat 3, saking pêpacak ing staatsblad taun 1935 angka 718 dening têtiyang ingkang kapatah dening ingkang wajib, kadosdene ingkang katêtêpakên kawrat ing pêpacak bab têtumpakan motor.

__________

M.V. 4e kw. '35.

--- 184 ---

PRANATAN KANGGE SADHENGAHING KARETA MOTOR INGKANG TUMINDAK SASAMPUNING TANGGAL 1 SÈPTÈMBÊR 1933.

Sadaya kareta motor punika kêdah mawi pirantos kangge pangêrèh lampah (stuur) sarta kêdah sampurna.

Sadaya kareta motor punika kêdah sagêd ènthèng kalampahakên.

Pangrakiting rèm punika kêdah cêlak kalihan papan palênggahaning juru pangêrèh lampah.

Tumindaking rèm punika kêdah mêsthi sagêd sarêng-sarêng kalayan rodha-rodhaning kareta motor.

Mênggah kawontênanipun sadaya perang-peranganing rèm, punika kêdah ajêg sae, sarta kêdah gampil pangrakitipun.

Kakiyataning rèm ing kiwa lan ingkang têngên, punika kêdah sami, dene yèn botên makatên, punika mbotên kenging kangge. Sarta manawi badhe nyumêrêpi kakiyataning rèm, punika prayogi kacobi kalampahna wontên ing margi ingkang waradin ingkang aspalan sarta garing.

Tumpakan kareta motor kêdah sagêd gampil kaêndhêgakên, yèn rikating lampahipun:

20 kilomètêr saêjam, ing salêbêtipun 6½ m.

30 kilomètêr saêjam, ing salêbêtipun 14 m.

40 kilomètêr saêjam, ing salêbêtipun 25 m.

Rèm-rèm wau kêdah sagêd tumindak sae sarta sagêd lajêng ngèndêlakên kareta ingkang kêbak momotan ingkang lumampah ing margi ingkang minggah sarta ugi kêdah kawontênakên pirantos ingkang sagêd angicalakên swara ingkang sora utawi gêgêtêri. Dene saringan margi hawa (knalpot) manawi kareta pinuju kalampahakên, punika mbotên kenging kabikak.

Sadaya kareta motor punika kêdah ngangge ban pompan, kajawi manawi sampun angsal palilah saking ingkang wajib, kenging ngangge sanèsipun ban ingkang sampun katêmtokakên.

Panggenan lênggahipun juru pangêrèh lampah (chauffeur)

--- 185 ---

punika kêdah kobèt, sampun ngantos kêsuk dening panumpak utawi barang momotan, supados sagêd gampil manawi badhe suka tandha-tandha utawi gampil manawi badhe alihan, sarta juru pangêrèh lampah punika botên kenging kasorotan ing lampu utawi lênteraning kareta motor.

Angkaning kareta motor ingkang kangge wontên wingking, punika kêdah karakit wontên ing pojok pisan ing sisih têngên.

__________

PRANATAN INGKANG NGÊMUNGAKÊN TUMRAP AUTOBUS UTAWI VRACHTAUTO.

Perangan ing wingking, sawingkinging ngas ingkang wingking punika panjangipun botên kenging langkung saking sêkawan pra dasaning antawisipun ngas ngajêng dumugi ngas wingking, sarta ing sanginggil utawi ing sanès panggenan ing autobus wau, kêdah wontên tiyangipun ingkang juru suka tandha-tandha dhatêng juru pangrèh lampah.

Sadaya autobus utawi motor momotan (vracht-auto), kêdah bêkta utawi cawis pirantos-pirantos kangge ndandosi yèn wontên karisakan ing purug, upami: dhongkrak sarta sanès-sanèsipun.

Kontên-kontêning kareta.

Tumpakan ingkang kangge 16 panumpak, kalêbêt sadaya punggawaning tumpakan wau, punika cêkap ngangge kontên satunggal, kangge perangan ing nglêbêt, punika ing saperang-peranganipun kêdah wontên satunggal kontên utawi margi, dene kontên wau kêdah wontên ing wingking utawi ing sisih kiwa.

Tumrap tumpakan ingkang langkung saking 16 panumpak, punika kêdah mawi kontên kalih, dene ingkang satunggal kêdah wontên ing ngajêng sisih kiwa, sarta kêdah mênga mêdal supados gampil katutup saking njawi. Mênggah wiyaring kontên punika sakêdhikipun kêdah 55 cèntimètêr, sarta inggilipun inggih sami lan inggiling tumpakan wau.

--- 186 ---

Palênggahan.

Ing sabên palênggahan kangge panumpak satunggal, wiyaripun apês 35 cèntimètêr. Ing undhang-undhang pamarintah sampun anêtêpakên, yèn sabên panumpak kapetang wawrat 60 kilogram, dados kakiyataning kareta kaperang 60, ingkang supados sagêd anêtêpakên sapintên kathah-kathahipun panumpak.

Inggilipun ing nglêbêt autobus wau, punika apês 1,60 mètêr, sarta ing sabên autobus botên kenging wontên pirantos utawi babêktan ingkang mêncongol mêdal. Andha kangge minggah mêdhuning panumpak, andhapipun botên kenging kirang saking 35 cèntimètêr saking siti, sanajan andha wau lêmpitan, ukuranipun inggih kêdah kadamêl makatên, dados samangsa kontên kaêngakakên anjlog piyambak.

Manawi papaning juru pangêrèh lampah, têbih saking panumpak, punika kêdah kawontênakên prabot utawi pirantos kangge suka pratandha.

Ing sabên autobus kêdah cawis satunggal wadhah isi prabot kangge mitulungi yèn wontên kasangsaran (sagêd tumbas dhatêng toko jampi Klaasesz, kangge warga punika sagêd pikantuk sudan rêgi 20%).

Ing salêbêting autobus kêdah kawontênakên papan sêratan ingkang nêrangakên: namining pabrik, angkaning balungan (chasis) wawrating mêsin piyambak sarta wawrating momotan.

__________

BAB BUSI.

(Mêthik saking buku anggêr-anggêring bab pirantos motor).

Sadaya perang-peranganing pirantos motor, mèh mbotên wontên ingkang kawigatosakên sangêt dening para ingkang kagungan motor, kadosdene kawontênaning busi, lah punapa sababipun, botên sanès sabab busi punika limrahipun tumindak anêtêpi

--- 187 ---

kawajiban, sarta awis sangêt ngantos njalari sisah lampahing tumpakan.

Kapirsana yèn wajibing busi punika sagêd mlêtikakên latu kaping 1000, ing salêbêting lumampah ingkang têbihipun I kilomètêr, sarta inggih mèh limrah yèn kangge lampahan ingkang ngantos 50.000 kilomètêr têbihipun, busi wau botên pêrlu kagantos. Dene wujuding busi punika prasaja sangêt, inggih punika satunggaling porsêlin ingkang ing nglêbêtipun wonton[10] tosanipun bolong, sarta salêbêting bolongan tosan wau wontên waja ingkang mawi hawa (electrode) ing porsêlin ingkang sisih mawi drad pirantos kangge ngrakit wontên ing blok motor. Dene pêrlunipun porsêlin wau, minangka pamisahing hawa ingkang wontên ing salêbêtipun, sampun ngantos sagêd sêsambêtan kalihan barang sanèsipun, ing antawising porsêlin lan tosan bolong wau, mawi gêgêlan pirantos kangge mêpêti sampun ngantos sagêd kangge margi lampahing gas.

Busi punika pirantos kangge nampi hawa bêntèr ingkang ajêg wêgtunipun, saking corongan busi ingkang mawi pamisah karèt, dene kakiyataning hawa bêntèr wau agêngipun 15.000 follet, saking waja salêbêting porsêlin wau, mêncolot dhatêng papan pakêmpalaning hawa bêntèr, dados ing wêgtu hawa bêntèr wau mêncolot, punika mawi angêdalakên latu.

Mênggah kawontênaning busi punika beda-beda, sakawit kadamêl miturut agêngipun pucuking kawat, inggih punika busi ingkang ukuranipun 7/8", dene agêngipun pucuking kawat, kintên-kintên 18 milimètêr utawi 11/16", sarta rumiyin ugi wontên busi ingkang saking ½", ingkang ngangge inggih punika motor Ford lami gagrag T, nanging sapunika sampun sami mbotên kaangge, dene ingkang sami kaangge, inggih punika busi gagrag enggal, ingkang saking 14 milimètêr, punika sanadyan alit nanging anggènipun sae.

Badhe kasambêt.

--- [188] ---

[Iklan]

--- 189 ---