Kajawèn, Balai Pustaka, 1932-04-02, #665

Ăngka 27, 25 Dulkangidah Je 1862, 2 April 1932, Taun VII.

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [417] ---

Ăngka 27, 25 Dulkangidah Je 1862, 2 April 1932, Taun VII.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1743 - Bêtawi Sèntrêm.

Tatwawara

Pêthikan saking Sêrat Rama

(Wulangipun Arya Wibisana dhatêng para bupati Ngalêngka)

[Sinom]

têtêpe rahayuning prang | kasudiran anèng wuri | prakara kang dadi rasa | rinasanan kang patitis | purwane dadi jurit | sapa bênêr sapa luput | ing kono pan katara | sor unggule ing ajurit | wêwinihing prakara aja tinilar ||

apan ana kuna-kuna | pratingkah ingkang winuri | wong agung ngadoni laga | kang apês unggul pinanggih | iya lawan piranti | prakara pratingkah saru | lan rahayu karuh (wruh) an | winawas saking samadi | samya sirêp sagung bupati kang myarsa ||

marma na mrih animpuna | tindaking upaya sandi | panjoring karti sampeka | kinawruhan aja lali | lawan traping pakolih | unggul asor mrih tinêmu | têtêping karaharjan | anut ing bênêr lan sisip | lamun sisip purwane sor ing wasana ||

yèn bênêr unggul wasana | ywa dupèh sira gêng inggil | iku buwang kaprayitnan | luput ngêndêlakên dhiri | wanara iku cilik | kinêpêla bae kolu | mung dadi sauntalan | mulane Wikathaksini | nguntal kêthèk tan kolu gulune suwak ||

--- 418 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Bab Tatakrama

III.

Garèng : Wah, Truk, anggonku golèk katêrangan mungguh sing diarani: tatakrama batin, kuwi nganti kitab lan buku pira bae sing tak olak-alik, ewasamono mêksa durung kêcandhak. Ing măngka nèk rumasaku buku lan kitab sing tak biyak-biyaki mau iya buku lan kitab-kitab sing ngrêmbung bab piwulang, pitutur lan sapêpadhane bae, kaya ta nèk bangsane kitab iya kitab: Usuludin, Mêjêmuk, Munjiyat, nèk bangsane buku iya layang-layang: Sanasunu, Wulangrèh, lan liya-liyane. Malah ana manèh layang sing anggonku maca nganti katam tur tak talêsihake bangêt, ewadene bab tatakrama batin mau iya ora ana katêrangane. Dene layang sing dak waca nganti katam sarta talêsih mau, iya iku layang... Jiljalaha.

[Grafik]

Petruk : Hêm, kok iya lumrah, ya, manusa kuwi luwih dhêmên marang kamaksiyatan tinimbang karo kautaman, buktine bae: yèn ngrungokake wong maca manakib, yaiku sing nyaritakake lêlampahane Sèh Abdul Kadir Jaelani utawa ngrungokake darusan, lo, kuwi sing akèh-akèh mênthêlênge mripate iya nèk mêtu sêdhêkahe. Beda karo nèk ngrungokake wong sing ngrasani alaning tăngga têparone, utawa ngrungokake rêmbug calêmêdan, wah, hla kuwi ambok ya kapat sasur wêngi matane iya mlolo bae. Mêngkono uga mungguhing buku utawa kitab, saupama buku utawa kitab sing pancèn isi piwulang lan pitutur, iya mung diolak-alik lan dibiyak-biyaki bae, nanging nèk bangsane layang: Jiljalaha, sing isine angrêmbag [a...]

--- 419 ---

[...ngrêmbag] bab: royal-royalan, ropyan-ropyanan, iya diwaca têmênan nganti katam lan talêsih. Jênêngane bae: Jiljalaha, rak iya wis cêtha, ta, yèn saka: jajil ala, dadi iya wis lumrah nèk isine: blondrokan, blondrongan. Coba, saupama anggonmu maca layang-layang utawa kitab-kitab sing kok sêbut dhisik mau, kanthi talatèn lan têmênan, kowe mêsthi bakal mêruhi, apa sing dikarêpake: tatakrama batin kuwi. Wis, wis, rungokna, tak wêjangi saiki. Sabênêre mêngkono tatakrama batin kuwi mung tumrap rasa lan pikiran.

Garèng : Wis ngrêti saikine aku, Truk, nèk mêngkono karêpmu. Tatakrama tumraping rasa, ya kuwi mêngkene: saupamane aku mêdhayoh disuguhi mangan: sêga wadhang wis mambu, jangane mênir thik wis ngilêr, sambêle garing. Sanadyan sabênêre suguhan sing kaya ngono kuwi wajib tak tolak yèn arêp liwat mêtu cangkêmku, nanging ing rèhne rasaku anduwèni tatakrama, iya tak pangan bae, karo aku ngucap mangkene: alkhamdulillah, wah, rasane kathik le nikmat...

Petruk : Wiyah, kuwi rak saka ngintir-intire wêtêngmu, nganti cara santrine sing muni mangkene kae: sa - yu - b bih - yah - ko (iki aksara: kophlo) lu. Têgêse: sanadyan sayuba iya kolu bae.

Garèng : Hla, kuwi nèk Petruk, nèk wis gêlêm sawiyah-sawiyah nyang wong, anggone ora duwe wêlas pisan-pisana, sasat andakwa uwong lêngganan ora ngliwêt ane. Dene mungguh panêmuku ing bab tatakrama tumraping pikiran, kuwi mangkene upamane: nèk aku dadi mantri pulisi, măngka lagi ana ing sajêroning kumpulan tayuban, ing kono bêndara wadana ngandika mangkene: dhi mantri, ana ing tayuban kuwi, nèk ora ana: ape ane rasane kok cêmplang, ya. Lo, kuwi Truk, sanadyan aku ora dhêmên babarpisan nyang abuk-abukan ana ing sajêroning tayuban, nanging ing sarèhning pikiranaku tatakrama, wangsulanaku nyang dhawuhe bêndara wadana mau iya mangkene: nun inggih, mila inggih kasinggihan dhawuh panjênêngan.

Petruk : Yak, kuwi jênênge rak pikiran arêp golèk... pêndhok. Wis, wis, Kang Garèng, aja tungkul nyaru omong, wong panampamu kuwi pijêr ngrujak sêntul bae, saiki tak caritani mungguh tatakrama batin tumrap rasa lan pikiran. Wong kang wis alus bêbudène, bab tatakrama batin kuwi wis ngrêti bangêt, yaiku: yèn ing donya iki ana pranatan kang adil bangêt. Mulane iya banjur ora gêlêm nindakake samubarang laku sing marakake ala tumrap awake dhewe utawa tumrap sapadhaning tumitah, awit wis ngrêti kanthi diantêpi ing pangrasa lan pikiran sing wêning, yèn kabèh panggawe kuwi mêsthi ana kadadeyane sing timbang utawa cocog karo panggawe mau. Utawa kabèh kadadeyan kuwi, ana jalaran utawa sababe. Upamane wiji timun, saupama ditandur, thukule iya dadi timun, wohe iya timun, ora kok banjur dadi năngka utawa jambu bol. Êndhog pitik, nèk nêtês, iya dadi kuthuk, ora dadi bangkong, mêngkono sapiturute. Dadi wis mangrêti, manawa [ma...]

--- 420 ---

[...nawa] panggawe bêcik, kadadeyane iya bêcik, mulya, bêgja. Kosokbaline, nèk panggawe ala, kadadeyane iya ala, nistha, sangsara.

Garèng : Ora mêsthi, Truk. Wong jamane saiki kiyi wis jênêng jaman edan. Ora lăngka bae, wong sing pancèn narima lan ngalahan, malah banjur kêpêksa kudu ngêlèng, nanging wong sing pêthenthengan, sing ambêg siya, kathik dièmbèl-èmbèli wêwatêkan jail mêthakil, jêbul malah muluk drajate nganti kaya: jêngge. Wong aku dhewe wis tau ngalami priyayi sing ala atine, drêngki, jail lan mêthakil, ewadene wusanane iya apangkat luhur têmênan. Anggonku kăndha: ala atine, drêngki lan sapiturute, lo, kuwi mangkene: nalikane pangkate isih cilik, gawene sok dhêmên ngintipi alane pandhuwurane, nèk wis kêcandhak banjur diongkrèk-ongkrèk...

Petruk : Wis, wis, kok banjur anjupuk tuladan sing ora bêcik mêngkono. Wis mêsthi kèh-kèhing uwong iya ana bae, sing dilulu dening Jiljalaha. Nanging apa iya ora bakal ana piwêlèh sing bakal disandhang ing têmbe burine, kiraku mêsthi ana. Dadi sing akèh-akèh, nèk kamulyane mau saka panggawe ala, iya mung dumunung ana ing awake dhewe bae, têgêse ora wêlas mênyang anak turune, sing ora wurung mêsthi bakal dadi karang abang. Wis, wis, rêmbugane padha disêtop samene bae dhisik, liya dina bae dibanjurake manèh.

Pirantos Mêsin

[Grafik]

Sanadyan kêkajêngan ingkang sampun ngumur têtaunan, ugi sagêd kabêdhol kapindhahakên dhatêng liyan panggenan malih. Kados gambar sisih punika, saking kêkiyataning pirantos mêsin, ing sajawining kitha Londhên, Inggris, têtiyang nuju tumindak ing damêl mindhah satunggiling kajêng agêng dhatêng sanès panggenan, badhe katanêm malih.

--- 421 ---

Raos Jawi

Dongèng Panglipur Manah

Wontên pasêmon Jawi ingkang mungêl: padha ditêguh cêkêlan waton. Lah kadospundi mênggahing pikajênganipun, sampun têmtu sakathahing tiyang pamanggihipun inggih beda-beda. Ananging sanajana pamanggih wau beda-beda, kados manawi dipun padosi kanthi nalar ingkang wêning, dangu-dangu sampun têmtu inggih sagêd nunggil raos. Kados upaminipun kathah kemawon, tiyang ingkang pados margining katêntrêmaning gêsangipun, dipun lampahi mawi lampah warni-warni, kados ta: tirakat, pati gêni, siyam lan sapanunggilanipun. Sadaya lampah wau mêsthinipun inggih sampun kanthi antêpipun piyambak-piyambak, ingkang sampun sumèlèh cocog kalihan kawontênan ingkang nama lêrês. Măngka ingkang nama lampah lêrês punika, sajatosipun inggih botên gampil, kados upami wontên tiyang sampun gadhah rumaos lêrês mênggahing lêlampahanipun, anamung lajêng wontên tiyang sanès ingkang anglêpatakên lampahipun wau, adhakan tiyang ingkang sampun ngakên lêrês wau lajêng santun pamanggih, gêla utawi lajêng bingung, kadospundi mênggah ingkang nama lêrêsipun.

Dados sadaya ingkang nama lêrês ing ngriki, saking pamanggih kula tiyang kêdah gadhah antêp kalih warni, inggih punika lêrês mênggahing umum, tuwin lêrês mênggahing khakipun piyambak, sukur tiyang sagêd anglampahi kalih-kalihipun. Upami: tiyang sawêg malampah-malampah, dumadakan lajêng sumêrêp lare cilaka, dhawah saking anggènipun mènèk, măngka ing wêkdal punika namung piyambakipun ingkang nyumêrêpi, lah tiyang wau lajêng wajib kêdah anulungi, dados kangge raos piyambak sampun ngakên lêrês mênggahing tindakipun, namung kangge tiyang sanès inggih mastani lêrês, dados tindakipun tiyang wau nama lêrês mrika-mriki.

Anamung wontên sawênèhing lêlampahan, ingkang tiyang sanès mastani kalinku[1] lampahipun, ananging ingkang anglampahi sampun ngakêni lêrêsipun, punika ingkang sok lajêng adamêl bingunging ingkang botên mangrêtos. Wontên kupiya dêdongengan kina makatên:

Ing jaman rumiyin wontên satunggiling lare miskin, sampun katilar pêjah bapak tuwin biyungipun, damêlipun namung angèn menda tilaraning tiyang sêpuhipun. Sabên-sabên angèn menda mêsthi sangu suling, kangge pirantos sênêng-sênêng wontên ing pangenan. Anggènipun anyuling sampun kulina sangêt, tur manawi nyuling anggadhahi daya ingkang sagêd andudud raos dhatêng ingkang sami mirêng, upaminipun sawêg anyuling lagu ingkang angêmu raos susah, lagu Mêgatruh saupami, punika ingkang mirêngakên ngantos gadhah raos sangêt nalăngsa, ngantos sami angruntuhakên luhipun. Kosokwangsulipun malih, manawi lare wau pinuju nyuling lagu ingkang ngêmu sênêng, punika ingkang mirêng inggih ngantos katarik sami gumujêng sênêng, dalah sipating kewan kemawon, kacriyos manawi mirêng panyulinging lare wau, inggih sami kayungyun. Anamung anèhipun lare wau,

--- 422 ---

kasagêdanipun nyênyuling namung kangge kasênênganipun piyambak kemawon, têgêsipun botên purun dipun tanggap ing têtiyang kathah, punapa malih mawi dipun sukani epahan, babarpisan botên purun anglampahi.

Kacriyos ing satunggiling dintên, lare miskin wau pinuju angèn wontên ing gêgisik, sapinggiring sagantên, nalika mendanipun sampun sami tuwuk, lajêng sami anjêrum wontên ing sangandhaping wit ingkang ngrêmbuyung, pun lare wau inggih lajêng ngaso linggih sèndhèn ing wit wau, sinambi anyuling ingkang lagunipun anganyut-anyut damêl tarênyuhing manah ingkang sami mirêng. Kocapa sakathahing bêbujêngan ing salêbêting sagantên, sarêng mirêng swantêning suling wau, lajêng sami arêbut dhucung nyakêt ing prênahing swantên wau, rubung sami mirêngakên, wasana sadaya lajêng sami anangis pating salênggruk, labêt saking sami kataman ing raos ingkang sangêt nalangsanipun. Ing ngriku kacriyos, patihing ratu buron sagantên wau ugi tumut aningali, lan ugi nangis botên karaos. Sarêng lare wau rampung panyulingipun, kyai patih lajêng dhawuh dhatêng lare wau, bilih sulingipun badhe katumbas, sapintên rêginipun badhe kabayar, anamung botên dipun sukakakên, dipun lintoni pangangge ingkang sae-sae, inggih botên angsal.

Kyai patih wau sasampunipun punika, lajêng sowan ing ngarsanipun ingkang jumênêng nata ing sagantên wau, inggih punika Sang Hyang Baruna, matur manawi wontên satunggaling lare angèn, kasagêdanipun anyuling anggumunakên sangêt, mugi wontêna karsa paring dhawuh, awit manawi kalajêng, sagêd risak sadaya kawula sakathahing ulam. Kyai patih wau matur, sadaya kawontênanipun nalika tumut aningali panyulinging lare wau, dipun andharakên punapa ingkang pinanggih.

Sang prabu nalika mirêng aturipun kyai patih wau, kapengin sangêt anêdhaki, lajêng tindak dipun irid kyai patih. Sadumuginipun ing panggenanipun lare ingkang nyuling wau, lêrês sawêg nyênyuling malih, lagunipun lagu sênêng sangêt, ngantos sang prabu wau têrus ambêksa anglètèr wontên ing ngriku. Sasampunipun rampung, sang prabu karênan sangêt, saha lajêng dhawuh, puruna lare wau andhèrèk sakêdhap dhumatêng kratonipun sang prabu, prêlu dipun dhawuhi nyuling wontên ing kadhaton. Dilalah lare wau gampil kemawon têrus purun andhèrèk, ambyur ing dhasaring sagantên, sakêdhap sampun santun paningal wontên ing salêbêting kadhaton ingkang asri sangêt, sarwa pating glêbyar cahyaning mas tuwin intên, sasampuning kêmpal sadaya para kawula, santana, putra miwah putri, lajêng wiwit dipun dhawuhi nyuling. Badhe kasambêtan.

Sukirman.

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 763 (t. R. Wirodikoro) panjênêngan lakar dèrèng dipun kintuni, awit wulan April sampun ambayar, nanging Mèi, Juni dèrèng.

Lêngganan nomêr 7311 (t. Saidin), Kajawèn nomêr 11/12 sampun têlas. Botên sagêd ngaturi.

Lêngganan nomêr 3144 (t. Tjokrodikdo), f 4.50 punika cêkap kangge sataun punika.

--- 423 ---

Wulang Sae

Murka Margining Tuna

[Dhandhanggula]

Purwèng gita sinawung artati | dêdongengan adhapur carita | nguni wontên sato gêdhe | kang ambêgnya adigung | gung aluhur ngêpak sasami | tan ngrasa kêna lena | liman aranipun | lumaksanèng wanawasa | dupi ngambah parumputan têngah margi | umèksi wontên sarpa ||

[Grafik]

Gajah kaêrèh ing damêl.

wêlang alit mudha tunèng budi | ngeca-eca sajak tan nglagewa | ngandêlkên adigunane | ngaringkêl jroning rumput | gya sinapa dening sang èsthi | hèh sarpa sumingkira | ywa ngalangi laku | sun idak nyawamu ilang | ponang sarpa wuwusira ngêngis-engis | hèh liman ywa gumampang ||

dumèh gung aluhur sira iki | ragèngwang ingusir salah karya | ngaringkêl ênggonku dhewe | kang nyimpang sira patut | lah apa tan kulak pawarti | ywan sarpa darbe wisa | panulaking satru | cacak sira ora murwat | wănda gagah birawa tur angajrihi | kasor dening manusa ||

ingapus krama sira kêkinthil | dhapur kiwa ora wicaksana | apa gunane talale | kanggo dolanan mungguh | datan kadya ragèngong iki | uripku amardika | sapa wani mring sun | mara ge sira katogna | sabudimu ingong saguh angêmbari | lah age angidaka ||

[Grafik]

Sawêr galak mawa wisa.

asru kurda liman ngidak wani | punang sarpa anyaut sukunya | liman rêbah angga cape | ngrubuhi sarpa lampus | dadya samyuh kadwi ngêmasi | watara catur dina | gantya kang winuwus | ana kidang alêledhang | colat-colot tan wêweka ngugung ati | ujub riya adigang ||

ngandêlakên lumpatira kêsit | kagyat dupi myat ana rêrupan | ngandhukur ngalang margine | gya

--- 424 ---

pinarpêkan jêbul | gajah lena anggănda bacin | kidang wêwah suranya | ngunggar hawanipun | lêlumpatan tanpa mêndha | nèng luhuring angga liman wira-wiri | têmah kadung lumpatnya ||

sukunira kajêblos maringis | nèng angganya dirada tan bisa | anguwalake sukune | ngrasa lamun kaduwung | solahira kang wus kawuri | pupus kanthi narima | tutug kadaripun | nahên ta ganti carita | kaki tani ngupaya wrêksèng wanadri | wus antuk sarêmbatan ||

dyan rinêmbat lumaksanèng margi | tan darana umyat ana kidang | gya cinêkêl sinambêlèh | pinikulan angguguk | latah-latah kadya wong baring | gumuyu tanpa rowang | ngunandikanipun | daradasih impèn ingwang | duk ing ratri reyang ngimpi gubrah najis | iki wahananira ||

timbuling kamurkan datan sisip | watara kaki tani wisata | antuk saonjotan nolèh | ngartika ika mau | ana gajah anggawa gadhing | didol larang rêganya | acangkelak wangsul | gadhing gajah kinakahan | tandangira sarosa ambubut gadhing | lêga rasaning dria ||

lumaksana ngrêmbat lawan nyangking | gadhing sinambi atêtayungan | Ambrêtasena sajak ko |[2] grêg mandhêg nulya mangu | ana maning kang dadi pikir | ah bodho raganingwang | isih ana kantun | gajah loro gadhingira | binalenan agahan gadhing kang siki | binêdhol tandya kêna ||

wêwalêsing murka anêkani | duk ambubut gadhing kang kadwinya | asuka sirna yitnane | gadhing mrawasèng wadhuk | usus jêbol nyarêngi takdir | kaki tani pralaya | babarane rampung | catur lampah têmahira | karya pati angugung hawaning ati | Darmana mintaksama ||

[Grafik]

Têlênging kitha Den Haag, dipun tingali saking gagana. Ing têngah-têngah wontên grejanipun agêng, St. Jakobskerk.

--- 425 ---

Konggrès Pasundhan ingkang Kaping Pitulas

Kala tanggal kaping 24 dumugi tanggal kaping 27 Marêt kapêngkêr, pakêmpalan Pasundhan kalampahan ngawontênakên konggrès, manggèn ing Gêdhong Nasional ing Gang Kênari, Batawi.

Mênggah lampah-lampahipun malêm Minggu tanggal 24-25 wanci jam satêngah wolu, kawontênakên pêpanggihan. Ing pêpanggihan ngriku kawontênakên panêmbrama ingkang dipun ucapakên dening para kênya, sinawung ing lêlagon nganyut-anyut. Kirang langkung jam sadasa bibaran.

[Grafik]

Gambar ing nginggil têngên, saking kiwa: Nyonyah E. Puradirêja, Nyonyah Ajijah Ahmad Atmaja, Nonah Aningsih Marahjani tuwin Nonah Rumsari. Ing ngandhap, salêbêting papan konggrès.

Ing tanggalipun 25 Marêt, ambikak konggrès umum, golongan Pasundhan Istri, inggih punika tumrap golongan wanita, dipun pangarsani dening Nyonyah Emah Puradirêja, nanging sarèhning nuju kapambêng, dipun wakili ing sanès.

Sêsorah ingkang dipun wêdharakên dening para wanita, têtunggulipun putri Rumsari, wêdharing sêsorahipun panjang, angèngingi dhatêng sadayanipun, ingkang wosipun pados margi kamajêngan.

[Grafik]

Para kênya ingkang sami manêmbrama.

Ing tanggal 26 parêpatan warga. Dene tanggalipun 27 parêpataning para kakung, ingkang mêdhar sabda Tuwan Tamrin, ngrêmbag ing bab Koloniaal financieele politiek. Tuwin sanès-sanèsipun.

--- 426 ---

Kawruh Sawatawis

Masjid Agêng ing Surakarta

(Sambêtipun Kajawèn nomêr 26)

[Mêgatruh]

ngrêmbat kyai wontên salêbêting tandhu | kabênteran wontên margi | dèn agêng apuranipun | kang têrus ing lair batin | kapala bau turnya lon ||

dhuh-dhuh Nyai Jamsari sayêktosipun | kula botên walang-ati | ngrêmbat kyai nitih tandhu | wit wau karsaning gusti | kang paring sandhang myang cadhong ||

malah-malah kula matur sèwu nuwun | aksamanta kula pundhi | pêparinge langkung agung | nrambahi saanak rabi | pangèstunta kula cadhong ||

murakabi dhatêng ing sadayanipun | saking gêng barkahe kyai | saksana kapala bau | anampèni kanang picis | kalihan umatur alon ||

dhuh kiyai kula sakănca sadarum | kalilana nyuwun amit | sowan sri manganti lapur | tan sanès kula kiyai | nyuwun barkah karahayon ||

Ki Jamsari alon pangandikanipun | inggih kula asung puji | muga-muga Hyang Maha Gung | karsa aparing basuki | tinêbihna ing pakewoh ||

wêling kula sampeyan ampun kalimput | katur prayagung bupati | ing salajêngipun konjuk | pada dalêm sri bupati | bau gladag sigra bodhol ||

ing samarga-marga lurah lawan bau | tansah ngraosi kiyai | sae panggalihanipun | tan ngeman mring donyanèki | satuhu wali kinaot ||

kawarnaa lampahe kapala bau | wus malbèng jro sri manganti | marêk prayagung tumênggung | kang caos ing sri manganti | kapala bau urnya[3] lon ||

purwa madya dumugi wusananipun | katur prayagung bupati | miwah angsal-angsalipun | katur tan wontên kang kari | mangkya sang wadana caos ||

angandika dhatêng kapalane bau | he lurah bau nagari | kapriye ta rekanipun | gonira padha lumaris | ing Dêmak iku rak adoh ||

dilakoni tan nganti sadina muput | lurah bau matur aris | dhuh-dhuh prayagung tumênggung | satuhu elok nglangkungi | karamate sampun dados ||

bidhal saking Jamsarèn watawisipun | satêngah sadasa enjing | mangetan alampahipun | Baturana nêkuk margi | ngalèr têrus lajêng anjog ||

parapatan ing Sangkrah lajêng anêkuk | amangilèn botên têbih | dumugi Gladhag anêkuk | ngidul ngalun-alun ngriki | mangira lan gapuranjog ||

nanging ugi gapura ing masjid Agung | nagri Surakarta ngriki | jam sawêlas kirang langkung | lajêng lumêbêt jro masjid | sarêng mlêbêt jlêg katonton ||

masjid Dêmak kathah tăndha yêktinipun | dene sujanma kang prapti | kănca Dêmak ambarubul | sami Jumngahan mring masjid | kyai mandhap alon-alon ||

sabibaring Jumngahan ing masjid wau | watawis satêngah kalih | kiyai kagolong kantun | sarêng mêdal saking masjid | nitih tandhu alon-alon ||

mijil saking gapura Dêmak masjid gung | lajêng jlêg salin pangèksi | inggih punika lun-alun | nagri Surakarta ngriki | lajêng lumampah lon-alon ||

sang wadana ngaturi nyai tumênggung | tan dangu wadana èstri | sri manganti sampun rawuh | nganthi

--- 427 ---

nyi lurah kêkalih | sang bupati matur alon ||

dhuh-dhuh nyai mênggung kula canthèl unjuk | ing pada dalêm sang aji | awit saking aturipun | Kiyai Bagus Jamsari | unjuk uning padèng katong ||

bilih wau kautus kangjêng sinuhun | Jumngahan mring Dêmak masjid | ing samangke sampun wangsul | ing lampah sami basuki | saking nugrahaning katong ||

lan ngunjukkên puniku sal-angsalipun | tanêman ing Dêmak masjid | Glagahwangi pace sukun | widara putih lan malih | parijatha kula borong ||

tan antara lurah bau nulya matur | amiwiti amêkasi | wusana nyai tumênggung | munjuk maring sri bupati | lir mas timbul tanpa pêdhot ||

Maskumambang

sri narendra wimbuh ascaryaning galih | alon angandika | he kaki Bagus Jamsari | sira trêsna maring ingwang ||

caritakna akarya lam-laming ati | he jaba wadana | dhawuhna mring sri manganti | bocah sun wadana jaba ||

andhawuhna marang kaki Ki Jamsari | ingkang salam ingwang | katampakna Ki Jamsari | sun bangêt suka tarima ||

sarta kaki Jamsari ingsun paringi | dhuwit akèhira | limang atus rupyah putih | lan ingsun mundhut barokah ||

lastaria ingsun jumênêng narpati | praja raharjaa | tumurun mring wuri-wuri | anêmua suka wirya ||

bau gladhag uga sun tarima kasih | sang wadana kênya | sandika aturirèki | gya lèngsèr sing ngarsèng nata ||

sampun prapta pasowanan sri manganti | rum manis wacana | dhuh kănca wadana kêmit | timbalan dalêm sang nata ||

jêngandika mataha gandhèk kêkalih | dinutèng sang nata | dhumatêng Kyai Jamsari | mangkya timbalaning nata ||

kang sapisan maringkên salaming aji | kaping kalihira | jêng sinuhun trima kasih | mring kyai rèhing dinuta ||

Jumungahan dhumatêng ing Dêmak masjid | ngunjuki sal-angsal | pace sukun glagahwangi | puspitaning parijatha ||

tuwin kapatipun kang widara putih | dhawuh katrinira | kyai pinaringan picis | gangsal atus rupyah pêthak ||

ping sakawan dhawuh dalêm sri bupati | amundhut barokah | pangèstu sarta pamuji | sugêng dalêm sri narendra ||

lastaria angrênggani tanah Jawi | ngantos trah-tumêrah | tuwin raharjaning nagri | widada karta raharja ||

mirah sandhang tanapi mirah kang bukti | pramèswara putra | tinêbihna tindak sarik | pra santana myang kawula ||

lastaria sumungkêm mring jêng sang aji | tan wontên sikara | saking barkahe kiyai | dera Jumngahan mring Dêmak ||

sang bupati sandika aturirèki | sang wadana kênya | gya wangsul malbèng jro puri | gantya wau sang wadana ||

animbali gandhèk kêkalih kang tampi | sami sanalika | gandhèk kalih wus mangarsi | sang wadana lon ngandika ||

dhuh-dhuh kănca mantri anggandhèk kêkalih | mangkya pakênira | kautus jêng sri bupati | andhawuhkên kang timbalan ||

ring Kiyai Bagus Jamsari ngulami | dhawuhing timbalan | ing gusti jêng sri bupati | kang sapisan paring salam ||

kaping kalih maringkên tarimah kasih | dènira dinuta | Jumngahan mring Dêmak masjid | sarta ngunjukkên sal-angsal ||

katigane kiyai dipun paringi | arta kathahira | gangsal atus rupyah putih | dhawuhing kaping sakawan ||

jêng sinuhun mundhut barokah pamuji | sugêng widadaa | jumênêng ing tanah Jawi | dumugi têrah-tumêrah || Badhe kasambêtan.

Pr. P.

--- 428 ---

NGOBROL ING DINTÊN SABTU

Bab pakêmpalanipun R.M. Notosuroto.

Ing sarèhne wontên kabar bilih R.M. Notosuroto, inggih punika satunggiling sarjana bangsa Jawi ingkang sampun kacêluk mênggah ing kalangkunganipun, samangke sampun bidhal saking nagari Walandi angajawi, amila ing dintên punika kula badhe ngobrol sakêdhik ing kawontênanipun pakêmpalan ingkang dipun pandhegani dening R.M. Notosuroto kasêbut nginggil, saha ingkang dipun wastani: N.I.V. Nanging punika namung nami obrolan, dados inggih botên kenging dipun ugêmi. Nanging sadèrèngipun kula anglairakên obrolan kula ing bab wau, dados ingriki prêlu nyariyosakên rumiyin mênggahing wontênipun pakêmpalan-pakêmpalan politiek ing tanah Indonesia ngriki.

Para maos têmtunipun sami nguningani bilih ing tanah Jawi ngriki samangke sampun kathah pakêmpalan-pakêmpalan politiek, ingkang beda-beda ancasipun. Wontên pakêmpalan ingkang anggadhahi ancas: noninggih punika botên purun nyambut damêl sêsarêngan kalihan nagari, nanging ugi wontên ingkang anggadhahi ancas: co(operation), têgêsipun: purun nyambut damêl sêsarêngan kalihan nagari. Kajawi ugi wontên pakêmpalan ingkang adhêdhasar agami, kabangsan lan sasaminipun. Ingriku cêtha bilih ancas tuwin dhêdhasaripun pakêmpalan-pakêmpalan wau sami beda-beda, ewasamantên kula pitados tuwin yakin, bilih sêdya tuwin gêgayuhanipun mêsthi sami lan utami sangêt. Tiyang ingkang pancèn suci manahipun lan luhur bêbudènipun, sanadyan ngrumaosi ing têmbe badhe angsal kapitunan, manawi gêgayuhanipun pakêmpalan-pakêmpalan wau tumuntên sagêd kacêpêng, nanging mêsthi angalêmbana dhatêng pambudidayaning pakêmpalan-pakêmpalan kasêbut nginggil. Inggih ngêmungakên tiyang ingkang drêngki, jail lan muthakil, ingkang purun nyeda lan nacad dhatang[4] sêdyanipun têtiyang ingkang angajêngi dhatêng kamardikan tuwin kaluhuraning bangsanipun piyambak.

Samangke amangsuli ngrêmbag pakêmpalan N(ederlandsch) I(ndonesisch) V(erbond), ingkang dipun pangarsani dening R.M. Notosuroto wau. Tumrap pakêmpalan punika kula ugi pitados, bilih sêdya tuwin gêgayuhanipun inggih mêsthi sae sangêt. Emanipun dene ingriku kalêbêtan ancas, ingkang têmtunipun inggih sampun mathuk, nanging kula kuwatos, bilih kathah tiyang ingkang lajêng kalintu panampinipun, inggih punika ancas ingkang dipun wastani: Aristo-democratie. Mênggah têgêsipun têmbung punika, kados angèl sangêt manawi kajawèkna ingkang sagêd mathis saèstu. Dene ingkang ragi ngèmpêri sakêdhik mbokmanawi kemawon: naluri kina mawi nganggèkakên suwaraning kawula.

Mênggah wêjanganipun R.M. Notosuroto ing bab aristo-democratie, ingkang kapacak wontên ing kalawarti Udaya wulan Januari 1930 No. 80, cêkak aos kirang langkung makatên:

Ing papan-papan ingkang dipun kengingakên mranata lan marentah piyambak, wêwênang kêkalih wau dening ra'yat kapasrahakên dhatêng tiyang ingkang pêng-pêngan, pilihanipun ra'yat. Inggih tiyang ingkang pêng-pêngan wau ingkang lajêng tinanggênah angawontênakên tuwin anindakakên pranatan, tanggêl jawab manawi wontên pitakenan sarta ingkang botên badhe dipun kèndêli utawi dipun lèrèhi saugêr tumindaking kuwajibanipun anyêkapi.

Makatên mênggah wêjanganipun R.M. Notosuroto ing bab pikajênganipun ingkang dipun sêbut: aristo-democratie wau. Ingkang makatên punika pancèn inggih lêrês sangêt. Sampun têmtu bilih ingkang dipun wajibakên ngêmbat praja punika kêdah têtiyang ingkang pêng-pêngan. Dene ingkang dipun wastani pêng-pêngan punika botên ngêmungakên ing bab kawruh tuwin kasagêdanipun kemawon, nanging ugi ing bab: kasucianing panggalih, kaluhuraning bêbudèn lan sasaminipun. Makatên mênggah pamanggih kula tumraping têtiyang ingkang dipun sêbut pêng-pêngan punika. Bab asal utawi botênipun punika kula anggêp angka kalih. Awit tumraping jaman samangke punika botên kirang-kirang tiyang ingkang asal alit nanging kapintêranipun anyêkapi, budinipun luhur, manahipun suci, lan sasaminipun. Kosokwangsulipun: inggih botên kirang-kirang têtiyang ingkang asal luhur sayêktos, nanging bodho, nistha lan botên suci bêbudènipun. Amila mênggahing pamanggihipun R.M. Notosuroto, bilih ingkang nyêpêng pusaraning praja kêdah têtiyang ingkang pêng-pêngan punika cêkak aos sabên tiyang inggih mêsthi angrujuki.

Samangke kados prêlu ngandharakên rumiyin mênggah ingkang dipun wastani dening R.M. Notosuroto têtiyang ingkang pêng-pêngan. Miturut katêranganipun ingkang ugi kapacak wontên ing "Udaya" kasêbut nginggil kirang langkung makatên:

Mênggah ingkang kula kajêngakên pêng-pêngan", punika angèl sangêt anggèn kula badhe nêrangakên. Tumrappn ingkang kula kajêngakên, kados botên prêlu kula têrangakên kanthi wawasan ingkang jêmbar. Dene manawi badhe katêrangakên kalayan wawasan ingkang gampil-gampilan, pikajênganipun "pêng-pêngan" wau inggih punika bangsanipun têtiyang

--- 429 ---

ingkang anggadhahi kalangkungan kathah piyambak ing bab mranata praja. Kasagêdan bab amranata praja punika kawontênanipun botên beda kalihan kasagêdan ing bab nindakakên salah satunggiling padamêlan sanèsipun. Kalih-kalihipun ingkang maris utawi nglaluri ingkang kathah ingkang namung anak putunipun ingkang gadhah piyambak. Awit saking punika botên langka manawi ingkang anglaluri kaprajuritan punika inggih namung naluring[5] prajurit. Makatên ugi kasudagaran, ingkang anglaluri inggih namung anak putuning sudagar. Ingkang makatên punika ugi kenging dipun êcakakên dhatêng para narapraja, sasagêd-sagêd ingkang kêdah anak turuning narapraja. Tumrap tanah Indonesia ngriki inggih punika darahing para bupati, dados inggih darahing para nata. Ingkang makatên punika ra'yat piyambak sampun angrumaosi, amila ing kinanipun manawi wontên darah bupati jumênêng dados pangagêng, ing wusana lajêng tindak siya tuwin sawênang-wênang dhatêng bawahipun, punika têtiyangipun inggih ngêmungakên narimah kemawon. Awit pamanggihipun: Kasusahan sing ngênani aku kabèh iki dudu sawijining tandha yêkti, yèn darah kang nurunake priyayi kiyi ora duwe kaluwihan ing bab mranata praja. Saupama aku kabèh anduwènana wêwênang mangkono, iya kêpenging bangêt supaya priyayi iki dilèrèni saka pangkate, ewasamono timbangane sêmang-sêmang, sing wajib diangkata dadi panggêdhe iya kudu priyayi darahe kono."

Sadaya andharan kasêbut inginggil punika manawi anggènipun manggalih namung sakêclapan, têgêsipun botên dipun wigatosakên saèstu, kados kathah cocogipun, sabab tumrap putraning priyantun pangrèh praja, saupami dados pangrèh praja têmtu langkung mênang sabarang-barangipun tinimbang kalihan priyantun pangrèh praja putraning priyantun golongan sanèsipun, makatên kosokwangsulipun, putraning militèr têmtu langkung sae dados militèr tinimbang kalihan dados sudagar, jalaran putraning para priyantun pangrèh praja upaminipun, punika wiwit alit mila sampun tansah nyumêrêpi tindak tuwin lampah-lampahing pangrèh praja. Dados cêthanipun, upami ingkang dados pangrèh praja punika putranipun priyantun pangrèh praja, têmtu langkung utami lan langkung sampurna tinimbang kalihan putraning priyayi sanès golongan. Makatên sapiturutipun.

Nanging manawi kamanah ingkang langkung panjang, bab punika mêksa lajêng nuwuhakên sumêlang utawi tidha-tidhaning manah anggènipun badhe nêtêpakên, awit kula lajêng kèngêtan wasitaning para sêpuh makatên: Kuna dudu saiki, saiki dudu kuna. Gathukipun kalihan jaman ingkang sami dipun lampahi punika, lêrês kala samantên mila makatên kawontênanipun. Nanging tumrap jaman samangke sampun kathah ewahipun. Kala samantên ingkang sagêd nyakolahakên kapriyantunan namung para priyantun. Dados ingkang sanès anaking priyantun nama botên kaduman papan. Lah sarêng samangke kenging katêmbungakên: sintên ingkang gadhah arta (sagêd ngragadi anak) sami kemawon, têgêsipun ugi sagêd malêbêt dhatêng pamulangan punapa kemawon ingkang kinajêngakên, arta ingkang pamardi tuwin panggulawênthahipun sami kemawon. Dados bilih bab punika mawi dipun watêsi, mangke gèk lajêng nuwuhakên kirang narimahipun ingkang sami kataman, harak dados damêl saèstu. Dados damêl kajêng kula: sagêd ambatalakên karsanipun sang sarjana R.M. Notosuroto.

Cêkakipun sarèhning ing donya punika kêdah sontan-santun kawontênan, kados ingkang langkung prayogi inggih kêdah manut kajênging jaman murih botên anuwuhakên gêndra. Ingkang langkung wigatos tumrap jaman samangke kula sadaya kêdah manunggilakên raos kabangsan lan nyatunggalakên panggayuh, ingkang jogipun dhatêng kaluhuran tuwin kamardikan, kados pangajapanipun pun PÊNTHUL.

--- 430 ---

KABAR WARNI-WARNI

PÊTHIKAN SAKING SÊRAT-SÊRAT KABAR SANÈS.

TANAH NGRIKI.

Mitulungi tiyang angguran. Commissie K.P.B.P.I. ing Surabaya badhe niti priksa kawontênanipun golongan bêrah èstri tiyang siti ing kitha Surabaya sawêwêngkonipun. Pangajêng-ajênging commissie, mugi ing sanès-sanès panggenan wontêna ingkang kaparêng nindakakên makatên.

Tindak panitipriksa kados makatên punika, ing pangintên agêng sangêt pigunanipun, awit manawi botên wontên osik saking bêbadan kados makatên, langka wontêning èwêd pakèwêd ingkang sagêd katingal saking têtiyangipun.

Tentoonstlelling lurik ing Bêtawi. Benjing tanggal 14 dumugi 17 Mei nyarêngi congres P.I. ing Gedong Permupakatan Indonesia ing Bêtawi dipun wontênakên tentoonstlelling barang-barang tênunan tuwin barang-barang asli dêdamêlanipun tiyang siti ing satanah ngriki. Mênggah wosipun badhe ngajêngakên barang dêdamêlanipun tiyang siti ingkang mèh pêjah jalaran kadhêsêg pangêsoking barang damêlan pabbrik ngamanca.

Tentoonstlelling punika pancèn wigatos sangêt, wajib dipun sumêrêpi ngakathah, saha tumrap ingkang sami badhe migatosakên kêdah nyumêrêpi pundi ingkang dipun wastani barang sae, migunani tuwin sapanunggilanipun, sampun namung anut grubyug kemawon.

Kabêsmèn agêng-agêngan. Ing Bagan Asahan, Tanjung Balai wontên griya kabêsmi cacah 83 wuwung, kapitunan f 200.000. Griya samantên wau ingkang malêbêt assurantie namung 9, katanggêlakên f 16.500.

E, sawêg mangsa kados makatên têka wontên-wontên kemawon.

Sêsambatipun golongan Marine. Kawartosakên, para bestuuring pakêmpalan golongan Marine ngaturakên rêkès lumantar telegram dhatêng commandant wadya lautan, nyuwun supados balanjaning punggawa Marine sampun kasuda malih.

Inggih sintên tiyangipun ingkang botên sambat dening dipun suda pulukipun. Dene kaparêng lan botênipun, punika walahualam, nanging prêlu ngawontênakên sêsambat.

Tuwan Marco tilar donya. Wontên pawartos saking Digul, bilih Tuwan Marco tilar donya. Tuwan Marco punika tumrapipun wontên ing jaman ebah-ebahan ugi kagolong katingal.

Miturut katrangan, Tuwan Marco wau tilaripun jalaran nandhang sakit t.b.c. Dados mênggah caraning prajurit, Tuwan Marco punika prajurit ngantêpi tiwas wontên ing palagan.

Jampi anèm. Kawartosakên, Dr. Gruneck ing Sukabumi sagêd manggihakên usada sarana nyuntik, ingkang dayanipun sagêd ngênèmakên tiyang, dene rekadaya wau kacobèkakên dhatêng kewan ingkang sampun sêpuh, menda ingkang caraning tiyang sampun kaki-kaki, lajêng dados tumambirang. Pamanggih wau mêntas kagiyarakên sarana sêsorah.

Pamanggih kados makatên punika pancèn menginakên, ewadene ugi botên tilar kalamangsa, awit jaman ingkang nuju kados makatên punika, kados-kados tiyang botên patos prêlu badhe anèm malih, pigunanipun mindhak namung badhe nyêrokakên tangis.

Yasa pasarean enggal. Kawartosakên, tilas karaton Mataram ing dhusun Dalêm Kotagêdhe, tilas kêdhaton Kasenapatèn badhe dipun bangun dados pasareanipun para luhur Jawi, dipun sadhiyani wragad f 10.000.-.

Ada-ada punika manawi kasêmbadan ugi atêgês amrèbèli têdha dhatêng kawula alit, awit panggêsangan ing mangsa punika tumraping tiyang alit namung sagêd sarana sade bau.

[Grafik]

Tuwan Charlie Chaplin angajawi. Kapal K.P.M. Van Lansberge, kala tanggal 30 Maart kapêngkêr labuh ing Tanjungpriok ambêkta Tuwan Charlie Chaplin, badhut ingkang misuwur ing jagad. Mênggah sêdyanipun anggèning Tuwan Charlie Chaplin mriki punika dèrèng kasumêrêpan. Dumuginipun ing Tanjungpriok lajêng dipun damêl film dening Tuwan Henk Alsem. Sontênipun sampun dipun mainakên. Salajêngipun Tuwan Chaplin lajêng dhatêng Bali, ing têmbenipun wangsul dhatêng Bêtawi malih, dene salajêngipun dhatêng Singapura.

Tumrap tanah kilenan, ingatasipun badhut têka gadhah drajad samantên, cobi manawi tanah ngriki, tangèh sagêda manggih pangaji-aji.

Kabudidayan karèt badhe tutup. Kabudidayan karèt ing tanah wetan laladan Bondowoso badhe wontên ingkang tutup pitung panggenan. Nanging ugi wontên ingkang lajêng malik tanêman sanès.

Sintên ingkang ngintên manawi kabudidayan ing tanah ngriki lajêng sami tutup makatên. Manawi ngèngêti kawontênan ingkang kados makatên punika, pancèn inggih adamêl nggêgêsing manah sayêktos.

Budidayaning Vaderlandsche Club. Pangrèhing V.C. gadhah panyuwun dhatêng Sri Maha Raja Putri, kaparênga ngintunakên gambar dhatêng tanah ngriki, prêlu badhe kangge madosakên arta para angguran.

Manawi bab punika kasêmbadan tuwin manggih wohipun, pantês-pantêsipun para angguran Sutapratela inggih angsal ujuran.

Bab padagangan tèh. Kawartosakên, pakêmpalan kabudidayan tèh ing tanah ngriki kintun sêrat dhêtang nagari Walandi, mratelakakên ing bab kapitunanipun kabudidayan tèh, kintên-kintên badhe tumuntên kathah kabudidayan tèh ingkang katutup. Pakêmpalan gadhah panyuwun, lêbêting tèh dhatêng nagari Walandi supados botên kakengingakên beya. Kajawi punika nyuwun sudaning wragad pangintun.

Ingatasipun kabudidayan gadhah sêsambat kados makatên, dados botên langka manawi têtiyangipun alit ugi sêsambat ngaru-ara. Kados makatên dayaning jaman malèsèt.

--- 431 ---

Abên mlajêng. Ing Bêtawi mêntas kawontênakên abên mlajêng golongan militèr, têbihipun 10 km., dipun jênêngi ing para pangagêng. Jendral Hukswema de Groot ugi anjênêngi. Ingkang mênang (No. 1) Tuwan Kasêwur, danguning mlajêng kapetang 38 mênit 17 2/5 sekon.

Samantên ajênging ulah raga, ngantos dipun jênêngi ing jendral punapa.

Tanêman karèt dipun santuni tanêman kopi. Wontên pawartos, kabudidayan karèt wontên ing Wonokoyo, sukuning rêdi Sêmèru anêgori tanêmanipun karèt, dipun santuni tanêman kopi. Makatên ugi kabudidayan karèt ing Sumbêr Têlogo ugi badhe nindakakên makatên.

Ngèngêti tindak ingkang kados makatên punika, kados-kados kabudidayan langkung cêtha wawasanipun, ngintên manawi padagangan karèt badhe saya amblês. Nanging ugi dèrèng kenging kakintên makatên, awit sadaya wau sawêg nama rekadaya.

Dipun Biyantokakên dhatêng Mansyurie. Wontên dhawuh Tuwan A. D. A. de Kat Angelino amdtenaar babagan prakawis bangsa Tionghoa kabantokakên dhatêng Tiongkok lèr ambiyantu padamêlan Volkenbondcommissie ing bab prakawis ing Mansyurie.

Pakaryan punika têmtunipun pinanggih gawat, awit nuju mangsa kados makatên.

Hoofredacteur dipun cêpêng. Sawènèhing hoofredacteur kalawarti Tionghoa Yong-sia-Weekly ing Surabaya dipun cêpêng dening ingkang wajib, jalaran ngêwrat karangan ingkang anggêgirisi bangsa Jêpan. Kajawi punika pangrèh praja ugi sampun angèngêtakên dhatêng jurnalis bangsa Tionghoa kêkalih, sampun gadhah tindak makatên.

Samantên gawatipun damêl karangan wontên ing sêrat kabar.

Têtanèn ing Carenang. Miturut papriksan, tanêman pantun ing Carenang, Bantên, cacah 700 bau sadaya botên ngukup.

Rumiyin ing ngriku sampun dipun wartosakên kêkirangan têdha, ing sapunika wontên pawartos kados makatên. O, mugi samia angsal pitulungan kemawon.

Ing bab para onderopsir kalihan bab balanja. Pakêmpalan momoran golongan militèr ing Bandung, Cimahi tuwin Batujajar sami gadhah usul dhatêng hoofdbestuur, supados ngaturi uninga dhatêng Ministers jajahan, Tweede Kamer, Guprênur Jendral tuwin Raad Kawula, ing bab anggèning kawratan ing sasampuning balanjanipun kasuda 10%.

Punika pêpindhanipun wajibing anak nangis dhatêng bapa.

Mayor Tionghoa ing Ngayogya dhawah ing kamlaratan. Kawartosakên Mayor Yap Hong Sing ing Ngayogya, ingkang sampun tilar donya, atilar sambutan dhatêng Escomto f 415.000.- Jav. Bank f 140.000.- dhatêng tiyang ing Tempel f 40.000.-tuwin dhatêng kulawarga f. 100.000.-. Bab punika lajêng katêtêpakên dhawah ing kamlaratan dening Weeskamer, barang-barang têtilaranipun dipun lelangakên.

Dados, mênggahing tiyang sugih, dèrèng têmtu sêpên ing sambutan, tandha saksinipun inggih tuwan mayor wau.

Arta ing Aangeteekend ical. Kantor post ing Bêtawi martosakên, wontên sêrat aangeteekend isi arta ical. Arta ingkang ical wau 1 arta kêrtas f 40.- nomêr D.K. 00500 P; 1 lêmbêr[6] rêgi f 25.- nomêr P.F. 05356; 2 lêmbar rêgi f 10.- (nyadasa nomêr K.Z. 02485 lan H. S. 02242; 2 lêmbêr rêgi f 5.-(nggangsal rupiyah) nomêr A. G. 09998 lan K.B. 00948; 1 lêmbêr rêgi f 1.- nomêr 137053.

Para ingkang tampi arta krêtas, prayogi ingkang satiti manawi mrangguli arta kados makatên, lajêng lapura dhatêng pulisi.

Bupati Pasuruan. Mas Kartohadiprojo ugi nama Mas Bawadiman patih kabupatèn Sidoarjo, kawisudha jumênêng bupati ing Pasuruan kanthi angsal sêsêbutan Radèn tuwin Tumênggung, saha salajêngipun ngagêm sêsêbutan Radèn Tumênggung Kartohadiprojo ugi Radèn Tumênggung Bawadiman.

Wèh, lajêng sintên sapunika ingkang badhe gumantos patih. Inggih pundi ingkang mandi donganipun kemawon.

Bêndungan ambrol. Kawartosakên, bêndungan-bêndungan ing Citarum sacêlakipun Krawang tuwin Cikarang sami ambrol jalaran saking dêrêsing Jawah. Bêndungan Cikarang ambrol 80 m. toyanipun ngêlêbi sabin sawatawis bau.

Rahayu dene botên damêl kapitunan kathah. Dene bab karisakaning bêndungan, sagêd ugi malih dados lantaraning têtiyang angguran sagêd angsal padamêlan.

ASIA.

Wadya Tiongkok. Wadya Tiongkok ing Syanghai, Honan tuwin Heupeh cacah 20.000 sampun sadhiya. Kawontênan ing Tiongkok sampun kasantosakakên. Wadya kalih golongan saking Szechwan sampun bidhal dhatêng Hangkuw, têtindhihipun Chat Ting Kai. Senapatining paprangan Chai Ting Kai mratelakaên, bilih Jêpan botên ngundurakên wadya, badhe dipun têmpuh.

Pangancamipun Jêpan. Jendral Shirakawa mratelakakên, manawi Tiongkok botên anampèni usulipun Jêpan, lajêng badhe nyuwun palilah nêmpuhakên militèr.

EUROPA.

[Grafik]

Tuan Mac Donald gêrah tingal. Para maos têmtunipun botên kêkilapan dhatêng kawontênanipun Tuwan Mac Donald, premier ing praja Inggris. Panjênênganipun ing wêkdal punika nuju gêrah tingal. Ing nginggil punika gambar nalika panjênênganipun tuwan wau wangsul saking mêntas dipun bêlèk tingalipun.

--- 432 ---

Wêwaosan

Kêlêm ing Katrêsnan

5.

Ngantos dangu Nonah Dhorah sawêg miwiti wicantên malih: Pak, apa mungguh pakewuhe salakirabi tumrap wong kulonan karo wong wetanan.

Wangsulaning tiyang sêpuhipun: Salakirabi momoran iku satêmêne pakewuhe akèh, kang tuwuhe ora liya saka watak dahwèn. Awit sabên uwong iku duwe watak, kang diarani watak gumêdhe ingatasing rasa kabangsan. Ing sabên uwong padha kadunungan rasa ngluputake mênyang bangsane dhewe kang salakirabi karo liyan băngsa, sanadyan ta wong mau anggone jêjodhoan rukun. Nanging manawa wong kang dianggêp luput mau santosa atine, sawarnaning ucap ala mau bakal cabar kabèh. Ing bab iku kowe bisa nêksèni saka lêlakone mamahmu lan aku. Sanak sadulure padha ora lila anggone mamahmu jêjodhoan karo aku, mangkono uga tumrape bangsaku, iya ora ana bedane. Nanging aku lan mamahmu, padha kêncêng ing ati, ora mraduli mênyang gunême wong akèh mau. Dadi panyeda lan pangala-alane ora ngongkrèh-ongkrah[7] katêntrêmaning atiku. Nanging arang wong kang bisa nglakoni kaya mangkono, gèr.

Ing bab kalakone bapak lan mamah, kuwi beda, awit bapak wong kulonan, mamah wong wetanan, dene kang tak karêpake kosokbaline, kapriye mungguh tinêmune wong jêjodhoan kang lanang wong wetanan, wadone wong kulonan.

Bab iku gênah ana bedane: Dhorah, malah bedane bangêt. Dene sababe ora liya mung jalaran saka kêtuwuhan rasa ngunggul-unggulake kabangsan. Wong kulonan anggone têka mrene asangu kawruh lan sangu pangrasa yèn binandara ing wong tanah kene. Ing nalikane têka mrene ora anggawa nyonyah kang tunggal băngsa, mula ora ngrumasani asor yèn anjukuk nyai wong ing kene. Ing samăngsa nyai mau wis anak-anak, tumrap pamawase wong kulonan, angarani yèn wong mau duwe labêt bêcik, saka ing bab anggone andandani utawa ambêcikake turune wong ing kene. Nanging beda bangêt tumrap wawasane wong kulonan ingatase wong wadon kulonan kèng[8] laki karo wong kene, saya manèh yèn nganti anak-anak. Yèn ana lêlakon mangkono, wong wadon mau banjur diarani ngasorake darajating bangsane, lan diarani wong kang anjarag ngêmohi mênyang bangsane dhewe. Ing undhang-undhang mratelakake, wong kang mangkono mau diwêtokake saka anggone duwe hak băngsa Eropah. Măngka yèn kopikir, tinêmune beda bangêt karo kaanane wong bumi kang anjaluk dipadhakake karo băngsa Eropah, kuwi yèn wis kalakon dipadhakake, ora bakal bisa bali dadi wong bumi manèh, awit ora ana undhang-undhang kang mratelakake owahing hake băngsa Eropah. Nanging yèn wong wadon băngsa Eropah, kang laki karo wong bumi, ing sajrone winêngku ing guru lakine, ilang hake dadi wong Eropah. Saya asor manèh tumrap pasrawungane karo bangsane dhewe. Kaya ta saupama nyonyah mau nganti duwe anak, iku dianggêp nyuda drajating băngsa Eropah. Kapriye Dhorah, bedaning cara salakirabi kaya mangkono mau apa ora andadèkake karasaning atimu.

O, atiku krasa bangêt: pak. Nanging saupama aku, nanging upama bage lo pak, pinasthi jodho karo wong bumi, aku iya arêp anglakoni kaya tindake bapak lan mamah. Aku ora mraduli mênyang panimbang utawa pangrasaning liyan, mung arêp mungkul angrasakake urip sênêng lan rukun karo bojo. Lan saupama aku nganti kalakon jêjodhoan karo wong bumi têmênan, tumrap panêmune bapak kapriye, apa kira-kira bapak nayogyani.

Tuwan Be mirêng ucap makatên punika sakalangkung kagèt, lajêng nyèlèhakên sêrat kabar ingkang dipun waos wau wontên ing pupu, kalihan mandêng anakipun kados anêniti, wusana lajêng wicantên: Pitakonmu iku mung upama, apa pancèn mêngku karêp.

Nonah Dhorah sarêng sumêrêp solahing bapakipun makatên wau, sanalika inggih anggragap, lajêng mangsuli sêmu gugup: Aku mung takon bae, pak. Apa kirane bapak anglilani, saupama aku mrangguli lêlakon kang kaya mangkono.

Tuwan Be ngantos dhêlêg-dhêlêg sapandurat, kados mêmikir anggèning badhe mangsuli, lajêng anggledhag wontên ing kursi malês, ngisèni sata ing pipanipun, saha sasampunipun dipun sumêt tuwin dipun akêp sawatawis akêpan, lajêng wicantên: O, kowe iku isih bocah: Dhorah, durung wayahe ngrungu gunêm kang kaya mangkono. Gunêmku rungokna kang cêtha, cathêtên ana ing atimu, awit pitutur kang arêp tak kandhakake iki kabèh mung atêgês bêcik tumrape kowe. Dhorah, kowe sumurupa, aku iki turune băngsa luhur ing tanah Prancis, sanadyan kulawargaku mau padha wong gêdhe, nanging aku tinitah mlarat. Sabanjure aku numpal kèli têkan tanah kene, kang jalarane saka pasulayan rêmbug karo kulawarga, dene bab wêwatêkanku beda bangêt karo para kulawarga. (Badhe kasambêtan)

--- 49 ---

Nomêr 13, Taun III.

Taman Bocah

Lampiran Kajawèn, kawêdalakên sabên Sabtu.

Sulapan

(Maca sarana ladhêping driji)

Ing Kajawèn ăngka 89 taun 1931 bagean Taman Bocah nomêr 57 mas Sutiyana ing Sragèn wis nêrangake sulapan, maca sarana landhêping driji. Sing wis ditêrangake mau bênêr, nanging rada ana bedane sathithik karo sing wis dak sumurupi. Sarèhning prêlu disumurupi kănca-kănca akèh mula dak têrangake supaya muwuhi sêsurupan sathithik. Dene sulapan sing dak sumurupi mau mangkene.

Tukang sulap mau mènèhi dluwang sacuwil lan potêlot, kira-kira wong limalas, padha dikon nulisi sakarêpe, sarta yèn wis, supaya digulung. Sawise mangkono banjur dijaluki kabèh, nuli didokokake ing blèg uawa ing topi dikopyok. Nanging sadurunge tulisan mau dijaluki, tukang sulap mêsthi ethok-ethok mlaku-mlaku ngiras nonton (nglirik) wong-wong sing padha nulis mau. Utawa nalikane nata tulisan mau ana sangarêping krobongan, nonton salah sijining tulisan, nanging iya kudu prigêl, olèhe nonton kudu sarana rikatan, lan ngiras pantês ethok-ethok nata gulungan mau dadi ora kêtara.

Upamane tulisan sing disumurupi mau unine mangkene: slamêt main. Tukang sulap banjur anjupuk gulungan tulisan sing dikopyok mau si[9] dicêmplungake ana kanthong dluwang sarta ditalèni ji,[10] ing pucuk, nanging unine tulisan mau durung mêsthi yèn muni: slamêt main têmênan, amarga panjupuke mung sacandhake. Tukang sulap mau banjur nulis nganggo kapur ana sabak muni: slamêt main. Sawise mangkono sisihe sabak sing ora ana tulisane mau dituduhake wong-wong sing padha nonton saka kadohan. Sabak banjur dipasang ana sadhuwure meja diketokake sing ora ana tulisane, patrape ngadêg sarana diganjêl utawa disèndhèkake barang sing kêna kanggo ngêdêgake sabak mau.

Kanthongan daluwang sing ditalèni mau digujêngi wong siji kancane tukang sulap, dipênêrake sadhuwure sabak. Tukang sulap banjur anjupuk pistulan, dluwang sing digujêngi mau banjur dipistul, dhor, nalikane pistul muni dhor, wis mêsthi sing padha nonton kagèt, utawa mêrêm sadhela, sarta

--- 50 ---

panggonan sabak mau katon pêdhut, jalaran saka kêluking pistul mau. Tukang sulap trampil banjur ngingêr tulisan mau diketokake. (Sabake diwalik) dadi sawise kêluk ilang ing sabak ketok tulisane: slamêt main.

Wis mêsthi sing padha nonton gumun bangêt, dikira tulisan sing ana jêro kanthongan dêluwang sing dipistul mau bisa ngalih mrono, saya tumraping wong sing nulis muni: slamêt main mau mêsthi ngandêl bangêt.

Sucitra - Banyudana.

Bocah kang Sênêng Gêthingan

(Aja nyêrikake atining liyan)

Sambungane Kajawèn nomêr 23

Tarmidi: Pancèn inggih, namanipun Kaija, piyambakipun tansah angêndêl-êndêlakên kasugihaning bapakipun. Dene mêngsahipun anakipun Pak Mêrta, nama Karmun punika. Tarmidi nuli kăndha wiwit budhal nganti têkan ing ngomah. Ora muwuhi lan ora ngurangi.

Bapake wêruh bêciking bêbudène anake bangêt ing bungahe, nanging ora dikatonake, mundhak marahi nganyih-anyih bae. Calathune: wis ta nuli mangana, kowe rak ngêlih.

Tarmidi: Inggih.

Bocah-bocah iya padha ngandhakake lêlakone apa manèh bêcike Tarmidi, nanging ora prêlu dirêmbug, mundhak ngêbêg-êbêgi panggonan. Mung Si Kaija kang rada lucu. Wus dadi watake Kaija iku sanajan wis tau sêkolah, nanging karo wong tuwane ora gêlêm basa, cêlathune: Pak, aku sêkolahna manèh.

Wangsulane bapake sêmu gumun: Êlo, ambanyol apa piye kowe iku.

Kaija: Tênan, pak, aku lêbokna manèh.

Bapake: Ora, sing ngakon sapa, sabêne kok anjaluk mêtu.

Kaija: Sing ngakon ora ana, mung karêpku dhewe. Awit aku lagi ngrêti manawa wong bodho iku kalah karo wong pintêr. Kaija nuli kăndha nalika kêrêngan.

Bapake: Iya, iya, tak lêbokake manèh, nanging saiki rak isih libur, ta, besuk bae yèn wis lumêbu.

Saiki sêkolahan wiwit lumêbu. Dene Kaija iya ditămpa, amor kancane lawas yaiku ing klas III, sanadyan saiki ora bisa nyandhak wulangane, nanging Kaija saguh sinau sing mêmpêng supaya bisa nututi. Ora nganti rong sasi Kaija wis bisa ambarêngi kancane.

Pinuju Minggu Tarmidi calathu: Anu, kănca wiwit biyèn kae tumêka saiki dhuwite dhêndhan wis olèh akèh. Muni mangkono iku karo nuduhake bumbung celengan.

Kaija: Wis ana pira saiki, Tar.

Bakal disambung.

Sunarka.

--- 51 ---

Wêkêl ing Gawe

Bocah-bocah, mêsthine kowe wis padha ngrêti, apa sing diarani wêkêl ing gawe. Yèn kowe durung dhamang tak kandhani. Wêkêl ing gawe kuwi têgêse doyan mênyang pagawean. Mungguhing bocah sing diarani pagawean kuwi, ora kok banjur dikon nyambut gawe abot, bocah dikon angkat junjung luwih saka ngêkat, mêsthine ya mung kon nyambut gawe mayar-mayaran, kaya ta anyaponi jogan, nêbahi paturone dhewe, lan liya-liyane samubarang rêrêsik sing ora rêkasa, lan manèh yèn pagawean mau ora ditindakake agawe sêpêting mripat. Dadi yèn kowe nindakake pagawean kaya mangkono mau, jênêng ngrewangi wong tuwa. Saya manèh yèn kowe ngèlingi jamane saiki, bocah iku wajib mêruhi mênyang pagawean. Yèn ana bocah ora bisa nindakake mangkono, banjur ketok kaku. Nanging iki ora ngrasani putraning priyayi sing padha sarwa kacukupan lo.

[Grafik]

Ing saiki ana dongèng manèh, dongènge kucing wêkêl, jênênge bok lara Trinil, anane jênêng mangkono, awit yèn malaku inil-inil. Bok lara Trinil mau kucinging warondha ora duwe anak. Jalaran saka anggone ora duwe anak mau, gêmati bangêt mênyang kucinge, nganti kaya mênyang anak, sabên dina diajak gunêman, kaya gunêman karo bocah. Tindak mangkono mau suwe-suwe andadèkake mangrêtining kucing. Malah banjur diajari olah-olah, disandhangi kaya bocah, digawèkake klambi suwekan tapih kawung. Kucinge iya bungah. Wong ya dongèng.

Suwe-suwe bok lara Trinil mau dadi pintêr olah-olah, yèn cara swadhèsi: lêmpêr, mêndut timus, wah bisa nglêmpitake ilat. Yèn olah-olah bangsane mrêtega-mrêteganan, nganti agawe mogèling ilat.

Sarèhning kuwi jênêng pagawean wadon, mungguhing bocah wadon apa ora prêlu sinau.

--- 52 ---

Trêsna Bapa

II. Olèh kănca

[Mijil]

wong sing mêntas anampani dhuwit | suwe dhêlog-dhêlog | batin gumun nyang kamurahane | kocap wêlas barêng esuk nuli | budhal saka masjid | lan anggagas mulur ||

panggagase bapak ambrêkahi | sanadyan wis adoh | mêksa isih ana tulungane | tinggalane slawat makolèhi | kêna go nulungi | wong nêmu têngadur ||

barêng sore wis mèh wayah mahgrip | wêlas kagèt wêroh | ana uwong lanang kang agêdhe | dêdêg dhuwur kăndha bisik-bisik | bok ya aku iki | kanthinên ing laku ||

III. Lênga Sangkalputung

[Kinanthi]

wêlas nalikane krungu | ya rada nratab sathithik | nanging barêng wêruh cêtha | wong mau ulate bêcik | banjur amangsuli cêtha | sapa kakang kowe kuwi ||

wong mau alon sumaur | satêmêne aku iki | kêleyang kabur kanginan | yèn ana sudi ngarani | jênêngku Jaka Kawasa | aku arêp golèk kanthi ||

kêbênêran aku wêruh | kowe ana kene iki | aku bangêt ngrasa bungah | ayo barêngan saiki | Wêlas iya bangêt bungah | dene mêngko olèh kanthi ||

wong loro banjur malaku | caturan pating kalêsik | sawise satugêl dina | cah loro lèrèn alinggih | anèng ngisor kayu gurda | kang bangêt arasa silir ||

Jaka Kawasa calathu | Wêlas kowe tak tuturi | aja sok watak gumunan | yèn pancène ora ngrêti | awit lêlakon sing lăngka | mung dadi dongèng cah cilik ||

mêngko kowe bakal wêruh | lakon kang nganèh-anèhi | durung tutug gone kăndha | ketok ana nini-nini | anggendhong bangêt rêkasa | kang digendhong kayu garing ||

wusana lakune ambruk | putung sikile sasisih | Jaka Kawasa akăndha | nini apa kowe kuwi | gêlêm yèn tak tulungana | nanging tanggung mêsthi mari ||

ning aku duwe panjaluk | tak pèke têkênmu kuwi | ni tuwa tansah sêsambat | karo paringas-paringis | ngulungke têkên kăndha |[11] ênya anggêr aku mari ||

Jaka Kawasa angguyu | tangan ngrogoh ngêmèk-mèki | cupu kang ana kandhutan | wise diiling-ilingi | tutupe banjur dibukak | karo acalathu lirih ||

iki lênga Sangkalputung | kêna dianggo nambani | balung putung otot owah | kêsliyo bayu ambalik | uwong tuwa dadi bocah | uwong bodho dadi ngrêti ||

Wêlas nyaru lan angguyu | dene banjur andharidhil | kaya uwong adol tămba | Jaka banjur anandangi | sikile nini diusap | sanalika uwis mari ||

banjur anjranthal malayu | kakuwatane wis pulih | Wêlas nganti suwe nyawang | Jaka Kawasa ngêsêti | wis ayo nuli budhalan | kowe aja anggumuni ||

wong loro barêng malaku | barêng uwis wayah bêngi | nginêp ana ing padesan | dhèk samana ambarêngi | pinuju ana kaulan | wong ananggap wayang klithik ||

Arêp disambung.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	kalintu. (kembali) kalintu.
2	Seharusnya guru lagu: 8e, Ambrêtasena sajake. (kembali) Seharusnya guru lagu: 8e, Ambrêtasena sajake.
3	turnya. (kembali) turnya.
4	dhatêng. (kembali) dhatêng.
5	nalurining. (kembali) nalurining.
6	lêmbar, dan di tempat lain. (kembali) lêmbar, dan di tempat lain.
7	ngongkrèh-ongkrèh. (kembali) ngongkrèh-ongkrèh.
8	kang. (kembali) kang.
9	sing. (kembali) sing.
10	siji. (kembali) siji.
11	Kurang satu suku kata: ngulungke têkên akăndha. (kembali) Kurang satu suku kata: ngulungke têkên akăndha.