Kajawèn, Balai Pustaka, 1932-11-02, #703

Ăngka 88, 3 Rêjêp[1] Dal 1863, 2 Nopèmbêr 1932, Taun VII

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [1381] ---

Ăngka 88, 2 Rêjêb Dal 1863, 3 Nopèmbêr 1932,[2] Taun VII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1743 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Pagêralam - Sampun Tilar Kaprayitnan - Kawontênan ing Bopên Dhigul - Parêpatan ing Jêpan - Uluk-uluk - Pajêg Sata - Turunan Sêrat - Tiyang Jawi ingkang Sugih Anggitan - Kabar Warni-warni - Wêwaosan.

Pagêralam

[Grafik]

Grojogan toya ing rêdi Agung, sacêlaking Pagêralam, Palembang.

--- 1382 ---

Pawartos Wigatos

Sampun Tilar Kaprayitnan

Sambêtipun Kajawèn nomêr 87.

Sagêd ugi sadèrènging bidhal saking griya sampun winantos-wantos dening sanak kadang utawi pitêpanganipun, bilih ing ngrika badhenipun kêdah anindakakên sadaya-sadaya wau, jalaran ingkang suka pitêdah piyambak rumiyin ugi anglampahi.

Ing măngka tukipun sadaya wau kadugi botên liya mijil saking wilêding pangikalipun wêwarah, ingkang wosipun adamêl untunging ingkang suka pirêmbag.

Pramila kasêbutakên makatên, nadyana kapêksa kapurih ambayar utawi kapêksa kêdah anyukani wakaph, ing măngka lajêng ambaguguk nguthawaton, têgêsipun ambangkang, lajêng punapa badhe kalapurakên. Têgêsipun anyukani wakaph punika nama bilih kuwagang tur kanthi eklas saha lêga ing manah, ananging yèn anggènipun sagêd kesah sajarah dhatêng tanah suci wau, sawênèh sarana anggantosakên utawi anyade bale pemahan... Ananging bab punika ugi namung kasumanggakakên dhatêng ingkang purun anglampahi kemawon.

Samantên ugi ingkang suka rêmbag ugi nêningali dhatêng sadhengaha ingkang badhe kêtaman, têgêsipun maspadakakên rumiyin sintên ingkang badhe kapurih ambayar wakaph lan sadaya-sadaya wau, bilih sinawang kadugi kathah sêsêrêpanipun utawi katingalipun tiyang mangrêtos, têmtu kasandèkakên.

Punapa jêmaah punika wontênipun ing ngrika botên nate rêrêmbagan kalihan jêmaah saking sanès nagari, upaminipun kalihan băngsa Indhi, Mahgrabi lan saking sanès-sanèsipun panggenan, kados-kados botên nate, jalaran saking sami botên mangrêtosipun bab têtêmbungan, punapa malih bilih nêmbe dhatêng sapisan punika.

Punapa botên nate candhuk lawung utawi nênêrang dhatêng băngsa piyambak ingkang sami mukim ing ngrika.

Kados upaminipun pêksi alap-alap utawi bidho tansah anjangkung saha anênilingi dhatêng mêmangsanipun sarta sampun samêkta saha prayitna dhatêng wêkdaling paniyupipun, kados makatên tumanduking sawênèhing para mukim ing Ejas wau dhatêng bangsanipun piyambak ingkang nêmbe dhatêng wau. Botên karêmbag bilih pamukimipun wau amargi gêgayutan kalihan anggènipun angaos utawi ngupados tambahing sêsêrêpan, dados bab waragad lan pasangon tamtunipun sampun rumantos.

Sumăngga kagaliha: punapa sawênèhing mukim-mukim ingkang sumêbar ing Mêkah, Jedah lan sapiturutipun anggènipun kapêksa kantun ing Ejas punika, ing suwaunipun botên jalaran saking ngêbrèh, kirang pangatos-atos angintên yèn sangunipun mêsthi anyêkapi kangge salêbêting lêrêb ing ngrika, utawi malih kenging ugi jalaran kataman ing apus-apus.

Sami-sami băngsa, sami mangrêtos padatan, wêwatêkan [wêwa...]

--- 1383 ---

[...têkan] lan têtêmbunganipun, pêpêthanipun sawênèhing jêmaah ingkang nêmbe dhatêng kalihan pun mukim wau, samudayanipun kadosdene: guru lan murid, têgêsipun, ngrika kathah sêsêrêpanipun, kathah kapintêran tuwin paham dhatêng sadaya kabêtahaning para jêmaah, ing ngriki rèhning nêmbe dhatêng, dados dèrèng sumêrêp pojoking Mêkah. Ngrika kenging katêmbungakên, wasis ing samudayanipun, ngriki taksih sinêbut: taksih bêtah dhatêng samudayanipun... punapa malih ingkang kaupadosan.

Sawênèhing sèh ugi botên lena dhatêng para mukim ingkang sami pating kalèlèr, ingkang botên sagêd wangsul dhatêng tanah wutah rahipun wau, amargi arta sangu sampun têlas tuwin tikêt kapal sampun kasade. Wontên ingkang kasukanan griya pamondhokan, trêkadhang ugi dalah panganggenipun, cêkakipun kapupu tuwin karapèk-rapèk. Punapa wigatosipun punika sadaya.

[Grafik]

Pasareanipun Siti Hawa.

Botên liya namung sagêda adamêl wêtahing panguwaosipun, sagêda amêwahi rêklamênipun, wosipun sagêda angrencangi angupados jêmaah langkung kathah. Pun mukim lajêng kapurih supados anyukanana sêrat dhatêng nagarinipun, asuraos yèn wontên sanak kadang utawi salah satunggiling pitêpangan nêdya sajarah dhatêng Mêkah, supados kalêbêtna ing sèh wau. Utawi malih anêdha pitulung dhatêng sanak kadang wau, amadosna jêmaah kangge piyambakipun ingkang badhe kalêbêtakên ing sèh punika.

Pramila makatên jalaran sampun kaprahipun, yèn tindak sae punika ugi winalês kasaenan. Pun mukim rèhning rumaos kapotangan inggih punika amargi rinêngkuh sae wau, ing ngriku nama botên lêpat upami lajêng atêtulung, angupadosakên wêwahing jêmaah kaji punika.

Kajawi tindak makatên wau, rumaos yèn sampun mêsthinipun, wêwah-wêwahing têmbe badhe kasukanan pituwas ing dalêm tiyang satunggal anggènipun anglêbêtakên, sajêne dahab utawi langkung. Badhe kasambêtan.

Nik.

--- 1384 ---

Tanah dalah Têtiyangipun

Kawontênan ing Bopên Dhigul

Sambêtipun Kajawèn nomêr 87.

Amila parentah anggalih ngawontênakên priyantun B.B., inggih punika ingkang ngasta paprentahan ing Bopên Dhigul, sasampunipun panjênênganipun Tuwan Kapitan Bèking pindhah, panjênênganipun Tuwan Monso, apangkat gêsah hèbêr (kontrolir). Panjênênganipun Tuwan Kontrolir Monso sarêng priksa kawontênan ing Bopên Dhigul, lajêng amanggalih prêlu anyingkirakên salah satunggilipun golongan ingkang sêdya damêl rêrêsah. Ingkang kapindhah saking Tanah Merah golongan ingkang dipun kumudhèni sadhèrèk Ali Arkam ingkang sami anggadhahi pêngaruh. Sampun tamtu sadhèrèk Sarjana katut kapindhah kabêkta dayanipun têtiyang ingkang ambaguguk dhatêng parentah.

[Grafik]

Têtiyang Papuah nuju sami nênumpak baita wontên ing lèpèn.

Sarêng pangajênging têtiyang bucalan ingkang ambaguguk dhatêng parentah sampun sawatawis kapindhahakên saking Tanah Merah dhatêng gudhang arêng, kawontênan ing Tanah Merah ragi têntrêm. Sasampuning têntrêm panjênênganipun Tuwan Kontrolir Monso dhawuh dhatêng para bêstiring rad kampung, supados suka sumêrêp dhatêng para [pa...]

--- 1385 ---

[...ra] têtiyang bucalan ingkang supados ngawontênakên sawung kangge pangarsaning rad kampung ingkang dipun akên dening panjênênganipun Tuwan Kontrolir Monso. Upami ing tanah Jawi winastan lurah.

Sasampuning para bêstiring rad kampung tampi dhawuh ingkang kados makatên lajêng andamêl sêrat undhang-undhang ingkang kasêbarakên dhatêng para têtiyang bucalan sadaya. Badhe kasambêtan.

Aris Munandar.

Parêpatan ing Jêpan

Muyêging rêmbag babagan Jêpan ing bab Mansuriah sapriki taksih rame kemawon, dèrèng wontên karampungan ingkang gumathok. Makatên ugi ing bab rêmbag gêgayutanipun kalihan Polkênbon, Jêpan botên pisan-pisan purun ngênut rêmbag, malah nêdya ngêncêngi tekad kados ingkang sampun. Malah aluwung mêdal saking Polkênbon, tinimbang nurut.

Jêpan tansah angombèrakên rêmbag, prêlu badhe kangge nyatakakên dhatêng kawontênan-kawontênan ingkang sakintên mikantuki. Nanging sêdya kados makatên wau tamtu kemawon botên dipun condhongi Tiongkok.

Mênggah wosipun namung sarwa makèwêd. Mila tansah dados rêmbag kemawon.

Gambar ing ngandhap punika gambar parêpatan ing gêdhong parlêmèn ing Tokio, ngrêmbag ing bab pasulayaning rêmbag Jêpan kalin[3] Tiongkok. Jalaran saking sumubing rêmbag bêntèr tuwin jalaran saking hawanipun pancèn bêntèr sayêktos, ing papan parêpatan ngriku dipun dèkèki ès balokan. Mriksanana gambar ingkang mawi ciri jêmparing.

[Grafik]

--- 1386 ---

Kawruh Sawatawis

Turunan Sêrat Anggitan Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan kaping V ing Surakarta.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 87.

Katuranggan prêkutut.

[Mijil]

wontên malih wangsiting Hyang Widhi | kang luhur myang asor | pêksi prêkutut jinarwakake | rupa swara solah sisik-sisik | kang dèn titi-titi | têtulaning laku ||

lamun sira arsa ngingu pêksi | prêkutut wong anom | aja ngingu kang abang sêmune | brama susur iku dèn arani | dahat nora bêcik | gêringên kang ngingu ||

angingua pêksi kuku putih | darijine karo | lan kukuning jêmpol karo putèh | dèn arani sri makêpêl bêcik | ingoning wong tani | sri sadana tutut ||

aja ngingu pêksi napas kaki | ngalamate awon | brama malêbu gêni arane | panasbaran kang angingu yêkti | tur tungtung nyênyêngit | lawan dhêmên padu ||

Sira iku angingua pêksi | sêmu irêng tinon | ingkang têrus sisik myang sukune | wisnu wicitra bêcik sakwèhning | rêncana abali | lêksana kang ngingu ||

agingua pêksi sêmu putih | cucuk sisik tinon | pan abêcik iku ngalamate | aran kusumawicitra lêwih | kèh panggawe dadi | rijêkinira gung ||

lamun sira arsa ngingu pêksi | buntute kang tinon | dèn wilanga yèn limalas kèhe | dèn arani sang pandhita mijil | ngalamate sêkti | keringan kang ngingu ||

angingua pêksi netra kuning | kang jait sumorot | amarcus jiwa aywa arane | ngalamate puniku prayogi | nêkakkên rijêki | janma akèh lulut ||

sarayating kayu anamani | netra kang sumorot | anglir mirah selan kok netrane | anglir wulan kang purnamasidhi | janma kathah asih | keringan kang ngingu ||

angingua pêksi nucuk siti | bêcike rêraton | tinjanipun dèn obonga sae | awunira kinarya jêjampi | barang sakit bêcik | lăndha kinarya dus ||

angingua pêksi ingkang putih | awake yèn tinon | sêsrandune akathah warnane | iya iku musthikaning pêksi | tan wênang wong cilik | ngon-ingoning ratu ||

aja sira ngingu pêksi putih | rêraine tinon | têrus marang ing cangkêm putihe | brama ngokop arane kang pêksi | arsa wruh ing gêtih | gêtihe kang ngingu ||

ana pêksi sore-sore muni | ingaranan gêdhong | minêb lamat ngulihkên donyane | lan ngulihkên pangan ingkang suci | sugih bêras pari | basuki kang ngingu ||

lamun pêksi esuk-esuk muni | lamatipun awon | durga ngêrik puniku arane | manggung tukaran lan anak rabi | adoh kang rijêki | luhnya kêrêp runtuh ||

lamun pêksi sabên esuk muni | sarêng surya katon | pan abêcik puniku lamate | gêdhong mênga kêdah dèn isèni | mas kalawan picis | kang ngingu rahayu ||

lamun pêksi têngah wêngi muni | ngalamate awon | durga nguwuh punika arane | jalu èstri pinarag ing gêring | suda kang rijêki | tansah wayang-wuyung ||

lamun sira arsa [ar...]

--- 1387 ---

[...sa] ngingu pêksi | irêng lamun tinon | cucuk netra kalawan sikile | yèku aran Sang Hyang Wisnumurti | dadya tumbal bêcik | ngon-ingoning ratu ||

aja sira ngingu ingkang pêksi | kang ngalamat awon | yèn pêksi cangklakane aputèh | ingkang aran sakakala pipit | tansah bèncèng pikir | kang ngingu krêp padu ||

lamun barumbun wuluning pêksi | lamatipun awon | candhala sabda iku arane | ingkang ngingu tansah arêririh | akèh kang rijêki | gêringan mèh lampus ||

lamun êlar salêmbar kang putih | anèng gigir awon | sănggabuwana iku arane | anggung susah akèh kang rijêki | manahnya barikil | wonge ingkang ngingu ||

lamun pêksi pundhakipun putih | lamatipun awon | candhala ayya sabda arane | mung kinarya pikat iku bêcik | srêp pan kêrêp olih | suka ingkang ngingu ||

lamun ana pêksi sêmu kuning | trus kalunge tinon | pan abêcik puniku lamate | pan ingaran udan êmas adi | krêp antuk rijêki | bêgjane anutug ||

lamun sêmu irêng ingkang pêksi | lamatipun awon | wisnu kucêm puniku arane | barang sakarsane nora dadi | kinasihan janmi | bisa karya sanggup ||

lamun ana pêksi iku muni | swarane lom-alom | pan abêcik puniku lamate | iku pantês ingoning narpati | kinajrihan janmi | purbane linuhung ||

lamun pêksi munya ngêlak-ngilik | abêcik kang manon | daulate iku gawa dhewe | ing sabarang ciptanira dadi | donyane kèh prapti | raharja kang ngingu ||

sampun titi sasmitaning pêksi | kang sae myang awon | ing wangsite Hyang Suksma yêktine | ala bêcik wus kalêbèng tulis | ywa maido wangsit | tinon nolih tangguh ||

[Grafik]

Kêbon sayuran ing parêdèn Tosari, Pasuruan.

--- 1388 ---

Pajêg Sata

Wiwit benjing tanggal 16 Dhesèmbêr ngajêng punika, pajêg sata badhe tumindak. Sawarnining srutu, sigarèt, sês tuwin sawarnining sata irisan lan sata ingkang dipun buntêli kados ingkang sampun kêlimrah, wiwit dintên wau botên kenging kalêbêtakên ing nagari malih utawi kawêdalakên saking pabrik, ing sadèrèngipun ambayar pajêg. Pajêg ingkang sampun dipun bayar, badhe kacêtha wontên banderolle ingkang katèmplèkakên wontên ing buntêl, kothak utawi wadhah sês wau. Tumrap srutu ingkang dipun ècèrakên, utawi ingkang botên kabungkus, tăndha wau badhe katèmplèkakên wontên ing srutu.

Ing banderolle punika badhe ngêwrat rêgi, têtiyang ingkang sade botên kenging ngindhakakên langkung saking ingkang sampun dipun tamtokakên, panyadenipun kêdah namung bungkusan, kajêngipun botên kenging ngrisak banderolle.

Sata irisan, pambayaring pajêg manawi panyadenipun dipun buntêli, mawi kadekekan banderolle, panyadenipun botên kenging kabikak. Sata ingkang botên kabuntêl, ingkang panyadenipun saking kranjang, utawi namung kabuntêl ing godhong botên ambayar pajêg tuwin kenging kasade kados adat.

Tamtunipun dumugining tanggal 16 Dhesèmbêr, taksih kathah srutu, sigarèt tuwin sês sanès-sanèsipun, ingkang dèrèng mawi banderolle. Sadaya wau taksih kenging kasade botên kanthi ambayar pajêg, dumugi ing watês ingkang katamtokakên. Tumrap tanah Jawi tuwin Madura, panyadenipun kenging dumugi tanggal 26 Januari 1933, tumrap tanah sabrang dumugi tanggal 15 Pèbruari 1933. Sasampunipun punika, sês ingkang tampa[4] banderolle utawi botên kabungkus, botên kenging kasade malih.

Namung tumrap srutu thok ingkang dipun bedakakên, dumugining tanggal 26 Pèbruari 1933 tumrap tanah Jawi tuwin Madura taksih kenging nyade eceran tanpa banderolle, janji kothak wadhahipun sampun mawi banderolle. Tumrap tanah sabrang kenging ngantos dumugi tanggal 15 Marêt 1933. Salajêngipun botên kenging. Bab punika kêdah sami dipun èngêti.

Tumrap toko-toko ingkang andhatêngakên sês saking ngamănca, utawi pancèn sudagar agêng, supados pratela dhatêng kantor pabeyan, kasèp-kasèpipun dumugi tanggal 23 Dhesèmbêr ngajêng. Dene sês ingkang sampun wontên ing parimatan, botên prêlu kapratelakakên.

Tumrap toko ingkang dumugining tanggal 16 Dhesèmbêr ingkang padaganganipun saking ngamănca dèrèng mawi banderolle, taksih kenging mêndhêt dumugi tanggal 15 Januari 1933, nanging ingkang andhatêngakên kêdah ingkang nyukani banderolle.

Wara-wara

Wêdalipun Kajawèn ing dintên punika, Petruk botên angêdali, amargi kapambêng alih-alihan malih, dados sawulan pindhah griya kaping kalih. Mugi botên andadosakên cuwanipun para maos.

--- 1389 ---

Jagading Wanita

Uluk-uluk

Sayêktosipun kula ngrumaosi awrat sangêt dipun pundhuti dening redhaksi supados ngisi rubrik wanita punika, jalaran kula dede tiyang pangajaran, dede tiyang sêkolahan, ewasamantên saking kumêdah-kêdahipun kêpengin angrencangi, sanadyana paribasanipun amung: salugut pinara pitu, kamajênganing băngsa kula para wanita, amila sasagêd-sagêd pamundhutipun redhaksi ing nginggil, inggih badhe kula lêksanani. Ing sarèhning kula punika bangsanipun èstri kolot, amila manawi wontên pamanggih kula ingkang botên anocogi kalihan jamanipun, mugi-mugi para maos, langkung-langkung para putri, krêsaa paring samudra gung pangaksama.

Tumrapipun jaman samangke, punika sampun kathah para wanita ingkang sami anggêbyur wontên ing pagêrakan, prêlu angudi dhatêng kaluhuraning jrajadipun,[5] malah botên kirang kemawon para wanita ingkang tansah ambudidaya murih drajadipun wau sagêda kasamèkakên kalihan drajading para priya. Awit pamanggihipun, băngsa kita punika botên badhe sagêd sajajar kalihan băngsa-băngsa ingkang samangke sampun kaanggêp luhur, manawi para wanitanipun taksih dipun anggêp kadosdene bonekah utawi bêkakas dening tiyang jalêr, ngantos tiyang èstri wontên ing griya botên anggadhahi uni babarpisan.

Pangudi kados kasêbut ing nginggil, mênggahing kula mila inggih sarujuk sangêt, têgêsipun: sadaya tiyang èstri sasagêd-sagêd kêdah sami ambudidaya, supados tiyang jalêr sampun ngantos anganggêp dhatêng tiyang èstri kadosdene bonekah utawi kadosdene bêkakas, nanging kosokwangsulipun, tiyang jalêr dhatêng tiyang èstri supados puruna angaosi, sukur bagi angajèni. Makatên ugi kula piyambak, sanadyan namung nama èstri kolot, mêksa kula angudi sangêt supadosa tiyang jalêr angaosi dhatêng tiyang èstri. Dene ingkang kula prêdi rumiyin murih tiyang jalêr anggadhahana adat makatên, inggih punika semah kula piyambak, pikajêng kula supados semah kula wau angrêgènana, angaosi dhatêng kula. Manawi tiyang èstri pangudinipun ingkang makatên wau kanthi têmên-têmên, kula wani nêmtokakên, bilih tiyang jalêr botên badhe nganggêp dhatêng tiyang èstri kadosdene bonekah utawi bêkakas, nanging kadosdene sasaminipun.

Sadèrèngipun kula ngaturakên kadospundi pambudidayanipun tiyang èstri murih dipun aosi dening tiyang jalêr, langkung rumiyin kula matur, bilih punika pambudinipun kula piyambak, dados pambudinipun tiyang èstri ingkang tanpa pangajaran, thik tiyang èstri ingkang sampun semah, amila têmtunipun inggih kathah ingkang botên cocog kalihan jaman samangke punika.

Kula angakêni bilih pambudidaya kadosdene ingkang badhe kula aturakên punika awrat lan rêkaos, nanging tumrap tiyang èstri ingkang pancèn [pa...]

--- 1390 ---

[...ncèn] trêsna dhatêng semahipun, sarta ngèngêti dhatêng kawilujênganing jêjodhoanipun, têmtu badhe sagêd anglampahi. Măngga, samangke kula wiwitanipun pambudidaya kula ingkang dumuginipun samangke tansah kula êcakakên dhatêng semah kula.

Ingkang kapisan ingkang kula budidaya, supados semah kula sagêda kraos wontên ing griya.

O, punika pancèn inggih rêkaos sayêktos, kadar tiyang jalêr punika limrahipun rêmên plêsir, karêm sênêng-sênêng, doyan kaloyongan. Ingkang suwau kula inggih rumaos judhêg saèstu, saupamia kula elikakên, tamtunipun botên badhe amrêduli, bokmanawi malah saya ambêdhal, awit tiyang jalêr ingkang makatên punika sok lajêng ngrumaosi: aku wong lanang, kuwasa. Amlia pangudi kula lajêng sanès, inggih punika: ing salêbêtipun griya kula tansah rêrêsik, sampun ngantos tiyang jalêr gadhah ungêlan: yak, omah têlèke kok pating tlècèk. Utawi: iya ngrisèni, ana popok têka pating slampir mêngkono, makatên sapiturutipun. Manawi tiyang jalêr kalêrês wontên ing griya, sanadyan paribasanipun kula sawêg mlilit padharan kula inggih kula sumèh-sumèhakên, kula rênak-rênakakên, supados sampun ngantos tiyang jalêr anggadhahi manah: wis rupamu ala, ulate kaya wong kêbêbêlên. Wusananipun lajêng botên bêtah wontên ing griya. Langkung malih bab têdhanipun, kajagia ingkang saèstu, ngèngêtana punapa ingkang dipun karêmi, sampun ngantos tiyang jalêr lajêng botên sudi nêdha wontên ing griya, ingkang wusananipun lajêng rêmên kesah, jalaran namung badhe jajan wontên ing resturan utawi wontên ing lusmèn. Badhe kasambêtan.

Wara Suwarsi.

[Grafik]

Sêsawangan ing salah satunggiling kampung Arab, ing Surabaya.

--- 1391 ---

Kamajêngan

Tiyang Jawi ingkang Sugih Anggitan

Manawi kula ngèngêti kawontênanipun băngsa kilenan, katawis sangêt anggènipun ngaosi sarta ngluhurakên bangsanipun ingkang sami gadhah pamanggih ing satunggiling bab (ondekkingen en uitvindingen), saking anggènipun sami ngluhurakên, ngantos pinèngêtan wontên ing babadipun, malah botên namung samantên, ugi sagêd malêbêt wontên ing babad donya. Makatên punika, mênggah prêlunipun sampun ngantos turun-turunipun utawi têtiyang ingkang gêsang ing wingkingipun ngantos botên mangrêtos sintên ingkang gadhah pamanggih wau. Sampun pintên èwu taun, raos angluhurakên wau tansah pinèngêtan, ngantos kita sadaya ingkang gêsang ing jaman sapunika, taksih sagêd nyumêrêpi têrang dhatêng satunggil-tunggiling sarjana sujana ingkang sami amanggih akal sarta gadhah pamanggih wau. Upaminipun tiyang Assijriers utawi băngsa Assijrie anggènipun gadhah pamanggih bab jam toya (wateruurwerk) kala taun 600 sadèrèngipun Kangjêng Nabi Isa miyos.

Ing dhusun Sarawadèn bawah kaondêran Totogan Kabupatèn Kalathèn, wontên satunggiling tiyang sêpuh awasta Khaji Adam.

Ing sakawit kula dipun omongi mitra darma kula, ingkang ngandharakên warwarninining[6] kapintêranipun Pak Khaji Adam wau. Wiwit punika manah kula kumacèlu badhe nyatakakên, punapa têmên manawi sugih kawruh, sarta kadospundi kawontênanipun.

Anuju satunggilting[7] dintên, kanthi kănca tiga, sanajan têbih panggenanipun kula prêlokakên. Kalêrêsan dhatêng kula sagêd pinanggih piyambak, dipun panggihi kanthi grapyak, sarta ing salajêngipun kula sagêd nyatakakên sarta nyathêti sadaya pamanggihipun.

[Grafik]

Haji Adam jalêr èstri saanakipun.

Pak Khaji Adam punika sampun sêpuh, umur-umuranipun sapunika 67 taunan. Nalika umur 18 taun sampun kesah minggah khaji, sasampunipun wangsul saking tanah Arab, ngancik umur 20 taun wiwit nindakakên padamêlan ingkang nocogi lan dhêdhasaripun, inggih punika padamêlan kriya. Anggènipun rêmên dhatêng padamêlan punika sampun wiwit alit, mila sarêng sampun diwasa dipun tindakakên.

Tumrap padamêlan kriya, ingkang limrahipun sami katindakakên dening sadaya tukang-tukang sagêd sadaya, makatên ugi andandosi (repareeren) punapa kemawon sagêd, kados ta andandosi :

--- 1392 ---

jam sawarnining modhèl motor, sanjata utawi pistul lan sanès-sanèsipun. Ingkang garapan limrah, têgêsipun ingkang sampun dados garapanipun tukang kajêng, tukang batu lan tukang bêsi, botên badhe kula andharakên wontên ing ngriki, amargi sampun kathah ingkang sagêd, kula manah botên prêlu kagêlarakên. Dene ingkang badhe kula andharakên, namung sadaya garapan lan pamanggihipun ingkang prêlu-prêlu, sarta ingkang sakintênipun pantês kaudanèn para nupiksa.

Anggènipun sagêd anggarap sadaya padamêlan kriya, babarpisan botên sinau, sarta malih botên nate angsal tunan[8] saking tiyang sanès, sadaya kasagêdanipun maligi mêdal saking tusing pamanggih lan pangothak-athikipun piyambak. Sagêdipun lajêng anggadhahi pamanggih-pamanggih warni-warni punika saking talatos lan kêncêng tekadipun. Pak Khaji gadhah kayakinan ingkang pantês dados bêbundhêlanipun sadaya tiyang ingkang badhe majêng, utawi murih kadumugèn gêgayuhanipun, dening gadhah tekad makatên: manawi gadhah gêgayuhan sarta panjăngka, botên ngetang sayah lan kangelan, băndha lan pikiran. Manawi dèrèng kadumugèn sêdyanipun, dèrèng sampun-sampun pambudinipun.

Anèhipun malih, dene sadaya garapanipun botên dipun budi namung sarana katindakakên mawi tangan kemawon, malah ingkang kathah kaudi sagêdipun katindakakên mawi pirantos utawi gilingan. Anggènipun makatên, supados angsal-angsalanipun sagêd langkung kathah.

Supados para nupiksa sagêd anggăntha sapintên kapintêranipun, uwohing pangudi wau badhe kula pratelakakên kados ing ngandhap punika.

Damêl gêndhèng, gêndhèng damêlanipun punika wujudipun pasagi, kados gêndhèng wêdalan saking Sukabumi, ananging langkung sae malih. Manawi sampun dipun êtrapakên kangge payon, katingalipun plêk kados sirap. Saya manawi sampun lumutên, botên wontên ingkang ngintên manawi gêndhèng. Gêndhèng Sukabumi punika manawi dipun pasang taksih mringis sambêtanipun, mila manawi wontên jawah taksih sagêd kêpyur. Beda lan damêlanipun miturut pamanggihipun Pak Khaji Adam, abên-abênanipun sagêd rapêt, manawi jawah botên sagêd kêpyur. Pandamêlipun luluhan punika sarana gilingan, dene panyithakipun sarana dipun près mawi pirantos.

Gilingan pantun. Gilingan punika warni kalih, ingkang kangge damêl gabah lan ingkang kangge mlècèt, dados kangge ngicali kuliting pantun. Gilingan ingkang kangge mlècèt punika, ugi sagêd dipun angge angglêpung uwos, angglêpung gaplèk, ambubuk kopi, kangge gilingan tahu lan kenging kangge nosoh jagung.

Tamparan. Garapan tamparan punika ugi katindakakên sarana pirantos, kenging kangge nampar dhadhung saking badhe warni-warni, kados ta: sêpêt, kawat, duk lan sêrat nanas. Wiwit tampar ingkang alit-alit, upami: kerekan pêksi lan sampiran, ngantos dhadhung ingkang agêng-agêng, kangge dhadhung timba, katrol sarta dhadhung kangge ing baita. Manawi damêl dhadhung sagêd ingkang garisipun têngah (middellijn) wiwit 25 m.m. dumugi 75 m.m.

Badhe kasambêtan, Sa-Ta.

--- [1393] ---

[Iklan]

--- 1394 ---

KABAR WARNI-WARNI

PÊTHIKAN SAKING SÊRAT-SÊRAT KABAR SANÈS.

TANAH NGRIKI.

[Grafik]

Tuwan Mr. H. s'Jacob seda. Kala dintên Ngahat tanggal 30 October 1932, Tuwan Mr. H. s'Jacob, warga Rad kawula tuwin College van Gedelegeerde ing Bêtawi seda, yuswa 77 taun.

Panjênênganipun suwargi Tuwan Mr. H. s'Jacob punika anggèning jumêng[9] warga Raad kawula wiwit bikak ngantos Juni 1931.

Ama ulêr. Ing bawah dhistrik Tanjung, Brêbês, tuwuh ama ulêr ing tanêman brambang, mèh sabên tanêman brambang sami katrajang. Dhatênging ama wau ngêgèt, nêdha oyod. Sakêdhap kemawon tanêman wau lajêng alum. Ingkang wajib sampun nindakakên papriksan.

Ing Tanjung punika misuwur kathahing pamêdal brambang. Mila saupami kêlampahan sami botên kêmêdalan, têmtu nuwuhakên kasusahanipun tiyang tani ingriku.

Pangiridan S.S. Jawi Wetan. Angsal-angsalanipun sêpur ing Bondowoso mundur sangêt. Benjing pungkasaning taun punika para punggawa Walandi badhe dipun santuni punggawa ingsêran saking trèm, ingkang pikantukipun badhe nyuda waragad sapratigan. Gêrbong-gêrbong momotan botên pajêng babar pisan, kawon kalihan vrachtauto. Sapunika wragadipun momotan badhe kasuda sapalih. Kontrak kalihan pabrik gêndhis botên wontên wohipun. Tumrap Bondowoso kala rumiyin sabên dintên sagêd angsal f 3000.- sapunika namung f 200.

Samantên mloroting pamêdal S.S. Jawi Wetan. Nanging inggih botên miyambaki.

Kenging racun. Ing kawêdanan Cikarang, Krawang, mêntas wontên paargyan, ingkang dhatêng kirang langkung wontên tiyang 60. Sarêng dalu têtiyang sadaya wau dalah ingkang kagungan dalêm sakit wêtêng, muntah wawratan. Enjingipun ing kantor-kantor sami suwung, pamulangan angka 2 bibar jam 11. Dene sababipun kintên-kintên saking toya ombèn, amargi sumur ingkang dipun angsu, sumur lami ingkang botên dipun upakara.

Bab toya ombèn punika pancèn kêdah ngatos-atos.

Botên narimah ing pandum. Pangadilan landraad ing Bogor mêntas ngrampungi prakawisipun tiyang dhusun 315 kadakwa ambubak pasitèn tanpa palilah, sadaya sami kadhêndha nyaringgit, utawi kakunjara 8 dintên. Sakawit têtiyang wau sami angsal pasitèn saking tuwan tanah ing Bolang, nanging dèrèng narimah, lajêng ambubak pasitèn sanès. Têtiyang wau katingal botên sênêng ing manah, nalika wontên ing margi sami ambêsmi wana.

Samantên kamurkaning manah, bêbasan manawi dipun sukani ati ngrogoh rêmpêla.

Katrangan ing bab racun tempe bungkil. Miturut papriksanipun Dr. Van Veen Mertens ing Laboratorium ing Bêtawi, racun tempe bungkil punika tuwuh saking bangsaning kewan lêmbat tuwin racun, tumamanipun minggah dhatêng utêk.

Tumrap pamrayogining panjagi, botên wontên malih kêdah sarwa ngatos-atos.

Arta ringgit palsu. Pulisi tuwin punggawa pabeyan ing Jambi mêntas anggledhah bangsa Tionghoa saking Singapura, manggihakên arta ringgit palsu 20 iji. Ringgit palsu kados makatên punika kêrêp pinanggih wontên ingriku, mila tansah kêncêng nindakakên gledhahan.

Dupèh awis arta kemawon, tiyang lajêng badhe damêl piyambak.

[Grafik]

Calon Sultan Asahan. Sampun kawartosakên wontên ing sêrat-sêrat kabar, ing Asahan badhe jumênêng sultan enggal asma Têngku Saibun Abdul Jalil Rahmatsyah. Calon sultan enggal punika anggêntosi suwargi ingkang rama, ingkang seda kala taun 1914, wontênipun sawêg badhe kajumênêngakên, amargi sasedanipun sultan sêpuh, sang pangeran dèrèng yuswa.

Kaukum jalaran nampèni bêsêl. Pangadilan justitie ing Bêtawi mêntas ngrampungi prakawisipun Tuwan van Hemmert, tilas onder commissaris politie, kaukum sêtaun, jalaran kalêpatan nampèni bêsêl.

Punika kaca bênggala.

Arta kêrtas palsu. Kantor arta nagari Banjarnêgara mêntas ndênangi arta krêtas nyadasa rupiyah palsu. Mênggah titikipun: gambar Javasche bank kirang cêtha, kasar, angka-angka 10 ing pojokan katingal sulak jêne, botên pêthak mêmplak kados ingkang tulèn. Sarêng dipun takèkakên dhatêng kantor pos angsal katrangan bilih arta kados makatên punika cocog kados ingkang kapratelakakên wontên ing wara-wara wados.

Prayogi sami ngatos-atos, sapunika sawêg awis arta.

Kasugihanipun K.P.A. Natapura suwargi. Ing sasedanipun K.P.A. Natapura ing Surakarta, kados ingkang sampun kawartosakên ing Kajawèn, sarêng katindakakên papriksan, kagungan tilaran: awarni arta mêthuthuk f 132.000.- arta ingkang sumimpên ing bank f 500.000.- Kajawi punika taksih kagungan aandeel warni-warni, kados ta K.P.M. Factorij tuwin sanès-sanèsipun.

Kasugihanipun K.P.A. Natapura suwargi punika nama linangkung, bokmanawi awis sinatriya kagungan kasugihan samantên.

J.I.B. golongan wanita ing Bêtawi kêndho. Wontên pawartos J.I.B. golongan wanita ing Bêtawi kêndho. Mangka nalika congres J.I.B. ing Madiun angsal eerste prijs babagan padamêlan tangan tuwin angsal pangalêmbana saking congres sanès-sanèsipun.

Mangga ah, sampun ngantos nguciwani. Wungu-wungu.

Salingkuh ing hotel Vereeniging. Pangadilan Justitie ing Bêtawi nindakakên papriksan ing bab arta f 250.000.- ingkang andadosakên kapitunanipun N.I. Hotel Vereeniging. Sayêktosipun prakawis punika sampun dangu, dene ingkang kenging pandakwa sampun ngajal kala taun 1930. Wusana sapunika tuwuh papriksan malih.

Manawi arta samantên lajêng badhe wuk, inggih bêgjanipun ingkang nanjakakên.

--- 1395 ---

Dr. Cipto kintun sêrat dhatêng P.T.I.D. Dr. Cipto Mangunkusumo kintun sêrat dhatêng Tuwan Liem Koen Hian ing Surabaya, suraosipun nayogyani dhatêng lairipun P.T.I ingkang nyambut damêl sêsarêngan kalihan P.B.I.

Mirid pawartos kados makatên punika, sanadyan Dr. Cipto punika sampun tinêbihakên, nanging raosipun dhatêng kabêtahan umum taksih wontên. Wêdaling pangayubagya wau têmtu adamêl sênêngipun ingkang dipun tuju.

Pasamuwan ing Tasikmalaya. Benjing Sèptèmbêr 1933 ing Tasikmalaya badhe wontên pasamuwan, 1. mèngêti adêging Sukapura sampun 300 taun, 2. mèngêti nunggiling Kabupatèn Sukapura, Sukapura Kolot tuwin Tasikmalaya dados satunggal nama Tasikmalaya sampun 32 taun, 3. mèngêti darah Wiratanuningrat anggèning dados Bupati Tasikmalaya sampun 25 taun lan 4. ewah-ewahan Sukapura dados Tasikmalaya.

Kintên-kintên pasamuwan punika badhe agêng-agêngan, amargi gêgayutan kalihan babad nagari, nanging sarèhning jamanipun kados makatên, bokmanawi inggih namung sacêkapipun kemawon.

Pangiridan ing pakaryan pos. Miturut katrangan, cacahing punggawa pos ingkang dipun kèndêli saking padamêlan, agêng alit wontên kalih ewonan. Kajawi punika pakaryan pos inggih taksih nindakakên pangiridan bab padamêlan cap-capan. Ing taun 1930 ngêdalakên waragad f 817.000.- Ing taun 1931 tuwin 1932 mêndhêt pêpetangan sangang wulan namung f 551.000.- tuwin f 400.000.- Sadhiyan waragad ing taun 1932 wontên 4 1/2 yuta rupiyah. Tumrap waragad 1930 wontên 18 1/2 yuta rupiyah, angsal-angsalanipun namung 16 1/2 yuta rupiyah.

Pêpetangan kados inginggil punika kenging kangge ngukur bab usrêkipun ing pakaryan pos.

Numpak sêpedha ngidêri tanah Jawi. Ing Surabaya mêntas wontên padvinder 3 bidhal ngidêri tanah Jawi sarana numpak sêpedha. Padvinder 3 wau, 1. nama tuwan-tuwan Suwarno, murid Nias, 2. Makun murid Nias tuwin 3. Amiaji murid B.A.S. Sêdyanipun ingkang sami andon lampah wau badhe njêmbarakên sêsêrêpan tuwin wawasan ing bab gêsanging golongan Islam ing tanah Jawi. Kajawi punika inggih gadhah sêdya badhe ngiyatakên dayaning Islam tumrap dhatêng para mudha Islam ingkang kêpasuk dhatêng wulangan kilenan. Lan malih lampahipun wau ugi ambêkta lis dêrma kangge kabêtahaning Kweekschool Islamiyah ing Surabaya.

Dados tindaking neneman têtiga punika mêngku paedah warni-warni.

Angsal-angsalanipun nagari. Ing salêbêtipun wulan Augustus kapêngkêr, angsal-angsalanipun nagari wontên 54.4 yuta rupiyah, dene kala wulan makatên taun 1931 wontên 46.3 yuta rupiyah. Salêbêtipun 8 wulan taun 1932 wontên 279.2 yuta rupiyah, dene salêbêtipun 8 wulan taun 1931 wontên 335.9 yuta rupiyah. Dene ingkang angsal-angsalanipun ragi manjila namung ingkang pinanggih wontên ing wulan Augustus 1932.

Mangsanipun pancèn sawêg nuju mlorot.

Congres P.G.H.B. Congres P.G.H.B. taunan badhe katêtêpakên wontên ing Surakarta, benjing tanggal 12 dumugi tanggal 17 Januari 1933. Rancangan rêmbag kajawi sanès-sanèsipun, ugi badhe ngrêmbag bab santuning têmbung Hindia Bêlanda dados Indonesia.

Congres punika kintên-kintên badhe rame, amargi kathah rêmbag ingkang wigatos.

Tanêman sata ing Bondowoso. Kawontênanipun tanêman sata ing bawah Bondowoso kala taun 1931 cacah 7000 bau, dene ing taun 1932 kirang saking 3000 bau, sadaya punika kalêbêt tanêman kabudidayan tuwin partikêlir.

Têmtunipun kiranging tanêman punika botên anocogi kalihan wontêning pajêg sata.

Pajêg sata ing Kêdiri tuwin Blitar. Miturut taksiran angsal-angsalaning pajêg sata ing Kêdiri wontên f 100.000 ing Blitar f 70.000.

Sawêg kalih nagari kemawon sampun samantên. Panyèn[10] inggih botên sakêdhik.

Bok anèm dipun racun bok sêpuh. Ing C.B.Z. Sêmarang mêntas ngupakara tiyang sakit nama Bob[11] Prawira anèm, wêkasanipun tiwas. Miturut papriksan, jalaraning tiwas wau dipun racun dening Bok Prawira sêpuh, inggih punika marunipun. Ing sapunika bok sêpuh katahan.

Kados makatên wohipun tiyang mêmaron. Pundi ingkang nama sae. Sadaya sami manggih kapitunan kanthi kasusahan.

NAGARI WALANDI.

[Grafik]

Tuwan A.M. Hens seda. Wontên pawartos saking nagari Walandi, Tuwan A.M. Hens, tilas warga Raad Hindia seda, yuswa 62 taun.

EROPA.

[Grafik]

Pangeran Michael wontên Inggris. Kajawèn mêntas martosakên ing bab anggènipun Pangeran Michael pêpanggihan kalihan ingkang ibu nalika sang pangeran nglêrêsi têtêp yuswa 11 taun. Inginggil punika gambaripun sang pangeran nalika sowan ingkang ibu dhatêng Inggris mampir mariksani museum ing Kensington (ing têngên) mriksani pirantos warni-warni.

--- 1396 ---

Wêwaosan

Kêlêm ing Katrêsnan

55.

Ing dintên wau, Suwita nyèlèhakên sirah wontên pangkoning ibunipun. Radèn Ngantèn Sumarta ngêlus-êlus sirahing anakipun kalihan mrêbês mili tuwin wicantên: Besuk yèn kowe wis gêdhe, sêkolah ya le.

Wangsulanipun Suwita: Sêkolah Lănda.

Wangsulaning lare ingkang namung cêkakan punika, raosipun sagêd adamêl karănta-rantaning manahipun Radèn Ngantèn Sumarta, awit ungêl makatên punika sajatosipun atêgês panjang.

Sasampunipun sawatawis dangu, Suwita lajêng kesah. Lampahipun Suwita kala punika dipun êtut panyawanging eyangipun kalihan wicantên: E, rupane bocah iki athik plêk kaya bapakne. O, muga bocah iki bisaa olèh panggulawênthah bêcik, aja kliru kaya bapakne.

Radèn Ngantèn Sumarta nyambêti: Adat kalakuwan punika gampil dipun ewahi, waton panggulawênthahipun botên kalèntu. Thole punika manahipun burus. Pangajêng-ajêng kula, pun thole sagêda dados dandosan.

Muga-muga Pangeran nêmbadani kang dadi panuwunmu gèr. Wong kang sabar kaya kowe iku, pantês olèh ganjaraning Pangeran.

20. Angsal margi padhang

Tuwan Sumarta sakalangkung susah ing manah, sasampunipun pêpisahan kalihan ingkang èstri lajêng mondhok wontên ing griyaning kancanipun băngsa Walandi. Kănca wau sakalangkung supêkêt, mila sarêng tuwan Sumarta manggèn ing ngriku, dipun tampi kanthi suka bingahing manah. Ananging tumraping nyonyahipun, botên gadhah manah kados ingkang jalêr, anggèni[12] purun kanggenan Tuwan Sumarta punika namung jalaran ngèngêti pambayaripun sabên wulan f 100.-

Sanadyan bêbudènipun nyonyah wau botên kasar, nanging tumrapipun tuwan Sumarta inggih sampun karaos ing manah, bilih anggènipun wontên ngriku punika botên dipun tampi sayêktos. Anggènipun wontên ing griya ngriku, petangipun sampun tigang wulan, nanging ingkang dipun ambah Tuwan Sumarta namung kamar ngajêng tuwin patilêman thok. Manawi badhe dhatêng wingking tuwin jamban, lampahipun kêpêksa mêdal ing jawi, ngubêngi griya. Awit, nyonyah ingkang gadhah griya anggènipun malilahi Tuwan Sumarta malêbêt ing griya namung manawi nuju nêdha. Tuwan Sumarta dèrèng nate dipun wanuhakên kalihan tamunipun ingkang gadhah griya, lan Tuwan Sumarta piyambak inggih botên nate dipun dhatêngi tiyang. Dados salaminipun, sabên wangsul saking padamêlan, lajêng dhêlêg-dhêlêg piyambakan wontên ing kamar, utawi tilêman, dipun saslamur kalihan maos buku.

Manawi ingkang gadhah griya nuju linggih wedangan wontên ing patamanan, Tuwan Sumarta inggih kapengin angêmori. Sampun rambah kaping tiga, Tuwan Sumarta akèn dhatêng jongos, supados cangkiripun kabêkta dhatêng patamanan, panggenan anggènipun sami lêlinggihan ingkang gadhah griya, nanging jongos botên ngèstokakên. Tuwan Sumarta inggih lajêng mangrêtos, bilih sadaya wau pinanggih saking pakènipun nyonyah ingkang gadhah griya.

Nanging raos ingkang kados makatên punika, tumrap Tuwan Sumarta nêdya dipun icali. Satunggiling dintên, nalika tuwan tuwin nyonyah ingkang gadhah griya nuju linggih wedangan wontên ing patamanan, Tuwan Sumarta lajêng ambêkta cangkiripun piyambak amurugi, saha wicantên linud ing èsêm: Punapa kula kaparêng tumut lêlinggihan wontên ing ngriki. Adhuh iba sênêngipun.

Nyonyah wau lajêng mangsuli lêlamisan, kanthi ngacarani dipun ajak linggih kêkêmpalan, nanging salajêngipun, tiyang kêkalih jalêr èstri lajêng cêp tanpa ngucap, kajawi namung manawi mangsuli wicantênipun Tuwan Sumarta, samantên punika namung kathah ingkang dipun anthuki, utawi dipun gèdhègi. Nanging tumrap ingkang jalêr, katingalipun inggih badhe ananggapi, ewasamantên botên tilar liring nyawang ulatipun ingkang èstri. Lan sarèhning sêmunipun ingkang èstri katingal botên sarju, tuwan wau inggih lajêng kèndêl kemawon.

Dangu-dangu Tuwan Sumarta saya karaos, mangrêtos manawi ingkang gadhah griya botên rêna dhatêng piyambakipun. Ingkang makatên punika, Tuwan Sumarta ngrumaosi manawi botên mardika gêsangipun. Dene sababipun wontên-wontên kemawon, kados ta manawi Tuwan Sumarta kêladuk anggènipun maos ing wanci dalu, enjingipun samăngsa sarêngan nêdha, nyonyah ingkang gadhah griya lajêng anggrêsah, sêsambat bilih pambayaraning dilah saya kathah. Manawi Tuwan Sumarta kêkesahan wanci dalu, măngka wangsulipun lungse, inggih lajêng dipun sêmoni, pasêmonipun dipun dhawahakên tiyang ingkang mondhok ing tangganipun, kaanggêp tiyang botên sumêrêp tata, botên rumêksa dhatêng kautamènipun ingkang gadhah griya, amargi manawi mantuk sampun dalu, awonipun tamtu anglèpèti dhatêng ingkang dipun pondhoki. (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	2 Rejeb. (kembali) 2 Rejeb.
2	2 Nopèmbêr 1932. (kembali) 2 Nopèmbêr 1932.
3	kalihan. (kembali) kalihan.
4	tanpa. (kembali) tanpa.
5	drajadipun. (kembali) drajadipun.
6	sawarnining. (kembali) sawarnining.
7	satunggiling. (kembali) satunggiling.
8	tuntunan. (kembali) tuntunan.
9	jumênêng. (kembali) jumênêng.
10	Pancèn. (kembali) Pancèn.
11	Bok. (kembali) Bok.
12	anggènipun. (kembali) anggènipun.