Kajawèn, Balai Pustaka, 1937-04-03, #1666

Ăngka 27, Stu Pn, 22 Sura Ehe 1868, 3 April 1937, Taun XII

Kajawèn

[Iklan]

--- [401] ---

Ăngka 27, Stu Pn, 22 Sura Ehe 1868, 3 April 1937, Taun XII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining Kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - Administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Pangungsêt - Bab Warisanipun Tiyang Jawi - Loterij - Tinangkil - Têtiyang Dhayak saha Tatacaranipun - Kawontênan ing Sêpanyol - Rawuh Dalêm K.G.P.A.A. Mangkunagara - Panglipur Manah - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Taman Bocah.

Pangungsêt

Kêndêl

Pêpêthinganing tiyang punika pinanggih wontên ing kêndêl, kosokwangsulipun, tiyang ingkang jirih, punika sampun botên manggih aji babar pisan.

Ingkang nama kêndêl punika upaminipun, dhatêng kêrêngan, dhatêng ulah wicara, dhatêng baya pakèwêd, ngambah dhatêng papan ingkang sêpên, tuwin sanès-sanèsipun. Inggih sawêg durjana kemawon manawi kêndêl, ugi adamêl giris.

Tiyang kêndêl kêrêngan, punika gadhah panganggêp, bilih mêngsahipun namung katingal kados sêmut, tamtu kemawon mêngsahipun kawon prabawa. Kêndêl dhatêng ulah wicara, wicaranipun badhe sagêd ambănda ginêming liyan. Kêndêl dhatêng baya pakèwêd, badhe dipun singkiri ing kasamaran. Kêndêl ngambah dhatêng papan ingkang sêpên, pinanggihipun: jim setan datan purun, panêluhan tan ana wani.

Manawi ngèngêti pigunaning kêndêl, sintêna kemawon tamtu kapengin anglampahi, awit sadaya-sadaya wau sajak sarwa rampung dening tindakipun piyambak. Manawi makatên, sanadyan kabatosan pisan, ugi prêlu sangu kêkêndêlan. Cocogipun ing pasaksèn kawarsita makatên: Wong iku tumêkane ing ngalam donya dhewekan, mula baline iya tanpa rowang.

Manawi ngèngêti warsita ingkang kados makatên punika lajêng ngagêngakên manah, dene tiyang punika pancèn sampun dhêdhasar kêkêndêlan, nyatanipun nalika dhatêng inggih tanpa kănca, pancènipun manawi wangsul inggih kantun ngijlig kemawon.

Nanging mangke rumiyin, sampun lajêng enggal-enggal badhe kondur, kêdah dipun ungsêt rumiyin, ingatasing kêkêndêlan bab punika ragi ngosokwangsul, pundi ingkang katingal kêndêl, inggih malah jirih, awit kêkêndêlanipun wau sajatosipun tansah mawa rowang, kados ta anak bojo dados rowang, dalah băndha pisan inggih dados rowang, tandhanipun tiyang ingkang tinêngga ing băndha lajêng rumaos byar padhang, tuwin kêndêlipun inggih sampun kenging dipun tohi, sanadyan ngudia kasampurnan pisan inggih sagêd bablas (panganggêpipun), nanging sarêng koncatan băndha lajêng jirih, pêtêngipun pêt-pêtan. Dados manawi makatên rak cêtha, pun rowang tansah kêcangking, botên cocog kalihan kajêngipun tanpa rowang.

Punika namung sagêgujêngan.

Cêkruktruna.

--- 402 ---

Bab Babagan Kukum

Bab Warisanipun Tiyang Jawi

Sambêtipun Kajawèn nomêr 26

Wontên malih bedaning pranataning ukum pêkih bab punika (bab: Na) kalihan ngadat tatacara Jawi ingkang pêrlu kula aturakên.

Yèn wontên tiyang pêjah, atilar anak lan putu saking anak ingkang ngrumiyini pêjah, punika miturut ukum pêkih putu wau botên kapetang waris (kajawi yèn sagêd jumênêng ngasabah, upami: anakipun èstri sadaya, măngka putu wau jalêr saking anak jalêr).

Nanging yèn miturut ngadat tatacara Jawi pun putu wau anggêntosi anak ingkang ngrumiyini pêjah, liripun: anampèni bageaning bapa utawi biyungipun, botên praduli anak ingkang ngrumiyini pêjah wau jalêr punapa èstri.

Upami: A pêjah tilar anak 3 lan putu 5 saking anak satunggal ingkang ngrumiyini pêjah.

Yèn makatên punika warisanipun kabage dados 4. Anak 3 ingkang têksih gêsang angsal nyatunggal bagean, dene putu 5 angsal satunggal bagean minăngka sulihipun anak satunggal ingkang ngrumiyini pêjah.

Kados anggèn kula ngaturi conto-conto tumraping bab: Na, inggih cêkap samantên kemawon.

Ca: Ingkang kapetang barang warisan punika barang ingkang kadospundi.

Miturut pranataning ukum pêkih ingkang kapetang barang warisan punika ingkang têksih dados gadhahanipun ingkang pêjah ing rikala sangating pêjahipun. Sadaya barang ingkang sampun kasukakakên ing anak punika botên kapetang warisan. Nyênyukani makatên punika kawastanan hibah.

Miturut tatacara Jawi sampun kalimrah anak punika yèn sampun semah, lajêng dipun griyakakên piyambak, dipun sukani griya tuwin pêkarangan, tur kadhang dipun sukani sabin pisan, tiyang ing dhusun anggènipun mastani: dipun pisah, utawi dipun pêncarakên.

Nyênyukani dhatêng anak makatên punika panganggêpipun tiyang Jawi sampun kapetang mandum warisan, pramila ugi sok winastan: maris, utawi marisakên. Sarta ugi kalimrah: yèn anak ingkang sêpuh-sêpuh sampun sami dipun sêsukani griya tuwin pakarangan piyambak-piyambak, griya tuwin pakarangan ingkang dipun ênggèni tiyang sêpuh punika botên susah mawi dipun têrangakên, sintên-sintên sampun sami mangrêtos: ingkang badhe anggadhahi pun ragil, utawi anak ingkang ênèm-ênèm ingkang dèrèng dipun griyakakên piyambak. Anak ingkang sêpuh-sêpuh sampun botên kenging ngucik. Makatên kawontênanipun ing Tlacap, ing Banyumas, ing Kudus.

Nanging yèn miturut ukum pêkih: griya tuwin pakarangan ingkang têksih dipun ênggèni punika ingkang dados warisan, ingkang sampun dipun sukakakên kala têksih gêsang punika nama sampun kahibahakên, [ka...]

--- 403 ---

[...hibahakên,] botên kenging kaucik dhatêng anak ingkang dèrèng angsal pawèwèh.

[Iklan]

Wau kula sampun matur: yèn miturut panganggêpipun tiyang Jawi: ingkang dipun sukakakên dhatêng anak ingkang kapêncarakên punika minăngka bageanipun, kawastanan: sampun kawarisakên. Wondene ingkang têksih dipun kuwasani tiyang sêpuh piyambak punika minăngka badhe bageanipun ragil, utawi anak-anak ingkang dèrèng dipun sêsukani. Ingkang sampun dipun sêsukani botên kenging alitipun ngraosi, utawi agêngipun angucik. Kajawi yèn ingkang têksih dipun kuwasani punika langkung kathah sangêt, ngantos botên timbang ajinipun kalihan bageanipun ingkang sêpuh-sêpuh.

Yèn makatên, lajêng ingkang dèrèng angsal bagean wau dipun bagei rumiyin ingkang murwat kalihan ingkang sampun katampi dhatêng kakang-kakangipun, tirahanipun kabage radin. Dados ing ngriki cêtha sangêt: pranataning pêkih, bab punika kosokwangsul kalihan ngadat tatacara Jawi.

Mirid saking kawontênan-kawontênan ingkang kula aturakên punika kados wontêning pranatan enggal punika pantês kita tanggapi kalayan bingahing manah. Sabab wiwit tanggal 1 April punika badhenipun sadaya pitakèn-pitakèn ingkang gêgayutan kalihan bab warisan kados ingkang kasêbat ing aksara: Ha, Na, Ca, lan Ra: ing nginggil punika, yèn dados pabên, ingkang wênang mutus pradata landrad, măngka ingkang dados [dado...]

--- [404] ---

[...s]

paugêraning pangadilanipun pradata landrad punika: ngadat lan tatacaranipun tiyang pribumi,[1] pramila kenging kaajêng-ajêng putusanipun badhe langkung mathuk lan marêmakên tumraping kita băngsa Jawi tinimbang putusaning rad agami.

Wusana panuwun kula, yèn wontên ingkang kagungan kupiya bab punika, kaparênga maringi jalèntrèhaning kupiya wau dhatêng kula ingkang pratela, sagêda angindhakakên kupiya kula. Yèn rêdhaksi marêngakên, kangalamatana dhatêng rêdhaksi Kajawèn. Utawi kaêwrata ing Kajawèn.

Wondene yèn rêdhaksi botên marêngakên, kaparênga anêrangakên ngalamat kula ing sangandhaping andharan punika.

Kandhiyur.

[Iklan]

LOTERIJ AGENG

[Grafik]

--- 405 ---

Tinangkil

Bokmanawi ing ngriki wontên ingkang ragi kirang dhamang dhatêng têrangipun têmbung inggil punika, malah sagêd ugi wontên ingkang dèrèng nate mirêng babarpisan, amargi têmbung wau kanggenipun pancèn inggih awis-awis. Mirid gumêlaring kawontênanipun ingkang kula sumêrêpi, ingkang kawastanan tinangkil punika, manawi saandhap sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha ingkang wicaksana miyos dhumatêng ing tratag rambat utawi pagêlaran, sapunika nama bangsal sasana sumewa, ingkang wujudipun kados ingkang kacêtha ing gambar punika, ing nglêbêtipun wontên griya bangsal alit, wangun kampung mawi payon kaca, baturing bangsal wau saking ngandhap dumugi ing jrambah, inggilipun langkung samètêr. Wontên ingkang nyariyosakên bangsal wau kalêbêt bangsal pusaka, bêktan saking kraton Kartasura, ngantos dumugi samangke lastari kagêm palênggahan dalêm ingkang sinuhun manawi lênggah tinangkil.

Ngadat ingkang sampun kalampahan, ugêr sampeyan dalêm miyos tinangkil, tamtu badhe andhawuhakên prakawis ingkang wigatos, kados ta upaminipun: anjumênêngakan kangjêng gusti pangeran adipati anom, kangjêng ratu, pangeran putra, pangeran santana, nêtêpakên pêpatih dalêm, kolonèl komandhaning prajurit dalêm, pangulu dalêm, tuwin sanèsipun ingkang dados kaparênging karsa dalêm. Mila para abdi dalêm jawi lêbêt inggih kadhawuhan sami sowan pêpak, punika ugi kenging kawastanan pasowanan: tinangkil.

[Grafik]

Ingkang sampun kalampahan wongsal-wangsul, punapa sampun dados tata ngadating kraton, punapa kadospundi, kula dèrèng mangrêtos: inggih punika bilih ingkang sinuhun lênggah tinangkil, punika manawi sampun andhawuhakên punapa ingkang dados kaparênging karsa dalêm, sasampuning kèndêl sawatawis saha sampun badhe jêngkar, tamtu mawi andangu rumiyin dhumatêng pêpatih dalêm makatên: iki măngsa pira. Kali-kali kapriye, bocah tani lagi apa. Sasampunipun pêpatih dalêm munjuk ngaturi katrangan sacêkapipun, sampeyan dalêm ingkang sinuhun lajêng jêngkar kondur angadhaton. Para ingkang sami sumewa ugi lajêng bibaran asowang-sowangan. Makatên katranganipun ingkang nama tinangkil miturut gumêlaring kawontênanipun. Upami wontên pitakenan: tinangkil iku bedane karo sinewaka, kapriye. Jawabipun kula sumanggakakên para maos.

Pun Rêja.

--- 406 ---

Tanah dalah Tiyangipun

Băngsa Dhayak saha Tatacaranipun.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 26

Sasampunipun arta patumbasan kabayarakên, lare lajêng kadhaupakên. Para sanak kadang, pangagêng kampung, saha badhe pangantèn jalêr èstri sami kêmpal, prêlu nêksèni dhauping pangantèn. Karamean dipun bikak dening têtiyang jalêr sakawan saha tiyang èstri sakawan ingkang sêpuh piyambak. Dene caranipun ambikak karamean makatên:

Tiyang jalêr sakawan wau ngadêg, nyêlupakên lading wontên ing kobokan ing sirah maesa, ingkang dipun sadhiyakakên ing ngriku, saha nglèlètakên rah wau dhatêng bathuk, gulu, pundhak, tuwin wêtêngipun pangantèn.

Sasampunipun makatên, têtiyang jalêr wau linggih, saha têtiyang èstri sakawan ingkang kasêbut ing nginggil, sami ngadêg, ugi nindakakên kados ingkang sampun dipun êcakakên dening tiyang jalêr sakawan wau. Dangunipun karamean ngantos pintên-pintên dintên.

Kasiyatipun pêksi.

Wiwit jaman kina makina pêksi punika dipun angge têngêring bêgja utawi cilaka. Dene pêksi ingkang gadhah kasiyat kados makatên punika wolu cacahipun. Ingkang agêng piyambak dayanipun inggih punika pêksi andang, warninipun kadosdene alap-alap.

Miturut kapitadosanipun têtiyang ngriku, pêksi andang punika sajatosipun tiyang ingkang anglangkungi kasêktènipun, sanès pêksi, manggèn wontên ing langit. Manawi andang wau tumurun ing ngarcapada, lajêng dados pêksi.

Manawi têtiyang Dhayak badhe bidhal pêrang, babad wana, kêkesahan, saha sasaminipun, mêsthi ngêntosi sasmitaning pêksi andang. Anggènipun andhatêngakên pêksi wau sarana angêpyurakên sêkul aking kaping 14. Manawi pêksi andang dhatêng, punika pratăndha bilih wancinipun sae. Saupami pêksi andang botên katingal babar pisan, punika têgêsipun: wanci botên sae.

Manawi tiyang Dhayak sawêg kêkesahan saha ing margi sumêrêp pêksi andang ingkang maburipun wontên ing sakiwaning margi, piyambakipun lajêng angatos-atos. Bilih pêksi wau mabur ing satêngêning margi, punika sae. Saupami ingkang kêkesahan malampah mangilèn saha pêksi mabur mangetan, [mange...]

--- 407 ---

[...tan,] punika têgêsipun kathah sambekala. Anggènipun badhe kêkesahan lajêng dipun sandèkakên.

Tatacara kados ing nginggil, băngsa Jawi ugi gadhah. Kados ta:

Ha. Manawi wanci dalu wontên pêksi kolik saha tuhu sami sauran, punika têgêsipun badhe wontên pandung.

Na. Ungêling pêksi gagak punika ambêkta ngalamat awon.

Ca. Sintên ingkang dipun dhatêngi pêksi prênjak punika lajêng ngajêng-ajêng tamu.

Dêdongengan Kancil saha sanès-sanèsipun

Manawi kula botên lêpat, Kancil punika ing dêdongengan pundi-pundi kasuwur kathah akalipun. Ingkang gadhah dêdongengan Kancil punika kados pintên băngsa, dalasan tiyang Dhayak ugi gadhah. Sumăngga kula aturi tuladha sawatawis. Têtiyang Dhayak punika anggènipun mastani Kancil: pêlandhuk.

Kancil dados ratu.

Ing satunggiling dintên singa barong angundhang-undhangakên dhatêng para sato kewan ing wana makatên: E, para sato kewan kabèh, rèhning ingsun kang dadi narendra ing alas kene, dadi sira kabèh kudu ngabêkti marang ingsun. Sabên dina sira kudu caos bulubêkti marang ingsun. Sing sapa ora miturut marang parentah ingsun, bakal dakgawe karang abang.

[Iklan]

Sadaya sato kewan rumaos kèwêdan, badhe miturut rêkaos, badhe ambalela ajrih. Pramila para sato kewan sami ngawontênakên parêpatan. Pun Kancil piniji anêlukakên singa. Kancil sagah saha nêdha wulu landhak satunggal, lajêng kasukakakên dhatêng playangan, kapurih ngaturakên dhatêng sang narendra. Wuluning landhak wau dipun kanthèni sêrat panantang: ingkang suraosipun kados makatên: singa barong kêparat, apa sira ora kulak warta adol prungu, yèn ingsun sajatine jumênêng nata ing alas kene. Ingsun ora trima dene sira wani angaku-aku dadi nata, anggonira kumaki arêp ingsun ilangi. Sira bakal ingsun lunasi, lah kiye (wuluning landhak) wuluningsun, ingsun paringake minăngka panantang. Badhe kasambêtan.

Suyana - Adinata.

--- 408 ---

Pawartos Sanès Praja

Kawontênan ing Sêpanyol.

Dumuginipun sapunika wontênipun paprangan ing Sêpanyol taksih rame, nanging ugi wontên sêmunipun raos kêsayahan, namung sarèhning ingkang sami campuh wau tansah santun-sumantun daya, têgêsipun tansah ngangge kêkiyatan enggal, sayah wau namung pinanggih wontên ing pangraos. Tumrap titikan ingkang pinanggih ing kawontênan, kathah papan-papan panggenan ingkang ing ngajêng dipun jagi kanthi kasantosan, ing sapunika sampun katingal sêpên nyênyêt, katingal kados botên wontên kumaranipun. Makatên ugi inggih wiwit wontên raos ingkang angêndhoni, inggih punika tumraping bêbantu băngsa Aprikah ngrumaosi bilih anggèning biyantu pêrang punika nama nyêkapakên kabêtahaning liyan.

Manawi ngèngêti karisakaning paprangan, punika pinanggihipun namung nuwuhakên wawasan ingkang botên damêl sakecaning manah. Nanging manawi ngèngêti bilih panguwaos punika sarananipun kêdah saking kamurkan, tindak rêrêmpon punika sampun lêrês sadaya, makatên ugi ingkang sami angêmori damêl, inggih sami botên lêpat.

Kados ta ing bab tindakipun Itali tuwin Jêrman anggènipun angêmori damêl, punika mênggahing pamawas, tamtunipun mawa kajêng badhe tumut nêmpil panguwaos, tuwin ingkang dipun têmpil wau panguwaosipun kabangsan, mila adêging pabarisan kabangsan lajêng pinanggih saya santosa. Manawi mirid nalaripun, ingkang sami ambiyantu wau tamtunipun sami ngayom dhatêng panguwaosipun golongan kabangsan, tuwin inggih pancèn nyata pinanggih makatên. Nanging salajêngipun, sarêng campuhipun saya rame, Itali tuwin Jêrman wau kadosdene angganing bubuk angsal êlèng, lajêng tumindak piyambak nilar pangrèhipun golongan kabangsan, ngrumaosi kados nindakakên kabêtahanipun piyambak.

Nanging manawi mirid kawigatosanipun Itali tuwin Jêrman wau, pancèn nyata bilih anggèning ngêmbuli pêrang punika ugi mêngku kasujanan piyambak, awit saupami wadya parentah ingkang kêmoran wadya abrit wau unggul, dayanipun tamtu inggih badhe mrèmèn dhatêng sanès panggenan, saha adhakanipun tumular dhatêng nagarinipun piyambak-piyambak. Dados anggèning angêmori damêl wau, sajatosipun ambiyantu nyirêp urubing latu, sampun ngantos tumut kêrèmbèt. Tuwin malih ingatasing kaprawiranipun ing paprangan, Itati[2] tuwin Jêrman pancèn kenging kangge tondhe[3] yêktos, tumrap Itali pancèn sawêg birai ulah pêrang, mêntas unggul wontên ing Ngabêsi. Inggih anggèning mêntas unggul ing pêrang punika ingkang adamêl jalaran muntabing kapurunanipun, ngrumaosi mêntas manggih lêlampahan ingkang nyata dados pandadaraning prajurit.

Dene sêsulaking asor unggul, unggulipun kapara pinanggih wontên ing golongan kabangsan, sawêg mirid kawontênaning laladan ingkang gadhah panguwaosing [panguwa...]

--- [409] ---

[...osing] golongan kabangsan sampun wontên kalih pratigan, punika sampun kenging kangge titikan badhe pinanggih ing unggulipun golongan kabangsan. Nanging manawi ngèngêti wulêtipun Madrid, pancèn inggih mêgah-mêgahakên, têka beda têmên kalihan nagari sanès-sanèsipun, sabên dipun têmpuh lajêng bêdhah.

[Iklan]

Mênggah nyatanipun, anggèning Madrid taksih wulêt punika, jalaran têtiyangipun sami kêkah ing manah, botên badhe nungkul kalihan sintêna kemawon, beda kalihan kitha-kitha sanès, gampil dipun dhêsêk ing mêngsah, nanging mênggah sababipun, saking têtiyangipun ing sanès-sanès panggenan wau sabên dipun têmpuh ing wadya kabangsan lajêng ambalik tumut anggolong, beda kalihan Madrid, taksih kêncêng tanpa ewah. Prasêtyanipun wadya parentah, aluwung sirna tinimbang nungkul dhatêng mêngsah. Makatên malih saupami Madrid badhe bêdhah, niyatipun badhe dipun sirnakakên rumiyin, dados sanadyan dhawaha ing tanganing golongan kabangsan, sasampuna dados karang abang rumiyin.

Ing sapunika tumrap pamawasipun Inggris dhatêng tindakipun Itali tuwin Jêrman wau, awit tumrapipun Inggris ugi nyamarakên dhatêng laladan ing Lautan Têngah, botên sande manawi golongan kabangsan unggul, badhe adamêl ribêding lampah layaran, mila tumrapipun Inggris tansah ngulat-ulatakên. Nanging tumraping golongan kabangsan gêntos nyujanakakên dhatêng Inggris, samăngsa wontên kapal Inggris dipun sapa, kêdah lajêng mangsuli, tuwin samăngsa wontên kapal Inggris pinanggih ambêkta dêdamêl badhe kalêbêtakên dhatêng Bilbao, lajêng badhe dipun bêskup. Sadaya wau sami dados sêsulak sambêting pasulayan.

--- 410 ---

Rêmbagipun Petruk lan Garèng

Bab Pêpandhingan Papan

V

Garèng : Ambanjurake rêmbuge lagi anu, Truk, tak pikir-pikir kowe kuwi nèk ngomong sok ora mèmpêr. Nyaritakake anggone manggon ana ing kampung priyayi, jarene sênêng bangêt, lan bêtah bangêt, jalaran sêsrawungane karo tăngga têparone: rukun, guyub, nyênêngake, kayadene karo sêdulure dhewe. Nanging pungkasane kathik nganggo dièmbèl-èmbèli: saka guyub lan rukune mau, nganti ora ngobêrake uwong, lan ora kêna ana apa-apa sêthithik, banjur kanggo cêcaturan. Yak, kowe kuwi ora liya rak mung saka dhêmêne ngala-ala bae.

Petruk : Sing takarani ora ngobêrake uwong, kuwi mangkene upamane: sore-sore kene lagi nglêmbur nyambut gawe, dumadakan tanggane: kulanuwun, sarta banjur mlêbu ngomah. Wêruh kene lagi nyambut gawe kuwi, mêntala-mêntalane pitakon: sawêg nyambut damêl, mas. Tur kene iya wis mangsuli: inggih, malah benjing-enjing kêdah rampung punika. Wèh, inggih repot manawi makatên, măngga, èh, ngandikan-ngandikan sakêdhap. Kenene wong iya Jawa, mêsthine kene iya kapêksa banjur kudu nuruti. Nèk ora, mêngko rak diarani: wong Jawa kakehan roti mêrtega. Mara, apa ngobêrake uwong kuwi jênêngane.

Garèng : Mula iya sok ana sing ora duwe koma-koma, mêdhayoh nyang omahe uwong tanpa ngèlingi pasa, malah wêruh tuwan rumah lagi ribut, iya mêksa mêntala ngrusuhi. Ewasamono, Truk, adat tatacara Jawa, sing anêmtokake: tamu kudu ditămpa kanthi sumèh, kanthi gêmrapyak, lan sapadhane, ora kêna disalahake, Truk. Sabab, sapa sing wêruh, anggone mara dhayoh dudu wancine mau, jalarane rupa-rupa, kaya ta: saka trêsnane nyang tuwan rumah, nganti kêpengin arêp kêtêmu bae. Mara, apa tuwan rumah ora wajib malês katrêsnane iki, mulane panampane iya kudu kanthi bêcik-bêcik. Utawa: saka bunêking atine ana ing ngomah, êmbuh saka kakehan utang, êmbuh bojone tungkul prêngat-prêngut bae, êmbuh kêpriye, sabanjure mara tamu golèk lêlipur ati. Apa tuwan rumah ora wajib nămpa kanthi sênênging ati.

Petruk : Aku ora nacad adat tatacarane Jawa sing kaya ngono kuwi, mung bae si tamu ambok iya rada koma-koma sêsithik. Kaya ta jam têlu awan, kuwi nèk cara pyayi jarene masane wong ngêluk lambung, hla, kok: kulanuwun, mara tamu, hara, apa ora marakake sêpêt. Ewadene iki ora prêlu digagas dawa-dawa. Saiki anggone sok dhêmên nyatur. Mara, pikirên, wong aku ngurmati uwong liwat bae, iya wis dicrita tăngga têparo, [tê...]

--- 411 ---

[...paro,] turne anggonku urmat mung lumrah bae, mangkene: dhah, babu, dhah, dhah...

Garèng : Wah, wong sêmbrana, kuwi jênêngane rak priyayi dêlap. Lan urmate kuwi dudu urmat lumrah, nanging urmat ngajak ora agama. Mulane iya mèmpêr yèn banjur dicatur ing tăngga têparo.

[Grafik]

Petruk : Lo, kuwi aku mung arêp anêrangake bedane têtanggan Walănda, sanadyan Lănda pranakan, karo têtanggan bangsane dhewe. Nèk têtanggan Walănda, aja manèh sing mung kaya ngono bae, sanadyana dudu akrabe kalakon ana ing dalan: crab crub, sing nganti klêpoh kae, tanggane wêruh, iya ora ambil kêpala pusing. Kajaba bab-bab sing kaya ngono kuwi mau, kêna takunèkake: manggon ana ing kampung priyayi, aku rumasa sênêng, bêtah lan krasan bangêt. Sabab saora-orane omah-omahe ing kono wong apik-apik, kathik dalane aspalan, mulane ing kono iya ora tau sêpi... pulisi. Hla, mêsthi ta, yèn atine têntrêm ayêm.

Garèng : Haiya, ingatase ana ing kono wis kêpenak, wis ayêm atine, ana kok banjur ngalih manèh...

Petruk : Sabab-sababe aku ngalih manèh, ora prêlu takkandhakake, Kang Garèng, nanging saka kono aku banjur ngalih nyang kampung Lănda totok. Ing kono ora jênêng: gang, utawa: lan, nanging: wèh, têgêse: dalan gêdhe. Kampung kono kuwi, ana ing Batawi kene, kalêbu kampung: indhê klas.

Garèng : Wayah, ambok iya kampung klas siji, kathik dicara Landakake barang. Ana ing kono kowe têmtune rada rumasa tuwan bêsar sêthithik.

Petruk : Wiwitane mula iya mêngkono, Kang Garèng, awit sêsawangan kiwa têngêne mula iya nyênêngake bangêt, omahe asri-asri lan ambalêngkênêk-ambalêngkênêk, dalane mêling-mêling, nganti kaya pilus, pilus, pipi alus diêlus-êlus.

Garèng : Wayah, iya ora jangji yèn banjur kanggo sênggakan mêngkono. Ora, Truk, kowe mau têka kăndha wiwitane mêngkono, apa suwe-suwene banjur salin salaga.

Petruk : Iya, Kang Garèng. Wiwitane aku mula duwe rumasa gagah kaya: ndara tuwan Lănda gêdhi. Nanging suwe-suwe aku rumasa gagah kaya... slilit.

Garèng : Wèh, hla cotho pikiranaku, Truk, ana sakawit pikirane kaya: ndara tuwan Lănda gêdhi, suwe-suwe têka kaya barang ngrisèni mêngkono.

--- 412 ---

Petruk : Lo, kuwi mangkene, Kang Garèng. Nalikane sêdina rong dina, aku durung pati migatèkake kaanane kiwa têngêne omahku. Mulane rumasaku mung kêbak gagah bae. Yèn mulih saka lêlungan, nunggan taksih utawa dhilman, kuwi sang supir utawa si kusir, mêsthi ngajèni bangêt nyang aku utawa Makne Kamprèt, anggone: yah tuwan, yah nyonyah, kuwi iya andharindhil tanpa ana pêdhote, sabab omahe wong andhandhing kathik kinubêng ing omah Lănda gêdhi-gêdhi. Andêlêng kaanane dalan ing ngarêp omah bae, rasaning atine iya wis mantêp bangêt, sabab anêksèni anggone dalan ing kono dijaga lan diupakara bangêt. Dalane ibarate bênjut sêthithik bae, ora watara suwe kuli gumintê iya banjur: grudug, padha têka, prêlu: amopoki, amupuri, amêdhaki, ora lunga-lunga yèn durung bali mêling-mêling kaya maune. Ana bakul, apa manèh dhokar, wani-wani mandhêg ing pinggir dalan sadhela bae, iya banjur: kêthangklung, kêthangklung, ana agèn pulisi têka karo andhawuhake: pigi, pigi, monyèt. Sabab kuwatir, mêngko dalane: kotor, sèh. Karo goyang-goyang lungguh ana ing kursi ngarêpan, aku manthuk-manthuk karo ing batin anggagas mangkene: wèh, kok kêpenak dadi ndara tuwan Lănda gêdhi iki. Omahe brêgas, dalane pradan, kathik jinaga bangêt. Wèh, mula iya mathuk têmênan, paribasan Jawa sing muni mangkene kae: êndhas gundhul dikêpêti.

Garèng : Wèh, aku iya ngandêl, yèn kala samono kowe banjur rumasa mêtontong bangêt. Suwe-suwene banjur kêpriye.

Petruk : Dadi wiwitane aku iya mula rumasa: luhur, mulya, mêthangkring, mêthènthèng, lan êmbuh kêpriye manèh, nanging suwe-suwe kampunge kono tak ênggoni kuwi, rumasaku banjur kayadene: lêmari isi klambi-klambi: kabardhin, palêmbit, lakên, sarta: krèptêsin, sutra-sutra liya-liyane, kêsêlapan... pasatan kurasi.

Garèng : Lo, sing diupamakake kurasi kuwi, ing kono apa iya kowe.

Petruk : Wèyèh, wis cêtha bae kathik nganggo dicêthak-cêthakake manèh. Anggonku rumasa mangkono kuwi mau sababe mangkene: Nèk aku arêp gagah-gagahan, macak nganggo pantalon, wèh, kok ora mèmpêr-mèmpêra karo tăngga-tanggaku, sanadyan bedane mung sêthithik, kana kulite kaya kèju, aku kaya sawo mênilah, kana irunge kaya canthelan topi, duwèkku sunthi, kana mripat kucing, aku mripat dara, kana dêdêg piadêge gêdhe dhuwur kau mêtêku, kene cilik prêkis.

Garèng : Wèyèh, hla kok apik kowe kabèh.

Petruk : Lo, ora mêngkono, Kang Garèng, aku mung arêp ngandhakake, yèn aku macak cara Lănda kuwi ora mèmpêr-mèmpêra karo tăngga-tanggaku. Brêgasku kuwi mung yèn manganggo cara Jawa dêlês, cêkake sajajar karo tăngga-tanggaku, nanging iya... jongose.

--- 413 ---

Panglipur Manah

Umuk-umukan.

Lare tiga: Sarpan, Sarpin, tuwin Sarkum sami lêlênggahan wontên ing sangandhaping wit kalapa. Botên watawis dangu lare tiga wau sami omong-omongan rêbat unggul makatên:

Sarpan: Sabênêre mono aku wajib ngucap sukur marang Pangeran, dene pinaringan mripat awas. Mara, apa ora awas mripatku iki, ingatase wit kalapa iki dhuwur bangêt, saka ngisor kene aku bisa wêruh kanthi cêtha kaanane manggar alum kang mantêlung mangalor kae.

Sarpin: Wah, mripatku luwih cêtha manèh, Pan, sabab aku ora mung wêruh manggar kang kok kandhakake mau, malah aku uga sumurup lalêr wilis kang mencok ana ing kono.

Sarkum: Awasmu durung sêpiraa, Pin, mara, apa kowe wêruh, lagi apa lalêre. Mêsthi ora wêruhe. Nèk aku bisa wêruh cêtha. Yaiku lalêre lagi... ngulapi bloboke.

Wontên ing Pamulangan.

Guru dhatêng murid: E, le, ing jêro sakolahan kene ora panas, topimu bukakên.

Murid: Topi kula botên kula êngge, pak guru.

Guru: Hus, aja ngomong, hla, kuwi apa.

Murid: Wong niki topine bapak.

Pulitik èstri

Sarma: Wah, jêng, tapihmu têka apik têmên. Tukon pira kuwi.

Ingkang èstri: Anggonku tuku têlung rupiyah, mas. Sabên dina dhuwit balănja kuwi tak êlong sakêthip, barêng sêsasi ganêp têlung rupiyah, banjur tak tukokake tapih iki.

Sarma: Mulane sabên dina aku mung olèh... daging kothot bae.

Wangsulan nyênyêngit.

Suratmi nyêpêng gambaripun piyambak, nalika taksih bayi kagendhong ibunipun. Gambar wau katêdahakên dhatêng kancanipun nama Sarintên, kanthi wicantên makatên: Kiyi, lo, kowe nèk arêp wêruh gambarku rongpuluh taun saprene.

Sarintên: Lo, hla kuwi sapa, Mi, bayi sing êmbok êmban kuwi.

Tiyang kêbujêng nêpsu.

[Grafik]

Mas Karta mêntas tumbas sêpatu saking toko, sadumugining griya sarêng dipun cobi malih, sêpatunipun pinanggih sêlèn. Mas Karta nêpsu sangêt, lajêng tilpun dhatêng toko kalihan ambêkta sêpatunipun, têmbungipun: pripun niki, sêpatu sêlèn mang wènèhake uwong. Êngga yèn maido mang tonton sing cêtha.

Kursus basa.

Guru: Mara, bocah-bocah, padha golèka têmbung, kang ngarêpe mathuk saupa[4] diatêr-atêri: sang, kaya ta: sang prabu, ayo kowe, Min.

Sarimin: Sang aji

Guru: Bênêr. Kowe saiki, Man.

Sariman: Sang putri.

Guru: Iya, iya, ganti Paimin.

Paimin: Sang awak.

Guru: Yak, kok banjur nyara Surabaya. Kowe saiki, Sarkum.

Sarkum: Sang... sang... sang gorèng.

--- 414 ---

KABAR WARNI-WARNI

Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès.

TANAH NGRIKI

[Grafik]

Pangagêng praja Pakualaman. Ing tanggal 31 Maart kêpêngkêr, Kangjêng Pangeran Arya Prabu Suryodilogo sampun napak astani prajanjian. Tumindakipun wontên ing gupêrnuran Ngayogya, wanci jam 10, dipun jênêngi ing para pangajêng pangrèh praja. K.P.A. Prabu Suryodilogo dipun gêrubyug K.P.A Suryaningprang, bupati pêpatih, bupati ing Adikarta tuwin pangulu Pakualaman. Gupêrnur mêdar sabda, bilih kaparêngipun parentah, Pangeran Arya Suryodilogo katêtêpkên dados pangagênging kulawarga Pakualaman. Gupêrnur lajêng mêdar sabda cêkak ing bab kawigatosaning pêrlu ingkang gêgayutan kalihan sumpah. Lajêng bibaran. Ingkang kacêtha ing gambar, nalika K. P.A. Prabu Suryodilogo rawuh saking nagari Walandi, wontên Tanjungpriok.

Lèpèn ing Bêtawi isi wiji baccil typhus. Miturut papriksanipun Prof. Dinger, sampun nyobi mriksa toya lèpèn ing Bêtawi 20 panggenan, ingriku sami pinanggih isi wiji sêsakit typhus.

Panggêsangan awis ing Jambi. Miturut wartos, wontêning têtumbasan ing Jambi sarwa awis. Arêng sakarung rêgi f 0.90, tigan satunggal 6 sèn, ayam rêgi f 0.90. Blanjaning rencang ngantos f 15.- sawulan. Kuli-kuli ingkang nyambut damêl ing margi f 0.60 sadintên, ewasamantên taksih rêkaos sagêdipun angsal kuli, amargi dados rêbatan mrika-mriki.

Hoofdredacteur Sêdyatama kèndêl. Wontên wartos wiwit tanggal 1 wulan punika, Tuwan A.S. Dwijosaroyo kèndêl saking anggèning dados saroyo Hoofdredacteur Sêdyatama, jalaran botên cocog ing pamanggih directie. Salajêngipun Tuwan A.S. Dwijosaroyo badhe ngêdalakên sêrat kabar basa Jawi. Wêdalipun kaangkah wontên ing tanggal 1 Mei, kasèp-kasèpipun wontên ing tanggal 1 Juli. Sêrat kabar wau badhe ngawontênakên pang ing Bêtawi, Sêmarang, Surakarta, Surabaya, Malang, tuwin Purworêjo.

Kweekschool voor onderwijzeressen ing Surabaya kasuwak. Kawartosakên, pangajênging guru ing pamulangan Zustêr Ursulinen ing Surabaya suka sumêrêp dhatêng para tiyang sêpuhing lare, jalaran saking kawontênan, kweekschool ingkang kasêbut nginggil badhe katutup. Tumrap murid klas satunggal sasagêd-sagêd badhe kadèkèk ing Malang utawi Bandung, tumrap murid klas kalih utawi tiga, badhe kalajêngakên dumugi satamatipun.

Inggah-inggahan. Kawrat kêkancingan saking Gupêrnur Jawi Wetan, R. Iman Kusubagio, Aib. nindakakên padamêlan mantri pulisi Paresidhenan Kêdiri, dados tijd. wd. asistèn wêdana Paresidhenan Kêdiri. R. Charis Bogio, Aib. nindakakên padamêlan ajung jaksa Landraad ing Ngawi, Paresidhenan Madiun dados tijd. wd. adjunct jaksa Landraad ing Ngawi. R. Sugito. Aib. nindakakên padamêlan adjunct jaksa Landraad ing Kêdiri. M. Jumadi Muspan Aib. nindakakên padamêlan mantri pulisi Paresidhenan Surabaya dados tijd. wd. asistèn wêdana Paresidhenan Bojonêgoro R. Subowo, Aib. nindakakên padamêlan mantri pulisi Paresidhenan Bojonêgoro, dados tijd. wd. asistèn wêdana Paresidhenan Bojonêgoro. M. Arwoko, Aib. nindakakên padamêlan mantri pulisi Paresidhenan Malang, dados tijd. wd. asistèn wêdana Paresidhenan Malang. M. Bustamin, mantri Kabupatèn Bangkalan, Paresidhenan Madura, dados tijd. wd. asistèn wêdana Paresidhenan Malang. M. Ryadi Aib. nindakakên padamêlan adjunct jaksa Landraad Tuban, Paresidhenan Bojonêgoro, dados tijd. wd. asistèn wêdana Paresidhenan Bojonêgoro.

K.P.M. ngandhapakên prabeya momotan tumrap Cilacap. Ing Cilacap mêntas kawontênakên parêpataning para ingkang wajib, ngrêmbag ing bab badhe mandhaping prabeya momotan tumrap Cilacap, inggih punika tumrap momotan uwos, amargi ing wêkdal punika ing Banyumas panenanipun pantun pinanggih sae, badhe kathah anggèning ngintunakên dhatêng Borneo tuwin Sumatra. Rêgining uwos nindhak 35 sèn ing dalêm sapikulipun.

Mulang para cotho ing sastra. Awit saking ada-adanipun para putri ing Bêtawi, sampun ngêdêgakên pakêmpalan ingkang sêdyanipun nênuntun supados para cotho ing sastra sami sagêd maos lan nyêrat, kanamakakên pakêmpalan "Pengurus Pemberantasan Buta Huruf". Ingkang ngadani nyonya Thamrin, Gunawan, Suparta tuwin Mr. Maria Ulfah. Pakêmpalan punika sampun nyêbar sêrat ingkang suraosipun supados wontên ingkang ambiyantu dhatêng kamajênganing ada-ada punika. Ing pangangkah sabên kampung wontêna pamulanganipun. Ing sabên murid kawontênakên golongan-golongan piyambak cacah nggangsal wêlas, ing dalêm saminggu angsal wulangan kaping kalih, ing salêbêtipun tiga kawan wulan sampuna sagêd maos tuwin nyêrat. Tumrap tiyang ingkang sagêd maos kenging dados gurunipun, botên pêrlu angsal pangajaran inggil.

--- 415 ---

Goodyear ngintunakên band. Kawartosakên pabrik Goodyear ing Bogor angindhaki pamêdalipun band jawi tumrap auto, tumrap taun 1936 mindhakipun ngantos tikêl kalih. Ing sapunika nyambutdamêlipun rintên dalu. Panyadenipun ingkang langkung kathah dhatêng Afrika Kidul, wiwit wontên kintunan saking tanah ngriki lajêng sagêd ngawonakên kintunan saking tanah ngamanca.

Botên saèstu ngawontênakên arta nyaprapat sèn. Mirit kawontênanipun ing mangsa punika kintên-kintên badhe botên saèstu kawontênakên arta nyaprapat sèn.

Wit ingkang awoh sawêr. Ing sacêlakipun papan anggêgana ing Kalibantèng Sêmarang, wontên satunggaling wit ingkang kêbak sawêr, ngantos botên wontên tiyang ingkang purun nêgor, rekadayanipun wit wau dipun obori saking ngandhap rumiyin, ing ngriku kathah sawêripun ingkang sami pêjah dhawah, salajêngipun sawêg kenging dipun têgor.

Tatanan panyadean sarêm. Miturut wartos, panyadean sarêm ing Pasuruan ingkang rumiyin namung 6 panggenan, sapunika kaindhakan dados 51. Kintên-kintên tumraping sanès panggenan ugi badhe katindakakên makatên. Papan panyadean ingkang sampun , sagêd ugi kaindhakan dados tikêl sadasa. Kajawi punika ugi dipun sade idêran.

Aneta dipun sêrêg. Wontên wartos, pakabaran ing bab sêsakit pest ing Tênggêr tuwuh ing Nangkajajar, punika lêrêsipun ing Ngadiwana. Ing bab punika anjalari damêl kapitunanipun Hotel ing Nangkajajar, ngantos damêl sandening têtiyang ingkang sami badhe dhatêng ngriku. Ing bab punika Aneta dipun têdhani kapitunan.

Dhukun dipun cêpêng. Sampun dangu kawartosakên, ing Klatèn wontên dhukun ngakên nama Dr. R. M. Purwowasono Hartogh Diponêgoro, dipun suyudi ing tiyang kathah, dhukun wau dipun sêbut dhukun gaib. Sampun sawatawis dintên dhukun ingkang saksat dipun anggêp Pangeran wau dipun cêpêng pulisi wontên ing Purworêjo, amargi nêrak kalêpatan.

Krama ing Karaton. Wontên wartos, benjing wulan Ruwah ngajêng punika, awit saking kaparêng dalêm sampeyan dalêm ingkang minulya saha wicaksana putri dalêm B.R.A. Haryopanular, katarimakakên R.M.H. Brotodipura, Bupati Anom Secretaris Sasonowilopo, putranipun suwargi B.K.P.H. Pakuningrat. Namung ringkêsan kemawon.

Jaarmarkt Surabaya darma 25%. Kawartosakên, angsal-angsalaning bêbathèn Jaarmarkt ing Surabaya kala taun 1935 ingkang 25% kadarmakakên dhatêng: Huishoudschool P.B.S., Meisjesschool Aisiah, Wanito Rukun Santosa, Meisjesinternaat, Vrouwentehuis, A.S.I.B., Darmo Usodo, Polikliniek P.K.V.I., Polikliniek Muhammadiyah, P.P.I. babagan pamulangan, Armenzorg tuwin P.P.A.J.

Ing Cibarusa rêsah sangêt. Ing Cibarusa, Bogor, pinanggih sakalangkung rêsah, ngantos botên cêkap dipun jagi ing veldpolitie kemawon, mila lajêng kawontênakên pajagèn militèr, têtindhih upsir. Saradhadhu-saradhadhu wau lajêng damêl palêrêban wontên antawising Cibarusa kalihan Leuwimalang. Wiwit wulan Januari kêpêngkêr, sampun wontên kadurjanan koyok 25 rambahan.

Nêtêpakên liburan ing tanggal 1 Sura. Parentah Kasultanan Ngayogya aparing sêrat dhawuh dhatêng Hoofdbestuur "Persatuan Guru Kasultanan dan Pakualaman" (P.G.K.P.), bilih sawarnining sêkolahan kawula Kasultanan sabên tanggal 1 Sura libur. Katêtêpakên wiwit taun punika. Sêrat dhawuh wau mituruti panyuwunipun Hoofdbestuur pakêmpalan guru.

Lumbung darma. Pakêmpalan Muhammadiyah ing Bangkalan ngêdêgakên lumbung darma, pêrlu kangge nampèni dananipun têtiyang ingkang warni wulu pamêdal.

Nyèlèngi ing Postspaarbank. Parentah sampun marêngakên ing bab indhaking simpênan arta ingkang angsal anakan ngantos f 3000.- Tumindakipun wiwit tanggal 1 Mèi ngajêng punika, anakanipun ing dalêm sataun 2.4%.

EROPA

Lampah anggêgana Moskou-San Francisco. Wontên motor mabur Sovyet 3 ingkang dipun lampahakên dening juru anggêgana Rus ingkang misuwur, bidhal saking Moskou dhatêng Pool lèr, pêrlu kangge nêtêpakên pakèndêlan anggêgana saking Moskou dhatêng San Francisco, ingkang badhe dipun wontênakên dening Ruslan.

Kapal Normandie. Kapal Prancis Normandie ingkang pinanggih agêng piyambak tumrap layaran saking Eropa dhatêng Amerika, sampun malêbêt ing palabuhan Le Havre kanthi ngibarakên pita biru ing sanginggiling tiyang bandera, minangka tandha ingkang unggul piyambak tumrap rikating lampahipun.

Arak-arakan tandha panduwa. Para student ing Joegoslavie ing golongan politiek, sami ngawontênakên arak-arakan wontên ing margi ing Belgrado, wigatosipun sami nglairakên anggèning botên cocog dhatêng Italie. Toko-toko tuwin griya-griya ingkang manjêr bandera Italie ingkang kangge ngurmati ministêr sajawining praja Italie sami dipun balangi sela. Pulisi lajêng ngêmori damêl nyêpêngi têtiyang ingkang sami gadhah tindak makatên punika.

ASIA

Pogokan ing Straits. Ing Straits, tanah Mêlayu, tuwuh pogokan kuli-kuli ing kabudidayan ngantos 44 kabudidayan. Manawi tumraping tumindakipun pamêdal, botên dipun samarakên, dene ingkang dipun kuwatosakên manawi ngantos mrèmèn dhatêng Malaka. Wadya militèr Inggris nindakakên pajagèn jangkêp sadêdamêlipun, salajêngipun badhe nyirêp. Ingkang pinanggih wontên pogokan, ing Batuarang, Sêlangor, Nêgêri Sêmbilan. Malah wontên ingkang ngantos campuh punapa. Nanging salajêngipun sagêd sirêp, para mogok sampun kathah ingkang sami purun nyambut damêl.

Bêbaya kêluwèn ing Tiongkok. Miturut pawartos, wontênipun bêbaya kêluwèn ing provincie Szechuan sakalangkung sangêt, salêbêtipun 110 taun kêpêngkêr sawêg kêlampahan punika. Tiyang ingkang tiwas ewon, tiyang ingkang kasangsara atusan ewon. Ing provincie ngriku punika ingajêng misuwur panggenaning wos tuwin gandum, nanging ing wêkdal punika kasangsara sangêt. Têtiyangipun ngantos sami nêdha lêmpung, klikaning kajêng tuwin sukêt. Lèpèn-lèpèn tuwin sabin sami sat, têtanêmanipun sami pêjah. Kathah tiyang sami papriman, botên kirang têtiyang ingkang lajêng anjarah-rayah. Gupêrnur ing Liu Hsiang dhawuh dhatêng para saradhadhu supados masrahakên blanjanipun sadintên, badhe kangge mitulungi ingkang sami kasangsaran.

Jendral Chu Ching-lang lajêng tumindak têtulung saha nitipriksa dhatêng papan kasangsaran. Ingkang pinanggih ing Honan Kilèn wontên tiyang 60.000 langkung sami kêluwèn, ingkang sami kêluwèn sadaya 230.000. Têtiyang ing ngriku nyata sami nêdha sukêt, klika tuwin oyod-oyodan, ing ngriku ngantos rêsik botên wontên têtukulan ingkang kumliwêr. Kathah tiyang ingkang pêjah jalaran nêdha bubur glêpung sela. Jendral Chu Ching sabên dintên kêpapag tiyang ewon sami nêdha pitulungan. Miturut papriksan, gêsanging tiyang cêkap 10 sèn sadintên, kêdah tumindak 1/2 wulan.

--- 416 ---

Wêwaosan

Saribang

Pêpiridan saking buku karanganipun Baronesse Orczy

47

Kanthi cêkak Sopêlin apitakèn: Kira-kirane apa ora ana wong liya kang ngrungokake.

Dhèsgas: Botên wontên.

Sakêdhap sang putri kagungan kuwatos, bilih Dhèsgas nêdya nitipriksa ing sajawining kamar tamu ngriku, ingkang sagêd anjalari kamar pandhêlikanipun sang putri sagêd kadêngangan. Kadospunapa kadadosanipun, saupami sang putri ngantos kasumêrêpan dening tiyang kalih wau, sang putri botên sagêd anggambarakên. Tujunipun Sopêlin enggal-enggal lajêng ngundang wangsul Dhèsgas wau.

Sopêlip[5] lajêng pitakèn dhatêng juru sêratipun makatên: Apa kowe krungu wartane prau Inggris kae.

Dhèsgas: Kala sontên botên kasumêrêpan dhatêng pundi purugipun kapal wau, nanging salajêngipun tiyang nuntên sumêrêp bilih kapal wau nuju dhatêng sunglon Grisnès.

Sajak sênêng Sopêlin kalair têmbungipun makatên: Sukur yèn mêngkono, saikine kowe apa krungu kabare Kaptin Jutle, apa kandhane wong kiyi.

Dhèsgas: Piyambakipun nanggêl, bilih sadaya dhawuh panjênêngan kala minggu ingkang kapêngkêr, dipun tindakakên kanthi têmên-têmên. Sadaya margi ingkang anjog mriki, siyang dalu tansah dipun nganglangi. Pasisir tuwin parangcuri ngriku tansah dipun jagi kêncêng.

Sopêlin: Dhèwèke apa wêruh gubuge wong kang disêbut Brangkar.

Dhèsgas: Botên, sêmunipun botên wontên ingkang sumêrêp gubugipun tiyang wau. Tiyang urutipun pasisir punika kathah gubug gadhahanipun para juru misaya ulam. Nanging...

Sopêlin nyêlani rêmbag makatên: Wis, wis. Aku saiki arêp pitakon bab liya. Kapriye kabare prakara bêngi iki.

Dhèsgas: Kadosdene padatan sadaya margi tuwin pasisir, tansah dipun nganglangi, lan Kaptin Jutle tansah nyadhong dhawuh.

Sopêlin: Saiki kowe kandhaa nyang Jutle, panganglange dalan-dalan lan pasisir kudu saya dikêncêngi. Luwih-luwih dalan saurute pasisir.

Anggènipun Sopêlin suka parentah wau kanthi cêkak tuwin saprêlunipun kemawon. Nanging tumrap Lèdhi Blakêne, ingkang tansah mirêngakên, panggalihipun prasaksat kadosdene dipun cocogi ing êri.

Sopêlin anglajêngakên parentahipun makatên: Para prajurit kudu tansah diwanti-wanti aja nganti lena anggone nitipriksa marang wong kang liwat ing kono, ora prêduli apa wong mau mlaku dharatan utawa nênunggang. Luwih-luwih kudu ngulat-ulatake bangêt nyang wong kang dêdêg piadêge gêdhe dhuwur. Aku ora prêlu nêrangake manèh, yèn wong mau wis mêsthi anylamur. Nanging jalaran saka dêdêge kang dhuwur mau, bisane ngumpêtake, mung sarana mlaku wungkuk. Wis ngrêti kowe.

Dhèsgas: Inggih sampun cêtha.

Sopêlin: Yèn ana salah sijining prajurit wêruh wong mănca kaya sing mêntas tak caritakake mau, banjur prajurit loro, kudu diprentahi ngulat-ulatake wong iki. Sing sapa amrangguli wong mănca kang dhuwur iki nanging wusanane banjur ora kawêruhan mênyang ngêndi parane - bakal nămpa paukuman dikisas. Mung wong siji kang kudu enggal-enggal lumayu mrene, lapur nyang aku. Parentahku iki apa wis têrang kabèh.

Dhèsgas: Sampun.

Sopêlin: Nèk uwis, iya sokur. Saiki kowe tumuli mangkata, lan golèkana Kaptin Jutle, konên nêmoni aku. Saiki uga prentahna supaya panjagan prajurit diwuwuhi. Kajaba iku kandhaa nyang Kaptin Jutle, mrenene kudu anggawa prajurit satêngah losin. Sajêrone sapuluh mênit kowe kudu wis bali mrene manèh. Wis budhala.

Sasampunipun Dhèsgês lajêng pamit saha kesah saking ngriku.

Ing ngajêng sampun kacariyosakên, bilih salêbêtipun tiyang kêkalih wau sami rêrêmbagan, Lèdhi Blakêne tansah amirêngakên saking kamar pandhêlikanipun. Mirêng parentahipun Sopêlin dhatêng tiyang bawahipun wau, kuwatosing panggalihipun sang putri sakêlangkung-langkung, awit ing ngriku cêtha wela-wela, bilih sadaya wau botên sanès kajawi badhe nyêpêng ingkang raka: Sêr Pèrsi Blakêne, kanthi tindak ingkang julig sangêt, Sêr Blakêne botên tumuntên kacêpêng, namung badhe kaulat-ulatakên kemawon, punika prêlunipun supados para darah ingkang nêdya badhe miruda saking praja Prancis, sarta angêntosi dhatêngipun Saribang, sagêda gadhah pangraos badhe tumuntên linuwaran saking bêbaya, botên mangrêtosa, bilih salêbêtipun Saribang amanggihi para darah wau, papan ing ngriku dipun kêpung wakul binaya mangap dening prajurit pintên-pintên. Jalaran saking punika, lajêng badhe sagêd kadêngangan sanalika anggèning Sêr Blakêne nêdya mitulungi lan angluwari para têtiyang ingkang dipun anggêp mêngsahipun praja Prancis. Mênggah prêlunipun ingkang makatên punika, saupami Sêr Blakêne lajêng kacêpêng saha kapatrapan ukuman punapa mêsthinipun, lajêng ing têmbe kauningan ing praja Inggris, jalaran Sêr Blakêne gadhah dosa agêng tumrap praja Prancis wau, dados Prancis inggih kenging nindakakên kuwajibanipun kanthi saprêlunipun, kanthi sêpên pangaru-birunipun praja Inggris. Badhe kasambêtan.

--- 49 ---

No. 22, taun VIII.

TAMAN BOCAH

INGKANG NGÊMBANI : BU-MAR

KAWÊTOKAKE SAMINGGU SAPISAN DENING BALE PUSTAKA BATAVIA-CÈNTRUM

RÊGANE SATAUN f 1.50, KÊNA KABAYAR SABÊN 6 SASI SAPISAN, BAYAR DHISIK. LÊNGGANAN KAJAWÈN LÊLAHANAN.

MANGSULI LAYANG

Tun Sudarsini. Wiyose, layangmu lan cangkrimanmu wis daktampa kalawan sênênging atiku. Dadi bapakmu olèhe dadi lêngganan Kêjawèn wiwit taun 1926, wah ya wis lawas bangêt, nganti lumutên. Sokur Tun, yèn kowe saiki luwih sênêng maca T.B. sakuwise disalini aksara latin. Tun, aku durung tau nyang Batam, dadi kang dikandhakake kancamu iku seje.

Muchamad Dawami Parit. Wah, bungahku tanpa upama, kowe kirim layang manèh nyang aku. Batangane cangkriman Maart bênêr kabèh, lan cangkrimanmu liya dina bakal dipacak. Besuk manèh yèn ngirimi cangkriman, batangane uga kirimna sisan. Sadurung lan sauwise taktrima bangêt.

Buntarta Sêmarang. Wis lawas bangêt kowe ora ngirimi layang nyang ibumu. Wah sênêngku barêng aku tampa layangmu lan karanganmau manèh.

Kasan Ismendangsuparli Purwokêrto. Layangmu sarta karanganmu wis dak tampa kêlawan bungahe atiku, liya dina bakal dipacak. Aku bilu bungah, dene rapportmu apik, muga-muga mangkonoa sabanjure lan lêstaria anggonmu tabêri sinau. Bubar pacantie bok iya kowe nyaritakake kaanane Karanganyar.

Sarjono Surakarta. Bangêt andadèkake sênêngku, kowe mêrlokake nglayangi aku lan awèh slamêt ngalih nyang Gang Bungur, lan saka pamujimu aku ing omah anyar iki krasa sênêng bangêt. Sarjono, sanajan kowe ora langganan T.B., nanging yèn arêp ngisèni karangan T.B., iya kêna bae.

Sri Surnarni Sêmarang. Layang wis daktampa, daktrima bangêt. Sing tabêri anggonmu sinau, kaya sing uwis kêlakon.

Saharja Surabaya. Aku wis nampa layangmu sarta karanganmu, bangêt panrimaku. Ananging aja dadi atimu, karanganmu ora bisa dipacak, awit wis kaprah. Aja gêla atimu uga, gawea karangan manèh, wis lumrahe kanggo sinau.

Ismaji Sudarso Ngayogya. Bungahku tanpa upama, tampa layang sarta lêlucon saka kowe. Mula ya ora akèh layang sing saka Ngayogya. O, Ismaji, saupama kowe bisa têka nyang omahe Bu Mar, wis mêsthi daktampa kêlawan sênênging atiku lan manèh prêkara suguhan, aja kuwatir, ora ketang mung wedang sacangkir tur... adhêm. Ya besuk taksuguhi, sing ing kutha Bêtawi bekend bangêt, yaiku gadho-gadho lan asinan. Asinan iki yèn kowe nêmbe kêpêthuk sapisan pindho, ya ora enak, cêmplang, nanging yèn kaping-kaping, banjur dadi karêman.

Suwargadi Kudus. Aku wis nampa layangmu sarta karanganmu, andadèkake bungahku. Ananging aja gêla atimu; karanganmu ora bisa dipacak, gawea manèh sing luwih apik.

Handini pacitan. Andadèkake sênênging atiku, kowe arêp ngirimi dongènge Umar Sanusi, takarêp-arêp bangêt, ya Han. Ananging panjalukku, tulisên aksara latin bae sarta sing cêtha. Sadurunge, bangêt panrimaku.

Sukati Wonosobo. Uran-uranmu wis daktampa, liya dina bae, yèn ana papan bakal kapacak.

Nyuharsijah Sêmarang lan Sumarsih. Layangmu anêpungake karo Bu Mar, aku wis nampa, ora liya bangêt panrimakyu. Sumarsih, dêdongenganmu takarêp-arêp. Karangane Nyuharsijah liya dina dipacak.

Sri Baliwarti Surabaya. Sri, ibumu pangapuranên bae, olèhe ora mangsuli layangmu, awit ibumu babar pisan ora rumasa nampa layangmu. Aku kagèt bangêt, barêng tampa layang kang surasane mangkono kae, sabab durung tau ana kêponakan-kêponakan sing layange mangkono. Mulane satampane layangmu, lorogan meja panulisan dakdhudhahi, kabèh layang-layang lawas dakwacani, nanging layangmu sing dhisik mêksa ora ana. Dene anggone bab "olah-olah" diêmot, iku saka panjaluke bocah-bocah, sing njaluk luwih saka sèkêt, dadi aku kapêksa macak bab "olah-olah" sawatara sing gampangan bae. Sri, aku bungah bangêt, kowe mêrlokakae ngirimi layang nyang Bu Mar, nanging yèn kowe nganti nyêgah luwe 13 dina ya aluwung ora bae, aku ora sênêng yèn krungu mangkono iku, dadi ngirimana layang, yèn pinuju ombèr bae.

R.M. Suleman Purbolinggo. Siti Sudaryati Jêmbêr, Sumantinah Surakarta. Layangmu kang nandhakake bungahmu T.B. disalini aksara latin wis daktampa kêlawan sênênging atiku. Sumantinah, yèn kowe arêp milu urun-urun ngisèni T.B. ya bêcik, sing padha kêrêp nglayangi ibumu.

Layang liya-liyane bakal takwangsuli Sêtu ngarêp.

Bu Mar.

--- 50 ---

SINAU OLAH-OLAH

[Grafik]

Ing jamane saiki, bocah wadon isih cilik wis padha bisa olah-olah. Sinaune mau ana kang ana pamulangan, ana kang sinau ana ngomahe dhewe.

Bêja bangêt wong duwe anak wadon ing jaman saiki, isih cilik bae wis bisa ngolah-olahake bapakne.

Kang kacêtha ing gambar iki, bocah-bocah kang padha sinau olah-olah ana ing pamulangan.

RECEPT DHAHARAN

Havermoutcoekyes.

Havermout 7 sendhok dhahar, gula pasir sing wis alus 5 sendhok dhahar, glêpung gandum 4 sendhok dhahar, mêrtega 4 sendhok dhahar.

Gula lan mêrtega kaubêg nganti putih, havermout lan gandum banjur kacampurake. Yèn kabèh wis amor rata banjur kalètrèk ing loyang kang wis diusar-usari mêrtega, nuli kabakar. Yèn wis matêng diirisi dawane kira-kira 4 cm, ambane 2 cm, banjur kabakar manèh samatênge.

Krakeling asin.

Glêpung gandum 1 pun, mêrtega 1/2 pun, kuning êndhog 1, banyu 1/2 gêlas, anggur madera 1 gêlas cilik, uyah sacukupe. Iku kabèh diulêt dadi siji nganti rata, dhisike glêpung karo êndhog, banjur mêrtega, nuli madera lan uyahe kacampurake. Yèn wis rata nuli digiling-giling, digawe rupa krakêling, dhuwur diusar-usari êndhog, nuli dibakar ing pan samatênge.

Bu Mar.

Kêlan kluwak daging.

Daging 1/4 katos, dipun godhog lajêng dipun irisi alit-alit.

Bumbunipun: rajangan brambang 3 sendhok tèh, rajangan bawang 1 sendhok tèh, rajangan lombok 2 sendhok tèh, rajangan laos 1 sendhok tèh, rajangan kunir bakaran 1/2 sendhok tèh, kêtumbar 1 sendhok tèh, sarêm sacêkapipun, traos, asêm sakêdhik, kluwak ingkang sampun dipun oncèki 2 iji. Laos, sarêm, kêtumbar, traos, kunir kluwak kaulêg ngantos lêmbat. Brambang, bawang, lombok dipun gangsa ing lisah. Ulêg-ulêgan bumbu lajêng kacêmplungakên, dipun udhêg-udhêg ngantos amor, lajêng dipun santêni 2 cangkir dipun sukani salam lan gêndhis jawi sakêdhik, sarta dagingipun kacêmplungakên, dipun godhog ngantos matêng. Ingkang kenging kadamêl kêlan kluwak wau, daging lêmbu utawi maesa, daging ayam, balungan menda, sadaya wau kêdah dipun godhog rumiyin.

Isdinah.

RATU LAN PÊSAKITAN

Anuju sawijining dina ana sawijining pangeran tindak-tindak liwat ing pakunjaran ing kutha kang isih dadi bawahe pangeran mau. Ora antara suwe kêpêthuk pêsakitan lima kang sikile dirante, padha arêp nyambut gawe. Wong lima mau kadhawuhan mandhêg ing ngarsane, didangu saka siji, kapriye sababe dene nganti kalêbokake ing kunjara.

Wong ukuman kang nomêr siji matur, manawa dhèwèke ora rumasa nglakoni kaluputan, nanging saking pintêre gunême sêksi palsu, dhèwèke kadakwa sarta banjur dikunjara.

Pêsakitan kang nomêr loro matur, yèn dhèwèke olèhe dilêbokake ing kunjara sabab saka Presiden Landraad sêngit karo dhèwèke.

Pêsakitan kang nomêr têlu matur, yèn dhèwèke babar pisan ore anduwèni kaluputan, nanging saking sêngite tangga-tanggane nyang dhèwèke, banjur kadakwa matèni uwong, lan saking pintêre gawer bukti palsu, pêsakitan mau banjur dikunjara.

Pêsakitan kang nomêr papat matur, yèn dhèwèke uga ora duwe kaluputan, nanging banjur kadakwa gawe dhuwit palsu.

Wong ukuman papat mau, kang wis didangu sababe, banjur padha nyuwun pangapura, supaya diluwari saka kunjara.

Pangeran nuli andangu pêsakitan kang nomêr lima: "Genea kowe ana ing kene?"

Ach, kula punika madosi dhompèt arta, lan sarèhning kula punika rumaos lêpat, kula ajrih nyuwun dipun luwari saking kunjara.

Pangeran nuli ngandika manèh: "O, yèn mêngkono kowe ora pantês bêbarêngan karo wong-wong papat kuwi sing jarene padha ora duwe kaluputan."

Pangeran mau nuli nimbali cipier sarta ngandika mangkene: "Wong iki rantene uculana, lan konên lunga. Sabab dhèwèke ngomong têrus-têrang, ora mukir, mulane saiki takluwari saka kunjara."

--- 51 ---

LAYANG KIRIMAN

Nuwun wiyosipun kula pun Waluya. Bu, kula bingah sangêt, dene "Taman Bocah" dipun gantos aksara latin. Mangka rumiyin, sawêg ngangge aksara Jawi, manawi kula maos taksih glagêpan.

Bu, punapa parêng, kula nglêbêti dongèng cêkak, kangge imbuh-imbu "Taman Bocah"?

Makatên Bu dongèngipun.

Ana wong desa arane Pak Sura. Pak Sura kuwi doyan bangêt turu, ora kuwat mêlèk suwe.

Anuju sawijining dina, tampa ulêman saka tanggane, diaturi lênggahan pêrlu lagi puputan ngêlèki bayi. Wayahe jam 8 sore Pak Sura enggal dandan, nuli pamit karo kang wadon, yèn wêngi iki pêrlu arêp lunga marang omahe Pak Karya kang lagi duwe chajat muputi anake bayi. Cara desa yèn duwe anak umur pitung dina, nuli dijênêngi nganggo dislamêti lan ngulêmi tangga têparone. Nalika samana Pak Sura lagi jam sêpuluh wêngi wis krasa arip. Tumuli nggluntung ana pagêlaran, turu ngorok sêsênggoran.

Nalika samana pandhapane Pak Karya wis kêbak wong kang padha jagong.

Barêng wayahe jam rolas bêngi, nuli ambabar slamêtan. Kabèh kang padha jagong padha ngêpung slamêtane. Pak Sura digugah ora gêlêm tangi, tumuli ditinggal bae. Ananging Pak Karya wis prentah karo bature lanang, supaya ambuntêlake brêkat kanggo Pak Sura ing mêngko yèn wis tangi, supaya diwènèhake.

Nalika samana tangine Pak Sura nganti jam 3 bêngi. Barêng nglilir wis ora ana wong siji-sijia. Tumuli mênyat arêp mulih, sumêdya arêp pamitan karo kang duwe omah, sêbab rumasa kawirangan. Barêng arêp mulih, bature Pak Sura sumurup, nuli diêndhêg. Clathune: "Niki, tampa brêkat." Banjur enggal-enggal mulih kalayan bungahe atine.

Barêng dhèwèke têkan têngah dalan krasa luwe.

Brêkat mau sumêdya dibukak arêp dipangan.

Lagi bae dibukak, sêpira nêsune Pak Sura, yèn iku dudu buntêlan sêga, nanging ampas gabar (ampas klapa kang wis dipêrês), banjur diguwang cêdhak dalan kono.

Barêng têkan ngomah wis jam 6 esuk, mbukak lawang karo nêsu.

Tumuli turon ana bale.

Kang wadon sumurup, banjur takon:

O, bapake wis bali. Kono kulon ya wis têka, nanging anggawa brêkat, dene bapake ora anggawa brêkat.

Wangsulane sing lanang: "Manèh-manèh aku ora arêp lek-lekan mênyang omahe Karya."

Kang wadon takon manèh: "Bayine lanang apa wadon?"

Kang lanang mênêng bae, sabab nêsune bangêt.

Ing nalika samana kalambine Pak Sura kêna dubang, sêbab turune ngglethak ana lêmah.

Bok Sura takon: "Dene klambine gupak dubang!" Wangsulan Pak Sura: "Mulane awit biyèn mula, aku sêngit karo wong guwing. Yèn idu sêmborotan."

Saking kula pun Waluya.

LAGU WITING KLAPA

Bocah-bocah ayo padha bungah-bungah | ora kêna padha susah, ya, cah bocah | elinga yèn durung wayah | nuruta marang parentah ||

Tabêria maca marang Taman Bocah | aja pada ngrasa wêgah, mundhak kalah | rumasa yèn isih bocah | timbang nganggur mbuwang wayah ||

Aluwung padha sinau ngarang-ngarang | hawane saiki padhang, kanggo ngarang | ing kene sing dadi ajang | supaya dadi wong garang ||

Sabên Sêtu Taman Bocah mêsthi mêtu | êndi ibu iku tuku, amituhu | Mar ibuku sing amangku | amrih bêcik kang tinêmu ||

Rasakêna apa kang dadi isine | aja kliru panampane, sanyatane | nuruta ing sasêdyane | gugunên ing salawase ||

Buntarta - Sêmarang.

LÊLUCON

Darto: Min, "Sêgane gule enak ya."

Darmin: "Iya, iki mèh padha sing ditukoni dhèk bêngi kae."

Sing dodol gule ngglègès rumasa diêlêm dodolane karo muni: "Abêne inggih eco kok gus."

Darto calathu: "Pak, dhèk bêngi rasane ya padha iki, mêngko gèk ya kowe."

Sing dodol: "Inggih, inggih kula nika!

Darto: "La bênêran dhèk bêngi jujule 5 sèn durung kok wènèhke. Sing dodol rumasa kapusan karo grêmêngan: "We la, aku diapusi bocah cilik."

Suharja.

--- 52 ---

DONGÈNGE R.M. SAMPURNA

X.

Kyai Tohir nuli calathu karo sing duwe omah: "Coba ngakna lawange, mbokmanawa mungsuh iku kêna diêlus." Lawang nuli dibukak, banjur ana wong gagah papat mlêbu, sarta anggawa bêdhil, raine brêgas lan ajenggot dawa. Ana wong sing anggawa obor, calathu mangkene, "Aku kabèh iki arêp padha mriksa omah iki; sadhela manèh bêndaraku arêp rawuh sarta anggawa wong manèh arêp nyare ing kene."

Kyai Tohir nuli pitakon: "Sintên ta bêndara sampeyan punika?"

Wangsulane mangkene: "Bêndara kula punika priyantun bangsa luhur ingkang kêtaton wontên ing paprangan, sapunika sampun sênggang, lan sabab sapunika sampun rukun kalihan mêngsahipun, panjênênganipun badhe kondur sarêng-sarêng kalihan para prajuritipun."

Krungu omongan mangkono Kyai Tohir banjur ngêrti, yèn priyayi bangsa luhur iku satêtême ingkang rama R.M Sampurna; bangêt sênênge atine Kyai Tohir lan kabèh wong ing jêro omah ilang wêdine; wong papat mau nuli mari nggone grusa-grusu banjur têtêmbungane uga ora kasar. Wong kang anggawa obor clathune mangkene: "Kula sadaya sami nyuwun pangapuntên, sampun ngantos alit ing manah, sabab kula sami murang tata; awit wontên angin agêng sarta jawah dêrês kula lajêng sami kêsasar ing wana grêng, ajrih manawi sami kêpêksa nyipêng ing jawi, mila lajêng dhatêng mriki. Cobi manawi botên sumêrêp cahyanipun dilah ing griya punika, têmtu ngantos dumugi benjing enjing botên pikantuk pangeyuban.

Barêng Kyai Tohir krungu, manawa cahyane diyan mau prasasat kang nuduhake R.M. Pringgapurnama nyang omah iku, ing batin bungah bangêt sarta matur nuwun nyang Kang Maha Kuwasa.

XIII. R.M. PRINGGAPURNAMA

Ora antara suwe R.M. Pringgapurnama rawuh. Priyayi iku dêdêg pangadêge gêdhe sarta dhuwur, polatane sumèh lan alus budine. Kyai Tohir mêthukake rawuhe, banjur R.M. Pringgapurnama diaturi mlêbêt ing kamar sarta diaturi lênggah arêp-arêpan karo dhèwèke.

Sawise padha anêpungake, ora antara suwe wedange mêtu. Kyai Tohir ngaturake unjukan kopi sacangkir nyang ngarsane R.M. Pringgapurnama sarta matur: "Mangga ndara, dipun unjuk, mêsthinipun panjênêngan kasrêpên awit mêntas kajawahan dangu."

R.M. Pringgapurnama mangsuli: "Inggih nuwun." R.M. Pringgapurnama lan Kyai Tohir banjur padha ngunjuk wedang sinambi ngandikan. Dene sing dipangandikakake R.M. Pringgapurnama yaiku nalika ana ing paprangan, wiwit pangkat nganti kêtaton lan sênggange sarta miwiti pêrang manèh nganti sarampunge mênang anggone pêrang.

Kyai Tohir matur: "Kula andhèrèk bingah, ndara, panjênêngan pinaringan sugêng sarta mênang." R.M. Pringgapurnama banjur ngandika manèh: "Cobi kula aturi ningali prajurit kula, sami sênêng-sênêng, awit wangsulipun saking paprangan agêng sami manggih wilujêng botên wontên satunggal punapa. Ananging kula piyambak sawêg ngraosakên susah, inggih punika samar manawi ing griya wontên kasusahan. Lêrês semah kula wilujêng, nanging manah tansah trataban manawi kèngêtan anak kula, awit sampun dangu sangêt semah kula botên kintun sêrat dhatêng kula, mangka suraosing sêrat ingkang kakintunakên kantun piyambak, makatên: "Kangmas, bokmanawi panjênêngan botên badhe pinanggih malih kalihan ingkang putra ing donya punika."

Pak, sampeyan mêsthinipun rak sampun sumêrêp griya kula lan kadospundi kawontênanipun? Saupami sampeyan botên sagêd nyukani kabar bab punika dhatêng kula, bok inggih manah kula punika sampeyan lêlipur, supados ragi bombong."

Kyai Tohir mèsêm-mèsêm saking sênênging atine sarta nuli matur mangkene: "Salêrêsipun kula sagêd ngaturi kabar ingkang sangêt wigatos tumrap panjênêngan. Putra panjênêngan punika sêgêr kasarasan sariranipun lan panjênênganipun ingkang badhe andhatêngakên kabingahan dhatêng rama ibunipun. Sadangunipun gêsang kula dèrèng nate sumêrêp lare ingkang kados putra panjênêngan."

R.M. Pringga andangu: "Sampeyan punapa têpang kalihan anak kula?" Kyai Tohir mangsuli: "Inggih kula têpang sangêt kalihan putra panjênêngan R.M. Sampurna. Satindak panjênêngan dhatêng paprangan, putra panjênêngan nandhang susah sarta kacilakan."

Kyai Tohir nuli nyaritakake bab R.M. Sampurna saka kawitan nganti tumêkane wêkasan. Kyai Tohir kêtêmu karo R.M. Pringga lan manèh banjur dituduhi gambare R. Ayu Pringga. R.M Pringga ngandika karo kagèt: Inggih punika semah kula. Adhuh mêsakake bojoku, kang wis ngrasakake sakèhing susah. Wontên pundi sapunika anak kula?" Kyai Tohir mangsuli: Putra panjênêngan punika wontên ing griya ngriki. R.M. Pringga anjênggirat sarta ngandika mangkene: "Wontên ngriki? Pundi kamaripun." Panjênêngane R.M. Pringgapurnama nuli mlumpat saka kursine nganti kursi sing mêntas dilênggahi ambalik, nuli ngandika manèh: "Kenging punapa sampeyan botên sanjang wau-wau? Mangga enggal kula sampeyan têdahakên."

Kyai Tohir mênyat banjur anggawa diyan, digawa mênyang kamar kang kanggo sare R.M. Sampurna; R.M. Pringga ngêtutakên ing burine. R.M. Sampurna lagi sare kêpati, rupane bagus, cahyane mêncorong lan ulate mèsêm. Ana candhake.

--- [0] ---

Jayaprana Layonsari

Sajakipun ing tanah Bali saantero kinanipun kalêbêt limrah para pangagêng ngrêsakakên semahipun tiyang sanès. Awonipun tindak ingkang makatên wau sampun gênah, botên namung tumrap tiyang ingkang kataman, nanging inggih tumrap băngsa saumumipun, mila inggih tansah dados pangrêsulanipun tiyang kathah. Tumrap para pujăngga lêlampahan wau dados panggigahing manahipun, purun nganggit-anggit dongèng kadosdene Sritanjung utawi Jayaprana Layonsari.

Cêkakipun cariyos Sritanjung, kula aturi mriksani papan sanès. Dene cêkakanipun cariyos Jayaprana Layonsari kados ing ngandhap punika.

Jaman kina ing Kaliangêt tanah Bali, wontên pagêblug agêng, kathah tiyang ingkang tiwas, agêng alit, sêpuh anèm tanpa wicalan kathahipun, ngantos wontên griya ingkang suwung, jalaran tiyangipun pêjah sadaya. Wontên satunggaling brayat katrajang pagêblug pêjah sadaya. Kantun anakipun wuragil taksih alit ingkang wilujêng, lajêng dipun kukup ingkang bupati sarajadarbèkipun sadaya. Lare wau nama Jayaprana, sarêng sampun agêng katingal bagus lan sugih kasagêdan, ingkang bupati sakalangkung asih, dipun anggêp kados putranipun piyambak. Jayaprana kadhawuhan rabi, kapurih milih tiyang èstri ingkang dipun sênêngi, ingkang bupati ingkang badhe nêmbungakên dhatêng tiyang sêpuhipun. Kalêrêsan Jayaprana lajêng angsal padikan lare èstri ingkang sae warninipun, nama Layonsari. Enggaling cariyos lajêng kadadosan rêmbagipun. Panggihipun Jayaprana ing kabupatèn mawi pasamuwan agêng-agêngan, bibar panggih pangantèn jalêr èstri lajêng ngabêkti dhatêng ingkang bupati. Jayaprana dipun paringi griya, rencang tuwin băndha sacêkapipun. Samangke Jayaprana mêngku balegriya piyambak, sênêng gêsangipun.

Kacariyos, nalika ingkang bupati dipun bêktèni pangantèn jalêr èstri, dumadakan priksa endahing warninipun Layonsari, lajêng kasmaran, katrêsnanipun dhatêng Jayaprana ical babarpisan. Ingkang bupati ngantos botên karsa dhahar lan botên sagêd sare, Layonsari tansah cumithak wontên ing paningal kemawon.

Wontên satunggaling abdi ingkang gêthing dhatêng Jayaprana, mangrêtos dhatêng wêwados punika, mila lajêng ngaturi pamrayogi dhatêng ingkang bupati, murih sagêd kalêksanan karsanipun. Ingkang bupati lêga panggalihipun. Jayaprana lajêng kautus dhatêng palabuhan anindhihi prajurit, awit kawartosakên ing ngriku kadhatêngan bajak. Punika kapurih nyirnakakên. Wusana sarêng dumugi ing palabuhan, Jayaprana lajêng dipun pêjahi dening satunggaling prajurit ingkang sampun dipun kêthik ing sadèrèngipun.

Layonsari dipun boyongi dhatêng kabupatèn, nanging puguh botên purun angladosi karsanipun ingkang bupati, awit sampun mirêng pawartos bilih pêjahipun ingkang jalêr punika pancèn dipun paeka, wusana Layonsari lajêng pêjah suduk sarira. Ingkang bupati priksa Layonsari pêjah, lajêng salah paningal ngasta pêdhang ngamuk para abdi, têlas-têlasanipun lajêng suduk sarira piyambak.

Cariyos Jayaprana kalihan Layonsari punika nêngsêmakên saèstu, asring kangge lampahan kêthoprak.

Gancaran, aksara Jawi, rêgi f. 0. 40

Wêdalan Bale Pustaka-Batawi Sèntrêm

--- [0] ---

[Iklan]

 

---

1	§ Tatapraja Indhiya (Indische Staatsregeling) bab 131 (2 b) (6). (kembali) § Tatapraja Indhiya (Indische Staatsregeling) bab 131 (2 b) (6).
2	Itali. (kembali) Itali.
3	tăndha. (kembali) tăndha.
4	saupama. (kembali) saupama.
5	Sopêlin. (kembali) Sopêlin.