Kajawèn, Balai Pustaka, 1937-10-02, #1666

Ăngka 79, Stu Kli, 27 Rêjêb Ehe 1868, 2 Oktobêr 1937, Taun XII.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Pangungsêt - Rawuh Dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana ing Surakarta - Wawasan Cêkak Bab Pamiyaran Menda Etawah ing Tanah Jawi - Gêgayutanipun Bale Pustaka kalihan Jaarmarkt Surabaya tuwin Knilm - Kawontênan ing Tiongkok - Candhi Barabudhur - Kêthoprak Mardiwandawa - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Taman Bocah.

Pangungsêt

Nyakra Manggilingan

Têmbung nyakra manggilingan punika adhakan sangêt dados kêmbang lambe, thik-thik, ngucapakên nyakra manggilingan.

Tumraping panyuraos, wontên ingkang nganggêp, bilih gêsanging tiyang punika nyakra manggilingan, inggih punika akajêng, saupami ing sapunika gêsang dados kere, punika dipun wastani nuju dhawah ngandhap, têgêsipun wontên ngandhaping gilingan, wontênipun namung botên sakeca. Kosokwangsulipun manawi gêsangipun dados tiyang mukti wibawa, punika nuju dhawah nginggil, kajêngipun nuju wontên sanginggiling gilingan. Nanging sarèhning gilingan wau mubêng, dados wontênipun namung gêgêntosan kemawon. Dene manawi dipun lêbêtakên malih, ingkang dhawah nginggil utawi ngandhap punika jiwanipun, upaminipun Si Suta nuju dhawah ngandhap, punika salêbêtipun Suta gêsang, inggih wontên ngandhap kemawon, sagêd ugi benjing manawi tumitah malih gêntos dhawah nginggil.

Katrangan kados makatên punika sampun kenging kangge pangarêm-arêm, kajêngipun sagêd nyèlèhakên dhatêng panarimah.

Wontên ingkang gadhah pamanggih cêthèk-cêthekan, nyakra manggilingan wau inggih pinanggih wontên salêbêtipun gêsang punika, tiyang mlarat sagêd dados sugih, tiyang sugih sagêd dados kere, sadaya sarwa dipun sipati piyambak, dados inggih ngraosakên sakeca tuwin botên sakecanipun.

Wontên malih ingkang mastani, nyakra manggilingan punika cêtha dados gambaraning kawontênan ing donya ingkang têgêsipun angosokwangsul, sabên wontên bingah inggih wontên susah. Wontên malarat, wontên sugih. Sadaya wau dados kaca bênggala.

Manawi ngèngêti andharan ing nginggil punika sadaya, wos-wosipun ngrêmbag babagan ubênging nyakra manggilingan punika sami wontên kêkêncênganipun sadaya. Saupami wontên rekadaya ingkang kenging kangge sarana, botên sanès inggih namung angudi murih sagêd dhawahipun ing nginggil, upami tiyang kêmlaratan, antêping lair batos namung pados sagêda uwal saking klêmlaratanipun.[1] Dene ingkang têbih sèlèhipun, ngrumaosi apês salaminipun gêsang, wosipun inggih namung ngudi, supados ing benjing tumitah dados tiyang ingkang botên apês.

Sarèhning rosaning rodha nyakra manggilingan kados makatên, saupami sumisih kemawon kadospundi, supados botên kangge mainan pun gilingan.

Cêkruktruna.

--- 1234 ---

Rawuh Dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana ing Surakarta

Ing Kajawèn kêpêngkêr sampun ngêwrat gambar Dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana nalika rawuh ing Surakarta. Ing ngriki kados prayogi mratelakakên sakêdhik ing bab lampah-lampahipun.

[Grafik]

Sampeyan Dalêm Ingkang Minulya saha Wicaksana kanthi tuwan gupêrnur, wontên ing Sêtatsiun Balapan.

Ing dintên Rêbo tanggal 22 Sèptèmbêr, Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana rawuh ing Surakarta. Nunggil dintên wau ing wanci enjing Bandara Kangjêng Pangeran Angabèi mêthuk dhatêng Sêmarang minăngka ajudan dalêm. Lajêng bidhal dhatêng Surakarta nitih sêpur èksêtrah. Sadumuginipun Gundhih dipun pêthuk Bandara Kangjêng Pangeran Arya Kusumayuda tuwin Bandara Kangjêng Pangeran Arya Adiwijaya, atas asma dalêm Sampeyan Dalêm Ingkang Minulya saha Wicaksana, Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara kanthi ajudan Kangjêng Pangeran Arya Adipati Jayanagara, pêpatih dalêm tuwin sanès-sanèsipun.

Rawuh dalêm ing Balapan, Surakarta, dipun papag ing Sampeyan Dalêm Ingkang Minulya saha Wicaksana kanthi tuwan gupêrnur. Lênggah wontên papan pakèndêlan ing sêtatsiun sawatawis. Salêbêtipun lêlênggahan, nampèni sowanipun para pangeran tuwin para bupati, prêlu sami ngunjukakên kasugêngan dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana.

Jam 10.45 bidhal saking Sêtatsiun Balapan dhatêng [dha...]

--- 1235 ---

[...têng] gupêrnuran, dipun urmati ing mriyêmaning wadya lesiyun Mangkunagaran 31 rambahan.

[Grafik]

Ing nginggil punika: wingking: prajurit dalêm panyutra. Ngajêng: para abdi dalêm ingkang ngampil-ampil upacara kaprabon.

[Grafik]

Ing ngandhap punika gambaripun lampahing kareta titihan dumugi ing gupêrnuran.

Urut-urutaning lampah: ngajêng piyambak musik, lajêng prajurit karaton mangangge cara Jawi. Joli kêncana isi dhampar palênggahan dalêm ingkang sinuhun, dipun urung-urung waos. Musik tuwin barisan prajurit karaton, mangangge Jawi sapalih, mangangge cara Walandi sapalih, dipun tindhihi Bandara Pangeran Arya Cakrakusuma. Para abdi dalêm anjajari, ngêgarakên songsong. Barisan prajurit tuwin para abdi dalêm. Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana tuwin Sampeyan Dalêm Ingkang Minulya saha Wicaksana, nitih kareta Kyai Garudha Kêncana, pangirid kapal Ostrali wolu, upacara kaprabon, dipun garubyug kapalêri têtindhih ritmistêr, sasisihing titihan dalêm, kolonèl komandhan prajurit kraton, Bandara Kangjêng Pangeran Arya Purbanagara, mangagêm prajuritan Jawi. Kareta titihan dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara, dipun titihi paduka nyonyah gupêrnur jendral, tuwin kangjêng gusti. Para abdi dalêm kraton sami dharat. Ing wingkingipun, Kangjêng Pangeran Arya Mataram, tuwin Bandara Kangjêng Pangeran Arya Suryaamijaya, sami ajudan dalêm Sampeyan Dalêm Ingkang Minulya saha Wicaksana. Barisaning prajurit malih. Otonipun para pangeran tuwin para tuwan-tuwan amtênar Walandi. Pungkasanipun kapalêri saking Salatiga, têtindhih ritmistêr.

Sadumugining gupêrnuran dipun urmati mriyêm.

Badhe kasambêtan.

--- 1236 ---

Bab Rajakaya

Wawasan cêkak bab pamiyaran menda Etawah ing tanah Jawi

Saking pamanggih kula bab punika prayogi kaandharakên ing udyana Kajawèn, sabab kathah paedah kangge ular-ular, utawi inggih kangge waosan.

[Grafik]

Menda jalêr Etawah

Mênggah menda Etawah punika sampun kathah ingkang nyumêrêpi, inggih punika menda wijilipun tanah Etawah, tanah Etawah punika manawi ing kar kasêbut: Voor-Indie, yèn băngsa Jawi anggènipun mastani tanah Bênggala, pramila menda-menda saking Etawah inggih lajêng karan menda Bênggala.

Băngsa pribumi rêmên dhatêng menda makatên punika, awit pawakanipun langkung agêng, mêdal puhanipun, sarta dipun pêndhêt turunipun kajodhokakên kalihan menda Jawi sagêd mikantuki, punika ingkang anjalari karêmênan wau.

Kadosdene menda-menda bawah Têgal Pêkalongan, kapetang sampun angsal turunan sae saking menda Etawah wau. Ing ngriku kathah menda turunan ingkang sampun winastan pranakan tulèn, punika wujud pawakan ulês sarta wulu inggih sampun Etawah, ananging ingkang dèrèng tulèn wau taksih sok katitik saking kupingipun. Inggih lêrês kupingipun sampun nglawèr, ananging lêmpitanipun kuping dèrèng sae. Ingkang tulèn lêmpitanipun methok mangajêng, ananging ingkang kirang tulèn wau, kupingipun taksih mêgar sarta êmèk-êmèkanipun botên ambaludru lêmêsipun.

Rèhning pribumi ngriki sampun katingal cocog, mila parentah paring pitulung majêngipun pamiyaran menda Etawah wau. Bab punika sagêd kasumêrêpan anggènipun parentah rambah-rambah utusan mundhut minăngka bibitan. Menda ingkang nêmbe dhatêng lajêng dipun tahan samantên dintên, wastanipun dipun quarantaine. Prakawis punika pikajêngipun ihtiyar sampun ngantos tanah ngriki klêbêtan wijining sêsakit ingkang nular, ingkang sagêd anjalari karisakaning pamiyaran. Manawi ngantos sakit ingkang gampil dhatêng pêpêjah sampun tamtu badhe nuwuhakên kapitunan agêng. Pramila bab quarantaine wau katindakakên langkung kêncêng, murih wilujêngipun.

Menda pranakan limrahipun ing Têgal winastan thokol, ing liya panggenan winastan: gêmbolo, [gêmbo...]

--- 1237 ---

[...lo,] wontên malih: bligon, punika kula kirang mangrêtos sababipun.

Prakawis thokol, turunan ingkang sae murih panggah kawontênanipun, dening para sagêd babagan kawruh kewan, dipun tata sarana linta-lintu pambranahipun. Saking Têgal kadamêl bibitan ing Pakalongan, saking Pakalongan kangge ing Têgal. Makatên wau nama panjagi dhatêng saening turun. Yèn botên kalintu ing bab babagan kawruh pamiyaran kewan, winastan nyaèkakên êrah.

Mênggahing panjagi saening turun manawi tiyang damêl cathêtan ingkang titi panindakipun, punika wastanipun registratie. Punika tumrap babagan makatên wau prêlu sangêt, ananging bab punika sadhèrèk pribumi dèrèng katingal mrêlokakên, pramila pamiyaran kirang sae.

Mênggah saenipun prakawis registrati punika, 1. sagêd niti turunan ingkang tunggil kuphu. Punika kêdah kaudi kajodhokakên dhatêng ingkang botên nunggil darah. Awit kathah kayêktosanipun badhe saening turun, inggih punika wujud, pawakan badhe botên ewah. Kiyat, liripun manggung kasarasan. 2. Sagêd anjagi măngsa ingkang sae tumrap menda mangsanipun birai, benjing punapa dhawah lairan. Yèn sampun lair benjing punapa badhe brai, ingkang sayogi kêdah kapacêgakên malih.

Badhe kasambêtan.

Sumadi, Pangarasan.

[Iklan]

Katrangan

Miturut katrangan saking parentah Mangkunagaran, ing bab pakabaran anggènipun Mr. Subrata kapratelakakên sumêdya ambiyantu Pakêmpalan Kawula Surakarta (P.K.S.) tuwin bab anggènipun Dr. Sukasna kapratelakakên anggènipun mêdal saking pasuwitan ing praja Mangkunagaran, jalaran saking anggèning manggih pakèwêd botên tumut dhatêng ebah-ebahaning kabangsan. Punika botên sayêktos.

Pawartos saking Rêdhaksi

Langganan nomêr 2886.

Sêrat kêkancingan, ingkang mratelakakên manawi salah satunggaling sêkolahan partikêlir (vervolgschool) sampun kaanggêp sami kalihan sêkolahan openbaar, punika ingkang maringi kê[dah] Departement van Onderwijs, botên cêkap namung saking Inspectie.

Kadospundi lampahipun sagêdipun pikantuk sêrat kêkancingan wau, bab punika prayogi mitêrang dhatêng Inspectie ingkang ambawahakên.

Sêkolahan ingkang sampun pikantuk sêrat kêkancingan kasêbut nginggil (saking Departement van Onderwijs), anggènipun nyukani sêrat tamat bêlajar, botên mawi andadak ngèksamên murid-muridipun.

--- 1238 ---

Gêgayutanipun Bale Pustaka kalihan Jaarmarkt Surabaya tuwin Knilm.

Ingkang sampun kalampahan, sabên wontên papan karamean, kados ta: Pasar Gambir ing Batawi, Jaarbeurs ing Bandhung tuwin sanès-sanèsipun, Bale Pustaka ambikak padhasaran buku wontên ing papan wau. Ing wêkdal punika dhawah wontênipun Jaarmarkt ing Surabaya Bale Pustaka ugi ngêdali.

Makatên ugi awit saking panêdhanipun pangarsa babagan patukangan, supados Bale Pustaka nyadhiyakakên buku-buku babagan ekonomi ing golongan punika.

Gêgayutan kalihan kawigatosan punika, Bale Pustaka prêlu miji pangagêng Afd. Reclame Bale Pustaka dhatêng Surabaya. Mênggah wigatosipun, kajawi nindakakên prêluning Bale Pustaka ing Jaarmarkt ugi prêlu badhe nindakakên damêl gêgayutanipun para têtiyang ingkang sami sade buku. Tuwin ngawontênakên reklamê ing Surabaya, nama ngiras-ngirus.

Kêlêrêsan ing kala punika Bale Pustaka tampi sêdhahan saking Knilm badhe anggêgana dhatêng Surabaya. Punika kapasang yogya.

[Grafik]

Kalampahan Bale Pustaka miji Tuwan Th. J. Van Cleef, pangagêng Afd. Reclame dhatêng Surabaya. Nalika badhe bidhal saking Cililitan, dipun gambar kados ingkang kacêtha ing nginggil punika. Sêdhahanipun Knilm wau dipun aosi sangêt.

Pamulangan Ijkers

Kathah ingkang sami pitakèn ing bab wontênipun pamulangan Ijkers. Mênggah katranganipun:

Ingkang kenging malêbêt dhatêng pamulangan wau lare wêdalan H.B.S. utawi A.M.S. apdhèling B. Caranipun malêbêt kêdah gadhah atur dhatêng pangagêng Technische Hoogescool ing Bandhung. Lamining pangajaran 1¾ taun. Ingkang badhe mranata tumindaking wulangan punika pangagêng T.H.S.

Dene bab bayaran sami kalihan T.H.S. inggih punika f 300.- sataun. Dados ingkang malêbêt dados murid wau atêgês malêbêt dhatêng T.H.S. (pamulangan luhur).

--- 1239 ---

[Iklan]

Kawontênan ing Tiongkok

Pinanggihipun wontên ing wawasan, pangancamipun Jêpan dhatêng Nanking tuwin sanès-sanèsipun, sakalangkung adamêl gêtêr, amargi panêmpuhipun saking gêgana. Tamtunipun nêmpuh saking gêgana punika badhe adamêl karisakan sangêt, tuwin gampil adamêl gêmpuring nagari tuwin tumpêsing têtiyangipun. Nanging nyatanipun, panêmpuhipun Jêpan namung pinanggih ampang kemawon.

Ampang wau kajêngipun mênggahing paprangan, nanging têgêsipun inggih adamêl pêpêjah ngantos ewon, kanthi raos ingkang ngêrês-êrêsi, nanging tumraping Tiongkok, dèrèng rumaos kêndhak dipun têmpuh ingkang kados makatên punika, malah raosipun saya damêl gumregahing manah, nêdya ngêtog karosan botên atolih pati.

Tindakipun Jêpan ingkang makatên wau sayêktosipun andadosakên pamanahaning liyan, kados ta wêwakil Amerikah ingkang suwau sampun badhe mingsêt saking papaning paprangan, ing sêmu angsal dhawuh saking parentah Washington supados têtêp wontên Nanking. Kajawi punika tumrapipun Amerikah ngawontênakên panyaruwe dhatêng Jêpan ing bab anggèning wadya Jêpan gadhah tindak têgêlan kados makatên punika, damêl pêjahing tiyang ingkang botên dosa tuwin sanès-sanèsipun, malah panyaruwe wau tumrap ingkang saking Amerikah kalêbêt ingkang sêrêng piyambak.

Nanging tumrapipun Jêpan, punapa tindakipun wau inggih botên nilar wêwaton, kados ing bab anggèning ngêbom Nanking, punika sanadyan katingalipun [katingali...]

--- 1240 ---

[...pun] sakalangkung têgêlan, nyatanipun botên nêrak wêwalêr, awit tiyang ingkang sanès militèr, punika manawi ing măngsa paprangan dêdunung wontên sacêlaking kalangan militèr, manawi ngantos manggih bêbaya, nama kainan piyambak. Mila tumrapipun Jêpan botên badhe anggatosakên panyaruwenipun nagari-nagari sanès.

Namung sarèhning pangudinipun nagari sanès punika namung ngangkah murih samia tata lan têntrêm, inggih botên kêndhat tansah rekadaya murih kalampahanipun. Ing sapunika wontên wiraosanipun nagari-nagari sanès badhe ngawontênakên tindak pamêpêr ingatasing ekonomi Jêpan, manawi nyata Jêpan tansah gadhah tindak ingkang botên pradulèn, sagêd ugi Jêpan dipun satru dening nagari kathah.

Tumrap tandangipun Tiongkok, katingal anggènipun tansah kêdhêsêk, nanging unduripun wau inggih mawa kajêng, dados saupami caraa sawung, nama ulah playu, dangu-dangu sagêd damêl pêdhoting napasipun ingkang ambujêng, namung kala-kala kèndêl mranggal.

Ing sapunika wontên wartos, bilih Jêpan gadhah pangajêng-ajêng supados paprangan punika sagêd rukun, nanging panampinipun Tiongkok, saupami kalampahana rukun, ing ngriku mêngku kajêng bilih rukunipun wau inggih atêgês kasoranipun Tiongkok. Kajawi manawi pancèn nyata kèndêling paprangan punika saking panêdhanipun Jêpan tuwin kanthi prajanjian ingkang tanpa ngewahakên kamardikanipun Tiongkok, punika sawêg wontên èmpêripun.

Kalihan malih manawi ngèngêti sêrêngipun anggèning sami paprangan taksih kados makatên, tangèh wontêna raos ingkang thukul ngajak rukun. Malah pinanggihipun paprangan ing sisih lèr saya rame, baris Tiongkok tansah andhêsêk dhatêng barisaning mêngsah ing Pèiping, Suwiyuwan, kanthi sagêd ngrêbat kreta militèr 50 ngêwrat obat mimis.

Ing ngriku wadya Tiongkok tanpa kêndho mangangsêgipun, pandhêsêgipun wau kanthi pangangkah sagêda lajêng sêsambêtan kalihan barisan Tiongkok ing sanès panggenan.

Tumrap Jêpan anggèning andhatêngakên bêbantu tanpa kêndhat, malah mêntas angayati nginggahakên wadya lautan wontên ing Kwanghai kanthi dipun ayomi ing kapal pêrang agêng, nanging lampah wau cabar dening dipun tanggulangi ing wadya Tiongkok.

Pinanggihipun rêrigên sajawining paprangan ingkang ngèngingi Jêpan, punika ing bab tindak angêmohi barang-barang Jêpan. Ing sêmu bab babagan punika ugi nênarik dhatêng kawigatosaning ngakathah. Wontênipun makatên, amargi tindakipun Jêpan angêbomi pundi-pundi, punika botên mawi pilih-pilih.

Malah tumrap Inggris, nindakakên panyêrêg dhatêng Jêpan, gêgayutan kalihan panêmpuhipun Jêpan saking gêgana, ngantos adamêl risaking griya sakit agêng ing Nanking.

Pawartos saking Redhaksi

Lêngganan No. 2065. Ăngka mawi bundêran alit, punika ukuranipun buku. 16° ukuran alit kados polêk almanak. 8° (octavo) ukuran cêkapan, kados Sêrat Menak. 4° (kwarto) ukuran agêng, kados Kajawèn. Manawi badhe priksa bab pandamêling buku, ukuran lan sapanunggilanipun ingkang langkung cêtha, kula aturi maos "Pemimpin tukang Zetter'' wêdalan Bale Pustaka, rêginipun namung f 1.-. Dongèng ing Kajawèn kenging katurun dados buku, nanging manawi badhe dipun êcap, prayogi nyuwun idin rumiyin dhatêng Bale Pustaka.

--- 1241 ---

Candhi Barabudhur

Sambêtipun Kajawèn nomêr 78

Sujana : Iyah galur têmên purwakanthine ki raka, ki. Inggih, rayi andhèrèk, botên badhe nyulayani kaparêngipun raka para, samangke lajêng kadospundi jarwanipun têmbung Buda wau.

Sarjana : Purwakanthinipun lare angèn kok dhi, pun kakang namung tiru-tiru kemawon, lowung kangge ngasokakên sayahing pikiran. Mawi dipun sêlani têmbung sêmbranan, bok têmênan tan kewran jatining Pangeran. Sadaya punika namung têmbung pangaran-aran, ingkang kapisungsungakên para manungsa, dhatêng kawontênan ingkang sampun tanpa pêpindhan, mênggah gênging pangwasanipun saha kaelokanipun, tuwin kaendahanipun ingkang anglimputi sadaya alam-alam. Satunggal-tunggaling băngsa sami misungsung asma, kanthi basa tuwin têmbungipun piyambak-piyambak, ingkang beda pakêcapanipun, nanging nunggil suraosipun, makatên cariyosipun si paman Dhoplang.

Samangke gêntos amiraosakên kajatèning Buda, saking pangandikanipun para êmpu kabudan, Buda punika têmbung ingkang mitêdahakên kawontênan rukhani, inggih gaibing kabatosan, ugi darajating batos, tuwin kaalusaning kaluhuran miwah kaagunganipun Suksma, utawi kajatèning urip langgêng, ingkang botên wontên warninipun, tuwin kawujudaning jênggêrêngipun. Dene têgêsing têmbung Buda punika: pêpadhang, inggih nur, utawi cahya, nanging sampun kagalih (kinintên) awujud kados pajaring dilah, sunaring surya, wulan, andaru tuwin sapanunggilanipun, awit sadaya pêpadhang ingkang katingal, ingkang kasat mata ing netra kapala, ngantos dumugi paningaling batos, punika namung kababaring nur utawi cahya kemawon, sanès sajatining kawontênanipun: nur; wau piyambak, jalaran kajatèning nur punika tan awarna tan arupa, nanging anglimputi sadaya, tuwin anggêsangi sadaya wujud, mila inggih angèl katampinipun kalayan pamikir.

[Iklan]

Sujana : Têmbungipun, blenderan cara lare-lare samangke, inggih: hebat; punika ki raka, pikir kula botên sagêd anggrayangi punapa anggagapi, malah lajêng buyar pating salêbar, ura angămbra-ămbra, amargi botên wontên ingkang dipun gondhèli kangge ngentha-entha utawi anggêgăntha.

Sarjana : Mila manawi katampi wadhag-wadhagan, inggih lajêng amujudakên panggăntha jênggêrênging pribadi (persoonlijk) ingkang têmahanipun bilih dipun andhêmi, sagêd katuntun manêmbah dhatêng kawujudan, rêca-rêca, kayu watu, tuwin sapanunggilanipun titah ingkang kaanggêp suci, mila gawatipun inggih wontên ing ngriku punika.

Badhe kasambêtan.

Tr. S.

--- 1242 ---

Rêmbagipun: Petruk lan Garèng

Kêthoprak Mardiwandawa

II.

Petruk : Ayo, Kang Garèng, padha dibanjurake anggone rêmbugan ing bab Kêthoprak Mardiwandawa. Nalikane adêgan kang kaping pat, yaiku siwakane Sunan Amangkurat ing Mataram ingadhêpan para putra santana, mantri bupati sarta wadyabala, andhèr kaya... sêga ramês.

[Grafik]

Garèng : Wèyèh, omong kathik ora mèmpêr mêngkono, ana sinewakan kathik dipadhakake sêga ramês.

Petruk : Andak kaya panêkuk. Kurang pêpak, Kang Garèng. Seje karo sêga ramês, Kang Garèng, kuwi rênês jangane ana, krupuke ana, gudhêge ana, iwake pitik ana. Karêpku pasinewakan kono kaya sêga ramês, kuwi sing padha sinewaka: rênês, pêpak, lan kumplit. Wis ta, Kang Garèng, aja kakehan anggonmu nyanthulani. Ayo, saiki padha dibanjurake rêmbugane. Nalikane adêgan kang kaping pat mau, kêpriye mungguh rasaning pikirmu, barêng gamêlane diganti pelog.

Garèng : Hu-wah, kaya wong tuku lot lotre, Truk.

Petruk : Êlo, kok kaya wong tuku lot lotre, iki bablase arêp mênyang ngêndi.

Garèng : Wong kowe durung tau ngrasakake rasane wong tuku lot lotre, mulane pikiranamu iya ora têkan. Tak kandhani, Truk, wong tuku lot lotre kuwi lumrahe sok duwe gagasan mangkene upamane: wa-dhuh, hla wong duwe dhuwit kathik satus èwu, omahe mêsthine iya banjur joglo. Ing pêndhapa gamêlane rong prangkat, salendro lan pelog, duwe motor, kreta melor, padmine siji, sêlire têlu tur... tlèdhèk kabèh.

Petruk : Iya, iya, wis ngrêti aku, karêpmu kuwi: pikirane... anglangut ta. Wah, iki mula iya nyata, Kang Garèng, dhasar wayahe wis rada wêngi, gamêlane ditabuh pelog, wah, nyang pikiran kajaba anglangut, iya anglês, ngêrês lan ngêsês. Têmbung sing pungkasan iki, kawêtu karêpe dhewe yèn suwaraning gêndhing sing lagi mulêt ujug-ujug diguna gawe dening cêngèking bocah upamane, ya kuwi: ês, ês, ês, ora, Kang Garèng, sauwise pasinewakan ing Mataram [Matara...]

--- 1243 ---

[...m] mau kumplit, gamêlan disuwuk, sanalika kono kanthi kontan sang prabu cara Landane banjur porsêtèl (ngênalake) marang para mriksani: kula Amangkurat, Sunan ing Mataram.

Garèng : Inggih, kula Mas Nala, tiyang nonton têng sampeyan. Sauwise ngênalake mau, sarta liya-liyane urut kacang padha porsêtèl nyang para nonton kabèh, sang sunan banjur dhawuh pangandika mangkene: bapa patih...loso, solo.

Petruk : Wayah, ana têmbang mijil têka disênggaki: loso, solo, ora mathuk, Kang Garèng. Sanyatane rong bab iki, nyêbal karo tonil lumrah kae. Ewasamono mungguhing aku, ora andadèkake sabab apa-apa. Anggone ngênalake, iki amrih luwih cêthane tumrape wong nonton. Ing bab têmbangane, aku saya mupakat manèh, yaiku: supaya kagunan Jawa: têmbang, aja banjur tumuli dionslah saka ing dunya. Tongtonan Jawa sing isih nêngênake kagunan Jawa: jogèd, têmbang lan gêndhing-gêndhingan, kuwi adhakane: wayang uwong. Tumrape wong ing jaman saiki, umume nyang wayang uwong kuwi iya ngalêm apik, nanging kanggo... museum. Jarene wis ora tlatèn, malah kandhane: tongtonan ora kalêbu nalar, ratu mêtu nganggo anjogèd ngalètèr pirang-pirang jam, omong-omongane digawe-gawe, dalasan nyuduk bae nganggo ditibakake gong, kathik disaranani: pacak kulu.[2] Hara, hara, apa iki jênêngane ora mung nonton wong gêmagus lan wong kêmayu bae, nanging iki sing akèh iya rêrasane bangsane dhewe sing rasane Jawa wis pêrlop, saka ora ngrêtine marang kagunan Jawa. Mulane anane tongtonan sing dipranata kaya kêthoprak mau, tumrape wong-wong sing pikirane kaya ngono mau, iya bêcik. Ing kono andêlêng carita utawa dongèng-dongèng, sing klayan dianakake têmênan, kang dislundhingi: têmbang, gêndhing lan kadhangkala jogèd, lho, kuwi suwe-suwene bisa nguripake kagunane dhewe manèh, Kang Garèng.

[Grafik]

Sunan Amangkurat ing Mataram, ingadhêpan para abdi.

Garèng : Mula iya mêngkono, Truk, buktine aku kiyi bae, wong iya wis mèh lumutên ana ing Batawi, sênêngku mau-maune iya mung: nyang dhogèr, bangsawan, utawa gambar idhup, barêng nonton kêthoprak, ing sakawit panganggêpku: pêngrusak kagunan Jawa. Dudu tongtonaning priyayi kaya aku. Nanging barêng wis nonton kêthoprak sing têmênan ganêp kaping têlu kaping pat, wèh, sabên bêngi banjur wêgah... mangkir. Wis, Truk, saiki padha ambanjurake anggone ngrêmbug adêgan [a...]

--- 1244 ---

[...dêgan] sing kaping pat mau. Ayo, saiki padha nyăndra pamaine siji-sijine. Miturut babade, Sunan Amangkurat kuwi jarene: nyênyêngit, têgêlan, kathik tanpa ana ngapurane.

Petruk : Kuwi rak jarene, ta, Kang Garèng, dadi durung kinaruwan tênane. Dadi yèn nyatane ora mêngkono, kang anjalari omonge dhewe iki goroh, gorohe iki cara Landane goroh : in commissie, yaiku goroh le kulak.

Garèng : Ha iya, Truk, hla, apike ana ing kêthoprak kono, anggone mujudake Sunan Amangkurat kuwi katone kathik iya nyênyêngit, sajak têgêlan lan sajak tanpa ana pangapurane, kaya nalika mirêng ature Wirarêja, yèn Lara Hoyi wis ora ana, sabab dipundhut dening Pangeran Adipati Anom, wèh, anggone anggêdrug-gêdrug sikil, anggone marah-marah bêsar, kaya iya-iyaa kae, nganti aku lali mlompong têrus-têrusan, ana lalêr mlêbu cangkêm, tak ingkêmi tak sêngguh grontol.

Petruk : Apa manèh nalikane duka karo ingkang paman, Pangeran Pêkik, utawa ingkang ibu bibi Kangjêng Ratu Pandhan, sabab iya priyayi luhur sakalihan iki sing kumawani lancang amboyongi Lara Hoyi mênyang kadipatèn, saka wêlasku marang Pangeran Pêkik sakalihan mau, nganti trocosan wêtune êluhku, iya saka mripat, iya saka... cangkêm.

Garèng : Wayah, kuwi ngilêr jênêngane. Banjur, Truk, anggone andhawahi ukuman marang ingkang putra Sang Pangeran Adipati Anom, kadhawuhan nuwêg Lara Hoyi, ing kono cêtha wela-wela mungguhing têgêlane Sang Amangkurat. Kala samono saka anggonku ngêngkên jèngkèlku nyang Sunan Amangkurat, lan saka anggonku ngêngkên wêlasku nyang Pangeran Adipati Anom, dene nămpa paukuman sing samono abote, nganti têlês kabèh... bêbêdku.

Petruk : Kuwi ngompol jênêngane, Kang Garèng. Cêkake pamaine ing adêgan kang kaping pat, wis tanpa cacad têmênan, Kang Garèng, saiki kêtêmune manèh Pangeran Adipati karo Lara Hoyi, anggone sang pangeran tansah mongga-manggu: tak patèni apa ora, mêngkono uga tandang-tanduke Lara Hoyi sing sajak kaya wong bingung, iya wis mèmpêr. Mung bae ana sing nyêbal karo padatan sawatara. Jarene Lara Hoyi kuwi anak turune wong cilik, masa iya karo Sang Pangeran Adipati Anom, kok mung: mas, mès, mas, mès. Ora cocog aku, Kang Garèng.

Garèng : Ha iya, Truk. Iki nyang matamu la iya nyêngkal, nyang kuping iya marakake andalèdèk, juruhe kuning. Sabab yèn cara Jawa sing têmênan, apa manèh ing jaman biyèn, sanadyan saiki iya isih mangkono uga. Arêpa cintah padha cintah, wong wadon darah cilik nyang gustine, wani-wanine iya mung mangkene: yah, gusti ki nèk dhawuh kok le anèh-anèh. Clêkit, clêkit. Iki anjiwite, Truk.

--- 1245 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès)

TANAH NGRIKI

Sri Bagenda Maharaja Putri jumênêng pangayoman. Warga pangrèhing Vereeniging voor zieken verpleging ing ned. Indie ing griya sakit Cikini ing Bêtawi, tampi wartos bilih Sri Bagenda Maharaja Putri kaparêng jumênêng pangayoman. Pakêmpalan punika kathah ingkang migatosakên saha kathah kadarman saking pundi-pundi, saha nate angsal sih kadarmandalêm suwargi Sri Paduka Ratu Emma, salajêngipun kêlampahan sagêd ngêdêgakên Koningin Emma Stichting kangge nyinau calon juru ngupakara tiyang sakit (verpleegster).

Panenan jagung suda. Miturut wartos panenan jagung ing bawah Grobogan, Sêmarang, ing wêkdal punika suda sangêt, kintên-kintên namung sapalihing padatan. Wontênipun ngantos suda kados makatên, amargi sasampunipun dipun tanêm lajêng awis jawah.

Kasangsaran motor mabur. Sampun sawatawis dintên nuju wanci jam 10 enjing ing papan anggêgana militèr ing Andir, Bandung, wontên kasangsaran motor mabur. Ing kala punika motor mabur ingkang kasangsaran wau dipun lampahakên dening Litnan J.K.M. Theunissen, kapetang taksih murid anggêgana enggalan, kala nglampahakên wau klèntu, lajêng dhawah, panggêgananing motor mabur dèrèng patos inggil, tiyang ingkang numpak nandhang tau,[3] nanging botên rêkaos, motoripun mabur risak sangêt.

Rawa ingkang lajêng dados dhusun. Rawa Rangkaskasang ing saêlèr haltê S.S. Meluwung, ing kala rumiyin dados papan pamisayan ulam ingkang rame. Dangu-dangu rawa wau asat, saha dangu-dangu dados dhusun. Makatên ugi rawa Cibeureum kaprênah saêlèr Sêgara Anakan tuwin Rawa Bakung sacêlakipun lèpèn Citanduy, sapunika ugi sampun asat garing, saha lajêng kacithak dados dhusun. Padhusunan enggal wau sampun wontên griyanipun 160 wuwung, dene ingkang cikal-bakal têtiyang asli saking Ngayogya. Pasitènipun ingriku pinanggih sakalangkung êloh.

Nyêpêng tiyang damêl arta kêthip palsu. Satunggiling dintên ing satatsiyun S.C.S. Sêmarang wontên tiyang dipun cêpêng jalaran majêngakên arta kêthip palsu. Sarêng tiyang wau dipun cêpêng, lajêng martelakakên[4] gêgandhenganipun tiyang sanès ingkang gêgayutan kalihan babagan arta palsu wau, inggih punika tiyang ing Salatiga. Tiyang ing Salatiga wau ingkang damêl, salajêngipun anggayut tiyang ing Kudus, Dêmak tuwin têtiyang ing sanès panggenan malih, malah wontên ingkang anggayut dhatêng lurah-lurah dhusun punapa. Arta kêthip palsu wau sampun sumêbar wontên ing Jawi Têngah.

Sarêm pêtêng. Ing wêkdal punika ing bawah Sêmarang kathah tiyang ingkang kêcêpêng jalaran damêl sarêm pêtêng. Têtiyang ingkang sami damêl wau ingkang kathah ing Kêndal. Makatên ugi ing Dêmak. Malah miturut papriksan Landgerecht ing Sêmarang, kathah prakawis babagan punika. Tumrap tiyang ingkang kaukum dhêndha, kathah ingkang sami nglampahi ukuman badan.

Angsal-angsalanipun pakaryan post. Miturut pèngêtan, angsal-angsalanipun pakayan post wiwit Januari dumugi Augustus kêpêngkêr tumrap post f 8.671.755.-, telegraaf f 3.204.234.-, telefoon f 3.990.537,-. Dene Januari dumugi Augustus taun kêpêngkêr, tumrap post f 8.223.997.-, telegraaf f 2.791.114,-, telefoon f 4.514.828.-.

[Iklan]

Congrès P.K.S. Kawartosakên, wiwit tanggal 4 October punika, P.K.S. ing Surakarta saèstu ngawontênakên congrès manggèn ing Habiproyo. Ing congrès ngriku badhe ngrêmbag 1. Babadipun P.K.S. 2. Sêsorah babagan putri. 3. Pêpanggihan pamong pusêr tuwin sanès-sanèsipun. Mr. R.M. Soerjadiningrat badhe sêsorah wawasan nalika lêlana dhatêng Asia.

Malaria ing Têgal. Sampun sawatawis dintên asistèn residèn ing Têgal tuwin pangagêng ing waterstaats afdeeling Pêmali-Comal, doktêr tuwin sanès-sanèsipun, rawuh papriksa dhatêng Muara Tuwa, prênah sakilèn Têgal, têbihipun 6 km. Pakampungan ngriku punika panggenanipun juru misaya ulam. Ing laladan ngriku punika wontên rawanipun ingkang dados kêdhatoning lêmut malaria. Miturut papriksan, tumrap têtiyang ingriku sabên jiwa 1000, ingkang sakit tiyang 152. Malah sêsakit malaria wau ugi tumular dhatêng salêbêting kitha. Wohing papriksan wau lajêng ngawontênakên rêrigên sapêrlunipun tuwin maringi kêninê.

Cursus Kleinhandel. Cursus kleinhandel ingkang dipun wontênakên ing Bêtawi katingal dipun wigatosakên dening para guru saking sajawining tanah Jawi tuwin Madura. Guru-guru ingkang sinau wontên kleinhandel wau para guru ingkang nyambut damêl wontên pamulangan ingkang angsal pitulungan arta saking nagari, kados ta Budi Utama, Muhammadiyah tuwin sanès-sanèsipun.

Film pêrang Tiongkok botên kenging dipun mainakên ingriki. Commissie ingkang nindakakên papriksan film, mêntas mriksa film pêpêrangan Tiongkok. Panimbanganipun commissie, film wau botên proyogi[5] kaparingan palilah kamainakên wontên ingriki, amargi kamanah sagêd ugi nuwuhakên pikiran ingkang botên-botên. Dados film kawontênaning paprangan ing Tiongkok wau dèrèng kenging dipun tingali ingakathah.

--- 1246 ---

Suntik cacar. Wiwit benjing tanggal 20 November 1938 dumugi 4 December 1938 badhe kawontênakên suntikan cacar miturut tatanan mubêng. Tatananing cacaran wau mawi pêpetangan manut urutipun ngantos sadumugining kêmput. Tumindakipun ewah namung manawi nuju ngusum sêsakit. Pundi ingkang pêrlu inggih dipun dhatêngi malih.

Ingsêr-ingsêran patih. R. Soediman, ugi nama Hadiatmodjo, patih ing kabupatèn Magêtan, dados patih ing kabupatèn Tuban. R. Said Prawirosastro, patih ing kabupatèn Tuban, dados patih ing Kabupatèn Magêtan.

Tăndha pangèngêt-èngêt saking Sampeyandalêm Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana. Sarawuhdalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana wontên ing Surakarta, saking kaparêngdalêm Sampeyandalêm Ingkang Minulya saha Wicaksana, ngaturakên tăndha pangèngêt-èngêt katur Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana awarni jumênêngan (têkên) mawi pênthol gadhing pinati ing sêsotya, dene kangjêng nyonyah dipun aturi gambardalêm Ingkang Sinuhun pinalangkan adi pinatik ing sêsotya. Kosokwangsulipun. Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana ngaturakên gambardalêm sakulawarga pinalangkan ing salaka.

Jaarmarkt Surabaya sampun kabikak. Kala ing dintên Sabtu kêpêngkêr jaarmarkt Surabaya sampun kabikak. Papaning pambikak wontên ing restauran Kit In Kie. Miturut andharan, jaarmarkt ing taun punika langkung wigatos tumrap babagan economie, kawêkêlan tuwin sanès-sanèsipun. Jaarmarkt punika badhe ngantos dumugi ing tanggal 10 October. Salajêngipun dipun sambêt kangge pasar malêm ingkang dipun adani dening comite Tjin Tjay Hwee, namung kalih dalu, ingkang angsal-angsalanipun kangge darma pêpêrangan Tiongkok.

Ngindhaki epahan kuli. Wontên wartos, regentschap Cirêbon angindhaki epahaning kuli, ingkang rumiyin 15 sèn dados 17 sèn. Tindak makatên punika adamêl bingahipun ingkang sami dipun indhaki.

Ing Makasar tuwuh sêsakit cholera. Miturut palapuran, ing Makasar tuwuh sêsakit cholera, sampun kathah tiyang ingkang katrajang. Bab punika lajêng dados papriksaning inspecteur pakaryan kasarasan. Pinanggihing papriksan pancèn inggih nyata kathah tiyang sakit, nanging dèrèng sagêd nêtêpakên bilih punika sakit cholera yêktos utawi sanès. Salajêngipun ingriku lajêng kawontênakên suntikan sapêrlunipun.

Bab balanja dokter. Ing Bandung mêntas wontên parêpataning para doktêr tiyang siti ingkang namaning pakêmpalan Ver. Ind. Geneeskundigen. Ing parêpatan wau ngawontênakên rêmbag ing bab pranataning blanja ingkang nêmbe dipun rêmbag wontên ing raad kawula. Rêmbaging parêpatan nayogyani kados tatanan ing H.B.B.L. taun 1934. Parêpatan nuntên ngênthêlakên rêmbag, anduwa dhatêng tatanan balanja kados ingkang dipun rêmbag wontên ing raad kawula wau, tuwin badhe gadhah atur supados parentah kaparêng nyandèkakên tatanan enggal wau.

Ir. ing Provincie Jawi-Kilèn. Ir. Djoeanda, katêtêpakên nyambut damêl wontên ing Provincie Waterstaat Jawi-Kilèn, manggèn ing Bêtawi.

Pados lisah pèt botên angsal damêl. Ing dhusun Leuwilimus, Cikande, Rangkasbitung, wiwit kala wulan April taun punika katindakakên ngêbur siti pêrlu pados lisah pèt, ingkang dipun adani dening B.P.M. nanging sarêng sampun katindakakên cobèn-cobèn 5 wulan, katingal botên pinanggih wohipun punapa-punapa. Makatên ugi ing Maja tuwin Cikande ingkang kakintên wontên lisahipun, inggih sêpên kemawon. Sarêng pinanggih makatên sêdya wau lajêng dipun sandèkakên, pirantos-pirantos ingkang wontên ingriku sampun sami dipun pêndhêti.

Arêng bathok klapa. Miturut wartos ing salêbêtipun taun punika ing palabuhan-palabuhan ing tanah Jawi wontên arêng bathok ingkang kakintunakên dhatêng Eropa ngantos 4000 ton. Kacariyos arêng bathok wau badhe kangge pirantos babagan topèng gas.

Usum sêsakit typhus. Sampun sawatawis wulan ing Purworêjo tuwuh sêsakit typhus. Jalaran saking wontêning sêsakit wau, ingkang wajib ngawisi sawarnining tiyang, saya malih tumrap para murid sêkolah, botên kenging têtumbas jajanan ingkang dipun sade ing saênggèn-ênggèn. Tumrap pakaryan kasarasan lajêng nindakakên rêrigên ngudi sirnaning sêsakit wau sarana rêkadaya warni-warni. Ing griya sakit kathah tiyang sakit makatên ingkang dipun upakara.

Tindak nanggulangi bêbaya candu. Awit saking pangudinipun Internationale Orde van Goede Tempelieren sêsarêngan kalihan Anti Opium Vereeniging ingkang sampun dangu tumindak ing Bêtawi tuwin sanès-sanèspun,[6] benjing wulan November ngajêng punika badhe ngêncêngi tumindakipun damêl punika. Mênggah badhe caranipun, wiwit tanggal 7 dumugi 13 November badhe nyêbar sêrat sêbaran kanthi gambar ingkang akajêng nyêgah bab bêbaya candu. Makatên ugi badhe ngawontênakên gambar idhup ing bab makatên, supados sadaya wau dipun sumêrêpi ing tiyang kathah.

Sri madêg tigang taun. Kala dintên Sabtu kêpêngkêr ing Soerjoamidjajan, Surakarta, kawontênakên paargyan amèngêti adêging Sri sampun tigang taun. Ingriku B.K.P.H. Soerjoamidjojo ngawontênakên wêdhar sabda, ingkang wosipun suka sukur dhatêng adêging Sri sampun tigang taun wilujêng tuwin majêng. Ing salajêngipun mawi kawontênakên têtingalan ngantos jam 1 dalu, wilujêng.

Gugon-tuhon anjalari wontên pêpêjah. Ing bawah Kuningan wontên tilas mantri pestbestrijding ingkang dipun gêthingi ing tiyang kathah, sabên-sabên ngantos andadosakên pabên, saha sabên mêntas pabên wau, dilalah ingriku lajêng wontên tiyang ingkang sakit. Punika lajêng nuwuhakên pangintên awon, dipun wastani tiyang wau gadhah setan. Ing satunggiling dintên wontên tiyang sakit, ingkang andalêming, mastani bilih sakitipun wau saking pandamêlipun tilas mantri kasêbut nginggil. Ingriku lajêng wontên tiyang kirang-langkung 100 sami sikêp dêdamêl dhatêng ing griyanipun tilas mantri wau lajêng nganiaya andadosakên lan tiwasipun. Sarêng bab punika dados papriksaning pulisi, têtiyang sadaya wau sami botên ngrumaosi piduwung anggènipun nglampahi makatên, kêncêng anggènipun gadhah pandakwa awon dhatêng ingkang sampun nêmahi tiwas.

Sropa[7]

Mussolini dhatêng Jêrman. Kala tanggal 26 wulan punika Sang Mussolini sampun dumugi ing Munchen dipun papag ing panjênênganipun Sang Hitler. Wontên ngriku mriksani barisan golongan warni-warni. Saking panyuwunipun Sang Mussolini, Sang Hitler dipun ajêng-ajêng rawuh gêntos ing Italie.

Portugal pethal kalihan Inggris. Ingajêng Portugal kalihan Inggris punika dados mitra supêkêt, inggih punika kala jaman pêrang donya, sanggêm sami tulung-tinulung. Nanging sarêng tuwuh paprangan Sêpanyol, nagari kalih wau katingal pêthal, margi Inggris kêtingal cocog kalihan golongan abrit ing Valencia. Saya malih sarêng wontên katrangan bilih golongan abrit wau badhe malêbêt ing Portugal. Ing sêmu sapunika Portugal badhe supêkêt kalihan Jêrman.

Prajurit èstri. Wontên wartos, bilih ministêr babagan Pangajaran Rus nyêbar wara-wara, supados para murid pamulangan umum tuwin partikêlir sami dipun têtêpakên angsl wulangan babagan kamiliteran. Tumindaking wulangan kaangkaha sasêlaning jam wulangan, saminggu saêjam.

--- 1247 ---

Wêwaosan

II. Lêlampahanipun Dhobrinya

17

Sapêncolotan kemawon, kapal kajiman wau sampun wontên ing sacêlakipun satriya ingkang ngemba Druwis. Tugarin, ingkang dêdêg piadêgipun agêng inggil sarta gagah prakosa, anyêngkrèk kêndhalinipun, lan sanalika punika kapal kèndêl, sukunipun ingkang atracak waja nakur-nakur ing siti, sajak ngatingalakên kiranging sabaripun. Ing kala punika Alyasa ujug-ujug nyandhak têkênipun ingkang awrat wau, saha lajêng katamakakên sakiyat-kiyatipun ing sirahipun Tugarin. Sakala punika sirahipun Tugarin sigar dados kalih saha lajêng dhawah ing siti, rahipun anglubèri pasukêtan ing ara-ara ngriku. Alyasa enggal-enggal nubruk dhadhanipun Tugarin, ngunus cundrikipun nêdya katamakakên, nanging kalayan ngasih-asih Tugarin sambat-sambat makatên:

O, Druwis, kang tansah lêlana anjajah desa milang kori, sampeyan punika salêrêsipun punapa sanès Alyasa, manawi nyata Alyasa, satriya Rus ingkang kasuwur mênggahing kaprawiran tuwin kadibyanipun, kula aturi anggêsangi kula, lan kula prasêtya salami-laminipun sampeyan dadosa sadhèrèk kula sinarawèdi.

Nanging Alyasa botên pitados dhatêng cêcriyosanipun mêngsah wau. Sirahipun lajêng katigas, sarta sandhanganipun ingkang pating glêbyar dipun rucati saking badanipun, saha lajêng dipun angge piyambak. Sasampunipun makatên, kapal kajiman ingkang mawi suwiwi wau lajêng dipun tumpaki, saha lajêng kabandhangakên nuju dhatêng pakuwon ingkang kangge ngaso Yakim tuwin Druwis wau. Sarêng têtiyang kêkalih saking katêbihan sumêrêp, Alyasa numpak kapal kajiman anuju mriku, panyananipun botên sanès kajawi pun Tugarin, amila kalih-kalihipun lajêng enggal-enggal anyengklak kapalipun, oncat nuju dhatêng kitha Mosko. Mênggahing gagasanipun, manawi botên enggal-enggal lumajêng saking ngriku, botên wande têmtu dipun pêjahi dening Tugarin. Alyasa lajêng nyêmêthi kapalipun ingkang mawi suwiwi wau, lan sakêdhap kemawon tiyang kêkalih punika sagêd dipun susul. Ing sarèhning ngrumaosi têmtu sampun botên sagêd luwar malih saking bêbaya wau, salajêngipun Yakim lajêng ambalik, nyandhak gadanipun saha lajêng kasawatakên dhatêng ingkang kakintên mêngsah wau. Gada ngengingi dhadhanipun Alyasa, ingkang lajêng gêrêng-gêrêng dhawah ing siti.

Yakim enggal-enggal mêncolot saking kapalipun, murugi ingkang dhawah, numpaki dhadhanipun, ngunus cundrikipun ingkang pitung panyukur landhêpipun, saha nêdya angrampungi ingkang kakintên mêngsahipun wau. Nanging sarêng angrucati panganggenipun ingkang sarwa gumêbyar, ing dhadhanipun Yakim amanggih palang mas ingkang dados pasêmonipun tiyang ingkang angrukêbi agami Kristên ingkang sajati, sanalika ngriku piyambakipun anyumêrêpi bilih ingkang kataman gadanipun wau botên sanès kajawi sadhèrèkipun sinarawèdi piyambak, inggih punika: Alyasa. Yakim ingkang lair batos pancèn trêsna sangêt dhatêng mitranipun wau, sangêt kaduwungipun sarta lajêng ngaruara pangangluhipun, makatên:

Adhuh, adhuh, têka aku anglakoni dosa kang samene gêdhene, amatèni sadulurku sinarawèdi dhewe.

Sarana dipun bantu dening pun Druwis, Yakim lajêng ngrucati panganggenipun Alyasa, sasampunipun, suku lan tanganipun Alyasa ingkang sampun kakên, lajêng dipun pijêti tuwin dipun gosoki, makatên ugi badanipun dipun oyog-oyog, nanging sadaya wau tanpa damêl. Sabab Alyasa têrus tanpa ebah, botên wontên tăndha-tandhanipun babarpisan manawi taksih wontên nyawanipun. Ingkang makatên punika adamêl saya agêng susahipun Yakim. Ing wusana pun Druwis saking kanthongan lajêng mêndhêt gêndul alit isi anggur kêmayan, paringanipun pandhita linangkung ingkang mratapa wontên ing sanginggiling rêdi: Atos. Mênggah kalangkunganipun anggur wau, sanadyan tiyang nandhang sêsakit ingkang tanpa sagêd dipun usadani malih, manawi sagêd kalêbêtan anggur wau, sanadyan namung satètès utawi kalih tètès, têmtu sagêd pulih kados ing suwau-waunipun malih. Ngêmungakên tiyang ingkang sampun pêjah yêktos, ingkang botên sagêd kêdayan punapa-punapa dening anggur kêmayan wau. Pun Druwis lajêng ambênggang cangkêmipun Alyasa saha anètèsi anggur wau ngantos sawatawis tetesan. Sawêg kemawon anggur dhawah ing ilat, sanalika Alyasa ngêlèkakên mripatipun, saha sajak gumun nyawang dhatêng mitranipun ingkang katingal sêmu susah wau. Kadosdene botên mêntas katamanan gada ingkang saklangkung awrat wau, Alyasa ujug-ujug tangi, dandos mangangge anggèn-anggènipun piyambak saha amangsulakên [amangsu...]

--- 1248 ---

[...lakên] anggèn-anggènipun Druwis kasêbut ngajêng. Salajêngipun pangangge ingkang sarwa pating glêbyar wau lajêng kakêmulakên dhatêng layonipun Tugarin, ingkang kalêbêtakên ing jala kagandhul-gandhulakên ing lapaking kapal. Amargi Alyasa botên purun ngrasuk pangangge wau malih. Sasampunipun prajurit kêkalih wau lajêng numpaki kapalipun anuju dhatêng Kiyef, nêdya badhe sowan ing ngarsanipun Sang Prabu Wladhimir.

Sadumuginipun ing Kiyèf, prajurit kêkalih kasêbut ing ngajêng lajêng sami anjujug ing alun-alun sangajênging karaton, kapalipun kacancang wontên ing ngriku, salajêngipun prajurit kêkalih wau lajêng têrus lumêbêt ing kadhaton.

Ing kala punika salêbêting kadhaton sawêg kalêrês wontên paargyan, ing salêbêting bangsal kathah mêja panjang ingkang kêbak dhêdhaharan tuwin inuman warni-warni. Para pangeran, para satriya tuwin para prajurit sami pêpak andhèr wontên ing ngriku, makatên ugi para satriya tuwin prajurit saking mănca, ingkang badhe ngatingalakên sumuyudipun dhatêng Sang Nata Wladhimir, kathah ingkang sami anjênêngi paargyan wau. Sarêng prajurit kêkalih kasêbut nginggil, dumugi ing papan paargyan ngriku, lajêng atur urmat dhatêng sang prabu tuwin sang pramèswari, tuwin andhêngklukakên badanipun majêng ing keblat sakawan.

Sarêng Sang Prabu Wladhimir uninga dhatêng prajurit kêkalih ingkang mêntas dhatêng punika, kanthi rênaning panggalih sang prabu enggal-enggal paring dhawuh makatên:

He, satriya loro kang lagi têka, andadèkake rênaning panggalih ingsun, dene sira wus amrêlokake nêdya milu anjênêngi pahargyan ingsun iki. Murih pakurmatan ingsun iki aja nguciwani, mara aturna marang ingsun, sapa sira, ngêndi padununganira, lan apa kang dadi lêlabuhanira.

Alyasa umatur:

Mênggah asli kawula punika saking kitha Rosto, kitha dagang ingkang sampun misuwur ing saindênging praja Ruslan ngriki. Lan sadaya tiyang bawah dalêm ingkang iring lèr, kados sampun sami mirêng mênggahing lêlabêtan kawula dhatêng praja tuwin ratu pêpundhèn kawula. Dene kawula punika anakipun Leyonti, pangagênging agami ing kitha Rosto, mênggah nama kawula Alyasa. Nalika kawula lumampah nuju dhatêng kitha Kiyèf punika wontên ing margi kawula dipun pêthukakên dening satunggiling tiyang awon ingkang dipun ajrihi ing sadaya tiyang, nama: Tugarin. Sirahipun tiyang punika sampun kawula tigas, lan layonin[8] kawula bêkta mriki, prêlu badhe kawula priksakakên ing panjênêngan nata pêpundhèn kawula sadaya.

Mirêng aturipun Alyasa ingkang makatên wau, Sang Prabu Wladhimir sakalangkung rêna ing panggalih saha lajêng paring dhawuh makatên:

Satriya Alyasa, andadèkake lêganing panggalih ingsun, dene sira wis labuh nyang nagara sarana matèni Tugarin, sawijining wong kang tansah agawe rusak katêntrêmaning praja. Mulane iya wis mêsthine yèn sira kudu olèh papan kang pantês kinurmatan. Sira sun paringi palilah lungguh ana ing antarane para satriya lan para prajurit kang wis anelakake gêdhening lêlabuhane marang nagara utawa marang ingsun, malah sira sun lilani milih panggonan dhewe sasênêngira.

Sasampunipunandika[9] makatên, Sang Prabu Wladhimir lajêng angawe abdi sawatawis, sarta nuntên paring dhawuh makatên:

He, abdi-abdiningsun, sira dèn age padha mêtua marang alun-alun, anggolèkana jarane satriya kang mêntas têka iki, kang asli saka ing kutha Rosto. Ing lapake jaran digandhul-gandhuli jala isi bathange Tugarin, sawijining wong ala kang wus amatèni pirang-pirang prajurit, sarta kang anduwèni rumasa yèn ora ana siji-sijia satriya utawa prajurit kang bisa ngalahake jurite. Bathange Tugarin iki gawanên mrene, supaya ingsun bisaa nguningani.

Para abdi wau sami enggal-enggal mêdal ing jawi, anuju ing alun-alun sumêdya angèstokakên dhawuh nata, lan botên watawis dangu wontên abdi kalih wêlas ingkang santosa-santosa lumêbêt ing kadhaton ambêkta panggotongan mayit ingkang angêwrat layonipun Tugarin wau. Nanging sapintên kagètipun para tamu ingkang rumaos dipun apusi, makatên ugi gumun lan kagètipun Alyasa piyambak, sarêng sami anyumêrêpi bilih Tugarin punika botên pêjah, malah taksih gêsang. (Mênggah ingkang kacariyosakên, Tugarin wontên ing jawi sampun pêjah, nanging wontên ing Kiyèp gêsang, punika satunggiling pasêmon, bilih ing sajawining nagari ngriku agami nyêmbah brahala punika sampun pêjah, sampun kalindhih babarpisan, dening agami Kristên. Nanging ing salêbêtipun kitha Kiyèf agami nyêmbah brahala wau taksih ngrêbda). Ing ngriku Tugarin katampi dening sang nata kanthi pakurmatan agêng, saha kapapanakên lênggah wontên ing antawisipun Sang Prabu Wladhimir tuwin sang pramèsari. Sakala punika para juru madharan enggal-enggal nyadhiyani dhêdhaharan ingkang eca-eca tuwin èdi-èdi, lan botên watawis dangu ing mêja sangajêngipun Tugarin lajêng kêbak dhêdhaharanantos[10] mèh sundhul ing payon. Para tamunipun Sang Prabu Wladhimir punika limrahipun sami kathah tadhahipun, nanging sarêng nyumêrêpi anggènipun nêdha Tugarin, sadaya sami gumun lan ngungun jalaran saking kathahing panêdhanipun. Dhaharan ingkang dipun têdha ing tiyang kalih sami nuwukakên, tumrapipun Tugarin namung salêgêndêran.

Alyasa, ingkang nyumêrêpi bilih sadaya tiyang namung amigatosakên dhatêng Tugarin, kanthi sajak botên mrêduli babarpisan dhatêng piyambakipun, lajêng sêmu nêpsu wicantên sora makatên:

Bapakku Leyonti, pangarêpe agama ing Rosto, wis tau duwe asu, kang ambadhog apa bae sing tinêmu. Sawijining dina asu mau arêp ngulu balung gêdhe, nanging banjur klêlêgên ora bisa ambêkan. Mangkono uga Si Tugarin, mêngko mêsthi bakal ora bisa ambêkan manèh, lan aku sing bakal dadi balunge.

Badhe kasambêtan.

--- 153 ---

No. 39, taun VII.

TAMAN BOCAH

INGKANG NGÊMBANI BU-MAR.

KAWÊTOKAKE SAMINGGU SAPISAN DENING BALE PUSTAKA BATAVIA-CENTRUM RÊGANE SATAUN F 1.50 KÊNA KABAYAR SABÊN 6 SASI SAPISAN, BAYAR DHISIK. LÊNGGANAN KAJAWÈN LÊLAHANAN.

MANGSULI LAYANG.

Doekarsi, Rêmbang. Mangsuli pitakonmu bab dongèng ing Kêjawèn, mula ya dongèng vertalan saka buku Walanda, sarta jênênge naga iku satêmêne angèl pangucape (uitspraak) awit katulis nganggo têmbung Rus, mulane murih gampange kanggo para maos disalini jênêng naga Gurinda. Anggone dianakake dongèng kang kêbak kaelokan mau, pêrlune mung ngêtokake manawa dhèk jaman biyèn ing nagara Walanda karo Jawa ya ora beda bab kaelokan kang kaya mangkono iku. Nanging saiki ing nagara Walanda wis ora padha ngandêl, dene ing nagara Jawa kene nganti saiki isih padha ngandêl.

Bênêr dene kowe pitakon bab iku, awit saiki kowe banjur ngêrti karêpe dongèng mau, rak iya ta?

Sri Sasanti, Surakarta. Wiyose aku wis tămpa kirimanmu karangan lêlucon lan têmbang Kinanthi, ora liwat bangêt panrimaku.

D.V. Soetjipto, Barèng 34, Malang. Bangêt panrimaku kokirimi layang pitêpungan sarta uga isi karangan dêdongengan. Ing sarèhne saiki wis ora ana papan, dadi liya dina bae kapacak.

Soetresno, Pêmikiran, Boja. Andadèkake bangêt sênêngku kowe mêrlokake anêpungake nyang Bu Mar sarta uga arêp milu lêlumban ing Taman Bocah.

Zorasjach p/a Taman Siswa Slawi (Têgal). Layangmu isi karangan lêlucon wis kêtampan kanthi bungah.

Poedjo Oetomo, S.D.S. laan 1, Purwokêrto. Layangmu wis dak tampa kanthi bungah, lan surasane wis mangêrti kabèh. Mulane kowe lawas ora nglayani ibumu, dadi ana sababe ngono. Sanadyan kowe saiki wis ora langganan T.B. nanging nglayangi Bu Mar rak ya bisa ta? Oetomo, yèn kowe ora kuwat langganan dhewe, ya ngajaka kancamu, dadi pêmbayare ènthèng, rak iya ta? Upama bocah têlu, rak ya mbayare bocah siji sajrone sasasi mung f 0.25, dadi sasasi mung 6 sèn, rak ya ora kabotan ta?

Siti Soekanti, Purwokêrto. Aku wis tampa layangmu, ora liya bangêt bungahku. Sarèhne saiki wis miwiti repetitie manèh, kowe sing mêmpêng anggonmu sinau ora kêna kakehan dolan, ya?

Moch. Soegih, Pati. Karanganmu dêdongengan lan cangkriman wis kêtampan, bangêt panrimaku.

Soetapa p/a R. Danoesoebroto, Karangasêm, Solo. Layang pitêpungan sarta isi lêlucon wis tak tampa kanthi sênêng.

R.A. St. Wahjoenah p/a G. Ass. Collecteur Japara. Andadèkakê bangêt sênêngku, kowe mêrlokake ngirimi layang manèh. Ya aja pisan dadi atimu, layang sing dhisik ibumu lali ora mangsuli, bokmanawa kêslêmpit.

Dadi kowe lan ibumu êntas ginanjar gêrah padharan, sukur dene wis padha saras, pancèn saiki lagi mangsane kok. Aku dhewe ya lagi ginanjar lara mangkono, malah saiki durung kêna mangan apa-apa liyane bubur, powan, lan bubur kacang ijo, nanging ya kudu disaring.

Dèwi Nastiti, Blitar. Aku sênêng bangêt kowe mêrlokake ngirimi layang pitêpungan lan nyaritakake bab kaanane kutha Blitar. Dadi sing misuwur ing Blitar kuwi katès, kobis lan gêthuk lindri. Awas Ti, yèn ibumu nyang Blitar kudu disêdhiyani gêthuk lindri, têmênan, lho. Sukur yèn kowe arêp milu urun-urun ngisèni T.B., tansah dak arêp-arêp, yèn kowe arêp têtêpungan karo Soekartijah Malang, bêcike ngirimana layang bae nyang dhèwèke, dene adrèse, manuta ing Kêjawèn kang lawas-lawas, biyèn rak wis ditulis, ta?

Soerjadi, Kalibuntu, Têgal. Pambatangmu cangkriman bênêr kabèh. Bangêt panrimaku dene aku kotawani nginêp ing omahmu, yèn arêp nonton Cing Hua Pasar Malêm, kang dianakake wiwit tanggal 25 Sèptèmbêr têkan tanggal 10 October, ananging aku durung bisa, awit êntas kêwarêgên Pasar Gambir, kowe bae pinaringana slamêt, aja kurang siji apa, muga-muga bisa nonton sakarêpe.

R.M. Srinardi, Babadan, Karangdawa, Bèji Pedan. Pitêpunganmu sarta karangan lêlucon wis dak tampa kanthi lêganing atiku.

R.r. Siti Hendjarijah, Babadan, Karangdawa, Bji[11] Pedan. Bangêt sênêngku kowe ngirimi layang pitêpungan lan uga karangan bab olah-olahan.

Soegiri, Kêbumèn. Karanganmu lêlucon wis dak tampa, nanging aja pisan dadi atimu, dene iku ora bisa kapacak, coba ngirimana manèh sing luwih apik, samono yèn dhangan atimu sarta kobêr.

Layang liya-liyane bakal dak wangsuli Sêtu ngarêp.

Bu Mar.

--- 154 ---

Mara Golèkana!!

[Grafik]

Sugiri iku bocah kang duwe dhêdhasar pintêr anggambar. Anuju sawijining dina ing pamulangane Sugiri dianakake tandhingan anggambar. Bocah-bocah kêna anggambar sakarêpe. Sing sapa gambarane apik dhewe, bakal entuk ganjaran. Sugiri ing klas kono, anggambar sawijining sudagar, nyangking tas, ngêmpit payung lan nyêkêl pipa. Sawise rampung, gambar mau nuli diaturake mênyang gurune. Gurune bangêt gumune wêruh kapintêrane anggambar Si Sugiri. Ananging ora antara suwe guru nuli calathu: "Sugiri, gambaranmu iki pancèn bagus têmênan, ananging lupute ana nêm, kang ora korasakake.'' La, coba saiki kowe padha anggolèkana apa luputing panggambare Si Sugiri iku.

LÊLUCON.

Carik : "Bok aja singsot wae ta!''

Abdi : "Mênapa ndara tuwan duka?''

Carik : "Ach mêsthi wae, singsot kuwi nèk kanggone Walanda kurang ajar.''

Abdi : "Punapa inggih, pancènipun manawi singsot rak ndara tuwan malah bingah, dene dipun blanja sakêdhik sampun marêm.''

Soetapa, Surakarta.

Wahyo : "Mas Wanto, kowe kuwi golèk apa, awan-awan kok mènèk mêncit ngono?''

Wanto : "Rekaku arêp ngrungokake muziek apa gêndhing ngono, jêbul kok ora krungu apa-apa.''

Wahyo : "Ah kok ya modhèl-modhèl.''

Wanto : "Modhèl kapriye ta!'' witikna radhio kae padha nganggo cagak dhuwur-dhuwur, jare kanggo nampani suwara.''

Srinardi

KINANTHI

I.

Dahat gênging suka sukur | dene ing dintên puniki | klampahan anganggit têmbang | sun karya sêkar Kinanthi | pêrlu nyênyuwun ing Allah | T.B. dimène lêstari ||

II.

Taman Bocah nyata luhung | tumrap ing jaman samangkin | nggugah tyasing para rarya | yèn nganggur samya anganggit | lêlucon lan dêdongengan | carita têmbang kang adi ||

III.

Adhuh pra mitra sadarum | sampun wêgah nganggit-anggit | nora kapacak ywa kêmba | malah karyaa kang adi | dimène enggal pinacak | nèng Taman Bocah Kêjawin ||

IV.

Mugi-mugi Ywang Mahagung | marêngna panyuwun mami | Taman Bocah lêstaria | tan ana ingkang ngribêti | kang ngrubeda Taman Bocah | tampaa bênduning Widi ||

V.

Salam taklim mugi katur | mring pra mitra jalu èstri | pangabêkti mring Ibu Mar | titi kang sêrat puniki | nyuwunakên pangapura | lêpatipun Sri Sasanti ||

JURU AMÈK IWAK KANG NGANGSA

Ana juru amèk iwak wayah esuk lunga njala mênyang rawa, kang ora pati adoh saka omahe. Banyune bêning nganti mèh katon dhasare rawa. Satêkane ing kono wêruh badhèr pirang-pirang, calathune: "Badhèr iki yèn tak tibanana jala mêsthi kêna kabèh, nanging aku kok kêpengin iwak kang luwih gêdhe.

Prau nuli dilakokake, nanging ora ana iwak kang luwih gêdhe ketok, anane mung iwak tagèh, clathune: "Iwak tagèh digawe apa, luwung aku njala badhèr.''

Nuli bali mênyang panggonan badhèr mau. Nanging ora ana badhèr kumliwêr, sing ana wadêr gilig sawatara, calathune:

Wadêr gilig digawe apa, luwung njala tagèh mau.''

Prau bali mênyang panggonan tagèh, barêng didêlêng ora ana siji-sijia, clathu karo ngêsah: Wis saiki tak njala wadêr gilig bae.''

Prau banjur diwêlahi. Nanging ora ana wadêr gilig utawa iwak liyane. Saka judhêge nekad jala ditibakake, nanging mung olèh kijing lan ece sawatara.

Juru amèk iwak enggal mulih kanthi gêlaning ati.

Sri Sasanti.

--- 155 ---

BUPATI LAN LURAH DESA.

Dhèk jaman biyèn ana sawijining bupati, kagungan sêntana kang dadi lurah desa, nganti karan lurah sêntana. Dene lurah desa mau ing sajroning desane kono kapetung rada ngêrti dhewe, dhasar cukup, tur pintêr, nyantri pisan. Anuju sawijining dina ing dalêm kabupatèn kagungan damêl wilujêngan. Kabèh para priyayi bawah dalêm ditimbali, mêngkono uga para lurah-lurah andikakake sowan kabèh, pêrlu padha mangan enak. Sawise rampung dhaharan, para abdi paladèn padha ngundurake dhaharane. Nanging barêng para abdi paladèn olèhe ngundurake têkan panggonane lurah (sêntanane sang bupati), mêlênggong lan gumun, sabab ing kono sisa-sisane dhêdhaharan mau wis dibuntêli, arêp dibêrkat (digawa mulih). Ing kono para abdi banjur padha grênêngan, si lurah muring-muring nganti kamirêngan sang bupati.

Bupati ngandika: "Ana apa, kang lurah kok gègèr karo para abdi?''

Unjuke lurah sêntana: "Gusti, para abdi punika sami ngawisi anggèn kula mbrêkat. Mangka miturut dalilipun, sampun nyêbutakên makatên: Waidas samaun sokat, têgêse, wong kondangan iku sisane wajib dibêrkat."

Sang bupati barêng midhangêt ature lurah sêntana, gumujêng têrus mlêbêt mênyang dalêm.

Lêt sawatara sasi sang bupati kêrsa têdhak mêrtamu mênyang omahe lurah sêntana. Sarawuhe ing kêlurahan, sang bupati ora dicaosi suguhan apa-apa, ngêmungake dicaosi suguhan wedang tèh lan gula jawa. Sang bupati banjur ngêndika: "Kang lurah, wong wedang tèh kok diêdu karo gula jawa, rak iya ora mathuk, mathuke ya karo gula batu.''

Unjuke lurah sêntana: "Gusti, kêlilana munjuk, ing dalil sampun anyêbutakên: Wal ngibatu. Lil mutokino, têgêse: "Gula batu kang duwe Cina, dados kula botên dipun wajibakên ngombe wedang kalihan gula batu.''

Sang bupati botên ngêndika punapa-punapa, kêjawi namung mèsêm.

Barêng wis watara lawas, ing nêgara kono ana tatanan anyar, kang pêrlu lan mêsthi kudu diprentahake marang para priyayi lan lurah-lurah desa. Dene pêprentahan mau miturut dhawuh dalêm sang Bupati, ing desa-desa supaya gawe pagêr anyar lan kabèh pagêr mêsthi digaplok (digapit) lima (5). Lêt watara dina, saka dhawuh pêprentahan mau, sang Bupati kêrsa têdhak papriksa, pêrlu mriksa ing desa-desa bawah dalêm kabèh; barêng tindake sang bupati têkan ing desane lurah sêntana, duka bangêt, amarga ing desa kono ora ana kang ngèstokake dhawuh. Kaanane pagêr-pagêr ing kono mung digaplok papat, ora ana kang digaplok lima.

Dhawuh pangandikane sang bupati marang lurah sêntana: "Kang lurah! Kapriye ta karêpmu? Aku dhawuh: mêsti[12] gawe pagêr anyar lan digaplok lima, kênangapa ing disamu[13] kabèh pagêr mung digaplok papat?''

Unjuke lurah sêntana: "Nun inggih gusti! Lêrês dhawuh panjênêngandalêm, wontênipun kula purun dhawuh dhatêng kuli, ngangge gaplok sêkawan, awit ing sarak sampun mratelakakên: keblat papat gangsal pancêr: dados gaplok papat, gangsal pagêr. Saking pamanggih kula sampun lêrês sangêt.

Sang bupati kèndêl sawatara, banjur dhawuh: "Hee kang lurah, rèhning kang lurah ora manut marang dhawuhe nêgara, mêsthi diukum.

Atur wangsulane lurah sêntana: "Gusti, wa ngala kulu bukun, wong ala mêsthi mlêbu ukum, rèhning kula punika tiyang sae, botên wajib pun ukum.

Soedibijantoro, Glenmore.

MANUK BANGO LAN KUWUK

Ana manuk bango mêmitran karo kuwuk. Ing sawijining dina si kuwuk dolan nyang nggone si bango, olèhe dolan mau pancèn dikon karo is[14] bango. Si kuwuk ana ngomahe si bango disuguh, nanging olèhe nyuguh mau sakarêpe dhewe supaya kuwuk ora bisa mangan, ya kuwi iwak usus diwadhahi ing goci, mêsthi wae si kuwuk cangkême ora bisa klêbu. Sanadyan dimanggakake, si kuwuk ora bisa apa-apa. Atine si kuwuk panas bangêt, banjur pamitan mulih, nanging sawatara dina manèh si kuwuk ngundang si bango diajak mangan enak gênti, ya banjur têka sarta dipapag karo kuwuk, nanging niyate si kuwuk arêp malês karo si bango. Barêng wis sawatara olèhe padha jagongan, si bango disuguh gênti karo si kuwuk, ya kuwi iwak kang dicacah lêmbut banjur diwadhahi ing piring kang cèpèr bangêt. Nuli banjur dimanggakake kayadene si bango mau kae, nanging anggêr si bango nothol mung entuk daging sing cilik bangêt, seje karo si kuwuk, olèhe ndilati sadhela bae wis êntèk. Si bango saking isine rumasa wis utang dhisik ya banjur enggal-enggal pamit mulih, mêngkono iku tambane wong ala.

Sadulurmu trêsna, As, Surakarta.

MULA BUKANE ANA PULO BALI

(Candhake)

Bapakne Manik Kangkeran, sarèhne nêmu kasusahan manèh, nuli lunga manèh pêrlu marani Naga Basuki, nêdya anjaluk tulung manèh nyang dhèwèke.

Kacarita Naga Basuki wêktu iku uga gêlêm têtulung, ananging calathu, manawa dhèwèke ora niyat têtulung kang kaping têlune.

Rumasa bêgja karo anggawa pawèwèhe Naga Basuki [Ba...]

--- 156 ---

[...suki] Sadi Mantra nuli mulih nyang Kêdhiri. Satêkane ing omah, anake lanang dijanjèni manèh, lan dikon sumpah, manawa ora arêp manèh-manèh nglakoni main.

Ananging Manik Kangkeran iku gampang janjine lan gampang laline nyang apa kang dijanjèkake. Ing sajroning rong sasi pawèwèhe Naga Basuki diêntèkake lan utange bapakne ing saiki luwih akèh tinimbang karo kang wus kalakon. Andadèkake bangêt susahe Sadi Mantra lanang wadon, mulane wis ora wani manèh njaluk tulung marang Naga Basuki.

Manik Kangkeran nangis-nangis nyang bapakne, ngarih-arih, supaya pangkat nyang Gunung Agung, anjalukake kabutuhane manèh nyang Naga Basuki, ananging bapakne mêksa ora gêlêm. Manik Kangkeran bangêt bingunge. Wêkasane banjur nyolong klinthing darbèke bapakne, kang kanggo piranti njêjaluk apa-apa nyang Naga Basuki. Kanthi anggawa klinthing mau dhèwèke banjur pangkat mênyang panggonane Naga Basuki. Satêmêne Manik Kangkeran durung wêruh dalane kang anjog ing Gunung Agung. Sadalan-dalan tansah andrêmimil pitakon nyang wong-wong kang kapêthuk. Wêkasane sawise lumaku sawatara dina, Manik Kangkeran têkan ing pinggiring kawah. Naga Basuki ora ana ketok. Ananging Manik Kangkeran banjur ngobat-abitake klinthing bapake. Ora suwe, jalaran krungu swara kang tanpa lèrèn, Naga Basuki banjur njêdhul mêtu saka pandhêlikane sarta banjur takon marang Manik Kangkeran, apa sing dikarêpake. Kangkeran nuli crita akèh-akèh, bab anggone main lan nyaritakake bab cidrane kanca-kancane lan liya-liyane ngetokake piduwunge anggone nglakoni kang ora prayoga mau.

Wêkasane Naga Basuki calathu mangkene:

Iya wis, yèn saiki kowe gêlêm janji, ora arêp nyêkêl kêrtu manèh lan ngingu jago adon, ya sapisan iki arêp dak tulungi manèh, awit aku ngèlingi bapakmu kang alim lan alus budine.''

Naga Basuki wis êntèk sisike mas, awit kabèh wis digogrogake kanggo kabutuhane anake Sadi Mantra.

Naga Basuki nuli ambalik nêdya anjupuk dhuwit saka sajêroning Gunung Agung. Barêng dhèwèke mungkur, dumadakan buntute nongol, mêncungul mêtu saka pinggiring kawah. Ing wêkasane buntute ana barliyane gêdhe bangêt, Kangkeran durung tau wêruh têka ana barliyan samono gêdhene, mulane banjur thukul melike kêpengin anduwèni barliyan kang akèh rêgane mau. Kêkarêpane mau saya kêncêng, tanpa dipikir dhisik, enggal-enggal ngunus kêrise, banjur pucuking buntute Naga Basuki kang ana barliyane mau diiris. Sawise pêthil, dijupuk, nuli mlayu sipat kuping. Naga Basuki nggêro saking lara lan nêsune. Dhèwèke tansah gumun marang watake Manik Kangkeran. Wis bola-bali ditulungi kasusahane, têka mangkono piwalêse, ora anduwèni panarima sathithik-thithika. Naga Basuki tansah glebagan, ambolak-balik ngrasakake larane. Dhèk samono Kangkeran wis sawatara adoh saka kawah, ananging wisane Naga Basuki iku mandi bangêt; sing sapa kadilat tapake bae, sanalika iku mêsthi mati.

Saking nêpsune sarta panas atine, tapake Kangkeran uga banjur didilat. Sanalika iku uga Kangkeran tiba mati lan ora antara suwe rêmuk dadi awu.

Kacarita Sadi Mantra lan bojone bangêt anggone susah wiwit Kangkeran lunga tanpa ana kang wêruh. Barêng bapakne wêruh, yèn klinthinge uga ilang, banjur ngêrti, yèn anake lanang lunga mênyang Gunung Agung pêrlu anjaluk tulung dhewe marang Naga Basuki. Saka pangetunge Sadi Mantra, Kangkeran mêsthine wis lawas têkan ing omah, ananging kok nganti lawas mêksa durung têka. Wêkasane Sadi Mantra lunga dhewe nêdya anggolèki anake lanang. Sabên kêpêthuk uwong, banjur nakokake anake kang ilang, nanging ora ana wong kang wêruh utawa kêtêmu. Suwe-suwe têkan ing pinggiring kawahe Gunung Agung. Tanpa lèrèn anggone undang-undang Naga Basuki, wêkasane mêtu nuli pitakon apa sing dikarêpake.

Sadi Mantra banjur nakokake anake lanang. Naga Basuki nyaritakake kabèh kang wis kêlakon. Barêng Sadi Mantra krungu yèn anake lanang wis tumêka ing pati, nuli tiba karo nangis sarta banjur anjaluk pangapura mênyang Naga Basuki lan njaluk supaya wêlasa marang dhèwèke.

Calathune: O, paringana wêlas dhatêng kula, lêrês anak kula punika watakipun awon, nanging punika anak kula namung satunggal punika, botên wontên sanèsipun.''

Wangsulane Naga Basuki: "Iya bênêr, nanging aku uga mung duwe buntut siji lan anakmu uga ora eman karo aku.''

Sêsambate Sadi Mantra ora lèrèn-lèrèn, nganti ula naga mau saguh nguripake Kangkeran, nanging kudu janji yèn buntute kang dicolong kabalèkake. Kabèh kalakon kanthi gampang. Sadi Mantra bangêt bungahe, dene anake wis urip manèh. Nanging wêdi, yèn Manik Kangkeran gawe wirang manèh. Kangkeran dilarangi ngambah omahe bapakne, yèn nglakoni ngambah bakal dipatèni. Lan supaya Kangkeran ora nganti nrajang larangane bapakne, ing panggonan ing sisih wetan kang ciyut, Sadi Mantra gawe kalenan ing wêdhi, nuli disori banyu sêgara. Sawise banjur nênuwun marang Bêthara Guru, supaya kalenan mau kagawe ămba. Panuwune Sadi Mantra tinurutan, kalenan mau dadi ămba karan supitan Bali. Wiwit iku Bali pisah karo nêgara Jawa banjur dadi pulo ijèn. Sawise Manik Kangkeran tobat, ora nglakoni ala manèh, main lan adu jago, banjur jumênêng ratu ing pulo Bali.

Cuthêl.

--- [1265] ---

 

---

1	kêmlaratanipun. (kembali) kêmlaratanipun.
2	gulu. (kembali) gulu.
3	tatu. (kembali) tatu.
4	mratelakakên. (kembali) mratelakakên.
5	prayogi. (kembali) prayogi.
6	sanès-sanèsipun. (kembali) sanès-sanèsipun.
7	Eropa. (kembali) Eropa.
8	layonipun. (kembali) layonipun.
9	Sasampunipun ngandika. (kembali) Sasampunipun ngandika.
10	dhêdhaharan ngantos. (kembali) dhêdhaharan ngantos.
11	Bèji. (kembali) Bèji.
12	anyar. (kembali) anyar.
13	desamu. (kembali) desamu.
14	si. (kembali) si.