Kajawèn, Balai Pustaka, 1937-11-03, #1666

Ăngka 88, Rê, Pa: 29 Ruwah Ehe 1868, 3 Nopèmbêr 1937, Taun XII.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining kalawarti punika ing dalêm tigang wulan... f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Talaga Tempe, ing Sèlèbês Kidul - Cariyos Dewataning Akik ing Kayangan (Dalêpih) - Konggrès Instituut ing Bali - Gêgayuhaning Ngaurip - Kawontênan ing Tiongkok - Pahargyan ing Kêbumèn - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Jagading Wanita.

Talaga Tempe, ing Sèlèbês Kidul

[Grafik]

Talaga Tempe, ing laladan Wajo, apdhèling Boni, Sèlèbês, wiyaring talaga 110 km². Talaga wau sanadyan agêng, nanging manawi măngsa katiga, ing pinggiripun kenging kangge têtanèn, wontên griyanipun punapa.

--- 1378 ---

Cariyos Dewataning Akik, ing Kayangan (Dalêpih)

Nanging kauningana, tiyang ingkang dipun sumêrêpi, galibêding akik ing wanci dalu, limrahipun inggih tiyang ingkang rêmên ngambah papan sêpên, tur karêm cêgah nêdha tuwin tilêm.

Kajawi punika, sanajan sampun sagêd sumêrêp solahipun wontên ing toya makatên wau, ewadene dèrèng kantênan, sagêd mêndhêt, utawi nêmtokakên kasinungan. Malah ingkang sagêd pikantuk, trêkadhang botên kênyanan, nanging sajatosipun, tumrap ingkang sagêd manggih, têmtu sampun pinacangakên, badhe dhauping kabêgjan. Awit manawi kamanah ingkang wêning, kados lăngka sangêt, wontêning kadadosan, ingkang tanpa sabab.

Namung culikaning manah tuwin juliging manungsa, ingkang limrah lajêng momorsambu. Reka-reka slulup ing lèpèn Kayangan, prêlu ngupados akik, wasana sarêng mêntas tumuntên cariyos, lan nêdahakên, bilih sagêd pikantuk akik musthika, ingkang dumunung ing dhasaring toya. Nanging sajatosipun anggèning sangu, utawi rekadaya, bêktan saking griya.

Wondene dêdongenganipun, akik ingkang elok mawa gêsang wau, asli têsbèhipun Kangjêng Sunan Lèpèn, ingkang nuju pêdhot wasana mawut, lajêng sumêbar wontên ing lèpèn Kayangan, ingkang kasêbut ing nginggil, mila wujudipun sami bolong, kadosdene mêrjan. Namung dhapuripun botên ajêg, tuwin botên sami warninipun, wontên ingkang bundêr, wontên ingkang lonjong, trêkadhang nistha tiga, utawi sakawan tuwin sanès-sanèsipun.

Mênggahing kaol, akik ingkang kacariyos wau, limrahipun botên kenging kasade, utawi katumbas ing arta. Dene caranipun namung kêdah kalintonan barang, utawi kaurupan punapa kemawon, waton sanès arta.

Jalaran manawi ngantos katumbas ing arta, warilipun asring botên lana, wêkasan ical. Wondene atur kula, kenging kasêmantakakên dhatêng para ingkang sami nguningani, punapadene para ingkang kenging pinitados. Amargi ing Kayangan Dalêpih, ngantos dumugi dintên punika, taksih kathah wêwarnèn, tuwin kawontênaning patilasan, ingkang elok-elok.

Pêpèngêt: tumrap ingkang dèrèng paham dhatêng kawontênaning akik, langkung-langkung ingkang dèrèng sagêd, sampun pisan age-age kapiluyu, rêmbaging para bakul akik, ingkang sugih dêdongengan ingkang sarwa nglêmpara, prayogi kêdah èngêt, tuwuhing akal musibat, ingkang lair ing jaman balithukan.

Kajawi ta: manawi sampun mangrêtos piyambak, ingkang kalayan absah, utawi sampun anjajagi, dhatêng ginêming tiyang ingkang cariyos, punapa inggih satunggiling tiyang ingkang kenging pinitados, punika nyumanggakakên.

Wasana sadaya atur kula, lêrês tuwin lêpat namung sumăngga, saha nyuwun pangapuntên.

Pak Wira, Kêbumèn.

--- [1379] ---

Konggrès Java-Instituut ing Bali

Ing bab anggèning Java-Instituut ngawontênakên konggrès manggèn ing Bali, punika tumrap ingkang dèrèng mangrêtos, tamtu nyababakên punapa têka wontên ing ngriku.

[Iklan]

Mênggah katranganipun, anggèning Java-Instituut ngawontênakên konggrès ing ngriku wau, nama botên nyêbal, amargi Java-Instituut botên namung ngudi babagan kabudayan Jawi kemawon, ugi ngudi babagan kabudayan Madura tuwin Bali, tuwin ing bab punika ugi kalêbêt ing sêtatutên. Wontênipun makatên, mênggah sajatosipun kabudayan Bali punika sairib kemawon kalihan kabudayan Jawi. Dados tumrap gêgosokanipun, sagêd tulad-tinulad. Saya malih manawi ngèngêti kawontênan ing tanah Jawi ing jaman kina, kabudayan Jawi punika kathah gêgayutanipun.

Pinanggihipun wontên ing wêkdal punika, pulo Bali punika dados ucaping băngsa ngamănca, ngantos dipun wastani: satunggaling nagari kêbak candhi, nagari kaelokan, nagari pangimpèn, tuwin sanès-sanèsipun, ingkang wosipun sadaya wau anggunggung sae tuwin elokipun pulo Bali. Mila ing Bali punika botên kêndhat dipun dhatêngi para andon lêlana saking măncapraja.

Dene kajêngipun, anggèning Java-Instituut ngawontênakên konggrès wontên ing Bali, supados ingkang sami rawuh sagêda manggalih tuwin ngraosakên dhatêng luhuring kabudayan Bali. Mila ing kala pa-

--- [1380] ---

[Grafik]

Konggrès JAVA-INSTITUUT

Ing Bali

Ing wêkdal punika ing sêrat-sêrat kabar sami ngêwrat pawartos ing bab wontênipun konggrès Java-Instituut ing Bali.

Wiwit dintên punika Kajawèn ugi ngêwrat pawartos wau kanthi gambar-gambaripun.

Gambar ing nginggil piyambak sisih kiwa: Kapal Op ten Noort ing palabuhan Surabaya ambêkta para ingkang badhe anjênêngi konggrès. Sarèhning ingkang numpak langkung 200, lajêng dipun ambali malih dening Kapal Van Waerwijck.

Gambar inggil sisih têngên, ing salêbêting Kapal Op ten Noort saking kiwa manêngên Edeleer Mr. H.J. Spit, Tuwan Folkersma tuwin Mr. van Helsdingen, pangarsa rad kawula.

Gambar têngah ingkang nginggil, Tuwan Bijleveld sakalihan, gupêrnur ing Ngayogya.

Gambar ngandhapipun K.G.P.A.A. Mangkunagara sakalihan Gusti Kangjêng Ratu Timur.

Ngandhap piyambak, Kapal Op ten Noort mêdal saking palabuhan Surabaya.

--- [1381] ---

panggihan, botên ngawontênakên rêmbag-rêmbag ingkang wigatos, punapa malih rêmbag ingkang lêbêt-lêbêt. Ingkang kawigatosakên ing kala punika ing bab anggènipun sami ngrawuhi ing pura-pura, yayasan-yayasan, tuwin mriksani jogèd warni-warni dalah têtabuhanipun.

Gêgayutan kalihan wontênipun konggrès punika, ing tanggal 18 Oktobêr kêpêngkêr S.S. ngawontênakên sêpur mirunggan namung kangge para ingkang sami badhe ngrawuhi konggrès, bidhal saking Ngayogya kintên-kintên jam 4 sontên dhatêng Surabaya, waragading lampah numpak sêpur wau angsal sudan 25%. Salajêngipun, dumugining Surabaya numpak kapal gadhahanipun K.P.M. nama Op ten Noort. Kapal punika agêng, padatan kangge lampah layaran saking Tanjung Priuk dhatêng Bêlawan Dhèli. Nanging ing wêkdal punika kasadhiyakakên kangge para ingkang badhe anjênêngi konggrès dhatêng Bali.

Nunggil dintên wau wanci jam 5 sontên, kapal bidhal saking palabuhan Tanjung Perak, Surabaya. Kintên-kintên jam 7 sontên sampun dumugi saêlèr pulo Madura, lampahipun lajêng ngênêr mangetan, lajêng menggok ngidul dumugi pasisir Bali sisih kidul wetan. Enjingipun, dintên Salasa, labuh ing Padhangbai, ajêng-ajêngan kalihan pulo Pênidha.

Ing dintênipun malêm Salasa wau, ing salêbêtipun Kapal Op ten Noort dipun wontênakên sêsorah, ingkang dipun wêdharsabdakakên dening Ir. P.H.W. Sitsen, pangagênging apdhèling Nijverheid ing Dep. Econom. Zaken. Suraosipun, mratelakakên ing bab kawêkêlan tuwin kabudayan Bali, kanthi pangajêng-ajêng mugi babagan wau sagêda majêng. Sêsorah punika namung minăngka pêpucuk utawi supados para ingkang ngrawuhi ing konggrès wau botên tumlawung sangêt.

Pambikaking konggrès ingkang lêrês, wontên ing dintên Salasa wanci jam ½9 enjing, oto-oto ingkang dipun nomêri 1 dumugi 100 ingkang bidhal saking Padhangbai, dumugi ing sangajênging purinipun pangagêng praja ing Dhènpasar, para tamu lajêng ngalêmpak wontên ing pandhapi agêng ingkang rinêngga-rêngga sakalangkung asri. Jam 11 komite panampi tamu Tuwan Cox, asistèn residhèn ing Dhènpasar, sawêg sagêd ambagèkakên para tamu. Ing ngriku mawi sêsorah ing bab pikantuking konggrès wau manggèn ing Bali. Makatên ugi tumrap pikantukipun dhatêng para ingkang sami rawuh.

Salajêngipun, pangarsaning Java-Instituut Radèn Harya Propesor Husèn Jayadiningrat ambikak konggrès, ngaturakên sugêng dhatêng para tamu ingkang têtêp, kados ta: wêwakil dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana, wêwakil dhirèktur dhepartêmèn pangajaran K.G.P.A.A. Mangkunagara, K.G.P.A.A. Prabu Suryadilaga, wêwakil dalêm Sampeyan Dalêm Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana, wêwakil dalêm Sampeyan Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan ing Ngayogyakarta, Edeleer Spit, pangarsa rad kawula, Gupêrnur Ngayogyakarta tuwin sanès-sanèsipun.

Kajawi punika tumrap tamu sanès-sanèsipun, ingkang katingal, Tuwan-tuwan Abdul Rasid, tuwin Alatas, warga rad kawula, K.P.H. Adinagara, Prof. Dr. Drewes, Tuwan Gobee, Adviseur voor Inlandsche Zaken, para pangagêng praja laladan Bali, ingkang Bupati ing Bandhung. Para tamu wau kathah ingkang sami sakalihan.

--- 1382 ---

Raos Jawi

Gêgayuhaning ngaurip

[Kinanthi]

sok janma amêsthi butuh | suka ing tyas ajêg urip | malah datan mung ing donya | nadyan ana jaman akir | ing sajêge ngarah bungah | yèku manjing ing swargadi ||

yèn kênaa yêkti lumuh | suthik sungkan angalami | susah nadyan mung sadhela | aywa manèh para janmi | nadyan sato gêgrêmêtan | uga bungah kang kinapti ||

kawistara saka sêmu | saka solah lawan uni | sanadyana têtuwuhan | esthane lir andarbèni | rasa bungah kawistara | lêdhung-lêdhung milangoni ||

woh ambiyêt agung-agung | punang puspa marbuk wangi | warna endah mawèh suka | mring sagunging kang udani | kadya nulya angalapa | yun angisêp punang sari ||

dadi gênah bungah iku | gêgayuhan kang prêmati | wong sajagad pramudita | nadyan ngarah ika-iki | karêpe mung nêdya bungah | sukur bangkit sajêg urip ||

bangkit bungah dalêm layu | yèn kataman susah suthik | wis tartamtu andupara | bangkit bungah sajêg urip | jêr si bungah lan si susah | salawase dadi siji ||

mungguh bungah susah iku | tan liya rasaning ati | kang sajêge liru lambang | ya gèk bungah ya gèk sêdhih | yèn wis sêdhih nulya bungah | yèn wis bungah nulya sêdhih ||

ana bungah angêlangut | ana bungah mung sathithik | ana susah ngalar-alar | ana susah mung saplênik | datan ana wong sajagad | siji bae kang ngalami ||

sajêg urip bungah têrus | datan kanthi nandhang sêdhih | uga cêtha datan ana | kang ajêgan nandhang kingkin | awit anggêr ana bungah | wis tartamtu ana sêdhih ||

sanadyana para ratu | para nabi wali mukmin | para sugih andrêbala | para janma kang winasis | wis tartamtu nandhang tikbra | sanadyan namung sathithik ||

para janma kang balilu | para pêkir lawan miskin | iya padha ngrasa bungah | sanadyan namung sathithik | malah mandar durung kinar | yèn bungahe janma miskin ||

para pêkir lan balilu | kalah kèhe lan wong sugih | apadene para nata | pra satriya lan pra wasis | jêr mungguhing bungah susah | datan nganggo pilih-pilih ||

mung gumantung ing panggayuh | butuhe wong siji-siji | yèn karêpe kasêmbadan | wis tartamtu sukèng ati | măngka mungguh kabutuhan | beda-beda iku pasthi ||

nadyan butuh mung sawujud | upamane butuh dhuwit | wong kang sugih karo mlarat | dyan tumênggung lan mas mantri | iku bae yêkti beda | yèn wong sugih antuk picis ||

sarupiyah plêca-plêcu | datan bungah nanging sêdhih | beda bangêt lan wong mlarat | antuk dhuwit rispis putih | bungahe angudubilah | èsême dèn incrit-incrit ||

dyan tumênggung ngrasa bingung | darbe picis satus rispis | yèn mas mantri darbe arta | satus rispis sukèng ati | dadi cêtha wela-wela | tuking bungah lawan sêdhih ||

mung gumantung kang ginayuh | yèn kacakup sukèng ati | lamun luput banjur susah | wis mangkono sajêg urip | bungah susah datan pisah | wis ngalumpuk dadi siji ||

bungah susah kang tumuwuh | tumrap sagung kang dumadi | jalarane beda-beda | gumantung kang angawaki | bungah susah gêgêntenan |

--- 1383 ---

bêbarêngan datan bangkit ||

lire janma bungah iku | datan pisan ngrasa sêdhih | dene lamun nuju susah | datan bangkit sukèng ati | jêr si bungah lan si susah | sajatine mung sawiji ||

yèn si bungah susah iku | tan patia apradondi | lire lamun nuju bungah | tan patia dèn turuti | balik lamun nandhang susah | tan patia krasèng ati ||

lamun bungah andalarung | adhakane datan eling | tumindake nêrak sarak | yèn susahe anêmêni | ngilangake kapracayan | pangudine sirna ênting ||

yèn susahe nganti jêdhug | banjur nekad ngayut pati | lamun bungah lawan susah | tan patia dèn tuhoni | banjur ngancik katêntrêman | luwih mulya dènnya urip ||

bênêr mungguh bungah iku | sajatine mung sawiji | nanging akèh marganira | kang amurih sukèng ati | ana bungah kang amarga | darbe suta dadya pyayi ||

ana bungah jêr kang sunu | kabèh padha wasis-wasis | ana bungah miyat putra | kang mituhu yayah wibi | ana bungah anak waras | kalis saka ing panyakit ||

ana bungah antuk mantu | ana bungah darbe siwi | juru sabda ngrasa bungah | lamun nuju pêrgadêring | mêdhar sabda tinanggapan | kêplok surak wanti-wanti ||

ana bungah dadya ngayun | pursitêring pêreniging | jêr rumasa yèn widagda | pra pulisi sukèng ati | bangkit mikut kang dursila | ana bungah dèn dhodhoki ||

wong ugungan sukèng kalbu | tyase agung pindha wukir | lamun tămpa pangalêman | para dhukun sukèng ati | lamun bangkit sung usada | wong sing lara gêlis mari ||

Badhe kasambêtan

Ki Darma Prawira. Kêpanjèn - Malang

[Iklan]

--- 1384 ---

Kawontênan ing Tiongkok

Upami ing jaman purwa, pinanggih ing paprangan ing Tiongkok ing sawatawis dintên punika kenging dipun wastani bratayuda, kajêngipun paprangan ingkang wêkasan. Dhawahipun tanggal 28 Oktobêr, panêmpuhipun wadya Jêpan ing Syang Hai kanthi ngêtog karosan, dene kajêngipun Jêpan, badhe nrobos mêndhêt saking margi sêpur Syang Hai - Nanking, ingkang tumuju dhatêng lèpèn Soko, urut pinggir kidul. Pangangkahipun Jêpan, manawi tindak punika kasêmbadan, nama sagêd misah dhatêng kêkiyataning mêngsah ingkang ing ngajêng prasaksat pangawak satunggal. Măngka sajatosipun ing papan ngriku punika dununging pabarisan Tiongkok ingkang langkung santosa, ingkang sampun tansah jagi-jagi nêdya rêrêmpon. Dados nyata sangêt bilih badhe panêmpuhipun Jêpan punika kanthi tekad agêng yêktos.

Ing pangintên Jêpan tamtu rêkaos anggènipun badhe nindakakên sêdyanipun wau, nanging nyatanipun Jêpan pancèn sarwa wêgig, tandangipun tansah sarwa mitadosi, lajêng nêmpuhakên motor mabur rumiyin, nênggêl dhatêng prênahing pabarisan Tiongkok ingkang dados pagêr kasantosan, saha lajêng nimbrungakên wadya mriyêman, nêmpuh wadya Tiongkok ing Hungyao saking wingking, ing ngriku kathah gêdhong ingkang èdi-èdi saha ingkang misuwur ing Syang Hai sami risak.

Ing ngriku wadya Tiongkok lajêng pasang krêtêg pitulungan, kangge margi têtiyang ingkang badhe ngili saking ngriku. Inggih punika para têtiyang mardika ingkang sami kêkêpang ing baya pakèwêd, saha ingkang kesahipun saking ngriku punika kanthi samaran.

Nanging têtiyang ing ngriku punika wontên 150 ingkang ngrungkêbi nêdya luluh wontên ing nagari wutah rahipun. Tekadipun, aluwung sirnaa babarpisan kanthi nglawan tinimbang gêsang nungkul. Tekadipun ingkang samantên wau lajêng nuwuhakên kêkêndêlan, saha pinanggihipun taksih dipun ayomi ing kawilujêngan.

Tindakipun Jêpan anggènipun nêmpuh ing ngriku punika sayêktosipun taksih wontên rangu-rangunipun sakêdhik, awit ing laladan ngriku punika wontên papan padununganipun băngsa Inggris tuwin Amerikah. Nanging kadospundi malih, Jêpan kêpêksa lajêng akèn sumisih têtiyang ingkang sami manggèn ing ngriku, awit Jêpan prêlu badhe nyirnakakên griya-griya dalah wadya Tiongkok ingkang taksih tanggon wontên ing ngriku.

Sêdyanipun Jêpan punika kêncêng, sampun botên sagêd ewah malih, saha lajêng tumandang nêmpuhakên wadya gêgana ingkang adêdamêl bom tuwin wadya mriyêman, caraning panêmpuh kanthi lampah ngurung saking kilèn tuwin lèr wetan, tindakipun namung lon-lonan, nanging mitadosi. Dene ingkang dipun pêlêng ing Nansiyang. Lampahipun narajang lèpèn Soko.

Cucuking baris Jêpan saèstu sampun sagêd majêng dumugi krêtêg Jospil, nglangkungi margi sêpur Syang Hai - Anko ing lèpèn Soko, ing pundi papan ingkang katrajang lajêng dipun broki, ing salajêngipun laladan ing sisih lèr sampun dhawah ing Jêpan.

Sasampunipun kalampahan makatên, golongan [golong...]

--- [1385] ---

[...an] wadyabala Inggris ing ngriku rumaos manawi ing papan panggenanipun lajêng kambah ing kasamaran, amargi kêbêkta saking anggèning Jêpan santun gêlar mingsêr papaning panêmpuhipun. Mila jalaran saking kasamaran wau, para ingkang nêdya mêdal saking kalangan ngriku supados sami ngatos-atos, saha ing pangangkah ugi badhe nyuwungakên panggenan ngriku.

Ing salajêngipun wadya Jêpan ing saêlèr Syang Hai, lampahipun sampun dumugi ing margi sêpur Nansiyang - Kiyatang, malah lajêng sagêd dumugi gapuraning kitha Nansiyang. Plajêngipun têtiyang ingkang kêbujêng ing mêngsah sami ngungsi dhatêng papaning gêgolongan ngamănca, nanging kala punika sampun kêkêbakên tiyang ingkang sami ngungsi.

Ing kala punika Jendral Syangkaisèk dhatêng ing pusêring papan paprangan ing Soko, sacêlakipun Syang Hai. Ing ngriku Jendral Syangkaisèk dhawuh dhatêng para pangagênging paprangan, supados nanggulangi mêngsah sampun mawi tolih wingking, cocog kalihan pangajêng-ajêngipun wadya Tiongkok, aluwung sirna tinimbang nungkul.

Ing kala punika Jendral Syangkaisèk mêdhar sabda: bilih kawontênanipun ing Syang Hai pancèn kirang sae, nanging tumraping wawasan pêrang, pinanggih botên anguciwani, mila sampun ngantos nuwuhakên pamanahan ingkang botên-botên.

Kawontênanipun paprangan, Tiongkok pinanggih tansah kêsêsêr, ing ngriku wontên satunggiling jendral nama: Cuyaowa Kingtasang lajêng anyanjata badanipun piyambak dumugi ing tiwas, minăngka prasêtya ambelani nagari wutah rahipun ingkang tinêmpuh ing mêngsah.

[Iklan]

--- 1386 ---

Rembagipun Garèng + Petruk

Bab pahargyan ing Kêbumèn

II.

Garèng : Takpikir-pikir, Truk, kowe kuwi liyane mung arêp nacad, arêp nyeda lan arêp nguthik-uthik untu slilitên, ora ana...

Petruk : Ora, Kang Garèng, iki rêmbugan cara apa, ana nguthik-uthik athik untu slilitên.

Garèng : Hla wong untu kêslilitên diuthak-uthik bae, têmtune suwe-suwe rak iya abuh, têgêse: Kowe kuwi sêmune pancèn karêm bangêt gawe sêriking liyan. La gèk prêlune bae apa, kathik nyaruwe paladène, ambok dibungkêm cangkême, sanadyan kapiran-kapirun, lo kuwi nèk watak satriya.

Petruk : Kang Garèng, kaanan ing dunya kuwi ora bakal bisa sampurna, sanadyan sathithik-sathithik mêsthi ana cacade, Kang Garèng, apa manèh pahargyan kaya dene sing dianakake ana ing kabupatèn ing Kêbumèn, sing ramene sêmono, dhayohe prasaksat tanpa wilangan akèhe, saupama omongku kuwi mung: Wadhuh, kabèh, kaya ta: wadhuh ramene, wadhuh brêgase, wadhuh sêmangêre, wadhuh garange, wadhuh... êmbuh apa manèh, kuwi diaran-aranana aku arêp mung... golèk pêndhok bae, anggone gawe wawasan ora akanthi ati sukci. Sabanjure wawasanaku ora kêna diprêcaya, Kang Garèng. Hla, iya mêngkono kuwi angèle wong dadi jurnalis, Kang Garèng, sanadyan mung jurnalis nyimik-nyimik kaya aku iki. Nèk wong ing jaba mono nyawang pagaweyaning jurnalis, mêsthi iya ngucap: Wah, têrus-têrusan, hla wong anggêre ana sênêng-sênêng mêsthi diulêmi ajêgan. Ana karamean diulêmi, ana tongtonan sing apik-apik, diulêmi, ana rèsturan wiwit dibukak iya diundang. Nanging anggone jurnalis diulêmi kuwi mau, ora kok kaya tamu liya-liyane, yèn uwis iya uwis ngono bae, seje ngulêmi karo jurnalis. Karêpe supaya gawe wawasan apa sing wis dialami ana ing kono. Hla, kuwi ing kono cilakane, Kang Garèng. Ha wong kêpriye, nalikane aku gawe wawasan anane Kêthoprak Mardiwandawa kang main ana ing Batawi tumêkane saiki iki, dupèh aku rada ngalêmbana kurang panacade, lho, kuwi wis akèh sing andakwa sing ora-ora nyang aku, Kang Garèng. kaya ta: Wèh, Mas Petruk kiyi gênahe disogok karo egênare kêthoprak. Malah ana sing ngunèkake: O, Mas Bèi Petruk kuwi gênah ana sing disir kirane. Mara pikirên kuwi, Kang Garèng.

--- 1387 ---

Garèng : Wèh, kathik banjur rupa-rupa mêngkono sing dikandhakake, wis, wis, saiki banjurna angonmu gawe pêrslah kaanane tongtonan.

Petruk : Sauwise pathilan Srikandhi Mustakawèni, banjur ambalèni panêmbrama manèh, Kang Garèng. Iki sabênêre kanggo para tamu, sing rawuhe migunakake jam Jawa, Kang Garèng.

Garèng : Wèh, apa iya ora ambosêni, ta. Kathik dibolan-balèni mêngkono.

Petruk : Babarpisan ora, Kang Garèng, awit panêmbramane, kajaba modhèl, pancèn kêpenak dirungokake, lan tumrape aku, ana gunane, lagune mau banjur bisa cumanthèl ana ing utêk. Sabubare iki banjur dianakake gara-gara, yaiku mêtune Sêmar, Garèng lan Petruk. Bab lêlucone, durung agawe pamarême para tamu, kuwi mèmpêr, Kang Garèng, awit sing padha dadi isih padha bocah-bocah lêmbut bangêt. Nanging sing tansah dadi ngunguning atiku, pamilihe bocah-bocah sing main, kuwi kathik le mathuk têmên.

[Grafik]

Garèng : Nèk nitik kabèh sing kok kandhahake, sêmune kangjêng bupati ing Kêbumèn kuwi, ahli ing bab prakara rupa-rupa bangêt, kaya ta ing bab: kagunan, sabab miturut caritamu jogède sing padha main pêthilan, mula iya kampiyun têmênan, ahli ing bab karawitan, jarene kathêmlang-kêthêmlonge, sanadyan sing padha nabuh bocah-bocah bae, mêksa wis anglêr bangêt, kathik kabèh-kabèh nganggo nut, hla nèk pancèn dudu barang asli, apa iya bisa yasa sing kaya mêngkono kuwi. Hla banjur miturut caritamu, sing dadi sarimpi ora mèmpêr-mèmpêra bocah lanang, nanging wis wujud gêndhuk-gêndhuk kabèh, mêngkono uga sing dadi Wara Srikandhi lan Mustakawèni, saka ayune lan lêwêse iya bisa nibakake ikêt, luwih-luwih gara-garane iya wis mathuk, hla nèk ora bangsaning ahli, kathik ahli wirasat, apa iya sagêd milih sing kaya ngono kuwi.

Petruk : Omongmu kuwi mula iya bênêr têmênan, Kang Garèng, apa manèh salêbare kuwi, banjur pêrange Janaka karo Buta Cakil, wah pradan têmênan, Kang Garèng, iya Janakane, [Janaka...]

--- 1388 ---

[...ne,] iya Butane Cakil, wis pantês têmênan. Apa manèh saupama butane cakil diwulang pêncak sathithik, murih anggone main dhepok lan main langkahe bisa luwih luwês, lan jogède Janakane rada dialusake sêthithik bae, kiraku, wah tongtonan sing sampurna tênan.

Garèng : Sauwise iki apa banjur bubar, Truk.

Petruk : Isih ana rong wêton manèh, Kang Garèng, yaiku: 1e pêrange Minakjingga lan Damarwulan, hla kiyi mungguhing aku wis ora bisa mada manèh, pancèn iya wis kêmpling têmênan. Dene sing siji manèh, sing diarani: bêksan ing suwarga, Kang Garèng.

Garèng : Wèthèhthithèh, hla, iki tongtonan apa, Truk. Kathik modhèl-modhèl mêngkono.

Petruk : Iki modhèle ingkang bupati piyambak, Kang Garèng, yaiku jogède priya loro lan wanita iya loro, jogède, tandang polahe pancèn iya kêna ditongton têmênan, Kang Garèng.

Garèng : Wèh, hla kok ana-ana bae. Ora, Truk, mungguh panganggone bêksan iki kêpriye, sabab iki iya bisa muwuhi bêciking tongtonan.

Petruk : Hla, iki aku sing ora pati jodho, Kang Garèng, nanging bokmanawa jalaran kasusu sêlak arêp digêbyagake kuwi mau, sabanjure nuli kêsusu pamilihe panganggo. Nanging aku pracaya yèn ing têmbe burine panganggone bakal diowahi sing kira-kira bisa cocog karo jênêngane: bêksan ing suwarga mau. Awit kala samono panganggone prasaja bangêt, Kang Garèng, yaiku: Wanitane manganggo saèmpêr karo sêrimpi, dene priyane manganggo cara Ngayoja, dadi saèmpêr karo panganggone... kêthoprak.

Garèng : Wayah, kowe mono ana-ana bae sing koanggo ngêcuwis. Sauwise banjur kêpriye.

Petruk : Kira-kira jam rolas pahargyane bubar, Kang Garèng, hla, kiyi iya sawijining modhèl sing pantês ingalêmbana, awit suwening pahargyan mau jênêng: sêdhêngan, ora kêsuwèn, mulane aku prêcaya, yèn para tamune ora ngêmungake kalêgan panggalihe kabèh, nanging esuke iya ora kêsayahên, nganti ana ing pagaweane banjur... ngilêr. Mêngkono uga aku iya rumasa kalêgan atiku, mulane mungguhing panuwunku marang ingkang Maha Kuwasa, muga-muga ingkang bupati sakalihan pinaringana suka bagya, lan pangantèn sakalihan sagêda atut-runtut nganti kakèn-kakèn ninèn-ninèn.

Garèng : A... min.

Sêsorah ing Radhio saking Bale Pustaka

Benjing dintên Ngahad sontên tanggal 7 Nopèmbêr 1937, wanci jam ½ 8 dumugi jam 8, Bale Pustaka ngawontênakên sêsorah ing radhio Nirom 2 golflengte 190, ing bab Nelayan di Lautan Utara. Ingkang mêdhar sabda Tuwan St. Takdir Alisjahbana.

--- 1389 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès)

TANAH NGRIKI

Kapitunan tuwin pitulungan tumrap lindhu agêng ing Klathèn. Miturut wartos kapitunan ingkang jalaran wontêning lindhu ing Klathèn, sadaya wontên f 42.000.-, griya-griya ingkang risak wontên 2200. Karisakan samantên punika ingkang 1100 gadhahanipun tiyang siti ingkang kêkirangan. Manawi sadaya dipun dandosi, waragadipun f 16.000.-. Tumrap Smeroefonds sagêd ngalêmpakakên arta f 5000.-, para kabudidayan f 4500.-, saking Sampeyandalêm Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana f 500.-.

Pamulangan luhur Pangadilan. Lulus candidaatsexamen perangan kapisan, Tuwan-tuwan G. Deenstra tuwin Hasan Hoesali Rem.

Pasar malêm dêrma ing Bêtawi. Wiwit tanggal 30 October dumugi tanggal 4 November, ing Bêtawi wontên pasar malêm dêrma kangge pêrluning Tiongkok. Pasar malêm wau kapetang agêng, pangajêng-ajênging para ingkang sami ngadani damêl punika sagêda angsal arta ngantos f 75.000.-. Têtingalanipun warni-warni, makatên ugi padhasaranipun, kathah ingkang langkung sae, ingkang wosipun sadaya sami ngangkah sagêda angsal arta kathah.

Sêsorah Windu Kêncana adamêl botên prayogi. Ing dhusun Gondhang bawah Klathèn, kathah tiyang ingkang sami lumuh kapurih nyambutdamêl rukunan. Mênggah jalaranipun anggèning lajêng makatên wau, saking kalentuning panampi dhatêng raosing sêsorah babagan kawruh Windu Kêncana. Mila tumrap ingkang wajib anjagi sampun ngantos kêlajêng-lajêng wontênipun sêsorah ingkang kados makatên punika.

Pawartos ing bab têtulung kasangsaran T.1. Ing kala kasangsaranipun motor mabur T.1 ing Banda Neira, wontên satunggiling prajurit Marinê sumêrêp nalika dhawahing motor mabur wau, sakalangkung rikat, anjalari wadhahing bènsin lajêng pêcah. Ing kala punika, prajurit wau lajêng mandhap dhatêng sagantên nêdya têtulung, nanging lajêng kenging uwabing bènsin, lajêng wangsul, jalaran botên kuwawi, ngantos botên èngêt, salajêngipun kabêkta dhatêng kapal pêrang dipun upakara. Namung sawatawis dintên lajêng saras.

Barang damêlanipun têtiyang wuta ing Bandung. Pakêmpalaning para mitulungi têtiyang wuta ing tanah ngriki mêntas parêpatan wontên ing Blinden-Instituut ing Bandung, dipun pangarsani dening Tuwan J.E. Jasper. Parêpatan wau kawontênakên sabên taun, ing kala punika kapetang kaping 30. Miturut kawontênan, têtiyangipun ing ngriku sami saras-saras, bab padamêlanipun majêng. Wêlingan sikat tuwin kranjang, pinanggih marêmakên, miturut cathêthan ing buku, ing taun kêpêngkêr, ngêdalakên sikat 43.000, kranjang warni-warni 11.000, gêlaran sêpêt 875 m. jala voetbal 45.

Lampah layaran. Ingajêng sampun nate kawartosakên ing bab wontênipun baita ingkang purun ngêwrat kapal saking pulo Sumba dhatêng Pasar Ikan, Bêtawi. Bab punika mêntas wontên ingkang dhatêng ing Pasar Ikan, kapalipun pinanggih bagas-bagas, lampah punika kapetang sampun kalih rambahan punika. Mênggah waragadipun kapetang dhawah palih tinimbang kapal sanèsipun. Tindak punika ingkang nandhang kapitunan botên ngêmungakên K.P.M., ugi angèngingi S.S., amargi lampah wau ngantos dumugi ing Pasar Ikan, ingkang pancènipun S.S. inggih tumut kêbagean.

[Iklan]

--- 1390 ---

Bab wos ingkang malêbêt dhatêng tanah Sabrang. Miturut wartos saking Departement van Economische Zaken, tumrap laladan Sumatra Pasisir-Wetan tuwin Borneo-Kilèn, wiwit tanggal 1 November punika, botên tumbas malih wos Jawi saperangan, inggih punika petang 25% saking kathahing wos ingkang dipun lêbêtakên saking sajawining laladan wau. Anggèning nêtêpakên makatên wau, amargi kathahing wos ingkang dipun kintunakên dumugi sapunika saking tanah Jawi dhatêng tanah Sabrang, kenging dipun wastani sampun nyêkapi tumrap kangge nêlasakên langkungan wos pamêdal taun punika.

[Grafik]

Lulus pandadaran basa Esperanto. Ingkang kacêtha ing gambar punika para neneman ing Makasar ingkang sami lulus pandadaran basa Esperanto, inggih punika basa ingkang sagêd sumrambah ing tiyang sadonya.

Kasêrêg jalaran botên têtulung. Wontên tukang-tukang baita ing Sêmarang dipun sêrêg ing pulisi, jalaran nalika nuju wontên kasangsaran bangsa Eropa tiga sami kêcêmplung ing Kali Baru botên têtulung.

Bab salingkuhan arta f 17.000.-. Pangadilan Landraad ing Bandung mêntas ngrampungi prakawisipun dakwa tilas kasbeheerder tiyang siti ing station S.S. ing Bandung, jalaran nêlasakên arta f 17.000.-. Dhawahing karampungan, dakwa kaukum 3 taun, kasuda tahanan.

Rajapêjah ing kabudidayan. Wontên wartos, ing kabudidayan tèh ing Pênyairan Priyangan wontên punggawanipun Walandi nama C.F. van Lindonk dipun prajaya ing tiyang, dumugi ing tiwas. Kasumêrêpanipun ing tiyang, tuwan wau sampun ngajal. Sintên ingkang mrajaya tuwan wau dèrèng kasumêrêpan. Tuwan wau mêntas wangsul saking verlof dhatêng Eropa.

Kêbêsmèn wana. Kawartosakên, sampun sawatawis dintên, wana ing lèrèngipun rêdi Anjasmara, Mojokêrta, kêbêsmi, jêmbaripun ingkang kêbêsmi kirang langkung wontên 3000 hektare, cêrubing latu sakalangkung agêng, salajêngipun kathah ingkang tandang, ngantos nêm-atusan, inggih punika têtiyang dhusun tuwin para veldpolitie, ewadene dèrèng sagêd sirêp babarpisan. Kala punika asistèn-residèn ing Mojokêrta nênggani piyambak.

Nyobi kapal pulisi. Benjing dintên Kêmis ngajêng punika, ing Tanjung Priok ngawontênakên cobèn-cobèn nglampahakên kapal pulisi nama Bantam, ingkang kadamêl wontên ing Tanjung Priok, kanthi dipun jumênêngi ing para pangagêng tuwin residèn ing Bêtawi.

Ewah-ewahan punggawa praja. R.M. Soekarman Danoesoebroto, boschopzichter, kakèndêlan saking padamêlanipun, amargi kirang saras badanipun, kanthi gadhah wêwênang pènsiyun. M. Sastrosoewignjo, boscharchitect dipun pasrahi nyêpêng laladan wana Têmuirêng tuwin Dhoplang. R. Goenawan, Goevernements Ind. Arts Pakaryan Kasarasan, kapindhah saking Raha, Cêlebês, dhatêng C.B.Z. Ing Surabaya. Tuwan Sadjiman, tijd. Wd. Goevernements Ind. Arts Pakaryan Kasarasan ingkang sapunika kabantokakên dhatêng Gupêrnur Jawi-Têngah, ingkang kapatah nyambutdamêl dados bawahipun Pakaryan Kasarasan tumrap Jawi Têngah, kapindhah saking Sêmarang dhatêng Bima, kangge nanggulangi nularing sêsakit lepra. R.T. Soerjosoebroto, 1e luitenant der cavalerie, sadhatêngipun saking nagari Walandi, dipun papanakên ing half-regiment cavalerie ing Bandung. R. Soemarto, commissaris van politie klas 2 ing Têgal, kabantokakên dhatêng Gupêrnur Jawi- Têngah.

Sêsakit rajakaya ing Kêdhiri. Ing wêkdal punika ing laladan Kêdhiri tuwuh sêsakit rajakaya ingkang nama mond en klauwzuur. Rajakaya ingkang sakit wau botên purun nêdha, jalaran cangkêmipun tansah ngêdalakên unthuk (muruh), tuwin badanipun sakit, jalaran tracakipun ngêmu toya. Sêsakit wau tuwuhipun wontên ing laladan ngriku kapetang ragi kathah.

Dêrma saking firma Lian Yoeng. Firma Lian Yoeng kajawi dêrma arta dhatêng Tiongkok ugi dêrma tablet kenine cacah 100.000 iji.

Kintunan kajêng dhatêng Jêpan. Wontên wartos ing bab kintunan kajêng saking tanah ngriki dhatêng Jêpan badhe dipun kirangi, malah sagêd ugi dipun suwak babarpisan. Kajêng saking tanah ngriki ingkang kakintunakên dhatêng Jêpan punika asli saking Sangkulirang. Manawi bab punika sagêd tumindak, botên patosa damêl kapitunan. Namung tumrap Sêlêbês pinanggih adamêl kapitunanipun tanah ngriki, amargi ingriku kathah ingkang kajêng arêng-arêng ingkang dipun têgori kasade dhatêng Jêpan. Tumrap taun 1937 tanah ngriki ngintunakên kajêng dhatêng Jêpan 60.000 ton kajêng atos tuwin kajêng êmpuk saking Borneo, tuwin 2500 ton kajêng arêng-arêng Sêlêbês.

Pasarean kulawarganipun Pangeran Paribrata. Pangeran Paribrata, satunggiling pangeran Siam ingkang manggèn ing Bandung, mundhut pasitèn wontên ing Lembangweg, pêrlu badhe kangge pasarean (kuburan) sakulawarga. Katingalipun sang pangeran punika sampun têntrêm manggèn wontên ing tanah ngriki.

NAGARI WALANDI

Bab palwa gêgana zeppelin botên saèstu. Ing ngajêng nate wontên wartos bilih badhe wontên lampah anggêgana ingkang katindakakên mawi zeppelin saking nagari Walandi dhatêng tanah ngriki. Ing sapunika wontên wartos, sêdya wau botên saèstu, amargi Jêrman ing wêkdal punika botên badhe nyade zeppeling dhatêng sanès praja.

Putra Raja Putri Juliana. Wontên wartos, putra Raja Putri Juliana, kakunga utawi putria mawi asma Oranje-Nassau. Mênggah tatananipun sasêbutan: Prins (es) der Nederlanden, ugi van Oranje-Nassau, utawi van Lippe-Biesterfeld. Dados nama Oranje-Nassau ingkang sakalangkung luhur punika ugi badhe kagêm sêsêbutaning darah.

EROPA

Pogokan ing kapal pêrang Rus. Satunggiling kapal pêrang Rus ingkang nuju labuh wontên sacêlakipun Linen, têtiyangipun sami mogok. Miturut papriksan, jalaraning mogok, saking botên cocog ing bab wontêning cadhong têdha. Ingriku wontên upsir tuwin pangkat sangandhapipun cacah 58 dipun ukum kisas tuwin 34 dipun kunjara.

--- 1391 ---

Wêwaosan

Pêpisahan ngantos pitung taun, sagêd pinanggih malih. (Dongèng)

Dening Slamêt.

4

Sasirnanipun tiyang sêpuh, lajêng santun kawontênan, ing griku kula kalihan Jim lajêng mlampah-mlampah kalih dintên, dumugi ing satunggiling kadhaton agêng èdi endah, pagêripun banon sêlang-sêling banon salaka. Kula nyumêrêpi kawontênan kados makatên punika, manah kula kapengin badhe sumêrêp ing nglêbêtipun, kula lajêng nyêbut kalimah tayibah, ing ngriku korining griya wau lajêng mênga, kula lêbêti ing ngriku taksih wontên aling-alingipun gêbêr sutra kandêl tuwin sutra tipis. Gêbêr kula bikak, ing nglêbêt wontên banawinipun, ing sapinggiring banawi katingal wontên dhêdhaharan rampadan ingkang katata bêbanjêngan, lan wontên tiyangipun kalih, warninipun bagus-bagus, nanging dêdêg pangadêgipun sakalangkung inggil, sami têtêgaran numpak kapal, sukunipun kalangsrah ing siti. Kula nekad nyêlak dhatêng ing meja ingkang wontên dhêdhaharanipun wau, lajêng nêdha tuwin ngombe satuwuk kula, botên wontên ingkang nyaruwe, malah tiyang ingkang têtêgaran wau cariyos: Wah, manungsa, kowe bêgja, sênêng-sênênga, kowe bakal pinaringan slamêt sapandhuwurmu. Ora luwih aku mêkas karo kowe, mêngko kowe yèn kêtêmu karo wong sing nganggo surban ijo, salam taklimku aturna ing panjênêngane.

Kula nglajêngakên malih lumampah kalih dintên, sumêrêp masjid ing pinggir margi, ing ngriku wontên tiyangipun neneman, panganggenipun sarwa ijêm, sawêg pinuju lênggah, piyambakipun cariyos rêraosan: Wong iki rak dadi golèkan karo sanak rabine. Wangsulan kula: Inggih pancèn lêrês. Tiyang neneman lajêng cariyos malih: Atimu aja sumêlang, mêngko ing ngarêpmu kana, bakal ana wong sing nuduhake kabêcikan lan angulihake kowe.

Kula lajêng mlampah malih, sumêrêp satunggiling masjid, ing nglêbêtipun wontên tiyang neneman lênggah, pangagêmanipun srêban ijêm. Ing panggenan ngriku katingal wontên sumbêran toya, tuwin wit dalima ingkang nuju awoh ambiyêt, wohipun agêng sami kalihan sêmăngka jingga. Tiyang neneman wau ambagèkakên dhatêng kula: Tamim, têkamu ing kene padha slamêt. Wis suwe bangêt anggonku ngarêp-arêp têkamu. Kowe bêgja dene bisa wêruh kaanan ing kene.

Tiyang neneman lajêng maringi dêlima dhatêng kula, kapurih nêdha sanalika, bibar nêdha dêlima lajêng ngombe toya ing sumbêr, saha sêsuci sapiturutipun. Tiyang neneman lajêng cariyos: Kowe saiki nontona marang ing gunung kae, supaya wuwuh sêsurupanmu manèh, awit ing gunung kono akèh kaanan kang endah durung tau ana wong sing wêruh, mula lakumu ambacuta têrus bae marang gunung. Mêngko apa kaanan kang kosumurupi, caritakna kabèh marang aku.

Kula lajêng minggah dhatêng ing rêdi, ing ngriku kula kêpêthuk tiyang èstri mangangge sandhangan sae, manahipun sêmu angandhut susah, kula aruh-aruhi èstri wau kèndêl kemawon. Kula lajêng mlampah malih pinanggih tiyang sêpuh angisèni kolah (jêdhing) bolong, toyanipun mêdal, mila wangsul dhatêng sumur malih, têrus dipun jogi tanpa kèndêl. Tiyang wau kula aruh-aruhi: Kisanak bolonganing kolah punika upami dipun sumpêli rumiyin, kados langkung prayogi, dados lajêng sagêd kêbak. Wangsulanipun: Anggèr, kowe aja cawe-cawe barang kang kowe ora nandangi, mundhak olèh wangsulan kang ora nyênêngake atimu. Kula lajêng mlampah malih kalih dintên, kapanggih tiyang sêpuh manggul papah kurma ing pundhak, papah wau mawi dipun kalungakên dhatêng gulunipun, kalihan lumampah ngalèr ngidul, sarta papahipun botên kantun, kula aruh-aruh: Kisanak, bêktan sampeyan papah kurma punika bok inggih kasèlèhakên rumiyin, kajêngipun ragi mayar sawatawis. Wangsulanipun: Anggèr, pangemanmu marang aku tak tămpa tarima kasih. Kowe prayoga tumuli balia manèh marang ngarsane wong kang ngakon kowe anjajah pagunungan mau, iku asmane: Bagendha Kilir, banjur takona apa kaanan sing wis kosumêrêpi, tamtu panjênêngane karsa ngandharake saprêlune.

Piwêlingipun tiyang sêpuh wau kula èstokakên, kula lajêng wangsul malih dhatêng ing panggenanipun Bagendha Kilir, dumugi ing ngarsanipun, kula lajêng nyariyosakên kawontênan ing rêdi ingkang nêmbe kula sumêrêpi, saha ngaturakên lêlampahan kula wiwit bidhal saking griya, ngantos dumugi ing ngarsanipun Bagendha Kilir punika, panjênênganipun lajêng anjarwani makatên:

Kowe ngrêtia, Tamim. Jim kang anggawa kowe saka ing omahmu, iku jênênge: Maemun, panggonane ana ing dhasaring bumi.

Têkamu sapisan saka ing omah, dijujugake ing sawijining panggonan, kang nalika kowe nuli ditinggal lunga karo si jim Maemun, panggonan mau kalêbu talatahing nagara jim kang padha nyêmbah gêni.

Nalika kowe katut kaboyong ing mungsuh, sabanjure kowe kaapdèkake marang sang ratu, dadi abdi kang kinasih. Ratu mau jim mukmin, asmane: Mahan.

--- 1392 ---

Nalika kowe arêp diulihake karo Sang Ratu Jim Mahan, kang didhawuhi ngulihake, sawijining jim kang ditulungi dening Sang Ratu Jim Mahan diuculi bandane lan balênggune, jim mau arane: Dahnas bin Markon. Dene dhèwèke dipidana kaya mangkono iku, jalaran kaluputan karo Nabi Suleman.

Nalikane Jim Dahnas kobong ana ing ngawang-awang sinambêr blêdhèg, nanging kowe slamêt saka ing bêbaya, lan kowe tiba ana ing sagara ijo, banjur ditulungi dening sawijining manuk, diêntasake marang dharatan, lan diombèni saka ing cucuking manuk, manuk mau jênênge: Iskak. Sabanjure kowe ditulungi dening sawijining kewan kang asikil papat, gêlêm kotunggangi, nanging lakune nurut sakarêpe dhewe.

Dene pandhita kang ngampirake kowe, iku kalêbu sakabate Nabi Ngisa.

Prau kang kotunggangi sakancamu, nganti pêcah ana ing dalan banjur kèrêm, iku praune Raja Indi.

Nagara gêdhe lan rêja, kang ora ana watêse dalah gapura watêsing kutha ora dianani, lan ora ana ratu lan patihe, iku nagarane umate Nabi Yunus.

Wong nonoman, kang linggih ana ing guwa nganggo lèmèk pasujudan, iku jênênge: Mahdi.

Jim kang ngajak lêlungan karo kowe, kang mangkate saka ing omah padha anggawa sangu mimis, ngloro edhing, jim mau jênênge: Ngaflag. Iku ngratoni lan manggêdhèni sakèhing jim, iya iku kang nyolong putrine Raja Andalus, sarana disambêr saka ing dhuwur payoning kadhaton. Putri mau mèlu ratu Jim Ngaflag, nganti mêtoni anak loro, nanging sing urip mung siji, sing siji mati.

Dene jim kang anggawa kowe saka ngarsane sang putri Raja Andalus, prêlu arêp ngulihake kowe mênyang omahmu, iku jim arane: Sakab.

Wong kang turu ana ing kathil gadhing, nganggo ali-ali yakut abang, iku jênênge: Suleman bin Dawud. Lan upama Jim Ngaflag bisa kalêksanan anggone nyolong ali-ali, dhèwèke bisa angêrèhake marang para ratuning jim kabèh.

Wong kang mripate pece siji, jênênge: Abu Jalumah, iku dudu golonganing jim, nanging iku bangsaning iblis, padunungan kang diênggoni iku pulo Banirohtin.

Wong kang mripate picak siji, kablênggu sarta dicancang ing wit-witan, iku uga dudu bangsaning jim, nanging iku bangsaning dajal.

Wong loro bagus-bagus kang padha nunggang jaran têtêgaran, iku jênênge: Jibril lan Mikail.

Wong nonoman kang ana ing masjid, agêmane sarwa ijo, iku Nabi Ilyas.

Wong wadon kang ngadi busana, iku pralambanging donya ora langgêng, mula wadon mau sanadyan pêpaèse wis ora kurang bêcik, ewadene mung tansah nangis bae tanpa mênêng, marga dhèwèke ngandhut susah lan prihatin, bakal êntèking umure.

Dene wong kang ngangsu ngisèni kulah bolong, iku dadi pralambanging wong maling, kang olèh-olèhane barang colongan disêdhêkahahe. Wis samene bae Tamim, kang prêlu tak jarwakake. Sasampunipun kula dipun paringi jarwanipun kawontênan ingkang sampun kula alami, kula lajêng nyuwun pitulungan ing panjênênganipun Nabi Kilir, sagêda kula mantuk dhatêng Madinah. Nabi Kilir amarêngakên panyuwun kula wau. Kula lajêng kadhawuhan tilêman ing panggenan ngriku botên kalilan pindhah. Nabi Kilir lajêng mundhut pitulungan ing mega ingkang pinuju langkung ing ngriku, dipun dhawuhi ngantukakên kula, kula lajêng kabêkta dening mega wau. Kula botên kraos punapa-punapa, sumêrêp-sumêrêp sampun wontên sanginggiling payonipun griya kula piyambak, kula lajêng enggal-enggal mandhap, wusana ing nglêbêt griya kula, jêbul sampun wontên tiyangipun jalêr, inggih Ngabdulah Ansori punika. Makatên kawontênaning lêlampahan kula salêbêtipun pitung taun, saha kaelokan ingkang sampun kula sumêrêpi, mugi andadosna kauninganipun Bagendha Ngali, saha panjênênganipun Kalipah Ngumar.

Satêlasing atur jawabanipun Tamim, saha prakawisipun sawêg dados panggalihanipun pangadilan ukum, ing ngriku Ngabdulah Ansori murugi saha nyêlak dhatêng Tamim. Kajawi ambagèkakên wilujêng, ugi kalihan anglairakên cariyos bilih piyambakipun trimah kapêdhot tangsuling nikahipun kalihan Bok Tamim, tuwin botên badhe ngulurakên prakawisipun, namung badhe nglêstantunakên anggèning pasadherekan kados ingkang sampun-sampun.

Sasampunipun Tamim nampèni karampungan lêrês mênang prakawisipun, lajêng kaparingan kawêlasan arta saking Baitulmal kathahipun 100 dirham. Tamim lajêng dipun lilani mantuk dhatêng ing griyanipun piyambak, sarêng kalihan Bok Tamim.

Pawartos Radhaksi[1]

Lêngganan nomêr 2191. Punggawa nagari ingkang kalêbêt golongan II (golongan A lan B kina) sanajan dhinêsipun sampun cêkap 30 taun, yèn umuripun dèrèng 55 taun, botên sagêd kaparingan pènsiyun. Kajawi manawi jalaran saking ewahing èngêtan utawi cacading badan.

Punggawa ingkang waunipun kalêbêt golongan B utawi C sarta ingkang nalika 1 Oktobêr 1934 utawi 10 taun sasampunipun 1 Oktobêr 1934, miturut pranatan rumiyin sampun cêkap dhinêsipun utawi umuripun, tumrap punggawa wau ingkang kaêcakakên pranatan pènsiyun ingkang rumiyin.

Murih cêthanipun mriksanana Polêk Almanak Jawi 1937.

--- 169 ---

Nomêr 43 taun II

Jagading Wanita

Lampiran Kajawèn, juru pangripta: Rr. Siti Mariyam. Kawêdalakên sabên Rêbo.

Dèwi Kunthi

Sadaya tiyang punika mêsthi gadhah gêgayuhan utawi jăngka, kasêmbadaning gêgayuhan utawi jăngka wau sarana gayuhan utawi kajangkah, utaminipun kêdah ngangge têpa palupi saha têpa salira minăngka ancêr-ancêr utawi pandom saha dhêdasar.

[Grafik]

Nyi: Darma Prawira.

Ing ngatasipun para wanita utawi golongan ibu, manawi anggayuh utawi anjangkah, punapa kemawon ingkang kangge têpa palupi inggih lêlampahanipun golongan ibu, têpa saliranipun inggih ingkang laras kalihan raos kawanitan, inggih punika kasusilan.

Dèwi Kunthi punika ibunipun Pandhawa, awit saking kasantosaning panggalih saha kaprigêlanipun anggulawênthah putra, akiripun sami manggih kamulyan, dados pandam pangaubanipun sasamining gêsang, pantês sinudarsana.

Sanadyan lêlampahanipun sang dèwi punika sampun kauningan ing ngakathah, nanging kangge ngèngêtakên ingkang kasupèn saha nyêrêpakên ingkang dèrèng sumêrêp, prayogi kula andharakên malih kalihan cêkak, pêpiridan saking padhalangan.

Kacariyos, Sri Maharaja Basukêthi Nata Binathara ing Mandura kagungan putra sakawan, kakung tiga, putri satunggal, inggih punika: Arya Basudewa, Dèwi Kunthi, Arya Prabu saha Arya Ugrasena. Kakungipun sami prawira ing ngayuda, putrinipun susila ambêg tama, endah ing warni, dados sêkar kidungipun para nata saha para satriya, mila sami: ngêbun-êbun ênjing, anjêjawah sontên dhatêng Mandura, nyuwun momong sang dèwi kaangkat dados pramèswari. Nanging sang nata dèrèng sagêd amancasi, panggalihipun sangêt kawêkèn, jalaran manawi katampi salah satunggal, sanèsipun tamtu sêrik, botên sande badhe pêrang rêrêmpon, adamêl karisakaning praja. Yèn katampia sadaya botên badhe kalampahan, jêr dede mêsthinipun wanita awayuh priya,

--- 170 ---

saèstu ginujêng ing bawana, ngucêmakên asmaning nata Binathara. Pêpuntoning galih lajêng ngundhangakên sayêmbara pilih.

Dumugining măngsa kathah para nata saha para satriya ingkang sami ngêdali sayêmbara, pungkasaning sayêmbara ingkang kapilih sang dèwi dados jatukramanipun inggih punika Radèn Pandhu Dewanata, raja putra ing Ngastina, sanalika ugi sang dèwi kaboyong.

Wontên ing margi kabegal dhatêng Radèn Narasoma, mundhut sang dèwi, Radèn Pandhu botên suka, dados pêrang, Radèn Narasoma kapanah maruta, kombul, sambat manawi kawon, mundhut kaandhapakên. Minăngka panêbusipun Radèn Narasoma maringakên ingkang rayi nama Dèwi Madrim, supados kagarwa. Radèn Pandhu miturut, sang dèwi kalêbêtakên ing kancing gêlung, nunggil kalihan Dèwi Kunthi, lajêng nglajêngakên lampahipun.

Botên antawis têbih, kacêgat dhatêng Prabu Anggêndara nata ing Plasajênar, Dèwi Kunthi kapundhut, Radèn Pandhu botên suka, lajêng pêrang, Prabu Anggêndara kasoran, lajêng maringakên ingkang rayi nama Dèwi Anggêndari dhatêng Radèn Pandhu, supados kagarwa, minăngka pratandhaning kawon. Radèn Pandhu Dewanata miturut, Dèwi Anggêndari lajêng kalêbêtakên ing kancing gêlung, nunggil kalihan Sang Dèwi Kunthi saha Dèwi Madrim.

Sadumugining praja Ngastina, ingkang raka Arya Dhêstharata mundhut salah satunggiling putri wau, badhe kagarwa, ingkang rayi botên suwala, nanging ing panggalih owêl dhatêng Dèwi Kunthi saha Dèwi Madrim, badhe ngaturakên Dèwi Anggêndari awon dinulu, mila lajêng dipun rekadaya, Dèwi Kunthi saha Dèwi Madrim sariranipun kabalonyo ing wêdhak ingkang kasar tanpa gănda, wangsul Dèwi Anggêndari wêdhakipun lumêr, gandanipun amrik minging. Sasampuning makatên, ingkang raka kaaturan milih.

Sarèhning sang arya punika wuta, dados pamilihipun namung sarana kagrayang saha kagănda, mila Dèwi Anggêndari ingkang kapilih. Sang dèwi duka, aprasapa: Ing têmbe turunipun dados satru bêbuyutan kalihan turasipun Radèn Pandhu Dewanata, prasapa wau siuran[2] gêtêr patêr, dhèdhèt erawati.

Putri ingkang kêkalih lêstantun kagarwa Radèn Pandhu, sarêng jumênêng nata kajunjung dados pramèswari, sami sêtya tuhu ing kakung. Sang Dèwi Kunthi apêputra tiga: Arya Puntadewa, Arya Sena saha Arya Prêmadi. Dene Dèwi Madrim apêputra kakung kêmbar: Arya Nangkula saha Arya Sadewa. Botên lami Sri Maharaja Pandhu Dewanata kasêndhal mayang ing dewa, murut dhatêng kasidan jati, Dèwi Madrim ambelani ingkang raka obong. Praja Ngastina kapasrahakên dhatêng Arya Dhêstharata, jêjuluk Prabu Dhêstharata.

Kados punapa kemawon rêkaosing panggalihipun Sang Dèwi Kunthi, saèstu tanpa pêpindhan, jêr katilar ingkang raka ingkang sangêt dipun trêsnani, kecalan nagari, kathik kapêksa anggulawênthah putra gangsal ingkang taksih alit-alit. Bawanipun putri utawi dhasar santosa ing budi, kawontênan ingkang kasandhang punika sadaya namung kaanggêp cobining sarira, atas karsaning dewa ingkang linangkung, mila katampi kalihan sabaring galih.

Badhe kasambêtan

Nyi Darma Prawira.

--- 171 ---

Pawiyatan Rêtna Murti (Kartini Sêkul) Rêmbang Umur: 20 taun.

Wulan kapêngkêr kula sagah ngaturi panjurung pèngêtan: 20 taunipun adêging pawiyatan Kartini wontên ing udyananing Kajawèn ngriki, awit saking punika namung badhe kula pêndhêt ingkang sakintên prêlu kemawon.

Yèn ngèngêti kawontênan 20 taun ingkang kapêngkêr, băngsa kula wanita ing sapunika inggih nama sampun majêng, tandhanipun sampun kathah para priyantun wanita mudha ingkang sami ngasta pakaryan ing kantor-kantor, guru, prudpro lan sapanunggilanipun.

[Grafik]

Murid-murid sami nênggani barang-barang ing pêkên malêm.

Ing ngajêng wontênipun pawiyatan wanita Jawi punika yèn botên kalèntu wiwitanipun ing kitha Rêmbang, inggih punika saking ada-adanipun ingkang minulya suwargi Radèn Ajêng Kartini, (ingkang garwa suwargi Kangjêng Bupati ing Rêmbang) inggih punika ingkang rama Kangjêng Bupati Rêmbang sapunika.

Mila inggih botên anggumunakên yèn ta kawontênaning sadaya pirantos lan wucalanipun nalika samantên sarwa prasaja, sarêng ingkang gumantos ngasta pusaraning praja kangjêng bupati sapunika, pawiyatan tilaranipun suwargi ingkang ibu wau lajêng kagalih saèstu kadospundi murih sagêdipun majêng katingal wohipun, sagêd sajajar kalihan pawiyatan gupêrmèn, ngantos sarira dalêm piyambak botên wêgah ngêdalakên waragad ingkang botên sakêdhik, kados ta: Damêl griya pawiyatan ingkang wêwangunanipun sarwa pèni miturut gagrag enggal saking banon ngantos 6 kamar, jrambahipun tègêl, sadaya pirantosing pamulangan sarwa mêpêki, lan saking karsa dalêm ing ngriku lajêng dipun dêgakên pakêmpalan: Kartini Pêrènêging inggih punika ing tanggal 12 September 1917, widada ngantos dumugi ing dintên punika. Sarêng gupêrmèn anguningani kawontênaning pawiyatan wau katingal sae lan majêng saèstu, lajêng kaparingan subsidhi sabên taunipun lêstantun dumugi sapunika, dados adêgipun sampun 20 taun dumugi titining wulan punika, widada botên kirang satunggal punapa.

Ing ngajêng adêging pawiyatan Kartini ing Rêmbang wau, mênggah ancasipun prêlu kangge para lare èstri lan para kênya putraning priyantun, murih sagêda mangrêtos sastra sawatawis, wondene ingkang kangge baku inggih punika kasusilan, lan wajibing wanita, kados ta: olah-olah, nyongkèt, nyulam, nyablun, lan sapanunggilanipun, nanging kawusananipun pinanggih malèsèd saking pangintên, jalaran pawiyatan wau sabên taun indhaking murid saya kathah, ingkang anjalari kêpêksa [kê...]

--- [172] ---

[...pêksa] wulanganing pawiyatan kainggahakên (kainggilakên) katata kadosdene pawiyatan gupêrmèn, kanthi wulangan tigang basa, Jawi, Mlayu lan Walandi, makatên ugi sadaya pamong siswanipun inggih nama sampun nêtêpi tatanan, (atêgês botên nguciwani). Tăndha yêktinipun, dene para murid ingkang sampun tamat pasinaonipun saking pamulangan wau sagêd anglajêngakên pasinaonipun malih, kados ta: dhatêng Huishoudschool Ngayogya Sêmarang, dhatêng C.B.Z. sêkolah prudpro lan sapanunggilanipun.

Ing sarèhning pawiyatan wau nama sampun ngambah adiwasa, mila nalika nyarêngi kalêrês dhawah: 20 taunipun, saking ada-adaning bêstir Kartini Pêrènêging kawontênakên pèngêtan kanthi agêng-agêngan, inggih punika kawontênakên pêkên malêm laminipun 15 dalu, wondene angsal-angsalaning bêbathèn rêsik dhatêng kas Kartini, lan dhatêng asib.

Badhe kasambêtan

Bok S.W. Supadma, Rêmbang.

Padhamara

Padhamara punika namaning jangan, pangolahipun makatên, duduh godhogan ulam lêmbu, sasampuning ulamipun dipun pêndhêti sadaya, lajêng angracika bumbu jangan bobor, sarêm, traos, brambang, bawang, kêncur, kacolok gêndhis Jawi sakêdhik, tumuntên kaulêg ingkang lêmbat. Salam, laos botên tumut kaulêg. Jangananipun ingkang kangge ampas, terong, kacang gleyor, lêmbayung kangkung, bayêm, sadaya wau kêdah milih ingkang ênèm. Dhêle wose, dhêle wau kêdah kagodhog piyambak rumiyin, supados lunturan cêmênging kêdhêle sagêda ical babarpisan, nuntên anyantênana klapa sapantêsipun, sasampunipun pangraciking bumbu-bumbu pêpak, duduh godhogan ulam wau kalatonana malih, yèn sampun umob, jangananipun kacêmplungna rumiyin, kaumobakên, lajêng bumbunipun saumoban malih, nuntên santênipun, kaangkaha ingkang kêpara cuwèr, namung klombyar-klombyar kemawon, têrus kakêbura kemawon saumobipun sampun ngantos gang. Godhogan ulam wau kaolaha kangge êmpal utawi punapa: abon, abul, sate madura ing sakaparêngipun. Jangan padhamara wau, bilih kagêm dhahar, kêdah mawi sambêl kêmiri kagorèng sangan. Raosipun jangan padhamara wau tumrap para raos Jawi asli: mêstani: sêgêr sumyah. Manawi cara para neneman sapunika, duduh ulam namung dipun kêla kados makatên punika mêsthi sami dipun gêgujêng: gene kok botên dipun sop. Nanging mugi kauningana, sop punika wragadipun kêdah kathah, kados ta: ampasipun: sayuran, ulam, lan kêdah mawi martega. Sop tanpa mrêtega punika: angur jangan loncom, balik kinêla padhamara, sapisan: irid, kaping kalih: babar, liripun, ulamipun kenging kagêm lawuhan dhahar ing wanci sontên, kaping tiga: kaol Jawi: migatosakên nêdha rêrambanan: punika sagêd murugakên bagas saras dhatêng badan.

Nyai Pranata

--- [1409] ---

 

---

1	Redhaksi. (kembali) Redhaksi.
2	sinauran. (kembali) sinauran.