Kajawèn, Balai Pustaka, 1938-04-02, #1667

Ăngka 27, Stu, Pa, 1 Sapar, Jimawal 1869, 2 April 1938, Taun XIII.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining kalawarti punika ing dalêm tigang wulan... f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Pangungsêt - Pètêr Martin Lampêl (Peter Martin Lampel), - Murya Laras (kongsèr) - Kawontênan ing Tiongkok - Pajagèn Bêbaya ing Gêgana - Bab Suryawirawan - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Taman Bocah.

Pangungsêt

Ngabêkti dhatêng Pangeran

Cara tuwin patraping ngabêkti dhatêng Pangeran, punika satunggiling tindak ingkang langkung gawat. Saya manawi dipun kanthèni pitakenan: patrap kadospundi ingkang mêsthi lêrês, punika saya pinanggih gawatipun, awit saupami dipun cariyosakên ingkang mêsthi lêrês punika makatên, punika raosipun lajêng ngrèmèhakên dhatêng Pangeran, ingkang atêgês Pangeran punika kenging kinayangapa. Ngosokwangsul kalihan kêkajênganing ucap-ucapan: Pangeran punika botên kenging kinayangapa. Namung tumraping panganggêp, sawarnining patrap ingkang sampun dipun tekadakên, punika lêrês sadaya. Dene manawi wontên garêjêg ing bab lêrês lêpating tekad, punika bokmanawi saking dèrèng pana dhatêng kajênging tekadipun, awit saupami pana, tamtu botên wontên garêjêg babagan makatên.

Wontên cêculikan sakêdhik saking Sêrat Wedhatama, bokmanawi kenging kangge pêpiridan sawatawis tumrap panêmbah dhatêng Pangeran, mênggah têrangipun, 1 sêmbah raga, 2 sêmbah manah, 3 sêmbah jiwa tuwin 4 sêmbah rasa. Pêpathokan kawan bab wau minăngka urut-urutanipun.

1. Sêmbah raga, kenging kagrêba sêmbahing badan, ingkang atêgês kasarasaning badanipun ingkang dados kanthining panêmbah.

2. Sêmbah manah, punika sampun nama ngambah kabatosan, ing ngriku sarananipun nyênyuda ardaning manah.

3. Sêmbah jiwa, ing ngriku akajêng sampun pana kajiwanipun, (kenging kagrêba kaalusaning kabatosanipun).

4. Sêmbah rasa, punika sampun botên kasamaran dhatêng rasa rosing dumadi. Tansah sêsandhingan kalihan kasing batos.

Sêmbah kawan prakawis wau sadaya taksih dumunung dados lampah. Ing ngriku lajêng sagêd mawas, tumindaking badanipun piyambak punika sampun manggèn wontên ing peranganing sêmbah ingkang pundi. Măngka satunggal-satunggaling sêmbah wau tumindakipun kêdah ingkang rêsik yêktos. Manawi tumindakipun rêsik tuwin titi, caraning klas-klasan, tamtunipun botên sagêd badhe ngakên-akên, sawêg wontên ing klas satunggal, ngakên wontên ing klas sakawan.

Sarèhning sêmbah sakawan warni wau taksih nama golonganing laku, kadospundi anggèning sagêd mastani: pundi ingkang mêsthi dumugi. Kados ingkang prayogi namung ngawontênakên panganggêp, tiyang punika tumrap ingkang ngudi babagan makatên, têtêp wontên salêbêting lampah, ingkang lèrèg dhatêng ora kêna kinayangapa. Utawi aluwung ngawontênakên pamarêm, tekadipun piyambak sampun lêrês.

Cêkruktruna.

--- 406 ---

Kawruh Sawatawis

Pètêr Martin Lampêl (Peter Martin Lampel)

Sambêtipun Kajawèn nomêr 22

Kajawi ngarang lan anggambar Tuwan Lampêl ugi nate ngarang senariyo (urut-uruting gambar) nipun pilêm Jêrman kalih ingkang misuwur sangêt, sarta rumiyin ing tanah Jawi ngriki sampun nate kapitongtonakên inggih punika pilêm Kameradschaft (kêkancan) tuwin Westfront 1918, ingkang anggambarakên kawontênan lan tandangipun para prajurit Jêrman ingkang sami pêrang wontên ing tapêl watês sisih kilèn (nagari Prancis).

[Grafik]

Tuwan Pètêr Martin Lampêl pinuju anggambar putra dalêm Sampeyan Dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara, Bandara Radèn Mas Santosa Nata Suparta, ing Balekambang, Surakarta.

Dumugi sapriki Tuwan Lampêl sampun kalih taun anggèning nilar tanah kalairanipun. Sakesahipun saking nagari Jêrman piyambakipun sawatawis wulan manggèn wontên ing Zwitserland, salajêngipun wiwit nglêmbara saya ngidul-ngidul, nglangkuni nagari Joegoslavie, Athene ngantos dumugi ing Port-Said. Saking ngriku piyambakipun lajêng numpak kapal dhatêng tanah Jawi ngriki.

Bêbêktanipun kêkesahan wau, kajawi praboting tiyang nglêmbara kados ta tendha kangge tilêm saênggèn-ênggèn sarta pirantos kangge ngolah têdha, botên kêsupèn ambêkta prabot anggambar sauba-rampenipun.

Angsal-angsalipun anggèning nglêmbara wau wujud gambaran pintên-pintên wontên ing buku gambaran, ingkang mujudakên tiyang ing satunggal-tunggaling panggenan ing nagari-nagari ingkang dipun ambah, kados ta tiyang dhusun jalêr èstri asli saking Silezie-Croatie, tiyang Hojah (Hodscha), inggih puningka[1] tiyang Arab asli saking Balkan, tiyang Bêduwi ing Porsaid lan sapanunggilanipun.

Gambaranipun Tuwan Lampêl ingkang kula sagêd ningali wontên ing buku-bukuning gambaran tuwin wontên ing panuli dede namung corèk-corèkan kemawon, nanging mawi pulas, katingalipun gambaran sadaya wau kados gêsang, pamilihipun pulas sagêd mathis, mratandhani bilih tuwan wau undhagi ing babagan gambar potrèt ngangge cèt. Ing nginggil sampun kula aturakên bilih Tuwan Lampêl wau mêntas saking Bali punapa. Sadangunipun piyambakipun manggèn ing ngriku, ugi anggambar talèdhèk Bali, para lurah pangagêng dhusun, para luhur sarta satriya sanès-sanèsipun. Samangke piyambakipun manggèn ing Surakarta sawatawis wêkdal, amargi piyambakipun badhe anggambar têtiyang ing tanah Kêjawè-

--- 407 ---

[Iklan]

n ngriki, ringgit tiyang, panyutra lan sapanunggilanipun.

Saking sih kadarman dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara, Tuwan Lampêl kaparingan ênggèn wontên ing taman Balekambang, Kêbon Tirtayasa. Ing taman Balekambang punika papan among sênêng, wontên panggenan kangge mitongtonakên kêthoprak saha ringgit tiyang, tumrapipun tiyang ahli kagunan utawi anggambar panggenan ingkang kados makatên punika sakeca kangge milih gagrag tuwin wêwangunan.

Nalika kula pinanggih Tuwan Lampêl prêlu badhe rêmbagan sawatawis, kalêrês piyambakipun sawêg anggambar putra dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara, inggih punika Bandara Radèn Mas Santosa Nata Suparta, lan ing ngriku kula sagêd sumêrêp rikat tuwin prigêlipun Tuwan Lampêl migunakakên pènsilipun. Sadangunipun nyambutdamêl sinambi rêrêmbagan, nyariyosakên kawontênanipun utawi mangsuli pitakenan. Samantên andharanipun Tuwan Lampêl wau.

Dno. S.H.

Wara-wara

Ngaturi uniga, bab pangintunipun gambar bêbingah, sapunika sampun rampung sadaya.

Pangajêng-ajêngipun administrasi, ugi kintunan wau katampia dening para ingkang kagungan wêwênang nampi.

--- 408 ---

Kagunan Jawi

Murya laras (kongsèr)

Ungêling gamêlan cara Surakarta ingkang lugu kangge pamirêngan punika tatananing gêndhing gandhènging lan pathêtipun, sampun katêtêpakên dening ngadat watoning panindakipun, mila manawi waton wau ewah botên miturut adatipun, tumrap pangraosipun para ahli karawitaning gêndhing, lajêng nama risak. Awit ungêling gamêlan ingkang miturut tatanan wau sampun matuh mapan sakeca dhatêng pangraosipun para ingkang ahli karawitaning gêndhing. Wondene katranganing tatanan sawatawis kados ngandhap punika.

Ungêling gamêlan ingkang wiwitipun sasampuning jam 7 dalu punika mungêl sapisan kêdah gêndhing ingkang laras pelog gangsal, sakèndêlipun lajêng kasambêt lêlagoning pathêt gangsal. Mungêl kaping kalih kêdah gêndhing ingkang laras slendro nêm, sakèndêlipun ugi kasambêtan pathêt nêm slendro, makatên salajêngipun ngantos mungêl kaping sakawan utawi nêm gêndhing tansah sêlingan slendro pelogipun, wondene gêndhing ingkang dipun ungêlakên wau kêdah botên dipun kêndhangi ciblon, dados manawi ngungêlakên gêndhing ingkang inggahipun dipun tambanakên wiramanipun, kêndhanganipun namung kosekan. Manawi sampun jam 12 lajêng ngungêlakên gêndhing ingkang laras pelog nêm, sakèndêlipun ugi dipun sambêti pathêt nêm pelog, dene gêndhingipun slendro ngangge gêndhing ingkang laras slendro sanga, sakèndêlipun ugi kasambêtan pathêt sanga, makatên salajêngipun ngantos sakawan utawi nêm gêndhing, wondene kêndhanganipun sampun kenging ngangge kêndhangan ciblon. Sasampuning jam 3 utawi ½ 3 lajêng ngungêlakên gêndhing laras pelog barang, slendronipun, gênding laras slendro manyura, makatên salajêngipun ngantos sabibaripun, ananging gêndhing ingkang kangge pungkasan botên kasambêtan pathêt, awit lajêng bibaran.

Ungêling gamêlan ingkang wiwit saking wanci enjing sasampuning jam 7 punika mungêl sapisan kêdah gêndhing ingkang laras pelog barang, slendronipun kêdah gêndhing ingkang laras slêndro manyura, sakèndêlipun ugi dipun sambêti pathêt, ingkang pelog barang inggih pathêt barang, ingkang slendro inggih pathêt manyura slendro, wondene kêndhanganipun ugi botên ciblonan. Awit saking makatên, dados pamilihing gêndhingipun kêdah ingkang pantêsipun botên dipun kêndhangi ciblon. Sasampunipun jam 12 siyang, lajêng kados sasampuning jam 12 dalu, salajêngipun ngantos dumugi bibaran.

Tatanan ingkang kasêbut nginggil punika nandhakakên manawi anggènipun ngungêlakên gamêlan wau sadalu muput utawi sadintên kêcêput. Sarèhning jaman sapunika sampun botên tamtu sadalu utawi sadintên muput, punapadene ungêling gamêlan ingkang kalêbêtakên ing sèndhêring radhio punika ingkang kêrêp namung 4 jam utawi kirang, dados tatanan ungêling gêndhing wau lajêng botên miturut wanci ingkang kasêbat [kasê...]

--- 409 ---

[...bat] nginggil, ananging lajêng miturut cacahing gêndhing ingkang dipun ungêlakên, inggih punika kados ingkang katindakakên murya laras saking kraton Mangkunagaran, Kapatihan, Kusumayudan, Suryamijayan, Prabuwinatan, Wiryadiningratan lan sanèsipun, punika uruting laras lan pathêtipun taksih turut, ananging namung ngangge nyatunggal, kados ta, gêndhing ingkang laras pelog gangsal 1, slendro nêm 1 salajêngipun.

Tatanan ingkang kasêbut nginggil punika nandhakakên manawi sadèrèngipun dumugi laras pelog nêm kalihan laras sanga salajêngipun, taksih kêdah ngangkah andamêl raos alusing pamirêngan, têgêsipun dèrèng andamêl raos kaberagan, inggih ing ngriku punika kongasing raos karawitaning gêndhing Jawi ingkang alus wêwilêtanipun. Sanadyan ing laras pelog nêm lan slendro sanga salajêngipun dumugi slendro manyura wau sampun wiwit ngangge gêndhing ingkang kangge kaberaganing raos, ananging inggih taksih sok kangge ngungêlakên gêndhing ingkang wêwilêtanipun nuwuhakên raos mêlas asih utawi sakalangkung alus pangrawiting lêlagonipun.

[Iklan]

Sadaya katrangan tatanan ungêling gamêlan kasêbut nginggil punika sanadyan sampun sae sangêt, ananging sarêng dipun siyarakên dening sèndhêring radhio, lajêng wontên bab ingkang ngrisakakên tatanan wau, inggih punika sêlinganing plat ingkang kangge intêrmeso, awit plat-plat wau botên turut kalihan gêndhing ingkang dipun siyarakên, kados ta mêntas nyiarakên gêndhing Kombangmara laras pelog gangsal, lajêng dipun sêlani plat gêndhing Pangkur barang, utawi Boyong, Kupu-kupu, Kinanthi Sandhung, Glathik Glindhing, Loro-loro, sapanunggilanipun, wah, punika ngrisakakên tatanan ingkang sampun sae. Mila pamrayogi kula aluwung botên mawi sêlingan intêrmeso kemawon.

Badhe kasambêtan.

Kodrat, Batawi Sèntrum.

Pawartos saking Redhaksi

Tuwan S. Dw. ing Kêbakramat. Gambar 3 iji kajawi kalitên botên cêtha. Kalihan malih pangalêmbana ingkang kados makatên punika malah kirang prayogi tumrap ingkang nyarirani.

K. 2021 ing Sêmarang. 12 Mulud taun Walandi 1874 jam 7 dhawah malêm Rêbo Wage tanggal 29 April.

K. 217 ing Kaliwungu. 7 Sèptèmbêr 1889 dhawah Stu Wa, 11 Sura Alip 1819.

--- 410 ---

Pawartos Sanès Praja

Kawontênan ing Tiongkok

Campuhing wadya Tiongkok tuwin Jêpan ing sawatawis dintên kapêngkêr, pinanggih sakalangkung rame, sami nandhang karisakanipun. Namung pinanggihipun ing wêkdal wau, golongan Jêpan mêksa tansah kêsêsêr kados ingkang sampun.

Ing ngriku wadya Jêpan lajêng ngaso sawatawis ngantos kalih minggu botên ngawontênakên paprangan. Ing salêbêting ngaso wau, Jêpan andandosi kêkiyatan, ing salajêngipun sagêd ngangsahakên motor mabur pambucal bom cacah 80 nêmpuh papan anggêgana Tiongkok tuwin gêdhong-gêdhong militèr ing Hanko, saha kêlampahan golonganing motor mabur Jêpan wau kasêmbadan, tuwin sagêd wangsul tanpa manggih sambekala. Tindakipun Jêpan ingkang makatên wau kalêbêt cobèn-cobèn gêlar enggal.

Ing sarèhning gêlaring paprangan wontên ing paprangan ngriku punika sampun tansah tumindak, mila botên anèh bilih satunggil-satunggiling gêlar inggih lajêng tinampi kemawon gêntos dening mêngsah ingkang dipun têmpuh. Kacariyos wadya gêgana Tiongkok ing sisih êlèr gêntos nêmpuh saking gêgana, sasampunipun wangsul mêntas ngêbom wadya Jêpan ing Lingse, sadumugining margi sêpur saking Tinsin dhatêng Puko pêthukan motor mabur Jêpan cacah 20. Ing ngriku lajêng campuh ing gêgana, motor mabur Jêpan wontên nêm ingkang dhawah ing siti. Kajawi punika wontên golonganing motor mabur Tiongkok sagêd ngrêmuk sêpur militèr Jêpan ingkang kêbak isi wadyabala wontên ing Kaiyotse. Wêkasanipun wadya gêgana Tiongkok ing sanès-sanès panggenan pinangih saya majêng tandhangipun, malah miturut wartos, sawarnining motor mabur Tiongkok sami pinanggih wilujêng. Wartos ingkang kados makatên punika dados pasaksèn bilih ing wêkdal punika Tiongkok sawêg pinanggih jaya.

Wadya Tiongkok saya sêrêng dening ngrumaosi sagêd malês tuwin sêlak kapengin ngrêbat panggenan ingkang sampun dhawah panguwaosing mêngsah. Dene ingkang dipun wigatosakên ing golongan Tiongkok, nêmpuh margi-margi sêpur ingkang kamanah wigatos, salajêngipun wontên wadya Tiongkok ingkang nêmpuh dhatêng têmbok-têmbok kitha Caosowang, panêmpuhing wadya Tiongkok wau tansah dipun jogi wadya saking wingking ingkang dhatêngipun ngêgèt, wusana wadya Jêpan ingkang wontên ing ngriku kêpêksa sami ngunduri. Malah oncatipun wau dipun êlut saha lajêng kakêpang tuwin kathah ingkang dipun tawan.

Wadya Jêpan ingkang kêsêsêr wau lajêng angsal bêbantu saking wingking, salajêngipun nêmpuh purun dhatêng barisaning mêngsah. Pangangsêging wadya Jêpan wau narajang antawising Yihsin tuwin Hancuwang ngênêr dhatêng Taicuwang, ingkang dunungipun cakêt kalihan susukan agêng lèr kilèn Suko. Ing ngriku wadya Tiongkok lajêng mangrêtos bilih sêdyanipun Jêpan wau badhe ngrundhuk nêmpuh saking

--- 411 ---

[Halaman hilang]

--- [412] ---

[Grafik]

Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana saha pandhèrèkipun sadaya nalika têdhak dhatêng Ujung Panèi, talaga Toba.

[Grafik]

Têtiyang nuju ngatingalakên jogèd ingkang sarana ngliga pêdhang wontên sangajênging oto titihan dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana nalika têdhak dhatêng Pêmatang Siantar.

[Grafik]

Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana sakalihan nyonyah nuju mriksani sêsawangan ingkang ngrêsêpakên wontên ing Ujung Panèi.

[Grafik]

Gambar ngandhap alit: Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana sakalihan nyonyah punapadene putri dalêm ingkang pambajêng mangagêm agêm sarung asli pisungsungipun wd. Raja Siadtêr.[2]

[Grafik]

Gambar sisih kiwa: jogèd Batak ingkang kapitongtonakên wontên ing plataraning museyum Batak ing Raya.

--- 413 ---

Pajagèn Bêbaya ing Gêgana

Sambêtipun Kajawèn nomêr 25

Bêbayanipun bom-bom.

Warninipun bom-bom punika kenging kaperang dados tigang warni:

1. Kapisan: Brisantbommen.

Wujudipun kados ing gambar. Ingkang kadamêl waja, dipun isèni obat dhinamit. Wawratipun 10 kg ngantos dumugi 2000 kg. Isinipun obat dhinamit kathah sangêt. Manawi anjêblug pêcahaning waja ngantos 600 dumugi 1000 wingka. Cacahan wau sumêbar, sumrambah mubêng ngantos 200 m têbihipun taksih sagêd aniwasi. Bom-bom wau kanggenipun kalih warni: kapisan kangge nyêbar pêpêjah, kaping kalih kangge ngrisak kapal pêrang, bètèng, krêtêg-krêtêg lan sapanunggilanipun. Bom ingkang kangge anyêbar pêpêjah, pucukipun mawi pirantos (piston) ingkang manawi kabêntus têrus anjêblug. Dados bom-bom wau anjêblugipun manawi ambêntus siti. Sumêbaripun pêcahan sagêd radin.

[Grafik]

Bom-bom ingkang kangge ngrisak dêdamêlan, ing antawisipun piston lan obat dhinamit, dipun sukani obat limrah, prêlunipun anjêbluging piston lan dhinamit mawi antawis. Sanajan antawis wau namung sabageaning sêkon, ewadene sampun anyêkapi kangge mlêbêtipun bom. Ing gambar mratelakakên agênging Brisantbommen katimbang lan agênging tiyang, utawi malih kêkiyatanipun ambrongkal siti saking dayanipun hawanipun kemawon. Manawi wontên bom agêng dhawah ing pakawisan utawi ing margi, griya ingkang cakêt kenging kaababan kemawon sagêd ambruk. Kangge anjagi sampun ngantos kêcipratan pêcahan bom, tiyang sagêd ngumpêt ing sawingking têmbok ingkang kandêlipun 1½ banon, utawi karung ingkang dipun isèni wêdhi kandêlipun 50 cm, punapadene blebekan tosan ingkang kandêlipun 2.5 cm.

Manawi botên wontên panggenan ngumpêt kados ing nginggil punika, tiyang sagêd lumêbêt lan tilêman ing luwangan utawi kalèn. Ingkang kasêbut ing nginggil punika, manawi panggenan ngumpêt wontên ing sajawining kalangan ingkang mutawatosi, manut agêng alitipun bom.

--- 414 ---

2. Kaping kalih: Brandbommen. Inggih punika bom-bom ingkang kangge ambêsmi.

Bom wau bageanipun warni tiga: ingkang têngah-têngah pipa isi dhinamit, lajêng glêpung kangge pirantos ambêsmi, wusana ing jawi bungkusipun aliminiyum utawi metal sanès, kados ta mahnesiyum. Glêpung ingkang kangge isi punika: phosphor, thermiet (awu tosan kacampur glêpung aliminiyum) electron (awu tosan kacampur glêpung mahnesiyum) utawi metalnatrium.

Wawratipun bom-bom wau racakipun namung 5 kg, prêlunipun sagêd kathah pambêktanipun. Wontên ugi ingkang ngantos 100 kg, kangge ambêsmi pabrik-pabrik. Bom wau anjêblugipun botên bantêr. Obatipun dhinamit namung sakêdhik, prêlu kangge nyumêd galêpung wau.

Ingkang limrah namung 10 m, têbihipun glêpung wau ingkang kathah lajêng ngêmpal wontên sapanggenan.

Murubipun galêpung thermiet utawi electron punika ngantos ngawontênakên bêntèr langkung saking 3000°c. dados manawi wontên balebekan tosan kandêlipun 2.5 cm, tumuntên luluh lan murub.

Manawi glêpung thermiet lan electron sawêg murub kasiram ing toya, toya wau saking bêntèripun dados hawa zuurstof lan waterstof ingkang saya ngagêngakên urubing latu.

Natrium warninipun mèmpêr warangan, namung êmpuk kados krasikan, manawi kenging toya angêbos lan mlêtik-mlêtik. Pramila panyirêpipun brandbom punika prayogi namung dipun urugi wêdhi. Siti inggih kênging ugi nanging kêdah ingkang rapêt.

Tumrap ing tanah Jawi panggenanipun griya gêbyog lan dêling, payon alang-alang, kajang, brandbom punika ingkang mutawatosi sangêt. Dados manawi wontên prêlu kangge anjagi griyanipun piyambak tiyang kêdah sadhiya: serok, pacul, wêdhi utawi siti ingkang sampun mawur kangge ngurugi brandbom wau, lan toya kangge anjagi mrèmèning kabêsmèn.

3. Kaping tiganipun: Gasbommen.

Bom isi gas racun. Bom punika warni bumbungan tipis ing têngah mawi pipa isi dhinamit. Lajêngipun bumbungan wau kaisenan racun. Kathahipun racun wau ngantos 70% saking wawrating bom. Warninipun, watakipun lan mandinipun satunggal-satunggaling hawa utawi pêdhut racun punika badhe kula pratelakakên ing bab: gas racun.

R. Pringgadiharja,

Leider gas sectie G.G.D.

Bat.

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 4404 ing Ngayogya. Wisêl f 4,50 sampun katampi.

Lêngganan nomêr 2094 ing Kalisat. Blangko dipun bucal kemawon.

Lêngganan nomêr 3780 ing Ponggok. Sampun têlas.

Lêngganan nomêr 4748 Pêgajahan. Lêrês.

Lêngganan nomêr 2578 ing Sukabumi. Ingkang f 2 tumrap taun 1939.

Lêngganan nomêr 2768 ing Salatiga, ingkang f 1,50 tumrap taun 1939.

Lêngganan nomêr 4776 ing Mêntok. F 1,50 tumrap 3e Kw. '38.

--- 415 ---

Rêmbagipun: Petruk lan Garèng

Bab suryawirawan

I.

Petruk : Bêrsi-ap. Kang Garèng, yèn diabani: bêrsi-ap, ngono kuwi, sikile kudu ngadêg jêjêg lan rapêt, tangane andalujur rapêt karo awake, dhadhane mungal, sirahe andêngèngèk, lan aja lali, kudu anjonte... brutune.

Garèng : Wayah, Truk, anggone ngarani kuwi ambok sing barès: bokong mêngkono bae, kathik nganggo dikawèkake barang. Ora, Truk, mara aku saiki sawangên, adêgku kiyi apa wis dhinês, têgêse: apa wis nurut pranatan. Sabab têmtune kowe rak iya wis wasis mungguhing artikêl-artikêle suryawirawan, awit kowe wis kêpilih dadi kumêndhung.

Petruk : Yak, kang Garèng, ambok aja ngêlih-êlih jênêng mêngkono, sêtun-sêtun rak iya kumêndhan, ana kok diêlih kumêndhung. Nèk: kumêndhung utawa gumêndhung kuwi têgêse rak: gêmaib, gêmagus, kumalungkung...

Garèng : Apa iya ora cocog, ta Truk, wong lumrahe suryawirawan kuwi anggêr lawas sathithik, apa manèh yèn banjur wis olèh pangkat, kuwi lakune utawa tandang-tanduke sing akèh-akèh sok banjur apêtentang, apêtèntèng, apêtontong, mulane...

Petruk : Lho, apa karêpmu suryawirawan kuwi nèk lumaku kudu andhingkluk sajak ngalokro têrus-têrusan kaya wong kabotan ngèlmu kae, yak, mêngko rak banjur diarani suryawirawan... mêjanun. Ora mangkono, kang Garèng, wong dadi suryawirawan, kuwi ora beda karo wong dadi prajurit, kudu sing katon gêmaib, brêgas, gagah, lan tandang-tanduke iya kudu sing: cikat, tandang lan trêngginas. Dadi ing kono ana ing pasêmone bae wis kêtara, yèn samăngsa-măngsa ana gawe parigawe, wis tansah sumadhiya nêdya tumandang. Hla, rak iya kaya ngono sing jênêng satriya kuwi.

[Grafik]

Garèng : Wèh, wong iya seje wawasane wong jaman saiki karo jaman biyèn kuwi. Nèk miturut wawasane wong jaman biyèn, satriya kuwi tandang-tanduke mêsthi: alus, jatmika, lêntrêng-lêntrêng, malah ana sing diunèkake: ngidak têmbêlèk ora pènyèk kayadene bêndara Janaka [Jana...]

--- 416 ---

[...ka] kae, nanging yèn ana gawe parigawe, wah, cikating tandange, iya prasaksat kaya kowe nèk wêruh bakul pêcêl kae. Dene nèk tandange kaya sing kok kandhakake mau, kuwi malah sok diunèkake: bêdhigasan, pêndêlikan, lan pêcicilan, iki watake... buta cakil, Truk, utawa watake wong arêp nyêbrot, Truk. Nanging kapriye manèh, salin jaman, mêsthine iya: salin pranatan. Mulane aku iya mung: mu-pha-kat ngono bae. Wis, saiki pitakonku ing ngarêp wangsulana. Adêgku kiyi apa iya wis manut pranatan suryawirawan apa durung. Yèn durung, tumuli dumukên, apa kurange, yadug, yadug.

Petruk : Yak, ambok ora susah pênthêlêngan, kaya arêp ngêmplok-êmploka... ondhe-ondhe mêngkono. Ora, kang Garèng, pancène mono mungguh adêgmu kuwi iya wis kumplit.

Garèng : Rak iya mêngkono, hla wong iya aku, apa ngilang-ilangake anggonku wiwit cilik tansah ngudi nyang sêporêt. Malah kala samono aku nganti olèh mêdhali saka anggonku... ngêthèk oglèng.

Petruk : Aku ora maido, kang Garèng, mula iya nyata, anjogèd, apa manèh anjogèd cara kêthèk oglèng, kuwi pancèn kêna diarani: sêporêt. Mulane iya mèmpêr, yèn adêgmu kuwi wis kumplit, saora-orane wong iya wis kulina nyang sêporêt. Jalaran saka iku kêkurangane iya mung sa: nil, kang Garèng.

Garèng : Dadi rak mung sathithik, ta Truk, lumrah, wong isih anyar. Mara, tuturna kêkuragane sing mung sa: nil kuwi mau.

Petruk : Bêcik, kang Garèng, kang kapisan: anggonmu andalujurake tanganmu sing siji kuwi rada kêlêncêngan, nganti wujude banjur kaya untir-untir...

Garèng : Iki cara kêrise mono: êluk, Truk, ana ing sawangan malah mundhak luwês. Dadi kaya-kaya ora andadèkake sabab. Uwis, apa mung iki kurangane.

Petruk : Isih ana manèh, kang Garèng, sikilmu sing têngên, adêge rada andorankêtangi, kang Garèng.

Garèng : Iki kang jênêng satriya sêjati, Truk, ora mung tangane bae, sanadyan sikile pisan iya anggêndhewa pinênthang. Saya mundhak kèwês, Truk.

Petruk : Banjur yèn diabani: bêrsi-ap, kuwi adêge sikil loro kudu napak lêmah kabiyan, aja kok sing siji digawe: ngasmarandana cara menakjingga sing mangkene kae: eman-blang tak-eman-blang tak-wong abagus.

Garèng : Ambok sing siji jinjit ngono bae, kathik nganggo nglangêndiyan barang. Lho, kowe apa ara ora kulak warta adol prungon. Yèn aku kiyi wong rêsikan, tur ngati-ati bangêt. Ngisore sikilku têngên kiyi ana...têlèke lancung, Truk.

Petruk : O, iya, iya, wis ngrêti aku saikine. Kowe pancèn iya wutuh, ora ana cacade babarpisan, malah alus bangêt kaya... bligo.

--- 417 ---

Garèng : Wayah, prasaksat ora ana irunge ane, kathik diarani alus kaya bligo. Saiki panganggoku, apa iya wis kumplit.

Petruk : Bab panganggo pancène mono iya wis komplit, kacèke mung kurang dhisiplinê (kurang miturut pranatan sing wis ditêmokake ana ing kono) sathithik. Yaiku: yak, sêpatune kuwi ambok irêng, aja kok sêpatu tènis putih mêngkono.

Garèng : Maune aku iya wis tuku sêpatu irêng, nanging barêng têkan ing ngomah tak titi, jêbul kanggo... kiwa loro-lorone. Wayah, Truk, ambok aja rèwèl-rèwèl bangêt mêngkono, sing prêlu didhidhik kanggo suryawirawan kuwi: laire, apa batine.

Petruk : Sabisa-bisa iya loro-lorone. Awit miturut kandhaning uwong, jarene lair kuwi pêngiloning batin. Utawa: kang katon ana ing lair, kuwi umume iya sok anggambarake kabatinan utawa wêwatêkane uwonge. Kaya ta upamane mangkene: Sandhangane klumut ajêgan, dalasan lêngêne jase bae lepat-lepot sabab wêktune... pilêg upamane, ora migunakake saputangan, nanging cukup nganggo lêngêning jas mau, mara, laire katon anjêlèhi, kuwi batine utawa watake lumrahe iya kêmproh, crobo, lan sugih aras-arasên, seje karo yèn panganggone laire katon: nècis rêsik, lan rajin, saora-orane awake mêsthine iya krasa kêpenak, têmtune batine utawa watake iya ora sugih wêgah. Saiki mungguhe suryawirawan kudu nganggo sêpatu irêng, iki wis kalêbu ing pranatan, kang Garèng, saikine banjur nganggo sêpatu: putih, ijo, kuning, abang, biru, jambon pisan, dikênak-kênakake bae, suwe-suwe rak banjur ana suryawirawan nganggo sêlop, malah nganggo... gapyak.

Garèng : Iya uwis, liya dina bae aku tak bêsêtèl sêpatu irêng nyang... prombengan. Ora, Truk, saiki aku arêp takon nyang kowe. Genea têka dijênêngi: suryawirawan, ambok dimodhèrênake sawatara, upamane bae: kandhidhat jagoan, kang atêgês: bakal wong kang pêng-pêngan, utawa polontèr mênungsa, karêpe: calon manungsa, yaiku: titah kang luhur dhewe bêbudène, dadi iya ora tau ngrêbut sêgane wong liya, ora sawiyah-sawiyah marang sapadhaning umat, ora drêngki, ora...

Petruk : Wis, wis, wis, kang Garèng, ora prêlu kok banjur-banjurake. Saiki tak rêtèkake, mungguh karêpe dijênêngi: suryawirawan mau. Surya kuwi atêgês srêngenge, wirawan: satriya.

Garèng : Dadi satriya sing uripe saka srêngenge, wèh, iya satriya pe-las ane. Sabab panganggone mung sapêngadêg, yèn salin kudu pepe nyang alas. Dadi iya cêtha yèn uripe gumantung nyang srêngenge.

Petruk : Wiyah, wiyah, kok banjur ditêgêsake sing ora karuan mêngkono. Iki mung jênêng pêlambang bae. Liya dina mêngko tak andharake sing nganti mêmêt.

--- 418 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès)

TANAH NGRIKI

Pamanggih enggal. R. Pranoto, punggawa lestrik ing O.J.S. Surabaya, sagêd manggihakên pirantos sagêdipun nyathok suwara radhio ingkang namung ngangge pirantos alit, amargi tumrap pirantos ingkang alit wau kathah sangêt kuciwanipun. Sarêng tuwan wau sampun sagêd manggihakên lajêng kacobi, pinanggih sagêd cêtha botên kêbawur dening suwara kintunan sanès. Ing salajêngipun kathah ingkang gadhah panêdha supados kawontênakên cobèn-cobèn.

[Grafik]

R.A. Notosoedirdjo seda. R.A. Notosoedirdjo garwanipun R. Kadarisman Notosoedirdjo, hoofdboekhouder pabrik Tasikmadu Surakarta, kala tanggal 26 Marêt seda, kenging dipun wastani gêrahipun dadakan, awit ing dalu ing sadèrèngipun seda taksih sagêd lênggahan wontên ing soos M.N. Kathah para agung ingkang sami rawuh nglayat, lampahing layon dipun jajari ing padvindêr J.P.O.M.N. tuwin Kridhamudha, layon kabêkta ing auto lajêng dhatêng Ngayogya. Dumugi Ngayogya tinampèn ing panjênêngan dalêm K.G.P.A.A. Prabu Soerjodilogo tuwin ibu dalêm punapadene para darah Pakualaman. R.A. Notosoedirdjo punika putranipun K.P.A. Notodirodjo, wayah dalêm K.G.P.A.A. Pakualam V, manawi saking ibu, wayah dalêm K.G.P.A.A. Pakualaman III. Kala dèrèng krama asma R. Adjêng Karlinah, satunggiling putri bangsa Jawi ingkang angsal dhiploma Europeesche onderwijzersacte ingkang rumiyin piyambak, ugi sampun nate dados guru wontên ing H.I.S. ing Ngayogya.

Rêkasoing lampah panggaotan kajêng. Panggaotan babagan kajêng ing Borneo punika manggèn ing Batu Licin, Borneo Pasir-Wetan. Kajêng ingkang dipun dagang awarni kajêng bêsi, ugi wontên sanèsipun, nanging botên kados kajêng bêsi punika. Eman dene lampahing kajêng wau wontên ing lèpèn ingkang kangge ngèlèkakên botên sagêd enggal, amargi lèpènipun ing ngriku kêbak sela. Ingkang makatên punika ingkang wajib lajêng badhe ngadani murih saening margi wau sarana dhinamit sela-sela wau.

Ulam sardèntjis wêdalan tanah ngriki. Cobèn-cobèn damêl ulam sardèntjis ing blèg ingkang dipun tindakakên dening Instituut voor de Zeevisscherij pinanggih sae. Ulam ingkang dipun damêl wau nama ulam lamuru, ingkang wontên namung ing sagantên supitan Bali tuwin Bawean. Rêginipun kintên-kintên sami kalihan ulam wêdalan Jêpan, nanging raosipun langkung eca.

Kamajênganipun panggaotan ing Tuban. Ingkang pinanggih ing Tuban, panggaotanipun têtiyang siti ing ngriku ingkang nama majêng ing bab dêdamêlan barang grabah tuwin pindhang ulam. Grabah ingkang warni kuwali, punika pangintunipun ngantos dumugi ing Bawean punapa. Panggenan ingkang ngêdalakên pindhang punika ing dhusun Palang tuwin Ngaglik. Ing sabên taunipun kuwali ingkang kangge wadhah pindhang wau ngantos wontên 210.000 iji, punika tumrap pindhang ingkang dipun damêl ing lautan, tumrap ingkang dipun damêl ing dharatan wontên 14.000 iji. Ulam ingkang dipun pindhang wau tongkol utawi têngiri tuwin sanès-sanèsipun. Tumrap sadhiyan kuwali ingkang kangge wadhah ulam pindhang kemawon ingkang dipun damêl saking têtiyang ing dhusun Sidorêjo wontên 8.765.000 ing sabên taunipun. Panganggening kuwali wau limrahipun namung sapisan, samangsa dipun pêndhêt ulamipun lajêng dipun pêcah.

Examencommissie H.B.S. ing Surabaya. Ingkang katêtêpakên dados examencommissie H.B.S. afdeeling leterair economie ing Surabaya ing taun 1938 punika, Dr. A.J.C. Krafft, guru pamulangan ngriku minangka gecommitteerde, tumrap basa Walandi tuwin Jêrman. Prof. Dr. C. Haest, hulppriester ing Surabaya, tumrap basa Inggris tuwin Prancis, Nyonya W.A.M. Kopp Wilmink, partikêlir ing Surabaya, tumrap Staatsinrichting, Staatshuishoudkunde tuwin Handelswetenschappen. L. van Randwijk, pangagêng Belasting-Accountants kantoor ing Surabaya, tumrap ilmu bumi Ds. H.A.C. Hildering, predikant ing Surabaya.

Mr. Dr. St. Mulia badhe dhatêng Sumatra. Wontên wartos, Mr. Dr. St. Gunung Mulia amtenaar dienst Algemeene Economische Aangelegenheden ing Departement Economische Zaken badhe dhatêng Sumatra, pêrlu badhe nyatitèkakên babagan tataning panggêsangan ing ngriku sapêrlunipun. Ingkang badhe dipun dhatêngi ing Palembang, Sumatra Pasisir-Kilèn, Nias tuwin Sumatra Pasisir-Wetan. Ing pundi panggenan ingkang dipun dhatêngi lajêng rêrêmbagan kalihan Pangrèh praja.

Indaking têtiyang ing tanah ngriki. Miturut petangan ingkang katindakakên kala cacah jiwa taun 1930, kintên-kintên dumuginipun ing taun punika indaking jiwa ing tanah ngriki sampun nyêlaki 70 yuta jiwa. Cacah samantên punika tumrap ingkang bangsa Walandi wontên 200.000, saha cacah samantên punika jalêr tuwin èstri ingkang nyambutdamêl wontên 72.000 jiwa. Sadaya wau ingkang 25 prêsen nyambutdamêl wontên pangrèh praja.

Pêrsarikatan Ulama. Pêrsarikatan Ulama ing Jawi-Kilèn benjing tanggal 14 dumugi 18 April ngajêng punika badhe ngawontênakên congres sêsarêngan kalihan golongan pakêmpalan wanita nama Fathimiyah, manggèn ing Majalengka. Kajawi ngrêmbag ing bab prêluning pakêmpalan, ugi ngawontênakên tentunstelling barang-barang dêdamêlanipun para warganing pakêmpalan.

Badhe ngagêngakên gêdhong G.H.S. Wontên wartos bilih gêdhong G.H.S. ing Bêtawi badhe dipun agêngakên, amargi ing sakawit gêdhong punika pancèn namung badhe kangge gêdhong Stovia, ingkang namung kangge sadhiyan murid 350, nanging sarêng dados pamulangan luhur, ingkang sinau wontên 700, lajêng katingal mênggah ing kirangipun. Bab punika sampun sami dipun sayogyani dening ingkang gêgayutan, namung kantun ngusulakên dhatêng parentah. Gêdhong wau ingkang dipun wêwahi ing perangan ngajêng, botên ngewahi gêdhong lami, nanging lajêng wangun tutupan. Jêmbaripun wontên 2000 m pasagi.

--- 419 ---

Sanatorium rakyat ing Kalisat. Pakaryan Kasarasan mêntas ngawontênakên parêpatan manggèn ing Jêmbêr, prêlu ngrêmbag adêging sanatorium ing Kalisat. Ing bab punika miturut rêmbagipun Pakaryan kasarasan ingkang dipun wakili dening Dr. Offringa, lajêng badhe dipun pasrahakên dhatêng S.C.V.T.

Ing bab salingkuhan barang-barang. Ing Kajawèn sampun nate martosakên ing bab barang-barang dagangan ingkang malêbêtipun ing tanah ngriki sarana salingkuh. Ing sapunika sampun wontên tiyang ingkang kêcêpêng, namung kêpalanipun ingkang nama Bansioeboen dèrèng kêcêpêng. Barang ingkang lêbêt saha wêdalipun sarana salingkuh wau, kajawi tèh ugi bangsa tênunan, barang warni kalih wau lêbêt-wêdalipun kadosdene lêlintonan.

Angin agêng ing Malang. Ing Malang mêntas wontên angin agêng ingkang nênggêl ing Malang Kidul, adamêl karisakan griya tuwin têtanêman, ngantos adamêl kandhêging lampah margi saking Malang dhatêng Blitar salêbêtipun 3 jam. Wontên lare ingkang tiwas 1 tuwin tiyang nandhang tatu 2.

Pabrik topèng gas. Pabrik topèng gas ing Ngagêl, Surabaya, anggèning damêl cobèn-cobèn sampun pinanggih cocog kalihan ingkang dados kaparênging paretah. Kajawi ing ngriku, ing Jawi-Kilèn inggih badhe dipun adêgi pabrik topèng gas, ingkang dipun adani dening bêbadan saking Singapura. Sagêd ugi taksih wontên panggenan sanèsipun ingkang badhe dipun êdêgi.

Pangrèh praja ing Lubuk Linggau. Jalaran saya kathahing têtiyang ingkang sami boyongan dhatêng Lubuk Linggau, ing ngriku prêlu dipun wêwahi pangrèh praja. Ing bab punika lajêng badhe kawontênakên pangrèh praja apangkat asistèn wêdana kêkalih, kapêndhêtakên ingkang taksih lamban.

Tosan ing Borneo. Kados botên dangu ing Borneo badhe kawontênakên papan pamêlikan wontên ing sacêlakipun Gunung Batu Bêsi. Ing ngriku punika isi pêlikan arêng sela tuwin badhe tosan.

Lampah anggêgana saking nagari Walandi dhatêng Bandhung wongsal-wangsul. Tatanan ingkang kawontênakên ing mangsa têrangan punika, lampahing motor mabur K.L.M. kawiwitan wontên ing tanggal 29 wulan Marêt. Pangkatipun saking nagari Walandi tuwin saking tanah ngriki katêtêpakên sabên ing dintên Slasa, Kêmis tuwin Sabtu.

Beatrix-Boulevard ing Bandhung. Ing bab usul namakakên panggenan ingkang rumiyin nama Carel Fabriciusweg lajêng kanamakakên Beatrix-Boulevard, sampun dipun tampèni dening gemeente saha dipun sayogyani.

Kalêpatakên ing bayaran sêkolah. Awit saking panêdhanipun bestuur Rukun Istri ingkang nindakakên wajib ing Stichting Rumah Piatu ing Gang Sêntiong, Bêtawi, kalulusakên dening gemeente, ing bab lare 23 ingkang sami sinau wontên ing pamulangan gemeente, kalêpatakên ing bayaran ngantos dumugining samêdalipun saking pamulangan wau.

Nyabutdamêl sêsarêngan. Ing sapunika wontên rêmbag bilih comite pênyokong Rumah Piatu Rukun Istri ing Gang Sêntiong badhe nyambutdamêl sêsarêngan kalihan bestuur Ati Suci. Miturut rancangan, benjing tanggal 7/8 Mèi ngajêng punika badhe ngawontênakên têtingalan tuwin nyade barang-barang dêdamêlanipun lare-lare lola ing Ati Suci.

Pasar Gambir. Sanadyan wontêning Pasar Gambir taksih dangu, nanging ing sapunika sampun wontên rancangan bilih pandamêlipun badhe dipun agêngi, makatên ugi dangunipun inggih badhe dipun indaki, wiwit tanggal 26 Agustus dumugi 10 Sèptèmbêr.

[Iklan]

Sadhiyan copra têlas. Miturut wartos sadhiyan copra ing Sèlèbês sampun têlas, kêbêkta saking majênging kintunan ingkang kabêkta dening kapal-kapal dhatêng nagari ngamanca. Kintên-kintên ing salêbêtipun wulan April sampun sagêd miwiti malih.

Tentoonstelling ing Sana Budaya. Nyarêngi benjing Sêkatèn wiwit tanggal 4 dumugi tanggal 14 Mèi ngajêng punika, Museyum Sana Budaya ing Ngayogyakarta badhe ngawontênakên tentoonstelling gêgaman Jawi ingkang sêpuh tuwin ingkang anèm, kados ta: dhuwung, tembok, towok sapanunggilanipun manggèn wontên ing Museyum, ugi kanthi ngawontênakên pandhean dêdamêl. Ingkang punika pangajêng-ajêngipun Sana Budaya, mugi wontên kaparênging pambiyantunipun para agung tuwin sintêna kemawon ngintunakên barang-barang kangge pêrluning tentoonstelling wau. Pangintunipun supados ing sadèrèngipun tanggal 1 Mèi. Tumrap sawarnining katrangan sagêd pitakèn dhatêng Museyum Sana Budaya Alun-alun Lèr, Ngayogyakarta.

Ambranahakên ulam forelle. Sampun sawatawis taun ing tanah ngriki ngawontênakên cobèn-cobèn mbranahakên ulam forelle sarana mêndhêt tigan tuwin ulam-ulamipun saking nagari Walandi. Nanging pinanggihipun sami botên dados. Sarêng ing taun 1935 ngawontênakên cobèn-cobèn malih, asli pêndhêtan wiji saking Australie awarni tigan. Ing ngriku sagêd pinanggih sae, kenging dipun wastani mèh dados sadaya. Papaning pangingah wau wontên parêdèn ing Sukabumi.

Gajah ingkang ngrêrisak. Ing sacêlakipun Saurmantingi, Padangsidhêmpun, wontên sabin 3 bau ingkang isi pantun sampun sêpuh dipun têmpuh ing gajah ngantos risak babarpisan. Gajah ingkang nêmpuh wau tiga. Kewan wau pancèn sampun dangu manggèn ing laladan ngriku, nanging botên ngrêrisak, sawêg sapunika purun ngrêrisak.

NAGARI WALANDI

Nyirami Putri Beatrix. Miturut wartos, anggènipun nyirami Putri Beatrix dhatêng greja agêng ing Den Haag benjing salêbêtipun wulan Mèi ngajêng punika. Dene tanggal tuwin tumindaking upacara dèrèng katêtêpakên.

Sampun têdhak pêpara. Sripaduka Prinses Juliana tuwin Sripaduka Prins Bernhard sampun miyos pêpara nitih auto saking Soestdijk.

Kapal Tromp kacobi. Kapal Tromp sampun kacobi kangge layaran wontên ing Noordzee, laminipun kalih minggu, pangkatipun saking den Helder.

ASIA

Têdha tumrap Tiongkok. Ing bab têdha punika tumrap ing mangsa paprangan ingkang pinanggih langkung wigatos, mila ing sapunika pangagêng praja Tiongkok ngudi murih indhaking têtanêman ingkang baku dados dhêdhasaring têdha, kajawi punika ugi ngudi murih têtiyang sami nanêm têtanêman ingkang bangsanipun têtêdhan, nyuda têtanêman ingkang pamêdalipun namung kangge pêrlu sanès.

Chiang Kai Shek dhatêng madyaning paprangan. Miturut wartos, maarschalk Chiang Kai Shek sampun bidhal dhatêng madyaning paprangan, bidhalipun numpak motor mabur saking Hankow dhatêng Chengchow. Mênggah wigatosipun badhe nyenapatèni wadya Tionghwa ingkang baris wontên margi sêpur Lunghai.

--- 420 ---

Wêwaosan

II. Lêlampahanipun Sêtayor lan Dèwi Wasilisah

63

Ing kala punika tiyang ingkang ngemba utusanipun Prabu Kaliyên wau sampun dumugi ing sangajênging kitha Kiyèp, wontên ing ngriku para pangiringipun lajêng sami adamêl pakuwon minăngka kangge ngaso. Dene tiyang ingkang ngemba utusan wau lajêng piyambakan anglajêngakên lampahipun nuju dhatêng kadhatonipun Prabu Wladhimir. Sarêng dumugi ing alun-alun ngajêng kadhaton, kapalipun lajêng kacancang wontên ing ngriku, piyambakipun piyambak tanpa mawi larapan, lajêng anggobyag korining kadhaton, saha lajêng lumêbêt anjujug wontên ing bangsal pasamuwan. Sadumuginipun ing ngriku, piyambakipun lajêng nêlungakên badanipun, ing sakawit tumuju dhatêng Prabu Wladhimir, lajêng dhatêng sang pramèswari, wêkasanipun lajêng tumuju dhatêng putra kapenakan nata, Dèwi Sabawah.

Wara Wasilisah ingkang ngemba priya, munjuk dhatêng Prabu Wladhimir makatên:

Sêmbah bêkti kawula mugi katur dhumatêng Prabu Wladhimir. Kawula punika pun Wasilya, sowan kawula mriki kautus ing gusti kawula Prabu Kaliyên, nata binathara ingkang angratoni para prajurit Tartar sadaya.

Prabu Wladhimir amangsuli: bangêt ing panarimaningsun, dene sira atur sêmbah bêkti marang panjênênganingsun. Sira lungguha kang kapenak, lan yèn sira gêlêm, tumuli majua mrene bojana bêbarêngan karo ingsun. Mangkono uga sira ingsun lilani ngaso ana ing kene sawatara supaya ilang sayahmu.

Wara Wasilisah umatur sêmu sêrêng makatên: sowan kula mriki punika botên nêdya sênêng-sênêng sarta inggih botên nêdya ngaso, nanging kautus ing gusti kawula Prabu Kaliyên, kadhawuhan mundhut bulubêkti nata dhatêng gusti kawula wau laminipun kalihwêlas taun. Dene kawula piyambak nêdya nyuwun putra kapenakan nata Dèwi Sabawa kanggea têtimbangan kawula.

Prabu Wladhimir: Wasilya, aturira ana ing ngarsaningsun wis ingsun tampa. Nanging andadèkna kawruhanira, miturut adat tata carane ing praja Ruslan kene, ora ana bocah wadon kang isih kênya diomah-omahake kang tanpa ditari dhisik. Mulane putra kapenakaningsun, ingsun tarine dhisik apa kira-kirane saguh dadi jodhonira.

Sasampunipun ngandika makatên, sang prabu lajêng jumênêng saking palênggahanipun, nimbali putra kapenakan nata ingkang kaajak lumêbêt ing kamar saha lajêng kadangu punapa sagah dados semahipun utusanipun Prabu Kaliyên wau. Nanging sang putri botên ngaturi wangsulan punapa-punapa kajawi namung gèdhèg kemawon. Sang prabu ingkang ing sêmu ajrih dhatêng utusan wau, nêdya amêksa dhatêng Dèwi Sabawa supados puruna anglampahi. Saking adrênging krêsanipun sang prabu wau, ing wusana sang putri lajêng umatur:

Dhuh, rama prabu. Punapa rama prabu botên sagêd nguningani bilih tiyang punika sanès utusanipun Prabu Kaliyên, nyatanipun tiyang punika èstri ingkang ngemba priya. Manawi rama prabu krêsa angyêktosi, têmtunipun sagêd uninga, bilih lampahipun tiyang punika sêmpoyongan kados menthog, nalika mapan linggih dhêngkulipun kalih pisan rapêt, wicantênipun kados tiyang èstri, bangkekanipun bundêr, tanganipun alus, darijinipun mucuk êri, sarta wontên tilasipun sêsupe, sadaya wau rak inggih nelakakên bilih ingkang rewa-rewa utusananing nata punika sajatosipun pancèn tiyang èstri lugu. Gèk kadospundi manawi ngantos kalampahan kawula kadhaupakên kalihan tiyang punika. Punapa ing têmbe botên andadosakên sabab bilih kawula kêkalih badhe gêsang nalăngsa.

Midhangêt aturipun Dèwi Sabawa ingkang makatên wau, Prabu Wladhimir lajêng dhawuh makatên:

Jajal ingsun titipriksane, yèn pancèn wanita mêsthine ora bisa adu karosan sarana bantingan kaya priya.

Sang prabu lajêng dhawuh milih prajurit pitu cacahipun ingkang rosa sarta ingkang sami kawêntar mênggahing prigêlipun bantingan. Tiyang pitu wau lajêng kadhawuhan dhatêng ing alun-alun, sasampunipun sang prabu lajêng angandika dhatêng Wara Wasilisah makatên:

He, Wasilya, yèn sira nyata utusaning Prabu Kaliyên, saiki sira ingsun coba mungguh ing karosanira, sarana ingsun dhawuhi adu bantingan karo prajuritingsun pitu cacahe, yèn sira mênang, pancèn nyata sira utusan nata kang sajati. Wis, tumuli mêtua ing alun-alun.

Wanita ingkang ngemba utusaning nata wau lajêng nêlungakên badanipun tumuju dhatêng sang prabu, sarta lajêng mêdal ing Jawi. Wontên ing alun-alun prajurit pitu ingkang sami gagah prakosa wau sampun sumadhia sumêdya anglampahi dhawuh nata, inggih punika: abên karosan sarana bantingan kalihan utusanipun Prabu Kaliyên. Nitik dêdêg-piadêgipun ingkang sakalangkung santosa punika, kados awis tiyang ingkang badhe sagêd ngawonakên mênggahing karosanipun prajurit pitu wau.

Badhe kasambêtan.

--- 53 ---

No. 14, 3 April 1938, taun IX

TAMAN BOCAH

INGKANG NGÊMBANI: BU MAR

KAWÊTOKAKE SAMINGGU SAPISAN DENING BALE PUSTAKA BATAVIA-CENTRUM, RÊGANE SATAUN F 1.50 KÊNA KABAYAR SABÊN 6 SASI SAPISAN, BAYAR DHISIK LÊNGGANAN KAJAWÈN LÊLAHANAN.

MANGSULI LAYANG

Sulardjo, Kêbon Sirih, Batavia-Centrum. Wis antara suwe kowe ora milu lêlangèn ing T.B., ayake lagi ribut pagawean sêkolahan, rak iya ta? Djo, karanganmu wis daktampa, nanging lagi dakpikir-pikir dhisik dipacak utawa orane. Upama ora bisa kapacak, iya coba ngirimana liyane manèh kang luwih apik, lan kang durung patia kêlumrah.

S. Har, Surakarta. Layang lan gambaranmu wis daktampa, ora liya bangêt panrimaku. Aku uga wis mangêrti critamu bab jogèd golèk. Dene sing njogèd bocah umur 5 taun. Iya pancèn anggumunake, ing ngatase bocah cilik bisa njogèd manut iramaning gêndhing. Mula nyênêngake ya Har, ndêlok jogèd golèk, sing njogèd bocah² kira² umur 5 têkan 8 taunan, dene yèn wis luwih gêdhe² iya pancèn wis ora lucu manèh.

Partini p/a R. Soeparto klerk postkantoor Tuban. Pitêpunganmu wis daktampa kanthi bungah. Salamku nyang kancamu Sri Woelan.

Wijati, Cungkal. Wah Ti, wis duwe adhi siji manèh, wah ya saya sênêng lan rame. Bu Mar milu mêmuji, muga² adhimu sing nêmbe lair, pinaringan waras, enggal gêdhe lan ndang mlêbua sêkolah, banjur milu lêlumban ing Taman Bocah.

Senick, Magêlang. Aja pisan dadi atimu, ya, karangan lêluconmu ora bisa kapacak. Coba gawea karangan liya manèh sing luwih apik.

Soeseno, Klathèn. Aku wis tampa layangmu, lan layang saka Sum uga wis dakkirimake, manawa saiki kowe wis tampa. Cuwa dene kowe sasêdulur durung bisa ngirimi potrètmu.

Soetana, Surabaya. Karangan lêlucon lan dongèng wis kêtampan, bangêt panrimaku. Lêlucon srekalan, èlèk, ora bisa kapacak.

R.A. Wahjoenah, Japara. Aku bungah bangêt kok kirimi potrètmu, bapak, ibu mbakyu lan adhimu. Bakal daksimpên ing album kanggo pangeling-eling.

Soeradi, Blimbingweg, Sêmarang. Karanganmu wis kêtampan, ora liya bangêt panrimaku.

Pratikto Hadi Poernomo, Pacitan. Karanganmu aku wis tampa, isih dakpikir-pikir dhisik, kapacak utawa orane.

Sis Ngayogya. Karanganmu wis daktampa, bangêt panrimaku. Sis, yèn pinuju vacantie, mangka kowe mulih nyang Kêbumèn lan njaluk supaya T.B. dikirimake nyang Kêbumèn, luwih bêcik kowe ngirimana layang nyang administratie bae, murih cêthane. Bab adrès-adrèse bocah Kêbumèn, liya dina bae, awit lagi ora kèlingan jênênge, mangka layang-layange kudu digolèki dhisik.

M.D. Asri, Blitar. Indinah ing Purwakêrta arêp examen eind Mulo. Dene yèn wis entuk, êmbuh arêp sêkolah nyang êndi, bu Mar durung dicritani. Ing Bêtawi uga usum langsêp, nanging bu Mar ora tau tuku. Kowe aja kakehên mangani langsêp mundhak lara wêtêng kaya kancamu. Wah Sri ing Btw. sabên sore, mêsthi udan, nganti ora bisa mlaku-mlaku sore.

Uncle Sum, Singapur. Karangan kanggo Jagading Wanita wis dakaturake nyang rama Hoofdredacteur, nanging ora bisa kapacak, saiki isih daksimpên. Prangko sing mêsthine kanggo nang Blitar dakênggo ngirimake layangmu nyang Soeseno Klathèn. Nanging "My Cup of Bitterness" ora daktêrusake nyang ngêndi-êndi, jalaran tumrap panêmuku ora prêlu kanggo dituduhake nyang bocah-bocah sarta kurang prayoga kanggo tuladha bocah-bocah "Shanghai under the fire" wis daktampa, bangêt panrimaku, saiki lagi diwaca Soeharto lan kanca-kancane sêkolah, Uncle Sum, aja pisan dadi atimu, karangan-karangan candhake wis dakwaca kabèh, nanging ora bisa kapacak, awit kurang prayoga uga. Aku iya kêpengin macak, nanging yèn ora apik, iya kapêksa ora macak, muga aja dadi atimu.

Setijono p/a Panewu Jênawi M.N. Aku wis tampa karanganmu cangkriman têlung warna, bangêt panrimaku. Cangkriman sing nomêr I wis kaprah bangêt, dene sing nomêr 2 lan 3 bokmanawa bisa kapacak.

Layang liya-liyane bakal dakwangsuli Sêtu ngarêp.

Bu Mar

--- 54 ---

BOCAH MURANGSARAK

Ing sawijining desa cêdhak karo kutha Fort van der Capellen, Sumatra, ana randha duwe anak siji omah cilik. Omahe bok randha mau pagêre gêdhèg nanging wis akèh kang padha rusak, lan payon wêlit, wis padha trocoh. Samangsa randha mau ndondomi nganti bêngi bangêt lan banjur ana angin, dhèwèke nganti mèh ora bisa nyêkêl dome, awit saka anyêse tangane. Yèn trocohe bangêt dhèwèke nganti ora bisa nyambutgawe, nanging anake wedok kuwi ora ngêrti, amarga bocah mau turu ana ing panggonan kang kêpenak tur brukut lan ora trocoh. Bok randha yèn turu trima ana ngisore paturone anake. Wong mau yèn tangi esuk bangêt lan banjur nyambutgawe ana ing pakarangane. Kêbone mau ditanduri tela rambat, têbu lan jagung, samangsa wis panèn banjur diêdol mênyang kutha. Ngono kuwi abot-abote ngingoni anak. Bok randha panganggone trima sarung luwas lan klambine sêmono uga. Nanging anake mêsthi diênggoni sandhangan kang apik-apik lan rêsik-rêsik padha karo bocah-bocah anake wong kang sugih. Yèn biyunge bocah mau nyambutgawe, bocah mau dolanan, arang-arang bangêt gêlêm rewang-rewang. Dhèwèke ora ngêrti yèn biyunge ngrêkasa olèhe nyambutgawe. Yèn bokne olèh pangan, mêsthi diwèhake dhèwèke, bokne trima mangan sêga pêra lan uyah thok. Anake bok randha mau banjur kêmayu lan ora ngèlingi kaanane.

Ing sawijining dina bok randha arêp anggawa jagung mênyang panggonane sudagar ing kutha. Nanging jagunge rada akèh, dadi anake dikon ngrewangi anggawa. Anake mau bangêt ora sênênge dikon nyunggi jagung lan iya uga isin nginthil êmbokne. Barêng wong loro mau têkan omahe sudagar, banjur padha dikon lumêbu lan banjur disuguh wedhang.[3] Ora lêt suwe anake clathu karo kang duwe omah mangkene: "Pak Siman, kula matur nuwun sangêt dika suguh, nanging bok êmpun rêkasa-rêkasa ngopèni tiyang niku. "Anggone calathu mangkono iku karo nudingi bokne. Bacuting gunême: "Niku batur kula." Bok randha banjur dikon mênyang burine.

Kang duwe omah mangsuli: "Ênggih, nanging bok kajênge ngriki mawon." Bok randha ethok² ora krungu, nanging sajatine nêlangsa bangêt, dene anake clathu mêngkono. Banjur mrêbêsmili, nanging kang tuku jagung ora ngêrti. Barêng dhuwite wis ditampani, wong loro mau banjur padha lunga. Bok randha lakune ana buri lan karo susah bangêt lan lêt watara adoh banjur anake ana buri. Sêdalan-dalan bocah mau kaya dituturi wong ing kupinge: "Kowe kuwi atimu têka ala têmên lan têka gawe susahe wong tuwa. Bokmu tututana, lan banjur njaluka pangapura." Nanging bocah mau ora mikir mênyang suwara mau. Srêngengene wis dhuwur, mulane panase bangêt, mangka dalane akèh watune kang landhêp². Bocah mau lakune sangsaya alon lan êlête karo bokne dadi adoh. Dhèwèke wis kêsêl bangêt lan uga ngêlak. Ora lêt suwe bocah mau wêruh bêlik, banjur marani arêp ngombe. Barêng dhèwèke arêp nyidhuk, lêmah kang diênciki mau ambrol, dhèwèke kêcêgur, banyune nganti têkan wêtêng. Bêlik mau ora pati jêro, lan bocah mau saya suwe saya amblês, kaya ana kang nyêrot.

Barêng ngêrti yèn amblês, nuli njêrit: "Bok, bok! Nanging bokne ora krungu. Banyune saiki wis têkan cangkêm, dhèwèke banjur njêrit manèh kaya kang uwis, nuli mak glêgêg têrus ora ketok.

Bok randha olèhe mlaku ngunclung bae ora nolah-nolih. Barêng mengo anake ora ketok, bangêt kagète. Dhèwèke banjur undang-undang, nanging mêksa ora ana wangsulane, banjur digolèki.

Ora antara suwe bok randha têkan bêlik, kang banyune maune antêng, nanging saiki ana tuke gêdhe karo mumpal-mumpal kaya wong sambat: "Bok, bok!" bok randha banjur ndodok ngrungokake, ya krungu manèh kaya kang uwis. Bok randha banjur ngêrti bae yèn anake ilange ana kono, nuli nangis karo nênuwun marang Pangeran. Nanging wis ora ana gawene, awit wis kasèp. Mula banyune bêlik mau dadi panas, kuwi kira-kira luhe bocah mau, tandhane kêduwung.

Soetana, Surabaya.

Lêlucon

Sidin wêruh Wangsa ana sacêdhake lawang bioscoop kang kêpadangan ing diyan listrik, ketok lagi susah.

S. : "E, kowe kelangan apa?"

W. : "O, aku kelangan pêniti mata intên."

S. : "Coba, eling-elingên dhisik, olèhe tiba ana ngêndi?"

W. : "Kuwi tibane ana ngarêp warung, kalane aku lan bojoku padha mangan."

S. : "Lho, kênang apa têka ora kok golèki kana?"

W. : "Ya, sabab ana kene luwih padhang, dadi aku bisa wêruh cêtha."

Purwakanthèn

Guru : "Bocah-bocah timbange nganggur ayo padha purwakanthèn. Aku dhisik sing nglêkasi mêngko kowe kabèh kudu nyambungi. Timbangane awan turu!"

Larsa : "Aluwung maca buku."

Dari : "Buku sing pêrlu."

Simin :"Ayo kabèh mitraku."

Dali : "Sing padha kêrêp nglayangi sibu."

Guru : "Ee ... Din, aja ngantuk wae ayo milu nyambungi."

Sidin : "Napa, pak guru, kula sawêg sakit ngêlu, napa kula kenging pamit turu?"

S. Har, Surakarta.

--- 56 ---

Halaman 55 tidak ada

[Grafik]

1. Si Kuncung lagi sênêng bal-balan.

2. Wêruh wong nyomprèt jêmpolan.

3. Bal dibuntêtake nganti kêlèt.

4. Si Kuncung tiba krengkangan kêna mimising somprèt.

AJA DHÊMÊN MADU PRAKARA KANG TANPA PRÊLU.

Ana wong gundul têlu lêlungan adoh, barêng wayah bêdhug awan padha lèrèn ana sangisora[4] wit kêsambi, ndilalah wong têlu mau padha wêruh barang gumlêthak ing pasukêtan kang nêdhêng kêpanasan katone mêncèrèt kaya barliyan. Siji-sijine niyat arêp ndarbèni barang mau, nuli bêbarêngan mênyat saka palungguhane. Rèhne nunggal karêp, lan padha nguwatirake mbokmanawa ora kêna ing dhèwèke salah siji, mula banjur padha udrêg, nganti dadi gêlut, wêkasane padha nandhang lara saka anggone padha rêbut mênang. Anuli wong têlu mau salah siji kandha, kaya arêp ngadili: "E, kabèh mitraku, sabêcik-bêcikane padha rêgêjêgan, luwih bêcik barang kae takjupuke, mêngko kadarbea ing wong têlu kang adil, samangsa ana kang nêdya ora rukun, apike njaluk bêbênêraning pangadilan. Rêmbug mau padha disarujuki, anuli matah salah sawiji supaya njupuk barang mau. Sapira kagète barêng sumurup yèn barang kang marakake garêjêgan iku sawijining jungkat jênangan kang gilap jalaran kêna soroting srêngenge, kang satêmêne babarpisan tanpa paedah tumrap wong gundhul têlu mau. Wêkasan padha ngrasa kêduwung marang lêkase.

Soehestri, Sumpiuh.

DANDANGGULA

(Taman Bocah)

I.

Taman bocah sabên Saptu prapti

Ambabarkên sangunging[5] piwulang

Marang pra sadulur kabèh

Antuk sihing jêng ibu

Nuntun putra kang datan bangkit

Bocah-bocah asuka

Osiking tiyas muncul[6]

Cahyane saya katara

Apratandha yèn mbangun turut mring Wibi

Hyang Suksma nêksènana

II.

Taman bocah nyata munpangati

Anambahi sugih pawong mitra

Mangka doh-adoh anggone

Ana kang nyabrang laut

Nanging bisa kirim-kinirim

Bobote amung layang

Uga bisa têpung

Cacak milu amêmuja

Awèt langgêng nggonira mêmitran sami

Harja ingkang pinanggya

Tjatjak: Timan.

--- [57] ---

SANDI PÊPÊTHAN

[Grafik]

Sêdulur-sadulurku[7] kabèh, gambar ndhuwur iki sawijining kêbon kang luwih rêja.

Dêlêngên pitike sapirang-pirang, manuk, asu, kucing, sapi lan jaran sak bêlone.

Ing kono wonge ya akèh bangêt, sing cêtha loro, sing ora cêtha kèhe rong puluh.

Coba golèkana!

KAELOKAN LAN ADILING ALAM

(Candhake)

Sang Adipati bangêt duka lan ngungune dene kok ana lêlakon kang nganèh-anèhi mau, nanging rèhning Sang Adipati mau sawijining priyagung kang kuwat lan kêras panggalihane, mulane apa-apa kang ora kêna dirampungi marang panjênêngane, tumuli kadhawuhan apa sakarêpe Sampoerna, klayan diparingi sangu sacukupe, tekade Sampoena arêp ngumbara klayan nêgês marang kang Murbèng Dumadi.

Nanging ndilalah, manungsa mau iya nuju pinaringan sangsara ora kaya manungsa, lan kosokbaline yèn pinuju sênêng ora kaya manungsa. Dene Sampoerna nduwèni tekad ngumbara mau, ora liya kêjaba, sapisan barang darbèki[8] wis êntèk diwènèh-wènèhake marang wong kang kacingkrangan, kapindhone dhèwèke wis urip lola, luwih bêcik mlayang-mlayang (ngumbara) ora karuan sing dituju lan ora karuan sing dijujug.

Nanging mêsakake bangêt tumrap Sampoerna, dene olèhe mlaku durung sêpira dohe, kêbênêran wis kêsaru mêndhung tumuli grimis, lan lakune Sampoerna kêbênêran tumêka ing bulakan sawah-sawah. Rèhning adoh lor lan adoh kidul, dadi lakune dibacutake karo ngagas-gagas[9] pêpêsthèning urip lan pasrah karo kang Gawe Urip.

Dumadakan tanpa kinira-kira, Sampoerna tumuli disambêr blêdhèg, nganti dadi patine. Barêng wis têrang, ana wong tani kang niliki sawahe, kuwathir bokmanawa kabanjiran, nanging sapira kagète, dene wêruh mayite bocah nonoman kang gilang-gilang, mêmêlas bangêt. Mayit mau nuli dicêdhaki lan dititipriksa, wong tani mau bangêt ngungun lan gêtune, dene mayit mau ora liya, yaiku Sampoerna putrane Sang Pandhita kang ambêkdarma, tumuli wong tani mau enggal bali mulih pêrlu lapor marang pulisi desa. Cêkake rêmbuge para prabot desa, mayite Sampoerna diaturake marang Sang Adipati mitrane Sang Pandhita, lan kang nguwasani sarta mbawahake desa mau. Barêng Sang Adipati priksa mayite Sampoerna kang mêmêlas mau, panggalihe kraos lan gêtun, dene ing donya kok ana lêlakon kang nganèh-anèhi, nganti panjênêngane judhêg ora ngêrtos pêpêsthèning wong urip lan kudu tumindak sing kaya apa manèh? Mangka tumrape Sang Pandhita lan Sampoerna ora kurang-kurang ênggone têtulung marang wong-wong kang kêsrakat, malah ngungkuli panjênêngane. Mulane saking judhêging panggalihe, èpèk-èpèke Sampoerna ditulis mangkene: "Saiki nyata yèn Allah iku pancèn ora ana, lan upama ana pisan, kurang adil." Sang Adipati banjur paring tapak asta (Susela). Nitik saka asmane Sang Adipati wis nyata yèn panggalihe pancèn ora kêras lan ora pracayan. Su têgêse luwih, Sela têgêse watu, dadi panggalihe atos (luwih atos katimbang karo watu).

Lêt rong taun karo lêlakon mau, Sang Prabu kang mbawahake Sang Adipati mau kagungan putra kakung. Bangêt kagèt lan ngungune Sang Prabu barêng pirsa, yèn ingastani[10] kang putra mau ana ciri tulisan kang unine kasêbut ing dhuwur mau, lan ana tandha asmane Sang Adipati Susela. Bangêt dukane barêng nyata yèn sing ngasmani lan tandha astane mau ora bakal pangling, yaiku tandha tangane Adipatine dhewe, mulane tumuli utusan nimabli[11] Sang Adipati kang tinimbalan bangêt kagèt lan ajrihe, dene kadingarèn Sang Prabu nimbali klawan dadakan lan kêsusu kudu barêng karo utusan. Rèhning dununge kadipatèn mau adoh karo kraton, dadi tindake Sang Adipati mau karo nggalih apa kang dadi wigatine lan paukuman apa kang bakal tumiba ing sarirane. Barêng wis sowan, Sang Prabu klawan duka paring dhawuh, yèn Adipati ora sagêd ngilangi tulisan ing astane ingkang putra, Sang Adipati bakal disedani. Saking judhêg lan ajrihe marang Sang Prabu, tumuli Sang Adipati prihatos ora dhahar lan ora sare klayan pêrcaya lan nyênyuwun marang Allah. Barêng olèhe prihatos jangkêp 7 dina 7 bêngi, tulisan kang ana astane putra raja mau ilang. Wiwit dina iku uga lan sabanjure, Sang Adipati ngandêl yèn Allah iku mula ana lan adil ing sabarang kang dikarsakake.

Cuthêl

Jat, Jêmbêr

--- [453] ---

 

---

1	punika. (kembali) punika.
2	Siantar. (kembali) Siantar.
3	wedang. (kembali) wedang.
4	sangisore. (kembali) sangisore.
5	sagunging. (kembali) sagunging.
6	Lebih satu suku kata: Osiking tyas muncul. (kembali) Lebih satu suku kata: Osiking tyas muncul.
7	sadulur-sadulurku. (kembali) sadulur-sadulurku.
8	darbèking. (kembali) darbèking.
9	nggagas-nggagas. (kembali) nggagas-nggagas.
10	ing astane. (kembali) ing astane.
11	nimbali. (kembali) nimbali.