Kajawèn, Balai Pustaka, 1937-11-27, #1666

Ăngka 95, Stu Lê, 25 Pasa, Ehe 1868, 27 Nopèmbêr 1937, Taun XII.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Pangungsêt - Grija Agêng ing Amiens (Prancis) - Ngèlmi Kabatosan - Kawontênan ing Tiongkok - Unggulipun Manungsa Tumrap Sêsakit Malaria - Angin Agêng - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Taman Bocah.

Pangungsêt

Gugon tuhon adamêl kapitunan

Kajênging gugon tuhon ingkang damêl kapitunan, punika upaminipun tiyang ajrih dhatêng mêmêdi, pinanggihipun lajêng tuna kabatosanipun, amargi lajêng ngawontênakên kapitadosan, ingkang pikatukipun namung ngalitakên manah.

Măngka sababing ajrih wau manawi dipun salusur taksih pêtêng, trêkadhang sawêg wartos kemawon sampun ajrih, upaminipun wontên tiyang cariyos, ing wit pêlêm punika wontên setanipun. Sarêng mirêng têmbung setan wau, wontênipun namung ajrih. Upami wontêna yêktos, lajêng pun setan wau aganggu damêl punapa. Punika tumrap ingkang ajrih wau dèrèng tamtu sagêd nyababakên.

Nanging tumrap tiyang ingkang ngudi dhatêng babagan kabatosan, kêdah nyingkirakên dhatêng piandêl ingkang kados makatên punika, malah gadhaha rumaos mênang dhatêng ingkang dipun wastani lêlêmbat. Ingkang dipun wastani mênang wau, akajêng gêsang akal bidinipun. Upaminipun kados ing nginggil wau, ucap ing wit pêlêm wontên setanipun, punika purunipun ngandêl kêdah manawi sampun sumêrêp piyambak, tuwin manawi nyata sampun sumêrêp, inggih kêdah mênang wau, awit tiyang punika kacariyos titah ingkang luhur piyambak, punapa inggih badhe kawon kalihan setan.

Manawi sampun sagêd nindakakên ingkang kados makatên wau, nama sampun pitados dhatêng badanipun piyambak, tamtunipun inggih lajêng kêraos, sarèhning ingkang dipun udi punika babagan batos, batosipun inggih kêdah ingkang rêsik, sampun malah anggembol setan.

Saya malih manawi kainggahakên ingkang lèrêg dhatêng kapangeranan, manawi cêthaa, kajênging tiyang punika badhe marêk dhatêng karsaning Pangeran, punapa inggih badhe sagêd cakêt marêkipun manawi tansah wontên ingkang ngaling-alingi.

Sayêktosipun kapitadosan dhatêng babagan ingkang elok, punika tumraping tiyang nama limrah, măngka elok wau inggih bangsaning gugon tuhon, ingkang dayanipun tansah mêpêrakên dhatêng kawêningan. Dene tumraping panyobi, wontên ingkang mastani, padunungan ingkang sêpên, punika adamêl ajrih, kenging kacobi. Punika kenging kemawon, awit tiyangipun ingkang ajrih, manawi ingkang sampun kêndêl inggih botên.

Dados cêtha, pamiyaking gugon tuhon punika kêdah ngrêtos dhatêng kabatosan ingkang lêrês.

Cêkruktruna.

--- 1490 ---

Grija Agêng ing Amiens (Prancis)

[Grafik]

Tumrap ingkang dèrèng patos dhamang dhatêng kawontênan ing Eropah, punika amastani kadosdene dongèng. Ingkang kacêtha ing nginggil punika gambaripun grija ing Amiens (Prancis), para maos kados lajêng sagêd andugi piyambak mênggahing agêng tuwin saenipun.

--- 1491 ---

Raos Jawi

Ngèlmi Kabatosan

Sambêtipun Kajawèn nomêr 94

Cobi kula pêthikipun sapada kemawon wêwarah ingkang wontên ing Kalatidha.

[Iklan]

Amênangi jaman edan | ewuh aya ing pambudi | arêp edan nora tahan | yèn tan milu anglakoni | boya kaduan melik | kalirên wêkasanipun | dilalah karsa Allah | bêgja-bêgjane kang lali | luwih bêgja kang eling lawan waspada ||

Lho, para maos, punapa kawontênan ing jaman samangke punika botên makatên.

Suraosipun Sêrat Jaka Lodhang saya gamblang. Sanadyan pangintên kula para maos inggih sami simpên, malah trêkadhang sampun apal, ewadene ing ngriki kula pêthik saprêlunipun, supados sangsaya sakeca anggèning sami anggalih gandhèngipun kalihan wawasan kula ingkang sapele punika:

Nadyan bisa barênjul | tanpa tawing enggal jugrugipun | kalakone karsaning Hyang wus pinêsthi | yèn ngidak sangkalanipun | sirna tata èsthining wong (1850).

--- 1492 ---

Sasêdyane tanpa dadya | sacipta-cipta tanpolih | kang rêraton-raton rantas | mrih unggul asor pinanggih | bêbêndu gung nêkani | kongas ing kanisthanipun | wong agung nis gungira | sudirèng wirang jrih lalis | ingkang cilik tan tolih ring cilikira ||

Wong alim-alim pulasan | putih jaba jêro kuning | ngulama mangsah maksiyat | madat madon minum main | kaji-kaji ambanting | dulban kêthu putih mamprung | wadon nir wadonira | prabawèng salaka rukmi | kabèh-kabèh mung marono tingalira ||

Para sudagar ing argya | jroning jaman kênèng sarik | marmaning saisining rat | sangsarane saya mêncit | nir sad èsthining urip (1860) | iku ta sangkalanipun | pantoge nandhang sudra | yèn wus tobat tanpa mosik | sru nalăngsa narima ngandêl ing Suksma ||

Wêwarah ing nginggil punika sampun cêtha wela-wela, sok tiyanga mêsthi ngakêni lêrêsipun, jêr sampun sami angalami saha ngraosakên.

Jăngka utawi pamêca Rănggawarsitan ing nginggil punika ing samangke sampun kalampahan sadaya, samangke kula namung kêdah sabar, ngêntosi wirayat ingkang badhe kalampahan, makatên ungêlipun:

Sangkalane maksih nunggal jamanipun | nèng sajroning madya akir | wiku sapta ngèsthi ratu (1877) | ngadil parimarmèng dasih | ing kono karsaning Manon ||

Tinêmune wong ngantuk anêmu kêthuk...

Kajawi wêca ingkang kula aturakên ing ngajêng, manawi kula botên kalintu, Sêrat Dêrma Gandhul inggih ngêwrat wêca Jayabayan, ingkang mratelakakên badhe kadadosanipun nagari Kêdhiri.

Anggèn kula mêthiki suraosipun sêrat warni-warni wau, sagêda utawi kenginga kangge pasêksèn, bilih tiyang ingkang sampun gêsang raosipun punika: uninga sadèrèngipun winarah.

Pamarsudi ngèlmi kabatosan punika kala rumiyin, agêng tapa bratanipun, ngantos kawastanan: ngiwakakên kadonyan, nêngênakên akeratan, utawi mêngkêrakên kabêtahaning badan wadhag, ngajêngakên kabêtahaning badan alus.

Kacariyos kalanipun Sang Isaka (Aji Saka) ngupadosi ingkang rama Êmpu Anggajali ngantos dumugi badhe puruhita bab jaya kawijayan dhatêng Sang Hyang Wisnu, lampahipun kanthi kasêktèn, kados limrahipun para dewa. Nanging sarêng dipun pangandikani Sang Hyang Wisnu bilih aji jaya kawijayan punika namung pêpaès, saha kasêktènipun para dewa punika kalêbêt sapele, jêr taksih kasoran kalihan kasucian saha kaluhuraning batos, satêmah Sang Isaka botên tamtu puruhita dhatêng panjênênganipun, nanging lajêng puruhita dhatêng Sang Ngusman Ngaji, raja pandhita ingkang mungkul dhatêng kautamèn, inggih punika putraning gurunipun Sang Hyang Wisnu ingkang nyakabat panjênênganipun Kangjêng Nabi Ngisa Roholah. Sasampuning puruhita kondur dhatêng nagari Surati lumampah dharat, botên karsa mangagêm kasêktèn malih.

Bab punika cocog kalihan wulang dalêm swargi Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara ingkang kaping IV wontên sêrat: Wedhatama.

--- 1493 ---

Kêkêraning ngèlmu karang | kêkarangan saka bangsane gaib | iku borèh paminipun | tan rumasuk ing jasad | amung ana sajabane daging kulup | yèn kapêngkok păncabaya | ubayane balenjani ||

Marma ing sabisa-bisa | bêbasane ngungkiha tyas basuki | puruhitaa kang patut....

Dados cêtha sangêt bilih tiyang marsudi ngèlmi kabatosan punika botên kenging ngêndêlakên ngèlmi karang, sêsongaran, pamèr saha adigang adigung adiguna, awit sadaya wau dados wisaning batos, mêjahi utawi nutupi raos kamanungsan.

Ing salêbêtipun jaman kamajêngan punika para marsudi ngèlmi kabatosan inggih tumut majêng, katitik saking:

1. kathahing buku babagan ngèlmi ingkang kasade.

2. kathahing guru ngèlmi bêbasan: kaya jamur tuwuh ing măngsa rêndhêng.

3. kathahing pakêmpalan marsudi ngèlmi kabatosan, saha

4. kathahing tiyang ingkang nglairakên pamanggih bab kabatosan wontên ing dalêm pustakawarti.

Ingkang makatên wau kula têka condhong sangêt, jêr punika satunggaling pangawikan ingkang kangge anggayuh kamulyan saha karaharjan ing donya dumugi ing dêlahan pisan.

[Iklan]

Nanging kadospundi, punapa sampun wontên ingkang gêsang raosipun, wallahu alam. Marsudi gêsanging raos punika angèl, jêr raosing gêsang punika botên wujud.

Badhe kasambêtan

Ki Darmaprawira, Kêpanjèn - Malang.

--- 1494 ---

Pawartos Sanès Praja

Kawontênan ing Tiongkok

Kawigatosaning paprangan ing Tiongkok, ing sapunika pinanggih wontên ing Nanking, mila ing sapunika ing Nanking langkung dipun santosani, sampun wontên wadya kalih wêlas dhepisi ngalêmpak wontên ing Nanking.

Jêpan ingkang tansah saya ngangsêg dhatêng Nanking dipun adani saking sisih kidul, saha sagêd ngêbroki bètèng-bètèng ing Yangce, dipun sangkani saking Posan, kanthi patrap pangrisak. Ingkang makatên wau tumrapipun Tiongkok namung tansah sumadhia badhe nanggulangi panêmpuhipun Jêpan, saha lajêng sagêd mapanakên wadya ingkang botên gampil tinêmpuh ing mêngsah. Nanging kosok wangsulipun Jêpan ingkang sampun pangawak unggul, pamawasipun dhatêng gêlaring mêngsah saya mindêng, lajêng nginggahakên wadya saking sunglon Hangco ngambah margi-margi ingkang sakalangkung jêblog ngênêr dhatêng Nanking, saha sagêd ngrêbat Kasing, satunggiling papan patêmpukaning margi sêpur sakidul kilèn Syanghai.

Wadya Nanking saya cakêt kalihan mêngsah, saha lajêng sumêrêp bilih Jêpan sagêd ngrêbat Suco. Ing ngriku Nanking kêpêksa mindhah paprentahan dhatêng Sungking. Bêdhahipun Suco punika tumrapipun Jêpan nama satunggiling kabêgjan, saha satunggiling kawigatosan ingatasing tindak badhe nêmpuh Nanking. Mila lampahipun wadya wau botên ajrih èwêd pakèwêd tuwin rêkaosing margi, angkahipun tumuntêna sagêd rampung. Namung wontên awratipun sawatawis, dene wadya Tiongkok ing ngriku wontên 700.000 nêdya rêrêmpon, badhe nglabuhi prajanipun, suka sirna wontên ing paprangan.

Mirid kawontênan ingkang kados makatên punika sêsulakipun sampun katingal bilih kasantosanipun nagari Tiongkok saya mrênding. Saya malih manawi ngèngêti kasangsaraning ngakathah, ngantawisi damêl sudaning kasantosaning paprangan, ing sapunika ing laladan Syanghai wontên tiyang 130.000 sami nganggur dening kecalan padamêlan, sababipun botên sanès jalaran saking wontênipun paprangan punika. Kathah pabrik ingkang sami sirna, pabrik-pabrik ing Yangce Po mèh sirna sadaya.

Makatên ugi ing bab ulah têtanèn, ing laladan Syanghai sami kandhêg sadaya, malah tumrap têlêngipun Syanghai, têtiyangipun sami rêkaos anggèning sagêd angsal têdha.

Kala măngsa punika manawi sawêg dhatêng botên kenging dipun duwa, kados ta ing ngajêng wontên wartos bilih Tiongkok punika angsal pambiyantu sawatawis saking Ruslan, ing sapunika gêgayutanipun Tiongkok kalihan Ruslan wau pinanggih ragi bênggang. Dene wontênipun bagang[1] wau, jalaran wontên prajangjianipun Tiongkok tuwin Ruslan ingkang botên gathuk, malah panuntun militèr băngsa Rus ingkang wontên ing Nanking sampun wangsul dhatêng Ruslan malih. Ing bab punika, Tiongkok ugi sampun nusuli rêmbag, supados prajanjian wau dipun dandosi malih, nanging ing sêmu Ruslan dèrèng nyuwawèni.

--- 1495 ---

Tumraping paprangan punika saya dangu sa[2] katingal kawigatosanipun ing bab babagan praja. Ing sapunika tumrap pamawasaning ahli paprangan, gêgayutanipun kalihan tata panggêsangan, Sansi punika dados satunggiling papan ingkang wigatos sangêt. Ing bab wontêning arêng sela, kapetang ing sadonya ingkang kathah piyambak, gadhah tandhon 127.127 yuta ton. Pamêdalipun badhe tosan ing dalêm sataun wontên 200.000 ton, tosan mêntah 60.000 ton, pamêdal sarêm 600.000 pikul, ing sabên taun. Tumrap têtanènipun, ing sisih lèr punika pinanggih ingkang loh piyambak, inggih punika ing Pènho, kaprênah saêlèr Taiyuwan.

Ingkang punika, saupami Jêpan sagêd ngêbroki Sansi, atêgês sagêd ngrêgêm panguwaos Tiongkok êlèr sadaya. Propènsi Sansi punika kadosdene dados têtamèngipun Hopèi tuwin Kahar, dados manawi Jêpan sagêd ngêbroki ngriku, lajêng gampil sagêd nêmpuh mrika-mriki, tuwin lajêng damêl pakèwêding lampah saking Tiongkok dhatêng Monggoli jawi tuwin dhatêng Ruslan. Mila tumrap Tiongkok, panjaginipun dhatêng Sansi dipun santosani yêktos, sanadyan ngantos tumpês, nêdya dipun rungkêbi. Dene manawi Tiongkok badhe ngrêbat Hopèi tuwin Kahar punapadene Suwiyuan, kêdah migunakakên parêdèn Sansi kangge papan pabarisan. Saking ngriku wadya Tiongkok badhe sagêd mangetan anglangkungi margi ing parêdèn Niyangcèkwan, tuwin mangalèr nglangkungi margi parêdèn Yènmènkuan.

[Iklan]

Mirid kawontênan ingkang kados makatên punika, tamtunipun ingkang sami paprangan inggih sampun mangrêtos dhatêng kawigatosanipun Sansi, inggih sintên ingkang kiyat angênggèni Sansi ingkang badhe unggul juritipun. Ing sêmu Jêpan pancèn ngangkah yêktos sagêdipun ngrêbat papan wau, nanging Tiongkok tansah anjagi, samăngsa wadya Jêpan ngambah ing ngriku lajêng dipun trambul, tuwin samăngsa barisipun Jêpan wau sagêd pêdhot, nama lajêng kêkurung.

Kados makatên gêlaring paprangan ingkang sampun rêrêmpon.

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 1275 ing Kêdhungwuni. Wancining pangintun lakar botên ajêg, nanging taksih nunggil dintên.

Lêngganan nomêr 983 ing Malang. Ingkang f 1.50 tumrap 1e kartwal 1938.

--- 1496 ---

Bab Kasarasan

Unggulipun manungsa tumraping sêsakit malaria

Sambêtipun Kajawèn nomêr 94

Dados Commissie inggih lajêng sagêd tumandang kanthi saèstu. Toya ing pabandêngan dipun satakên rumiyin sarana dipun pămpa, sasampunipun sat kantuna namung sakêdhik, êndhutipun dipun damêl radin, ing pinggir pabandêngan dipun damêl kalenan mubêng (ringsloot) ing têngah malang mujur ugi dipun damêlakên kalenan ingkang ragi alit kangge sambêtipun kalenan ing pinggir wau (verbindingsslooten).

Pabandêngan ingkang sampun rêsik lan sampun mawi kalenan wau, lajêng dipun sambêt kalihan sagantên ingkang sawatawis têbih saking ngriku, sarana kalenan ingkang ragi wiyar (verbindingskanaal) supados toya sagantên gampil lumêbêtipun dhatêng pabandêngan lan wêdalipun mili wangsul dhatêng sagantên malih. Antawisipun sagantên kalihan pabandêngan kapara cakêt dhatêng pabandêngan ing kanaal wau, dipun tutup ngangge pintu aèr (sluis) ingkang kenging dipun tutup lan dipun bikak. Samăngsa ing sagantên nuju surut, toya ing pabandêngan kenging dipun sat sapikajêngipun.

Ing têngah-têngah pabandêngan lajêng sagêd sat garing, ganggêng ijêm ingkang kantun ing ngriku kenging bêntèring srêngenge dados garing, dados ajur bubukan, awarni jêne sagêd ical piyambak. Ulam bandêng lajêng sami minggir ing kalenan agêng utawi ing kalenan têngah ingkang taksih wontên toyanipun.

Supados ulam wau botên mêdal ambrosot dhatêng sagantên, ing verbindingskanaal ing panggenan cêlak pintu aèr dipun damêlakên tutup kawat rangrangan (anaman) toya sagêd malêbêt mêdal, nanging ulam botên sagêd.

Ing kalenan ingkang wontên toyanipun, ganggêng ijêm sanajan taksih wontên sawatawis, nanging salêbêtipun sadintên kalih dintên sagêd têlas dipun sarap (têdha) ing ulam-ulam wau.

Yèn sagantên nuju rob, toyanipun sagêd dipun ilèkakên, (kalêbêtakên) ing pabandêngan malih, lan yèn kêbak toyanipun têmtu mumpyar akimplah-kimplah kados ing suwaunipun.

Sanajan ganggêng ijêm katingal sampun rêsik ical, nanging sakêdhik-sakêdhik têmtu taksih wontên dhangkèlipun ingkang sagêd thukul malih.

Nanging manawi sampun rambah-rambah pabandêngan dipun sat lan dipun agêngakên, ganggêng ijêm mêsthi sagêd ical babar pisan.

Yèn ganggêng ijêm wau sampun rêsik saèstu, lêmut inggih botên sagêd nigan ing ngriku. Dados lêmutipun inggih sami minggat, ical.

Sapunika ing pabandêngan prêlu dipun wontênakên lan dipun ajêngakên gêsangipun ganggêng biru ingkang kêlêm ing dhasar pabandêngan wau, supados sagêd nyêkapi kangge têtêdhanipun ulam bandêng ing pabandêngan.

Patrapipun makatên: yèn pabandêngan nuju dipun sat, yèn badhe dipun isèni toya malih, kêdah dipun angkah panggenan ingkang cêthèk, da-

--- 1497 ---

[Iklan]

dos ing têngah-têngah, toyanipun dipun kintên-kintên 20 cm. lêbêtipun, ing ngriku kenging bêntèring srêngenge sagêd andayani thukulipun ganggêng biru ing dhasaring toya, kanthi sae, sagêd angrêmbaka, ing sawatawis dintên ganggêng wau sagêd thukul kathah, ing ngriku ing nginggil toya rêsik, botên wontên punapa-punapanipun.

Pranatan ing nginggil punika sampun katindakakên dening Commissie, nanging kathah-kathahing tiyang, langkung-langkung ing bawah Bêtawi sami botên nyondhongi, malah ngalang-alangi lampahipun padamêlan wau. Sanajan tiyang ingkang gadhah pabandêngan botên kawratên, nanging têtiyang sanèsipun utawi kuli-kuli ingkang nyambut damêl ing ngriku sami mogok botên purun nandangi, amargi ajrih dhatêng têtiyang ing kampung sacêlakipun ngriku, awit pamanggihipun têtiyang ngriku wau ulam bandêng punika limrahipun nêdha lumut ganggêng ingkang kumambang wau, mila têtiyang sami grundêlan wicantên: orang makan nasi, kalau ikan têmtu makan lumut.

Milanipun ganggêng ijêm ingkang kumambang dipun rêsiki, (dipun icali punika), têtiyang sami botên rujuk, dipun kintên badhe mêjahi ulam bandêng ing ngriku.

Sarèhning padamêlan punika botên sagêd tumindak sarana sae, para tuwan-tuwan ingkang angandani kapêksa nandangi piyambak, anggantholi ganggêng, wontên ingkang anjêgur ing pabandêngan damêl rêsikipun toya ingkang dipun kintên badhe dipun ênggèni lêmut nigan.

Salajêngipun pabandêngan lajêng dipun rêsiki malih, inggihj punika manawi kalêrês sagantên surut, Commissie prentah murih ambikak tutup pintu aèr,

--- 1498 ---

prêlunipun toya ing pabandêngan sagêda mêdal mili dhatêng sagantên. Sarêng kapriksa dening Commissie toya ing pabandêngan taksih agung, pintu aèr botên dipun bikak, kuli-kuli utawi mandhoripun ajrih, botên purun ambikak pintu aèr wau. Pancèn têtiyang ingkang jagi botên wontên, sami kesah utawi ngesahi, dados tuwan-tuwan wau sami kapêksa ambikak piyambak.

Sarêng pranatan wau sampun katindakakên sawatawis wulan, tiyang ingkang gadhah pabandêngan utawi têtiyang ing kampung ngriku sami nyipati bilih ulam bandêng botên suda lêmanipun, utawi botên wontên ingkang pêjah, sawêg sami mangrêtos, yèn pranatan punika botên damêl kapitunanipun, malah ulamipun sami lêma-lêma lan agêng-agêng, têtiyang lajêng sami purun ambiyantu padamêlan ing pabandêngan wau.

Sapunika sampun kathah pabandêngan ing Bêtawi Sêmarang utawi ing sanès panggenan, malah sampun kadhawuhakên ing pundi-pundi panggenan ingkang wontên pabandêngan kêdah rêsik botên kenging wontên ganggêngipun ingkang ijêm kumambang ing toya.

Ing pabandêngan satunggal kalih ing pinggir ingkang taksih kaclopan toya ing êlènging yuyu ingkang sampun dipun tilar, utawi ingkang rungkut-rungkut, lêmut sok purun manggèn nigan ing ngriku, dados ugêt-ugêt, nanging samăngsa konangan dening ulam mêngsahipun (ulam kadha) sanalika dipun caploki ngantos ugêt-ugêt wau sagêd têlas utawi ical (sirna).

Kajawi ingkang kasêbut ing nginggil lêmut malaria ugi sagêd nigan dados ugêt-ugêt ing pundi-pundi panggenan ingkang rungkut lan pêtêng, ing jêmbêg-jêmbêg, ing kalenan ingkang toyanipun kèndêl botên mili, utawi ing panggenan sanèsipun ingkang sakêdhik-sakêdhik wontên toyanipun, ing pot-potan, blèk sardhèn, blèg susu ingkang dipun bucal ing plataran kajawahan lajêng wontên toyanipun jawah sakêdhik, ing pêcêrèn toya saking sumur utawi pawon ingkang mambêg ing ngriku, punika kangge ênggèn nigan lêmut malaria.

Supados lêmut botên purun manggèn utawi nigan, ing panggenan ingkang rungkut, dipun rêsiki dipun babadi, kêkajênganipun prayogi katutuhan, ing panggenan toya ingkang kèndêl dipun siram lisah patra, toya pacêrèn dipun satakên utawi dipun urug, ugêt-ugêtipun lajêng dipun pêjah.

Dene manawi panggenan toya kèndêl ingkang kangge nigan lêmut wau wiyar sangêt kados ta ing rawa-rawa, ing tambak pabandêngan kasêbut ing nginggil, punika upami badhe kaêsatakên utawi dipun urug botên sakêdhik ragadipun, mila ingkang ngadani inggih kêdah nagari.

Wasana wosing andharan punika nelakakên bilih ungguling tiyang, dhoktêr utawi Ingenieur kasinungan sagêd ngicali tuking wisa sêsakit malaria.

R. Sumadirja, Ind. Arts. Sêmarang.

--- 1499 ---

Angin Agêng

Ing wêkdal punika, miturut wartos, ing pundi-pundi wontên angin agêng ingkang damêl karisakan, kados ta ing Pilipinah tuwin tanah ngamănca sanèsipun. Manawi ing tanah Jawi, ingkang kêtênggêl ing Jawi Têngah tuwin ing Jawi Wetan, karisakanipun kapetang kathah tuwin kapitunanipun agêng.

[Iklan]

Ing bawah Klathèn kathah griya ingkang sami ambruk, ngantos atusan, los-los sata kathah ingkang mowat-mawut. Makatên ugi ing bawah Ngayogyakarta, ugi katrajang prahara wau ingkang adamêl karisakan.

Manawi miturut petanging măngsa, pancèn kalêbêt nuju măngsa angin, saya tumrap kawontênan ing lautan, manawi nuju măngsa makatên punika kawontênanipun namung sarwa nyamari, ombaking sagantên mawalikan kados dipun kêbur, mêndhung andhêdhêt pêtêng mawa angin gumrubug, kados kuwawi angrungkatakên rêdi.

Angin agêng ingkang pinanggih ing tanah Jawi, ingkang nama ajêg, punika tumrap Cirêbon dipun wastani angin kombang, tumrap Prabalingga dipun wastani angin gêndhing. Nanging agênging angin kombang tuwin angin gêndhing wau botên adamêl karisakan kados angin ingkang dipun wastani prahara.

Ingkang dipun wastani angin agêng ing lautan, punika ingkang pinanggih agêng piyambak wontên ing lautan Cina, dipun wastani Taipun. Ing kalanipun angin punika nêmpuh wontênipun namung pêtêng andhêdhêt, kapal ingkang agêng-agêng sagêd kabuncang kados tanpa wontên kêkiyatanipun, mila tumrap nangkodaning kapal, ing kalaning nuju măngsa angin agêng kêdah mulat tuwin tansah mawas dhatêng pandom, kêdah sagêd ngoncati utawi nyingkiri dhatêng lampahing angin.

Tumrapipun ing tanah Jawi, cocoging măngsa limrahipun sami ngangge pranata măngsa ingkang sampun kêlimrah, pranata măngsa wau ingkang dipun ênut ing para among tani. Ing wulan Siyam utawi wulan Nopèmbêr punika (wiwit tanggal 6 Siyam utawi 9 Nopèmbêr) sampun wiwit ngancik măngsa kanêm, nêdhêng-nêdhêngipun măngsa wowohan, wancinipun tiyang anggarap sabin, awit jawahipun sampun wiwit dhawah kala ing măngsa gangsal.

Nanging manawi mirid gêgayutanipun kalihan măngsa wuku [wu...]

--- 1500 ---

[...ku] wontên gèsèhipun sakêdhik, tampining măngsa kanêm wontên ing dintên Anggara Kasih tanggal 13 Siyam utawi 16 Nopèmbêr. Miturut pèngêtan, măngsa kanêm (wuku) manawi jawah anglangkungi dêrêsipun, yèn têrang kados têranging măngsa katiga, têgêsipun măngsa kanêm punika mawi bêthatan, toyaning lèpèn panggêng, malah ragi suda sakêdhik, nanging kathah panggêngipun.

[Grafik]

Los sata ing Prambanan, Klathèn, ingkang ambruk katrajang ing prahara.

Miturut petangan pranata măngsa tuwin wuku, punika tansah ingsat-ingsêtan, kajêngipun ragi gèsèh, nanging ugi wontên kalamangsanipun tumbuk. Upaminipun kala ing taun Jimawal 1861, wulanipun Siyam kêwêngku ing pranata măngsa kapitu tuwin kawolu. Nanging tumraping măngsa wuku winêngku ing măngsa kanêm tuwin kapitu.

Nanging tumraping taun punika kenging dipun wastani tumbuk, sami ngambah kalima tuwin kanêm, namung gèsèh tumapakipun pranata măngsa, kanêmipun wontên ing tanggal 6 Siyam, dene tumapakipun măngsa wuku, kanêmipun wontên tanggal 13, dados namung gèsèh 7 dintên.

Manawi miturut petanging măngsa wuku, benjing wulan Dulkangidah tanggal 23 tumapaking măngsa kawolu, ing ngriku pranatanipun măngsa ugi ngambah kawolu.

Saking gotèkipun têtiyang ingkang ahli nitèni, măngsa kawolu ingkang nuju gathuk makatên punika mirah jawah.

Têmên utawi botênipun namung sumăngga.

[Grafik]

Los sata ugi ing Prambanan ingkang katêmpuh ing prahara.

--- 1501 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès)

TANAH NGRIKI

Pabrik mêrtega tuwin kèju. Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst mêntas ngangkat ambtenaar ahli kangge ngêdêgakên panggaotan damêl mêrtega tuwin kèju, manggèn ing Bandhung. Wontênipun ingriku kapilih, awit ing Bandhung kapetang ingkang kathah piyambak pamêdalipun susu tuwin kathah tirahanipun. Sarèhning padamêlan wau nama sawêg wiwitan, pêrlu sangêt angsal wawasanipun para ahli ing bab pandamêlipun. Saupami kasêmbadan, pamêdaling mêrtega tuwin kèju ing tanah ngriki punika tamtu badhe ngêjori dhatênging barang wau saking tanah ngamănca. Ambtenaar ingkang dipun piji ing parentah wau Tuwan J. Wester, ingkang sampun nindakakên babagan pandamêling mêrtega tuwin kèju wontên ing nagari Walandi tuwin nagari sanès-sanèsipun.

Bab sarêm Madura. Ingajêng kawartosakên, bilih Jêpan tumbas sarêm dhatêng tanah ngriki 150.000 ton. Miturut wartos, ingkang badhe ngangkat sarêm wau kapal Jêpan gadhahanipun Mitsui Busan Kaisha. Sarêm wau badhe kakintunakên wontên ing wêkasaning wulan December ngajêng punika tuwin salajêngipun tumindak ing salêbêtipun kwartal kapisan. Ingkang punika nagari badhe ambikak papan pasarêman malih ing Grêsik tuwin Pamêkasan, wontên wiwitaning taun 1938.

Nyirnakakên sêsakit trachoom. Ing laladan Cirêbon, kathah têtiyang ingkang sami nandhang sêsakit trachoom. Murid-murid ing pamulangan ondêr dhistrik Losari wontên ingkang sakit 50%. Ing bab punika lajêng wontên papriksan ingkang dipun tindakakên dening Prof. A.W. Mulock Houwer tuwin Dr. De Wolff, kanthi pambiyantuning pangagêng nagari ingriku. Salajêngipun sampun kalampahan mriksa sêsakit wau wiwit saking bawah dhistrik Cilêdhuk, sabên sêkolahan dipun dhatêngi ing dhoktêr tuwin mantri verpleger. Griya sakit regentschap ing Walêd kasadhiyakakên kangge mriksa tuwin suka jampi lêlahanan. Sasampunipun lajêng badhe dhatêng bawah Indramayu.

Jalaraning kasumêrêpanipun Pakêmpalan Garudha. Sampun dangu pulisi pados katrangan ing bab wontênipun Pakêmpalan Garudha ingkang pinanggih wontên ing laladan Cirêbon. Ingriku wontên lêlampahan satunggiling warga Garudha badhe mêndhêt bojo warandha ing dhusun Suranenggalalor, nanging warandha wau botên purun. Wusana warandha wau dipun pêndhêt ing tiyang sanès ingkang lajêng andadosakên muring-muringipun warga Garudha wau, lajêng nyaraya dhatêng para warganipun mêngsah dhatêng tiyang ingkang mêndhêt wau, kêlampahan tiyang ingkang mêndhêt warandha wau dipun pisakit ngantos nandhang tatu saha malêbêt dhatêng griya sakit. Kala tiyang wau dipun pisakit, warandha ingkang dipun pêndhêt sumêrêp dhatêng ingkang misakit, ingriku lajêng dipun murinani ing mitra-mitranipun. Salajêngipun lajêng dados mêmêngsahan, wusana lajêng kasumêrêpan sajatining Pakêmpalan Garudha dening pulisi.

Ramèn-ramèn jalaran dipun potrèt. Ing pabrik tênun Wiropatèn, Surakarta, mêntas wontên tindak anggambari para punggawanipun. Ingriku sarêng para punggawa jalêr badhe dipun gambar sami botên purun. Sarêng pinanggih kados makatên, pangagênging pabrik ngriku cariyos, manawi sami botên purun dipun gambar, sami botên angsal nyambutdamêl malih. Enjingipun wontên punggawa ingriku cacah 150 sami botên malêbêt dhatêng padamêlan. Punapa ingkang andadosakên sababipun têtiyang wau sami botên purun dipun potrèt, dèrèng kasumêrêpan.

[Iklan]

Prahara ing Magêtan. Ing Magêtan mêntas wontên prahara ingkang damêl ambruking griya 200. Wontên tiyang ingkang tiwas 1, kêtaton sangêt 20 tuwin kêtaton mayar pintên-pintên dasa.

Beheerder tuwin schatter pagantosan kadakwa ngêmori kadurjanan. Beheerder tuwin schatter ing pagantosan Mayong, Kudus, kadakwa angêmori prakawis kadurjanan ingkang pinanggih wontên ing griya pagantosan wau. Ing sakawit ingkang kadakwa namung juru jagi. Ing bab kalêpatanipun Beheerder tuwin schatter wau dèrèng wontên tandhayêktinipun, nanging kathah sabab-sabab ingkang gêgayutan.

Conservenfabriek ing Banyuwangi. Ingajêng sampun nate kawartosakên bilih ing Banyuwangi badhe kawontênakên cobèn-cobèn ngêdêgakên Conservenfabriek, kangge nglêbêtakên ulam wontên salêbêting blèg. Ing sapunika sêdya wau kasêmbadan, pinanggihipun botên nguciwani. Nanging pabrik wau manggèn wontên sanginggiling toya. Kajawi ing Banyuwangi ugi badhe kawontênakên malih ing Bawean. Sagêd ugi pabrik punika kadadosakên satunggal, amargi wontênipun ulam sagantên ingriku wancinipun sarêng.

Malaria ing Brêbês. Ingajêng sampun nate kawartosakên ing bab wontênipun sêsakit malaria ing dhusun Pulo Lampes, Brêbês. Miturut wartos ingkang kantun, ingriku punika jiwanipun wontên tiyang 900, ingkang saking 600. Nanging sarêng wontên pitulungan jampi kenine, lajêng kathah ingkang suda sakitipun tuwin saras. Anèhipun, tuking malaria punika aslinipun saking salêbêting baita-baita ingkang nuju nganggur botên dipun angge. Sarêng kapriksa, nyata lêmut ingkang pinanggih ing salêbêtipun baita wau lêmut malaria, nanging kapetang sanès bangsanipun ingkang ambêbayani. Rekadayanipun ing sapunika namung ngudi murih ing baita sampun ngantos wontên toyanipun ingkang tumandho. Panggenan malaria sanèsipun pinanggih wontên ing papan paguyangan maesa. Kawontênanipun sesakit malaria ingriku langkung dipun wigatosakên dening ingkang wajib, sanès dintên badhe dipun dhatêngi dhoktêr prêlu nitipriksa supados sêsakit ingriku punika tumuntên sirna.

Wêwakil pèrs sami badhe dhatêng Lampung. Benjing tanggal 13 dumugi tanggal 15 December ngajêng punika, para wakiling ariwati Walandi ing Bêtawi tuwin Aneta badhe darmawisata dhatêng tanah paboyongan ing Gedongtataan, Sokadana tuwin sanès-sanèsipun, pêrlu badhe nyumêrêpi kawontênanipun ingriku. Bab punika Departement Pangrèhpraja badhe ambiyantu sapêrlunipun.

--- 1502 ---

Padagangan gêrèh ing tanah ngriki. Padatan ingkang sampun, ing tanah ngriki kathah sangêt gêrèh ingkang kadhatêngakên saking nagari Siam. Nanging ing sapunika suda, dene sudanipun wau jalaran saking lêbêtipun dhatêng tanah ngriki dipun watêsi, kajawi punika ugi jalaran saking kiranging pamisayan ulam. Ing sapunika, jalaran saking tumindaking damêl gêgayutan kalihan Instituut voor Zeevischerij, kathah kamajênganipun babagan ulam. Kajawi punika ing Jawi-Wetan wontên gêrèh nama gêrèh layang, aslinipun saking sakilèn pulo Madura, sampun sairib kemawon kalihan gêrèh saking Siam. Saha kêlampahan sampun sagêd ngintunakên gêrèh wau dhatêng Cirêbon tuwin Tanjung Priok, Bêtawi 400.000 kg. Manawi mirid wontênipun gêrèh ingkang kadhatêngakên saking nagari Siam, padagangan wau pinanggih agêng sangêt, kenging dipun wastani dados têdha baku tumraping rakyat, kala ing taun 1936 lêbêting gêrèh saking Siam wontên 35.000.000 kg.

Papan anggêgana ing Kêmayoran. Pangagênging Afdeeling Landsgebouwen ing Departement van Verkeer en Waterstaat sampun ngladosakên rancangan ing bab badhe pandamêling papan anggêgana ing Kêmayoran, Bêtawi, dhatêng parentah. Rancangan wau sampun dipun parêngakên. Kintên-kintên lajêng kawontênakên tindak lelang borongan ing bab pandamêlipun papan anggêgana wau.

Jampi-jampi tigang warni ingkang kêdah kacêgah. Dèrèng dangu mêntas wontên jampi kenine palsu, ingkang lajêng dados papriksan. Ing salajêngipun ingkang wajib badhe ngudi murih tumindaking panyade kenine ècèran dipun titi saèstu, saha ngudi murih sagêd nyêpêng pabrik ingkang damêl kenine palsu wau, makatên ugi supados ngawisi lêbêting kêmbang gula ingkang sairib tablet kenine. Ing bab jampi cacing punika tumrap ingkang dipun sade ing pêkên-pêkên, kathah ingkang pinanggih kirang jantunipun jampi cacing. Ingajêng jantu wau rêginipun awis sangêt, ing dalêm 1 kilo ngantos f 1600.- nanging ing sapunika namung rêgi f 150.-. Lisah pêthak ingkang kasade ing wande-wande pinanggih sami dipun wori lisah pèt utawi bènsin, punika sagêd anjalari risaking kulit ingkang alus, lajêng botên tahan. Sadaya wau wajib dipun cêgah.

Badhe tumbas villa Isola. Wontên wartos, Tuwan Auw Boen Hauw, ingkang anggadhahi pabrik lisah cap Macan, ing sapunika nuju wontên tanah Jawi. tuwan wau kawartos gadhah sêdya badhe tumbas villa Isola ingkang rumiyin gadhahanipun Tuwan Berretty.

Prahara ing Paron. Ing Paron, Ngawi, mêntas wontên prahara adamêl êsoling kêkajêngan agêng ing sapinggiring margi saking Madiun dhatêng Ngawi, ngantos adamêl tutuping margi 12 jam. Kathah wit-witan ingkang ambruk tuwin griya sawatawis.

Gajah aganggu damêl. Kêbon-kêbon ing Bêngkulèn, Lampung tuwin Palembang, kathah ingkang dipun risak dening gajah. Ingriku lajêng kawontênakên tindak ambujêng gajah wau, nanging dhatênging ingriku sampun kasèp.

Kabupatèn enggal. Sampun nate kawartosakên bilih kabupatèn Surabaya ingkang rumiyin kapindhah dhatêng Grisik, sapunika pindhah dhatêng Surabaya malih. Ing sapunika ing Surabaya ambêtahakên griya kabupatèn. Miturut rêmbag, badhe damêl gêdhong wontên ing Genteng Kali, waragadipun sampun sadhiya.

Pamulangan luhur Dhoktêr. Lulus artsexamen perangan kapisan, Tuwan S.S.W. Soenarto tuwin Tuwan Moechamad Hamzah.

Rêdi Krakatau amblêdhos malih. Miturut wartos, rêdi Krakatau mêntas ngawontênakên blêdhosan ingkang inggilipun 500 m. mblêdhosipun sabên lêt 10 mênit.

Pamulangan luhur Pangadilan. Lulus doctoraal-examen perangan katiga, Tuwan Tan Po Goan.

Dhatêng pabrik tênun. Miturut wartos Aneta saking Enschede, R.A.A. Soejono, tilas Gedelegeerde Volksraad tuwin R.M. Margono, Inspecteur Volkscredietwezen sampun sami rawuh ing pabrik tênun ing Enschede.

Ril sambungan enggal. Para Ingênieur S.S. mêntas ngawontênakên parêpatan, saha lajêng papriksa dhatêng bèngkèl S.S. ing Gubêng Surabaya, pêrlu mriksa ing bab tumindaking damêl nyambung ril. Ril ingkang dipun sambung wau badhe dipun cobi wontên ing antawising Kêrtosono kalihan Blitar. Panjanging ril ingkang dipun sambung wau ngantos 50 m. rumiyinipun namung 7 dumugi 10 m. Tindak cobèn-cobèn punika tumrap tanah Jawi sawêg sapisan punika, namung tumrap Eropa sampun dangu sangêt.

Nonah-nonah saking Australie. Kawartosakên, benjing tanggal 9 Januari badhe wontên nonah-nonah saking Australie cacah 45 sami dhatêng tanah Jawi. Nonah-nonah wau saking satunggiling pakêmpalan ingkang kala-kala nindakakên lampah lêlana pêrlu kangge njêmbarakên wawasan.

Dhatêngipun motor mabur ingkang kaping 500 ing Bêtawi. Motor mabur saking nagari Walandi dhatêng tanah ngriki ingkang kaping 500, kalampahan sampun dumugi ing Cililitan, kala tanggal 19 wulan punika jam 11 siyang. Kathah ingkang sami mêrlokakên dhatêng ing papan anggêgana, pangagêng post tuwin pangagêng pangrèh praja ing Mr. Cornèlis ambagèkakên wilujêng. Botên dangu motor mabur ingkang nêmbe dhatêng, nama Torenvalk lajêng anggêgana dhatêng Bandhung. Amplop ingkang kawêdalakên dening K.L.M. pêrlu kangge pèngêtan anggêgana ingkang kaping 500 punika pajêng 14.000

NAGARI WALANDI

Van Starkenborgh-kanaal. Miturut wartos, susukan saking Groningên dumugi ijllselmeer sampun wontên ingkang rampung, susukan wau badhe dipun namakakên Van Starkenborgh-kanaal, pêrlu kangge mèngêti dhatêng lêlabêtanipun Gupêrnur Jendral ing Indiya tuwin lêlabêtanipun ingkang rama.

EROPA

Ebah-ebahan wados ing Prancis. Para wajib ing Paris mêntas nindakakên gledhah satunggiling griya ing Rue Ribera, manggihakên bom pintên-pintên kanthi sumêdan lestrik, tuwin granaat 100 iji kasimpên wontên ing griya perangan ngandhap. Ebah-ebahan punika kakintên kathah pang-pangipun, nanging taksih sarwa samar. Salajêngipun wontên griya 450 kagledhah, kathah obat mimis, sanjata, sanjata mêsin tuwin sanès-sanèsipun ingkang pinanggih. Papan ingkang kangge ngrimat wau mawi kori wados. Kajawi punika lajêng kasumêrêpan kathah kintunan wartos radhio pêtêng, sadaya wau sarwa damêl kasamaran.

Prakawis rajapêjah ingkang gêgayutan kalihan sedanipun Nata Yugoslavie. Kawartosakên, pulisi wados Prancis mêntas nyêpêng tiyang bagsa Hongaar wontên station Valenciennes, nama Koloman Budai, umur 40 taun, tilas advocaat tuwin ugi dados jurnalis. Tiyang ingkang dipun cêpêng wau kadakwa ngêmori damêl ing bab rajapêjah ingkang gêgayutan kalihan sedanipun Nata Yugoslavie Prabu Alexandêr tuwin Ministêr Barthou ing Marseille kala taun 1934. Kajawi punika Budai kakintên ingkang nyidra utusan Hongariye kala taun 1935, malah dipun akêni piyambak kanthi kintun sêrat dhatêng pangagêng Hongariye. Nalika dipun gledhah, ing badanipun pinanggih wontên sêratipun pas warni-warni 34 iji.

--- 1503 ---

Wêwaosan

III. Lêlampahanipun Ilya

29

Ilya nyawang dhatêng kawontênan ing salêbêting bangsal ingkang agêng punika, manah sakêdhap, saha lajêng anyakêti Dhobrinya, sarta apitakèn makatên:

Panjênêngan punapa krêsa sêsarêngan kalihan kula ngupadosi Swatogor.

Dhobrinya sakalangkung bingah, dene piyambakipun ingkang dipun pilih dening Ilya supados angancani lampahipun. Amila kanthi lêganing manah Dhobrinya lajêng amangsuli:

Matur nuwun, sadhèrèk Ilya, dene panjênêngan sampun andumuk dhatêng kula minăngka dados kanthi panjênêngan ngupadosi Swatogor. Sampun tamtu pangajak panjênêngan punika kula tampi kanthi bingahing manah.

Ilya cariyos malih: manawi panjênêngan sampun sagah, kados langkung utami manawi lajêng tumuntên bidhal. Panjênêngan samangke kula aturi kondur rumiyin supados cawis-cawis anggènipun badhe bidhal. Ing mangke kula kêkalih sami dhatêng ara-ara Lepanidho rumiyin. Lan wontên ing sangandhapipun kris Lepanidho ngriku, kula kêkalih sami lintonan kris tăndha agami, ingkang anjalari kula kêkalih dados sadhèrèk ingkang supêkêt mawi adhêdhasar agami. Lan bidhalipun inggih saking ngriku punika. Mugi-mugi Ingkang Kuwaos maringana barkah, sagêda kula kêkalih anindakakên dhawuhipun Sang Prabu Wladhimir, minggah dhatêng rêdi kramat ngantos sagêdipun pêpanggihan kalihan Swatogor.

Salêbêtipun satriya kêkalih rêrêmbagan makatên wau, Alyasa namung tansah angawasakên sajak nantang tuwin ngewani. Nanging kalih-kalihipun botên mrêduli babarpisan dhatêng satriya anak pangagênging agami wau. Salajêngipun Ilya tuwin Dhobrinya nyuwun madal pasilan dhatêng sang prabu saha sang pramèswari, tuwin apamitan dhatêng para tamu sanès-sanèsipun.

Pawartos badhe bidhalipun satriya kêkalih angupadosi Swatogor wau, sakêdhap kemawon sampun sumêbar ing saindênging kitha Kiyèf, ingkang punika amila lajêng kathah têtiyang, ênèm sêpuh, ingkang sami kêpèngin sumêrêp sarta kêpengin suka wilujêng dhatêng satriya kêkalih wau, sarta nêdya amêmuji mugi-mugi anggènipun badhe anglabuhi praja punika sagêda kalampahan kanthi wilujêng. Botên antawis dangu ing sangajêngipun gapuraning kitha, cacahing tiyang jalêr èstri punapadene lare-lare, prasaksat botên kenging kapiyak, saking kathahipun, wontên ing ngriku têtiyang wau botên sabar anggènipun sami angêntosi dhatêngipun satriya kêkalih punika. Nanging botên dangu malih, Ilya tuwin Dhobrinya katingal sami dhatêng, kalih-kalihipun sami mangangge prajuritan, inggih punika: sadaya-sadaya sarwa waja. Têtiyang samantên kathahipun wau, sadaya sampun sami mirêng, bilih satriya ingkang satunggal, kacêluk namanipun jalaran saking anggènipun amêjahi Naga Gurindayêksa, ingkang sakalangkung ambêbayani, tuwin saking anggènipun sagêd angluwari Dèwi Pujatisna saking panguwasaning naga wau. Dene satriya satunggalipun malih, kaloka namanipun jalaran saking anggènipun sagêd angluwari praja Ruslan saking pangridhunipun sang misuwur begal Solowe, ingkang tigang dasa taun laminipun tansah angganggu damêl katêntrêmaning margi ingkang anjog dhatêng Kiyèp Têtiyang ingkang sami ningali dhatêng satriya kêkalih wau sami bêbisikan makatên:

Satriya loro iki padha prajurit kang sêkti dhewe ing saindênging nagara Ruslan kene. Sakubênging jagad kira-kirane ora ana kang samono lêlabuhane nyang nagarane kayadene lêlabuhane satriya loro iki. Mêngkono uga saindênging bawana kira-kira iya ora ana satriya sing kadibyane ngungkuli karo satriya loro iki.

Sarêng Ilya tuwin Dhobrinya dumugi sangajêngipun tiyang kathah wau, sadaya tiyang lajêng sami ambikak topinipun sarta andhingklukakên badanipun ngantos andhap sangêt. Para biyung sami anjunjung anak-anakipun supados samia sagêd sumêrêp wujudipun satriya kêkalih wau. Dene lare-lare kathah ingkang sami mènèk wontên ing tembok utawi ing wit-witan murih sagêda ningali cêtha lan ngêtutakên mripatipun dhatêng lampahipun satriya kalih wau, ngantos botên katingal malih. Tanpa ngucap lampahipun satriya kêkalih anglangkungi sakathahing tiyang ingkang sami suka urmat wau, tuwin anglangkungi para prajurit ingkang sami jagi ing gapura ngriku.

Kadosdene ingkang sampun kacariyosakên ing ngajêng, ingkang kajujug rumiyin dening satriya kêkalih punika ing ara-ara Lepanidho. [Lepani...]

--- 1504 ---

[...dho.] Mênggah sajatosipun ing ngriku punika wontên papan sukci ingkang sampun kramat, sarta ingkang dados jujuganipun para ngulama saking pundi-pundi. Sarêng dumugi ing papan ngriku, satriya kêkalih lajêng sami mêkak kapalipun, nanging botên mandhap. Salajêngipun kalih-kalihipun lajêng nuntên sami rêrangkulan tuwin aras-ingarasan ngantos rambah kaping tiga. Sasampunipun makatên, tiyang kêkalih wau lajêng sami linton kris tăndha tiyang agami, sarta lajêng sami aprasêtya ingkang salajêngipun nêdya sami tulung-tinulungan ngantos dumugi ing pêjah, kanthi tindak ingkang makatên wau, satriya kêkalih punika lajêng sami dados sadhèrèk miturut dhêdhasaring agaminipun.

Sarampungipun nindakakên upacara ingkang makatên wau, satriya kêkalih nuntên anglajêngakên lampahipun tumuju dhatêng rêdi kramat papan padununganipun Swatogor kasêbut ing nginggil. Lampahipun anglangkungi têgalan tuwin ara-ara, nglêbêt wana gung ingkang botên kenging kaambah, amila kadhang-kadhang kapêksa kêdah migunakakên dêdamêlipun amrih sagêdipun pinanggih margi, salajêngipun kêdah minggah rêdi tuwin anyabrang ing lèpèn, sarta mêdal ing papan ingkang nyêngkrèk sangêt. Sarêng lampahipun kirang langkung sampun saminggu, satriya kêkalih wau ujug-ujug sumêrêp tapaking kapal ing siti lêmpung. Salajêngipun Ilya nuntên cariyos dhatêng Dhobrinya cara sadhèrèk sami sadhèrèk, kanthi ngoko-ngokonan, makatên:

He, adhiku Dhobrinya, mêsthine kowe rak iya wêruh tapak iki. Aku bisa anêrangake anane tapak kiyi. Yaiku tapaking jaran kang ditunggangi satriya saka măncanagara. Nèk nitik tapake, satriya iki nêdya lunga nyang nagarane dhewe. Lan ing sêmu kaya anduwèni sêdya kang ora bêcik. Aku ora bisa mêdhot kang dadi lakuku prêlu nututi lakune satriya kiyi sarta sabanjure mêksa nyang satriya iki supaya enggal-enggal ninggal praja Ruslan. Mulane bêcik tak pasrahake nyang kowe bae. Satriya iki enggal-enggal tututana, lan tantangên apêrang tandhing ijèn padha ijèn. Supaya dhèwèke wêruh, yèn ing praja Ruslan kuwi tansah kajaga kêncêng, lan tumrape satriya saka ing măncanagara kang sêdya duwe karêp ala, mokal bisane lumêbu ing praja tanpa kadêngangan. Wis tumuli pangkata, adhi, aku tak ambanjurake lakuku mênyang gunung kramat. Saikine padha andum slamêt bae, lan muga-muga bisaa katêmu manèh ana ing Kiyèf.

Satriya kêkalih wau lajêng sami pamitan, lan lampahipun lajêng sami sêsowangan, inggih punika: Ilya anglajêngakên lampahipun dhatêng rêdi kramat, dene Dhobrinya ngêtutakên dhatêng tapaking kapal ingkang kintên dipun tumpaki dening satriya saking măncanagari wau.

Kacariyos lampahipun Ilya, sanadyan sampun sawatawis minggu anggènipun nilar Kiyèf, nanging Ilya dèrèng sapisan-pisana pinanggih kalihan tiyang, awit ingkang dipun ambah wau ngêmungakên papan ingkang botên kenging dipun ênggèni ing tiyang tuwin kewan. Punapa ingkang katingal, ngantos pintên-pintên pal têbihipun, ngêmungakên papan ingkang sakalangkung sêpên, kadosdene botên wontên ingkang ngambah. Kadhang-kadhang sok lajêng wontên sato galak ingkang ngangapakên cangkêmipun ujug-ujug anêmpuh dhatêng kapal ingkang dipun tumpaki dening Ilya. Nanging kewan wau dèrèng ngantos sagêd ngêmpakakên siyungipun dhatêng kapalipun, ujug-ujug sampun dhawah pêjah kadhawahan dening towokipun sang Ilya. Lampahipun Ilya tansah lajêng kewon,[3] lan ngêmungakên ing wanci dalu manawi badhe ngaso tilêm, Ilya mandhap saking kapalipun.

Sarêng lampahipun sampun jangkêp nêm minggu, Ilya sampun dumugi ing rêdi kramat, mênggah ingkang dipun wastani rêdi kramat wau sajatosipun kêmpalaning rêdi pintên-pintên ingkang pucak-pucakipun prasaksat sundhul langit saking inggilipun. Ngantos sawatawis dangu Ilya lumampah mêdal ing sukuning rêdi wau, nanging botên sagêd amanggih marginipun ingkang kangge minggah dhatêng rêdi punika. Sarêng dangu-dangu dumugi ing lengkongan, ing ngriku Ilya manggih margi alit ing sasêlaning rêdi karang ingkang inggil sangêt. Lampahing margi ingkang minggah dhatêng rêdi wau sakalangkung andêdêr, tanpa ajrih Ilya têrus lajêng minggah mêdal ing margi wau. Wawasan ing ngriku tumrapipun Ilya sangêt sae lan anèh, ngantos piyambakipun mèh supe dhatêng sêdyanipun minggah ing rêdi punika. Ing sarèhning papan padununganipun Ilya punika ing suwau-waunipun wontên ing tanah ngare, ingkang wontênipun namung siti patêgilan tuwin ara-ara kemawon, amila gumunipun inggih sakalangkung-langkung sarêng nyumêrêpi rêdi-rêdi ingkang samantên inggilipun wau. Ing ngriku piyambakipun angrumaosi agênging panguwaosipun ingkang murbèng jagad, lan sapelenipun manusa.

Makatên ingkang dados gagasanipun Ilya, ngantos piyambakipun supe dhatêng kawontênan ing kiwa têngênipun. Tujunipun kapal tumpakanipun wau mangrêtos sangêt. Sanadyan margi ingkang dipun ambah rumpil sangêt, ewasamantên sagêd ngupados margi piyambak. Ing kala punika ujug-ujug kamirêngan suwara gumludhug, ngantos adamêl orêging rêdi-rêdi ing sakiwa têngênipun ngriku. Ilya lajêng angupadosi ingkang anjalari tuwuhing suwara gumludhug wau. Saking katêbihan dumadakan Ilya sumêrêp wontên kapal ingkang sakalangkung agêng sarta dipun tumpaki ing tiyang ingkang agêngipun kagila-gila. Salaminipun gêsang Ilya dèrèng nate sumêrêp kapal tuwin tiyang ingkang samantên agêngipun.

Badhe kasambêtan.

--- 185 ---

No. 47, Taun VIII

TAMAN BOCAH

INGKANG NGÊMBANI: BU-MAR

KAWÊTOKAKE SAMINGGU SAPISAN DENING BALE PUSTAKA BATAVIA-CENTRUM REGANE SATAUN F 1.50 KÊNA KABAYAR SABÊN 6 SASI SAPISAN. BAYAR DHISIK LÊNGGANAN KAJAWÈN LÊLAHANAN.

MANGSULI LAYANG

Bocah-bocah, barêng iki aku awèh wêruh, yèn tanpa alangan besuk dina Kêmis Lêgi tanggal kaping 2 December, Bu Mar ngalih mênyang Vliegveldlaan. Kowe rak ngêrti ta, yèn Rama lan ibu Petruk pindhah, Bu Mar iya ndhèrèk pindhah.

Dadi yèn kowe padha nglayangi Bu Mar, wiwit dina Kêmis Lêgi adrèse salin mangkene:

Bu Mar, Vliegveldlaan 55

Batavia-Centrum.

Mêsthine akèh bocah sing bakale takon: "Sabab punapa Bu Mar kok pindhah?'' Sadurunge ana pitakonan mangkono, saiki Bu Mar arêp crita sabab-sababe. Dirasa-rasa manggon ing kampung kuwi kok saya suwe ora saya sênêng, jêbul malah saya ora kêpenak. Kajaba sêpi, gange kuwi ciut, kathik nganggo kalenan kiwa têngên. Dadi dhilman bisa mlêbu, nanging ora bisa mutêr, dadi kêpêksa dirucati. Manawa motor mlêbu, yèn arêp mêtu kudu mundur. Ora sabên dhilman gêlêm mlêbu ing gang kuwi, awit angèl mêtune, dadi yèn lêlungan kêpêksa mudhun ing dalan gêdhe, iya nèk pinuju ora udan, lan yèn udan kapriye, mara pikirên.

Vliegveldlaan kuwi biyèn jênênge Kêmayoran, durung suwe jênênge disalini Vliegveldlaan.

Soetarno, Pandhansari, Balikpapan. Satêmênê pucungmu kurang bênêr, nanging mêksa dak pacak, awit dak arah cangkrimane bae. Manèh-manèh yè gawe têmbang kudu luwih ngati-ati.

Soekiman, Surakarta. layangmu isi têmbang lan lêlucon wis daktampa kanthi bungahing ati. Aku samono uga, manawa ana luputku, apuranên bae.

Sri Sasanti, Surakarta. Kowe pitakon bab buku sing kaimpun dening R.A. Soewarsi, iku cara Jawa nanging tulisan latin. Kowe njaluk olèh-olèh saka Kêbumèn, we la, wong kabèh olèh-olèhe mung barang sapele lan kang mêsthine kowe ora doyan, yaiku, cabuk, mbako, kêcombrang, nopyah lan kripik tempe saka Purbolinggo, kabèh rak ora lucu ta? Dêdongènganmu wis kêtampan, ora liya bangêt panrimaku.

Sri Sabarijah, Kêdhiri. Wah kok anèh ya, ana jamur dhuwure kira-kira 30 cm lan ambane uga 30 cm. Cuwa dene aku ora bisa têka anêksèni dhewe. Karanganmu wis daktampa.

Soewoko, Ngayogya. Cangkiman lan lêlucon wis kêtampan, bangêt panimaku. Liya dina kapacak.

Soerojo c/o Ass. Wêdono Mandiraja, Klampok. Ibumu wis tampa layangmu kang isi lêlucon warna-warna, ora liya bangêt panrimaku.

Taklimku aturna nyang ibumu.

Thor de Dondergod, Purwokêrto. Karanganmu bab ulah raga wis kêtampan, bangêt panrimaku. Panjalukku sing ajêg anggonmu ngirimi, wis daksêdhiyani papan.

Soemarsinah, Batang. Layang pitêpunganmu lan ngandhakake bab kasnênganmu maca T.B. wis daktampa, andadèkake bangêt bungahku.

S. Broto, Ngayogya. Kirimanmu prentbriefkaart wis daktampa kanthi bungah. Sukur dene kowe wis nglayangi Uncle Sum dhewe.

Soetrisno, Surakarta. Bangêt bungahku, dene kowe mêrlokake ngirimi layang nyang Bu Mar manèh ngabarake kêslamêtan.

Soemarsono, Purworêjo. Aku wis tampa layang pitêpunganmu, ora liya bangêt panrimaku. Batanganmu cangkriman bênêr. Pêrkara bukake badhean rokok sigarèt "Club'', aku kok ora pati cêtha besuk kapan.

Soedarjo, L.L. Ardj. Mulo, Bandung. Cangkriman lan lêlucon aku wis tampa, ora liya bangêt bungahku. Liya dina yèn ana papan kapacak.

Winardi, Sleman. Dedongenganmu wis daktampa kanthi sênênging atiku. Sêtu ngarêp yèn ana papan mbokmanawa bisa kapacak.

Siti Katidjah lan Soemitro, Pasuruan. Wah andadèkake sênênging atiku kowe besuk tanggal 29 Nopèmbêr niyat nyang Bêtawi ngiras tilik Bu Mar.

Bu Mar tasnah ngarêp-arêp.

Layang liya-liyane bakal dakwangsuli Sêtu ngarêp.

Bu Mar

--- 186 ---

Kêthèk lan Bulus

(Candhake)

Kêthèk enggal-enggal nguculi taline si bulus, banjur si bulus digawa adoh mênyang sajabaning pagêr. Sawise, kêthèk bali nyang omahe pak tani, awake dhewe dijirêt kêncêng karo tali kang êntas kanggo nggantung si bulus iku, banjur kêthèk yun-yunan karo nêmbang kaya sing ditêmbangake dening bulus iku uga.

Barêng wis sawatara suwe si kêthèk anggone yun-yunan lan têtêmbangan, pak tani têka saka pasar, anggawa bumbu-bumbu kang êtas dituku.

Barêng cêdhak omahe, dhèwèke krungu suwaraning wong nêmbang, andadèkake bangêt gumune lan banjur calathu dhewe: "Sapa kang nêmbang iki, ya?'' masa bulus kang arêp dibêlèh gulune iku kasênêngên, têtêmbangan?'' Sajrone calathu mangkono, pak tani têkan ing omahe, nuli wêruh bulus ora ana kajaba mung sawijining kêthèk tuwa kang bangêt èlèk rupane.

Pak tani mlênggong sadhela ndêlok si kêthèk iku, banjur dadi nêpsune. Wungkusan bumbu-bumbu didokok ing lêmah, banjur anjupuk kayu, kêthèk nuli dipênthungi sarosane nganti jêrit-jêrit: "Tulung, tulung, nyuwun pangapura pak tani!'' Ananging pak tani ora pêrduli apa-apa, têrus anggone mênthungi sakêna-kênane, dumadakan kêna tali kang kanggo anggantung iku, pêdhot sanalika, kêthèk nuli mlayu. Pak tani ngoyak nganti sawatara adoh karo mêmisuh, nanging ora kêna. Awit saka bangêt anggone nêsu pak tani nganti luput pamênthunge. Barêng wis adoh, kira-kirane pak tani ora bisa nusul, kêthèk nuli lungguh karo sêdhih atine, wêruh awake biru, babak bundhas, tilas pênthungane pak tani. Barêng wis ora pati krasa lara lan ilang kêsêle, kêthèk banjur lumaku, anggolèki si bulus karo calathu: "Ngati-ati kowe, pijêr ngapusi aku bae!'' Sawatara suwe kêthèk anggone lumaku pincang, sadhela-sadhela lèrèn sabab krasa lara, kêthèk banjur têkan ing gunung cilik; ing kono wêruh si bulus lagi enak-enak turu, nuli digugah dening si kêthèk. Bulus kagèt, banjur calathu: "Apa si adhi ora sida dadi ngantèn? Astaga, kênang apa rupamu kaya mêngkono, dhi?''

Barêng kêthèk krungu kabèh pitakone si bulus iku, bangêt andadèkake nêpsune, nuli nyrêngêni si bulus. Ananging si bulus ngrungokake bae kanthi sabar.

Barêng kêthèk wis marêm anggone misuh-misuh, bulus lagi gênti: "Apa wis marêm anggonmu misuhi aku, dhi? Apa kandhaku mau? Aku wis krasa yèn pak tani dadi nêpsu! Rupamu ngono dadi mantu manungsa! Aku mau ya ora entuk, nanging kowe mêksa bae. Saiki kowe arêp ngluputake aku''

Barêng kêthèk krungu mêngkono, dhèwèke banjur dhêlêg-dhêlêg, ora bisa kandha apa-apa dhèwèke rumasa isin. Tangkêpe si kêthèk karo si bulus bêcik manèh, kêthèk banjur pitakon: Kakang bulus, kowe lagi apa ana ing kene?''

Wangsulane si bulus: "Aku lagi anjaga gonge pak tani, kang sumlêmpit ing antarane pang-pang wit jengkol iku.''

Ana candhake.

--- 186 ---

PITUTUR BÊCIK

Ing sawijining desa, ana wong aran Krama. Padha-padha wong ing desa kono. Krama mau klêbu cukup. Anake siji aran si Kasim, nakal bangêt, lan gawene sok nyolongi dhuwite wong tuwane, sarta kumpulane bocah kang nakal-nakal lan ugal-ugalan.

Nuju sawijining dina, êmbokne lagi ngrêsiki pêturon, dumadakan nêmu buntêlan ing sangisore bantale si Kasim. Buntêlan dijupuk, banjur dituduhake marang sing lanang. Barêng buntêlan mau dibukak, sapira ta kagète Krama, barêng waruh isine buntêlan mau, ora liya kajaba candu. Krama susah bangêt atine, dene anake duwe pokal sing kaya mêngkono iku.

Barêng wis sore Kasim têka saka dolan, banjur diundang bapakne, lan dikon milu lunga. Kasim susah bangêt atine, jalaran sore iku wis sêmayan karo kancane, arêp ajar nyêrèt. Nanging Kasim kêpêksa milu bapakne.

Ora kacrita lakune ing dalan, barêng wis têkan ing sawijining desa, Kasim dijak mlêbu ing sawijining omah cilik, Kasim ora ngêrti karêpe bapakne. Barêng wis mlêbu, Kasim krasa wêdi, atine dhêg-dhêgan; apa manèh barêng mlêbu ing jêro omah mau pêtêng; ing kono ana ambène cilik siji, lan ana wonge kang pinuju nyêrèt, awake kuru, lambene biru, wis ora duwe kêkuwatan manèh. Kasim wêruh kang kang kaya mêngkono mau, wêlas bangêt, nganti mêtu êluhe, jalaran ora liya wong kang nyêrèt mau kêjaba sadulure dhewe kang ginodha dening bok Lara Irêng. Barêng bapakne wêruh polatane Kasim kang kaya mêngkono mau, banjur dijak mulih lan dipituturi rupa-rupa, apa manèh dicritani jalarane sêdulure dadi kaya mêngkono iku. Kasim njaluk pangapura marang bapakne sarta janji bakal marèni kêlakuwane kang ala iku.

Wiwit dina iku Kasim dadi wong kang bêcik bêbudène sarta dhèwèke bungah bangêt, dene durung kabanjur nglakoni nyêrèt.

Endang Srie Praptining Wardojo.

--- 187 ---

ANAK KANG NULUNGI BAPA BIYUNGE

Bill lan Jim anake wong sugih ing kutha New York. Barêng jaman malaise, bapakne bocah loro mau tinêmu mlarat, kêpêksa ninggal omahe kang gêdhe lan èdi ing kutha mau lan ngalih mênyang "farm'' cilik ing Connesticut. Farm iku omah kang kinubêngan ara-ara jêmbar kêna kanggo ngingu sapi sapirang-pirang diêngon dening Cowboys kaya kang ditontonake ing bioscoop kae ta, yèn pinuju lakon Tom Mix utawa Ken Maynard. Nanging sarèhning bapakne Bill lan Jim mau mlarat, dadi farme ya cilik-cilikan bae, ora ana sapine, apa manèh Cowboy.

Bocah loro mau mêsthine ya ora sênêng. Lha wong biyèn mukti, saiki kok dadi nistha. Nanging tujune padha pêng-pêngan kabèh, ora gêlêm bêkah-bêkuh utawa ngrêsula, malah padha cancut ngrewangi wong tuwane golèk rêjêki. Bapakne olèh pagawean ing kutha sacêdhake kono, dadi boekhouder. Mung sabên Sabtu bae mulih nunggang bus tilik anak bojo. Biyunge buruh dondom-dondom, dene sadulur mau saka karêpe dhewe adol koran ana ing desa kono, utawa buruh ana ing omahe tangga têparone, lumayan bisa olèh sakêthip rong kêthip, utawa roti, kênthang, susu lan liya-liyane.

Ing sawijining dina Bill lan Jim nuju nganggur padha dolanan ana ing ara-ara, reka-rekane dadi Buffalo Bill lan Wild Bill Hickok pêrang karo Indhian. Dumadakan Jim kêplèsèt ing èrèng-èrèng têrus kêglundhung ing jurang. Sarèhne jurange ora pati jêro, mung sikile bae sing tugêl balunge. Bill nulungi adhine digendhong nganti têkan ing rumah sakit kang adohe kurang luwih ana 5 km. Jim barêng eling, sing dipikir dhisik dudu larane, nanging rêkèninge kang bapakne kêpêksa mêsthi bayar. Saka kandhane dhoktêre manawa nganggo "anaesthesia'' waragade mundhak 10 dollar.

Dhèwèke kagèt têrus takon: "Anaesthesia punika punapa ta?''

Wangsulane: O, kuwi kanggo matèni rasa lara.

Jim mikir sadhela têrus takon manèh: "Nanging rak sagêd ta panjênêngan nulungi kula botên ngangge anaesthesia?''

Bisa bae, nanging kowe bakal krasa lara bangêt.''

Tanpa mikir manèh Jim muni: Inggih sandika tuwan dhoktêr, mangga suku kula panjênêngan dandosi botên susah sarana anaesthesia!'' sanajan krasa lara bangêt Jim anggone mbêtah-bêtahake nganti ora cêmuit, mung luhe bae crocosan. Samono gêdhene tekade Jim.

Bocah-bocah muga-muga bisaa lan gêlêma nelad bocah loro sing bandêl iki. Dadi yèn bapak ibune nuju kasusahan, aja kok têrus beka yèn nyuwun klambi anyar ora diparingi, kosokbaline malah gêlêma nulungi sabisamu kaya Bill lan Jim mau.

Uncle Sum.

GÊRBONG ANYAR

[Grafik]

Mungguhing bocah-bocah jaman saiki, apa manèh bocah-bocah ing kutha, iku adhakan wis padha kulina wêruh lan nunggang sêpur, dadi anane gêrbong sêpur mau ora andadèkake gumune bocah-bocah.

Ing dhuwur iki ngêmot gêrbong sêpur gagrag anyar, yaiku jandhelane sarwa kaca, mbkmanawa bocah-bocah akèh sing padha kêpengin nunggang.

Gêrbong anyar mau ing jêro sarwa kobèt, palinggihane mung ana sisih, dadi dalane kang kanggo liwat ora ana ing têngah, bisa gawe kapenake wong-wong kang padha nunggang.

Kajaba iku ing sajroning gêrbong kono ora bisa klêbon blêdug, angine bisa mlêbu mêtu nganggo piranti, rasane isis nanging ora andadèkake masuk angin.

Lan manèh lakune sêpur anyar mau anglêr bangêt, ora beda kaya wong nunggang bandulan.

Bêgja bangêt wong lêlungan ing jaman saiki, anane mung sarwa têntrêm, adoh ing bêbaya tur rikat, thik waragade murah.

--- 188 ---

TUKANG KUWÈH ING DAMUSCUS

Kacarita dhèk jaman kuna ing Mêsir ana raja kang adil, wêlasan sarta bèrbudi lan bangêt diwêdèni dening kawulane sabab saka gêdhe kakêndêlane.

Sang ratu mau mitrane para wong mlarat, lan ngrêksa bangêt marang wong pintêr-pintêr. Sing dipilih kanggo juru panimbange wong sing pintêr-pintêr. Apa manèh patih dalêm iku pintêr, candhakan ing budi lan lantip sarta wis sinau sakabèhe ngèlmu. Patih dalêm mau duwe anak lanang loro, kang padha niru watakne bapakne. Sing tuwa aran Samsudin Muhammad, sing ênom Nuridin-Ali. Sanajan karone padha luwih ing samubarang, nanging sing ênom mêksa luwih unggul ing kautaman lan kapintêrane. Sêdulur loro mau padha dene trêsnane prasasat ora bisa pisah.

Barêng bapakne tumêka ing pati, sêdulur loro mau ditimbali sang ratu, kadhawuhan manganggo panganggoning patih lan sang ratu nuli dhawuh, pangandikane mangkene: "Aku uga milu ngrasakake kasusahanmu, apadene nagaraku kene rumasa kelangan bapakmu, kang linuwih mau.

Nanging aku isih duwe panglipur, dene kautaman lan kabêcikane tumangkar nyang kowe sakloron. Minangka katêntrêmaning nagaraku lan atiku, mula luwih bêcik kowe sakloron tak dadèkake patih, tinimbang karo ndadèkake wong liya siji, rak luwih utama kowe sakloron kang saka rukunmu prasasat ati siji. Awit watakane bapakmu iku saka pangrasaku nuruni nyang kowe sakloron, dadi kautamane nyang nagaraku lan kawulaku bisaa widada kaya sing uwis.

Mêngkono dhawuh pangandikane sang ratu. Patih anyar karo-karone matur nuwun, nyuwun pamit mulih lan banjur padha ngopèni pangubure bapakne. Sarampunge, miturut padatan lan agamane dhewe, sasasi lawase ora ngetok uwong. Barêng wis sasasi nuli padha ngetok lan ngèstokake anggone padha dadi patih dalêm. Yèn ing kêdhaton ana pasamuwan patih dalêm sakarone uga ketok. Wasanane wong loro mau padha urip kanthi rukun kaya sing uwis, ing omahe bapakne.

Anuju sawijing sore Samsudin lan Nuridin lagi padha lêlungguhan lan rêmbugan bab kang wis kêlakon lan kang arêp dilakoni.

Samsudin Muhammad anduwèni rêmbug marang adhine, tunggal dina olèhe rabi lan sabisa-bisa engal-enggal. Nuridin-Ali uga ngrujuki rêmbuge kakange, lan karo-karone padha nêtêpake, yèn bisuk anake pambarêp Samsidin wedok lan Nuridin Ali lanang arêp padha besanan.

Ananging kanyatan kêkarêpaning manungsa iku ora mêsthi tinurutan kanthi kêpenak, mêngkono uga sêdulur loro iki. Samsudin lan Nuridin padha pasulayan nganti bangêt, banjur padha pêpisahan kanthi pangunêg-unêging ati, mlêbu kamare dhewe-dhewe, Samsudin rèhning sêdulur tuwa, anduwèni panguwasa, mula banjur arêp mêksa adhine supaya gêlêm ngrujuki pêrkara sing maune ora dadi cocoging ati. Anggone mêksa mau karo ngancam.

Esuke, barêng Samsudin tangi, têrus sowan nyang kêdhaton, pêrlu arêp ndhèrèk ambêbêdhag. Para kawula ing kêdhaton wis sumadhiya kabèh, nuli budhal.

Nuridin uga tangi gasik, nanging ora nêdya dhèrèkake sang ratu, malah arêp ninggal kakangne lan nagarane. Satêmêne ya abot, awit trêsna bangêt nyang kakangne lan saiki uga isih trêsna, tinimbang urip kanthi pasulayan karo sadulur, bêcik pêpisahan bae. Mulane wis nêtêpake dhewe, aluwung ninggal nagarane kang ditrêsnani, tinimbang wêruh kakange ora sumèh lan nêpsu.

Barêng Samsudin wis lunga, Nuridin akon nyêdhiyakake kuldi sing arêp ditunggangi, anggawa sangu dhuwit, rajabrana lan pangan sawatara. Sawise calathu marang bature, yèn arêp lêlungan dhewe ana loro utawa têlung dina lawase, Nuridin budhal tanpa anggawa kanca.

Nalika Nuridin nunggang kuldi liwat ratan-ratan ing Mêsir, wong-wong ing kono isih padha turu. Nuridin susah banêt, lan nalika mêtu saka gapuraning kutha, rasane kaya lagi anggawa awake dhewe mênyang kuburan. Sabab ing sajabaning kutha kono rak ora ana wong kang ngeling-eling kanthi trêsna marang dhèwèke lan ngarêp-arêp têkane. Lungane mau tanpa ana kang dijujug. Sawise mikir-mikir sawatara suwe, dhèwèke nuli ngênêr, nyang nêgara Arab. Ing kono kuldine mati, sabab saka panasing sagara wêdhi, banjur kêpêksa lumaku. Ing kono kêtêmu utusane sang ratu ing Balsora, kang lagi arêp mulih nyang nagarane, lan ngajak Nuridin nunggang ing burine.

Lakune Nuridin nganti têkan ing Balsora lan niyate arêp nginêp ing kono sawatara dina. Barêng lagi mlaku-mlaku golèk panginêpan, wêruh ana priyayi gêdhe kadhèrèkake kawulane pirang-pirang. Para wong padha ngurmati kabèh, lan padha lèrèn ngêntèni priyayi mau nganti wis adoh. Nuridin uga lèrèn ngadêg, nganti piyayi mau wis adoh. Anggone Nuridin lèrèn ngadêg mau, ora mung sabab niru wong akèh, uga kêtarik jalaran saka priyayi mau. Priyayi iku patih dalêm ing Balsora, kang sabên dina tindak ngubêngi kutha, amrih têntrême.

Ana candhake.

 

---

1	bênggang. (kembali) bênggang.
2	saya. (kembali) saya.
3	kemawon. (kembali) kemawon.