Kajawèn, Balai Pustaka, 1937-10-06, #1666

Ăngka 80, Rê Wa, 1 Ruwah Ehe 1868, 6 Oktobêr 1937, Taun XII

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

Babaran enggal! Babaran enggal!

MARGANING URIP

Cariyos satunggaling malaekat kasiku dhatêng Ingkang Damêl Gêsang, dipun dadosakên manungsa limrah, nama Misèl. Sarêng sampun sawatawis laminipun kêmpal kalihan manungsa, Misèl sagêd nyumêrêpi punapa ingkang dados awisanipun Ingkang Kuwaos. Wusana Misèl wangsul dados malaekat malih.

Lajêng dipun sambêti cariyosipun: ILYAS. Satunggaling tiyang sugih ingkang lajêng mlarat. Nanging sarêng mlarat malah rumaos bêgja lan sênêng gêsangipun.

Dipun sambêti malih cariyos LAS-LASAN BÊRAS SAÊNDHOG PITIK. Satunggaling ratu kagungan barang ingkang sakalangkung anèh, agêngipun satigan ayam, wujudipun kados las-lasan uwos. Para sagêd botên wontên ingkang sagêd mastani barang wau. Lajêng wontên tiyang sêpuh ingkang sagêd nêrangakên bilih barang wau sajatosipun inggih uwos. Uwos jaman rumiyin.

Cariyos tigang warni kasêbut ing nginggil punika nênarik manah saèstu, sarta ngêmu piwulang ingkang lêbêt. Prayogi dipun sumêrêpi ing para mudha tuwin para wrêdha.

Kangge icip-icip ing ngandhap punika pêthikanipun:

Cariyosipun Misèl: "Saikine aku ngrêti, yèn uwong iku uripe ora jalaran saka anggone ngrêmbug marang awake dhewe, nanging jalaran saka katrêsnan, kawêlasan utawa asih.

Wong kang dadi biyung, ora kaparingan wêruh apa kang dadi kabutuhane anake murih bisane urip. Wong kang sugih-wugih ora pinarêngake wêruh apa kang prêlu tumrap awake. Sarta iya ora ana wong kang pinaringan wêruh, sing dibutuhake iku apa? Apa sêpatune kanggo wong urip, apa trumpah kanggo wong arêp mati.

Anggonku bisa urip nalika tinitah dadi uwong iku ora sabab saka olèhku njaga marang uripku dhewe, nanging sabab saka anane rasa asih, rasa wêlas utawa rasa trêsna, kang dumunung ana ing atine wong lanang kang liwat sandhing panggonanku andheprok, utawa kang dumunung ana ing atine bojone.

Dene bocah kang ditinggal bapa biyungku iku bisane slamêt uripe iya ora saka anggone njaga marang uripe dhewe, nanging jalaran saka anane rasa wêlas, rasa trêsna kang dumunung ana ing atine wong wadon kang dudu apa-apane.

Mangkono uga wong-wong kabèh mau, bisane urip ora jalaran saka anggone rumêksa marang uripe dhewe, nanging jalaran atine wong-wong padha kadunungan rasa asih, rasa wêlas lan rasa trêsna.

Dhèk biyèn sing dakngrêtèni mung Pangeran olèhe paring urip marang uwong-uwong, sêbab krêsane pancèn supaya uwong-uwong bisaa urip. Saiki liyane kuwi ana manèh:

Yaiku ora dadi kaparênge Sing Kuwasa yèn wong urip mung arêp mikir marang awake dhewe. Saka krêsane Sing Kuwasa urip kudu kanggo sapadha-padha. Jalaran saja kagungan krêsa mangkono mau, mula iya ora dhawuh apa kang dadi kabutuhane siji-sijining wong urip tumrap awake dhewe. Sing didhawuhake apa kabutuhane wong urip tumrap wong akèh, dadi iya tumrap awake dhewe, lan tumrap sapadha-padha.

Kajabane iku aku saiki iya ngrêti, yèn wong kang duwe rumangsa yèn uripe iku saka pangrêmbuge dhewe, iku satêmêne klèru. Wong ora bisa urip saka pangrêmbuge dhewe, nanging kudu saka katrêsnan, saka asih, saka kawêlasan. Awit sapa kang winêngku ing katrêsnan, ing asih, utawa wêlas, iya kawêngku ing Pangeran. Kosokbaline Pangeran, iku iya mung bisa winêngku dening uwong kang kadunungan trêsna, wêlas lan asih. Awit sanyatane sipate Pangeran iya wêlas, iya trêsna, iya asih.

__________

Ngètên nggih, mas, nèk kula pikir ngotên, pancèn inggih sanès lêpate kasugihan, dene dhèk kula sugih, botên sênêng, sarta nggih sanès panggawene si kêmlaratan dene barêng mlarat kula lajêng sênêng. Ontêne dhèk kula sugih ati kula botên sênêng, botên jênjêm, niku sababe awit angsal kula pados kasênêngan luput panggonane. Kula wastani kasênêngan niku dununge mung èntên bandha mawon. Dados sing kula udi nggih mung bandha. Rina wêngi angsal kula golèk tanpa lèrèn. Lèrèn-lèrèn jam tilêm. Botên nate kula tiyang kalih sok mijèkakên jam kangge omong-omongan, kangge rêmbugan. E, ngrêmbug kautaman, karêp kula. Niku botên nate. Pikiran kula mubêng mungsêt mung têng bandha. Awan kula golèki, bêngi kula kuwatirake yèn dicolong uwong. Têng wong liya, têng batur anane mung sujana. Kuwatir yèn nganti gawe kurange bandha sing kula kêpengini. Dadi ati kula niku mung tansah ngandhut dosa. Dosane dene ndakwa sing botên-botên têng wong sing botên punapa-punapa." Awit satêmêne batur-batur kula niku sae-sae sadaya. Lajêng jaran, sapi, wêdhus, sapiturute, niku anggêr diêngon, digawa lunga saka ngomah, ati kula ênggih êmpun dhêg-dhêgan, sumêlang nèk dibadhog kewan galak.

Lajêng ontên malih sing saya damêl rungsêbing manah, ênggih niku angsal kula kêrêp pabên kalih kanca jalêr. Ing bab ngumpulake bandha; kula tiyang kalih nika padha mêmpênge. Kula mêmpêng, kanca jalêr inggih mêmpêng. Jalaran saka mêmpênge wau sok lajêng cêngkah. Ngriku kêncêng, kula kêncêng, dados lajêng pabên!"

Dhayohe takon: "La sanikine pripun?"

Sanikine êmpun ewah, sabab sêdantên mawon sing marakake rungsêb têng manah êmpun sami kula bucali. Kuwatos napa-napa botên gadhah. Sujana têng wong liya ênggih botên. Nèk sêla pagawean kula tiyang kalih sami mrêlokakên omong-omong, ngrêmbug bab kautaman, ngrêmbug kuwasane Sing Gawe Urip. Sêdantên wau anjalari manah kula lajêng sênêng, têntrêm. Dèrèng nate kula ngraosakên sênêng kados saniki. Sèkêt taun angsal kula krênggosan mlayu-mlayu, golèk kasênêngan. Ning tibane katêmune jêbul barêng êmpun mlarat.

Krungu katrangane bojone Ilyas mêngkono mau, dhayoh-dhayohe padha gumuyu, katon yèn ora anggugu. Ilyas satêngah nêsu, kandha: "Sampun sami gumujêng, sadhèrèk. Mênika sanès gêgujêngan, nanging kanyatahan, inggih punika kanyatahaning gêsang. Ingkang Kuwaos sampun paring èngêt dhatêng kula tiyang kalih. Pêparingipun Ingkang Kuwaos wau dening semah kula kala wau sampun dipun aturakên dhatêng panjênêngan. Botên awit saking nuruti manah sênêng, nanging awit saking pangeman. Inggih punika ngeman dhatêng panjênêngan sadaya, sampun ngantos anggènipun manggih sênêng, ndadak mawi patumbas kadosdene kula."

__________

Andadosakên kauningan dalêm gusti. Pantun ingkang wosipun samantên, punika jamanipun kawula taksih tumindak ing damêl, nama limrah. Sarta ingkang sami kawula têdha, inggih wos ingkang samantên-samantên punika. Ingkang nanêm kawula piyambak, ingkang ngênèni inggih kawula piyambak.

Sang prabu gumun, kêpengin ndangu manèh: "Mungguh sawah kang koktanduri, iku sawah kang kaya apa?"

Wong tuwa mangsuli: "Nuwun inggih sabin limrah, sabin kagunganipun Ingkang Kuwaos. Awit jaman samantên, sabin ingkang dados sabinipun tiyang punika inggih sabin ingkang sawêg kagarap. Botên wontên caranipun tiyang ndhaku siti kaakên dados gadhahanipun. Ingkang nama gadhahanipun tiyang, punika namung baunipun. Wondene siti têtêp dados kagunganipun Ingkang Kuwaos."

Sang prabu gèdhèg-gèdhèg saka gumune, banjur ndangu manèh: "Ana manèh, paman, sing arêp daktakokake marang kowe. Sapisan: yagene jaman kunane pari bisa mêtu samono, nanging saiki ora. Kang kapindho: yagene putumu olèhe mlaku nganggo têkên loro, anakmu mung siji, barêng kowe ora têkênan babarpisan. Mangkono uga pandêlêngmu, pangrungumu, lan untumu isih sarwa wutuh, tur caturanmu iya isih cêtha. Ngungkuli anakmu apadene putumu."

Wong tuwa munjuk mangsuli: "O, kawuningana, gusti. Wontênipun kados makatên, awit tiyang-tiyang punika gêsangipun botên awit saking anggènipun nyambut damêl piyambak, utawi malih rêmên melik dhatêng darbèking sanès. Botên kados tiyang jaman kawula rumiyin. Tiyang gêsang namung ngèstokakên dhawuhipun Ingkang Kuwaos. Sampun marêm utawi narimah kalihan gadhahanipun piyambak, botên kêpengin utawi mamrih dhatêng gadhahanipun sanès."

__________

Manawi badhe priksa jangkêping cariyos, kula aturi nyatakakên mundhut Sêrat "MARGANING URIP", têmtu botên badhe kacuwan. RÊGINIPUN NAMUNG f 0.24

WÊDALAN - BALE PUSTAKA - BATAVIA-CENTRUM.

--- [1249] ---

Ăngka 80, Rê Wa, 1 Ruwah Ehe 1868, 6 Oktobêr 1937, Taun XII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining Kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - Administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Rêdi Kurinci - Rawuh Dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana ing Surakarta - Kawontênan ing Tiongkok - Lindhu Agêng - Kêthoprak Mardiwandawa - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Jagading Wanita.

Rêdi Kurinci

[Grafik]

Sawangan Rêdi Kurinci, Sumatra, ingkang dèrèng dangu punika kawartosakên angêdalakên kukus kandêl.

--- [1250] ---

Rawuh Dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana ing Surakarta

Nyambêti Kajawèn kapêngkêr, sarawuh dalêm ing gupêrnuran, kangjêng tuwan ingkang wicaksana tuwin sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha wicaksana lajêng tumêdhak saking titihan, kangjêng tuwan ingkang wicaksana kaapit-apit tuwan gupêrnur ing Surakarta kalihan militèr komandhan. Sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha wicaksana kakanthi tuwan residhèn kitha. Ing ngriku para prajurit ingkang nyambêti kareta pandhèrèk pungkasan, lajêng lumampah baris wontên ing ngarsa dalêm kangjêng tuwan ingkang wicaksana.

Sasampunipun lênggah sawatawis, sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha wicaksana lajêng pamitan kondur angadhaton. Ing dintên Rêbo sontên, kangjêng tuwan ingkang wicaksana ngwontênakên rêsèpsi wontên ing gupêrnuran.

[Grafik]

Gambar kiwa: Kangjêng tuwan ingkang wicaksana jumênêng kaapit-apit dening Tuwan Gupêrnur Orie tuwin sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha wicaksana. Nginggil: prajuri dalêm karaton Surakarta baris wontên ngarsa dalêm kangjêng tuwan ingkang wicaksana.

Ing dintên Kêmis tanggal kaping 23 Sèptèmbêr jam 8 enjing sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha wicaksana têdhak pisitê dhatêng gupêrnuran, mawi kinurmatan mariyêm. Sasampunipun kundhisi, watawis jam 9 enjing, sampeyan dalêm ingkang sinuhun [si...]

--- 1251 ---

[...nuhun] ingkang minulya saha wicaksana kondur ngadhaton.

Nunggil dintên wau wanci jam 10, kangjêng tuwan ingkang wicaksana malêbêt ing karaton. Sasampunipun satata lênggah, kawontênakên kundhisi, sapisan wilujêng dalêm sri bagendha maharaja putri, ingkang mangandikakakên kangjêng tuwan ingkang wicaksana.

[Grafik]

Kangjêng tuwan ingkang wicaksana lênggah wontên kagungan dalêm palênggahan, bale bukasri, nalika têdhak dalêm kangjêng tuwan ingkang wicaksana malêsi mara tamu dhatêng kraton ing dintên Kêmis kaping 23-9-37.

Kaping kalih, wilujêng dalêm kangjêng tuwan ingkang wicaksana, ingkang mangandikakakên sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha wicaksana. Kaping tiga, wilujêng dalêm sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha wicaksana, ingkang mangandikakakên tuwan gupêrnur. Kaping sakawan, wilujêngipun tuwan gupêrnur, ingkang mangandikakakên sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha wicaksana. Antawis jam 10.50 kangjêng tuwan ingkang wicaksana lajêng pamitan.

Sontênipun ing karaton kawontênakên bujana larihan, ngaturi kangjêng tuwan ingkang wicaksana. Sasampunipun lênggah sawatawis, lajêng badhayan, gêndhing pangkur, dhahar larihan. Sabibaring badhayan, kangjêng tuwan ingkang wicaksana dipun aturi mriksani dalêm prabasuyasa, saha upacara dalêm, lajêng wangsul lênggah malih mriksani lêlangên dalêm wirèng, nglajêngakên dhahar malih. Jam 10.45 kangjêng tuwan ingkang wicaksana kondur.

Ing dintên Jumuwah tanggal kaping 24 Sèptèmbêr jam 8.10 kangjêng tuwan ingkang wicaksana têdhak ing Ngayogyakarta, nitih sêpur ingkang bidhal jam 9. 30 enjing. Sampeyan dalêm ingkang sinuhun ingkang minulya saha wicaksana nguntapakên dhatêng Balapan.

Sawarnining lampahing kala punika sami lampah agêng, kadosdene tata kalimrahanipun manawi ing karaton dalêm wontên tamu gupêrnur jendral.

--- 1252 ---

Kawontênan ing Tiongkok

Dumuginipun sapunika paprangan ing Tiongkok dèrèng wontên sudanipun, malah kapara langkung rame. Miturut wartos, ing wanci dalu ing Sanghai kêmirêngan wontên suara jumêgur sakalangkung sora, punika dados pratandhaning badhe papranganipun rêrêmpon wadya mriyêman Tiongkok ing Putung kalihan kapal-kapal pêrang Jêpan.

[Grafik]

Untabipun têtiyang ngungsi dhatêng liya panggenan ing laladan Syanghai nuju ngambah krêtêg ing lèpèn Suko.

Jalaran saking kathahing jêblosan, jandhela-jandhela ing Hongkong, Syanghaibang tuwin griya sanès-sanèsipun sami pêcah.

Wadya Tiongkok têrus anjawahi mimis dhatêng kapal-kapal pêrang Jêpan tanpa kêndhat. Campuhipun wau ngantos kalih têngah jam.

Tumrap Jêpan, ugi botên nguciwani, panêmpuhipun tanpa pilih, tansah ngansêg ngantos sagêd andhêsêg dumugi ing Kiyanggwan, sakilènipun margi sêpur Wusung-Syanghai. Miturut wartos, enjingipun Jêpan sampun sagêd ngêbroki Kiyanggwan. Salajêngipun wadya Jêpan ngangsêg dhatêng Liyuciyahang.

Gêntos ing pabarisan Tiongkok, ing Capèi ugi dipun têmpuh ing wadya Jêpan, nanging pabarisanipun Tiongkok ing ngriku pinanggih sakalangkung kiyat, botên kenging dipun gêgampil. Pinanggihipun ing ngriku dados pêpêrangan sakalangkung rame, motor mabur Jêpan anjawahi bom, dipun lawan wadya mriyêman Tiongkok saking ngandhap.

Kados ingkang sampun kacariyosakên ing ngajêng, Jêpan pancèn nêdya nêmpuh Tiongkok ing saênggon-êngon, punika nyatanipun pinanggih ing sapunika. Kapal-kapal pêrang tuwin motor mabur Jêpan, sami sêsarêngan nêmpuh Pakhoi, kathah sangêt baita-baita alit ingkang sami kèrêm tuwin kêbêsmi jalaran saking pandamêlipun kapal pêrang Jêpan.

--- [1253] ---

Panêmpuhipun Jêpan saya sêrêng, sasampunipun têmpuh sakalangkung rame, Jêpan kalampahan sagêd ngrêbat margi sêpur Syanghai-Wosung, malah nglanjak langkung têbih malih, nanging Tiongkok inggih taksih sagêd ngêkahi margi-margi sêpur ingkang langkung wigatos. Kajawi punika cucuking pabarisan Jêpan sampun sagêd ngambah margi-margi ing Capèi, namung têtindhipun taksih wontên sajawining kitha. Tumrap wadya lautan Jêpan sagêd ngêbroki papan-papan ing pasisir.

Ing ngriku Jêpan katingal jayanipun. Nanging lampahan punika manawi badhe rame, nyarêngi măngsa rame-ramenipun pêrang, têtiyang ing Mansukuwo pinanggih sami ambalela, Jêpan kêpêksa nindakakên panyirêp kanthi ngangkatakên wadya 60.000. Ngèngêti măngsa ingkang sawêg kados makatên punika, ebah-ebahan wau pinanggihipun ugi angganggu damêl dhatêng Jêpan.

Ing bab gêgayutanipun nagari sanès kalihan paprangan punika inggih tansah wontên kemawon. Kados ta wontên wartos bilih Ruslan gadhah panêdha supados paprangan punika kalajêngna ngantos tigang wulan malih, supados Ruslan sagêd kintun bêbantu dhatêng Tiongkok. Sayêktosipun wartos ingkang kados makatên punika pinanggihipun wontên ing jawi sampun sumrambah, malah loking akathah, Ruslan pancèn sampun angêmori damêl.

[Iklan]

Tumrap Amerikah, pancèn nêdya têtêp ngadêg nunggak waru, botên nêdya ilon-ilonên mrika-mriki, nanging ugi tansah ngudi murih paprangan punika lajêng sagêd sirêp. Tindakipun Amerikah ingkang makatên punika, pinanggihipun adamêl kasantosaning adêgipun polkênbon, tuwin [tuwi...]

--- 1254 ---

[...n] pancèn pinanggih wigatos. Mênggah kawigatosan ingkang pinanggih tumrap Amerikah, punika botên kok jalaran saking anggènipun botên ilon-ilonên, awit sayêktosipun ugi tumut cawe-cawe, kados ta ing bab panyaruwenipun dhatêng Jêpan anggèning gadhah tindak siya, nêmpuh dhatêng papan ingkang damêl kasangsaraning akathah, ngantos ngicalakên raos kamanungsan.

Manawi ngèngêti wontêning paprangan kados makatên punika, tumrapipun Tiongkok pancèn inggih taksih sarwa kêkirangan dêdamêl, mila ugi tansah mêling dhatêng nagari sanès. Ing sapunika parentah Inggris sampun amaringi palilah dhatêng pabrik motor mabur Inggris, anampèni wêlingan motor mabur saking Tiongkok. Wêlingan wau sami kemawon kalihan motor mabur ingkang dipun angge Inggris piyambak. Malah botên dangu lajêng badhe dipun kintunakên.

Samantên ugi Jêpan, sawarnining baya pakèwêt ingkang badhe ngengingi Jêpan, punika tansah dipun wigatosakên, dene ingkang dipun wawas yêktos, punika namung tindakipun Ruslan, awit punika kalêbêt tăngga ingkang langkung ambêbayani, sisip sêmbiripun badhe damêl sangsara yêktos. Nanging ugi wontên malih ingkang langkung damêl samaripun Jêpan, inggih punika bab tindakipun nagari-nagari sanès anggènipun nyatru dhatêng Jêpan, punika tamtu badhe damêl kapitunanipun Jêpan yêktosan. Ing bab wartos pambiyantunipun Ruslan dhatêng Tiongkok, punika botên namung wara kemawon, malah miturut wartos ingkang kantun, Ruslan sampun ngintunakên obat mimis mêdal ing golonganing wadya Tiongkok golongan abrit, prêlu kangge nanggulangi Jêpan ing Tiongkok sisih lèr. Minăngka gampiling lampah ing ngriku kawontênakên margi saking Ruslan dhatêng Tiongkok Lèr, dados kenging dipun wastani gêgayutaning damêl Ruslan kalihan Tiongkok sampun cakêt sangêt sêsambêtanipun.

Kajawi punika Ruslan ugi sampun ngintunakên pirantos kangge nanggulangi motor mabur dhatêng Nanking, malah dêdamêl wau ugi sampun dipun pigunakakên kangge nanggulangi panêmpuhing motor mabur mêngsah.

Sarêhning sadaya wau nama taksih wontên salêbêting tumindak, dèrèng sagêd ngintên-intên badhe kawusananipun.

--- [1255] ---

[Iklan]

--- [1256] ---

Lindhu Agêng

[Grafik]

Lindhu sagêdhagan punika pinanggih agêng, tuwin kenging dipun wastani maradini ing satanah Jawi. Dene ingkang pinanggih kêtênggêl piyambak ing Ngayogyakarta tuwin Surakarta.

Gambar nginggil piyambak, griya pagantosan partikêlir ing Prambanan. Ing ngriku katingal pêdhot-pêdhotaning tembok, nandhakakên agênging lindhu.

Gambar têngah: toko Tionghwa ing Prambanan, jalaran saking agênging lindhu, griya wau rêmuk, wuwunging griya pêdhot.

Gambar ngandhap piyambak: griya pagantosan ingkang risak dipun tingali saking ngandhap, nalika dipun titipriksa dening ingkang gadhah.

Tetiyang ingkang sami wontên sanginggiling griya, sami andandosi karisakan.

--- [1257] ---

[Iklan]

--- [1258] ---

Rêmbagipun Petruk lan Garèng

Bab Kêthoprak Mardiwandawa.

III

Petruk : ambanjurake panyandrane pamaine kêthoprak Mardiwandawa, kang Garèng. Anggone Pangeran Adipati Anom mrêjaya Rara Hoyi sarana dilimpèkake, anggone sauwise banjur ngêbruki lan nangis mèwèk-mèwèk, anggone layone Lara Hoyi dibopong-bopong sajak moh pisah, lo kuwi kabèh, saka pintêre anggone main, nganti gawe grêgêle atine wong nonton. Dalasan makne Kamprèt bae, sing lungguhe jèjèr karo aku, ing kala samono banjur pilêg dadakan: sêntêlup-sêntêlup, kêlamêt. Iki suwarane anggone nyrêbèti nganggo sapu tangane.

Garèng : iya ora mèmpêr, nèk sing diunèkake: kêlamêt kuwi rak wong sing andilati bubur kae. Iya, Truk, maine pancèn iya kaya tênan-tênana kae. Sabanjure ing kono nuli digambarake katêgêlane Sunan Amangkurat. Ingatase wis samono abote paukumane Pangeran Adipati Anom, kathik isih nganggo dilanjari manèh, ya iku Pangeran Adipati Anom kudu lunga saka dalêm kadipatèn kono, lan dalêm kadipatèn kudu diobong nganti gusis.

Petruk : lha, kuwi prabawane cintah, kang Garèng, sok banjur anglalèkake kamanungsane, kowe bae kêpriye dhèk biyèn, nalikane kowe andhèdhèki Mas Rara Plênuk kae. Lo, prawan sing punukên, barêng Rara Plênuk iki dialap wong liya, apa kowe ora banjur soroh amuk, nganti kabèh-kabèh kok rampungi, lha, sorene simbok banjur kapêksa…ngliwêt manèh.

Garèng : wayah, kathik ngêlèh-êlèhake nyang jaman ja-makjuja mêngkono. Ora, Truk, saka tega lan têgêle sang rama dewaji Sunan Amangkurat mau, yèn ing wusana putrane, ya iku Pangeran Adipati Anom banjur kêtuwuhan ati sêngit marang ramak, lo, kuwi kok iya rada mèmpêr, ya, Truk.

Petruk : patrape wong tua utawa anak sing kaya mêngkono kuwi pancène iya rada ora kêpenak kanggo tongtonane wong akèh, sabab ing jaman saiki kiyi akèh wong nonoman sing anggêmbèlèng, kuwatirku yèn banjur ana sing duwe pikiran: mula iya bênêr bangêt, sanadyan wong tuwa pisan, yèn tindake ora gênah, iya kudu dilabrag. Wah, rak ya ora ngajak agama iki arane. Ewasamono tongtonan kêthoprak ora kêna disalahake, malah pantês dialêmbana, jalaran kajaba ing kono mung arêp mitongtonake lêlakon sing sabênêre, saka pintêre sing padha main, ing kono banjur bisa anggambarake kanthi cêtha, sanadyana kuwasa dikaya ngapa, yèn banjur duwe tindak ambêk siya lan sawiyah-wiyah, suwe-suwe iya bakal nêmu rubeda. Rak iya, ta, kang Garèng.

Garèng : mupakat, Truk. Wong aku dhewe wis anglakoni. Nalikane aku pangantèn anyar, patrapku nyang bakyumu kuwi mula iya sawiyah-sawiyah bangêt, bakyumu lunga ora pamit, tak [ta...]

--- [1259] ---

[...k] dukani, ngliwêt sangit, tak paido panjang lebar, lunga nglurug cêki, tak labrag, nganti tak taboki barang, tak taboki, Truk, tak taboki. Wong iya tindakku ambêg siya, suwe-suwene mbakyumu banjur ambalela, wani karo aku, wong aku rumasa wis salah, iya banjur narima, mulane patrape bakyumu nyang aku mêngkene mêngkono, aku iya banjur langganan: nrima têrus-têrusan, sabab iya kuwi mau, aku wis andhisiki mau-maune duwe tindak ambêg siya.

Petruk : iya, kang Garèng, nanging kaya-kaya wiwit kowe dadi karo bakyu, bakyu tansah jumênêng:…guru rabimu. Wis, wis, kang Garèng, saiki ambanjurake rêmbuge ing ngarêp. Adêgan kang kaping lima, iya iku padunungane Panêmbahan Rama ing Kajoran. Ing kono sang panêmbahan katon lênggah ingadhêpan nyai panêmbahan, sarta putrane wadon, Rara Idayat.

Garèng : wah, iya, Truk, maine Panêmbahan Kajoran jan jêmpol, Truk, anggone buyutên awak sakojur, nelakake yèn wong tuwa têmênan, saka anggone titis wicarane, ambuktèkake dudu bangsaning sêpuh sêpah, nanging wong tuwa kang sugih pitutur lan sugih japamăntra, dadi pantês ingaji-aji. Mangkono uga sing dadi nyai panêmbahan, maine iya wis mathuk, dene sing dadi putrane wadon, Rara Idayat, pancène rupane olèh, dêdêg piadêge sêdhêng, lan yèn gêlêm maine mula iya ngrêsêpake, mung bae rada kakehan anggone digawe-gawe, sok mêcuca-mêcucu cilik, banjur sirahe gèdhèg-gèdhèg sajak buyutên, wadhuh, rasane aku nganti…katonên bae.

Petruk : wiyah, wiyah, kang Garèng kiyi apa nacad, apa ngalêm, sabab dhisike kayadene muni mangkene: yak, kok kakehan lêlewa têmên, iya anjuwarèhi, nanging wusanane …katonên bae. Wiyah, kang Garèng, kowe kuwi ambok aja sok ngaruh-aruhi solah-tingkahing uwong, awit siji-sijining uwong kuwi, sok duwe saradan dhewe-dhewe, kaya ta: ana uwong sing yèn ditakoni, saradane sok nguntir-untir brêngose, sanadyan brêngose limang lêr, ana manèh wong omong sing duwe saradan dhèhèm, upamane bae mangkene: ainggih mênika, ta mas, hêk, hêm. Randha ing ngajêng punika manawi sampun macak, wah, hêk, hêm, hêk, hêm…

Garèng : wayah, saradane wong sir kuwi, bênêr, dhing, Truk, kayadene saradanamu bae, saya gupruk omonge, saya rame drijimu anggone ngulêg-ulêg…bolonganamu irung.

Petruk : hara, kok banjur ngêlèh-êlèhake [ngêlèh-êlèh...]

--- [1260] ---

[...ake] sing iya-iya mêngkono. Wis, tak banjurne manèh panyandraku. Sajrone sang panêmbahan sagarwa putra padha rêrêmbugan mau, dumadakan ana dhayoh, kang Garèng, yaiku: Radèn Trunajaya saka Sampang, Mêdura. Mungguh sing dadi Radèn Trunajaya iki, pancène mono iya bagus, brêgas, trêngginas, tandang lan pamaine mula pantês ingalêmbana têmênan, pancène mono iya sing dadi Trunajaya iki sing kêna diarani têtunggule (bintange) para pamain ing kêthoprak kono. Mung bae emane dene…

Garèng : wis mangrêti aku, Truk, ora prêlu omongmu kok banjurake, aku wis nyandhak. Mula wis dadi saradanamu, nèk wêruh wong wadon upamane, yèn wujude ala, jarene mêlas bangêt, nanging yèn wujude ayu, kêpengin ngajak nyang dalême mas pêngulu, dadi anggêr wong wadon, karêpe: mau samah sekali. Kosokbaline yèn wêruh wong lanang, nèk ala rupane, jarene arêp mutah, nanging nèk bagus, kudu arêp nyongkol, apa karêpe: wong lanang kudu ora ana kabèh, mung dhèwèke dhewe bae sing lanang. Gênah-gênahe karo sing dadi Radèn Trunajaya, apa ati panas, kaya ta lêpo sapi. Kuwi iya mèmpêr, sabab, aku iya ora arêp ngalêm, sing dadi Radèn Trunajaya kuwi pancèn iya brêgas, trêngginas, canthas, kathik luwês, gandês, kèwês, lan mlêpês, pantês saupama diunèkake sri panggunge pamain kêthoprak kono.

Petruk : ora, kang Garèng, mungguh sabênêre mono, rata-rata pamaine kêthoprak Mardiwandawa iki, mula padha pintêr-pintêr. Ing sarèhne aku ora wêruh jênênge siji-sijine, saiki tak kandhakake ngêndi sing pantês ingalêmbana nalikane anjupuk lakon Pangeran Darpa.

Sing dadi Pangeran Darpa, wah, nyata urip maine, anggone ngatonake le brangasan, têgêlan, tegan, lan ambêk siya, kaya iya-iyaa kae. Saupama dibijènana mono: 9, kang Garèng. Sing dadi Pangeran Kayun, adhine Pangeran Darpa, sing sok main dadi Trunajaya, kaya padatan maine: jêmpol. Sing dadi Losari, êmbane Pangeran Darpa nanging ngiras-ngirus Durnane Pangeran Darpa, anggone main dadi wong drêngki, jail lan sapadhane, wèh, pancèn iya mèmpêr têmênan. Sing dadi Patih Danupraja, bapakne Trusthi, bijine 9 1/2. Sing dadi Rudatin, kapala rampog wadon, sajak kênès amrèthèli, nanging amantêsi. Sing dadi Trusthi utawa Trustha, cara Landane: poldhundhê. Badhut, Atmanadi, kaya padatane, gawe sênênge wong nonton saka dening lucune, emane dene ing sêmu kayadene ora bisa sambung karo lêlawanane.

Garèng : wèh, Petruk kiyi kathik sasat gawe propagandhah kêthoprak Mardiwandawa, ane, wis, wis, samene bae. Iya ora jangji aku, yèn mêngkono kuwi. Ewasamono, sapisan kiyi kêna, Truk, sabab malêm Sabtu tanggal 8/9 ngarêp iki, kêthoprak mau arêp gawe tongtonan sing olèh-olèhane 100% arêp didarmakake nyang pagawean amal, dadi dipropagandhakake cikbèn para priya[1] sing sok mêrêm bae kuwi, padha kêrsa ngrogoh kanthonge sathithik.

--- 1261 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès).

TANAH NGRIKI.

Pindhahan doktêr. M. Sumali Ind. Arts rumiyin dienstverbandleerling Nias, ingkang nyambut damêl ing Pakaryan Kasarasan ing Surabaya, kapindhah dhatêng Bêtawi kabantokakên dhatêng pangagêng Malariabestrijding.

Rupelin ing Bêtawi. Miturut wartos, Rupelin sampun ngawontênakên pang wontên ing Bêtawi. Manawi ada-ada punika majêng tamtu badhe tumular ing sanès-sanès panggenan ingkang dipun dhatêngi baita-baita ing tanah ngriki.

Têtiyang ingkang sakit pest ing tanah Jawi. Miturut palapuran, wiwit tanggal 10 Juli dumugi 7 Augustus taun punika, têtiyang ingkang sakit pest ing satanah Jawi wontên 188, tiwas 187.

Ingsêr-ingsêran guru. Kawrat kêkancingan saking ingkang Bupati Pasuruan, Tuwan Parusam, wd. pangajêng guru ing Inlandsche Vervolgschool ing kraton, kapindhah dhatêng Nangkajajar, distrik Kêboncandhi. Tuwan Afandi alias Ciptawibowo wd. pangajêng guru Inlandsche Vervolgschool ing Nangkajajar kapindhah dhatêng Kraton.

Inggah-inggahan. Kawrat kêkancingan saking Guprênur ing Jawi-Wetan, M. Sukiswa, Aib. nindakakên padamêlan mantri pulisi ing Paresidhenan Surabaya, dados tijd. wd. asistèn wêdana ing Paresidhenan Surabaya, R. Sumarno, juru sêrat klas 1 Paresidhenan Surabaya, dados mantri pulisi Paresidhenan Surabaya.

Anggêgana dhatêng Makasar. Lampah anggêgana saking Surabaya dhatêng Makasar sampun kalampahan kabikak, kathah ingkang sami tumut nyobi anggêgana, Tuwan Gupêrnur Jawi Wetan ugi tumut anggêgana. Nalika motor mabur anggêgana wontên sanginggiling lautan Makasar Surabaya, dados wangsulipun, ingkang inggilipun 3500 m, hawanipun pinanggih sae, ngantos dumugining Surabaya malih wilujêng, botên kirang satunggal punapa. Anggêgana kapisanan punika kathah ingkang migatosakên.

Gêndhis ing tanah ngriki rêndhêt lampahipun. Jalaran saking wontênipun paprangan ing Tiongkok, tumrap kintunan gêndhis saking tanah ngriki dhatêng Syanghai botên sagêd katindakakên, sagêdipun dumugi ing Tiongkok namung kaandhapakên dhatêng palabuhan-palabuhan ingkang sêpên ing pakèwêd.

Gêrbong N.I.S. kêbêsmi. Sampun sawatawis dintên, wontên gêrbong barang N.I.S. ingkang ngêwrat kajêng obong kêbêsmi, kasumêrêpanipun kabêsmi nalika sêpur nuju mlampah badhe dumugi Sumbêrrêjo, lajêng kasirêp mawi pompa. Nanging sarêng sêpur lumampah malih kasumêrêpan murub, lampahing sêpur kêpêksa kalajêngakên dumugi Babat, ingriku sawêg kenging kasirêp saèstu.

Dayanipun propaganda kapuk. Ing kala Nagoya, Jêpan, wontên tentoosteling, tanah ngriki ugi ngintunakên wêwakil kanthi barang-barang asil pamêdalipun tanah ngriki, barang-barang wau ingkang pinanggih wigatos piyambak kapuk. Ing sapunika bab wau sampun kêtingal wohipun, wêlingan kapuk saking Jêpan pinanggih kathah. Ing salêbêtipun wulan Augustus kêpêngkêr, kapuk ingkang kakintunakên dhatêng Jêpan sampun wontên 23.803 kg. ngungkuli kalihan ingkang dipun kintunakên dhatêng Amerika, Australie tuwin Nieuw-Zeeland.

[Iklan]

Zwavelzuur wutah damêl bêbaya. Sampun sawatawis dintên ing Bandung Wontên grobag ngêmot êwavelêuur saking Rathkamp badhe kabêkta dhatêng panggenaning bangsa Tionghwa. Nalika lampahing grobag dumugi alun-alun, êwevelêuur wau njêblos saking wadhah, ambalabar wontên ing margi. Ingriku wontên tiyang numpak sêpedha langkung lajêng kaplèsèt jalaran lunyu, saha salajêngipun ingkang numpak dhawah, kenging wutahan êwaêvelêuur wau, anjalari sandhang panganipun kabêsmi tuwin mlocot badanipun. Ingkang nêmahi kados makatên wau wontên tiyang 5.

Pamulangan luhur Doktêr. Katêtêpakên dados arts, wêdalan pamulangan luhur Doktêr ing Bêtawi, Tuwan Sadikun.

Lindhu ingkang waradin ing pundi-pundi. Kal ing dintên Sênèn 27-9-37 wanci kirang langkung satêngah gangsal sontên, wontên lindhu kapetang agêng ingkang maradini mèh ing satanah Jawi, dangunipun kawan mênit. Ingkang pinanggih kathah karisakan ing bawah Surakarta. Ing Wêdi, Klathèn wontên pêndhapa 10 tuwin gudhang 48, pawon 31, mêsjid 2, griya 62 sami karisakan. Ing Bayat, griya asistenan jugrug, Cawas griya 60 ambruk, tiyang kêtaton rêkaos 3. Prambanan griya asistenan risak, griya 35 rêmuk, gudhang agêng pabrik gêndhis Cepèr bêngkah, pipa pabrik Gondhang ambruk, pabrik Cakra bêngkah ing perangan ngajêng. Ing Wêdi wontên tiyang tiwas 5. Malah miturut wartos malih wontên griya gêdhong cacah 100 sami ambruk.

Prangko kangge mitulungi tiyang mlarat. Sampun sawatawis dintên kawartosakên bilih Asib badhe ngêdalakên prangko amal wiwit tanggal 1 December ngajêng punika dumugi wulan Juli 1938. Mênggah lêrêsipun namung dumugi tanggal 10 Januari taun 1938, nanging pajêngipun taksih lajêng dumugi wulan Sèptèmbêr 1938.

--- 1262 ---

Ngèngêtakên, sampun wangsul dhatêng Syanghai. Diercteur[2] J.C.J.L. mêntas tampi wartos saking Syanghai, bilih kawontênanipun ing Syanghai taksih têtêp dèrèng ewah. Ing sapunika wontên pamrayogi, supados tumrap golongan èstri sampun ngantos wangsul dhatêng Syanghai, makatên ugi para èstri ingkang sapunika wontên ing Hongkong ugi botên nglajêngakên lampah dhatêng Syanghai. Pamrayogi punika tumuju tumrap bangsa Tionghwa èstri ing tanah Jawi.

Watêsipun nglintokakên arta lami. Directeur babagan Arta Praja angèngêtakên, bilih wiwit tanggal 1 Januari 1938 nutup bab tumindaking nglintokakên arta lami. Bab punika lajêng botên katindakakên malih ing gêdhong Arta Nagari tuwin kantor pos ingkang kapatah padamêlan dening gêdhong Arta Nagari ingkang kasuwak.

Lindhu ing Kutoarjo. Ing bab lindhu kados ingkang sampun dipun wartosakên, saha maradini ing pundi-pundi, punika tumrap ing Kutoarjo ugi kathah karisakan. Miturut papriksan, cacahipun griya ingkang ambruk wontên 150.

Pamulangan dagang alit. Ing Bêtawi kawontênakên bikaan cursus guru-guru kangge pamulangan dagang alit. Pamulangan dagang alit wau badhe dipun wiwiti wontên ing wulan Augustus 1938. Awit saking kaparêngipun Departement Pangajaran, pamulangan dagang alit wau badhe dipun wontênakên ing Manado, Palembang, Fort de Kock tuwin Banjarmasin.

Congrès Muhammadiyah. Kawartosakên, congrès Muhammadiyah ingkang kaping 26 saèstu kawontênakên ing Ngayogya, dipun wiwiti wontên tanggal 8 dumugi tanggal 15 October punika. Badhe wontênipun Congres punika kathah urunan warni-warni saking pundi-pundi.

Bangsa Tionghoa ing Bêtawi kintun pitulungan dhatêng Tiongkok. Kawartosakên, bangsa Tionghwa ing Bêtawi badhe kintun pitulungan babagan tiyang sakit dhatêng Tiongkok, awarni auto ambulance kados ingkang dipun angge ing tanah ngriki kanthi pirantos jangkêp, jampi-jampi, papan ambêdhèl tuwin sanès-sanèsipun. Doktêripun wontên sakawan, ingkang 1 dokter Tionghwa ingkang gadhah padamêlan, badhe nilar padamêlanipun ingriki, doktêr ingkang 1 malih sawêg dhatêng saking nagari Walandi. Kajawi punika badhe nyinau juru ngupakara tiyang sakit 8. Waragading lampah punika wontên f 27.000.-.

Kapal pamisayan ulam bangsa Jêpan dipun sanjata. Kapal pamisayan ulam bangsa Jêpan nama Tokei Maru ingkang nuju ngambah lautan ingkang dados awisan ing sacêlakipun pulo Dedap tuwin Pengelap, laladan Riow tuwin Lingga, nalika dipun purih kèndêl rambah-rambah botên miturut, lajêng dipun sanjata saking kapal Florès, ngantos adamêl tiwasing tiyang kalih. Tiyang ingkang kêtaton lajêng kabêkta dhatêng Tanjung Pandan, badhe dipun jampèni.

Pamulangan luhur Pangadilan. Lulus candidaatsexamen perangan kapisan, Tuwan Sayid Hamid bin Moh. Algadrie.

Sêsakit diphterie ing Hollandia. Sampun sawatawis dintên kawartosakên, bilih ing Hollandia, Niew-Guinea sisih lèr tuwuh sêsakit diphterie. Ing sabên dintên mèh wontên tiyang ingkang kêtrajang tuwin andadosakên tiwas. Miturut pèngêtan sêsakit punika sampun ragi dangu, botên kalapurakên dhatêng ingkang wajib. Kasumêrêpanipun nyarêngi nalika tuwan controleur nuju papriksa.

Motor mabur mitulungi babagan kasarasan. Motor mabur Marine ingkang manggèn kêmpal wontên tanah ngriki sisih wetan, mêntas dipun têdhani pitulungan dening golongan B.B. tigang rambahan. Kala tanggal 22 Sèptèmbêr ambêkta jampi suntik diphterie kabêkta dhatêng Hollandia, amargi ingriku tuwuh sêsakit wau. Tanggal 25 Sèptèmbêr inspecteur babagan Kasarasan ing Ambon kabêkta anggêgana dhatêng Makasar, pêrlu mriksa kawontênanipun sêsakit ingkang kakintun sêsakit cholera. Tanggal 29 September, pangagênging motor mabur wau dipun têdhani pitulung supados nulungi tiyang sakit mripat ingkang sangêt ing Amaru, panêdha wau sagêd kasêmbadan, dipun adani saking Ambon dhatêng Amaru.

Tiyang siti dados Gouvernements Secretaris. Sampun sawatawis dintên, wontên wartos bilih badhe wontên tiyang siti kaangkat dados Gouvernements-Secretaris. Ing sapunika sampun kalampahan, ingkang kaangkat wau Mr. Dr. Nazief, satunggiling referendaris ing Algemeene Secretarie.

Kinderzorg ing Surabaya tampi pangalêmbana. Kinderzorg ing Plampitan Surabaya mêntas dipun rawuhi Dr. Theunissen, Dr. Offringa, Dr. Nooy tuwin Dr. Raadshoven. Rawuhipun ingriku punika dipun tampi dening para ingkang majibi ingriku, inggih punika Nyonyah Dr. Syaaf, Nyonyah Sudirman, Nyonyah Zainal tuwin Nyonyah Dr. Gerungan. Para tamu wau sami ngalêmbana dhatêng kawontênaning Kinderzorg punika.

Ingkang angsal loterij. Miturut wartos, ingkang angsal loterij ingkang nêmbe kagêbag punika, tumrap ingkang f 100.000.- dhawah ing Surabaya, ingkang f 10.000.- dhawah Malang, ingkang f 5000.- dhawah Cirêbon, ingkang f 2500.- dhawah Weltevreden, Bêtawi, Medan tuwin Malang, sami nyaprapat.

EROPA.

Sang Mussolini badhe dipun cidra. Wontên wartos, pulisi nyêpêng tiyang kalih ingkang numpak sêpur expres saking Parijs dhatêng Bukarest, amargi tiyang kalih wau dipun dakwa badhe nyidra Sang Mussolini samangsa wangsul dhatêng Italie. Tiyang kalih wau sami kakintên bangsa Prancis, lajêng sami kalêbêtakên ing tahanan. Nalika tiyang wau kapriksa cariyos botên gadhah sêdya ingkang kados makatên.

ASIA.

Ura-uru ing Palestina. Ing Palestina wontên ura-uru, Husein Khalidi, Bergemeester ing Jeruzalem truwin Fuadsaba, ingkang sami dados warganing Raad Agung Arab, sami dipun cêpêng dening golonganing ebah-ebahan. Miturut katrangan sababipun dipun cêpêng wau, jalaran saking wontên panganggêp bilih tatanan ingngriku ingkang gêgayutan kalihan bangsa Arab dipun raos botên sah, mila pêrlu nyêpêng ingkang dados pangajêng. Ing salajêngipun kathah têtiyang golongan katingal ingkang sami dipun cêpêngi. Ing bab punika lajêng dados rêmbag.

Tiyang dipun têmpuh sawêr. Zoltan Kegl satunggalimg ahli mêndhêt suwara kangge film Paramount, nalika sawêg damêl film wontên ing wana tanah Melayu dipun gubêd ing sawêr dumung ingkang panjangipun 1 1/2 m. Sawêr wau anggubêd tangan sangandhap lêngên, Kegl lajêng dipun bêkta dhatêng griya sakit, tanganipun nandhang tatun nanging botên ngrêkaos. Nalika sawêr ingkang nggubêd wau dipun uculi, ngantos dipun tandangi ing tiyang 15.

AFRIKA.

Arak-arakan ingkang ngantos damêl pêpêjah. Ing kalaning nuju mangsa bêntèr, wontên golongan Wafd cacah 50.000 sami arak-arakan wontên sangajênging kadhatonipun nata ing Mêsir, Raja Faruk. Nalika gapuraning kadhaton kabikak, têtiyang ingkang sami arak-arakan wau lajêng sami malêbêt kalihan surak-surak sakalangkung rame. Ingriku wontên tiyang 25 sami tiwas, tuwin 140 sami nandhang tatu, jalaran saking anggènipun suk-sukan. Raja Faruk ugi lajêng rawuh mriksani dhatêng têtiyang ingkang sami nandhang tatu. Dene têtiyang ingkang sami ngajal, sami dipun kubur kanthi waragad nagari.

--- 1263 ---

Wêwaosan

II Lêlampahanipun Dhobrinya.

Mirêng sumbaripun Alyasa ing sêmu ngerang-erang wau, sanalika punika rainipun Tugarin katingal abrit mangar-mangar, nanging dumadakan ing kala punika wontên abdi nata pintên-pintên lumêbêt ing bangsal, ambêkta tong sawatawis isi anggur warni-warni. Lan sanalika punika Tugarin lajêng supe dhatêng sêsumbaripun Alyasa, saha lajêng enggal-enggal nyandhak gêlas pangombenipun. Umumipun para prajurit ing jaman samantên punika sami karêm sangêt dhatêng anggur, lan limrahipun manawi sampun purun ngombe anggur, inggih kathah. Ewasamantên para prajurit ing Ruslan wau, salaminipun gêsang mêksa dèrèng nate mrangguli tiyang anggènipun ngombe anggur sakalangkung kathah kados pun Tugarin wau, anggènipun ngombe botên namung sagêd nêlasakên pintên-pintên gêndul, malah ngantos pintên-pintên tong, ewadene maksa botên mêndêm. Ing kala punika Alyasa ngumbar swara malih, makatên mênggah têmbungipun:

Bapa kula, kados ingkang sampun kula aturakên wontên ing ngriki: dados pangagêngipun agami ing Rosto punika gadhah lêmbu kawan ingkang manawi kalêrês saba wontên ing pakawisan, lampahipun katingal rêkaos sangêt. Ing satunggiling dintên lêmbu wau dumadakan lumêbêt ing pawon, ing kala punika kalêrêsan ing ngriku wontên tiyang kalih ingkang sawêg adamêl bir. Salajêngipun lêmbu punika manggih gênthong ingkang kangge madhahi bir ingkang mêntas dados, tiyang inggih lêmbu, nama kewan limrah, inggih botên mangrêtos sumêrêp gênthong isi bir wau, biripun lajêng têrus kaombe kemawon ngantos têlas, wusananipun lêmbu inggih lajêng pêjah. Makatên ugi badhe kadadosanipun Tugarin punika.

Mirêng pangerang-erangipun Alyasa ingkang makatên punika, Tugarin katingal ajaja bang mawinga-winga. Sanalika punika piyambakipun anarik cundrikipun saha lajêng kasawatakên dhatêng Alyasa, nanging Alyasa tansah prayitna, saha sagêd endha. Cundrik enggal-enggal kacandhak dening mitranipun nama Yakim, ingkang ing kala punika lajêng wicantên dhatêng Alyasa makatên: he, mitraku sinarawèdi, Alyasa, mungguh karêpmu kapriye, apa kowe dhewe sing arêp nyawatake cundrik iki nyang Tugarin, apa cukup kok pasrahake nyang aku bae.

Alyasa amangsuli: aku ora nêdya arêp namakake cundrik iki nyang Tugarin, lan aku iya ora mrayogakake yèn kowe kang arêp tumandang gawe, amrih bêcike, pasrahna nyang aku bae. He, Tugarin, kowe kêna tak kalahake ing pêrang sapisan, lan saikine kowe dak tantang supaya sesuk esuk apêrang tandhing ijèn padha ijèn karo aku, sing sapa kalah kudu ninggal sirahe ana ing papan paprangan ing kono mau.

Mirêng panantangipun Alyasa wau, Tugarin gumujêng latah sajak ngerang-erang, saha kanthi pêndirangan mripatipun Tugarin anampi panantangipun wau. Sadaya para tamu sami ngadêg saking papan palênggahanipun, sarta lajêng sami gêgrombolan angrêmbag ing bab kaduk wani lan kirang dêduginipun Alyasa anggènipun kumawani nantang pêrang tandhing ijèn sami ijèn kalihan Tugarin. Sadaya sami yakin, bilih ing pêrang tandhing punika botên kenging botên pun Alyasa têmtu badhe manggih tiwas, sadaya sami notohi Tugarin. Para pangeran satunggal satunggalipun sami notohi nyatus rupiyah, para prajurit nyèkêt dene para dagang mănca ingkang ing kala punika ugi sami dados tamunipun Sang Prabu Wladhimir sami notohakên baitanipun ingkang kêbak barang dagangan ingkang sarwa èdi lan pèni, ngêmungakên pangajêngipun agami ing kitha Cèrmigop, ingkang purun ngêtohi pun Alyasa.

Tugarin ing wusana lajêng ngadêg saking papan palênggahanipun, nilar bangsal lan tanpa suka urmat dhatêng sintên kemawon, lan sarêng lampahipun dumugi ing undhak-undhakan kadhaton, lajêng kèndêl saha sêsuwit sora sangêt, ngantos anjalari wit-witan ingkang agêng-agêng ing sakiwa têngênipun kadhaton sami oyag sadaya. Ing kala punika saking ing awang-awang ujug-ujug wontên kapal tumiyup mangandhap sarta lajêng ngadêg jêjêg wontên ing sangajêngipun Tugarin. Tugarin enggal-enggal nyengklak kapalipun saha lajêng kabêkta munggul ngambah ing gêgana. Makatên ugi Alyasa tuwin para prajurit sanès-sanèsipun, botên watawis dangu lajêng sami nilar kadhaton, numpaki kapalipun, saha lajêng sami nuju dhatêng lèpèn Saphat. Wontên ing ngriku kapalipun sami kaumbar, ngêdêgakên pakuwonipun saha [sa...]

--- 1264 ---

[...ha] lajêng sami mapan tilêm sawatawis utawi ngaso. Sadaya para prajurit sami tilêm kanthi sakeca wontên ing pakuwonipun piyambak-piyambak, ngêmungakên Alyasa ingkang sadalu muput botên angliyêp sakêdhik-kêdhika, kajawi namung nênuwun dhatêng ingkang Maha Kawasa, mugi-mugi enjingipun sagêda mênang juritipun apêrang tandhing kalihan Tugarin. Mênggah panuwunipun dhatêng ingkang Maha Kuwasa wau makatên:

Dhuh, Gusti, ingkang anguwaosi bumi lan langit, panuwun kula mugi-mugi langit punika ing dintên benjing enjing sagêda katutupan ing mêndhung ingkang rapêt sangêt, lan sagêda pinaringan jawah ingkang tanpa upami agêngipun, ingkang anjalari suwiwining kapalipun Tugarin têlês anggêbêbêr ngantos Tugarin lajêng kapêksa mandhap ing donya.

Enjingipun taksih umun-umun, Yakim sampun lumêbêt ing pakuwonipun Alyasa, prêlu anyariyosakên bilih Tugarin badhe kapêksa numpaki kapalipun wontên ing dharatan kemawon. Alyasa lajêng enggal-enggal mangangge panganggenipun cara prajurit, inggih punika mangangge kêre waja, nyangking gadanipun ingkang sakalangkung awrat, cundrikipun kasêngkêlit ing bangkekan, numpaki kapalipun nêdya amêthukakên mêngsahipun ingkang sakalangkung anggêgirisi punika. Saking katêbihan Tugarin sampun sumêrêp dhatêngipun Alyasa, sarta anggêrêng sora awicantên makatên:

He, wong kumaki, wong umuk, wong adol bagus Si Alyasa. Mara majua, kêpriye karêpmu anggone arêp mati. Apa anjaluk tak obong, apa anjaluk supaya diidak-idak dening jaranku, apa anjaluk supaya tak suduk towokku kang landhêp iki.

Sasampunipun sêsumbar makatên wau, Tugarin lajêng ngliga pêdhangipun, nêdya kangge nigas sirahipun Alyasa, nanging kala pêdhang katamakakên sarosanipun, Alyasa sagêd ngendhani, ing wusana pêdhangipun tumancêp ing siti.

Salajêngipun Alyasa nuntên awicantên makatên:

He, Tugarin, pêrangmu iku dudu caraning satriya. Kowe tak tantang dak ajak pêrang tandhing ijèn padha ijèn. Nanging apa kang katon ing mripatku kene, jêbul ing burimu kowe anggawa prajurit sagêlar sapapan mangkono, dadi mungguh sajatine kowe kuwi rumasa ringkih mungsuh pêrang ijèn padha ijèn karo aku, mulane kowe banjur ajak-ajak prajurit kang samono kèhe.

Mirêng cariyosipun Alyasa ingkang makatên punika Tugarin botên sagêd ngucap punapa-punapa, namung thingak-thinguk sajak gumun sangêt, ing wusana piyambakipun lajêng nolèh dhatêng wingking. Inggih makatên punika ingkang dados pikajêngipun Alyasa. Amila sarêng Tugarin wau nolèh ningali dhatêng wingking, sanalika punika Alyasa andhawahakên gada sarosanipun wontên ing sirahing mêngsah. Saking soraning dhawahipun gada wau, ngantos sirahipun pothol saha dhawah ing sisih têngênipun kapal, lan badanipun dhawah ing kiwanipun. Samangke Alyasa enggal-enggal mêncolot saking kapal, anarik cundrikipun saha katancêbakên ing sirahipun Tugarin ingkang gumlundhung ing siti wau. Minăngka kangge butamalipun, sirahipun Tugarin badhe kaangkat sarta badhe kagandhul-gandhulakên wontên ing lapaking kapalipun, nanging botên kiyat ngangkat sirah wau, klayan ngarih-arih Alyasa lajêng kawêdal têmbungipun makatên:

He, para mitra kula sadaya, mugi krêsaa paring pitulungan dhatêng kula, ngangkatakên sirahing mêngsah kula punika.

Para prajurit enggal-enggal murugi sarta salajêngipun sami sêsarêngan angangkat sirahipun Tugarin ingkang sakalangkung awrat punika. Sasampunipun anancang rambutipun Tugarin wontên ing săngga wêdhi, Alyasa lajêng nyengklak kapalipun saha wangsul dhatêng Kiyèph, para prajurit sadaya sami tut wingking.

Kacariyos ing salêbêtipun kadhaton Sang Prabu Wladhimir tuwin pramèswari sami sakeca lêlênggahan sami angêntosi wangsulipun Tugarin kanthi ambêkta sirahipun Alyasa. Awit mênggah pamanggihipun sang nata tuwin sanès-sanèsipun botên kenging botên Alyasa tamtu badhe kawon juritipun. Sakêdhap-sakêdhap sang prabu tindak dhatêng jandhela amirsani dhatêng ing jawi, bokmanawi Tugarin numpak kapal ingkang sagêd mabur wau sampun katingal dhatêng. Ing batos sang prabu sajatosipun angraos ngungun ing panggalih. Dene samantên kaduk purunipun pun Alyasa, kumapurun amangsah pêrang tandhing kalihan Tugarin, satunggiling mêngsah ingkang sanès tandhingipun. Samangke tamtu badhe katigas jangganipun. Salêbêtipun sang prabu amanggalih ingkang makatên punika dumadakan mirêng swaranipun kapal bêbandhangan nuju ing ngriku. Sarêng sang nata mirsani saking jandhela dhatêng ing jawi, rêna saha gumuning panggalihipun tanpa upami. Awit ingkang katingal dhatêng wau jêbul Alyasa ambêkta sirahing mêngsahipun. Sang nata engal-enggal mêthukakên wontên ing bangsal ngajêng, paring wilujêng dhatêngipun Alyasa, saha sanalika lajêng dhawuh ngawontênakên kêmbul dhahar tumrap sadaya prajurit minăngka angurmati ungguling pun Alyasa wau. Ing ngriku Sang Prabu Wladhimir dhawuh makatên:

He, sira wis nuduhake kadibyanira kang tanpa upama, bakal andadèkake rênaning panggalih ingsun, yèn sira sabanjure gêlêm têrus ana ing Kiyèph kene, dadi panungguling prajurit ingsun ing praja Ruslan kene.

Wiwit punika Alyasa dados prajurit ing Ruslan. Badhe kasambêtan.

--- 153 ---

Nomêr 39, taun II

Jagading Wanita

Lampiran Kajawèn, juru pangripta Rr. Siti Mariyam, kawêdalakên sabên Rêbo

Tatacara Naluri

Manawi dipun gagas, punapa katarik saking kalimrahan, punapa kabêkta saking watêk, punapa saking kadospundi, tiyang punika ingkang kathah karêmênanipun dhatêng sêsawangan lan dhatêng samukawis sanèsipun, sênêng sontan-santun, kados upaminipun tiyang gadhah pêpasrèning griya, punika sanadyan pêpasrèn wau sampun kapasang sae, pot-pot sampun katata tharik-tharik, kalamăngsa lajêng katata malih, dipun ewahi tatananipun, namung amrih santun sêsawangan. Makatên ugi tiyang ingkang gadhah mobil, sanadyan gadhahanipun piyambak punika sampun sae, nanging ugêr wontên mobil ingkang gagrag enggal, manahipun mêksa ebah, salajêngipun kapengin kêdah kalintokakên kalihan motor ingkang modhèl baru, makatên sapanunggilanipun. Nanging sadaya punika glèthèk pêthèlipun botên sanès, kajawi namung sênêng sontan-santun, ingkang makatên wau sampun botên kenging pinaibên malih.

Dumugi prakawis nêdha ing sabên dintênipun pisan, manawi lêlawuhanipun ajêgan namung warni satunggal, grêgêt sautipun inggih kirang rahab, jalaran ing manahipun gadhah raos kêmba. Mênggah kasêmbadana makatên, tiyang punika sanadyan sadrajat sapangkat, pikajêngipun kêdah nêdha sontan-santun, inggih punika tumrapipun ingkang drajat sarwa-sarwi cêkap, upami ing dintên punika lumados jangan sop kalihan dadar tigan mata sapi, enjingipun santun lumados sate gule. Tumrapipun ingkang pangkat sèkèng sarwa comprèng, botên ketang ing dintên punika lumados jangan bêning kalihan ulam ragi, benjing-enjing kêdah nêdha santun, lumados jangan bobor kalihan ulam têrik, makatên ing salajêngipun.

Mila ing jagading wanita ngriki, asring ngêwrat cathêtan dhêdhaharan warni-warni, punika pancèn prayogi, jalaran kajawi angladosi ingkang rêmên nêdha sontan-santun, kalihan malih tumrap ing satunggil-tunggiling kitha, punika sayêktosipun tamtu wontên cara damêl dhêdhaharan piyambak, ingkang botên pinanggih ing kitha sanèsipun, mila para sadhèrèk ingkang sami andhanganakên damêl cathêtan dhêdhaharan miturut [mi...]

--- 154 ---

[...turut] cara ing padununganipun piyambak-piyambak, punika kalêbêt nama sami samad-sinamadan ingatasipun bab olah-olah, tuwin linton sêsêrêpan kalihan sadhèrèk ing kitha sanès-sanèsipun, têmahan lajêng sami sagêd sadaya, liripun upami sadhèrèk kampung Bojong, sagêd olah gudhêg tèwèl cara kampung Danurêjan. Sadhèrèk kampung Gumbêng, sagêd olah cabuk rambak kupat cara kampung ing Tanjunganom, tuwin kosokwangsulipun. Ambak prakawis olah-olah manawi kirang sêsêrêpan, sok kèwêran lan kèwêdan, trêkadhang saking judhêgipun, ulam lêmbu satunggal, pangolahipun namung dipun gorèng blaka kalihan kabècèk. Kosokwangsulipun ingkang mangrêtos dhatêng sakridhaning olah-olah, ulam sakêdhik kemawon, sagêd ngolah pintên-pintên warni.

Lêlawuhan ingkang ngecakakên dhatêng dhahar, punika kajawi lawuh luwe, lan lêlawuhan ingkang nuju karsa, ugi lawuh ingkang sagêd salaras kalihan wancinipun. Sanadyan dhaharan ingkang nocogi wau wujudipun sapele, sagêd marêmakên saèstu, trêkadhang katarik saking marêmipun, ngantos dumugining dêlahan, kapurih milujêngi mawi dhêdhaharan ingkang nuju karsa wau. Mila wontên cariyos, wontên satunggiling tiyang sêpuh, mêling dhatêng anakipun ingkang sawêg ngupados ngèlmu (ngudi kasagêdan) wêlingipun: Le, kowe mangana sing enak, lan turua sing kapenak, supaya bèn gangsar lan enggal pintêr. Wêlingipun tiyang sêpuh punika, pikajêngipun makatên: aja mangan, yèn durung krasa luwe, lan aja turu yèn durung krasa ngantuk, nêmêna nyinau wulangan. Badhe kasambêtan.

Ni Panggung.

Jampi Jawi

Jampi wudun

Ingkang dipun wastani wudun punika saèmpêr malênthing, ananging ingkang kathah mawi ngêmu nanah.

Wudun punika yèn dèrèng mêcah raosipun pating carêthot, langkung prayogi manawi taksih alit dipun popok mawi sabun sarta gêndhis Jawi sakêdhik ingkang sampun kalampahan lajêng sagêd saras.

Jampi gudhig

Gudhig sasampunipun dipun rêsiki, lajêng dipun curi toya jêram pêcêl wongsal-wangsul. Sasampunipujêng[3] dipun bilasi toya tawas, makatên wau katindakna sabên sontên.

Jampi kangge tiyang mêntas sakit

Para sadhèrèk tamtu sampun anguningani bilih tiyang ingkang mêntas sakit punika badanipun dèrèng kiyat kados nalika dèrèng sakit. Ingkang makatên wau amargi nalika sakit prasasat kêkiyatanipun suda sapalih kapara langkung, inggih punika manawi sakitipun sangêt. Dene jampi ingkang sagêd mangsulakên kêkiyatan wau inggih punika: jêne tigan satunggal lan gêndhis kabêbêk sasendhok dhahar sarta toya jêram pêcêl sasendhok dhahar, makatên wau sadintên sapisan.

Joharin. Ngayogyakarta.

--- 155 ---

Kridhaning para Wanita ing Tanah Ngriki

Sambêtipun Jagading Wanita Kajawèn nomêr 78

Pakêmpalaning para wanita ing Bandhung, nama Wanita Sajati, punika inggih kenging kawastanan satunggiling pakêmpalan ingkang sampun kiyat, dhasar kitha Bandhung punika kondhang dados panggenaning para bêsus, mila botên maibên manawi Wanita Sajati ugi ambêtahakên adêging kursus kangge damêl sêkar-sêkaran corsage (sêkar-sêkaran sutra kangge agêm-agêman).

Kabêtahaning akathah inggih dipun kukup, tandhanipun, Wanita Sajati sampun sagêd ngawontênakên huishoudschool, inggih punika pawiyatan kangge nyêpêng bale griya. Malah kapetang sêkolahan ingkang agêng. Kajawi punika Wanita Sajati ugi anggadhahi pawiyatan sanès malih.

Ing Mèstêrkornèlis sampun dangu wontênipun pakêmpalan ingkang winastan: Kamajuan Istri. Ingkang ngêmudhèni panjênênganipun R.A.A Abdurahman. Kamajuan Istri wau sampun dangu anggadhahi klinik kangge ngopèni bayi. R.A.A Abdurahman punika satunggiling priyantun putri ingkang sampun dangu dados pangajênging para wanita. Ing sapunika panjênênganipun inggih ngasta padamêlan pangarsa Kartinischoolvereeniging (pakempalan kangge ngêdêgakên pawiyatan kartini). Pakêmpalan Kartini School ing Bêtawi punika kalêbêt agêng, gadhah pawiyatan kartini ingkang sami kalihan H.I.S, gadhah pawiyatan ăngka II, kangge lare èstri, malah ing sapunika gadhah Huishoudschool ingkang dipun wastani: mevrouw de jonge school.

Ing Surabaya sampun cocog kalihan kawontênaning kitha, inggih punika kithaning para sudagar agêng, bilih ing ngrika wontên pakêmpalaning para wanita ingkang tandangipun trêngginas lan dhadhag, kados Dèwi Wara Srikandhi.

[Grafik]

Rara Siti Mariyam

Ingkang kula aturakên punika pakêmpalan putri Budi Sêjati. Sadaya tandang-tandukipun amrantasi, botên anguciwani tur santosa ing budi. Para warga lan para pangrèhipun sami nandangi padamêlanipun ingkang pantês kaêcakakên, kados ta: nyêpêng pondhokaning lare sêkolah, ngêdêgakên frobelschool, ngawontênakên papan padamêlan kangge tiyang èstri ingkang bêbêrah, ngêdêgakên kursus tiyang wuta ing sastra, inggih punika kangge sinau maos lan nyêrat.

Makatên mênggah kawontênanipun pakêmpalaning para wanita ingkang nama sampun kacêluk, nanging punika dèrèng pêpak, namung kapêndhêt ingkêng êlas-êlas kemawon.

Siti Mariyam.

--- [156] ---

Bab Nyêrat Ambathik

Udan-riris

Udan-riris punika namaning sinjang garis miring, limrahipun wontên ing pakêcapan nama: dan-riris, utawi udan-liris. Ing ngriki kados prêlu kapratelakakên, mênggah namaning sinjang punika pancèn inggih gandhèng kalihan panggambar ingkang gathuk kalihan raosing manah. Sarèhning punika namung pinanggih wontên ing raos, dados dèrèng tamtu wujudipun angêplêki kados ingkang dipun gambar, namung raosipun ingkang wontên.

[Grafik]

Cêthanipun, tumraping sinjang, punika upami anggambarakên mênjangan, wujudipun pating plunthêr, tanpa wontên èmpêripun babarpisan, nanging saupami dipun wujudi gambar kados mênjangan saèsgu,[4] tumraping sawangan lajêng: sêg, pêjah babarpisan.

Mirid andharan punika wau, namaning sinjang udan-riris, sagêd ugi gadhah kajêng makatên, dene têgêsipun: jawah ingkang damêl sêngsêm.

Sinjang udan-riris punika panyêratipun mawi garisan (dipun garisi), wiyar ciyuting garisan botên sami, nanging dipun pathok, sabên samantên garis ingkang sami, lajêng dipun lêti ingkang langkung wiyar, ingkang wiyar wau minăngka watês, kenging dipun wastani wiwitanipun, upaminipun ingkang agêng wau kasêrat parang-rusak, mangke sambêtanipun sêratan warni-warni, pungkasanipun parang-rusak malih, makatên salajêngipun. Nanging ugi wontên ingkang baku wiyar wau dipun sêrat sanès, mangke sambêtanipun inggih sanès, dados langkung kathah. Malah saking gotèkipun tiyang ahli nyêrat, tumrap ingkang sagêd, sêratan udan-riris sasinjang punika botên wontên ingkang sami. Botênipun makatên, inggih kêdah kathah warninipun. Namung tumrap sinjang udan-riris cap, punika warninipun tamtu botên sapintêna, awit prêlu kangge nyêkapakên agênging cap namung dipun pêndhêt saprêlunipun kemawon.

Sinjang udan-riris punika bakunipun latar cêmêng, dene manawi kadamêl latar pêthak, namanipun rujak-senthe.

Sinjang punika kalêbêt sinjang ingkang dados awisan, namung dados agêming para bandara. Dipun agêm ing kakung utawi putri, sarwa pantês.

Lênggahipun sinjang udan-riris punika sogan tuwin cêlêpanipun (wêdêlan) ingkang sarwa sêpuh, ing ngriku katingal mandhêsipun.

Biyang Sri

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	priyayi. (kembali) priyayi.
2	Directeur. (kembali) Directeur.
3	Sasampunipun lajêng. (kembali) Sasampunipun lajêng.
4	saèstu. (kembali) saèstu.