Kajawèn, Balai Pustaka, 1937-09-18, #1666

Ăngka 75, Stu Lê, 13 Rêjêb, Ehe 1868, 18 Sèptèmbêr 1937, Taun XII.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu.

Rêgining kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50 bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Pangungsêt - Ajar pêrang-pêrangan wontên ing sagantên - Candhi Barabudhur - Kawontênan ing Tiongkok - Sêngsêm tuwin lucon - Gapura ing Pasanggrahan Dalêm Pracimaarja - Bab Masakan - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Taman Bocah.

Pangungsêt

Mênangan tuwin kawonaning manah

Wontên ungêl-ungêlan adhapur isbat, makatên: padhang kang ngasorake padhanging srêngenge, iku ati.

Pêtêng kang ngungkuli pêtênging bêngi, iku ati.

Manawi ngèngêti ungêl-ungêlan makatên punika, dados manah punika inggih mênangan, nanging ugi apêsan. Tuwin sajak-sajakipun inggih sampun dipun akêni, dening tiyang sampun anglampahi sadaya ing kalaning padhang tuwin pêtêng ing manah.

Gambaranipun, manawi nuju sêgêr kasarasan, sugih arta, wah, padhangipun dhatêng manah botên kadosa, badhe sênêng-sênêng tamtu kalampahan. Badhe nêdha eca, kantun sakajêng-kajêng. Badhe nyandhang ngangge sae, kantun milih.

Gambaraning pêtêng, gampilanipun, anak bojo sakit, botên gadhah arta, dipun tagih sambutanipun, wah, punika pêt-pêtaning manah tamtu ngungkuli pêtênging dalu nuju mêndhung.

Nanging tumraping ngudi babagan kabatosan, punapa inggih, kenging dipun pindhakakên makatên, tuwin kajênging pasêmon wau kenging dipun gagapi namung dumugi samantên, awit manawi nyata kajênging padhang punika kados makatên, tamtunipun pêpadhang punika namung dumunung wontên ing tiyang ingkang kêcêkapan. Tiyang ingkang mlarat botên nate manggih pêpadhang. Dados mênggahing nalar, pêpadhang ingkang kados makatên punika pêpadhang timbanganing pêtêng, têtêp kadosdene wontêning bingah lan susah. Cobi tiyang ingkang sugih sarwa botên kêkirangan, manawi wontên sabab ingkang nyulayani, upaminipun ingkang èstri sakit, padhangipun inggih lajêng ambalêrêt, têgêsipun lajêng tampi giliraning pêtêng. Kosokwangsulipun upami tiyang nuju pêtêng, jalaran anak bojonipun sakit, punika samăngsa anak bojonipun saras, sampun manggih pêpadhang. Nyatanipun sadaya wau namung ubêngan kemawon.

Mirid ungak-ungakan ing nginggil punika, lajêng katingal bilih pados pêpadhang ingkang yêktos, punika gawat sangêt, awit tamtunipun sampun botên nate pêthukan ing pêtêng tuwin padhang ingkang kados makatên.

Namung sarèhning babagan batos punika alus, gagap-gagapanipun angèl, awit ingkang adhakan, babagan padhang punika inggih namung bangsaning sisihanipun pêtêng.

Cêkruktruna.

--- 1170 ---

Ajar Pêrang-pêrangan Wontên ing Sagantên

Sambêtipun Kajawèn nomêr 74

Nêmpuh saking dhêdhasaring sagantên tuwin saking gêgana

Kapal Sumatra sasampuning nêmpuh mêngsah kanthi nglêpasakên mriyêm ing wanci têngah dalu wau, lajêng wangsul dhatêng sunglon Ratai malih ngêntosi dumugining wanci enjing. Sadèrèngipun srêngenge mlêthèk, sampun bidhal malih ngênêr dhatêng supitan Sundha nganglangi ing papan ngriku anjagi mêngsah ingkang badhe nêmpuh.

[Grafik]

Kapal-kapal pêrang punapadene kapal silêm wontên ing sagantên supitan Sundha.

Ing ngriku kapal Sumatra lajêng ngandhapakên motor mabur kalih dhatêng sagantên, lajêng têrus anggêgana kêkalangan kados wolung badhe nyambêr mêngsah ingkang nêdya nêmpuh kapal Sumatra. Dene ingkang dipun pindêng yêktos, kapal silêm ingkang langkung ambêbayani, amargi kapal silêm punika botên enggal tumuntên sagêd katingal saking kapal, ujug-ujug sampun cakêt, saha lajêng nglêpasakên torpedho ingkang lumampah wontên salêbêting toya dipun arahakên dhatêng lambunging kapal.

Nanging mripating juru anggêgana punika sakalangkung awas, botên beda kados landhêping mripat wolung ingkang pados mangsan. Sarêng motor mabur sumêrêp wontên kapal silêm nyakêti, lajêng enggal-enggal suka sumêrêp dhatêng kapal Sumatra, supados sagêd nyingkiri bêbaya wau.

Dumadakan ing ngriku wontên garis panjang katingal ing salumahipun sagantên, inggih punika tapaking barang ingkang lumampah sakalangkung rikat, ngênêr dhatêng lambunging kapal. Nanging ing ngriku upsir ingkang nyêpêng kêmudhi ing sêmu sampun dipun sukani sumêrêp, awit sadèrèngipun kasumêrêpan ing kathah, upsir wau sampun sagêd ngingêrakên kapalipun, wêkasan lampahing torpedho ingkang dipun êlèsakên dhatêng lambunging kapal, namung langkung ing sawingkingipun.

--- 1171 ---

Motor mabur ingkang wontên ing gêgana lajêng ngêtutakên lampahing torpedho wau saha lajêng katingal mubêng kêkalangan wontên sanginggiling sagantên, lampahing torpedho kandhêg dumugi ing ngriku.

Ing papan lêrêsing garis wau lajêng wontên kapal silêm jumêdhul saking salêbêting toya, inggih punika kapal silêm ingkang nêmpuh wau.

Kados makatên punika patrap panêmpuhing kapal silêm tuwin caraning nglêpasakên torpedho.

Sasampunipun makatên, kapal Sumatra nglajêngakên lampah nganglang malih, wira-wiri wontên ing supitan Sundha, jagi-jagi manawi wontên mêngsah nêmpuh. Dumadakan sarêng kintên-kintên wanci satêngah tiga siyang kêmirêngan wontên suwara larêm gêgana (tăndha wontên bêbaya) rambah-rambah. Ing ngriku mriyêm ingkang badhe dipun lêpasakên dhatêng gêgana sampun dipun siyagakakên, ênêm wontên ing wingking, ênêm wontên kiwa têngêning pipa sisih ngajêng. Ing kiwa têngêning pipa ngajêng wau dipun pasangi suwiwi kiwa têngên, mawi jarambah, dipun wastani seindek, pigunanipun kangge suka tuwin nampèni tăndha sasmita saking kapal sanès. Sanginggiling seindek wau dipun pasangi mriyêm mêsin kangge nglêpasi dhatêng gêgana 6 iji.

Ing ngriku wontên motor makur[1] langkung ing nginggil, saha mriyêm ingkang sisih têngên lajêng mungêl jumlêgur tuwin ing gêgana sacêlaking motor mabur ingkang langkung wau katingal wontên mimis ingkang taksih murub, ngantos kados main api. Mèh sêsarêngan wancinipun mriyêm ing kapal ing wingking têtiga ugi mungêl gumlêgêr dipun barung ungêling sanjata mêsin ing sanginggiling seindek.

[Iklan]

Bêgja dene ingkang dipun êlès wau botên motor mabur punika kemawon. Sampuna makatên tamtu amanggih bêbaya, dening kathahipun mimis ingkang tumêmpuh. Ing motor mabur punika dipun pasangi layar mawi tangsul panjang, motor mabur wau ngantos katingal kados mawi buntut panjang. Inggih layar wau ingkang dipun êlès mawi mriyêm pananggulang motor mabur. Ing ngriku katingal cikat-cakuting tandangipun têtiyang ing kapal. Lesan wau botên kenging dipun lêpasi ing sadèrèngipun motor mabur panggèrètipun dumugi sanginggiling kapal, tuwin kaangkah manawi lesanipun sampun dumugi sanginggil kapal. Ing wêkdal ingkang prasasat namung sakêdhepan, kêdah kenging dipun sanjata. Tindak wau sasampunipun dipun ambali wongsal-wangsul, lajêng kèndêl.

Dalunipun ngambali sinau nglêpasakên mriyêm malih, nanging lampahing kapal dipun rikatakên, lampahipun saêjam 26 mil, kirang langkung 50 km. Sarêng lesan katingal, lajêng dipun lêpasi.

Badhe kasambêtan.

--- 1172 ---

Kawruh Sawatawis

Candhi Barabudhur

Sambêtipun Kajawèn nomêr 74

Sujana : Têgêsipun Mahayana kalihan Inayana punika kadospundi ki raka.

Sarjana : Saking cariyosipun ingkang mangrêtos, Mahayana punika têgêsipun: kareta agêng, dene Inayana têgêsipun: kareta alit.

[Grafik]

Lorogan ingkang ngingtil[2] piyambak, ing Barabudhur.

Sujana : Mênggah pikajêngipun têmbung-têmbung wau mêngku suraos punapa ki raka.

Sarjana : Saking gotèkipun ingkang mangrêtos malih, mila dipun wastani Mahayana utawi kareta agêng, amargi para golongan Mahayana gadhah pamanggih punapa kapitadosan, bilih anggayuh kasampurnaning gêsang, ingkang wontênipun ing agami Buda sinêbut: nirwana, punika sagêd pinanggih sarana sêsarêngan tiyang kathah, ngalêmpak wontên ing sawênèh panggenan ingkang sinucèkakên, ing klênthèng-klênthèng punapa ing candhi-candhi, lajêng mêmuji punapa sêsaji dhatêng dewa utawi Buda sanès-sanèsipun, ingkang kaanggêp sagêd ambrêkahi, supados maringi nugraha nyampurnakakên gêsangipun dumugi ing nirwana wau. Dene satunggalipun, mila dipustani[3] kareta alit, amargi golongan Hinayana, taksih angêkahi wulangipun Sang Buda, manawi kasampurnaning gêsang utawi pamudharan, sagêdipun anggayuh nirwana, punika satunggal-satunggaling tiyang kêdah lumampah piyak[4] piyambak, nguwod margi lêrês, manut wêwatoning piwulangipun Sang Buda Gotama, anindaki margi rahayu wolung prakawis, tuwin anêbihi pêpacuh sadasa prakawis, punapadene kêdah adhêdhasar watak utami utawi kalakuan sae, kados ingkang sampun kapacak ing Sêrat Sigalowandhasutam.

Sujana : Gampilanipun kemawon, golongan Hinayana punika ing sêmu gadhah kayakinan, botên wontên titah sanèsipun, sanadyan sucia utawi luhura kados punapa, ingkang sagêd nanggêl punapa nyukani suwarga (nirwana lêrêsipun) dhatêng tiyang sanès, kajawi tiyang wau piyambak ingkang kêdah budidaya, manut margi lêrês kados katrangan punika wau, punapa makatên.

--- 1173 ---

[Iklan]

Sarjana : Inggih makatên adhi, kasinggihan.

Sujana : Mangke ta ki raka, nirwana punika alam punapa kawontênan, sarta kadospundi têgêsipun.

Sarjana : We lah, manawi kula pamit adhi, pun kakang botên mangrêtos. Namung manawi botên kalèntu anggèn kula nyuraos, manut katranganipun Sang Minulya Subadra Biksu, ing sêrat karanganipun ingkang cinirèn: Piwulangipun Sang Buda, suraosipun bilih sakalih-kalihipun wau mor misah kemawon, têgêsipun kenging dipun wor, ugi kenging dipun pisah. Manawi nirwana wau katampi sarana pamikir, inggih lajêng mujudakên gêganthan: alam. Nanging manawi katampi sarana raos, inggih lajêng botên wontên wujudipun punapa-punapa, kajawi namung: kawontênan. Manawi kapêndhêt wosing pikajêngipun, asuraos kawontênaning kalanggêngan saha katêntrêmanipun suksma ingkang luhur piyambak. Tumrapipun tiyang ingkang taksih kabănda ing kasênêngan donya kados kula, botên sagêd angintên-intênakên: kaya apa. Amargi kula tiyang limrah, dèrèng sagêd wudhar saking bêbandaning para cidranipun kawontênan ingkang ewah gingsir, amargi hawa napsu, angkara, tuwin sahwat pêpenginanipun, dèrèng sagêd kawasesa, mila inggih dèrèng sagêd angraosakên katêntrêmaning batos ingkang sampurna, ingkang sampun kalis saking saliring dosa.

Sujana : Wah, kêmulukên punika ki raka, tumrap kula, nalar saha pikir kula botên andungkap, benjing kemawon karêmbag malih pinanggih wingking.

Badhe kasambêtan.

Tr. S.

Wara-wara

Ngaturi uninga dhatêng sanggyaning para prayantun lêngganan, bilih sawatawis dintên êngkas, administrasi badhe ngintunakên bêlangko pos wisêl, dhatêng para prayantun ingkang babarpisan dèrèng kagungan pambayaran tumrap kuwartal 4 ing ngajêng punika.

Saking pangajêng-ajêngipun administrasi, mugi para ingkang nampi kintunan wau, lajêng kêparêng anggalih ing saprêlunipun, amurih sampun kacuwan ing panggalih, dene botên dipun sowani Kajawèn.

--- 1174 ---

Pawartos Sanès Praja

Kawontênan ing Tiongkok

Mirid wontêning pawartos ingkang dumugi tanah ngriki, pêrangipun Tiongkok kalihan Jêpan, saya dangu saya mapan, gêntos dhêsêg-dhinêsêg, sami botên kawêkèn ing gêlar, mila ing bab asor unggulipun ingkang pêrang, dèrèng kenging dipun têtêpakên mênang kawonipun, awit têrkadhang namung pinanggih wontên ing gêlar.

[Grafik]

Gêdhong-gêdhong ing sapinggiring margi agêng "Castel Street" ing kitha agêng Pèiping.

Ingkang pinanggih ing Yangsang, kaprênah sakilèn Wosung, sanadyan ing ngriku punika papan alit, nanging dipun incih sangêt dening Jêpan, saha kêlampahan Jêpan sagêd ngêbroki papan ing ngriku, saha lajêng nyantosani barisipun. Unduripun wadya Tiongkok saking ngriku lajêng ngêdêgakên kasantosan, kenging dipun wastani botên ewah kêkiyatanipun, kadugi nampèni panêmpuhing wadya mriyêman mêngsah. Makatên ugi wadya gêgana Tiongkok, malah saya sêrêng panêmpuhipun, andhawahi bom-bom cakêt sangêt kalihan kapal pêrang Jêpan, ngantos adamêl kasamaraning mêngsah.

Ingkang pinanggih ing sisih lèr, campuhipun sakalangkung [saka...]

--- 1175 ---

[...langkung] rame. Campuhipun wau pinanggih wontên ing uruting margi sêpur Tinsin -Nanking, ingkang anjog dhatêng Santung. Ing kala punika Jêpan kêpêksa ngewahi gêlar, jalaran kêpêntog ing barisan ingkang langkung santosa. Namung ing laladan Pèiping wadya Jêpan sagêd majêng, ewasamantên ugi mêksa rêndhêt, amargi panêmpuhipun wau dipun tanggulangi ing barisan sakalangkung kiyat. Kawontênan ingkang pinanggih ing papan paprangan ing Tiongkok, tumrapipun Jêpan rumaos ngêtog karosan yêktos, malah wontên pangintên, kêkiyataning wadya Jêpan sadaya sagêd kalêbêt wontên ing paprangan punika.

Miturut kawontênanipun wadya Tiongkok ing sisih kidul, punika lajêng nuwuhakên kasamaran bokbilih Tiongkok kêdhêsêg ing mêngsah saha sagêd angêjègi dhatêng papan ingkang sakalangkung prayogi. Manawi mirid kawontênanipun, pabarisan Tiongkok punika tatanipun sap-sapan, dhadhaling wadya wau kapetang sawêg ingkang sap kapisan, unduring wadya Tiongkok lajêng mêntog barisan sap ingkang kaping kalih, ingkang kasantosanipun ngungkuli ingkang ngajêng. Tuwin malih sajatosipun barisan ingkang jawi piyambak wau pancèn sampun badhe dipun icali. Dados manawi makatên, pandhêsêgipun Jêpan punika malah kalêbêt dhatêng bêbaya agêng, kadosdene kalêbêt ing kala.

Manawi miturut tumandangipun Jêpan anggèning nêmpuh wontên ing ngriku punika sampun sawulan, sawêg sagêd miyak barisan Tiongkok kapisan. Măngka nyatanipun barisan ingkang kaping kalih pinanggih langkung kiyat, saya malih barisan ing wingkingipun, nama barisan indhênburêh, ingkang kawontênanipun saya langkung kiyat, tur saupami Jêpan sagêd andhadhalakên barisan indhênburêh wau, dumugining pusêripun nagari, inggih punika ing Nanking, taksih têbih sangêt.

[Iklan]

Nanging tumrapipun Jêpan inggih botên kewran dhatêng kawontênan ingkang kados makatên punika, saha lajêng ngrêtos bilih bab punika kêdah sarwa cekat-cèkêt, supados sampun ngantos ngicalakên sêrênging wadyanipun, mila prêlu ngiyatakên pabarisan ing sisih kidul. Namung wontên èwêdipun sakêdhik, tindakipun Jêpan anggèning anjêmbarakên pabarisan wontên sisih kidul, badhe andhêsêk panguwaosipun Inggris, inggih atêgês mêjahi lampahing padagangan ing Hongkong. Dene tumrap sisih lèr, Jêpan namung manggih sarwa pakèwêd, inggih punika ajênging wadya tansah kaalangan ing bêna agêng, măngka dumugining pusêr ingkang dipun kajêngakên taksih têbih, tuwin malih wontênipun ing ngriku kêpêksa campuh kalihan golongan komunis ingkang nêdya labuh nagari, saha sampun sami angsal dêdamêl saking Nanking. Salajêngipun manawi Jêpan ngangsêg manêngah malih badhe mrangguli parêdèn ingkang sarwa damêl pakèwêding lampah.

Manawi ngèngêti gawating paprangan, pinanggihing gawat wontên ing Jêpan, inggih ugi wontên nalaripun sagêd tumuntên sirêp, namung ingatasing paprangan, botên sagêd dipun kintên kados makatên.

--- 1176 ---

Kagunan Jawi

Sêngsêm tuwin lucon

Ingkang pinanggih wontên ing sêrat-sêrat, sêngsêm tuwin lucon, punika manawi kalêrêsan, sagêd anabêti dhatêng manahipun ingkang maos. Mila sami-sami ngarang, ing bab babagan warni kalih wau, kêgolong padamêlan ingkang angèl piyambak, awit mênggahing sêngsêm punika manawi kêlêrêsan, sanadyan namung pinanggih wontên ing ungêl-ungêlan, lajêng sagêd anarik kados awujud-wujuda yêktos. Makatên ugi lucon, botên dupèh ukaranipun wujud lucon, sanadyan lugu, manawi raos lucu, grêgêlipun inggih adamêl gujêng.

Nanging salugunipun sêngsêm tuwin lucon punika upasiha[5] tiyang lumampah, pinanggih sampun minggir sangêt, sisip-sêmbiripun ngambah ing saru. Wontênipun makatên, awit sêngsêm punika limrahipun, tuwin ingkang adhakan, lèrèg dhatêng raosing jalêr utawi èstri, manawi lucon, lèrèg dhatêng badhudan. Nama sami nyêlaki dhatêng botên prayogi.

Saya malih tumrap têtingalan ingkang wontên wujuding tiyangipun, punika nyata gawat, awit tiyang ingkang nglampahi nama dipun tingali ing tiyang kathah, tamtu badhe angèl tumrap ingkang nindakakên. Nanging sadaya wau manawi sampun dados pakulinan, inggih lajêng kêraos piyambak.

Kados ingkang pinanggih ing kêthoprak Mardiwandawa ingkang nuju main wontên ing Mistêr Kornèlis, mitongtonakên lampahan Găndakusuma, ing ngriku wontên sêngsêm tuwin luconipun ingkang damêl panujuning manah.

Ingkang nama sêngsêm, pinanggih kala nata wanita ing Kairo supêna pinanggih sinatriya bagus ing warni, sawungunipun lajêng kênganglangan, saha lajêng angrumpaka tanpa tuju. Solah wau sanadyan namung cêkak, sagêd isi sêngsêm tuwin raos ingkang angengingi manah. Pasêmonipun ingkang kanganglangan katingal suwung, nanging kala-kala gumujêng kados wontên ingkang dipun jak gumujêng, solah-tingkahipun kados wontên ingkang dipun cakêti. Solah kados makatên punika manawi dipun gagapi kajêngipun, têtela namung mujudakên gêgambaran raosing manah. Kaladuking panggagas pinanggihipun inggih kados makatên punika. Samantên godhanipun tiyang sampun diwasa.

Bab lucon, panakawan angêngimur gusti sarana bêbanyolan yuyu kangkang nyabrangakên para klêting. Ing sadèrèngipun dumugi, tamtunipun têtiyang sampun ngintên badhe ngambah ing saru, dening umuming dêdongengan wau mawi ngambah saru. Nanging pinanggihipun ing ngriku, namung awoh[6] gujêng tanpa ngambah saru. Punika dados satunggiling pasaksèn, bilih drajating kagunan Jawi sampun minggah.

Dados têtela sadaya wau kêdah tumindak adhêdhasar kasusilan, awit lugunipun kasusilan punika inggih alusing bêbudèn.

--- 1177 ---

Gapura ing Pasanggrahan Dalêm Pracimaarja

Ing sakilèn praja Surakarta, wontên pasanggrahan dalêm sampeyan dalêm ingkang minulya saha ingkang wicaksana, nama Pracimaarja. Pasanggrahan wau manggèn ing lambunging rêdi Marapi, mênggah asrining pasanggrahan wau kenging dipun wastani pindha kadhaton.

Ajênging pasanggrahan mangetan, manawi nuju rêsik langitipun, polataning pasanggrahan sagêd bablas mêntog rêdi Lawu, lumahing kitha Surakarta cêtha prênah-prênahipun. Manawi nuju măngsa mêndhung, mega-mega katingal ngalèmprèh anutupi kitha, katingal kados lumahing sagantên ing tawang. Pêngkêraning pasanggrahan, katingal pucaking rêdi Marapi, anjênggêlêg kados ngungak pasanggrahan, araos rumêksa pasanggrahan dalêm nata.

Hawanipun ing ngriku cêkapan, sanadyan asrêp, raosipun adamêl sêgêring badan, mila sanadyan ing parêdèn, tiyang taksih kuwawi kicah-kicih ngraosakên sêgêring toya ing wanci siyang. Samantên wau tumrap ingkang êkas.

Pasitèn ing ngriku punika sampun inggil, kathah têtanêman ingkang subur wontên ing hawa asrêp. Sêkar-sêkar wêdalan ing ngriku, pinanggihipun wontên ing ucap, ngantos kados umuk-umukan, wontên sêkar rêgulo (rus) ingkang mêgaripun salèpèk-lèpèk, kudhupipun sabithi-bithi.

Awit saking wontêning pasanggrahan kados makatên wau, anjalari kêrêp kagêm cangkrama, dening têbih cêlakipun saking praja cêkapan, hawanipun ugi cêkapan. Malah kêrêp wontên tamu agung ingkang rawuh ing ngriku. Tuwin jalaran saking brêkah dalêm nata, padhusunan ing kanan keringipun ngriku saya dangu saya mindhak tata raharja.

[Grafik]

Sami-sami pasanggrahan, ing Pracimaarja punika tansah wêwah-wêwah wêwangunanipun. Awit saking kaparêng dalêm nata, ing sapunika pasanggrahan wau kaêdêgan gapura, kapatêdhan nama: Gapurendra.

Pambikaking gapura wau anyarêngi wiyos dalêm têdhak ing pasanggrahan, ing dintên Jumuwah Lêgi tanggal kaping 27 Jumadilakir, taun Ehe ăngka 1868, sinêngkalan: èsthining pangrêngga samadyaning pura,[7] utawi kaping 3 Sèptèmbêr 1937, sinêngkalan: wiku mulat gapuraning ratu.[8]

Ingkang kacêtha ing gambar, punika Gapurendra katingal saking jawi.

--- 1178 ---

Rêmbagipun Garèng + Petruk

Bab masakan

I

Garèng : Wadhuh, Truk, kathik festah-festah, nyam, nyam, nyam, duwe gawe, nyam, nyam, apa, ya, nyam, nyam, ambok, nyam, nyam, ambên dina, nyam, nyam, kaya ngene, nyam, nyam, iki, nyam, nyam, cêkik, cêkik.

Petruk : Hara, ta, rak banjur kêsêrêtên. Diombèni, diombèni, Kang Garèng, ambok gêntenan, mangan dhisik, nèk wis diêlêg, lagi caturan. Hla wong cangkême mucu-mucu, hla kok ngomong, kajaba omonge ora cêtha, rak akèh sing nyang ... taplak meja, Kang Garèng. Kajaba saka iku, wong mangan panganan kuwi, ambok tut siji, aja kok: sêmarmêndêm, srabi, cucur, mêniran, sate mêdura, dipangan barêng dadi siji mêngkono, mendah rasane, rak iya pating klênyit, Kang Garèng.

Garèng : Hla kuwi yèn kowe arêp wêruh, saradane wong kang tansah angrungkêbi nyang Pangerane, sabab tansah kulina manunggalake pikirane, murih bisa sêwiji panêmbahe nyang Pangerane, pungkasane mangan panganan warna-warna, sadurunge dumadi, iya kudu wis bisa manunggalake, murih aja pating dlêmok, nanging bisa wutuh. Seje yèn carane anggonku mangan kuwi miturut adpismu, ya kuwi: tut siji, iki aku bisa tumindak ora adil, sing tak akèhi anggone mangan iya sing enak-enak bae. Sing kira-kira ora pati enak, mung tak pangan sacuwil, bokmanawa tak kon mogok-mogok bae, iki dumadine bisa pating dlêmok, kuning, ijo, irêng, malah nèk ora kabênêran bisa uga ... ana kacange.

Petruk : Wayah, ana kok rupa-rupa rêmbuge mêngkono, ambok aja nyara dhalang, sing rame pêmayange, dupèh sajène kumplit. Ora, Kang Garèng, kowe tak ulêmi mrene kuwi sanyatane tak kon icip-icip olah-olahane adhimu, Makne Kamprèt. Sabênêre adhimu kuwi ngumpulake rêsèp masakan Jawa warna-warna sagadug-gaduge, kang banjur diaturake nyang kantor Bale Pustaka, kang saikine didadèkake buku, mèh dadi, Kang Garèng, bakale diêdol kanthi rêga murah bangêt.

Garèng : Ngrêti saikine aku, Truk. Kaya-kaya aku iya wis krungu, yèn Bale Pustaka arêp ngêtokake buku olah-olah, kang diimpun dening: R. A. Suwarsi. Ora, Truk, sabênêre aku iki rada kègi. Ingatase

--- 1179 ---

bojomu kuwi lêndha-lêndhu, bisane mung klecam-klècêm, kathik andadak mêtu umuke. Ngarang buku bae sing disêbutake kathik jênêngane cilik. Kuwi rak prasaksat kayadene banjur wara-wara: aku prawan, aku prawan, aku prawan, crèt (iki le idu), kajaba iku, gumunku, kowe kok iya olèh bae. Apa kowe ora kuwatir, yèn banjur ... ana sing nglamar.

[Grafik]

Petruk : Anggone nyêbutake jênênge cilik, kuwi ing sakawit ethok-ethoke tiru-tiru para juru ngarang wanita ing tanah Eropah, sing akèh-akèh iya wis padha dadi bilagê (lampiran) ewasamono ana ing buku karangane padha ngaku jênêngane bocah, kaya ta: Courts Mahler, Marie Corellie lan isih akèh manèh tunggale. Mungguh karêpe iki ora liya mung arêp ngatonake sêmanake, nèk wis cêtha ana bojone, kuwi wong sing arêp sêsrawungan, sing akèh-akèh sok banjur padha rikuh, wong iya wis mopro, mêngko gèk rakane ora ngidini layang-layangan, sanadyan ing bab sing gêgayutan karo karangane mau. Saupama rakane olèh layang-layangan, wong iya wis mopro, mêsthine dina-dina repot ajêgan, iya rêrêsik ing sajêroning omah, iya ngadani panyêkêle bale omah, iya momong anak, iya ... mopoki barang. Nèk layang-layangan mêsthine iya ora kobêr babarpisan. Seje yèn jênêng bocah, pangirane wong kang kapisanan: mêsthi akèh kobêre, nèke iya isih mèlu wong tuwane, durung nyêkêl butuh, durung duwe rêrênggan apa-apa, cêkake durung repot. Kajaba saka iku, yèn ngaku thoklèh: mopro anu, sing arêp anglayangi pikirane iya repot, gèk kêpiye patrape anggone arêp nulisi, nèk sarana sakêpenake bae, gèk kana luwih tuwa tinimbang aku, nèk layange tak gawe andhap-asor bangêt, mêngko gèk kana, sanadyana wis krama, nanging isih bocih bangêt. Seje karo jênêngan bocah, iya wong tuwa, iya wong sêdhêngan, iya bocah, arêp nulisi layang ora prêlu rikah-rikuh. Lho, kuwi sabab-sababe mulane [mula...]

--- 1180 ---

[...ne] adhimu ana ing bukune sing disêbutake jênêngane bocah, prêlune bèn bisa luwih sêmanak. Bab kang kaping pindho, apa aku ora kuwatir, yèn banjur ana wong sing nglamar, hla, kadar mung dilamar bae, kene rak duwe wênang nolak. Nèk bisa mêsthèkake, wong wadon dilamar banjur bakal mangsuli: iya, iya, iya, kapan le nyang mas pêngulu. Hla, wis wajibe yèn wong lanang banjur kudu kuwatir, nèk mung dilamar bae, rak iya ora dadi ngapa, malah wajibe sing dadi wong lanang, kudu sênêng lan gêdhe atine, sabab banjur yakin, yèn bojone: pintêr, ayu, sêngklik-sêngklik, manise ulêng-ulêngan.

Garèng : Iya sukur, yèn panêmumu wis têmua samono, nèk aku durung bisa, Truk, aja manèh ana wong wani nglamar, sêlagine aku mlaku karo bakyumu, kok ana wong wani namatake bakyumu, atiku iya banjur kêmropok, kudu arêp ngantêmi bae ... saupama wani. Ora, Truk, ambalèni ngrêmbug buku olah-olah sing diimpun dening bojomu. Aku arêp takon manèh, bojomu kuwi kathik sajak kumalungkung, wani-wani ngarang rêsèp olah-olahan Jawa awarna-warna, apa wis pintêr bangêt mungguhing olah-olahan Jawa. Kajaba saka iku, luwih kumalungkung manèh, dene sajak amêsthèkake yèn olah-olahane bakal dimathuki wong akèh. Durung kinar, sèh.

Petruk : Kang Garèng, yèn wong arêp gêgawean, dipêsthèkake kudu ahli têmênan mênyang apa sing arêp digawe mau, kiraku banjur ora ana wong arêp gêgawean apa-apa, awit ing ngalam donya iki ora ana wong kang ahli têmênan marang sawijining bab, nganti bisa diunèkake sampurna babarpisan. Sanadyan propesor ing bab ilmu bumi upamane, sing rina wêngi kang diuthêk-uthêk mung ilmu bumi bae, durung karuan yèn kawruhe nyang ilmu bumi wis kêna diarani: ahli têmênan. Bokmanawa ditakoni prênahe: kampung Kêmlayan bae, ora ngrêti. Banjur propesor mau, apa iya ora kêna ngarang ing bab ilmu bumi. Pitakonmu kang kaping pindho, apa adhimu amêsthèkake yèn olah-olahane bakal dimathuki karo wong akèh, iki babarpisan ora, Kang Garèng. Adhimu iya wis ngrêti, yèn rasane siji-sijining wong kuwi mêsthi beda-beda, nèk sing siji ngarani enak, durung karuan yèn liyane ngarani enak. Mulane yèn nêmoni rêsèp sing barêng dicoba, kadadeyane ora cocog karo rasane dhewe, aja kok banjur misuh-misuhi marang wong kang ngimpun rêsèp-rêsèp mau, nanging banjur kudu diwuwuhi utawa diêlongi bumbune, sing marakake kurang enak kanggo rasane mau.

Pawartos saking Rêdhaksi

K. 3649 ing Pênandhonan 36. Gambar kalih botên adamêl sêngsêm. Rê, Pa, 16 Sawal, Wawu 1833 (lêrêsipun Sla, Lê), dhawah 5 Januari 1904. Stu, Lê, 12 Rêjêb, Ehe 1836 dhawah Sèptèmbêr 1906. Kê, Kli, 11 Sura Wawu 1841, dhawah 5 Januari 1911. Sn, Pa, 1 Mulud, Jimawal 1845 dhawah 18 Januari 1915.

Lêngganan No. 2975. Ênut gêndhing slendro rêgi f 0.60. Pratikêlipun nabuh gamêlan rêgi f 0.32. Buku kêkalih punika namung kantun sakêdhik. Babad Tanah Jawi Jilid 1, dèrèng dipun êcap malih. Pamrayogi panjênêngan ingkang sakintên kenging, inggih badhe dipun cakakên, matur nuwun.

--- 1181 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès)

TANAH NGRIKI

Ganjaran dhatêng têtiyang ing Brondong. Ing dhusun Brondong, bawah Lamongan, mêntas wontên paargyan anampèkakên baita minangka ganjaran dhatêng tiyang 6 ingriku, ingkang ingajêng mitulungi kasangsaran nalika kèrêmipun kapal Van der Wijck. Tiyang nêm ingkang tampi ganjaran wau tiyang ingkang agêng piyambak lêlabêtanipun. Ingriku kawontênakên wêdharsabda ingkang dipun wêdharakên dening residhèn ing Bojonêgoro tuwan Nieuwenhuyzen, salajêngipun nyonyah Van der Plas amiwiti pasang pandhêmèn tandha pêpadhang ing sagantên. Salajêngipun tuwan Gupêrnur masrahakên sêrat-sêrat baita tuwin maringakên ganjaran arta. Salajêngipun agent K.P.M. tuwan De Jong ugi mêdharsabda. Wusana kawontênakên wilujêngan agêng-agêngan kangge juru misaya ulam ingriku cacahipun tiyang 1000.

[Iklan]

Pindhahan dokter. R. Soedyono, dokter ing C.B.Z. Bêtawi, kapindhah dhatêng Cirêbon kabantokakên dhatêng Gemeente ingriku. R. Soerono Hadibroto, dokter ing Sêmarang, kapindhah dhatêng C.B.Z. ing Bêtawi.

H.B.S. ing Ngayogya. Dumuginipun sapunika H.B.S. ing Ngayogya sampun nampèni murid 46. Cacah samantên wau ingkang saking Ngayogya 44, saking Surakarta 2. Murid-murid wau ingkang 9 tiyang siti, 8 bangsa Tionghwa, tuwin 29 bangsa Eropa.

Rancangan lampah têdhakdalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicansana.[9] Miturut rancangan ing Surakarta, badhe têdhakdalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana dhatêng Surakarta: Tanggal 22 Sèptèmbêr Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana nitih extratrein N.I.S. wanci enjing saking Sêmarang. Sarawuhdalêm ing Balapan dipun papag Sampeyandalêm Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana kanthi upacara Kaprabon, tuwan Gubêrnur tuwin K.G.P.A.A. Mangkunagara. Saking sêtatsiyun dhatêng dalêm Gupêrnuran nitih kreta kancana. Samargi-margi dipun jagi ing prajurit Mangkunagaran tuwin prajurit Kasunanan. Kala punika dipun dhatêngi prajurit kavallerie saking pundi-pundi, kangge pakurmatan. Jam 4.30 têdhak papan pambathikan agêng. Kêmis 23 Sèptèmbêr, enjing, Sampeyandalêm Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana tuwi dhatêng Gupêrnuran. Sontênipun receptie ing Kadhaton. Ing wanci sontên têdhak Zendingsziekenhuis, lajêng mriksani pabrik sês Marikangên. Nyarêngi wancinipun, Kangjêng Nyonyah Gupêrnur Jendral têdhak Ziekenzorg. Jumuwah 24 Sèptèmbêr bidhal dhatêng Ngayogya nitih extratrein N.I.S.

Pikramèn agung tuwin têtingalan gagrag enggal. B.K.P.H. Hadiwidjojo ing Surakarta mêntas kagungan damêl ngramakakên putridalêm asma R. Adjêng Koesmarijah Sri Dewajani angsal Dr. Goedadi. Ingkang rawuh anjumênêngi dhauping pangantèn, K.G.P.A.A. Mangkunagara sakalihan G.K.R. Timur. K.G.P.A.A. Pakualam. Tamu Walandi tuwan Gupêrnur K.J.A. Orie sakalihan nyonyah. Pangagêng sanès-sanèsipun kathah. Ingriku mawi pasamuwan bêksa Indhu Manipuri, katindakakên dening R. Adjêng Koestati Sri Hariti, ingkang mulang bêksa wau Mr. Nataraj Vasji, kanthi gangsa ingkang gêndhingipun anggitandalêm B.K.P.H. Praboewinoto.

Tiyang ingkang numpak sêpur S.S. mindhak. Miturut cathêtan, wiwit Januari dumugining wulan Augustus kêpêngkêr, angsal-angsalanipun S.S. ing tanah Jawi tuwin ing Sumatra, tinimbang pêpetangan makatên ing taun kêpêngkêr, langkung 41 yuta kathah sapunika. Tumrap tanah Jawi kemawon ing salêbêtipun wolung wulan wau wontên 3.5 yuta. Angsal-angsalan S.S. ing tanah Jawi salêbêtipun wulan Augustus kemawon wontên f 671.000,-.

Pakêmpalan panulung pangangguran ing Madiun damêl pamulangan. Pakêmpalan ingkang namanipun kados kasêbut inginggil, badhe ngêdêgakên pakêmpalan landbouwcursus, anampèni murid wêdalan saking pamulangan angka kalih. Kajawi punika pakêmpalan wau ugi sampun ngêdêgakên pamulangan dagang andhap, anampèni lare ingkang andhap-andhapipun saking pamulangan H.I.S. Sapunika muridipun sampun kawandasanan.

Ewah-ewahan lampahing sêpur S.S. Wiwit benjing tanggal 16 November ngajêng punika lampahing sêpur kilat kaewahan makatên: Sêpur kilat saking Surabaya dhatêng Bandung tuwin Bêtawi ingkang rumiyin bidhalipun saking Ngayogya jam 10.35 kaajêngakên gangsal mênit, dados jam 10.30. Dene sêpur kilat saking Bandung (Bêtawi) dhatêng Surabaya, bidhalipun saking Ngayogya ingkang padatan jam 1.53, dipun undurakên gangsalwêlas mênit. Tumrap sêpur snel mangilèn saking Ngayogya, padatan wontên kalih, inggih punika dhatêng Bêtawi, bidhal saking Ngayogya jam 8 enjing, satunggalipun dhatêng Bogor mêdal Bandung, pangkatipun jam 6.20. Wiwit tanggal 16 November lampahipun kagandhèng dados satunggal, sadumugining Kroya kapisah dados kalih, satunggal dhatêng Bêtawi mêdal Cirêbon, satunggalipun dhatêng Bandung mêdal Maos. Bidhalipun saking Ngayogya jam 7. Sêpur ingkang dumugi ing Ngayogya jam 4.10 saking Bêtawi, tuwin jam 5.50 saking Bogor. Wiwit tanggal 16 November ugi kagandhèng dados satunggal wontên Kroya. Dumugi Ngayogya jam 6.

Pamulangan Ijkers kawontênakên malih. Kawartosakên, pamulangan Ijkers kangge perolening Ijkwezen ingkang rumiyin kawontênakên ing Bandung, badhe kawontênakên malih.

--- 1182 ---

Badhe wontên pabrik dlancang enggal. Wontên wartos, bilih pabrik dlancang ing Padalarang gadhah sêdya badhe ngêdêgakên pabrik malih wontên ing Lècês, sawetan Probolinggo. Pabrik wau badhe kadamêl agêng sangêt, badhenipun dlancang wau mêrang. Sarèhning pabrik punika agêng, pêrlu badhe ngawontênakên têtiyang kangge pados mêrang dhatêng pundi-pundi. Pabrik wau badhe ngangge toya ing sabên sasêkon 100 litêr, mêndhêt saking têlaga Ronggojalu, sarana kapompa. Salajêngipun kaangkah supados toya ingkang mêdal saking pabrik ngriku kenginga lajêng kangge anggarap sabin.

[Grafik]

Kaangkat dados secretaris Gezant nagari Walandi ing Judah. Kawartosakên, Mr.R. Moehamad Moesa Soeria Nata Djoemêna (gambar nginggil sêkaliyan garwa) kaangkat dados secretaris Gezant nagari Walandi ing Judah. Mr.R. Moehamad Moesa punika putranipun R. Nata Legawa wêdana pènsiun ing Singaparna.

Bangsa Tionghwa ingkang sami ngungsi mriki. Kapal Cisarua ingkang nêmbe dhatêng ing Tanjung Priok ambêkta bangsa Tionghwa saking Tiongkok ingkang sami ngungsi dhatêng tanah ngriki. Nalika dhatênging kapal kathah ingkang mapag. Têtiyang ingkang mandhap wau wontên 177 saking Syanghai, tuwin 142 saking Amoy. Tiyang cacah samantên wau ingkang 153 sami student saking pamulangan luhur. Dhawahing bom nalika pêrangan, ngantos adamêl risaking gêdhong pamulangan. Tiyang wau wontên ingkang badhe dhatêng Muntok, Borneo Kilèn, Sumatra Kidul tuwin sanès-sanèsipun. Miturut katrangan saking kaptining kapal wau, nalika bidhal saking Syanghai wontên tiyang 1251 lajêng pindhah wontên ing kapal-kapal sanès.

Kêbêsmèn ingkang nyalawados. Sampun sawatawis dintên ing Pagangsaan Wetan wontên griya kêbêsmi, ngantos andhatêngakên pompa. Tuwuhing kêbêsmèn wau wanci jam 2.30 siyang. Enjingipun ingriku wau ugi wontên kêbêsmèn malih, wanci jam 9 enjing, sarêng siyangipun wanci jam 12.30 ugi makatên. Rahayu sadaya wau botên ngantos kêlajêng. Ingriku lajêng nuwuhakên pandakwaning pulisi, bilih kêbêsmèn punika saking pandamêling tiyang. Wusana wontên katrangan, ing sadèrèngipun wontên lêlampahan makatên punika, sampun wontên wartos bilih ing kampung ngriku badhe wontên kêbêsmèn. Salajêngipun pulisi pados katrangan ing pundi witing wartos wau.

Jam pèngêtan tumbukdalêm Nata. Ingajêng sampun nate kawartosakên, anyarêngi tumbukdalêm Sampeyandalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan ing Ngayogya, wontên pisungsung awarni jam agêng saking para kawula warni-warni. Ing sapunika saking kaparêngdalêm Ingkang Sinuhun, jam wau kadhawuhan masang wontên Srimanganti. Jam wau asli wêlingan saking Jêrman.

Inggah-ingahan.[10] Kawrat kêkancingan saking Gupêrnur ing Jawi-Têngah, M. Soekarno, Aib. nindakakên padamêlan mantri pulisi Veldpolitie Batang, dados asistèn wêdana paresidhenan Pêkalongan.

Waterleiding ing Cirêbon. Gemeente ing Cirêbon mêntas nyêbar wara-wara, bilih wiwit benjing tanggal 1 Januari 1938, tumrap griya ingkang sewanipun f 7.50 minggah kêdah lêngganan toya waterleiding tuwin mbayar waragad panyambêting pipa. Tindak makatên punika gêgayutan kalihan tatanan babagan waterleiding enggal. Toyanipun waterleiding wau mêndhêt saking sumbêr ing Cipani, ingkang toyanipun sae, kenging kaombe sanalika. Sarèhning tumindaking nyambêt pipa wau kathah sangêt, mila wiwit sapunika supados têtiyang ingriku tumuntêna anglapurakên.

Kintunan barang dagangan saking tanah ngriki. Miturut katrangan saking Centraal Kantoor voor de Statistiek, ing salêbêtipun wulan Augustus kêpêngkêr, wontênipun barang dagangan saking tanah Jawi tuwin Madura ingkang kakintunakên dhatêng tanah ngamanca wontên 273.100 ton, rêrêgèn f 26.000.000.-

Kasangsaran motor mabur. Kala ing dintên Salasa kêpêngkêr, kintên-kintên jam 11 siyang, wontên motor mabur militèr 3 anggêgana wontên sanginggilipun Tangêrang. Nalika motor mabur wau badhe mandhap ing Cerewet, wontên satunggal ingkang ambalik saha lajêng dhawah nubruk wit-witan, suwiwinipun têngên putung. Ingkang nglampahakên nandhang tatu.

NAGARI WALANDI

Prins Bernhard dados pangayoman N.O.C. Nalika Ned. Olympiade Comite ngawontênakên pèngêtan, pangarsaning babadan wau angangkat Prins Bernhard dados pangayoman, ugi dipun tampi. Ingriku lajêng dipun tampi kanthi gambira. Gêgayutan kalihan pèngêtan N.O.C. wau, ugi badhe damêl buku pèngêtan.

Têdhak ingkang botên kanyana-nyana. Satunggiling dintên Sri Bagenda Maharaja Putri rawuh ing Deventer saking Het Loo nitih auto. Mênggah wigatosing têdhakdalêm wau badhe mriksani tentoonstelling tanah Indiya ingkang kawontênakên gêgayutan kalihan wontêning Midd. Kol. Landbouw School. Rawuhdalêm dipun papag dening Prof. Le Cosquino de Bussy tuwin direkteur pamulangan wau tuwan Zijlstra. Sri Bagenda Maharaja Putri ngalêmbana dhatêng wontêning tentoonstelling wau.

ASIA

Kasangsaran ing sagantên. Miturut wartos saking Singapura, kapal momotan Mizanore nalika nuju layaran antawis 70 mil saking Hongkong, mitulungi juru misaya ulam bangsa Tionghwa 5, sami kasangsaran jalaran angin agêng. Têtiyang wau anggèning kompal-kampul ing sagantên sampun 5 dintên, tanpa nêdha tanpa ngombe. Miturut pratelanipun têtiyang wau, wontên tiyang 7 ingkang sampun tiwas. Golonganing têtiyang ingkang sami misaya ulam wau wontên 40 baita, têtiyangipun sadaya wontên 450.

--- 1183 ---

Wêwaosan

II. Lampahanipun Dhobrinya

13

Kalayan tanpa kèndêl anggènipun tansah ambêngoki asmanipun sang dèwi, Dhobrinya saya lêbêt anggèning malêbêt wontên ing guwa ngriku, nanging botên sagêd amanggihakên sang putri, makatên ugi botên sagêd mirêng wangsulanipun. Jalaran saking punika Dhobrinya lajêng anggadhahi kuwatos, bilih sang putri sampun pinêjahan sarta kamăngsa dening naga wau. Mênggah pamanggihipun Dhobrinya, bokmanawi kemawon sang putri sampun kamangsakakên dhatêng anak putunipun naga ingkang awujud sawêr alit-alit punika. Sarana oboripun Dhobrinya ngoncori ing salêbêtipun guwa ngriku tanpa wontên panggenan ingkang kalangkungan. Nanging sadaya pambudidayanipun wau tanpa damêl, awit sang putri botên sagêd kapanggih. Dhobrinya ngraos alit manahipun, saha lajêng botên gadhah pangajêng-ajêng malih sagêd amanggihakên sang dèwi. Samangke Dhobrinya rumaos bingung manahipun, awit manawi ngantos wangsul dhatêng Kiyèf tanpa ambêkta sang putri Pujatisna, gèk kadospundi dukanipun Sang Prabu Wladhimir. Dados anggènipun pêrang tandhing kalihan naga Gurindayêksa ingkang samantên rêkaosipun wau, nama tanpa guna. Salêbêtipun guwa ngriku wontên guwanipun alit-alit, dening Dhobrinya sampun wontên guwa sawêlas iji ingkang dipun lêbêti, ing ngriku wau ugi wontên têtiyang ingkang sami dados tawanan, ingkang lajêng sami dipun luwari sadaya, nanging sang putri piyambak botên wontên, lan para tawanan sadaya botên wontên ingkang sumêrêp, wontên pundi sang putri anggènipun dipun tawan. Ing salêbêtipun guwa ingkang ăngka sawêlas wau, dumadakan Dhobrinya sumêrêp wontên guwa alit malih, ingkang ing nglêbêt wontên korinipun ingkang ing kala punika dipun kancing. Para tawanan ingkang sami wontên ing ngriku, satunggal botên wontên ingkang sumêrêp dhatêng pundi anjoging kori wau. Malah sami botên sumêrêp, bilih ing ngriku wontên korinipun, jalaran salami-laminipun ing ngriku punika tansah pêtêng. Dhobrinya lajêng andêdêl kori wau, ngantos kori wau mênga piyambak. Sarêng korinipun mênga, cêtha, bilih ing sawingkingipun ngriku punika guwa alit ingkang minăngka kangge papan pakunjaranipun Dèwi Pujatisna, lan ing kala punika sang putri inggih taksih wontên ing nglêbêt ngriku. Sang putri wau katlikung rante kiyat sangêt, ingkang anjalari botên sagêd lênggah lan botên sagêd jumênêng, kapêksa kêdah namung satêngah gêgandhulan kemawon, wadananipun sang putri sakalangkung pucêt, lan sagêdipun namung ngrintih lirih sangêt. Dhobrinya enggal-enggal mêdhoti rante ingkang kangge nalikung sang putri wau, sasampunipun sang putri lajêng kabopong kabêkta mêdal dhatêng ing sajawining guwanipun naga wau. Sarêng dumugi ing papan ingkang padhang malih sang putri tuwin Dhobrinya mirêng surakipun tiyang kathah, ingkang jalaran saking bingahipun dene sami luwar saking panguwasanipun naga, samangke sami surak-surak angrubung sirahipun naga ingkang ing kala punika gumlundhung wontên ing siti. Têtiyang kathah wau wontên ingkang jêjogedan, wontên ingkang têtêmbangan, lan ugi wontên ingkang andhupaki sirahing naga wau. Ing kala punika Dhobrinya lajêng matur dhatêng sang putri makatên:

Dhuh, Sang Putri Pujatisna, wontênipun têbih-têbih mêksa kula lampahi dumugi ing ngriki, saha salajêngipun kula lampahi pêrang tandhing kalihan naga Gurindayêksa ngantos tigang dintên tigang dalu dangunipun, kanthi rêkaos sangêt sagêd kula mênang kalihan naga wau, sêdya kula botên sanès kajawi namung badhe angluwari panjênêngan. Sanadyan kula ngantos dhawah ing pêjah, kados kula botên badhe eman, manawi panjênêngan sagêd sugêng kemawon. Samangke kalêksanan panjênêngan sagêd luwar saking guwa punika kanthi sugêng, pun naga sampun pêjah gumlethak wontên ing siti dados gêgujênganipun tiyang kathah, ingkang dèrèng dangu punika ajrihipun dhatêng naga wau kagila-gila. Măngga, samangke kula dhèrèkakên kondur dhatêng Kiyèf, ngèstupada dhatêng Sang Prabu Wladhimir, nata ing Ruslan.

Sasampunipun matur dhatêng sang putri makatên wau, Dhobrinya lajêng numpaki kapalipun, sang putri kapapanakên lênggah ing ngajêngipun, saha kapal lajêng kabandhangakên, nilar parêdèn karang ingkang anggêgirisi, lèpèn ingkang angukus, punapadene siti ingkang mêntas kaluberan rahing naga wau.

Dumuginipun ing kala punika, sang putri tanpa wontên pangandikanipun sakêcap-kêcapa, ngêmungakên tansah nyawang kanthi gumun dhatêng satriya neneman ingkang sagêd amêjahi naga Gurindayêksa punika. Awit sang putri piyambak uninga bilih sampun kathah para nata, para pangeran, para satriya pupadene[11] para prajurit, ingkang sampun kasuwur mênggahing kaprawiranipun, sami tiwas amêngsah pêrang kalihan naga wau, ingkang anjalari tuwuh kayakinaning tiyang, bilih botên wontên titahing Pangeran ingkang sagêd anglawan naga Gurindayêksa. Ing samangke têka naga punika sagêd pinêjahan dening satriya ingkang

--- 1184 ---

bagus warninipun sarta anèm dhasaripun punika, sarta miturut cariyosipun, anggènipun mrêlokakên dhatêng ing ngriku amêngsah pêrang kalihan naga wau, botên sanès sêdyanipun kajawi namung badhe ngluwari sang putri.

Sarêng lampahipun wau sampun dumugi ing papan ingkang sakeca, ujug-ujug sang putri kalair pangandikanipun makatên:

Dhuh, satriya, saking gênging pitulungan panjênêngan dhatêng kula punika, kanthi bingahing manah sarta lêga rila kula ngakên panjênêngan kadosdene tiyang ingkang ngukir jăngga kula, nanging kula pakèwêd dene panjênêngan taksih mudha. Dados inggih botên pantês saupamia dados bapa kula. Saking gênging pitulungan panjênêngan dhatêng kula wau, kula sagah ing salajêngipun dados sadhèrèk èstri panjênêngan, nanging saupami kula namung ngakên sadhèrèk kemawon, kados inggih botên mathuk malih. Saking gênging panuwun kula dhatêng pitulungan panjênêngan wau, kanthi lêganing manah kula sagah dados jatukrama panjênêngan, nanging manah kula karaos, bilih panjênêngan botên krêsa dados têtimbangan kula punika.

Sasampunipun ngandika makatên wau sang putri sêmu katingal lingsêm sangêt saha lajêng nutupi wadananipun mawi asta, saha botên krêsa mriksani dhatêng Dhobrinya. Ing ngriku Dhobrinya lajêng ngaturi wangsulan makatên:

Dhuh, sang dèwi, sampun pisan-pisan andadosakên panggalih panjênêngan, botên saking jalaran kula botên purun, nanging mênggah sajatosipun, kula botên kenging kadhaupakên kalihan panjênêngan, amargi panjênêngan punika putra-putrining nata, sadhèrèk nak-dhèrèk raka nata Prabu Wladhimir, nata ingkang amêngku praja Ruslan. Sarêng kula punika namung anak turunipun satriya limrah. Anaking satriya limrah, botên pantês saupami ngantos dhaup kalihan satunggiling putri, putraning nata, kadosdene panjênêngan punika.

Salajêngipun, Dhobrinya kalihan sang putri anglajêngakên lampahipun, tanpa angandikan punapa-punapa. Lampahipun kapal botên watawis dangu lajêng dumugi ing Kiyèf, inggih ing papan kadhatonipun Prabu Wladhimir. Ing kala punika Prabu Wladhimir saha sang pramèswari, kaadhêp ing para abdi, sampun lênggah wontên ing sitinggil angêntosi sowanipun Dhobrinya tuwin Sang Putri Pujatisna, awit sadèrèngipun para prajurit ingkang sami jagi wontên ing panggung, sampun suka sasmita, bilih saking katêbihan Dhobrinya akanthi Dèwi Pujatisna, katingal dhatêng numpak kapal bêbandhangan anuju dhatêng kadhaton. Sarêng lampahipun Dhobrinya sampun dumugi ing sangajêngipun sitinggil, enggal-enggal piyambakipun mêncolot saking kapalipun, sang putri kaandhapakên saha lajêng kairid sowan ing ngarsanipun Sang Prabu Wladhimir. Sadumugining ngarsa nata, Dhobrinya lajêng matur nêmbah: Dhuh, gusti, sêsêmbahan kawula sadaya, kawula sampun anglêksanani punapa dhawuh nata, inggih punika angluwari rayi paduka Dèwi Pujatisna saking guwanipun naga Gurindayêksa. Makatên ugi tawanan sanès-sanèsipun sampun kawula luwari sadaya, inggih punika: para nata sagarwanipun, kawan dasa cacahipun, para pangeran, para satriya, para prajurit, lan sanès-sanèsipun malih, tanpa wicalan kathahipun. Salajêngipun, naga Gurindayêksa botên badhe mabur kêkitêr wontên ing sanginggiling praja Ruslan, prêlu anggondhol lare utawi kênya, awit samangke naga sampun pêjah sarta êndhas saha badanipun ingkang sampun sami pating prêthil, gumlethak wontên ing siti ing sangajêngipun guwaning naga. Sarta dados pangerang-eranging têtiyang tawanan ingkang sampun sami luwar saking guwa wau. Makatên ugi anak putunipun ingkang awujud naga alit-alit yutan lêksan cacahipun, sampun kawula tumpês sadaya, ingkang anjalari botên badhe wontên biyung ingkang têtangisan anangisi anakipun ingkang dados mangsanipun naga alit-alit wau.

Mirêng aturipun Dhobrinya ingkang makatên punika, rênaning panggalihipun sang prabu tanpa upami, sarta lajêng jumênêng saking palênggahanipun saha paring urmat dhatêng Dhobrinya sarana andhêngklukakên mastakanipun, makatên ugi para ingkang sami andhèr ngêmpal wontên ing sitinggil ngriku, sadaya sami suka urmat dhatêng Dhobrinya, satunggal tanpa wontên ingkang kalangkungan. Ingkang makatên wau mila inggih sampun mêsthinipun, jalaran lêlabêtipun Dhobrinya dhatêng nagarinipun mila inggih agêng sangêt, dene sagêd angluwari praja Ruslan saking panggodhanipun mêngsah ingkang tanpa tandhing mênggahing kadibyanipun. Saking daya-daya anggènipun badhe ngurmati lêlabêtanipun Dhobrinya wau, sang prabu lajêng andhawuhakên, supados ing dintên punika, sakathahing gêntha ing greja saindênging kitha Kiyèf, kadhawuhan ngungêlakên sadaya. Makatên ugi para abdi dalêm panylomprèt, kadhawuhan angungêlakên slomprètipun sadaya, minăngka satunggiling sasmita mênggahing unggulipun Dhobrinya anggènipun amêngsah pêrang kalayan naga Gurindayêksa wau. Salajêngipun, botên watawis dangu, ramening suwara gêntha punapadene slomprèt angêbaki saindênging kitha.

Badhe kasambêtan.

--- 145 ---

No. 37, Taun VIII.

TAMAN BOCAH

INGKANG NGÊMBANI: BU-MAR

KAWÊTOKAKE SAMINGGU SAPISAN DENING BALE PUSTAKA BATAVIA-CENTRUM RÊGANE SATAUN F 1.50 KÊNA KABAYAR SABÊN 6 SASI SAPISAN, BAYAR DHISIK. LÊNGGANAN KAJAWÈN LÊLAHANAN.

MANGSULI LAYANG

Sanjoto, Gondangdia. Layangmu karo-karone wis daktampa, ora liya bangêt panrimaku. Karanganmu bab krambil kok wis kaprah, mula ora bisa kapacak lan têrwèlu uga wis rada bekend. Karangan liyane ya rada apik.

Sri Soelastri lan Sri Oetami p/a R.H. Hadisoebroto, Bangirêja Jokyakarta. Bangêt sênêngku kowe padha mêrlokake ngirimi layang nyang Bu Mar sarta nandhakake kasênênganmu maca T.B. Dadi kowe sasêdulur ana 6, mangka barêng saomah, wah ya ndah kaya apa ramene ing omahmu kuwi, "mungguh cara landhaa mêngkono ya erg gezellig" ya Sri? Mêsthine ya sok padha sênêng rêbutan apa-apa. Nanging kowe Sri Soelastri lan Sri Oetami, kudu padha ngêmong adhi-adhimu, awit kowe sing kalêbu wis gêdhe-gêdhe.

Poedjooetomo, Purwokêrto. Kok wis sawatara lawas kowe ora kabar-kabar nyang ibumu. Kapriye mungguh kaananmu, apa padha slamêt.

Soekarni p/a, S. Sastrodiardjo, Plandaan T.A. Layangmu kang nandhakake kabungahanmu maca T.B., wis daktampa kanthi sênêng. Dadi Loediah lan Toetiah iku kancamu sêkolah? Ya salamku bae ya nyang bocah loro iku. Wis sawatara suwe ora ngirimi layang nyang bu Mar. Lêluconmu uga wis daktampa, bangêt panrimaku.

Soewoko, Jlagran, Ngayogya. Layangmu isi karangan lêlucon wis kêtampan, bangêt panrimaku.

Soembarti, Bumiayu. Karanganmu bêgatruh wis daktampa, ora liya bangêt panrimaku. Pambatangmu cangkriman, sing nomêr 1 bênêr, nanging nomêr 2 lan 3 luput kabèh. Pitakonmu bab karanganmu dhèk biyèn, ya êntènana dhisik, sing sabar, ya, awit saking akèhe karangan lêlucon, mula ya lawas duwèkmu ora kapacak-kapacak.

Roebigda p/a Mardowo Inf. 2 VIII Malang. Pambatangmu cangkriman kang kapacak nalika tanggal 4 Sèptèmbêr, bênêr kabèh.

Sri Sasanti, Surakarta. Layangmu karo-karone wis daktampa kanthi sênênging ati. Saiki durung bisa kapacak, bokmanawa liya dina.

Im. Sj. Oemar, Purbolinggo. Lêluconmu lan pangulir nalar dhèk biyèn ora bisa kapacak, coba saiki gawea karangan dêdongengan lan liya-liyane kang anêngsêmake kanggo bocah-bocah. Wah dadi kowe êntas nonton Pasar-Gambir, ya? Pancèn rame bangêt kok. La kok kêbangêtên kowe kuwi, wis têkan ing Bêtawi kok ora mampir nyang G. Bungur. Nanging ya wis ora dadi apa, Oemar, wong saka Pêtojo Sawah nyang Bungur kuwi ora cêdhak. Besuk bae manèh, ya, yèn têka nyang Bêtawi, sing rada suwe aja mung rong dina.

Niek, Pêkalongan. Layangmu isi karangan wis kêtampan, ora liya bangêt panrimaku. Nanging aja pisan dadi atimu, karangan ora bisa kapacak. Yèn dhangan atimu gawea liya manèh sing apik.

Sri Mastoeti, Surakarta. Bangêt panrimaku kokirimi layang isi lêlucon warna-warna. Mastoeti, yèn kowe maca dongènge Ki Satu lan Ki Dua, mêsthi ngêrti cara jawane Kabouter. Yèn dongènge durung kaprah sarta apik, ya kêna dikirimake, sanajana njawakake dongèng Walanda.

Sulardjo, Batavia-Centrum. Layangmu wis daktampa kanthi bungah.

Kho Ngo Kioe, Blabak. Bangêt bungahku kokirimi layang manèh sarta isi lêlucon warna-warna.

Roekajah, Wlingi. Bangêt panrimaku dene kowe mêrlokake têtêpungan karo bu Mar lan ngirimi karangan dêdongengan sarta lêlucon warna-warna. Sarèhne saiki wis kêbak, bakal dakpacak besuk liya dina bae.

Soedjoko, Nganjuk. Layangmu pitêpungan wis daktampa kanthi bungah. Dadi kowe wis tau manggon ing Kranjiweg, la saiki kowe sêkolah apa. Apa kowe saiki wis nyambutgawe? Dhèk taun pira anggonmu manggon ing Kranji?

Soekirno, Kaliwira. Aku wis tampa layangmu isi karangan lan portrèt-portrèt, ora liya bangêt panrimaku. Nanging ora bisa kapacak kabèh, mung dakjupuki sing pêrlu-pêrlu bae, mula ya aja pisan dadi atimu.

Layang liya-liyane bakal dakwangsuli Sêtu ngarêp.

Bu Mar.

--- [146] ---

LÊLUCON

Lilih sanalika

Ibu : "Dhuwitmu 15 sèn mau apa isih?"

Sidin : "Wis êntèk kok bu."

Ibu (nêsu) : "Diwènèhi pira-pira diêntèkake wae, dhêmên jajan kowe ya, ngati-ati kowe mêngko ora dakwènèhi sêga."

Sidin (nangis) : "Hi, hiiiii ... wong dianggo tuku pranko kanggo kirim layang bu Mar kok, aku rak wis matur, yèn sathithik-thithike sasasi sapisan, ngaturi layang bu Mar, yèn lêga ya sasasi kaping pindho."

Ibu : "O, dadi ora kanggo jajan, kanggo ngaturi layang bu Mar, ya wis mênêng."

Sanjoto, Gondangdia.

Gêmi karo Yati lagi rêbutan tape

Ibu : "Gêmi, kowe wis gêdhe, mbok ya ngalahi."

Gêmi : "Aku moh ngalah, wong umurku isih 5 taun. Nèk Yati wis tuwa, la wong ora duwe untu."

Soewoko, Ngayogya

Obral

Bakul ès : "Ayo, ayo mas obral! Ès saksèn kêna ngombe sagêlême."

Simin : "Aku tuku sasèn!" "Manèh!"

Bakul ès : "Êndi dhuwite?"

Simin : "Lho, jare mau kêna ngombe sagêlême!"

Bakul ès : "Pancèn iya kêna ngombe sagêlême, kêna diombe karo ngadêg, karo linggih, karo njêngking iya kêna, sagêlême!"

Soekarni, Tulung Agung.

Syuhada : "Sin mau bêngi ing omahku mêntas rame-rame!"

Muchasin : "Geneya aku kok ora koulêmi?"

Syuhada : "Lha, wong rame-ramene ibu karo bapak padha tukaran."

Im. Sj. O., Purbolinggo

TAMBANE BOCAH NAKAL

Ana bocah jênênge Sarija. Sarija iku nakal bangêt. Ibune wis kêrêp bangêt nyrêngêni, supaya mari olèhe nakal, nanging ora tau dirèwès. Sawijining dina Sarija kêtêmu kancane aran Sidin. Sarija calathu: "Din, ayo padha mbeda si Siman, sing picak kae, mêsthi lucu bangêt."

Wangsulane si Sidin. "Kowe njuguga kaya asu, lan aku sing njêrit yèn ana asu arêp nyokot sikil. Mêsthi lucune, mêngko dhèwèke mlayu mrana-mrene."

Bocah loro njondhil-njondhil nyêdhaki Siman. Sawise cêdhak, Sidin njêrit:

Man, Man ana asu edan ngoyak kowe, ngati-ati, sikilmu, sikilmu, mêngko dicakot.

Huk, huk huuuk! panjêgoge asu mau ana saburine Siman.

Siman kagèt bangêt, têkêne digêbugake nyang buri sakuwate ngênani asu mau. Sarija njêrit njaluk tulung, sabab lara bangêt. Wong sakampung mêtu kabèh, arêp nulungi sing kêcilakan. Irunge Sarija mêtu gêtihe cur-curan, sabab digêbug karo si Siman. Pancène wong-wong mau arêp nêsu karo Siman. Nanging barêng dikandhani ing bab mau-maune, wong-wong mau banjur ngguyu cêkakakan karo kandha: "La, saiki rasakna iki tambane kênakalanmu.

Wiwit dina iku bocah loro mau ora tau mbeda wong picak manèh lan mari nakale.

Sanjoto, Gondangdia.

ANA GULA ANA SÊMUT

Ing desa Sigadhung kang dununge ora adoh saka ing kutha Karangmungil, ana wong misuwur karan Kyai Sênthot, Sênthot iku jênêng paraban nalika dhèwèke isih cilik: jênênge tuwa yaiku Suryawikarta.

Nalika Sênthot umur 11 taun, duwe kanca akèh bangêt. Si Sênthot iku anake wong sugih abandha-abandhu lan dhêmên têtulung marang sadhengah wong kang padha kêcingkrangan.

Watake Sênthot uga mêngkono, mulane si Sênthot duwe kanca akèh kaya kang kapratelakake ing dhuwur mau. Nanging kancane si Sênthot kabèh padha lêlamisan jalaran olèhe kêkancan mau ora karo si Sênthot, nyatane kêkancan karo bandhane si Sênthot.

Dasar atine si Sênthot bêcik, mulane ing sakawit dhèwèke ora ngêrti apa-apa. Lawasing lawas bapakne Sênthot tiba ing kêmlaratan. Kang maune sandhangane Sênthot sarwa apik, ing saiki trima gombal-gombalan sarta rêgêd. Kancane si Sênthot ora gêlêm dolan karo Sênthot kaya dhèk biyèn. O mêsakake! Si Sênthot ditinggal ijèn.

Anuju sawijining dina si Sênthot lunga arêp buruh macul. Dumadakan kêpêthuk kancane lawas. Sapira kagète si Sênthot barêng sumurup kancane lawas nyimpang mêtu dalan liya, aja manèh takon, ndêlok bae ora sudi. Ora antara suwe si Sênthot entuk pagawean. Sanajan pagawean mau rêkasa lan dhèwèke ora kulina babar pisan, ewadene dilakoni. Dilalah kêrsaning Allah nalika Sênthot nyêblokake pacule, nanggor barang atos. Barêng dikêdhuk, ana mas lan intêne adhêdhemblengan. Olèhe ngêdhuk dirosani. Barêng dirogoh, ana barliyan pirang-pirang, iku nuli diwadhahi, watara olèh 1½ karung luwih. Ing sauwise mau enggal digawa mulih lan salong diwènèhake kang duwe palêmahan, ndadèkake jalaraning kasugihane. Wartane si Sênthot ngambar kaya gandane kêmbang mêlathi kang mêkrok ing wayah esuk. Sangajale bapakne Sênthot, uripe Sênthot iya isih kêpenak. Dupèh sugih dhèwèke ora banjur lumuh ing gawe, malah wêkêl sarta prigêl. Wêkasan jalaran saka ngati-ati, turun-turune Kyai Sênthot karoban ing sandhang pangan lan karaarjan.

Poedjooetomo, Purwokêrto.

--- 147 ---

KRAMEAN BOCAH SÊKOLAH

[Grafik]

Para mitra padha nêpungake karo aku, jênêngku Sukirno ing Kaliwira. Dhèk Sêtu buri aku êntas tampa layang wangsulan saka bu Mar, lan ndadèkake bungahing atiku, dene aku diparêngake milu urun-urun ngaturi karangan kanggo imbuh-imbuh wacan ana ing Taman-Bocah kene. Dene kang arêp dakaturake yaiku karangan lêlakonku dhewe sakanca nalikane padha disênêng-sênêngake dening pak Guru.

Dina Jumuah Paing tanggal 16 Juli 1937, aku kabèh wis ora padha mikir piwulang, mung ribut olèhe padha ngreka-reka tobongan lan sêkolahan, jalaran dina malêm Sêtu Pon wis ana rame-rame, yaiku toneel bocah-bocah, lakone "Pasêmone bocah sêkolah kang padha kêsèd, marga ora olèh mlêbu dening wong tuwine,[12] disêlani pêthilan "Damarwulan," nganti Menakjinggo mati dening jimat wêsi-kuning. Wah, lakon toneel iki mathuk bangêt kanggo ana ing Kaliwira, jalaran panggonanku pancèn lumrah bangêt bocah sêkolah iku padha ora olèh karo sing tuwa, marga sanadyan isih cilik, cara ing desa ya wis dikon ngrewangi nyambutgawe wong tuwane.

Barêng dinane Sêtu Pon jam 7 esuk aku kabèh wis padha kumpul ana ing pamulangan, para guru ya wis padha rawuh. Aku diparingi bêndera siji-siji, gaweyane dhewe-dhewe. Kira-kira jam 8 tontonan kang bakal kanggo arak-arakan wis padha têka, yaiku: jaran kepang, bangunan, angguk utawa pêksi mui. Wah ramene ora karu-karuan, sênêngku ya dudu-dudu. Sanalika iku ing Kaliwira katon rame bangêt, wong nonton jêjêl uyêl-uyêlan nganti kaya kramean Pikramèndalêm Rajaputri Juliana. Barêng jam 9 wiwit arak-arakan rame bangêt, bocah iya akèh bangêt, barisane mapat-mapat nganti ngalur-alur.

Wiwitane arak-arakan mlaku mênyang plataran Kawêdanan. Ana ing kono ditampa dening bêndara Wêdono sakalihan kanthi karênaning panggalih. Pak Mantri Guru banjur matur ngaturi sugêng lan nyuwun pangèstu, supaya anggone nganakake rame-rame iku anaa wohe, yaiku bisaa pamulangan Kaliwira mundhak maju. Barêng wis rampung, arak-arakan nuli wiwit mlaku ngubêngi kutha Kaliwira. Wah nalika samono sêsake ora jamak, saya manèh jaran kepange bola-bali padha mêndêm, dadi sadalan-dalan atiku dhêg-dhêgan lan tumratab jalaran wêdi kêtunjang lan dicaplok barongane. Jam 12 awan aku kabèh padha diparingi mangan ana ing pamulangan. Sarampunge nuli kaparêng mulih. Sorene jam 5 kudu kumpul manèh, pêrlune diparingi mangan lan têrus nata ana ing tobongan, jalaran bêngi malême Minggu ana tontonan wayang wong, sumbangan saka pakumpulan "Manunggil Karsa," lakone "Suksma ndhadhari." Wah! Saka rumasaku wayange padha apik-apik, jogède ya luwês-luwês, nganti aku ora bisa nacad, jalaran aku dhewe ora bisa.

Dene dhagêlane Garèng Petruk pancèn aksi bangêt, anggêr mêtu ya mêsthi panèn guyu lan panèn sawat: dhuwit, rokok, jêruk, lêmpêr, malah ana kang nyawat êndhog barang, saking lucune.

Jam 2.30 bubaran.

Soekirno, Kaliwira

MULANE TÊRWÈLU BUNTUTE CÊNDHAK

Dhèk jaman kuna têrwèlu iku buntute cêndhak.[13] Ing sawijining dina ana têrwèlu mlaku-mlaku mênyang alas. Ana ing dalan dhèwèke kêtêmu karo asu kang lagi nggondhol iwak gêdhe. Ing wêktu iku têrwèlu doyanane iwak. Sawise padha bage-binage têrwèlu takon: Anggonmu entuk iwak kuwi ana ngêndi ta, Asu?"

Wangsulane asu: "Ana ing kali. Têrwèlu takon manèh. Asu mangsuli: Gampang bangêt. Mêngko yèn wis bêngi kowe lungaa mênyang kali. Buntutmu cêmplungna ing banyu, yèn wis esuk tarikên buntutmu, kowe mêsthi bakal olèh iwak akèh."

Têrwèlu lan asu mau banjur padha pêpisahan. Bêngine têrwèlu lunga mancing. Sarèhne ing bêngi iku hawane adhêm bangêt dhèwèke nggawa whisky, banjur lungguh ana ing oyod uwit kang cêdhak bangêt karo banyu. Buntute diklèwèrake ana ing banyu. Têrwèlu mau lungguh ana ing kono karo ngombe whisky, nuli turu. Barêng wis esuk dhèwèke tangi, buntute ditarik. Rasane lara bangêt, sabab buntute buntung, kari ana ing banyu, sing wis dadi ès.

Mulane têrwèlu-têrwèlu iku nganti saiki buntute cêndhak.

Sanjoto, Gondangdia

KI SATU LAN KI DUA

(Candhake)

Ing kêdhaton ramene tanpa upama nalika dhaupe Sang Putri. Sumbangan têka saka sakabèhing panggonan, kaya ta: bêras, pitik, wowohan, dhuwit, sandhangan lan liya-liyane. [liya-li...]

--- [148] ---

[...yane.]

Barêng karameyane wis bubar, Ki Satu matur Sang Ratu: "Kitha Rum punika kagunganipun sintên?"

Sang Ratu mangsuli: "Biyèn duwèkku, nanging saiki dadi duwèkmu kabèh."

Kawula sampun ngêrtos wiwit rumiyin, Gusti. Salêrêsipun kitha punika rumiyin inggih gadhahan kawula. Tandhanipun kawula sagêd ngaturakên, awit kathah yatra lan rajabrana gadhahan kawula ing kitha ngriki.

Sang Ratu gumun bangêt, barêng mirêng calathune Ki Satu kang mangkono mau sarta ketok manawa panjênêngane kurang pitados. Nanging Ki Satu banjur matur: "Gusti, manawi panjênêngan botên pitados, mangga mbenjing-enjing kawula aturi nitipriksa."

Esuke Ki Satu mbêlèh asu irêng lan sauwise dhèwèke banjur wêruh panggonane pasimpênan kabèh rajabrana, kaya kang wis dikandhakake dening wong bajang. Kabèh mau dijupuk, banjur diaturake priksa marang Sang Ratu, kang saya gumun sarta luwih ering marang putrane mantu tinimbang maune. Kabèh barang kang sarwa endah lan kang kasimpên ana ing gapuraning kutha Rum, kaya ta meja, kursi, bênèt, mas, salaka, barliyan, intên, panganggo sarwa sutra, tabuhan, gonge bae luwih saka sêpuluh, gêgaman, padha diusungi mênyang kêdhaton.

Anuju sawijining dina Sang Ratu anyar pinuju tindak-tindak karo garwane ana ing pêtamanan pêrlu apèk kêmbang. Saka pêtamanan Sang Ratu sagêd priksa ing dalan gêdhe. Ing kono dumadakan priksa Ki Dua mikul kayu.

Sang Ratu nimbali salah sawijine kawulane lan andangu: "Apa kowe wêruh wong sing mikul kayu kae? Sapa arane lan saka ngêndi asline?"

Abdidalêm matur: "Gusti, tiyang punika namanipun Ki Dua, piyambakipun tukang sade kajêng minangka panggêsanganipun."

Sang Ratu nuli dhawuh nimbali Ki Dua kadhawuhan anggawa mênyang kêdhaton sarta kadhawuhan maringi panganan kang enak-enak. Barêng Ki Dua wis tutug anggone mangan, Sang Ratu nuli andangu: "Kowe saka ngêndi lan sapa jênêngmu?"

Ki Dua nyêmbah lan matur: "Gusti, nama kawula Ki Dua asli saking dhusun Nusantara; dhatêng kawula ing kitha Rum ngriki pêrlu badhe sinau ngaos. Ananging ing sarèhning kawula sampun katêlasan sangu, kapêksa pados kajêng, kasade, dene artanipun kangge tumbas sêkul. Makatên padamêlan kawula ing sabên dintênipun, Gusti. Manawi botên makatên, inggih lajêng botên sagêd nêdha."

Sang Ratu nuli dhawuh marang patihe mangkene: "Wong iku wènèhana omah, lan apa kabutuhane. Dene yèn dhèwèke arêp rabi, golèkna wong wadon kang ayu rupane, kang bêcik atine lan sing sakirane bakal sêtya marang bojone. Lan sabên sasi Ki Dua wènèhana dhuwit têlung atus ringgit."

Wah bungahe Ki Dua tanpa upama. Entuk bojo ayu rupane, duwe batur akèh lan sabên dinane sugih dhayoh, kang tansah agawe sênênging atine. Barêng kira-kira sasasi suwene anggone urip mulya mangkono, banjur thukul gagasane mangkene: "Aku kok ora ngêrti, apa sababe ta, têka Sang Ratu angganjar nganti samono." Dhèwèke kêpengin bangêt wêruh sababe lan nêdya matur marang Sang Ratu.

Ki Dua banjur sowan Sang Ratu nuli matur: "Kaparêng matur, Gusti, punapaa panjênêngan muktèkakên sangêt dhatêng kawula. Punapa sababipun, rintên dalu tansah kawula manah-manah, awit kawula botên rumaos nglampahi kasaenan tumrap panjênêngan."

Sang Ratu mèsêm, banjur ngêndika: "Ora susah kopikir, iku pancèn wis dadi bageyanmu, aku pancèn sok mêlasi wong manca."

Ki Dua nuli mulih, nanging mêksa durung lêga krungu wangsulane Sang Ratu. Sabên dina dhèwèke sowan, sarta mêsthi matur apa sêbabe. Sawise rambah kaping wolu anggone sowan lan matur apa sababe, Sang Ratu banjur ngêndika: "Ya wis ta Ki Dua, yèn adrêng anggonmu kêpengin wêruh, aku iki Ki Satu, kang mripatku kocukil lan kang kouncalake ing sumur."

Ki Dua rumasa isin bangêt, banjur ndhingkluk. Sang Ratu mbanjurake pangandikane: "Ing sumur aku kêtêmu wong bajang, sawise aku banjur bisa wêruh manèh, banjur dadi Ratu, sarta sugih bangêt."

Ki Dua sangsaya andhingklukake sirahe saking susah lan isine; ora antara suwe banjur nyuwun pamit mulih. Satêkane ing omah, rina wêngi tansah ngeling-eling pangandikane Sang Ratu, wêkasane panas atine lan thukul panggagase mangkene: "Ingatase wong picak bisa wêruh manèh lan bisa sugih kaya ngono, apa manèh aku, sathithik-thithike rak kudu padha sugihe karo dhèwèke."

Ki Dua saiki ora mêrduli omahe lan barang darbèke, ora ngopèni bojone lan kanca-kancane, banjur lunga saka nêgara Rum, sabanjure nyêmplung ing sumur, kang biyèn dicêmplungi Ki Satu. Lagi bae têkan ing dhasaring sumur, nuli wêruh guwa panggonane wong bajang karo sing wadon. Dhèwèke banjur nyêdhaki lan ngrungokake rêmbugane wong bajang karo bojone. Bojone calathu mangkene: "Dêlêngên, lagi anu kae mêsthi ana manungsa têka mrene, kang andhêlik ing kene ngrungokake rêmbugmu lan rêmbugku. Barang-barang ing kene lan tamba-tamba êntèk kabèh dijupuk. Mulane saiki kowe kudu ngati-ati. Saiki aku mambu gandaning manungsa, tênan kae ana siji."

Ki Dua nuli diparani dening wong bajang lanang wadon, dikrubut, diêngkuk-êngkuk sarosane nganti mati.

Ki Satu sabanjure sênêng uripe, mukti wibawa sabab saka nrima lan adile.

Dhasar nyata, sing sapa gawe ala ing liyan, wêkasane nêmu cilaka dhewe.

Cuthêl.

--- [1201] ---

 

---

1	mabur. (kembali) mabur.
2	nginggil. (kembali) nginggil.
3	dipun wastani. (kembali) dipun wastani.
4	piyambak. (kembali) piyambak.
5	upamia. (kembali) upamia.
6	awèh. (kembali) awèh.
7	Tanggal: Jumuwah (Jumungah) Lêgi 27 Jumadilakir Ehe: èsthining pangrêngga samadyaning pura (AJ 1868). Tanggal Masehi: Jumat 3 September 1937. (kembali) Tanggal: Jumuwah (Jumungah) Lêgi 27 Jumadilakir Ehe: èsthining pangrêngga samadyaning pura (AJ 1868). Tanggal Masehi: Jumat 3 September 1937.
8	Tanggal: 3 Sèptèmbêr: wiku mulat gapuraning ratu (1937 M). (kembali) Tanggal: 3 Sèptèmbêr: wiku mulat gapuraning ratu (1937 M).
9	Wicaksana. (kembali) Wicaksana.
10	Inggah-inggahan. (kembali) Inggah-inggahan.
11	punapadene. (kembali) punapadene.
12	tuwane. (kembali) tuwane.
13	dawa. (kembali) dawa.