Kajawèn, Balai Pustaka, 1937-08-18, #1666

Ăngka 66, Rê Kli, 11 Jumadilakir Ehe 1868, 18 Agustus 1937, Taun XII

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [1025] ---

Ăngka 66, Rê Kli, 11 Jumadilakir Ehe 1868, 18 Agustus 1937, Taun XII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining Kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - Administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Pontianak - Aji Căndhabirawa - Konpêrènsi Polkênbon ing Bandung - Kawontênan ing Sêpanyol - Lampahipun Pandhu saking Tanah Ngriki - Padunungan Kita - Kawontênan ing Lubuklingga[1] - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Jagading Wanita.

Pontianak.

[Grafik]

Griya-griya panggung ing sanginggiling lèpèn, kalêbêt wêwêngkon kitha Pontianak, Borneo.

--- 1026 ---

Raos Jawi

Aji Căndhabirawa

Sambêtipun Kajawèn nomêr 65.

Sambatipun angaru-ara: O, bapak, mungsuh iki ora kêna digêgampang, otot bayuku kaya dilolosi, aku wêdi. Karo manèh bapak, salawasku ngèngèr kowe awakku lara kabèh, wong ora tau koingoni, malah kêrêp kopilara, beda têmên karo dhèk aku ngèngèr bapak Gundhawijaya biyèn, awakku rasane sêgêr sumyah. Wis bapak, aku ora saguh yèn koêdu karo wong kae, aku rumasa ora kuwagang, ayake wong kae bênêr, kowe sing luput.

Radèn Narasoma kaget, pangandikanipun: E, ora tau dakingoni kapriye ta, ana sabên dina tansah bojana ăndrawina, ing Măndaraka ora kurang pêpanganan kang mirasa lan ombèn-ombèn kang anyêgêri. Karo manèh aku iki ora ngrêti bangêt, jêbul kodakwa kêrêp milara kowe. Kuwi gênahe kapriye.

Ditya Căndhabirawa tumuntên lumêbêt dhatêng saliranipun sang rajaputra sarwi wicantên: O, o, o, bodho têmên kowe iku bapak. Ingonku kuwi dudu pêpanganan kang mirasa lan ombèn-ombèn kang nyêgêri, nanging budi rahayu lan tapabrata, gênahe mangkene: sing sapa kanggonan ing aku rahayu bêbudene, gêlêm anglakoni tapabrata, iku dadi panganku, awakku sêgêr sumyah rasane. Kowe dak arani milara ing aku iku gênahe: kowe kêrêp anjurungi kêkarêpan kang ora jujur, kang nganti agawe kasusahaning liyan. Sing sapa kanggonan aku duwe pratingkah mangkono, rasane awaku lara kabèh. Mulane bapak, eling-elingên.

[Grafik]

Dèwi Pujawati

Radèn Narasoma lajêng mêngsah pêrang malih, nanging kawon, satêmah ingkang rayi ingkang nama Dèwi Madrim karilakakên dhatêng Radèn Pandhu Dewanata, dados garwa ăngka kalih.

Ing salêbêtipun pêrang Bratayuda, Sri Maharaja Salya numuti Ngastina, mêngsah Pandhawa, jalaran panyuwunipun Korawa dhatêng panjênênganipun supados anyenopatèni pêrang rumiyin tinimbang Pandhawa.

Awit saking kawicaksanan saha rêrigênipun Sri Narendra Krêsna, manawi Sang Prabu Salya nyenapatèni yuda, saha sampun amatak aji Căndhabirawa, [Căndha...]

--- 1027 ---

[...birawa,] para manggala saha wadyabala ing Ngamarta sakancuhipun kadhawuhan sami sèlèh dêdamêl, botên kalilan lumawan pêrang, malah kêdah mawi ngucap: rahayu marambah-rambah.

Saèstu, sarêng Sang Nata Salya nyenopatèni yuda saha matak aji Căndhabirawa, para wadyabala Ngamarta sami sèlèh dêdamêl saha ngucap: rahayu, rahayu, rahayu. Sumêrêp saha mirêng pujian ingkang kados makatên wau, Căndhabirawa botên anggadhahi krêkat, wangsul manjing dhatêng Sang Prabu Salya malih. Salajêngipun Sang Nata Salya seda ing madyaning rana dening Sang Prabu Puntadewa sarana kasawat pusaka sêrat Kalimasada. Aji Căndhabirawa manjing dhatêng saliranipun Prabu Darmakusuma.

Dene Dèwi Sêtyawati bela ingkang raka wontên samadyaning rana sarana suduk jiwa. Cuthêl.

Cariyos padhalangan ing nginggil punika manawi kula gagas punapa kula othak-athik, pinanggihipun:

1. Lêlampahan saha lêlabêtanipun Sang Dèwi Sêtyawati punika têka kathah mathukipun kalihan tekadipun para wanita ing jaman kamajêngan punika (tamtunipun botên sadaya) anggèning sumêdya sêtya tuhu dhatêng kakungipun, ngantos karsa mrêngkang saking pikajênganipun tiyang sêpuh utawi tega dhatêng tiyang sêpuhipun. Nanging sanadyan makatêna, punapa para wanita ingkang ngèmpêri Sang Dèwi Sêtyawati wau purun saèstu labuh dhatêng kakungipun ngantos dumugi ing dêlahan. Inggih sukur manawi makatên.

[Iklan]

2. Wêwatêkanipun Radèn Narasoma anggènipun [anggèni...]

--- 1028 ---

[...pun] isin ngakên marasêpuh ingkang asipat ditya, punika inggih kathah cocogipun kalihan kawontênan ing jaman samangke, botên kirang-kirang para neneman ingkang isin ngakên tiyang sêpuhipun saha sanak kadangipun ingkang kamlaratan saha botên kasinungan kadrajatan, dupèh piyambakipun kasinungan kamulyan. Wêwatêkan ingkang kados makatên wau prayogi dipun bucal ingkang têbih.

3. Èmpêripun Sri Maharaja Salya punika panjanmanipun Sang Prabu Sugriwa, Bagawan Bagaspati panjanmanipun Sang Bagawan Subali, makatên ugi Sang Prabu Darmakusuma. Anggèn kula mastani makatên wau sapisan: anggènipun tansah mêmêngsahan. Kaping kalih: Bagawan Bagaspati saha Sang Prabu Puntadewa kagungan êrah pêthak kados Sang Bagawan Subali, kaping tiga: kagungan aji Căndhabirawa, kintên-kintên rumiyinipun nama aji Păncasona, ingkang murugakên lêpating pêjah, jalaran saking punika ngagêsang punika prayogi rukun sih-sinihan, sampun amêmêngsahan, supados manawi manjanma malih botên anglajêngakên mêmêngsahan anagih potang.

4. Aji Căndhabirawa punika namung satunggal, ewadene nalika wontên panjênênganipun Sri Narendra Salya botên patos miyatani manawi katimbang kalihan kalanipun wontên Sang Bagawan Bagaspati saha Sang Prabu Puntadewa. Ing ngriku tiyang lajêng mangrêtos sababipun, gadhah êrah pêthak kalihan botên. Êrah pêthak punika ngibaratipun manah suci. Mila tiyang sampun awatak adigang adigung adiguna, supados ngèlminipun utawi aji-ajinipun botên suda utawi botên sirna daya prabawanipun. Wangsul kêdah tumindak ingkang cocog kalihan ngilmu saha aji-ajinipun, inggih punika ingkang dipun wastani ingon dening Ditya Căndhabirawa.

[Grafik]

Sang Nata Salya

5. Kalangkungan ingkang botên kanthi labêt sae, punika akiripun kawon kalihan lêlabêtan sae, kadosdene wêwarahipun para sujana: si murka iku lêbur dening pangastuti.

Ki Darmaprawira. Kêpanjèn-Malang.

--- [1029] ---

Konpêrènsi Polkênbon ing Bandhung

[Grafik]

Ing pêthikan kabar warni-warni sampun kêrên[2] ngêngrat[3] pawartos ing bab wontênipun konpêrènsi Polkênbon ing Bandhung.

Ingkang kacêtha ing gambar, kiwa nginggil piyambak: Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana sakalihan rawuh ing papan konpêrènsi dipun papag dening Dr. L. Rajchman.

[Grafik]

Nginggil sisih têngên: utusan gupêrmèn Hindhiya Inggris, dipun pangajêngi Tuwan Amin-ul-Mulk Sir Muhammad Ismail (saking kiwa nomêr kalih).

Kiwa têngah: Dr. J. Offringa, pangagêng pakaryan kasarasan ing tanah ngriki tuwin pangarsaning konpêrènsi (sisih kiwa). Dr. L. Rajchman, pangagênging pakaryan kasarasan ing Polkênbon, ngiras panitra konpêrènsi.

[Grafik]

Ing nginggil punika: utusan Tiongkok, dipun tindhihi dening Dr. Wu Lien Teh, dhirèktur pakaryan karantinah ing Tiongkok.

Têngên: pangagênging wadyabala dharatan, Litnan Jendral Boerstra sakalihan, rawuh ing Technische Hoogeschool, papaning konpêrènsi.

--- 1030 ---

Pawartos Sanès Praja

Kawontênan ing Sêpanyol

Paprangan ing Sêpanyol ing salêbêtipun sawatawis dintên punika kenging dipun wastani saya rêrêmpon, panêmpuhipun ingkang pêrang araos sampun sami kasupèn, mila kathah tindak ingkang lajêng nuwuhakên kirang sênênging liyan.

Sampun dangu kitha Madrid tansah dipun angkah bêdhahipun dening golongan kabangsan, nanging pinanggihipun botên anocogi kalihan pangintên, panganggêpipun golongan kabangsan, kitha Madrid punika sampun mrênding sangêt, saupami dipun têmpuh ukur-ukur kemawon têmtu bêdhah. Nanging nyatanipun Madrid taksih wulêd, botên kenging dipun gêgampil. Ewasamantên tumraping golongan kabangsan botên pisan-pisan nêdya angunduri, malah saya sêrêng panêmpuhipun, panêmpuhipun dhatêng kitha Madrid dipun ambali malih dipun êbomi tanpa kêndhat. Dhawahing bom wau adamêl karisakan agêng tuwin pêpêjah kathah.

Campuhipun ingkang paprangan wau katingal titikipun saya rêsah, awit wontên kapal Itali nama Mongolia ingkang agêngipun 6000 ton, dipun bom dening motor mabur ingkang nyamar, botên kasumêrêpan saking golongan pundi tuwin motor mabur saking nagari pundi. Dene kapal Itali ingkang dipun dhawahi bom wau botên têbih saking kapal Inggris British Corporal ingkang ugi dipun dhawahi bom. Ing kala punika kaptining kapal Mongolia nandhang tatu rêkaos. Prênahing kapal ingkang dipun dhawahi bom ing kala punika wontên sawetanipun Algiers, sacêlaking ujung Bengout.

Kapal Inggris British Corporal sarêng manggih bêbaya saha nêmahi karisakan, lajêng suka sasmita nêdha tulung. Nanging sasmita wau botên sagêd angsal wangsulan, amargi pirantosipun risak, wusana sasampunipun dipun dandosi, angambali suka sasmita nêdha pitulungan malih, saha ing kala punika sampun sagêd anglajêngakên lampah dhatêng Algiers. Miturut katrangan, kapal British Corporal wau dipun têmpuh ing motor mabur tiga, dangunipun ngantos saêjam. Ing salajêngipun sagêd anglajêngakên lampah ngantos dumugi Algiers wau.

Tamtu kemawon ing bab kapal British Corporal punika lajêng damêl botên sênêngipun Inggris, awit lampahipun kapal wau lugu lumampah ambêkta momotan ingkang botên gêgayutan kalihan kawontênaning paprangan. Mila tumraping parentah Inggris lajêng ngudi dhodhok sèlèhing kalêpatan.

Miturut wawasaning parentah Inggris, mratelakakên bilih tindak makatên punika kêdah dipun anggêp nyamari, amargi kapal ingkang dipun bom wau, botên dipun sukani sumêrêp supados nyimpang lampahipun, makatên malih lampahipun kapal wau ngambah sajawining watês awisan wêwêngkon ing sagantên. Dados tindak panyêrêgipun Inggris [Ing...]

--- 1031 ---

[...gris] wau mawi wêwaton lêrês, namung kuciwa dèrèng kasumêrêpan cêtha sintên ingkang gadhah pokal makatên punika.

Namung miturut katrangan saking pangagênging kapal British Corporal, motor mabur ingkang nêmpuh punika tiga, sami cèt pêthak mawi ciri prapatan, St. Andries wontên ing suwiwi. Măngka manawi miturut katrangan, ingkang dipun sumêrêpi dening Inggris, motor mabur ingkang ciri kados makatên wau botên wontên, tumrap motor mabur golongan kabangsan, mawi ciri prapatan Malta.

Wontên katrangan malih, motor mabur wau sasampunipun nêmpuh kapal British Corporal saha sampuning ngêmot 40 rambahan, panggêgananipun lajêng andhap, saha lajêng ngrutugi mimis saking sanjata mêsin, ngantos saêjam dangunipun. Wusana lajêng wontên katrangan ingkang raos nêtêpakên, bilih motor mabur ingkang nêmpuh British Corporal punika kêgolong motor mabur Franco, dene bom-bom ingkang dipun dhawahakên damêlan saking parbik Jêrman.

Ing salajêngipun wêwakil Inggris ing Sêpanyol tampi dhawuh supados nyêrêg dhatêng Jendral Franco ing bab tindak wau. Makatên ugi Inggris inggih nata barisan kapal pêrang wontên ing sagantên têngah, tuwin papan pakèndêlan kapal pêrang Inggris ing pasisir, kanthi tansah sêsambêtan radhio kalihan kapal-kapal dagang Inggris.

Ing ngriki katingal, bilih paprangan punika kêtuwuhan sêsulak botên sae.

[Iklan]

--- [1032] ---

Lampahipun Pandhu saking Tanah Ngriki

[Grafik]

Lampahipun kapal Dempo ingkang dipun tumpaki para pandhu ing tanah ngriki sadumuginipun Rotêrdham, sampun kacariyosakên wontên ing Kajawèn kapêngkêr. Nanging ing ngriki ugi prêlu dipun ambali malih, murih cocog kalihan kawontênaning gambar ingkang dipun êwrat ing dintên punika.

Lêbêtipun kapal Dempo dhatêng palabuhan Rotêrdham anarajang pêdhut kandêl, malampahipun sakalangkung alon, prêlu anjagi bêbayanipun ing margi. Ing ngriku para pandhu sampun sami mapan sumadhiya wontên ing dhèg, kados botên sarănta sêlak badhe nyumêrêpi dharatanipun nagari Rotêrdham. Ing ngriku ingkang dados têtindhihing lampah, Tuwan Ranneft wiwit mranata dhatêng lampah-lampahipun para pandhu ingkang sadumuginipun dharatan, amargi lampahing para pandhu punika ing saênggèn-ênggèn tansah tampi panyungga-sungga tuwin dipun wigatosakên ing ngakathah, tuwin wartosipun badhe sumêbar ing sadonya, punapadene kawontênanipun inggih badhe kasumêrêpan ing pundi-pundi saking dipun sêbarakên dening juru gambar tuwin pilêm. Mila lampahipun sagêda sarwa nyarambahi dhatêng kabêtahaning ngakathah.

Gambar ing nginggil: kapal Dempo sampun mèpèt palabuhan ing Rotêrdham, para pandhu saking tanah ngriki sampun botên sagêd nahan dêrênging manah lajêng mandhap dhatêng dharatan. Para pandhu ing nagari Walandi mapag kanthi surak ambata rubuh minăngka tandhaning suka pambage wilujêng.

Ing têngah: para pandhu nagari Walandi ugi sami kadêrêng ing manah, ngajêng-ajêng mandhaping tamunipun.

Ing ngandhap: barisaning para tamu pandhu ingkang nêmbe dhatêng.

--- 1033 ---

ALBUM VERKADE "WAAR WIJ WONEN" (Padunungan Kita)

Para maos têmtunipun sampun nate maos wara-wara ingkang kasêbarakên dening pabrik bêskuwit Verkade, ingkang mratelakakên bilih bêskuwit Verkade punika sabên blèg wontên isinipun bon, bon wau manawi sampun jangkêp sawatawis, kenging kalintokakên gambar ingkang langkung agêng, kangge isèn-isènipun Album.

Album panunggilanipun ingkang dipun pisungsungakên dening pabrik Verkade dhatêng para ingkang sami nglêmpakakên bon wau, enggal mangke Bale Pustaka mêntas dipun sukani, inggih punika Album ingkang dipun cirèni mawi nama "Waar wij wonen". Upami dipun jawèkakên: papan padunungan kita. Kita: băngsa Walandi, dados ingkang dipun ungêlakên: papan padunungan kita wau inggih papan-papan utawi panggenan ing nagari Walandi utawi inggih: nagari Walandinipun piyambak.

Mênggah isinipun: cêcriyosan kawontênanipun nagari Walandi, mawi gambar pintên-pintên ingkang ngatingalakên èdi pèninipun samukawis kawontênan ing nagari Walandi wau. Tumrap tiyang ingkang mangrêtos dhatêng basa Walandi, saya malih tumrap băngsa Walandi piyambak, ningali gambaripun, lajêng maos cêcriyosanipun, punika botên kenging botên manahipun têmtu lajêng katarik, katarik rêmên, katarik trêsna.

Barang ingkang sabên dintênipun botên kasumêrêpan èdi pèninipun (e, punika tumrap tiyang ing nagari Walandi) sarêng katingalan wontên ing gambar, utawi kasumêrêpan wontên ing cariyosipun, èdi pèninipun wau lajêng ngalela. Satêmah barang utawi kawontênaning alam ingkang waunipun botên nate dipun prêduli, botên nate dipun gatosakên, awit saking pun èdi sarta pèni wau botên katingal, lajêng kalêbêt dados pamanahan, eman upami botên dipun tingalana, saya eman malih saupami dipun risaka.

Awit saking tuwuhipun pangraos ingkang kados makatên wau, tumrap băngsa Walandi ing nagari Walandi, barang ingkang kenging kangge nglipur manah cacahipun lajêng wêwah satunggal, inggih punika dene sagêd nyumêrêpi utawi ngraosakên èdi pèninipun kawontênan ingkang dipun dunungi. Punapa têgêsipun panglipur manah tumrap tiyang gêsang. Badhe ngrêtos têgêsipun punika, prayogi kawalik: kadospundi gêsang kula sadaya, saupami botên wontên ingkang kula angge nglipur manah kula.

Mila saupami pabrik Verkade wau tumrap tanah Indiya ugi sagêd ngêdalakên album ingkang kados makatên wau, saiba badhe bingah kula sadaya, tur sawêg wêdalipun album ingkang sapunika kemawon, punika pabrik wau sampun pantês sinudarsana.

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 702 ing Nganjuk. Prayogi panjênêngan ingkang prasabên dhatêng pos Nganjuk, supados nêdha kintunan buku-buku punika.

Lêngganan nomêr 3512 ing Pêkalongan. Taksih, nanging botên sagêd milih, dados namung sawontênipun sadhiyan. Mila makatên, awit buku-bukunipun sampun kathah ingkang têlas.

Lêngganan nomêr 4803 ing Surakarta. f 3.- sampun katampi, tumrap wulan Agustus dumugi Januari 1938.

--- 1034 ---

Rêmbagipun Garèng + Petruk

Kawontênan ing Lubuklinggo

III

Petruk : Wis, Kang Garèng, saiki rungokna sing têmênan, tak andhari sing nganti anggêlabêt têmênan kae. Kaya sing wis tak kandhakake lagi anu, dhèk biyèn wong Jawa kuwi iya wis anglakoni ngolonisasi mau, yaiku pindhah nyang nagara mănca. Ing kala samono sangune ora mung dhuwit bae, nanging iya kudu sangu: wani kangelan, wani rêkasa, wani bêbaya, wani nglakoni sangsara lan isih akèh manèh tunggale. Hla, saiki tak caritani apa sing tak wêruhi ana ing Lubuklinggo.@Nalikane aku têkan ing Lubuklinggo, ing kono aku mêruhi dhewe, Kang Garèng, lêmah sing arêp diparingake kaum kolonis mau wis rada rêsik, têgêse: wis ora rupa alas manèh, sabab wit-witan sing gêdhe-gêdhe wis dibabadi, malah ing papan kono wis disadhiyani los, ing kono le ngarani: bèdhing, kang kanggo pondhokane wong-wong sing lagi têka kanggo sawatara dina. Pangane iya wis disadhiyani, sanadyan wong-wong mau ora diparingi kanthi gratis, nanging dianggêp utang, mung bae pambayarane murah thik dikaparêngake nyicil.

Garèng : Dadi wong-wong sing têka mau, tumêkane ing kono wis ora prêlu ambubak alas, ora prêlu enggal-enggal yasa pondhok sing kanggo papane nalikane têka mau, ora prêlu this-thisan golèk pangan, sabab wis dicadhong, sanadyan ing besuke kudu nglironi. Iki têgêse: sangune kolonis sing limang prakara: dhuwit, wani kangelan, wani rêkasa, wani bêbaya, wani sangsara mau, wis disuwak sing saprakara, ya iku: kangelane.

Petruk : Bênêr, Kang Garèng, nanging kowe isih ana sing kêlepyan saprakara, yaiku: sangu dhuwit. Kaya sing wis tak kandhakake balik-bolak, sanadyan ora duwe sarini-rinia, anggêre gêlêm lan katămpa, bisa pangkat, Kang Garèng, awit lakune: nyêpur, mrau, nyêpur manèh, ngoto bis, dalasan pangane ana ing dalan, wis dibayari dhisik, sanadyan ing besuk kudu ambalèkake. Nanging anggone ambalèkake mau mung saupit bangêt, hla wong sabatih kang rata-rata cacah jiwane têlu, la kon nunggang sêpur, prau, sêpur, lan otobis, sing ngaluk-aluk bangêt mau mung diwajibake ambayar limang ringgit, kathik dikon nicil. Dadi cêkak aos, tumrape kolonis, sanadyan ora duwe

--- 1035 ---

sangu dhuwit, iya bisa têkan ing panggonan kang arêp dikolonisasi.

Garèng : O, iya, Truk, wèh, kithal pikiranaku iki mau. Dadi sangu limang prakara saikine wis cêtha, sing disuwak wis rong prakara.

Petruk : Saikine ing sarèhne alase wis dibabad, mêsthine kewan galak, ula mandi, lan bêkasakan liya-liyane, wis padha cara Landane: opêrgêplas, nyang alas liya. Kajaba iku, tanah kono kuwi kagungane nagara dhewe, sarta wis sarêmbug karo wong konone bab prakara anggone arêp mindhahake wong Jawa mrono kuwi, dadi kaum kolonis têka ing kono kuwi, laire iya ora bakal arêp didhayohi êmbah macan, bakyu gajah lan sapadhane, lan iya ora bakal nganti dipêndêliki utawa diithik-ithik pengot dening wonge kono.

Garèng : Dadi ana sangu saprakara manèh sing pantês kudu ditinggal ana ing omah, yaiku sangu wani bêbaya, sabab sing nuwuhake bêbaya, dening rama kajêng guprênêmèn sêmune wis dionslah kabèh.

Petruk : Bênêr, Kang Garèng. Saiki dak ambalèni ngrêmbug kaum kolonis jaman Majapait. Kala samono ngalihe nyang măncanagara, kuwi mung sasrog-sroge bae. Têgêse: yèn anggone kliling wêruh lêmah, êmbuh sapa sing anduwèni, êmbuh kapriye kaanane ing kono, apa bêcik hawane, apa akèh panyakite, ora prêduli sagupil-gupila, iya banjur: srog, diênggoni bae. Hla, umume iya sok banjur nêmoni sangsara sing sasayahiranèki kae. Kaya ta: akèh sing kêcandhak mas malariah, dèn lara kolerah, lan sapanunggalane, nganti kêrêp bae kalakon, uwonge ngantir[4] tumpês êntèk êntung. Seje karo papan pindhahan ing Lubuklinggo kono, sadurung-durunge wis dititipriksa luwih dhisik, ing kono lêmahe apa loh, hawane apa bêcik, apa akèh panyakite. Lan lagi diputus: kêna kanggo papan kolonisasi, yèn wis cêtha ing kono mau, lêmahe loh, hawane kêpenak, lan ora akèh panyakite. Ewasamono ora mung narima mangkono bae, malah ing kono disadhiyani romah sakit cilik, nganggo diadani mantri plik-plikêr loro, kathik saminggu sapisan ditêkani dhoktêr sing diwajibake mriksa wong-wong mau, yèn ana wong lara sathithik bae, enggal ditambani, Kang Garèng.

Garèng : Iki têgêse: sing bisa agawe sangsara, wis dibêsinêh kurang luwih 110%. Sing 100% sabab kaanane ing kono wis dititipriksa luwih

--- 1036 ---

dhisik, dene sing 10% pasadhiyan rumah sakit, sabab panjagan sing kaya ngono kuwi, ing tanah Jawa dhewe mèh kêna diarani: nihil. Dadi cêkak aos, jalaran kaanan sing kaya ngono kuwi, sangu limang prakara mau wis dipotong saprakara manèh. Wèh, Truk, potongane tak etung-etung gunggung kumpul kathik wis papat, dadi saikine mung kèri saprakara, yaiku: rêkasane thok thil.

Petruk : Lêsêr kang Garèng. Dadi mung kèri: rêkasane thok bae. Ewasamono iki isih kêna dipotong manèh, Kang Garèng, lan potongane mèh 50%, Kang Garèng. Sab[5] sing kêna diarani: rêkasa, kuwi kang kapisan: kudu nyambut gawe ngêpêng têmênan. Iki tumrape wong tani wis jambalane sabên dina, Kang Garèng. Sanadyan ana ing omahe, utawa ing desane dhewe, wong tani kuwi sabên dinane iya kudu: macul, kudu mluku, kudu anggaru, cêkake kudu ngolah sawahe, kang kanthi dipêng bangêt, dadi iya nyang desane, iya nyang mănca, nèk kaum tani kuwi salawase iya kudu bisa nyambut gawe kanthi ngêpêng. Hla nèk wong tani kok ora bisa ngêpêng anggone nyambut gawe, iya dudu wong tani, Kang Garèng, nanging wong... burêng, bèngsèng, utawa: dèn panji klanthung. Kang kapindho sing kalêbu rêkasa, sabab ana ing kono nêmoni kaanan anyar. Têgêse: kaanan anyar, wong iya nyang nagara mănca, adat tatacara lan basane wong-wong ing kono mêsthine beda karo adat tatacara lan basane dhewe, dadi rasa-rasane kayadene wong mănca kae. Ewasamono rasa sing mêngkono kuwi mau, bisa kalong akèh, awit, kagawa saka kaanane ing papan sing didunungi mau, sadesa diênggoni wong bangsane dhewe kabèh, tăngga têparone, sanak sadulure dhewe, ora-orane iya uwong-uwong padha tunggal desa. Mara, apa iya ora rasa-rumasa kayadene ana ing desane dhewe. Krasane kaya wong mănca kuwi rak manawa kabênêr mêtu saka ing desane kono.

Garèng : Wèh, hla kok reklamê bêsar mangkono, Truk, coba yèn diwijang-wijang kayadene katêranganamu kuwi mau, sangu limang prakara sing gawat mau, kayadene banjur ilang blas babarpisan.

Petruk : Nèk adile mula iya mêngkono, Kang Garèng, wong Jawa sing dipindhahake nyang Lubuklinggo kuwi mau, pancèn iya kêpenak bangêt larase. Mulane sing akèh-akèh iya ora anduwèni rasa-rumasa kayadene pindhah adoh kae, luwih-luwih nèk nyawang kaanane ing kono, lurahe desa iya bangsane dhewe, dalasan: ndara sistène kok iya ana, kathik iya priyayi Jawa.

Wangsulan Redhaksi

Tuwan H. ing Parakan. Karangan panjênêngan botên kapacak, amargi suraosipun sagêd anjalari damêl sêling-sêrêp, prayogi damêla karangan ingkang raosipun botên kados makatên, tuwin sampun anggêgêpok dhatêng agami.

K. 4729 ing Magêlang. Panjurung makatên punika mapanipun kapacak ing ariwarti.

K. 1678 ing Slawi, karangan kados makatên punika pinanggih sampun umum kasumêrêpan ing ngakathah, tuwin kirang srêg kapacak ing Kajawèn. Prayogi manjurung babagan sanèsipun. Sampun cuwa ing panggalih.

--- 1037 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès).

TANAH NGRIKI.

Kalawarti enggal. Wontên wartos, golonganing para murid sêkolah ing Surabaya benjing salêbêting wulan Sèptèmbêr ngajêng punika badhe ngêdalakên kalawarti nama Warto Putro, dipun pangagêngi dening Tuwan Sutomo. Kalawarti wau ngangge basa Jawi aksara latin, kawêdalakên sawulan kaping tiga.

Kitha Purwodadi badhe angsal pêpadhang. Kitha Purwadadi ingkang salaminipun namung ngangge dilah limrah, ing sapunika badhe angsal pêpadhang dilah lestrik. Manawi kêlampahan tamtu badhe dados kamajênganing kitha.

[Iklan]

Rantaman nagari kaindhakan. Miturut wartos rantaman nagari ing taun 1938 tumrap: Departement Pangajaran mindhak f 14.100.- pêrlu kangge ngawontênakên pawiyatan Bestuur Academie, ingkang badhe kabikak benjing tanggal 1 Augustus 1938. Tumrap pangrèh praja dipun indhaki f 39.661.- kangge mêwahi punggawa pulisi ing Paresidenan Molukken. Kajawi punika ugi dipun indhaki f 55.000.- kangge tumbas revolver gagrag Colt.

Pamulangan luhur pangadilan. Lulus candidaatsexamen kapisan: Tuwan-tuwan Lukman Hakim tuwin Sumarman. Lulus candidaatsexamen perangan kalih: Tuwan-tuwan T. Moh. Ismail, R. Suyono Hadinoto, F. Vermeulen tuwin nonah R. Ajêng Lapiyah Kusna. Lulus doctoraalexamen perangan kalih: Tuwan-tuwan M. Iskandar, Goan Lie Tjoa, F.A. Siok Hie Ko, Moh. Daliyono Harjosudiro tuwin R. Subêkti.

Margi sêmèn bêton. Pinanggihipun ing tanah ngriki taksih awis margi sêmèn bêton. Ingkang punika, awit saking kajênging Nederlandsch-Indische Wegenvereeniging badhe miwiti damêl wotên ing margi Sêmarang-Dêmak, minangka cobèn-cobèn. Nanging yasan punika ugi dados wiraosan dening waragadipun langkung awis tuwin wontênipun sela ing tanah ngriki botên atos kados banon ingkang dipun angge ing nagari Walandi.

Bêna tètès. Sampun sawatawis dintên, patandon tètès ing pabrik arak ing Paburan, Cilêdhuk, pinanggih borot. Ingriku tètèsipun amlabar dhatêng pundi-pundi, ngantos margi agêng saking Cirêbon dhatêng Cilêdhuk ing sangajênging pabrik wau kêlêban tètès ingkang kandêlipun ngantos 25 cm. Têtiyang ing kanan keringipun ngriku sami ibut, wontên tiyang atusan sami ambêkta blèg tuwin siwur, kangge mêndhêti tètès wau. Sarèhing patandhon wau botên kenging dipun tambal malih, rekadayanipun namung mompa tètès wau dhatêng sanès panggenan.

Ewah-ewahan nama station. Hoofdinspecteur S.S. martosakên, jalaran saking wontêning ewah-ewahan tumrap Pakaryan Post nama Weltevreden dados Batavia-Centrum wiwit kala tanggal 1 Januari 1931, dangu-dangu nama Weltevreden lajêng botên kocap dening têtiyang ing tanah Jawi, dene Bêtawi ugi botên sapintêna kêlimrahing namanipun. Makatên ugi namaning station Koningsplein ugi sampun botên cocog kalihan umumipun. Ing bab punika awit saking mupakating College van Burgemeester en Wethouders gemeente ing Bêtawi, wiwit benjing tanggal 16 November ngajêng punika, namaning station Weltevreden badhe dipun santuni nama Batavia-Benedenstad.

Nyaèkakên pamiyaran lêmbu. Dèrèng dangu ing gudhang S.J.S. Purwodadi nampèni lêmbu pintên-pintên saking Pangarasan tuwin Limbangan. Kintunan lêmbu wau pêrlu badhe kangge nyaèkakên kawontênaning lêmbu ing bawah Purwodadi.

Pamulangan luhur doktêr. Lulus artsexamen perangan kapisan: Tuwan-tuwan Oeij Pie Hian tuwin M. Sunarto. Lulus dados arts: nonah E.J.A. Peters tuwin Tuwan Liem Swie Lam. Lulus candidaatsexamen perangan kalih: Tuwan-tuwan Lie Ik Khian (kanthi pangalêmbana), R. Ardono, F. Versnel tuwin Yo Bwan Hie.

Postpakket ing kantor post Batavia-Centrum ugi dipun tampèni ing wanci sontên. Jalaran saking majênging lampah dagang, anjalari saya kathahing padamêlan ing kantor post agêng ing Batavia-Centrum. Ing bab punika lajêng ngawontênakên tatanan badhe anampèni postpakket ing wanci sontên, wiwit jam 4 dumugi jam 6.

Nikkel tuwin tosan ing tanah ngriki. Miturut wartos wontêning pamêlikan ing tanah ngriki, inggih punika pamêlikan tosan tumuntên badhe dipun wiwiti. Pinanggihing paniti, ing Laronno wontên badhe tosan ing salêbêting siti kintên-kintên 300 yuta ton, tuwin ing Borneo 270 yuta ton. Ing Selebes pinanggih wontên nikkêlipun ingkang pêperanganipun langkung kathah.

Cultuurschool Sukabumi badhe kabikak malih. Miturut wartos, manawi lampahing panggêsangan têtêp sae kados makatên, wontên pangajêng-ajêng bilih Cultuurschool ing Sukabumi badhe kabikak malih. Cultuurschool ing Sukabumi punika sapunika sampun kasuwak, kadadosakên satunggal kalihan Cultuurschool ing Malang.

Comite gêgayutanipun kalihan S.E.M. ing Surakarta. Dr. Satiman, ingkang dados awak-awakaning comite babagan nanggulangi kajênging S.E.M. ing Surakarta mêntas sowan dhatêng Directeur Verkeer en Waterstaat ing Bandung, wigatosing pêrlu milênggahakên ing bab tindaking comite anggèning botên nayogyani dhatêng tatananipun S.E.M. ing Surakarta.

--- 1038 ---

Nanggulangi sêsakit lepra. Tumrap kawontênanipun têtiyang ingkang sami nandhang sakit lepra langkung dipun wigatosakên dening ingkang wajib, ajênging tindak nanggulangi sêsakit wau badhe katindakakên wontên taun ngajêng. Kajawi ing panggenan-panggenan ingkang sampun wontên, ugi badhe ngêdêgakên griya sakit babagan sêsakit punika wontên ing Saparua tuwin Makasar. Tumrap Saparua badhe angsal pitulungan waragad f 11.100, tumrap Makasar tuwin Mênado f 39.800.-

Trowongan ing rêdi Tangkuban Prau. Kawartosakên, pandamêling trowongan ing rêdi Tangkuban Prau sampun mèh rampung, Tuwan Neuman tuwin Croon sampun dhatêng nyatakakên, rampungipun kintên-kintên sawulan malih. Trowongan wau panjangipun 30 m, lomponganipun wontên ing sisih wetan tuwin kidul kilèn, ing têngah wontên guthêkanipun, pêrlu kangge umpêtan samangsa wontên bêbayanipun rêdi wau. Rêdi punika nate anjêblug kala ing taun 1910 tuwin 1929.

[Grafik]

Tiwasipun nonah R.M. Weber. Kados ingkang kawartosakên Kajawèn ingkang sampun kapêngkêr, ing bab wartosipun kasangsaranipun kapal mabur PK. Sap gadhahanipun "Ned. Indische Vliegclub" ing Bandung, anjalari tiwasipun nonah R.M. Weber ingkang ing wêkdal punika tumut numpak ing kapal mabur wau, ing nginggil punika gambar nalika ngubur layonipun nonah wau wontên ing Bêtawi.

Papan panglintingan sês prêmbe saya kathah. Sampun sawatawis dangu ing Blitar tuwin Tulungagung kathah papan panglintingan sês prêmbe ingkang kawontênakên dening sudagar sês, sami manggèn ing dhusun-dhusun, dados botên namung ing pabrikipun kemawon. Ing sapunika papan ingkang kados makatên wau botên namung pinanggih ing kalih nagari punika kemawon, ugi tumular dhatêng Nganjuk. Tindak makatên wau nandhakakên bilih padagangan sês saya majêng. Sanadyan tindak makatên wau tumrap sudagar sês saya mindhak waragadipun, nanging angsal-angsalaning sês saya langkung kathah, makatên ugi tumrap para bêrah saya mayar.

Tanêman nipah ing Banyumas. Awit saking rêrigênipun pangajêng babagan tanêman, angadani badhe nanêm nipah wontên laladan Banyumas, kajawi punika ugi badhe nanêm walur. Tanêman kalih warni wau kakintên badhe sagêd sae, tuwin dados satunggiling padagangan ing tanah ngriki. Kacariyos walur punika lisahipun anggadhahi daya botên sagêd nêmbusakên toya ing sinjang.

Groot Notarisexamen. Lulus Groot Notarisexamen perangan tiga, Mas Jokomardoyo ing Cirêbon tuwin Tuwan H.W. Hazenberg ing Bêtawi.

Pulisi sandi dipun prajaya ing pêsakitan. Wontên satunggiling pulisi sandi ngêtêrakên pasakitan saking Lampung dhatêng tanah Jawi numpak kapal Van Goens. Ing wanci têngah dalu, nalika pulisi sandi wau nêngah-nêngahi tilêm, dipun prajaya dening pasakitan ngantos nêmahi tiwas. Nalika tiyang ingkang kaprajaya wau anjêrit, kathah tiyang ingkang dhatêng têtulung, nanging pasakitan lajêng ambyur ing sagantên, ical tanpa lari. Sarêng lampahing kapal dumugi Mêrak, lajêng kalapurakên dhatêng ingkang wajib.

Lare-lare sami minggat. Sampun sawatawis dintên lare-lare ing landbouwkolonie ing Klakah minggat, jalaran saking botên sênêng dupèh wancining nyambut damêl dipun indhaki tuwin kirang eca têdhanipun. Ing sakawit ingkang minggat lare 14 sarana ambikak langitan, ing wanci dalu. Dalunipun malih wontên ingkang minggat 12. Sarêng enjingipun nalika sawêg sami kapurih nyambut damêl wontên ing kêbon, minggat malih 40. Sarêng directeur tampi palapuran bab punika lajêng lapur dhatêng pulisi. Sanès dintên sampun sami kêpanggih, namung kalih ingkang dèrèng kêcêpêng. Lare ingkang kakintên dados pangajêngipun lajêng kakitunakên[6] dhatêng opvoedingsgesticht ing Surabaya.

Badhe adêgipun Mosvia ing Bandung. Ing bab badhe adêgipun Mosvia ing Bandung malih, punika katranganipun makatên: ing sakawit pêrlu badhe ngindhaki papan pamulangan ing Mosvia Magêlang, tumrap taun pangajaran 1937–1938 kawêwahan klas 1 kalih panggenan. Manawi taun pangajaran ingajêng, klas 1 wau wontên kalih tuwin klas 2 inggih wontên kalih malih, nandhakakên bilih sampun sêdhêng kathahing muridipun, punika pêrlu ngawontênakên klas 1 satunggal, tuwin klas 2 satunggal ing Bandung.

NAGARI WALANDI

Kasangsaran motor mabur. Kala tanggal 11 wulan punika, motor mabur militèr Koolhoven F.K. 52, dhawah ing Soesterberg saking gêgana saha lajêng kabêsmi. Tiyang kalih ingkang manggèn ing salêbêting motor mabur sami nêmahi tiwas. Salajêngipun motor mabur wau kêbêsmi têlas babar pisan. Nalika motor mabur wau dhawah, wontên calon juru anggêgana ingkang wontên ingandhap kêsèrèt ngantos nandhang tatu, tuwin jalaran saking tatunipun wau, tanganipun wontên ingkang kêdah dipun kêthok.

EROPA

Anggêgana nglangkungi Poel lèr. Ruslan badhe angadani malih lampah anggêgana nglangkungi Poel lèr, ingkang kaping tiga, saking Moskou dhatêng Amerika Sarikat. Nanging sêdya wau lajêng kaundurakên, amargi hawanipun ing Poel lèr ing wêkdal punika awon. Malah miturut wartos saking andon lampah dhatêng Poel lèr ingkang katindakakên dening Sovyet, lampahipun katêmpuh ing angin agêng, ingkang limrahipun pinanggih sabên ing wulan Augustus, papan pakuwonipun para andon lampah ingkang kapasang wontên ing ès kambang, ngantos kentir têbihipun 20 km. tumuju ngalèr ngetan.

AMERIKA

Rêgining auto mindhak. Miturut wartos saking New York, sawarnining auto damêlanipun General Motors ing Amerika sami mindhak rêginipun, wiwit tanggal 9 Augustus, tumrap: Chevrolet 30 dollar; Pontiac cylinder 6 tuwin 8 mindhak 45 dollar; Oldsmobile cyl. 6 tuwin 8, mindhak 45 dollar; Buick serie 40 cm. 45 dollar; serie 80 tuwin 90 mindhak 100 dollar; La Salle tuwin Cadillac 100 dollar. Tumrap auto warni kalih ingkang kantun piyambak punika mindhakipun wiwit tanggal 1 Augustus. Mênggah jalarananing mindhak ingkang makatên punika, botên sanès saking tuwuhing pogokan golongan bêrah, andadosakên indhaking sawarnining rêrêgèn barang. Malah indhaking rêrêgèn punika kapetang sawêg wiwitan, benjing ing taun 1938 badhe mindhak malih.

--- 1039 ---

Wêwaosan

Kramanipun Prabu Wladhimir

4

Dhune sakalangkung bingahing manah saha lajêng mêdal saking ing kamar ngriku. Salajêngipun para cèthi tuwin para inya lajêng sami lumêbêt ing kamar, prêlu anyirami saha ambusanani sang putri sarwa èdi. Sarêng sampun rampung sang putri lajêng kadhèrèkakên sowan sang nata, ingkang ing kala punika kaadhêp ing para pangeran, mantri bupati tuwin para prajurit. Sasampunipun sang putri pamitan dhatêng ingkang rama punapadene dhatêng ingkang sami andhèr ngadhêp ing sang prabu, lajêng kadhèrèkakên miyos ing alun-alun. Wontên ing ngriku utusan nata ing Ruslan kêkalih wau, sampun sumadhiya nêdya amboyong sang putri kabêkta dhatêng nagari Ruslan.

Sang putri lajêng kaangkat saha kainggahakên ing kapal dening Dhune, dene piyambakipun piyambak mapan linggih wontên ing pêngkêranipun sang putri. Sasampunipun, satriya kêkalih wau lajêng ambandhangakên kapalipun, ingkang lampahipun prasaksat kados jêmparing ingkang linêpasakên saking gêndhewa, anuju dhatêng ing praja Ruslan.

III. Pêrang tandhing

Kacariyos lampahipun satriya kêkalih wau. Kapal tansah dipun bandhangakên tanpa wontên kèndêlipun, ngaso-ngaso manawi kasaput ing dalu. Ing ngriku lajêng ngêdêgakên pakuwon motha tiga, kapalipun kasadhiyakakên wontên ing sangajênging kori pakuwon, dêdamêlipun, inggih punika: towok, pêdhang tuwin gada kaglethakakên, saha lajêng sami mapan tilêm. Jalaran sakalangkung sayah saking anggènipun sami soroh amuk wontên ing kadhaton, punapadene saking lampahan ingkang têbih wau, satriya kêkalih lajêng tumuntên sagêd anglês anggènipun tilêm. Makatên ugi sang putri inggih lajêng enggal sare.

Mênggahing Dhobrinya, dhasar pancèn taksih mudha, anggènipun tilêm inggih nglêkêr tanpa emut punapa-punapa. Sanès kalihan pun Dhune, ingkang umur-umuranipun sampun langkung sêpuh katimbang Dhobrinya, sarta sampun asring ngalami bêbaya warni-warni, punika mangrêtos, bilih ing wanci dalu punika kathah bêbaya ingkang ngancam dhatêng sintêna kemawon ingkang supe, amila anggènipun tilêm wau botên kadamêl sasakecanipun, malah tansah prayitna angatos-atos, sanadyan wontên suwara sakêdhik kemawon, sanalika punika pun Dhune inggih tumuntên mirêng. Kintên-kintên wanci têngah dalu dumadakan pun Dhune wau nglilir, kadosdene manahipun karaos, bilih wontên bêbaya andhatêngi. Salajêngipun Dhune inggih lajêng tangi saha mêdal saking pakuwon. Ing dalu punika sangêt anggènipun pêtêng, ngantos pakuwon tiga ingkang pêthak ulêsipun, punapadene kapal kalih ingkang sawêg nêdha gabah, prasaksat botên katingal babarpisan. Sanadyan mripatipun Dhune punika sayêktosipun awas, ewasamantên saking pêtêngipun, ngantos piyambakipun botên sagêd sumêrêp punapa-punapa. Nanging kupingipun ingkang têngên sagêd mirêng sadaya suwara sanadyan liriha kados punapa. Sarêng sampun mirêngakên sawatawis, ing ngriku Dhune mirêng suwaraning kapal ambandhang, punapadene kumrincinging dêdamêl ingkang saya dangu saya anyakêti ing papan ngriku. Salajêngipun Dhune nuntên angunandika makatên: E, ladalah, dadi gênahe sang prabu iki arêp migunakake pêtênging wêngi, lan anggone aku kloron turu kêpati jalaran saka sayahe, kanggo angrêbut putrane putri iki, lan bokmanawa krêsane iya nêdya mrêjaya aku sakloron. Sasampunipun ngunandika makatên wau, Dhune lajêng enggal-enggal lumêbêt ing pakuwon malih anggugah mitranipun tuwin mungu sang putri, saha lajêng cariyos dhatêng Dhobrinya makatên:

Rungokna kang prêmati, Dhobrinya, aku mêntas krungu suwaraning jaran lumaku, kira-kirane ana tindhihing prajurit kang magêdhèni prajurit sawatara, kang nututi mrene. Prêlu ngrêbut sang putri nêdya kakondurake marang kadhaton manèh. Saiki kowe enggal-enggal pangkata anggawa sang putri mênyang praja Ruslan, sang putri aturna marang sang prabu. Awit ing sêmu pancèn wis tinakdirake dening ingkang Kuwasa, yèn sang putri iki dadi têtimbangane gustiku. Kajaba iku, aturna sêmbah pangabêktiku marang sang prabu, sanadyan tumêka ing pati pisan, aku tansah nêdya sêtya lan mituhu marang sang nata, sabab aku saikine arêp kèri ana ing kene nêdya mêthukake prajurit kang têka iki. Prêlune supaya aku bisa pêrang tandhing mungsuh karo tindhihing prajurit mau. [ma...]

--- 1040 ---

[...u.] Supaya aja nganti prajurit ing Litowên duwe pandakwa, yèn satriya Ruslan tinggal gêlanggang colong playu.

Sanalika punika Dhobrinya nginggahakên sang putri wontên ing kapal, mapan linglih[7] ing pêngkêranipun, saha lajêng pamitan dhatêng Dhune sarwi wicantên makatên: Kula sêsuwun ing Pangeran, mugi-mugi panjênêngan sagêda ngundurakên mêngsah ingkang dhatêng punika.

Sasampunipun wicantên makatên: Kapal lajêng kabandhangakên anuju dhatêng Kiyèph. Lan jalaran saking pêtêngipun, sakêdhap kemawon sampun botên katingal malih. Dene pun Dhune enggal-enggal lajêng nyengklak kapalipun, botên watawis dangu kapal nuntên kabandhangakên wangsul nuju dhatêng Litowên malih prêlu mêthukakên mêngsah ingkang dhatêng punika wau.

Lampahipun Dhune botên dangu lajêng sampun sagêd pinanggih kalihan mêngsah ingkang anututi wau. Kala punika sampun gagat enjing, pêtênging dalu sampun mèh ical, padhanging surya sagêd amadhangi satriya kêkalih ingkang sami abên ajêng wau. Ing ngriku têtela, bilih mêngsah ingkang dhatêng punika, tanpa kanthi, namung ijèn kemawon. Tanpa mawi takèn-tinakèn rumiyin, ing ngriku lajêng tumuntên tuwuh pêrang tandhing ingkang sakalangkung rame. Satriya kêkalih wau sakawit ngundurakên kapalipun ngantos sawatawis têbih prêlu ngancang-ancangi anggènipun badhe nêmpuh. Sasampunipun mundur sawatawis têbih, satriya kêkalih wau lajêng ambandhangakên kapalipun kakêtog, têmpuhing kapal kalih punika, kadosdene gêlap sasarêng nampar. Salajêngipun prajurit kêkalih wau lajêng nyandhak gadanipun saha lajêng sami gêbag-ginêbag, nanging gada kalih pisan sami tugêl, ingkang salajêngipun nuntên kabucal. Ing ngriku prajurit kêkalih lajêng ngundurakên kapalipun malih ngantos sawatawis têbih, sarta lajêng têmpuh gapyuk malih kados ing ngajêng. Samangke kalih-kalihipun nyandhak pêdhangipun saha sami pêdhang-pinêdhang. Sasampunipun pêrang makatên ngantos sawatawis dangu, pêdhangipun ingkang landhêp wau lajêng dados kêthul, ingkang kapêksa lajêng kêdah kabucal malih. Samangke kapal kaundurakên sawatawis malih, kapal lajêng kabandhangakên sakiyatipun, lan sarana dêdamêt[8] towok kalih-kalihipun lajêng sami têmpuh gapyuk malih sora sangêt. Nanging sapisan punika têtela bilih Dhune langkung kiyat katimbang mêngsahipun, awit ing ngriku Dhune sagêd andhawahakên mêngsahipun saking kapal ngantos dhawah ing siti. Ing kala punika Dhune botên lajêng amêjahi mêngsahipun, nanging pucuking towok katututakên ing dhadhaning mêngsah murih mêngsahipun botên sagêd tangi malih, sarwi awicantên makatên:

He, satriya kang kêndêl lan prawira, sadurunge kowe tiwas dening aku, tutura dhisik nyang aku, ing ngêndi pinangkamu, sapa kêkasihmu, lan sapa bapa ibumu, aja nganti mati tanpa aran.

Wangsulanipun ingkang tinakenan: He, Dhune, apa kowe pangling nyang aku, ing măngka dhèk biyèn kowe kêrêp bangêt bêbarêngan nunggang jaran karo aku. Mangkono uga kowe kêrêp bêbarêngan mangan tunggal sameja karo aku. Yèn ora kaliru kaya-kaya dhèk biyèn kowe wis tau ngawula marang kangjêng rama lawase sangang taun.

Ing salêbêtipun wicantên makatên wau, kalayan ambikak topèng tuwin topinipun waja, ing sakala punika Dhune inggih lajêng sumêrêp, bilih mêngsahipun wau botên sanès, kajawi Dèwi Natasiyah, putra-putrinipun nata Litowên ingkang sêpuh, amila piyambakipun inggih lajêng mêndhak saha umatur dhatêng sang putri makatên:

Dhuh, sang putri, prajurit wanita ingkang utami, punapaa têka panjênêngan anututi mriki, lan têka panjênêngan kaparêng tindak piyambakan ing wanci dalu.

Salêbêtipun matur makatên wau, Dhune kalihan mungokakên sang putri saking anggènipun dhawah. Salajêngipun sang putri nuntên angandika makatên:

Anggonku nututi nganti têkan ing kene, sanyatane sabab kowe anginggatake adhiku wadon kang tak trêsnani bangêt. Mungguhing aku salawas-lawase mung tansah anjajah desa milangkori, kuwi prêlune ora liya mung bisa anêmoni satriya kang gêlêm pêrang tandhing kalawan aku, lan prasêtyaku, sing sapa bisa ngalahake juritku, iya iku sing dadi guru lakiku.

Dhune umatur: Putri Natasiyah, kula kêkalih botên nginggatakên rayi panjênêngan Dèwi Aprasiyah. Anggèn kula kêkalih sagêd amboyong sang putri wau, kanthi palilahipun sang nata, inggih rama paduka, inggih punika: sasampunipun kula kêkalih mangsah pêrang tuwin sagêd angawonakên para pangeran, mantri bupati tuwin para prajurit ing Litowên. Dene rayi paduka Dèwi Aprasiyah, punika badhe kula aturakên dhatêng nata ing Ruslan, Prabu Wladhimir, minăngka dados têtimbanganipun.

Kalih-kalihipun sawatawis dangu kèndêl adêg-adêgan abên ajêng, ing wusana Dhune lajêng nyandhak astanipun sang putri sarwi matur makatên: Dhuh, sang putri, punapa panjênêngan krêsa dados momongan kula.

Ing ngriku sang putri ing sêmu katingal lingsêm saha lajêng andhingkluk. Ing bab panarosipun Dhune wau, sang putri botên sagêd amangsuli punapa-punapa kajawi namung manthuk. Badhe kasambêtan.

--- 125 ---

Nomêr 32, taun II.

Lampiran Kajawèn, juru pangripta: Rr. Siti Mariyam. Kawêdalakên sabên Rêbo.

Jagading Wanita

Kawruh Warni-warni

Sambêtipun Jagading Wanita Kajawèn nomêr 64

Lan ing gulu kausapana lisah pêthak sakêdhik, dene manawi watukipun ragi rêkaos, ing dhadha kakomprèsa mawi toya angêt, nanging sampun ngantos andalèwèr, sok ugi asrêp kacêlupna malih ing toya angêt, lan ing wanci sontên gêgêr sarta dhadha, kakêrikana mawi brambang sigaran lan lisah pêthak, alon-alon kemawon, poma sampun mawi barang atos.

Wondene lare manawi pinuju pilêg lan watuk, sampun ngantos kaêdusan, cêkap kasibin ing toya angêt, ing wanci sontên sirah sampun ngantos kenging toya, yèn enjing katêlêsana ingkang ragi kaduk, nanging sampun ngantos ngèngingi badan, awit badaning lare kraos pating grêgês, nanging dèrèng sagêd cariyos, dados namung nangis kemawon, wah, mêmêlas sangêt.

Bab Sakit Gomên

Lare bayi punika manawi badhe gomên, wontên titikipun makatên, ing nglêbêt cangkêm utawi lambe wontên pêthak-pêthakipun, kadosdene toya sêsêpan kanthil, nanging sajatosipun sanès. Yèn katawis makatên, sampun ngantos kasèp, nuntên kajampenana kados ing ngandhap punika:

Mêrtega 1 sendhok dhahar, kabênteran ngantos cuwèr, yèn sampun mangêt-mangêt, kaosèr-osèrna ing cangkêm, ragi kapêtêl sakêdhik, mawi suwèkan ingkang rêsik tur êmpuk, utawi kapas, ngantos wongsal-wangsul, mangke gomipun rak katut, jampi punika katindakna enjing sontên.

Dene manawi botên wontên mêrtega, lisah klêntik ugi kenging, kagodhogan kalihan rajangan brambang sakêdhik, dene patrapipun sami kemawon.

Kajawi punika kula ngaturi pèngêt sakêdhik, cangkêm bayi punika sabên dintên kêdah dipun rêsiki, mawi toya matêng, kausap-usapakên, paedahipun nêbihakên sêsakit.

Lan malih sadaya ingkang kasêbut wau, sasagêd-sagêd kaastaa piyambak. Ing ngriki kula matur sakêdhik [sakê...]

--- 126 ---

[...dhik] dhumatêng para putri, ingkang krêsa sarta priksa, bab pangupakaraning salira, tumrap para putri supados awèt ênèm sarta kiyat lan malih ngrêsêpakên, awit bab punika rumaos kula ugi prêlu, pramila sintên sadhèrèk ingkang priksa, mugi kalêbêtna ing jagading wanita ngriki, awit kula piyambak dèrèng sumêrêp.

Bok Wir, ing Surabaya.

Sêratan (Bathikan) Cakrik Kina

Sambêtipun Jagading Wanita Kajawèn nomêr 64.

Amargi pola kina punika panyorèkipun botên tamtu wontên ing dlancang, trêkadhang kacorèk ing montên awon, sarta kasêrat (bathik) mawi lilin (malam). Kajawi punika, upami sêpêning pola, taksih sagêd pitakèn nêdha katrangan, jalaran bathikan kina punika satunggal-satunggaling cakrik, mawi nama piyambak-piyambak, upaminipun: bathikan cakrik makatên punika, namanipun makatên. Namung nama-nama wau tumrap ing satunggaling panggenan lan sanèsipun, sagêd cocog punapa botên, punika nyumanggakakên.

[Grafik]

Lare-lare èstri nuju nyinau ambathik.

Mênggah dhasaring sinjang bathik punika, grêbanipun wontên warni kalih, inggih punika ingkang limrahipun dipun wastani: latar pêthak, lan latar cêmêng. Latar pêthak wau wontên warni kalih, kawastanan: latar pêthak, bledhak, saha latar pêthak unthêr. Makatên ugi latar cêmêng, punika inggih warni kalih, latar cêmêng sogan, tuwin latar cêmêng kêlêngan. Wondene wujuding sinjang babaran ingkang dhasar latar pêthak, bledhak utawi unthêr, punika warninipun beda, inggih punika tumrap wêdalan ing Surakarta, babaranipun: jêne sêpuh kados êmas. Tumrap wêdalan ing Ngayogyakarta, babaranipun: pêthak mêmplak, kados salaka. Dene ingkang wêdalan kitha sanèsipun, babaranipun: jêne sêmu abrit, kados suwasa.

Dene nama-namaning sinjang bathik sêratan (carik) punika kathah sangêt, ingkang sampun kula mirêngi kemawon, tumrap sinjang bathik carik (sanès cap-capan) ingkang bangsaning garis miring utawi lèrèng parang-parangan, nama: udanriris, rujak senthe, parangrusak, klithik, parangrusak barong, parangkusuma, parikêsit, parangcênthung, parangbaris, parangparung, parangcanthèl, rèjèng, mêrangbodhol, saha dlèrèng gêbyar.

Sêratan (bathik) ingkang corak bangsaning sêmèn, nama: sêmèn rama, sêmèn angrèni, sêmèn joli, sêmèn gendhong, lan wontên warni sanèsipun [sa...]

--- 127 ---

[...nèsipun] malih, nanging kenging kagrêba, sadaya ingkang nama sêmèn punika, bathikanipun mawi gambar êlar pêjah utawi êlar gêsang, inggih êlar agêng utawi êlar alit, saha mawi gambar joli utawi krêmun. Dene ingkang sanès sêmèn, nanging ugi polan, têgêsipun sêratan (bathik) panyêratipun mawi pola, tanpa garisan, punika wontên ingkang nama: gêndhalagiri, lung anggur, ayam pugêr, gringsing, pisang bali, cuwiri, kêmbang sruni, mêrak ngigêl.

Bathikan ingkang corak bangsaning cêplok, nitik utawi sulaman lan sapanunggilanipun, nama: pandêlêgan, jamblang, kambil sacukil, wora-wari rumpuk, sidaluhur, sidamukti, satriya wibawa, madubrănta, ganggong, tirtateja, truntum, limarar,[9] kêmbang pala, sarimulat, cakar kêmbang cêngkèh, mulatsih, kêmbang kênthang, sarironce. Sawêg samantên namaning sinjang bathik ingkang sampun kula mirêngi, mila punapa wontênipun kula aturakên ing ngarsanipun para maos, namung kangge ngêbyungi rêmbag ing bêbukanipun sadhèrèk Siti Mariyam. Wasana manawi wontên sarusiku, mugi sampun kirang pamêngku, dhumatêng kula pun: Nyai Hanim.

Bab Dhêdhaharan

Jênang

Wontên ing tanah Pasundhan, jênang punika dipun wastani dhodhol. Mèh sadaya wowohan ingkang dipun têdha, kenging dipun jênang, kados ta: jênang durèn, jênang pisang, jênang rambutan, jênang nanas, jênang tape pohung, jênang năngka sabrang, jênang kêdhondhong, jênang pêlêm, jênang manggis. Ing ngandhap punika cara pangolahipun jênang ingkang kasêbut ing nginggil wau.

Jênang durèng

Mundhuta durèn 3 iji, nuntên dipun oncèki. Manawi sampun lajêng kapêndhêtana dagingipun. Sasampunipun rampung, lajêng kawadhahana ing wajan, dipun sukani gêndhis salêginipun, pangudhêgipun sampun ngantos kèndêl mindhak sangit, latunipun kêdah ingkang agêng sarta sampun ngantos ngukus. Manawi jênang wau sampun sat sarta sampun kênthêl, punika tăndha sampun matêng. Manawi sampun matêng lajêng kaêntas sarta kawadhahan ing lodhong lajêng katutup ingkang rapêt supados botên anjamur.

Jênang pisang

Pisang kêpok utawi pisang saba 1 lirang dipun kukus lajêng dipun oncèki, manawi sampun dipun jur, dipun sukani gêndhis sacêkapipun sarta lajêng dipun godhog samatêngipun, jênang wau kenging dipun buntêli alit-alit.

Jênang rambutan

Mundhuta rambutan saombyok lajêng kaoncèkana, sasampunipun rampung lajêng dipun sukani gêndhis saha nuntên kagodhog tanpa toya. Latunipun ingkang cêkapan kemawon, manawi panggodhogipun sampun kênthêl, lajêng kaêntas sarta kawadhahn ing gêlas utawi dipun buntêli.

--- 128 ---

Jênang nanas

Mundhuta nanas ingkang agêng 2 iji, dipun oncèki sarta dipun icali isinipun. Nanas wau lajêng dipun sigari sarta lajêng kagodhog sacukilanipun wau, manawi sampun umob lajêng kaêntas sarta nuntên kaparud, duduhipun nanas wau kenging dipun damêl sêtrup, dene ampasipun inggih kenging dipun damêl jênang utawi sêle, nanging pamêndhêtipun toya nanas wau botên kenging kêkathahên. Mênggah panggarapipun jênang nanas punika makatên: ampas wau katimbanga rumiyin. Manawi bobotipun ampas wau 1 pun, gêndhisipun inggih 3/4 pun. Manawi nanas wau sampun dipun sukani gêndhis lajêng dipun godhog samatêngipun, nuntên dipun êntas sarta kadèkèk wontên gêlas utawi lodhong. Jênang wau inggih kenging dipun buntêli alit-alit sarta lajêng dipun êpe ngantos garing.

Jênang tape

Tape tela dipun jur ngantos lêmbat sarta dipun sukani gêndhis lajêng dipun latoni. Manawi sampun asat lajêng kaêntas sarta dipun lèr wontên loyang. Sasampunipun asrêp lajêng dipun irisi sarta lajêng dipun pe malih sagaringipun sarta dipun wur-wuri gêndhis.

Jênang năngka sabrang

Mundhuta năngka sabrang ingkang agêng 1 iji, gêndhis salêginipun, năngka wau dipun oncèki sarta dipun icali isinipun, manawi sampun rêsik lajêng dipun sukani gêndhis sarta lajêng dipun godhog samatêngipun, langkung sae anggènipun anggodhog wontên manci, supados botên cêmêng. Manawi sampun asat sarta sampun matêng, lajêng dipun êntas, dipun wadhahi lodhong utawi ing gêlas.

Jênang kêdhondhong

Mundhuta kêdhondhong ingkang sampun matêng, dipun oncèki, sarta lajêng dipun parud. Manawi sampun rampung lajêng dipun ayak ngangge kalo utawi kukusan supados ical sontrotipun, manawi sampun rêsik kaparingana gêndhis salêginipun, nuntên dipun godhog. Panggodhogipun botên kenging kagêngên latu, sarta pangudhêgipun sampun ngantos kèndêl awit gampil sangêt anggènipun sangit, manawi sampun matêng lajêng kaêntas sarta lajêng kawadhahan ing lodhong utawi dipun buntêli alit-alit.

Jênang pêlêm

Pêlêm ingkang taksih mêntah dipun oncèki sarta lajêng dipun parud, manawi sampun rampung, lajêng dipun latoni sarta dipun sukani gêndhis, cêngkèh, tuwin manis jangan. Manawi sampun matêng lajêng dipun êntas sarta kawadhahana ing gêlas utawi dipun buntêli.

Jênang manggis

Mundhuta manggis ingkang sampun matêng, dipun oncèki, sarta dipun sukani gêndhis lajêng dipun latoni samatêngipun. Latunipun botên kenging kagêngên sarta pangudhêgipun sampun kèndêl manawi jênangipun dèrèng matêng, isinipun ugi eca kadhahar.

Namung samantên atur kula bab jênang, sumăngga sami nyobi saking sakêdhik.

Suparti.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	Lubuklinggo. (kembali) Lubuklinggo.
2	kêrêp. (kembali) kêrêp.
3	ngêwrat. (kembali) ngêwrat.
4	nganti. (kembali) nganti.
5	Sabab. (kembali) Sabab.
6	kakintunakên. (kembali) kakintunakên.
7	linggih. (kembali) linggih.
8	dêdamêl. (kembali) dêdamêl.
9	limaran. (kembali) limaran.