Kajawèn, Balai Pustaka, 1937-04-14, #1666

Ăngka 30, Rê Wa, 3 Sapar Ehe 1868, 14 April 1937, Taun XII

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

Jayaprana-Layonsari

Sajakipun ing tanah Bali saantero kinanipun kalêbêt limrah para pangagêng ngrêsakakên semahipun tiyang sanès. Awonipun tindak ingkang makatên wau sampun gênah, botên namung tumrap tiyang ingkang kataman, nanging inggih tumrap băngsa saumumipun, mila inggih tansah dados pangrêsulanipun tiyang kathah. Tumrap para pujăngga lêlampahan wau dados panggigahing manahipun, purun nganggit-anggit dongèng kadosdene Sri Tanjung utawi Jayaprana-Layonsari.

Cêkakanipun cariyos: Sri Tanjung, kula aturi mriksani papan sanès. Dene cêkakanipun cariyos: Jayaprana-Layonsari kados ing ngandhap punika.

Jaman kina ing Kaliangêt tanah Bali wontên pagêblug agêng, kathah tiyang ingkang tiwas, agêng alit, sêpuh anèm tanpa wicalan kathahipun, ngantos wontên griya ingkang suwung, jalaran tiyangipun pêjah sadaya. Wontên satunggaling brayat katrajang pagêblug pêjah sadaya. Kantun anakipun wuragil taksih alit ingkang wilujêng, lajêng dipun kukup ingkang bupati sarajadarbèkipun sadaya. Lare wau nama Jayaprana, sarêng sampun agêng katingal bagus lan sugih kasagêdan, ingkang bupati sakalangkung asih, dipun anggêp kados putranipun piyambak. Jayaprana kadhawuhan rabi, kapurih milih tiyang èstri ingkang dipun sênêngi, ingkang bupati ingkang badhe nêmbungakên dhatêng tiyang sêpuhipun. Kalêrêsan Jayaprana lajêng angsal padikan lare èstri ingkang sae warninipun, nama Layonsari. Enggaling cariyos lajêng kadadosan rêmbagipun. Panggihipun Jayaprana wontên ing kabupatèn mawi pasamuwan agêng-agêngan, bibar panggih pangantèn jalêr èstri lajêng ngabêkti dhatêng ingkang bupati. Jayaprana dipun paringi griya, rencang tuwin băndha sacêkapipun. Samangke Jayaprana mêngku bale griya piyambak, sênêng gêsangipun.

Kacariyos, nalika ingkang bupati dipun bêktèni pangantèn jalêr èstri, dumadakan priksa endahing warninipun Layonsari, lajêng kasmaran, katrêsnanipun dhatêng Jayaprana ical babarpisan. Ingkang bupati ngantos botên karsa dhahar lan botên sagêd sare, Layonsari tansah cumithak wontên ing paningal kemawon.

Wontên satunggaling abdi ingkang gêthing dhatêng Jayaprana, mangrêtos dhatêng wêwados punika, mila lajêng ngaturi pamrayogi dhatêng ingkang bupati, murih sagêd kalêksanan karsanipun. Ingkang bupati lêga panggalihipun. Jayaprana lajêng kautus dhatêng palabuhan, anindhihi prajurit, awit kawartosakên ing ngriku kadhatêngan bajag. Punika kapurih nyirnakakên. Wusana sarêng dumugi ing palabuhan, Jayaprana lajêng dipun pêjahi dening satunggaling prajurit ingkang sampun dipun kêthik ing sadèrèngipun.

Layonsari dipun boyongi dhatêng kabupatèn, nanging puguh botên purun angladosi karsanipun ingkang bupati, awit sampun mirêng pawartos bilih pêjahipun ingkang jalêr punika pancèn dipun paeka, wusana Layonsari lajêng pêjah suduk sarira. Ingkang bupati priksa Layonsari pêjah, lajêng salah paningal, ngasta pêdhang ngamuk para abdi, têlas-têlasanipun lajêng suduk sarira piyambak.

Cariyos Jayaprana kalihan Layonsari punika nêngsêmakên saèstu. Asring kangge lampahan kêthoprak.

Gancaran, aksara Jawi rêgi f 0.40.

Wêdalan:- Bale Pustaka - Batawi Sèntrêm.

--- [449] ---

Ăngka 30, Rê Wa, 3 Sapar Ehe 1868, 14 April 1937, Taun XII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining Kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - Administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Pulo Papuah - Gadhah Damêl Mantu - Bab Marisakên ing Tanah Jawi Têngah - Kawontênan ing Amerikah - Tiyang Linangkung - Cariyos Sugêngipun Professor Dr. Lord Lister - S(olosche R(adio V(ereeniging) - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Jagading Wanita.

--- 450 ---

Nagari dalah Tiyangipun

Gadhah Damêl Mantu

Sambêtipun Kajawèn nomêr 29

Enjingipun ngawontênakên jagongan nikah. Mênggah sakawitipun ingkang gadhah wajib anikahakên, manawi pancèn sagêd kacêkap, punika pun wali (bapakipun pangantèn èstri) piyambak. Sarèhning tiyang gadhah damêl mantu punika, limrahipun tamtu kathah pamanahanipun, murih sudaning ngrêgiyêgipun pamanahan, mila ingkang kathah anggèning nikahakên anakipun lajêng pasrah dhatêng juru nikah. Tumrap ing Surakarta pangantèn nikahan wontên masjid, punika kalêbêt awis-awis, malah kenging kawastanan sêpên babar pisan. Ingkang kathah pangantèn nikahan punika dhatêng ing griyanipun juru nikah (kanaiban) utawi wontên ing griyanipun ingkang gadhah damêl piyambak, sarana ngaturi dhatêngipun juru nikah sapunggawanipun kănca kalih ingkang badhe dados saksining panikah. Manawi juru nikah sampun dhatêng pangantèn lajêng dipun ajêngakên, kapapanakên ing ngandhap brunjung (ngongrongan têngah lêrêsing pandhapi), tatananing linggihan kados ngandhap punika:

Wali		Ingkang nganthi
	Pangantèn
	Juru nikah
Saksi A		Saksi B

Sasampuning satata linggihipun, wali (bapakipun pangantèn èstri) lajêng pasrah dhatêng juru nikah, têmbungipun makatên: Kula ngrêsaya ing panjênênganipun kyai juru nikah, panjênêngan nikahakên anak kula èstri nama: Rara Dulkijah, dhaup kalihan pun: Mukaram, maskawinipun slaka pêthak wawrat satail, kakêncèng utawi kasambut, kula suka lila. Ingkang punika, kalampahanipun nikah, kula amborongakên kyai juru nikah.

Saksi A lajêng mitêrang dhatêng pangatèn bab badhe maskawinipun, têmbungipun: Mas Mukaram sampeyan tampèni panikahipun Mas Rara Dulkijah putranipun èstri kyai wali, maskawinipun slaka pêthak wawrat satail, punika sampeyan kêncèng punapa kasambut. Kajawi punika, ing mangke sarampungipun ijab kabul nikah, sampeyan badhe nampèni taklèk janji dalêm, têtêpi pranatan nagari.

Pangantèn: Maskawinipun kula suwun nyambut saha sandika nampèni taklèk janji dalêm.

Juru nikah lajêng wiwit angijabakên, têmbungipun makatên: Mas Mukaram, kula anikaha(andhaupa)kên sampeyan, akalihan Mas Rara Dulkijah, anak èstrinipun kyai wali ingkang sampun ngrêsaya dhatêng kula, kalawan maskawin slaka pêthak wawrat satail sampeyan sambut.

Pangantèn: Kula tampèni anggèn panjênêngan nikahakên Mas Rara Dulkijah putranipun kyai wali, maskawinipun slaka pêthak wawrat satail kula sambut.

Juru nikah lajêng andonga, ingkang suraos mêmuji wilujêngipun pangatèn sakalihan, sarta atut [a...]

--- 451 ---

[...tut] runtutipun lan wêngku-winêngku ing salêbêting bêbrayatan, punapadene sagêd ngundhuh wohing salakirabi. Sarampunging donga, pangatèn lajêng dipun pundhuti sêsanggêmanipun (taklèk).

Saksi B: Mas Mukaram, sampeyan tampi taklèk janji dalêm, manawi sampeyan nilar rabi sampeyan Rara Dulkijah, laminipun pitung wulan lampahan dharatan, utawi kalih tahun lampahan nyabrang sagantên (lêlayaran), ingkang sanèsipun anglampahi ayahan dalêm, tan trimahipun rabi sampeyan Rara Dulkijah, rapak (matur) ing pangadilan ingkang wajib, manawi sampun têrang papriksanipun, punika karêntahakên talak sampeyan satunggal, dhumatêng rabi sampeyan Rara Dulkijah, sarta tinagih sambutan sampeyan maskawin.

Pangantèn: Inggih sandika.

Sontênipun ngawontênakên jagongan malih panggihipun pangantèn. Pangantènipun mangangge basahan, inggih punika pangantèn jalêr tuwin èstri sami manggangge dodotan, kampuh bangun tulak binathik praos gambar alas-alasan, sami tanpa rasukan. Pangantèn jalêr kulukan mathak biru sêkar têlêng, calana kêsting pêthak mawi plisir renda. Pangantèn èstri paesan, gêlung agêng rinajut roncèn roncèn sêkar mêlathi, mawi cundhuk mêntul, sarta cundhuk sêrat pênyu tinrètès sêsotya. Sasampunipun pangatèn jalêr èstri kapanggihakên gathuk sarwi kanthèn, lajêng linggih jèjèr wontên sangajênging patanèn. Makatên caranipun pangatèn Surakarta ingkang dipun wiwaha.

T.N.

[Grafik]

Ing nginggil punika gambar salah satunggiling gêdhong sacêlakipun Zeel am See ingkang dèrèng dangu punika mêntas kangge palêrêmanipun Sang Raja Putri Juliana sakalihan Sang Pangeran Bernhard, wêkdal papara sabibar krama.

--- 452 ---

Bab Babagan Kukum

Bab Marisakên ing Jawi Têngah

Sambêtipun Kajawèn nomêr 29

II

Ngamalipun tiyang Jawi punika ing pungkasanipun mêsthi badhe pêcah, kabagi ing anak-anakipun (ing turunipun). Punika pêrlu kula aturakên, awit yèn cara Minangkabo ngamal ingkang kawastanan: arta pusaka: botên badhe pêcah makatên punika, malah sajakipun kala rumiyin, sanadyan ngamal ingkang kawastanan: arta pêncarian: inggih punika angsalipun tiyang sêsemahan jalêr èstri ugi botên badhe pêcah kabage ing anak putu nanging dados gadhahaning suku utawi prut, inggih punika kêmpaling kulawăngsa sadhusun, ingkang nunggil turunan pancêr èstri. Pramila: kula wangsuli malih: ngamalipun tiyang Jawi punika badhenipun ing wêkasan mêsthi pêcah kabage ing anak utawi anak putu (turunipun).

Ingkang cêkak piyambak pêcahing ngamal wau: yèn bapa biyung sampun pêjah sampun mêsthinipun dangu-dangu anak-anak utawi anak putunipun lajêng sami ambage tilaranipun, ing ngriki ingkang pêjah botên mranata pambagening tilaranipun punika, botên mranata pamarising ngamalipun.

Sagêd ugi kalampahan ingkang pêjah mranata piyambak pamarising ngamalipun punika. Mranata makatên punika kawastanan marisakên.

Marisakên punika tumindakipun tigang warni.

1. Tiyang sêpuh kraos sampun cêpak badhe dumugining jangji, lajêng tilar wêlingan dhatêng anak semahipun utawi dhatêng anak putunipun (dhatêng ahli warisipun). Kadospundi kêdah pambagening tilaranipun, yèn piyambakipun pêjah.

2. Tiyang sêpuh kraos sampun cêpak badhe dumugining jangji, lajêng ambage piyambak ngamalipuin dhatêng anak-anak, utawi anak putunipun.

Lampah kalih warni punika ngatawisi sangêt, yèn pikajênging tiyang sêpuh wau ambage utawi amranata pambagening ngamalipun. Nanging têksih wontên tindak sanès, ingkang saprepetan botên ngatawisi yèn tiyang sêpuh ambage utawi amranata pambagening ngamalipun, ewadene sajatosipun inggih kapetang amarisakên, inggih punika lampah ingkang ăngka 3. Sampun dados kalimrahan ing pundi-pundi, yèn tiyang gadhah anak ingkang sampun jêjodhoan punika, sasampuning anak wau karayat sawatawis wêkdal, upami: 1 utawi 2, 3 taun, lajêng dipun pêncarakên, utawi dipun êntasakên, utawi dipun pindhah, utawi dipun pisah (warni-warni anggènipun mastani), ingkang têgêsipun: dipun griyakakên piyambak, limrahipun lajêng dipun sukani griya, utawi dipun sukani griya lan karas (karang, pakarangan, pemahan), têrkadhang dipun kanthèni sabin pisan.

Nyênyukani makatên punika dipun wastani: amawiti, ambakali, ambêktani utawi amènèhi. Punika ugi kapetang amarisi anak (putu), utawi: amarisakên barang. Lan ugi dipun namani: amarisi utawi amarisakên.

--- 453 ---

Têrangipun malih yèn punika petang marisakên, makatên:

Limrahipun anak ragil punika botên dipun pisah, nanging tansah karayat dhatêng tiyang sêpuh, yèn kakang-kakangipun jalêr èstri sampun sami dipun pisah lan dipun sêsukani kados ingkang kula aturakên wau, sadaya tiyang sadhusun, utawi anak-anak sadaya wau ugi sampun mangrêtos piyambak, yèn griya, utawi karas punapadene sabin ingkang têksih dipun kuwasani ing tiyang sêpuh punika gadhangan badhe bageanipun pun ragil. Wicantênipun tiyang ing Kudus: kapraboning bapa (griya lan karang), punika bageanipun ruju (punika yèn ingkang sêpuh-sêpuh sampun dipun sukani). Utawi malih: yèn wontên tiyang pêjah măngka dèrèng sagêd amisah utawi anyênyukani sadaya anakipun, têksih kathah ingkang sami karayat, punika punapa gadhahanipun, inggih dados bageanipun ingkang taksih sami karayat wau. Ingkang sêpuh-sêpuh sampun botên kenging ngucik, awit sampun angsal bageanipun piyambak-piyambak.

Makatên cariyosipun tiyang-tiyang atusan ingkang sami kula pitakèni bab punika wontên ing laladan (kabupatèn): Tlacap, Purwakêrta, Banyumas (kala samantên taksih piyambak-piyambak) Magêlang, Wanasaba, Têmanggung, Sêmarang, Kudus, Madiun, Panaraga, Magêtan, Pacitan.

Cariyosipun tiyang kathah wau: upami anak ingkang sêpuh-sêpuh angucik ingkang pancèn dados gadhanganing adhi-adhinipun punika namanipun: lêpat, nakal, botên lêrês.

Makatên punika: yèn ingkang têksih dipun kuwasani tiyang sêpuh wau botên kasangêtên botên timbangipun (dening langkung kathah) tinimbang ingkang dipun sukakakên ing anak ingkang sêpuh-sêpuh. Yèn kaotipun kêkathahên: ingkang ênèm-ênèm dipun pêndhêtakên bagean rumiyin samurwatipun, lajêng tirahanipun kabage radin.

Punapa anggènipun nyêyukani anak-anak ingkang dipun êntasakên wau têmtu dipun sami pangajinipun.

Punika botên. Cariyosipun ingkang sami kula pitakèni; nyênyukani makatên punika sabêgjanipun lare piyambak-piyambak, nanging limrahipun inggih kaudi timbangipun, upami ingkang satunggal angsal griya lan karang, punika ingkang sanèsipun inggih dipun sukani griya lan karang.

Pawèwèh makatên punika cara pêkihipun kawastanan: hibah, wondene wêlingan kados ingkang kula aturakên kawastanan: wasiyat (wasiyah), nanging tiyang-tiyang ingkang kula pitakèni sami botên mangrêtos têgêsipun têtêmbungan punika.

Amarisakên ngamal utawi barang makatên punika pikajêngipun sampun ngantos ing têmbe wingking anak putunipun sami ngudur prakawis warisan.

Kajawi punika ugi sok kangge srana sampun ngantos tiyang ingkang pikajêngipun tiyang sêpuh kêdah dipun sukani bagean, bageanipun wau dipun cahak utawi dipun arubiru ing tiyang sanès. Badhe kasambêtan.

Kandhiyur.

--- 454 ---

Pawartos Sanès Praja

Kawontênan ing Amerikah

Amerikah punika satunggiling nagari ingkang misuwur ing jagad, kawontênanipun sok sarwa nganèh-anèhi, saking elokipun, ngantos pinanggih kados dongèng. Tumrap ebah-osiking jagad, Amerikah tamtu tumut ngêmori, awit sawarnining kawigatosan, punika tamtu anggayut dhatêng nagari agêng kadosdene Amerikah punika.

Ing wêkdal punika Amerikah nuju sêpên sabab ingkang gêgayutan kalihan paprangan, nanging sawêg kêtuwuhan sabab wigatos, inggih punika pogokaning para kuli. Mênggahing nalar pogokan kuli punika nama limrah, nanging tumraping Amerikah, inggih pinanggih nganèh-anèhi, sagêd anggonjingakên praja sayêktos.

Wontênipun makatên, jalaran ing Amerikah saking kathahing pabrik agêng-agêng tuwin kabudidayan sanès-sanèsipun. Para bêbau, inggih punika bêrahipun kathah sangêt, winêngku ing pakêmpalan ingkang mawi pangarsa ulah wicara, nama John Lewis. Ing ngajêng warganipun sampun wontên tigang yuta, botên dangu lajêng mindhak sampun dados kawan yuta. Nanging pangarsa inggih pangayoman wau, ngangkah supados para bêbau ing saindênging Amerikah Sarekat sagêda ngêmpal dados satunggal, pambudidaya ingkang kados makatên punika sayêktosipun botên beda kados tiyang ngangkah wahyu agêng, awit panguwasanipun inggih agêng yêktos, kenging dipun upamèkakên kadosdene ratu. Mila tumraping gêgayutanipun kalihan praja, pangajênging golongan wau saksat anyarêngi damêl.

Tumrap John Lewis punika pamanahanipun mardika, botên tumut dhatêng golongan ngrika-ngriki, kajawi namung adhêdhasar sami-sami. Mênggah kasantosaning manah botên badhe wangwang wawan sabda kalihan sintêna kemawon. Dene ingkang tinampi dados mêngsah yêktos, punika tumraping golongan bêrah ingkang botên anggolong dhatêng piyambakipun, awit punika dipun anggêp dados otot balungipun juru suka padamêlan.

John Lewis anggèning badhe ngajêngakên pakêmpalanipun kanthi kasantosaning tekad ingkang botên beda kados sacaraning ngêmbat praja yêktos, dipun rencangi rêbat dêg kalihan têtiyang ingkang gadhah panguwaos agêng ingatasing padamêlan. Pangangsêgipun botên jalaran namung saking ngucikakên indhaking balănja kemawon, ugi murih ngawontênakên badan satunggal. Sêdya ingkang kados makatên wau sêsulakipun badhe kasêmbadan.

Mirit kawontênan ingkang sampun pinanggih, sêdyanipun John Lewis wau sampun dipun sayogyani dening pabrik agêng-agêng, kados ta General Motors, pabrik oto ingkang agêng piyambak ing sadonya, United steel Corporation tuwin General Electric, sadaya sampun sumadhiya wawan rêmbag, jalaran kêtarik saking dayanipun John Lewis anggèning nglêmpakakên kasêtyaning tiyang ingkang ngantos yutan kathahipun.

--- [455] ---

Tumrap golongan sanès ingkang dèrèng nyarujuki dhatêng tindak punika lajêng wiwit gonjing, katingal anggènipun badhe tumiyung.

Adêging panguwaosipun John Lewis botên beda kados senapatining paprangan, ingkang ngêmbat ruwêt rêntênging wêwêngkon, ngêrèh para sugih ingkang sami tumindak dados bêbaunipun. Pinanggihipun, warganing pakêmpalan tansah mindhak-mindhak, makatên ugi artanipun saya ngalêmpak kathah. Tiyang manawi sawêg jinurung, punapa ungêlipun John Lewis namung sarwa dipun luhurakên ingakathah.

[Grafik]

Sêsawangan gêdhong-gêdhong ing New York nagari Amerikah.

Ing salêbêtipun wulan Marêt kêpêngkêr wontên bêrahing pamêlikan arêng sela cacah kawan atus èwu sami mogok, awêwaton nêdha indhakan balănja 10% tuwin wancining nyambut damêl kakantuna 30 jam ing dalêm saminggu, ing ngajêng 35 jam. Makatên ugi tumrap pabrik-pabrik motor bêbaunipun ugi sami mogok, ing ngriku John Lewis ibut tansah mrika-mriki badhe nyirêp tuwin ngrukunakên ingkang sami pasulayan rêmbag. Tuwuhing pasulayan ingkang kados makatên punika adamêl orêging nagari yêktos. Inggih kalamăngsa ingkang kados makatên punika ingkang botên beda kalihan wontênipun paprangan. Pinanggihipun ing sapunika kathah ingkang sampun sirêp.

--- 456 ---

Raos Jawi

Tiyang Linangkung

[Kinanthi]

Kanthi pangèsthi rahayu | wahyaning kang wiyata di | tuduhing Panitisastra | ana pralambange muni | marna liring kaluwihan | yèn mungguh kang para janmi ||

manjarwa yèku wong ayu | iya wus samya kayêktin | tăndha pasihaning Allah | lah sapa sing nora asih | lah sapa sing nora wêlas | sapa nora kudu mèksi ||

saka kêdlarunging têmbung | timbang awas ing pangèksi | lamun linarangan nyawang | mênyang dyah endahing warni | bungah angur wuta pisan | nora anyênyongah ati ||

tuhu gunaning pandulu | lênglênge tarlèn ningali | ing dyah kang endah ing warna | ya iku kang diarani | sajatining warna rupa | kang murwèng warna sakalir ||

kabèh kapurba wong ayu | sakèhing sarwa dumadi | kaanan ing alam donya | sanyatane amung dadi | praboting wanodya endah | kanggo pangrêngganing warni ||

manawa buwana suwung | kasêpèn wong ayu pêsthi | apês kabèh samubarang | rajabrana êmas picis | tistis sonya tanpa karya | kaya cangkok sêpi isi ||

sêmu sipating wong ayu | kang mangrèh karêping urip | pamurwaning sangkan paran | anèng dyah endahing warni | marma mau winarsita | satuhu wong kang linuwih ||

lire iyèku wong ayu | nanging yèn utamèng wangsit | satêmêne klèru tămpa | tumpang suh ing jarwa wêrdi | wêwadining waradarma | durung purna pranata di ||

de ta têgêse wong ayu | ya wong rahayu ing ati | tanna jalu tan wanita | kang watak wantu utami | tumamèng rèh kabêcikan | kêna ingaran wong luwih ||

liring luwih lah iyèku | kayêktèning laku bêcik | gung agawe kabêcikan | lan mulus wus tanpa ciri | cacading bêcik piala | yèn wong linuwih wus kalis ||

kalanturing catur lacut | ngira katranganing ati | mring dyah kang endah ing warna | winardi kodrating urip | kang wus têtêp tanpa owah | miwah wus datanpa gingsir ||

ing basa mănca sinêbut | kang wus ngêrti jare natir | têka bênêr anggêr janma | kabèh bae andarbèni | ing kodrat rasaning mripat | padha dhêmên barang bêcik ||

kang mangkono iku dudu | kodrat sanyataning ati | titikaning kanyataan | ana ugêring kayêktin | yèn siningkur karya rusak | karya lara karya pati ||

patitise alah wuwus | wawasên lan mawa saksi | sayêktine kanyataan | anăndhaa wong sawiji | jalu nêdhêng măngsa mudha | ngudhar pambabar birai ||

ênggonna mungging wana gung | gangana nadhah lan guling | ukur catur dasa dina | dinohan minum myang bukti | dyan tuduhna wanodyendah | miwah sotya kancana di ||

êndi kang sinêdyèng kayun | kariyin yèku kayêktin | tandhaning ati sanyata | nyatuhu karsèng Hyang Sukci | cocog mung mring kabêcikan | kinawulan ngawal ngakir ||

purwita jatining guru | nênali nala kaluwih | pracaya kawasèng Suksma | natas lêkasing tyas silib | tatag panggahing panggodha | kumlaras tri lawang pati |[1]|

Panjurung.

--- 457 ---

Bab Kasarasan

Cariyos Sugêngipun Professor Dr. Lord Lister

Sambêtipun Kajawèn nomêr 29

Manawi lambenipun tatu botên dipun jait, amargi saking risak, suwèk pating cruwil utawi ajur, sagêdipun tatu wau saras sarana daging saking nglêbêt thukul (mundul), sanajan rêndhêt sangêt tatu makatên punika sagêd rapêt lan saras.

Tatu ingkang sampun katularad[2] rêrêgêd (infectie) sagêd ugi saras, nanging langkung rêndhêt sangêt, amargi ing lêbêt tatu kêdah sagêd thukul daging enggal. Upami tatu ingkang sampun kenging rêgêd utawi ngêdalakên nanah punika dipun jait, nanahipun botên sagêd mêdal, inggih mêsthi ambêbayani. Kajawi punika manawi nanah wau ambabrak, inggih langkung ambêbayani, sagêd adamêl tiwas.

Dr. Lister anggènipun anjampèni tatu-tatu wau manut pamanggihipun Tuwan Pasteur ingkang sampun nyata, yèn toya ombèn-ombèn, anggur, susu, têtêdhan daging lan sanès-sanèsipun kalêbêtan utawi katularan rêrêgêd (baksil) punika dados kêcut mambêt utawi bosok.

Tuwan Pasteur nêrangakên samăngsa barang-barang wau sagêd dipun icali rêrêgêdipun utawi sagêd anjagi botên ngantos kalêbêtan rêrêgêd, barang-barang wau inggih botên sagêd kêcut, botên mambêt utawi botên bosok. Yèn badhe ngicali rêrêgêd ingkang wontên ing toya wau sagêd kalampahan sarana dipun bêntèri utawi kagodhog, kajawi makatên wadhahipun: gêndul, blèg utawi sanèsipun ugi kêdah rêsik saèstu.

Upami pranatan mêjahi baksil ing toya ingkang sarana dipun bêntèri wau dipun trapakên dhatêng pangrimat utawi ngicali rêrêgêd ing tatu punika, inggih botên mathuk utawi botên sagêd dipun cakakên, amargi tatu ing kulit daging kenging toya bêntèr têmtu dados risak.

Mila Dr. Lister ngupados jampi toya, ingkang sagêd mêjahi baksil ingkang wontên ing tatu, nanging ingkang botên damêl risakipun tatu wau.

Jampi warni toya ingkang kenging kangge ngrêsiki utawi mêjahi baksil ing tatu punika, inggih punika jejeran (oplossing) carbolzuur, ingkang ing wêkdal samantên kangge ngicali gănda ingkang awon (mambêt) ing pêcêrèn utawi ing kalèn-kalèn.

Dr. Lister sampun ngyêktosi, yèn wontên perangan badan, balung ingkang putung kanthi wontên tatunipun (gecompliceerde breuk) mêsthi sagêd kalêbêtan rêrêgêd (baksil) dados manawi badhe saras dangu sangêt, malah ingkang kathah aniwasi.

Mila Dr. Lister asring damêl, operatie balung ingkang putung kanthi tatu, sanajan anggènipun motong sae manut pranatan utawi pratikêlipun damêl operatie, mêksa ingkang sakit dados tiwas, upami sagêda saras inggih dangu sangêt. Dene manawi wontên balung putung botên kanthi tatu (ongecompliceerde breuk) punika mêsthi sagêd saras wilujêng. Dados [Da...]

--- 458 ---

[...dos] sampun cêtha sangêt samăngsa wontên tatu (kulit, daging risak) punika gampil sangêt katularan rêrêgêd (baksil) amargi tatu wau mêsthi gêpokan kalihan hawa utawi barang sanèsipun ingkang rêgêd wontên baksilipun.

Ing taun 1865 Dr. Lister nyobi sadaya balung ingkang putung kanthi tatu (gecompliceerde breuk), tatunipun dipun rêsiki, dipun usap-usapi carbolzuur opl. Lan balêbêtipun dipun têlêsi jampi punika, pinanggihipun tatu sagêd saras, sae, botên ngawontênakên infectie.

Pamanggihipun Tuwan Pasteur, yèn ing pundi-pundi panggenan, ing hawa wontên rêrêgêdipun (baksil) punika pancèn lêrês, sampun nyata saèstu. Mila Dr. Lister lajêng damêl undhang-undhang supados ing griya-griya sakit kêdah ingkang rêsik saèstu, verpleger, vroedvrouw kalihan dhoktêripun pisan mêsthi kêdah rêsikan saèstu, tangan lan panganggenipun utawi sadaya barang ingkang gêpokan kalihan ingkang sakit kêdah dipun jagi rêsikipun, prabot potong (instrument) kêdah dipun godhog.

Kalampahan ing griya sakit bawahipun Dr. Lister, 2 taun dipun tata makatên, pinanggihipun botên wontên sêsakit ingkang thukul sabab saking infectie, botên wontên wondroos utawi sanèsipun sêsakit sasaminipun.

Asepsis dados anti-sepsis.

Dr. Lister nyatakakên piyambak ing hawa (lucht) punika pancèn wontên rêrêgêd (baksil) ingkang sagêd nulari dhatêng tatu, ngantos ingkang kataman sêsakit wau lajêng sakit bêntèr lan tatunipun abuh abrit, kraos sakit sênut-sênut (wondinfectie).

Tiyang èstri ingkang mêntas gadhah anak ing pranakan (baarmoeder) wontên tatu-tatunipun, punika manawi kalêbêtan rêrêgêd (baksil), inggih dados infectie sagêd ambêbayani.

Limrahipun tiyang èstri ingkang saras sasampunipun anglairakên bayi ngêdalakên êrah (kraamvloed) botên mambêt utawi mambêt êrah amis sakêdhik. Nanging samăngsa êrah wau mambêt botên eca utawi bacin punika nandhakakên wadhah bayi ingkang wontên tatu-tatunipun kalêbêtan baksil lajêng nukulakên bêntèr, dados tiyang èstri wau kenging sêsakit (infectie) ingkang jalaran baksil katut ing rêrah utawi baksil waradin ing êrah lajêng sagêd nukulakên bloedvergiftiging ingkang sagêd ambêbayani saèstu. Badhe kasambêtan.

R. Sumadirja. Ind. Arts. Sêmarang.

Wangsulan Redhaksi

R.S. ing Banyumas. Karangan kados makatên punika sampun kêrêp kêsrambah, tuwin manawi kintun karangan sampun kasêrat aksara Latin.

Tuwan P.Th.d.Gr. ing Sêmarang. Ngintuna karangan basa Jawi.

Tuwan S. ing P.P. karangan kasêrata aksara Jawi, kajawi tumrap Taman Bocah. Tumraping ngarang botên wontên pakèwêtipun. Gambar sampun kasèp.

Tuwan G.H. ing Tlaga. Ingkang dipun kajêngakên jêbug jambe.

Lêngganan nomêr 4484 ing Sumbêrêja. Miturut kêkancingan nagari tanggal 30 Sèptèmbêr 1936 No. 31, tumrap darah nata ingkang angsal sêsêbutan radèn punika ingkang pancêr jalêr èstri dumugi turun nêm. Langkungipun saking nêm turunan, namung mêndhêt ingkang saking pancêr jalêr. Tumrap darah bupati sasampuning kalih turunan saking jalêr èstri, salajêngipun namung saking pancêr jalêr. Kados katrangan punika sampun nyêkapi kados ingkang panjênêngan karsakakên.

--- 459 ---

S(OLOSCHE) R(ADIO) V(EREENIGING)

Kula pun Pênthul, botên niyat umuk, nanging mila nyata, kula sampun dangu anggèn kula ngingah radhio, inggih punika sasampunipun ing Surakarta dipun wontênakên pakêmpalan ingkang sêdyanipun adamêl sèndhêr piyambak. Mênggah ingkang dipun wastani: sèndhêr wau, satunggiling pirantos ingkang kangge ngintunakên lan nyêbarakên sadhengahing suwara dhatêng ing pundi-pundi panggenan. Dene pakêmpalan wau, dipun wastani: S(olosche) R(adio) V(ereeniging).

Sadèrèngipun wontên S.R.V. matur blaka, kula botên sudi sayêktos dhatêng radhio, awit ing kala samantên ingkang kamirêngan ing kuping ngêmungakên suwara ingkang pating prèpèt, pating brobot, mulêsakên kêbuk kemawon. Nanging inggih botên kenging dipun paibên, awit ing wêkdal punika ing saindênging tanahipun piyambak punika ngêmungakên wontên sèndhêr kilenan, ingkang dipun baboni dening: N.I.R.O.M. saha ingkang angsal pitulungan sathekruk saking nagari. Dados sampun têmtu ingkang dipun kintunakên lan dipun sêbarakên wau, inggih namung suwara-suwara ingkang sêkeca tumrap tiyang kilenan, namung umumipun mulêsakên tumrap tiyang băngsa wetanan.

Ing wêkdal punika inggih sampun wontên têtiyang băngsa wetanan ingkang sampun ngingah radhio, nanging ingkang kathah-kathah inggih băngsa wetanan ingkang sampun karêm dhatêng: mêrtega lan kèju, tuwin... jogèd rangkul. Nanging umumipun, botên namung botên rêmên kemawon, malah gadhah sêngit, ngantos ing kala samantên asring kalampahan, tiyang sawêg sakeca-sakeca masang radhio, lajêng dipun... sawati sela dening tangganipun.

Kocapa, sarêng S.R.V. ngadêg saha lajêng ngintunakên suwara ingkang pating klênit, pating klêthik, ingkang sayêktos amranani raos lan manahing băngsa kula umumipun, langkung-langkung băngsa Jawi, sanalika punika lajêng wontên ebah-ebahan agêng ing sanubarining băngsa kula sadaya. Wiwit punika lajêng kathah ingkang tuwuh kêpenginipun badhe ngingah radhio piyambak.

Ing ngajêng sampun kacariyosakên, bilih N.I.R.O.M. angsal pitulungan saking nagari sathekruk. Mênggah wujuding pitulungan wau: sintên ingkang gadhah radhio, dipun wajibakên dening nagari supados ambayar samantên rupiyah dhatêng N.I.R.O.M. kanthi sêrat kêkancingan: sintên ingkang botên nêtêpi kuwajiban ingkang makatên wau, badhe angsal paukuman. Jalaran wontênipun pranatan nagari ingkang samantên punika: saya kathah têtiyang ingkang anggadhahi radhio, angsal-angsalanipun [angsal-ang...]

--- 460 ---

[...salanipun] N.I.R.O.M. inggih saya tumpuk-tumpuk.

Dhasar pangrèhipun N.I.R.O.M. punika mila waspada lan waskitha, ing sêmu mangrêtos dhatêng glagating têtiyang băngsa kula punika. Salaminipun dèrèng wontên lagu-lagu tuwin suwara ingkang dados pakarêmanipun têtiyang siti, kasêbarakên ing awang-awang, kados botên badhe kathah têtiyang siti ingkang badhe ngingah radhio. Amila sarêng wontên pawartos bilih ing Surakarta wontên ada-ada badhe ngêdêgakên sèndhêr piyambak, ingkang wohipun lajêng nama: S.R.V. wau, bingahipun N.I.R.O.M. inggih sajagad abuh, saha sanalika anyagahi suka subsidhi (pitulungan arta) samantên atus rupiyah ing dalêm sawulanipun. Botên amung makatên kemawon, malah gadhah prajangji: manawi warganing pakêmpalan wau sampun langkung sêmantên èwu, subsidhinipun badhe dipun wêwahi ngantos samantên atus rupiyah.

Jalaran saking prajangjianipun N.I.R.O.M. ingkang samantên saenipun, kados botên kenging dipun paibên, bilih bingah saha gênging manahipun pangrèh S.R.V. tanpa upami. Amila inggih lajêng tumuntên cekat-cèkêt tumandang damêl, botên amung lajêng ngawontênakên sèndhêr ingkang suwaranipun sagêd kamirêngan ing saindênging tanahipun piyambak ngriki, utawi pangrèhipun adamêl propagandhah dhatêng ing pundi-pundi panggenan, nanging ugi lajêng angintunakên suwara-suwara tuwin lagu-lagu ingkang pilihan sayêktos, sarta ugi ingkang dipun karêmi dening têtiyang băngsa wetanan umumipun. Kados ta: gêndhing-gêndhing Jawi inggih nomêr wahid, kroncong inggih nomêr satu, dalasan gambus inggih gambus: indhê klas.

Wiwit punika inggih lajêng kumrubut têtiyang băngsa kula ingkang tumbas radhio, langkung-langkung sarêng ing panggenan sanès-sanèsipun ugi dipun wontênakên sèndhêr wetanan, kados ta ing: Ngayogyakarta, Bandhung, Bêtawi, Surabaya, malah ing Surakarta piyambak ugi dipun wontêni sèndhêr wetanan malih, inggih punika ingkang dipun wastani: S(iaran) R(adio) I(ndonesia) utawi kacêkak: Sri (Sri). Dene sèndhêr wetanan ingkang kasêbut kantun punika, ancasipun botên nêdya ngupados kauntungan, ngêmungakên ngupados nama, dados cocog kalihan namanipun: Sri.

Miturut pawartos, kajawi: Sri, sadaya sèndhêr wau sami angsal subsidhi saking N.I.R.O.M. punika satunggiling tindak ingkang ambuktèkakên waskitha lan waspadaning N.I.R.O.M. awit sajatosipun inggih sèndhêr-sèndhêr wau ingkang anjalari saya kathahing băngsa wetanan sami numbas radhio wau, ingkang ugi atêgês: saya kathahing arta ingkang lumêbêt ing kasing N.I.R.O.M.

Bawaning N.I.R.O.M. punika satunggiling badan panggaotan, kados nama limrah bilih ingkang dipun udi ngêmungakên: bathi akèh. Dados manawi ing têmbe botên anêtêpi jangjinipun dhatêng S.R.V., inggih punika prajangjianipun ingkang makatên: yèn wargane S.R.V. wis samene èwu, subsidhine tak undhaki samene atus, nanging kosokwangsulipun subsidhi malah badhe dipun suda samantên, punika N.I.R.O.M. botên kenging kadakwa: cidra ing jangji, nanging kêdah

--- 461 ---

dipun wastani: pintêr golèk bathi.

Dhasar pangrèhing S.R.V. punika pancèn anggadhahi watak satriya, amila wontên rêmbagipun N.I.R.O.M. ingkang makatên punika, adêgipun: aluwung ora canthuk lawung karo N.I.R.O.M. babarpisan, katimbang dibalenjani rêmbug.

Ing kala punika kabaripun S.R.V. angsal kănca ingkang nunggil sèh. Têgêsipun: kathah sèndhêr wetanan ingkang rujuk dhatêng adêgipun S.R.V.- sampun têmtu botên kalêbêt: Sri, awit kados ingkang sampun kacariyosakên ngajêng: Sri botên bêtah arta, sarta kabaripun mila botên angsal subsidhi saking N.I.R.O.M. amila sèndhêr wetanan badhe anjêmpalika kaping sanga likur sadintên, Sri inggih namung: pring, pring kemawon. Mupakat, - inggih adêgipun: S.R.V. aluwung ora canthuk lawung karo N.I.R.O.M. katimbang dibalenjani rêmbug. S.R.V. sampun têmtu agêng manahipun, dene angsal kănca wau, sanadyan ing wusananipun wontên ugi sèndhêr ingkang santun salaga, saha gadhah adêgan makatên: aluwung sêga wadhang lawuh gêrèh kang wis ana ing ngomah, katimbang sêga bêstik kang isih ana ing rèsturan. Têgêsipun: sêthithik-sêthithik, subsidhi N.I.R.O.M. lu- ma- yan.

Ing wusana saèstu kalampahan, sêsrawunganipun N.I.R.O.M. lan S.R.V. lajêng pêdhot, sampun têmtu kajawi ingkang gadhah adêgan: sathithik-sathithik, lumayan, wau.

Jalaran pêdhoting sêsrawunganipun N.I.R.O.M. kalihan S.R.V. wau, pangraosipun sawênèhing tiyang: saiki N.I.R.O.M. masa bisa angirimake gêndhing Jawa sing galik-galik, utawa lagu wetanan liyane sing turut usuk. Ing ngriku tiyang wau kasupèn dhatêng: Sri, ingkang adêgipun: botên nêdya pados kauntungan, ngêmungakên pados nama. Lan namanipun kemawon sampun: Sri, inggih kêdah sagêd pêparing kudhung dhatêng tiyang kêbênteran, paring têkên tiyang kêlunyon, lan sasaminipun. Amila sarêng anguningani N.I.R.O.M. wontên ing salêbêting ribêt wau, dados inggih sampun dados wajibipun Sri paring pitulungan wau, bokmanawi malah sarana: lêlahanan.

Dados S.R.V. kêcêlik, saking kaprawiranipun wau, ngêmohi pitulunganing liyan, dupèh kaanggêp: cidra ing jangji. Samangke ancasipun: nêdya gêsang sarana kêkiyatanipun piyambak, sarta anjagèkakên kasêtyaning para warganipun, saha anjagèkakên, bilih bangsanipun piyambak mangrêtos dhatêng kabêtahan, amila têmtunipun ugi botên badhe sami negakakên dhatêng adêging S.R.V. ingkang tansah ambudidaya adamêl marêming manahipun băngsa kula sadaya punika.

Mugi-mugi S.R.V. sampun ngantos ngambali kêcêlik malih, makatên mênggah ingkang dados pangajêng-ajêngipun pun:

Pênthul.

--- 462 ---

KABAR WARNI-WARNI

Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès

TANAH NGRIKI.

[Grafik]

Ingkang Bupati ing Surabaya. Inginggil punika ngêwrat gambaripun suwargi ingkang Bupati ing Surabaya, ingkang kawartosakên dèrèng dangu punika seda, kados ingkang sampun kawartosakên Kajawèn nêmbe kêpêngkêr.

Inggah-inggahan tuwin ingsêr-ingsêran. Kawrat kêkancingan saking Gupêrnur Jawi Wetan R.P. Sumêjo Notonêgoro, wêdana ing Prajêgan, Babupatèn Bondowoso, Paresidenan Bêsuki, kalorod dados asistèn wêdana Paresidenan Malang. Sunari Sastrohadisuryo, A.I.B. nindakakên padamêlan mantri Kabupatèn Nganjuk, Paresidenan Kêdiri. R. Suroyo Jogokaryo A.I.B. nindakakên padamêlan mantri pulisi Paresidenan Bojonêgoro, dados A.I.B. nindakakên padamêlan mantri Kabupatèn Nganjuk, Paresidenan Kêdiri. Sukarman, juru sêrat klas 1 Paresidenan Bojonêgoro, dados mantri pulisi Paresidnan[3] Bojonêgoro. R. Abubakar ugi nama R. Kartowinoto, wêdana ing Gading, Kabupatèn Probolinggo, Paresidenan Malang, mingsêr dados wêdana ing Tanggul, Kabupatèn Jêmbêr, Paresidenan Bêsuki.

Ngudi têtêping darah Madura. Ing Pamêkasan mêntas wontên parêpataning para darah Madura ingkang nama "Comite Perbaikan Nasib Kaum Bangsawan Madura", manggèn ing dalêmipun R. Aryo Condrosutejo, kathah para darah ingkang sami dhatêng mêrlokakên anjênêngi parêpatan wau, ingkang Bupati Pamêkasan ugi rawuh anjumênêngi. Adêging comite wau saking kêmpaling pakêmpalan bangsawan bond Bangkalan, Panêmbahan Somala Sumênp[4] tuwin F.B. Sidomukti. Babadan punika badhe tumindak ngudi ing bab saening rakyat Madura punapadene tumraping para darah. Ingriku badhe ngawontênakên rêmbag ingkang gêgayutan kalihan kawontênaning darah Madura. Ing kala punika wontên wêdhar sabdanipun putri R. Ayu Suryokusumo, ingkang suraosipun nênangi dhatêng raos ing bab gêsanging darah Madura, tuwin anênangi dhatêng pamanahanipun ingkang sami mirêngakên.

Pabrik lisah klêntik ing Rangkasbitung. Miturut wartos N.V. Handel Mij. Java-Cairo ing Bêtawi angsal palilah ngêdêgakên pabrik lisah klêntik wontên ing Rangkasbitung, pawitaning pabrik wau badhe mêndhêt saking Cairo. Ukuraning pandamêlipun badhe sagêd ngêdalakên lisah ing dalêm sadintên wontên 500 dumugi 1000 blèg. Ingkang dados directeur Tuwan Salim Mashabi.

Cobèn-cobèn nglêmêsakên sêrat agave. Ing bab tumindaking cobèn-cobèn nglêmêsakên sêrat agave saking pamanggihipun Tuwan Horst ingkang katindakakên wontên ing Cipinang sagêd pinanggih sae. Sêrat wau kenging kangge badhe rasukan campuran kalihan kapas. Badhe punika kajawi mirah ugi langkung kiyat. Têtandhinganing rêgi, kapas sakilo sarupiyah, agave namung sangang sèn. Ing taun punika kintên-kintên sampun wontên tiyang ukuman 50.000 ingkang sagêd ngangge badhe punika. Salajêngipun ngangkah supados badhe punika sagêd dipun angge upas-upas kantor gupêrmèn sapanunggilanipun.

Tosan sêpuh dados sabab. Jalaran saking pajênging tosan sêpuh, anjalari tuwuhing tindak kadurjanan. Ingkang pinanggih ing Ngayogya sampun botên pilih awarni punapa kemawon, tosan-tosan prabot sêpur ingkang kenging kapêndhêt inggih sami ical. Kathah durjananipun ingkang sagêd kêcêpêng, nanging tukangipun tadhah botên. Para dagang babagan mêsin sami badhe ngawontênakên parêpatan ing Bêtawi, pêrlu ngrêmbag badhe panyadening barang ingkang sampun botên kangge. Wontênipun makatên amargi parentah ngawontênakên watêsan bab panyadening tosan sêpuh. Amargi awisan wau ugi angèngingi babagan panyade tosan ingkang dados padagangan.

Guru sakit untu. Jalaran saking wangsulipun Dr. H.H.Th.A. Bor, doktêr partkêlir babagan untu ing Bêtawi ingkang dados guru wontên pamulangan luhur doktêr, ing salêbêtipun dèrèng wontên gêgêntosipun, ingkang kaangkat dados wêwakil Tuwan Ouw Eng Liang, Ind. Arts ing Bêtawi.

Pakêmpalan mitulungi tiyang miskin ing Malang. Kala wiwitaning wulan Maart kêpêngkêr punika ing Malang wontên pakêmpalan ingkang sêdyanipun mitulungi dhatêng para tiyang miskin, tindaking pakêmpalan wau gêgayutan kalihan gemeente. Ingkang dados pangarsaning pakêmpalan R. Sanyoto.

Rawuh ing klênthèng Boen-Bio. Kala nyonyah gupêrnur jendral tuwin putrinipun wontên ing Surabaya kaparêng rawuh ing klênthèng Boen-Bio. Rawuh dalêm wau tinampi ing golongan Tionghoa warni-warni ingkang kadhapuk comite. Punapa ingkang dados pandangunipun nyonyah gupêrnur jendral dipun aturi katrangan ing Tuwan Liem Hwie Giap, saya sarêng andangu aksara-aksara Tionghoa ingkang wontên ingriku, sami dipun têgêsi cêtha. Putrinipun K.T. Ingkang Wicaksana kaparêng anggambar kawontênan ingriku warni-warni. Nyonyah Gupêrnur Jendral dipun caosi album isi gambar-gambar kawontênanipun ing Boen-Bio ngriku.

--- 463 ---

Nglêmpakakên para ingkang sêtya ing wajib. Ing wêkdal punika tumrap golongan pangrèh praja sawêg nglêmpakakên nama-namaning punggawa praja wiwit pangkat alit ngantos dumugi ingkang pangkat agêng ingkang sami gadhah labêt agêng dhatêng Nagari. Pêrlu badhe kasuwunakên ganjaran bintang nyarêngi pikramèn dalêm Rajaputri Yuliana.

Maargya jumênêngan Pakualam. Benjing tanggal 19 wulan punika pakêmpalan bal-balan Browijoyo badhe ngawontênakên têtandhingan manggèn ing stadion Sêntul, kangge maargya jumênêngan dalêm K.G.P.A.A. Pakualam. Mêngsahipun kalihan Indonesia Muda, ing Surakarta, ingkang miwiti nêndhang panjênêngan dalêm K.G.P.A.A. Prabu Suryodilogo.

Manggih barang-barang kina. Wontên wartos. Têtiyang ing sacêlakipun kabudidayan Selakaton, Purworêjo, sami manggih rêca alit-alit tuwin barang sanès-sanèsipun ingkang sami barang kina. Barang-barang wau kathah ingkang dipun sade dhatêng sanès panggenan. Ing papan ngriku ugi pinanggih wontên undhak-undhakan ingkang mujudakên bilih ingriku punika tilas candhi.

Uwos ing tanah ngriki. Jalaran saking wontêning awisan dhatênging uwos saking tanah ngamanca dhatêng tanah ngriki, para sudagar uwos ing Singapura tuwin Pênang gadhah panyuwun supados sampun dipun kêncêngi sangêt. Wontênipun parentah angawisi lêbêting uwos saking tanah ngamanca, amargi panenan ing taun 1936 sampun nyêkapi kangge satanah ngriki. Dados awisan punika atêgês damêl kawrataning para sudagar uwos ing Singapura, Pênang tuwin Siam. Dene karsaning parentah, supados tanah ngriki sagêda madêg piyambak ing bab babagan uwos.

Pang Oversea Chinese Banking Corporation. Ing Surabaya mêntas wontên bikakan bank enggal, inggih punika panging Oversea Chinese Banking Corporation. Kathah ingkang sami anjênêngi. Tamu-tamu wau ingkang kathah sami golonganing sudagar-sudagar agêng. Tumrap golongan sanès, inggih punika pangagêng militèr, asistèn residèn, consul Jêrman, ambtenaar economische zaken, babagan pajêg, wêwakiling bank-bank tuwin sanès-sanèsipun. Makatên ugi wêwakiling sêrat-sêrat kabar. Bank punika manggèn ing Kêmbang Jêpun, tilas Tiong Hoa Bank. Tindaking bank punika botên beda kados bank sanès-sanèsipun.

Pindhahan ingkang wigatos. Wêdana ing Cibarusa, kapindhah dhatêng Ujêngbrung.[5] Wêdana ing Ujungbrung kapindhah dhatêng Cibarusa. Mantri pulisi R. Kartadisastra saking Bandung kapindhah dhatêng Cibarusan. Ingkang sami kapindhah dhatêng Cibarusa wau sami kapilih saking anggèning nyêkapi dhatêng padamêlan babagan kadurjanan, tuwin pêrlu badhe nindakakên damêl jalaran rêsahipun ing Cibarusa.

Rêrêsah ing Cibarusa. Ing bab wontênng[6] rêrêsah ing Cibarusa pinanggih ngantos damêl orêg, nanging sapunika sampun kathah durjananipun ingkang kêcêpêng, têtiyangipun siti ing kanan keringipun ngriku sampun sami têntrêm. Gupêrnur Jawi Kilèn mêntas parêpatan kalihan para pangrèh praja tuwin wd. Commandant 1e divisie staf tuwin commandant marechaussee, ngrêmbag bab pangudi sirnaning koyok ing sawetan Bêtawi. Parêpatan wau ugi sêsarêngan kalihan residen-residen Bêtawi, Bogor, asistèn residen Mr. Cornelis, Bogor tuwin Krawang, punapadene para bupatinipun. Kênthêling rêmbag badhe anglajêngakên tumindaking pajagèn tatatêntrêm saking golongan militèr tuwin pulisi.

[Grafik]

Nyêpêng koyok ing Cibarusa. Satunggiling golongan marsose saêlèr Cibarusa, Bogor, sagêd nyêpêng durjana koyok 2, tumrap golongan sanèsipun malih anggropyok panggenan durjana ing antawising Cibarusa kalihan Pangkalan, nanging durjananipun sampun angoncati, ewasamantên taksih sagêd nyêpêng tiyang 3. Durjananipun sami nutut. Sasampunipun kacêpêng, têtiyang ingriku sami têntrêm, saha sagêd gampil angsal katrangan saking têtiyang ingriku, ingkang rumiyin namung sarwa ajrih. Asistèn wêdana ing Cileungsi sagêd nyêpêng benggoling durjana nama Paih, salajêngipun asistèn wêdana wau sagêd nyêpêng durjana malih 5. Inginggil punika gambaripun para durjana ingkang kacêpêng.

EROPA

Wadya gêgana Italie. Kala Italie pêrang kalihan Ngabêsi, nglampahakên motor mabur militèr 500. Tumindakipun anggegana langkung saking 7500 rambahan, wontên motor mabur 259 karisakan, 8 ingkang dhawah jalaran dipun sanjata ing mêngsah. Juru nglampahakên ingkang tiwas 86.

ASIA

Pest ing Tiongkok. Sumêbaring sêsakit pest ing Welan sampun dumugi têba 50 mil sawetan Amoy, tiyang ingkang katrajang sampun langkung 200. Sêsakit punika dèrèng katingal dipun tanggulangi. Tiyang sakit ingkang nêmbe dhatêng ing Amoy lajêng dipun lêbêtakên dhatêng Quarantaine, lajêng tiwas. Pangagêng-pangagêng ing Fukien nêdha pitulungan dhatêng Nanking.

Tilar ingkang damêl kasujanan. Satunggiling doktêr bangsa Formosa ingkang manggèn ing Anpu, nama Lin Wen Fung, tilar jalaran saking longonsteking. Tumrap ingkang wajib sampun nindakakên papriksan, pinanggihipun nyata jalaran sakit makatên wau. Nanging bab punika consul Jêpan ing Swatow dèrèng narimah, lajêng kintun sêrat dhatêng bestuur gemeente Swatow, mastani bilih tilaring doktêr wau nyalawados. Salajêngipun dados papriksan kanthi dipun bêdhèl.

Darma 10.000 dollar. Kawartosakên tuwan Auw Boen Haw ing Singapura, darma arta 10.000 dollar kangge kasangsaran jalaran kaluwèn ing Szechuan.

--- 464 ---

Wêwaosan

Saribang

Pêpiridan saking buku karanganipun Baronesse Orczy

50

Salajêngipun Sêr Blakêne anglajêngakên pangandikanipun makatên: Wah, kados guwa pêtêng saèstu ngriki punika, rak inggih, ta. Sasampunipun ngandika makatên wau, Sêr Blakêne lajêng anggèrèt kursi mapan lênggah, sarta narik piring tumut nyidhuk sopipun, klayan ngandika makatên: Kula rak inggih kaparêng andhèrèk nêdha, ta. Sêmunipun pun Brogar samangke sawêg lèyèh-lèyèh.

Kanthi sasêkecanipun Sêr Blakêne lajêng dhahar sop sarta ngêsok anggur piyambak.

Ing kala punika Sopêlin umatur: Sayêktos adamêl bingahing manah kula, dene kula sagêd pinanggih kalihan panjênêngan, Sêr Blakêne, sampun pisan andadosakên panggalih panjênêngan, sajatosipun kula gadhah pangintên, manawi panjênêngan samangke wontên ing Londhên, ujug-ujug pinanggih panjênêngan wontên ing ngriki punika, ingkang adamêl kagèt kula.

Klayan mèsêm Sêr Blakêne amangsuli: Lêrês, lêrês, inggih mila makatên, anggèn panjênêngan lajêng kagèt punika, rak inggih, ta. Tuwan Sambêrtin.

Sopêlin: Nami kula dede Sambêrtin, nanging: Sopêlin.

Sêr Blakêne: Nyuwun pangapuntên ingkang kathah. Kula kalintu, sampun têmtu manawi asma panjênêngan punika: Sopêlin. Namining tiyang mănca punika kula asring sok kasupèn kemawon.

Sêr Blakêne anglajêngakên anggènipun dhahar sop. Anggènipun dhahar wau katingal eca sangêt, kadosdene anggènipun tindakan saking: Kale lajêng dhatêng lusmèn ngriku punika, ngêmungakên badhe dhahar sop sêsarêng kalihan mêngsahipun bêbuyutan.

Salêbêtipun Lèdhi Blakêne mriksani solah-tingkahipun ingkang raka punapadene Sopêlin wau, ing batos tansah ngungun ing panggalih, dene ingkang raka botên nandangi pun Sopêlin. Awit manawi nitik polatanipun Sêr Blakêne, sanadyan ing ngriku katingalipun namung anggujêng-gujêng, nanging sajatosipun katingal sêngitipun dhatêng mêngsahipun wau. Tumrap sariranipun, ingkang pancèn gagah prakosa, kados botên rêkaos anggènipun badhe anandangi Sopêlin, ingkang ngantos botên sagêd ebah tuwin botên kumêcap, ingkang anjalari Sêr Blakêne lajêng sagêd oncat saking ngriku kanthi wilujêng.

Nanging botên makatên panggalihipun Sêr Blakêne, ingkang asring manggih bêbaya ingkang langkung nguwatosi tinimbang punika. Lêrês, mila inggih botên angèl anggènipun badhe ambungkêm Sopêlin punika, nanging ingkang makatên wau, manawi botên kalêrêsan, bêbaya ingkang angancam sariranipun malah sagêd ugi saya agêng. Awit sagêd ugi, bokmanawi ing ngriku kathah punggawanipun juru sandi ingkang sami andhêlik. Makatên ugi, sintên ingkang sumêrêp, bilih Brogar punika ugi punggawanipun. Dados manawi Sopêlin suka sasmita sakêdhik kemawon, bokmanawi sakêdhap kemawon Sêr Blakêne lajêng abên ajêng kalihan mêngsah kalih dasanan. Kawontênan ingkang kados makatên punika, kêdah dipun singkiri, awit sêdyanipun Sêr Blakêne punika badhe mitulungi tiyang sanès. Lan punika sampun dados prajangjianipun, sasagêd-sagêd ugi badhe dipun têtêpi. Amila salêbêtipun dhahar sop tuwin ngunjuk anggur wau, tansah anggagas kadospundi akalipun ingkang badhe katindakakên. Salajêngipun Sêr Blakêne sajak ngerang-erang, ngandika makatên:

E, e, kula têka botên mirêng babar pisan, yèn panjênêngan punika jumênêng pandhita, Tuwan Sambêrtin - e, kalalèn - Tuwan Sopêlin.

Sopêlin amangsuli kalayan wel-welan lambenipun. Kula - he - hêm. Namung samantên cariyosipun Sopêlin, lajêng botên sagêd anglajêngakên. Jalaran saking sêmbrana tuwin pangerang-erangipun Sêr Blakêne wau, wusananipun Sopêlin saya bingung manahipun.

Kalayan sasêkecanipun sarta ngêjogi anggur Sêr Blakêne ngandika malih: Wontêna ing pundi, ngagêma kados punapa, kula botên badhe pangling dhatêng panjênêngan, Tuwan Sambêrtin - e, Tuwan Sopêlin. Sanadyan ing samangke jenggot palsu tuwin topi ingkang panjênêngan agêm punika ragi damêl ewahing wujud panjênêngan.

Sopêlin: Punapa inggih nyata makatên pamanggih panjênêngan.

Sêr Blakêne: Tralalah, tralalah, mila nyata, anggèn-anggèn makatên punika sok ngewahi wujuding tiyang. Nanging panjênêngan rak botên duka dhatêng kula, dene kula anyaruwe dhatêng agêm-agêman panjênêngan. Awit punika sanyatanipun sêmbrana...

Sopêlin: O, botên babar pisan -hêm, hêm, kadospundi ingkang garwa, Lèdhi Blakêne, punanapa sugêng. Badhe kasambêtan.

--- [53] ---

Nomêr 14, taun II

Jagading Wanita

Lampiran Kajawèn, juru pangripta Rr. Siti Mariyam, kawêdalakên sabên Rêbo

Adining Pangangge

Manawi mirid kawontênanipun ing jaman sapunika, caraning pangangge wanita punika tumraping băngsa punapa kemawon, wontênipun namung sarwa telad-tinelad, dene mathukipun wontên ing sawangan, kajawi saking raos pakulinan, ugi kadosdene wontên pulungipun, pundi ingkang sampun winastan mathuk, punika lajêng ngêmbyah sintên-sintêna inggih lajêng nelad.

Bab caraning mangangge wau botên wontên ingkang têtêp, sakêdhap-sakêdhap santun gagrag, upaminipun bab sinjang, punika wontên kalanipun sami rêmên mangangge bangsaning latar pêthak, lajêng santun garis miring, mangke santun malih latar cêmêng, salajêngipun tansah santun-sumantun kemawon. Makatên ugi bab rasukan, kajawi dhasaring corak tansah sontên-santun,[7] bêdhahanipun ugi manut ing gagrag, sintên ingkang botên ngênggèni kêlimrahan ingkang kados makatên wau, dipun wastani tiyang ingkang botên anglênggahi jaman.

[Grafik]

Nanging wontên sawênèh ingkang rêmên angugêmi pangangge cara kina, punika dipun wastani ngêngrêng, malah kangge gêgambaran dados pasêmoning wantèg dhêdhasaraning manah. Sadaya wau sami lêrêsipun, awit pancèn sampun ambêkta dhêdhasar piyambak-piyambak, inggih punika dhêdhasar kilenan tuwin wetanan.

--- 54 ---

Manawi dipun manah makatên tumraping pangangge, punika ugi wontên kalanipun, sakecaning wontên pandulu jalaran saking katarik corak tuwin ulêsipun. Kados ingkang kacêtha ing gambar, punika putri ing Nizam nagari Indhu, pangagêmanipun salugu cara kina, nanging ing ngriku adining sawangan pinanggih wontên ing corak tuwin ulês, ulêsing pangagêman sagêd amatêsi[8] kalayan pakulitanipun. Ing ngriku kenging dipun wastani anggêsangakên raosing sawangan.

Bab Dèwi Wara Srikandhi

Ragi kasèp anggèn kula nyambêti pangandikanipun sadhèrèk Nayarana, awit saking kathahing padamêlan.

Sampun têrang wawasanipun sadhèrèk Nayarana. Ingkang punika kula matur nuwun, dene sadhèrèk Nayarana karsa anyêthakakên mênggahing Dèwi Wara Srikandhi ngantos gambêlang. Pangintên kula botên namung kula piyambak ingkang ngraos marêm, naging tamtunipun kathah sadhèrèk ing panggalih inggih sampun marêm, dene katêranganipun sadhèrèk Nayarana botên kêkirangan satunggal punapa.

Dèwi para[9] Srikandhi punika têrangipun botên namung ambêg prajurit, nanging ngênggèni kaprawiran ingkang linangkung, tur sang dèwi punika kêndêl.

Tumrapipun tiyang èstri, botêna jaman sapunika, ugêr tiyang ingkang prawira punika utami.

Mênggah bab watak kêndêl punika manawi badhe katiru, ingkang asring sok dados kalajêng-lajêng kêkêndêlên dados nekad. Watak kêndêl kados Dèwi Wara Srikandhi punika pinanggihipun ing kalangan kêputrèn, satunggal satus kemawon sampun elok, tur anggènipun kêndêl punika botên panggah, saya sêpuh saya sabar manahipun, saya anggènipun ngatos-atos sadèrèngipun ngêcakakên damêl.

Gêntos ingkang badhe kula rêmbag, inggih punika: bab para putri ingkang ngasta damêl ing sajawining dalêm.

Kados sampun dados kalimrahan, priyantun putri sapunika ngasta damêl ing sajawining dalêm. Mênggah papan padamêlan ingkang dipun cakakên inggih punika ingkang kathah ing sêkolahan, ing griya sakit, utawi ing kantor. Kintên-kintên ing sadumugining taun 1920, priyantun putri ingkang ngasta damêl dèrèng kathah, awit pamulangan ingkang kaambah ing lare èstri inggih dèrèng sumrambah, mênggaha tanêman sawêg wancinipun dipun dhêdhêr.

Ing antawisipun taun 1920–1930 sêkolahan sampun sami ngêdalakên murid èstri, ingkang pasinaonipun upami wowohan makatên ingkang sampun matêng lajêng dipun undhuh. Ing antawisipun taun wau (1920–1930) wiwitipun sumrambah para putri ngasta damêl dados guru, prudpro utawi dados klèrêk ing kantor. Badhe kasambêtan.

Rukmini.

--- 55 ---

Anjodhokakên Anak Èstri

Kala rumiyin anjodhokakên anak èstri punika gumantung wontên panguwaosipun tiyang sêpuh, têgêsipun: tiyang sêpuhipun ingkang milihakên, lare èstri botên kawênangakên milih jodho kajêngipun piyambak. Tiyang sêpuh ingkang mangrêtos, manawi ngupadosakên jodho anakipun, mawi wêwaton tigang prakawis:

1. Bibit, têgêsipun: sanès turunipun tiyang ingkang gadhah sêsakit nular utawi sêsakit sanèsipun ingkang ambêbayani, supados ing têmbe manawi nurunakên wiji, anakipun sagêda bagas kasarasan, awit bibitipun sae, rêsik.

2. Bèbèt, têgêsipun: turunipun tiyang ingkang sae adat kalakuanipun, supados ing têmbe turunipun dados tiyang ingkang utami.

3. Bobot, têgêsipun: tiyang ingkang sugih, sabotên-botênipun inggih tiyang ingkang botên kacingkrangan sandhang têdha, supados botên rêkaos gêsangipun, jêr tiyang ingkang kacingkrangan sandhang têdha punika gampil kataman pandamêl awon, ingkang jalaran saking kapêksa kangge nyêkapi sandhang têdhanipun.

Saking pangraos kula, wêwaton bab anjodhokakên anak èstri kados ingkang kasêbut ing nginggil wau sampun sae, katêrangan ingkang panjang kados sampun botên prêlu, jêr para maos tamtu sampun sagêd anggalih piyambak.

[Grafik]

Nyi Darmaprawira.

Tiyang sêpuh ingkang anglênggahi sêpuhipun, têgêsipun mangrêtos dhatêng kajêngipun katrêsnan, inggih katrêsnanipun tiyang sêpuh dhatêng anak, akanthi têpa salira, jêr saliranipun sampun anglampahi jêdhodhoan, tamtu botên badhe kalintu malih pamilihing calon anak mantunipun. Sanadyan anak èstri botên kawênangakên milih utawi ngupados piyambak, nanging manawi pamilihing tiyang sêpuhipun sampun lêrês, têgêsipun miturut wêwaton tigang prakawis wau, kula pitados bilih lare èstri botên badhe rumaos gêla, agêngipun ngêmohi dhatêng bojonipun. Bab punika inggih botên prêlu katêrangakên panjang, jêr mênggahing bukti inggih botên kirang-kirang, ingkang para maos sampun angraosakên, inggih asring nyawang. Badhe kasambêtan.

Nyi Darmaprawira, Kêpanjèn - Malang.

--- 56 ---

Pandamêlipun Gudhêg Godhong Sambi

Migunakna kêndhil siti enggal 1 utawi 2 punapa 4, sakajêngipun ingkang ngolah. Mêndhêta godhong sambi ingkang cêkapan nèm sêpuhipun, sabên sakêndhil dipun kêbaki. Sasampunipun rêsik lajêng kadhêplok mumut, nuntên kagodhog ing kêndhil wau, mawi godhong salam, tempe bosok tuwin laos 4 iris. Ngracika bumbunipun 1 sarêm, 2 trasi, 3 brambang, 4 bawang, 5 tumbar, 6 miri 30 iji, 7 kacolok gêndhis jawi sakêdhik, 8 santên dipun piyambakakên, sanèsipun kaulêg lêmbat, bilih sampun umob kasusulakên sarêng.

Nuntên anggodhoga ulam loh: jambal utawi wagal, nanging kêdah ingkang wêdalan bênawi, sadaya balung kalihan rinipun kasingkirna rêsik kantun dagingipun thok, sukur wontên tiganipun saya eca. Manawi sampun umob mawalikan, toya godhogan godhong sambi wau têmtu sampun asat, lajêng kasantunan toya duduh godhogan ulam wau ngantos ngaclopi godhongipun sambi. Manawi ulamipun alit sakêndhil-kêndhilipun kêdah kadekekan kalih. Manawi agêng trêkadhang satunggal kemawon cêkap kangge gudhêg 2-3 kêndhil.

Daging wau sasampuning mumut, kacêmplungakên kaudhak campur kalihan godhongipun sambi, bilih sampun radin nuntên dipun santêni kapara kênthêl, sasampuning duduhipun kantun sakêdhik, kêndhil lajêng dipun silêpi godhong jati têlês, latuning anglo dipun suda agêngipun supados botên sangit utawi gosong, dangunipun anggèning ngêngkrêng ing anglo watawis 4 utawi 5 jam. Godhongipun sambi dados raos ulam loh sadaya.

Pandhaharipun kêlimrah kangge sarapan enjing kalihan kupat. Makatên malih ugi kêlampah gudhêg godhong sambi wau padatan ingkang migunakakên namung para priyantun utawi bangsa luhur ingkang amêng-amêng utawi têdhak papara.

Bok Sastra.

Panyêgah Sampun Ngantos Luntak utawi Watuk ing Salêbêtipun Siram

Para wanita manawi nuju siram sok wontên ingkang kêdah luntak utawi watuk, ngantos ing dhadha kraos sakit. Santuning hawa bêntèr kalihan hawa asrêp ingkang ngêgèt sagêd anjalari watuk kalihan luntak.

Mênggah panyêgahipun, manawi nuju siram ngêmungakên ambêgan mêdal irung kemawon. Hawa ingkang malêbêt mêdal irung dhatêng kêbuk sagêd angêt. Manawi siram ingkang kasiram rumiyin pusêr, lajêng nêmbe kenging anggêbyur, asrêpipun botên ngêgèt. Mugi sami dipun nyatakakên.

Srikanti, Rêksa Saputra.

Kundhèn Blora.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

SRITANJUNG

GANCARAN AKSARA LATIN

Radèn Sidapêksa suwita dhatêng Raja Adikrama ing Sinduraja, kanggêp pangawulanipun, lajêng dipun junjung dados patih. Abdi sanèsipun sami mèri dhatêng kabêgjanipun Radèn Sidapêksa, sami wadul dhatêng sang prabu. Sang prabu ndhahar atur ngamandaka. Radèn Sidapêksa dipun tundhung alus. Sang prabu api-api gêrah, Radèn Sidapêksa kadhawuhan pados jampi, lajêng bidhal. Lampahipun dumugi ing pratapan Pêrangalas, kapanggih sang pandhita Têmbangpetra. Sang tapa ngandika bilih karsanipun sang prabu nyalawados. Radèn Sidapêksa matur badhe andhèrèk martapa, sang pandhita botên marêngakên, awit sang radèn taksih panjang lêlampahanipun malah lajêng kapundhut mantu, kadhaupakên kalihan wayahipun ingkang nama Dèwi Sritanjung, sarta lajêng dipun dhawuhi wangsul dhatêng nagari.

Dumugi nagari Dèwi Sritanjung dados gumunaning ngakathah saking ayunipun. Prabu Adikrama kèlu dhatêng pawartos. Radèn Sidapêksa dipun timbali, dipun utus dhatêng Kaendran mundhi sêrat.

Sapêngkêripun Radèn Sidapêksa, sang prabu rawuh dhatêng kapatihan kapanggih Dèwi Sritanjung. Dèwi Sritanjung badhe dipun garwa botên purun, malah lajêng ngesahi. Sang prabu duka sêmu lingsêm ing panggalih, amargi katampik ing wanita. Lajêng kondur ing kadhaton kanthi cuwaning panggalih.

Sawangsulipun saking Kaendran Radèn Sidapêksa têrus sowan sang prabu ngaturakên lêlampahanipun dipun utus. Ing lair sang prabu katingal suka ing panggalihipun. Lajêng ngandika ingkang botên-botên. Dhandhang diunèkakên kuntul; kuntul diunèkake dhandhang. Dèwi Sritanjung dipun cariyosakên lambangsari kalihan tiyang sanès.

Radèn Sidapêksa, bawanipun taksih mudha, mirêng pangandikanipun sang prabu wau panon sumrêpêt kados katapuk, lajêng pamit mantuk kanthi ngêmu duka.

Sadumuginipun ing dalêm dipun papagakên ingkang garwa, botên ananggapi. Dèwi Sritanjung lajêng ngandharakên tindakipun sang prabu. Radèn Sidapêksa botên pitados, kagalih aturipun ingkang garwa wau botên nyata. Sang dèwi lajêng badhe dipun antukakên dhatêng Pêrangalas.

Sarêng tindakipun Radèn Sidapêksa sagarwa dumugi ing wana, dukanipun dhatêng ingkang garwa botên kenging kaampah malih. Sang dèwi lajêng dipun pêjahi. Nalika badhe dipun suduk, Dèwi Sritanjung matur: manawi rahipun angganda awon, nyata saliranipun pancèn lêpat. Nanging kosok-wangsulipun manawi angganda arum angambar, Radèn Sidapêksa ingkang kirang titi. Radèn Sidapêksa botên angrèwès dhatêng aturing garwa. Ingkang garwa èstu dipun têlasi. Nalika badhe angrêsiki wangkinganipun dhatêng lèpèn, Radèn Sidapêksa priksa yèn kampuhipun kenging rah, sarta ambêtipun wangi. Sanalika Radèn Sidapêksa kagugah katrêsnanipun dhatêng garwa, lajêng gandrung dadakan. Kasupèn bilih ingkang garwa sampun seda.

Kacariyos yitmanipun Dèwi Sritanjung minggah dhatêng kaswargan, kapanggih kalihan Hyang Dwarakala. Sang dèwi lajêng dipun têdahakên dhatêng panggenaning yitma ingkang dipun siksa, jalaran nalika gêsangipun mandamêl ingkang botên lêrês. Sasampunipun tutug anggènipun mriksani, yitmanipun Dèwi Sritanjung lajêng dipun wangsulakên dhatêng raganipun. Dèwi Sritanjung gêsang malih, sarta warninipun saya wêwah ayu. Lajêng wangsul dhatêng pratapan Pêrangalas.

Kocapa Radèn Sidapêksa ingkang tansah anggêtuni sedaning garwa, lajêng dipun rawuhi dening Hyang Nini, punika kalêrês eyangipun Dèwi Sritanjung. Hyang Nini paring dhawuh bilih Dèwi Sritanjung gêsang malih, samangke sampun wangsul dhatêng Pêrangalas. Radèn Sidapêksa bingah sangêt, lajêng nusul ingkang garwa dhatêng pratapan. Sadumuginipun ing pratapan, Radèn Sidapêksa asrah kalêpatan dhatêng Sang Bagawan Têmbangpetra, sang tapa ugi paring pangaksama. Dèwi Sritanjung dipun panggihakên kalihan Radèn Sidapaksa, nanging sang dèwi nyuwun tumbasan: inggih punika sirahing ratunipun, prêlu badhe kangge kèsèd. Radèn Sidapêksa nyagahi lajêng nyuwun pamit dhatêng ingkang eyang sang bagawan. Sang bagawan marêngakên sarta paring pusaka.

Prabu Adikrama mirêng yèn badhe kadhatêngan mêngsah, lajêng mêpak bala. Sasampunipun sami samêkta lajêng sami campuh prang. Bala Sinduraja têtumpêsan. Prabu Adikrama tiwas wontên ing paprangan prajurit ingkang gêsang lajêng sami têluk dhatêng Radèn Sidapêksa. Rajabrana ing Sinduraja dipun jarah rayah kabêkta dhatêng Pêrangalas.

Radèn Sidapêksa lajêng kadhaupakên malih kalihan Dèwi Sritanjung, wilujêng tanpa sambekala.

Makatên cêkakanipun cariyos Sritanjung. Ing sarèhning namung cêkakan, sêngsêming cariyos botên katingal. Mangka saèstunipun cariyos Sritanjung punika kêbak ngês lan kêbak sêngsêm. Kajawi punika ugi wontên piwulangipun ingkang sae sangêt. Kados ta nalika Dèwi Sritanjung ningali kawontênaning yitma ingkang sami nandhang dosa.

Kula aturi nyatakakên maos piyambak. Têmtu marêm. Rêginipun namung f 0.30

WÊDALAN, BALE PUSTAKA, BATAVIA-CENTRUM

 

---

1	Tanggal: kumlaras tri lawang pati (AJ 1868). Tahun AJ 1868 jatuh antara tanggal Masehi: 13 Maret 1937 sampai dengan 2 Maret 1938. (kembali) Tanggal: kumlaras tri lawang pati (AJ 1868). Tahun AJ 1868 jatuh antara tanggal Masehi: 13 Maret 1937 sampai dengan 2 Maret 1938.
2	katularan. (kembali) katularan.
3	Paresidenan. (kembali) Paresidenan.
4	Sumênêp. (kembali) Sumênêp.
5	Ujungbrung. (kembali) Ujungbrung.
6	wontêning. (kembali) wontêning.
7	sontan-santun. (kembali) sontan-santun.
8	amantêsi. (kembali) amantêsi.
9	Wara. (kembali) Wara.