Kajawèn, Balai Pustaka, 1937-04-28, #1666

Ăngka 34, Rê Pn, 17 Sapar Ehe 1868, 28 April 1937, Taun XII

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

Langêndriya

Sêrat Langêndriya punika ingkang sampun mêdal wontên: 6 jilid, inggih punika lampahan:

1. Jumênêngipun Dèwi Kancanawungu.@2. Pêjahipun Rănggalawe.@3. Gunjaran (Radèn Watangan lan Radèn Buntaran katawan ing mêngsah).@4. Pêjahipun Menak Jingga.@5. Damarwulan jumênêng nata.@7.[1] Panji Wulung dhatêng Majapait.

Jilid 6, babonipun sampun kalaksanan angsal. Sawulan kalih wulan malih mêdal. Ingkang sampun kalajêng mundhut jilid sanèsipun, botên kalajêng-lajêng cuwanipun. Ingkang dèrèng têmtu lajêng katarik panggalihipun.

Lampahan Langêndriya punika sabên têlas salampahan, golèk mêdal, sindhènipun ambak-ambing ragi kenging dipun raosakên.

Pakêm padhalangan ringgit krucil, cariyos lampahanipun: Radèn Damarwulan. Babon saking Ngayogyakarta, anggitan dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Mangkubumi.

Gêndhing ayak-ayakan, suwuk, lagon, kinanthi jăngga, kêndhangan căndra, golèk anjogèd anggrudha mawi ura-ura Kinanthi:

kanthi-kanthining pangidung | ngudang dadining pudyadi | prawèndyaning langêndriya | wandaya wêwêding èdi | wit karsa Jêng Gusti Pangran | Adipati Mangkubumi ||

Litnan kolnèl jidan gupnur | pan sêtaph èstuning puji | mring raka jêng sri narendra | kluhuran yogya lêstari | sagarwa putra santana | têkan liyaning sanagri ||

Ngayugyakarta kadhatun | pra andêl nayaka wrêsni | sumrambaha kasênêngan | wadyaning nata gêng alit | mituhuning kasadarman | darma amonging dumadi ||

jêr pangudining pangidung | ngêngudang dadining pamrih | tan lyan mrih arjaning lampah | kudu waspadèng pra widi | aninggahi kawadakan | ngudi dadining utami ||

krana sutamèng tumuwuh | mêmanuh langgêngi tokid | anir deya dèn kawangwang | wanguning kaanan jati | lir warna sajroning kaca | manjing ingkang aningali ||

dhawah mas ginonjing, golèk anjogèd, nyambêr lajêng nglana. Rêp. Ura-ura malih, gêndhing Sinom Grandhèl:

kakang Gambyong prayoganya | aja katungkul ing kapti | luwih bêcik angupaya | pangrêti praboting urip | apa kang sira pilih | gramèn myang ngabdi pyayi gung | (Gambyong): raning bandhul baita | kayu gung rineka jalmi | karbèn apa nganggo golèk kang kangelan ||

(Golèk): kakang Gambyong aja wangkal | kudu ora anglakoni | jêr iku wus ingran lumrah | panguripan dèn ulati | tan kêna anyinggahi | luwih luput yèn katungkul | (Gambyong): babo gèr pagêr wayang | lamun ta bodho lir mami | apa dadak banjur nora kêdadean ||

(Golèk): kakang Gambyong kayaparan | durung ngrêti wis madoni | gonmu urip iku apa | ora lawan nyandhang bukti | yêkti iku tan prapti | kalamun ora linuru | (Gambyong): mas mirah kothak jêpan | kapithing kang sabèng sabin | apa dadi wong ayu pêpasthèn ilang ||

(Golèk): kakang Gambyong bênêr sira | mula nyata nganggo pasthi | nging tan tinggal pangupaya | jêr witing ana pinurih | ana dadi kinardi | rasakna iki ujarku | (Gambyong): walang ijo larira | rak arèndèn imbuh lami | êmbuh-êmbuh kudu sun sukak gambyongan ||

(Golèk): kakang Gambyong lamun sira | tan mituhu ujar mami | luwih bêcik pêpisahan | tanpa gawe sun ladèni | kêrêp ngudur sayêkti | wit wus sulayèng panêmu | (Gambyong): mas mirah sêmut abang | raning jendraling wong Ngarbi | aku gêmang yèn pisah kalawan sira ||

Jogèd macak, suwuk, prêpêkan. Golèk ical, suwuk, bibaran.

Kajawi punika, Sêrat Langêndriya samangke kamirahakên. Rumiyin f 1.- utawi f 0,80 sajilidipun, samangke racak namung rêgi a f 0,30.

Bale Pustaka, Batawi Sèntrêm.

--- [513] ---

Ăngka 34, Rê Pn, 17 Sapar Ehe 1868, 28 April 1937, Taun XII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining Kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - Administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Sri Paduka Rajaputri Juliana - Saminggu wontên ing Praja Kajawèn - Punapa Pikajêngipun Adan - Bab Wayuh ing Kadhistrikan Sumarata (Panaraga) lan ing Kabupatèn Pacitan - Kawontênan ing Tiongkok - Pangantèn ingkang Nêmbe Kondur saking Lêlana - Bab Padpindêr - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Jagading Wanita.

Sri Paduka Rajaputri Juliana

[Grafik]

Ing dintên Jumuah tanggal kaping 30 April 1937 punika, kalêrês dintên wiyosan dalêm Sri Paduka Rajaputri Juliana, têtêp yuswa 28 taun.

Dhawahing dintên wiyosan dalêm wau ing pundi-pundi sami ngawontênakên pahargyan minăngka pamuji kasugêngan dalêm Rajaputri Juliana.

Ing pamuji mugi dinirgakna ing yuswa dalêm, sampun kirang satunggal punapa.

--- 514 ---

Saminggu wontên ing Praja Kajawèn

Dening Radèn Mas Daryana.

I

Sanadyan sêrat kabar saha kalawarti sanès-sanèsipun tamtu sampun angêwrat pawartos ingkang gêgandhengan kalihan pahargyan jumênêngan dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Prabu Suryadilaga, ewadene minăngka anusuli saha anjangkêpi kabar ing Kajawèn tanggal kaping 17 April, ăngka 31 saha tanggal kaping 21 April, ăngka 32 prêlu kula têrangakên, manawi kantor Bale Pustaka piyambak ugi utusan salah satunggaling punggawanipun anênggani jumênêngan dalêm wau. Ing ngriki kula botên badhe damêl andharan ingkang panjang-punjung, bokmanawi ambosêni, jêr katrangan ingkang sampun jangkêp sampun kaandharakên ing radhio utawi ing sêrat kabar. Kula namung badhe angaturakên cuplikaning pahargyan ingkang kula manah prêlu kasumêrêpan ing ngakathah.

[Grafik]

K.G.P.A.A. Prabu Suryadilaga mangagêm prajuritan.

Sadèrèngipun kula amiwiti andharan kula, kaparênga kula ngaturakên panuwun dhatêng para prayagung saha sadhèrèk-sadhèrèk ingkang sampun karsa maringi pitulungan, ingkang tundonipun anggampilakên tumindaking padamêlan kula.

Wontên ing Ngayogyakarta kula sipêng wontên ing dalêmipun Radèn Ngabèi Jaya Ahmad Udaya, wêwakiling praja Kajawèn wontên ing rad kawula. Saking pitulunganipun radèn ngabèi wau kula sagêd angsal palilah saking Mr. Halie, Gewestelijke Secretaris ing Ngayogyakarta, anênggani kêpyakan ing gupêrnuran ing dintên Sênèn enjing saha gala-receptie ing dintênipun malêm Salasa.

Dintên Sênèn enjing tanggal kaping 12 April watawis jam satêngah sanga, kula mangangge langênarjan cêmêng sampun wontên ing dalêm gupêrnuran. Sadhèrèk kula Radèn Ngabèi Ahmad Jayaudaya botên tumut dhatêng, awit botên tampi sêdhahan. Ing ngriku kula manggihi Mr. Halie ingkang mangagêngi para among tamu (opperceremonie-meester) saha Mr. Radèn S. Dibya Pranata tuwin Radèn K. Sastradipraja, jurubasa tuwin ajung jurubasa ing Ngayogyakarta. Kula kaparingan sêrat turunan tata lampah-lampahing pahargyan saha kolêman asmanipun para prayagung Walandi Jawi ingkang kasêdhahan rawuh ing gupêrnuran. Punapa malih sarèhning dhatêng kula wau prêlunipun badhe sumêrêp upacaraning jumênêngan dalêm wau, saking palilahipun Mr. Halie kula kaparêngakên pados papan ingkang cêlak sangêt kalihan ngêtrun.

Prêlu kula aturakên manawi Sahandhap Sampeyan Dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan, ing wêkdal wau gêrah, [gê...]

--- 515 ---

[...rah,] dados botên sagêd nampi pisowanipun kangjêng gusti utawi botên sagêd anjênêngi pasamuwan ing gupêrnuran. Punika eman sangêt.

Watawis jam sanga pandhapi gupêrnuran sampun katingal kêbak para tamu Walandi, sami mangagêm grutnèn utawi rok. Samantên ugi para gusti saha bandara pangeran, punapa malih pêpatih dalêm ginarubyug para bupati saha bupati anèm, sadaya mangagêm basahan. Tamu saking sajawining Ngayogyakarta ingkang kula sumêrêpi tuwan jendral saking Magêlang saha Tuwan Gobée parampara babagan tiyang siti saking Batawi. Ingkang dados gumuning manah kula, têka botên wontên prayagung saking Surakarta ingkang rawuh. Bokmanawi pancèn botên kasêdhahan.

Ing salêbêtipun kula mlampah-mlampah wontên ing pandhapi saha ing kamar-kamar gupêrnuran, prêlu manggihi têpangan-têpangan kula, kajawi nyumêrêpi endah tuwin gêbyaring pangagêmanipun para prayagung saha pangagêng Jawi Walandi, tuwin mirêng umyênging pangandikanipun para tamu, ugi anyumêrêpi microfoon kalih iji. Inggih punika satunggal saking mapro ing Ngayogya, sanèsipun saking Sri ing Surakarta. Salêbêting manah kula, kula ngunandika: Wah, iba bêcike, yèn mung ana microfoon siji. Wong sajêroning kutha siji têka ana microfoon saka rong pakumpulan, tur bangsane dhewe.

Sadèrèngipun pahargyan kawiwitan, ing salêbêting dalêm gupêrnuran, para tukang potrèt saha pèlêm sampun sami ibut anata pirantosipun.

Saking salah satunggaling têpangan kula, inggih punika Kangjêng Radèn Tumênggung Ănggawăngsa, kula kaparingan kolêman asmanipun para pangagêng Jawi abdi dalêm ingkang sami sowan ing gupêrnuran. Lis-lis wau sadaya sumimpên ing ngriki, supados kenginga kangge manawi wontên prêlunipun.

Kintên jam satêngah sadasa panjênêngan dalêm kangjêng gusti rawuh ing gupêrnuran, nitih kareta katarik kapal sakawan, kusiripun Walandi. Kajajaran prajurit saking bètèng, ginarubyug para abdi dalêm ingkang ngampil-ampilan dalêm. Pangagêman dalêm cara Walandi militèr, litnan kornèl. Ingkang andhèrèkakên tunggil titihan, kaptin Walandi saking bètèng. Kajawi punika lumêbêt dalêm ing dalêm gupêrnuran kadhèrèkakên para bandara pangeran ing Pakualaman, abdi dalêm bupati ing Adikarta saha sadhèrèk dalêm kakung, Bandara Radèn Mas Arya Sutikna. Sarêng panjênêngan dalêm kangjêng gusti sampun lumêbêt saha jumênêng ing trunsal, para tamu sami anut lumêbêt, jumênêng wontên ing papanipun piyambak-piyambak. Kula piyambak sagêd milih papan cêlak ing pêngkêran dalêm kangjêng gusti.

Sarêng para tamu sampun satata lênggah (sayêktosipun botên lênggah nanging jumênêng) miturut golonganing pakaryan saandhap inggiling pangkat, Paduka Tuwan Gupêrnur Ngayogyakarta kadhèrèkakên Gewestelijke Secretaris saha jurubasa miyos saking gadri wingking lumêbêt ing trunsal. Paduka tuwan gupêrnur jumênêng sangajênging trun, ajêng-ajêngan kalihan panjênêngan dalêm kangjêng gusti. Atas dhawuhing paduka tuwan gupêrnur sêrat kêkancingan jumênêngan dalem kangjêng gusti kawaos dening Gewestelijke Secretaris salajêngipun kajawèkakên dening jurubasa. Badhe kasambêtan.

--- 516 ---

Punapa Pikajêngipun Adan, lan kadospundi Mênggah Asal Mukanipun[2]

Sambêtipun Kajawèn nomêr 33

Tuwin nêtêpakên Kangjêng Nabi Mukhammad, punika dutaning Pangeran ingkang Maha Êsa. Lajêng wara-wara ngajak pakêmpalan sêmbahyang, ingkang sêmbahyang punika satunggiling margi ingkang nênarik dhatêng kawilujêngan lair batos. Wondene asal mulabukanipun adan wau, kacariyosakên makatên:

Ing satunggiling wanci dalu, Kangjêng Nabi Mukhammad s.a.w. pakêmpalan anglêmpakakên para sakabat kathah, prêlu angrêmbag badhe damêl têngara kangge ngalêmpakakên tiyang ing samăngsa-măngsa manawi sampun manjing wêktunipun sêmbahyang. Nalika samantên Kangjêng Nabi s.a.w. nyumantakakên bab prakawis punika dhatêng pakêmpalan, dene wêdharing sabda dalêm wontên ing parêpatan punika, makatên: Pakumpulan, wêktu iki, aku kagungan panggalihan kang prêlu tak jalukake rêmbug karo wong akèh, yaiku prakara ngadani gawe têngara utawa tăndha kanggo ngumpulake uwong-uwong yèn arêp padha sêmbahyang, iku kapriye mungguh kapenake, sarta kang tumindake kanthi mayar, tur wus nyukupi marang kabutuhan, kang iku, mara padha pikirên, lan banjur padha ngêtokna panêmu ana ing pakumpulan kene.

[Grafik]

Manara Mêsjid Agung ing Surakarta, kangge papaning tiyang adan.

Ing pakêmpalan ngriku lajêng katingal usrêg, lan pating bêkithi, para sakabat sami arêbat ngacungakên tanganipun, badhe ngaturi usul. Ingkang sami badhe usul atur pamrayogi, lajêng kadhawuhan mêdharakên pamanggihipun saking satunggal. Ing ngriku pamanggihipun warni-warni, sawênèh sakabat wontên ingkang usul: yèn sampun manjing wêktuning sêmbahyang, prayogi dipun wontêni têngara ngèrèk bandera ingkang inggil, supados kasumêrêpan ing ngakathah. Usul punika botên katampi dening pakêmpalan, amargi bandera wau kamanah taksih kirang piguna, jalaran tumrapipun tiyang ingkang sawêg pinuju tilêm utawi katungkul padamêlan, botên mangrêtos.

--- 517 ---

Sawênèhipun malih wontên ingkang gadhah pamanggih: mawi têngara ngungêlakên slomprèt. Usul punika pakêmpalan botên mupakati, jalaran têngara ingkang kados makatên punika, kamanah sawarni kalihan têngaranipun golongan sanès, kang măngka kaparêng dalêm Kangjêng Nabi s.a.w. sampun ngantos niru têngaranipun tiyang sanès wau.

[Iklan]

Wontên ingkang usul malih: prayoginipun mawi têngara: nabuh kênthongan. Usul punika pakêmpalan inggih dèrèng anyondhongi, amargi nabuh kênthongan wau, taksih mirid têngaranipun tiyang golongan sanès, ingkang makatên punika nama botên kêplok akalihan kaparêng dalêm Kangjêng Nabi s.a.w. malih, mila pakêmpalan botên rujuk.

Wontên malih ingkang majêng ngaturi pamanggih ingkang sampun dipun condhongi kalihan sakabat sawatawis, usulipun makatên: parêpatan, lah, sapunika saking pamanggih kula sakănca prayogi ngagêm têngara: nyumêt obor kemawon wontên ing papan ingkang inggil. Pamanggih punika botên katampi malih dening pakêmpalan, amargi têngara mawi nyumêt latu makatên punika, saking panimbangipun parêpatan, taksih kamanah angiribi akalihan têngaranipun tiyang Majusi, ingkang makatên punika ugi botên dados suka pirênaning panggalih dalêm Kangjêng Nabi s.a.w. malih. Badhe kasambêtan.

Sawala.

--- 518 ---

Bab Wayuh ing Kadhistrikan Sumarata (Panaraga) lan ing Kabupatèn Pacitan

Dèrèng dangu punika kula wontên ing kadhistrikan Sumarata (Kabupatèn Panaraga) kagèd mirêng wicantênipun sadhèrèk ing ngrika, nyariyosakên: yèn wontên tiyang jalêr badhe wayuh punika ingkang wênang nginggahakên pangantènipun èstri êmbok sêpuh.

Mila kula kagèd, awit sasumêrêp kula ingkang wênang nginggahakên pangantèn èstri punika walinipun, inggih punika bapanipun utawi kulawăngsa sanèsipun ingkang pancêr jalêr.

Saking naib dhistrik Sumarata kula mirêng katranganipun bab punika makatên:

Yèn wontên tiyang jalêr ingkang sampun gadhah semah măngka badhe rabi malih, punika naib kêdah mitakèni dhatêng êmbok sêpuh punapa trimah badhe dipun wayuh punika.

Yèn êmbok sêpuh matur trimah, ingkang jalêr inggih lajêng sagêd rabi malih.

Nanging yèn êmbok sêpuh matur botên trimah, punika êmbok sêpuh kêdah lajêng dipun takèni punapa nêdha dipun talak dhatêng ingkang jalêr. Yèn matur botên purun, ingkang jalêr inggih botên sagêd rabi malih.

Dados cêkakipun: tumraping kadhistrikan Sumarata tiyang jalêr punika botên sagêd wayuh yèn botên kalayan rilanipun êmbok sêpuh, pramila êmbok sêpuh kawastanan: ingkang nginggahakên êmbok ênèm.

Botên lêt dangu kula dumugi ing Pacitan, lan ing ngriku kula mirêng saking kyai pangulu ing Pacitan:

Tumraping Kabupatèn Pacitan, tiyang jalêr punika sagêdipun kalampahan wayuh inggih prasasat gumantung saking rilanipun êmbok sêpuh.

Limrahipun ingkang sampun kalampahan ing Kabupatèn Pacitan: yèn wontên tiyang jalêr sampun gadhah semah măngka badhe rabi malih, punika êmbok sêpuh katimbalan dhatêng ing kanaiban, lan dipun takèni punapa trimah badhe dipun wayuh, sarta dipun mangrêtosakên punapa têgêsipun dipun wayuh, inggih punika: dipun mangrêtosakên anggène prasasat namung badhe angsal sapalihing katrêsnanipun ingkang jalêr.

Sarta ingkang jalêr inggih dipun timbali lan dipun mangrêtosakên dhatêng kuwajibanipun tiyang wayuh, inggih punika:

1. Kêdah ngadil ing samudayanipun, inggih ngadil ing katrêsnanipun, inggih ngadil ing pangrimatipun dhatêng para semahipun.

2. Yèn semahipun sami botên sagêd rukun, kêdah dipun griyakakên piyambak-piyambak.

3. Kêdah kuwasa anêdhani tuwin anyandhangi dhatêng para semahipun.

Yèn êmbok sêpuh matur trimah dipun wayuh, ingkang jalêr inggih lajêng sagêd rabi malih, nanging yèn êmbok sêpuh matur botên trimah, naib kêdah lajêng naliti priksa punapa ingkang jalêr cêkap sarat-saratipun badhe wayuh, pokokipun ingkang dipun priksa: punapa ingkang jalêr kintên-kintên kuwasa anêdhani tuwin anyandhangi para semahipun.

--- 519 ---

Yèn pinanggihing papriksan ingkang jalêr kadugi botên badhe kuwawi ngingoni lan nyandhangi para semahipun (saking kamlaradan), punika botên sagêd kalampahan rabi malih. Sampun nate kalampahan ing ondhêr dhistrik Danaraja: tiyang jalêr ingkang têksih karayat ing para sêpuh badhe wayuh, măngka êmbok sêpuh ambangkang, punika botên sagêd kalampahên[3] mêndhêt rabi malih.

Yèn ingkang jalêr pinanggih kacêkapan, măngka êmbok sêpuh ambangkang, sarta botên purun dipun talak, punika naib botên wani aningkahakên, prakawis punika lajêng katur ing kyai pangulu, awit naib namung minăngka wakiling kyai pangulu.

Kyai pangulu satampining prakawis punika ihtiyar sagêdipun êmbok sêpuh lan ingkang jalêr sami rukun rêmbagipun, utawi murih sampun ngantos ingkang jalêr amêksa badhe wayuh tanpa angrêmbak pambangkangipun êmbok sêpuh. Nanging yèn ingkang jalêr adrêng, inggih sagêd kalaksanan mêndhêt semah malih, sanadyan êmbok sêpuh cukêng.

Kawontênan ingkang kula aturakên punika kados prayogi kauningan ing para maos, langkung-langkung ing para wanita, awit sapunika kita băngsa Jawi saya dangu saya rosa anggèn kita anampik dhatêng wontêning pranatan wayuh, nanging pakèwêd sangêt anggèn kita badhe ihtiyar angicalakên pranatan punika. Sabab punika pranataning agami kita.

[Iklan]

Sanadyan tindak-tindak ingkang kula andharakên ing nginggil punika tangèh sagêdipun kawastanan sampun marêmakên babarpisan tumraping para wanita ing jaman samangke ingkang kapetang modern panggalihanipun, kados inggih sampun kenging kawastanan anjaman, lan kenging kangge ular-ular: ing pundi marginipun ingkang botên nêrak saraking agami, ingkang kenging kangge nanggulangi wontêning tiyang wayuh.

Purwarêja 13 Marêt 1937.

Kandhiyur.

Wangsulan Redhaksi

Tuwan Tamita, bab ăngkawiyu sampun nate kapacak ing Kajawèn.

Tuwan Pranawa ing Ngayogya. Bab gadhung kirang cêtha.

K. 4852 ing Sleman. Bab darmawisata kados makatên punika sampun kêlimrah sangêt.

K. 749 ing Bandhung. Gambar sampun dumugi. Ngêntosi papan.

K. 3713 ing Cimahi. Ju Pa, Nopèmbêr 1923 dhawah tanggal 2 Walandi. Jawi 22 Mulud, Je 1854 wuku Wugu, măngsa gangsal.

--- 520 ---

Pawartos Sanès Praja

Kawontênan ing Tiongkok

Sampun dangu kawontênan ing Tiongkok punika namung pinanggih sarwa rame, inggih gêgayutanipun kalihan Jawi utawi pinanggih ing salêbêtipun praja piyambak. Manawi dipun manah mênggah ingatasing bêbaya, botên kados manawi kêtêmpuh saking jawi, awit punika nama bêbaya yêktos, nanging manawi dipun manah malih, bêbaya saking nglêbêt, inggih punika anggèning pasulayan kalihan băngsa piyambak, punika malah langkung gawat, pinanggihipun lajêng dados nagari ingkang tanpa kasantosan, manawi wontên sabab ingkang tumêmpuh saking jawi, kasantosanipun sampun kirang.

Ing bab makatên punika ing Tiongkok tansah ngawontênakên tindak pangudi murih sampun ngantos wontên pasulayan tunggil băngsa. Ing sapunika wontên sêsulakipun bilih sêdya wau badhe kasêmbadan. Saya katingal cêtha malih sarêng Tiongkok angsal pangajêng Jendral Chiang Kai Sek, ing ngriku kêtitik anggèning pangajêng wau dipun sêtyani ing rakyat, kasêtyanipun nuwuhakên kasantosaning nagari, punika katingal wontên ing lêlampahan ing samăngsa ingkang gêgayutan kalihan Jendral Chiang Kai Sek lajêng dados kawigatosaning ngakathah. Ingkang makatên wau tumrap Tiongkok rumaos bilih ing sapunika badhe sagêd uwal saking pangrubedaning mêngsah.

Kados ing bab tuwuhipun ebah-ebahan ing Sian punika tumraping Tiongkok sampun mrênding sangêt, sisip sêmiripun[4] badhe dados pasulayan agêng yêktos. Ewasamantên Jendral Chiang Kai Sek sagêd ngrukunakên sarana rêmbag kemawon, wilujêng tanpa kara-kara. Măngka miturut kawontênan, ebah-ebahan ing Sian punika sarêng wiwit katingal, ngadhe[5] angèl dipun sirêp, dene kalampahanipun sagêd sirêp wau, kajawi Jendral Shiang Kai Sek lêbda dhatêng ulah kridhaning ngêmbat praja, ugi jalaran saking anggèning kêdunungan manah tatag, purun nêmpuh dhatêng bêbaya ingkang sarwa nyamari. Ewasamantên, sanadyan ruwêt rêntêng wau sampun kenging dipun sirêp, ugi mêksa dèrèng sagêd nêtêpakês[6] lantantuning[7] tata têntrêmipun. Punika nandhakakên bilih kawontênanipun Tiongkok pancèn sarwa gawat, kêdah botên kenging uwal saking pangrêgêming pangagêng ingkang linangkung.

Manawi dipun padosi sabab-sababipun, kawontênan ing Tiongkok punika tuwuhipun jalaran saking pandhêsêking daya liyan. Manawi mirid saking wontêning rêmbagipun Tiongkok kalihan Jêpan, pinanggihipun sampun sae, cêpak pinanggih rukunipun. Nanging ugi taksih wontên sabab manawi dipun urut-urut ugi lajêng anggayut dhatêng Jêpan. Kados ta ing Tiongkok lèr kilèn, wontên wadya cacah 100.000 ingkang dipun tundhung saking jajahan Mansuriah, mênggah jalaranipun, wadya wau dipun wajibakên supados nanggulangi têtiyang awon golongan Komunis bangsanipun piyambak, kawêkasanipun wadyabala wau sami kasoran,

--- 521 ---

salajêngipun botên purun malih dipun ajêngakên. Ing ngriku lajêng nuwuhakên panggrayang, punapa mênggah ingkang dados jalaranipun, têka lajêng wontên lêlampahan kados makatên. Inggih bab makatên punika ingkang lajêng nabêt saha nuwuhakên pasrawunganipun Tiongkok kalihan Jêpan saya mrênding. Dene wêkasanipun, ubad-ubêding nalar sagêd anggayut dhatêng ebah-ebahan Sian wau. Malah ugi anggayut bab absahing adêgipun Mansukuo ingkang dipun sayogyani dening Jêrman tuwin Itali.

[Iklan]

Ing ngriku parentah Tiongkok saya jêmbar wawasanipun, sawarnining sabab-sabab ingkang adamêl ruwêd utawi damêl pêpalangipun Tiongkok dipun sisihakên, malah lajêng ngêbang dhatêng băngsa Tionghwa Komunis manawi purun nguwalakên paprentahanipun, tuwin misah saking golonganipun, badhe dipun sukani kaomberan kenging malêbêt dhatêng kalanganing parentah malih. Dados pangudinipun parentah Tiongkok ingkang kados makatên punika manawi sagêd kasêmbadan, tamtu badhe amêwahi kasantosanipun praja.

Mirid andharan ingkang kados makatên wau, têtela bilih lêlampahan punika tiyang dèrèng sagêd namtokakên badhe kadadosanipun, lêlampahan ingkang sarwa nyamari tuwin ambêbayani, sagêd ugi pinanggihipun dados sae. Kosok wangsulipun ingkang ngajêng sakeca malah damêl karisakan ing têmbenipun.

--- [522] ---

Pangantèn ingkang Nêmbe Kondur saking Lêlana

[Grafik]

Sampun dangu ing mèh sabên sêrat kabar martosakên ing bab Sri Paduka Rajapugri[8] Juliana sakalihan anggèning tindak lêlana ing sabibaring dhaup. Ing sapunika Sri Paduka Rajaputri sakalihan wau sampun kondur dhatêng praja.

Tindak dalêm sakalihan wau ngantos dumugining kondur kadamêl wados, dados tindak dalêm wau kadosdene nylamur. Malah kondur dalêm wau sadumugining praja inggih botên kasumêrêpan, namung kakintên tiyang lugu wangsul saking kêkesahan. Nanging mênggah nyatanipun wontên ing purug, saênggèn-ênggèn tansah dipun wigatosakên ing ngakathah.

Ingkang kacêtha ing gambar, ingkang nginggil piyambak, rajaputri sakalihan wontên ing Mittersill. Ngandhapipun, nuju wontên ing patamanan ugi panggenan ngriku. Nomêr tiga rajaputri sakalihan wontên ing Schmittenhohe ingkang inggilipun 2000 mètêr. Rajaputri lênggah ing têngah Prins Bernhard jumênêng ing pêngkêran. Ing ngandhap piyambak, rajaputri sakalihan lêlangên, ski wontên ing Zell am See.

--- 523 ---

Rêmbagipun Petruk lan Garèng

Bab Padpindhêr

IV

Petruk : Wis, Kang Garèng, saiki rungokna, tak banjurne katêranganaku ing bab planggarane padpindhêr kuwi, yaiku: e. Nyinau urip ana ing têba, sarana anênangi rasa trêsna nyang alam, apadene anênangi murih wêdi nyang Pangeran.

[Grafik]

Garèng : Mêngko sik, Truk, aku arêp nyêlani rêmbug. Prakara kang kapisan, iki rada kangelan, sabab banjur kayadene bijig-bijigan karo pangudi mênyang kasarasan. Jarene bocah kuwi wiwit cilik kudu tansah dijaga aja nganti masuk angin, mundhak... mèncrèt, mundhak sêtip, lan êmbuh mundhak apa manèh, mulane papan paturone iya kudu dijaga sing bêcik, sing brukut, nganggo kasur barang, Truk, nanging wusanane dikon sinau urip ana ing têba. Apa iki ora jênêng bijigan karo pranatan ing ngarêp. Sabab si bocah wis kabanjur kulina turu ing panggonan sing kêpenak, nganggo mêndut-mêndut, papan sing brukut, nganggo klambu tilê barang, ana kok banjur dikon sinau urip ing têba, têgêse: dikon urip ana ing sajaban omah, dadi dikon turu ana ing jaba, bokmanawa mung nganggo klasa thok, malah bisa uga dikon lagaran bae. Wayah, bocahe kuwi mau ambok dikon sinau urip cara kêpithing pisan, dikon kungkum ana ing kali, cikbèn ing besuk bisa dibênum dadi... yuyu kangkang.

Petruk : Hara, kon banjur nglêmpara mêngkono. Mula iya nyata, bocah saiki kiyi, saka trêsnane wong tuwane, sok dikulinakake kêpenak bangêt kae, pangane dienak-enak: bêstik-bêstikan, krokèt-kroketan, turune iya nyang kasur sing mumbul-mumbul kae. Mulane kêcorok ing bêsêngèk tempe bae, wis mulês, turu ora nganggo kasur, esuke banjur masuk lesus. Wis mêsthi bae yèn gêdhe tuwane banjur katêlah: radèn cacingên, jalaran saka kuru lan ringkihe awake mau. Aku iya ngandêl yèn nalika cilike kudu dijaga kawarasane sing têmênan. Nanging nèk wis rada gêdhe sathithik, wis rada kuwat awake, kudu disinau [di...]

--- 524 ---

[...sinau] urip sing rada ngrêkasa sawatara, prêlune cikbèn ing besuk bisa kakal awake. Ana ing padpindhêr kono bocah-bocah padha sinau urip sing rada rêkasa mau, kaya ta: bêbarêngan karo bocah akèh nganakake pakuwon ana ing ara-ara, sing dipangan, olah-olah dhewe, turu iya mung glangsar ana ing kono bae, nanging jalaran kancane akèh, pangrasane bocah kayadene mung dolanan bae, dadi ora krasa, rasane mung sênêng bae. Hla, dadi ing kono bocah rumasane mung sênêng-sênêng, nanging sanyatane ngulinakake urip ana ing têba.

Garèng : Nèk mêngkono aku iya ngandêl, sabab wong kuwi yèn lagi sênêng, kabèh lêlara nyang awake sok cabar, kayadene aku bae biyèn, yèn mapan turu liwat jam rolas, wah, esuke karipane têlung dina dhewe, nanging saikine sawêngi ora turu, iya mung angglègès bae. Lo kuwi ing sakawit anggonku nyinau kuwat mêlèk mau, iya sarana tapa têmênan, nanging sarèhne kancane akèh, iya ora krasa rêkasa bangêt, malah atine sênêng bae, sanadyan kadhangkala esuke ana ing kono kêpêksa ninggal... sagajihan.

Petruk : Wis, wong sêmbrana, dadi tapane sinau mêlèk karo kănca-kancane mau, awujud... main.

Garèng : Ha iya, rak padha bae, ta, aku sinau mêlèk sarana sênêng-sênêng, yaiku: kowah. Bocah kudu sinau urip ana ing têba, iya sarana sênêng-sênêng karo bocah akèh, yaiku dadi padpindhêr. Dadi: cocog aku, saiki: sinau trêsna nyang alam. Hla iki wong Jawa pancèn ora duwe rasa trêsna nyang alam kuwi. Awit kaanane alam ing tanahe dhewe kiyi, wiwit aku isih gombak nganti tumêkane rambutku nyambêl wijèn iki, wujude ora ngalih-ngalih, iya mung kaya ngono bae. Priye anggone arêp dhêmên utawa trêsna, malah anduwèni bosên, nyata.

Petruk : Kuwi ora liya sababe: wong kowe ora sok gêlêm nênitèni lan angrasakake, yèn kowe gêlêma nênitèni lan ngrasakake, mêsthi sênêng andêlêng sêsawangan ing pagunungan kang kabèh-kabèh sarwa adi lan sarwa asri, yèn kowe gêlêm nênitèni, ana ing alas upamane, kowe mêsthi banjur anduwèni pangrasa kayadene kabèh wit-witan, kabèh têtanduran kuwi iya urip kayadene aku kowe iki. Obahing panging wit-witan kayadene lagi ngawe-awe bedhangane, kêmrêsêking gêgodhongan, kayadene lagi omong-omongan pating klisik angrêmbug butuh. Ing kono suwe-suwene ora kêna ora kowe mêsthi banjur kêtuwuhan rasa trêsna marang kaanane alam iki.

Garèng : Wèh, caturane wong ngimpi iki. Suwe-suwe bokmanawa kowe anêrangake kluruking jago: kukuluruk, karêpe: ora yauk, unining kêpodhang: kênthilêng kênthilêng, karêpe: ora andêlêng, ora dêlêng, lan ocèhing êmprit: thit thit thit: karêpe iya: moh laki, moh laki...

Petruk : Wayah, ana thit thit, têka ditibakake: [diti...]

--- [525] ---

[...bakake:] laki, kuwi kêpriye.

Garèng : Kuwi sabab saka ngayawarane rêmbugmu mau, Truk. Ewasamono saiki padha dibanjurake rêmbuge ing ngarêp. Pangudi murih bocah wêdi nyang Gusti Allah, hla, iki aku cocog bangêt, Truk. Awit, bocah sing wiwit cilik disinau kon wêdi bangêt nyang Gusti Allah kuwi gêdhe tuwane ing besuk mêsthi bakal slamêt. Jalaran rumasane: Gusti Allah kuwi ana ing ngêndi-êndi, mulane kabèh tandang tanduke, Gusti Allah tansah anguningani. Ing sarèhne duwe rumasa Gusti Allah anguningani kabèh solah-tingkahe, arêp tumindak apa bae, luwih dhisik takon nyang atine dhewe mangkene upamane: aku nglakoni iki, kira-kirane apa ora didukani karo ndara Gusti Allah, hla, sabanjure nuli ana timbangane, sabab wêdi bangêt karo Gusti Allah, yèn arêp anglakoni apa-apa sing kira-kira dadi dukane Gusti Allah, iya banjur ora wani nglakoni. Sabanjure sing dilakoni kuwi iya ngêmungake sing dadi krêsane Gusti Allah bae. Mara, apa iya ora bakal slamêt uripe.

Petruk : Sukur yèn kowe wis mupakat, saiki tak banjurne: f. Ngolah landhêping păncadriya, lan nyinau anênitèni.

Garèng : Mê-ka-kat, Truk. Sabab sanyatane, saka kêpenake uripe, păncadriyane manusa kuwi saiki kêthul kabèh. Kayadene aku dhewe kiyi bae, pangambuku awase yèn kêsasaran ambune... sambêl gorèng. Hla, banjur kêthuling panduluku, Truk, wah, wis kêbangêtên têmênan. Anggonku ngincang-ngincêng ana ing kali suwi bangêt, tiwas wis bungah, barêng tak cêdhaki jêbul... tunggak.

Petruk : Wayah, hla wong kowe, awasing pandulu jêbul arêp kanggo ngincang-ngincêngi wong adus. Kandhamu kuwi mula iya bênêr, Kang Garèng, uripe manusa kuwi pancèn digawe kêpenak bangêt, ora prêlu kudu tansah niling-nilingake kupinge, malah sing rada suda pêmirêng, wis ana pirantine sing kanggo ngrungokake kanthi trawangan, yèn pandulune kurang awas, wis ana kacamripat, mangkono saurute. Jalaran saka iku mulane banjur ora pati mrêlokake anggone migunakake păncadriyane. Lading kuwi bae yèn ora tau diasah, suwe-suwe iya kêthul, mêngkono uga păncadriya, yèn ora tau diolah suwe-suwene iya dadi kêthul. Hla, ana ing padpindhêr kono bocah-bocah padha disinaoni ngolah landhêping păncadriyane mau, mara apa ora bêcik kuwi, Kang Garèng.

Garèng : Wah, iya bêcik bangêt. Luwih manèh sinau anênitèni, iki pancèn gêdhe bangêt gunane, Truk. Wong ahli nênitèni kuwi upamane, wêruh sakêclapan iya banjur ngrêti: iki wong potongane kabèh-kabèh bêcik. Irunge ambangir, lambene dhamis, pipine andurèn sajuwing, mripate mancêrêng, gênah... lantap.

Petruk : Lo, sing dititèni têka mung bangsane wanita bae. Ora mêngkono, Kang Garèng, padpindhêr disinau anênitèni, kuwi karêpe: yèn wêruh apa-apa, aja mung wis wêruh iya uwis, nanging kudu bisa nyathêt apa sing prêlu-prêlu.

--- 526 ---

KABAR WARNI-WARNI

Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès.

TANAH NGRIKI

Cacahipun tiyang wuta ing saindêngipun tanah ngriki. Miturut panitipriksa, ing salêbêting laladan tanah ngriki punika têtiyang ingkang wuta wontên 136.000. Peranganipun ing Jawi Wetan wontên 41.000. Jawi Têngah wontên 34.000 kalêbêt tanah Karajan Jawi. Jawi Kilèn wontên 29.000. Ing Sumatra wontên 20.500. Dene gunggungipun têtiyang wuta ingkang bisu wontên 23.000.

[Grafik]

Barisanipun Roode Kruis. Inginggil punika gambaripun barisan Roode Kruis ing Balikpapan, Borneo. Ing sêrat-sêrat kabar ugi sampun martosakên ing bab wontênipun barisan wau.

Mr. Dr. R.Ng. Subroto pindhah dhatêng Bêtawi. Wontên pawartos, Mr. Dr. R.Ng. Subroto, Gedeputeerde ing Jawi Wetan badhe katêtêpakên dados ambtenaar ter beschikking tumrap Directeur Binnenlandsch Bestuur ing Bêtawi. Malah miturut wartos pindhahipun dhatêng Bêtawi punika kêsêsa.

Panggaotan tenun ing Cirêbon saya majêng. Kala tigang taunan kêpêngkêr kawontênanipun panggaotan tênun ing Cirêbon namung kawan panggenan, sami gadhahanipun tiyang siti. Nanging sarêng panggaotan bathik ing Trusmi tuwin Plumbon salaladanipun mundur, lajêng tuwuh panggaotan tênun. Ing sapunika ing salêbêting kitha kemawon wontên 15 panggenan, dèrèng kapetang wontên ing dhusun-dhusun.

K.T. Ingkang Wicaksana Graaf Limburg Stirum. Ing tanggal 19 wulan punika K.T. Ingkang Wicaksana Graaf Limburg Stirum wontên ing Malang, rawuh ing Zendingsziekenhuis Sukun tuwin panggenan sanès-sanèsipun ing Malang. Tanggal 21 têdhak sanatorium Batu tuwin dhatêng Zendingpost Mojowarno, dipun dhèrèkakên Residèn Malang.

Begal kêtanggor. Ing sacêlakipun dhusun Manggaran bawah Situbondo wontên bangsa Tionghwa Santung idêr bangsaning sutra-sutra sapanunggilanipun. Nalika lumampah wontên margi ingkang sêpên wontên tiyang tiga nêdya mbegal tiyang wau, nanging sarêng dipun têmpuh, bangsa Tionghwa wau nandhingi kanthi dêdamêl elon, tuwin tiyangipun pancèn sagêd konto, durjana tiga sarêng nêmpuh mawi dêdamêl kenging dipun tangkis kalihan elon, durjana tiga pisan sami kêtaton, dêdamêlipun sami uwal, salajêngipun durjana tiga pisan kenging dipun pikut dening bangsa Tionghwa wau kaêrut dados satunggal kabêkta dhatêng kapulisèn.

Mulo Muhammadiyah ing Ngayogya. Miturut wartos, pangrèh agêng Muhammadiyah ing Ngayogya badhe ambikak pamulangan Mulo mawi dhêdhasar basa Jawi. Murid ingkang dipun tampèni wêdalan saking pamulangan Jawi angka kalih. Ing sapunika sawêg ngrancang pados gurunipun. Manawi sagêd rampung badhe kawiwitan wontên ing wulan Augustus ngajêng punika. Dene manawi botên sagêd inggih badhe wontên wulan Augustus taun ngajêng.

Congres Persatuan Pegawai Spoor dan Tram. Kala tanggal 23, 24 tuwin 25 wulan punika P.P.S.T. ngawontênakên congres wontên ing Bêtawi. Tanggal 23 April 1937, pêpanggihan, manggèn ing gêdhong Unietheater, Mr. Cornelis, wiwit jam 8 sontên. Tanggal 24 siyang parêpatan wontên ing gêdhong Balai Rayat Jatinêgara, jam 8 enjing. Tanggal 24 jam 8 dalu parêpatan tutupan, wontên gêdhong B.R.D. Tanggal 25 parêpatan ing gêdhong Unitheater, jam 9 enjing.

K.T. Ingkang Wicaksana sampun kondur. Ing dintên Rêbo tanggal 21 wulan punika K.T. Ingkang Wicaksana sampun kondur saking anggènipun têdhakan, sadumugining Tanjungpriok dipun papag para pangagêng, salajêngipun kondur dhatêng Bogor.

Buku bab kapuk. Bêbadan ingkang nama "Kapok Centrale" ingkang madêg ing Bêtawi, ngêdalakên buku sêbaran rinêngga ing gambar, ingkang kajêngipun angajêngakên padagangan kapuk randhu. Dene kapuk randhu punika pigunanipun agêng sangêt, kenging dipun wastani têtiyang sajagad sami migunakakên. Saking kawigatosanipun wau ngantos madêg bêbadan ingkang kanthi kêkancinganipun Parentah. Mênggah tumindaking damêl babadan punika anitipriksa kanthi dêdasar kawruh ing bab tumindakipun ngupakara dumugi pigunanipun. Buku sêbaran punika kadamêl basa warni-warni. Kasêbarakên dhatêng pundi-pundi. Kajawi punika bêbadan punika ugi ngintunakên wêwakilipun dhatêng papan-papan karamean.

Kabudidayan sêkar mlathi. Ing bawah Pêkalongan wontên kabudidayan sêkar mlathi pintên-pintên panggenan, kados ta ing Boom Pêkalongan, Samaran, Bandêngan, Sêmut, Wiradesa, Kêdungwuni, Kajèn tuwin ing Batang. Sêkar mlathi wau ingkang nama dados padagangan agêng tumrap ingkang kangge ngukup tèh, sagêd adamêl eca lan aruming tèh. Panyadening sêkar wau botên ngêmungakên wontên ing bawah Pêkalongan kemawon, ugi ngantos dhatêng sanès panggenan, kados ta dhatêng Sêmarang tuwin Jawi Têngah sanès-sanèsipun. Rumiyin sakati ngantos pajêng f 1.25, nanging sapunika namung pajêng 14 sèn. Wontênipun mandhap ngantos samantên, amargi saking kathah ingkang sami nanêm.

Lindhu ing Padang. Kala dintên Jumuwah kêpêngkêr ing Padang kraos wontên lindhu kêncêng, ing sadèrèngipun lindhu wontên suwara anggêrêng ing salêbêtipun siti. Lindhu ing Padang punika tumrap observatorium ing Bêtawi botên nyathêt punapa-punapa.

B.K.P.A. Suryoamijoyo badhe kondur. Wontên wartos, B.K.P.A. Suryoamijoyo, utusan dalêm inggih wêwakil dalêm Nata Surakarta ingkang anjênêngi pikramèn dalêm Raja Putri Juliana, benjing tanggal 6 Mèi ngajêng punika kondur, nitih kapal Huygens saking Genua.

--- 527 ---

Cacahipun padvinder ing tanah ngriki. Pakêmpalan De Nederlandsch-Indische Padvinders mêntas ngawontênakên parêpatan, dipun jênêngi ing Eerevoorzitter Tuwan C. van den Bussche, Vice-President Raad van Indie. Sasampunipun mêdar sabda lajêng dipun pasrahakên dhatêng Voorzitter Dr. W.F. Theunissen. Ingriku ngawontênakên rêmbag ing bab prangko Jamboree. Kajawi punika ugi mèngêti lêbêtipun padvinder saking Mangkunagaran Surakarta 4000. Dumugi sapunika ingkang malêbêt dados padvider[9] wontên 9500 jalêr, 2600 èstri, dados sadaya gunggung wontên 12.100.

Pamulangan kêkathahên murid. Ing Bêtawi wontên Europeesche Lagere School ingkang kêkathahên muridipun. Pancènipun bab punika botên andadosakên kêparêngipun Departement Pangajaran. Sêkolahan ingkang kêkathahên murid wau ing Generaal Staallaan, wontên klas ingkang muridipun langkung 49, ing Burgermeester Bisschopplein wontên klas ingkang muridipun ngantos 57. Bab punika lajêng dados panggalihanipun ingkang wajib.

Kuli kapal majêng malih. Ing Tanjungpriok wontên papan panggenan kuli ingkang katêtêpakên nyambut damêl wontên ing kapal, panggenan wau nama Uniekampung, gadhahanipun Stoomvaart Maatschappij Nederland, Rotterdamsche Lloyd. J.C.J.L. tuwin K.P.M. Ingajêng kuli-kuli ingriku punika kantun sakêdhik, jalaran saking munduring padamêlan. Ing sapunika kuli-kuli wau katingal kaajêngakên, badhe ngangge 1700 utawi 1800, ajêngipun wau ugi jalaran saking ajênging barang momotan ingkang minggah saha ingkang dhatêng saking kapal. Ajênging padamêlan wau tansah mindhak-mindhak.

Papan paboyongan kangge bangsa Madura. Dr. E. de Vries, Wd. Hoofd afdeeling Algemeene Economische Aangelegenheden en Cooperatie ing Departement Economische Zaken sampun wangsul saking anggèning papriksa kawontênanipun papan panggenan ing Sêlêbês Kidul, pulo Buton tuwin Muna. Ingkang kawigatosakên mriksa panggenan ingkang wigatos kangge pamisayan ulam, badhe kangge papan bangsa Madura.

Nyatakakên kêbon wowohan cobèn-cobèn ing Malang tuwin Pasuruan. Tuwan J.J. Ochse tuwin Prof. Sprenger sampun sami dhatêng Malang tuwin Pasuruan, pêrlu nyatakakên kawontênanipun kêbon wowohan cobèn-cobèn ingriku.

Toya Têlagawarna mawa racun. Ing Têlagawarna, Bogor, wontên bangsa Tionghwa ahli nglangi, ingkang dèrèng dangu mêntas wangsul saking Eropa, adus dhatêng Têlagawarna kalihan kancanipun bangsa Batak. Tiyang kalih wau sami langèn wontên ingriku, ingkang padatan botên nate kangge adus tiyang. Sawangsulipun sakingriku sami kêraos sakit badanipun, salajêngipun dados sakit rêkaos, wusana andadosakên ngajalipun. Sarêng kapriksa ing doktêr, tiyang kalih wau sami kenging racun warangan, racun wau malêbêt ing badan nalika sami adus. Mênggah sajatosipun tlaga wau kawahipun rêdi latu ingkang sampun pêjah.

Durjana ing Cibarusa kakintunakên dhatêng Bogor. Sampun sawatawis dintên para durjana ing Cibarusa ingkang sampun kêcêpêng sampun sami kabêkta dhatêng Bogor, sadaya wontên kalih dasa, kajawi punika taksih dipun udi sagêdipun kêcêpêng panunggilanipun. Durjana ingkang kêcêpêng wau sampun kathah ingkang mawa bukti. Nanging sadaya wau kapetang dèrèng durjana ingkang pangajêng.

Inggah-inggahan. Kawrat kêkancingan saking Gupernur Jawi Wetan, Mas Sutowo tijd. wd. adjunct jaksa Landraad ing Pacitan, Paresidenan Madiun, dados tijd. wd. asistèn wêdana Paresidenan Bojonêgoro.

Bab ewah-ewahan pangangge. Miturut wartos badhe ewah-ewahaning pangangge punggawa nagari, très ing lêngên ical, santun pang-pangan waringin êmas, tumumpang lakên cêmêng. Manawi ngangge jas tutupan, cêplok wau kapasang ing gulon. Manawi ngangge jas bikakan kapasang wontên ing gulon krah.

Rekadaya kangge nyirêp têtyang[10] nyolong tosan. B.P.M. ing Cêpu gadhah tindak pêrlu kangge nyêgah têtiyang nyolong tosan. Rekanipun: Sawarnining tosan ingkang sumêbar ing panggenan-panggenan pangêburan B.P.M. kenging dipun pêndhêti ing tiyang, nanging kêdah dipun sade wangsul dhatêng B.P.M. salajêngipun dipun klêmpakakên wontên ing Cêpu. Dados tindak makatên punika sami sakecanipun.

EROPA

Inggris ngèngêtakên dhatêng Sêpanyol. Parentah Inggris suka pêpèngêt kawrat sêrat dhatêng golongan Sêpanyol ingkang sami pêpêrangan, sampun sami migunakakên gas racun. Bab punika sampun wontên katrangan saking Valencia, nanging saking Jendral Franco dèrèng.

ASIA

Hawa asrêp. Mrèmèning bêbaya kêluwèn ing laladan Shansi tuwin Suiyuan ragi lêrêm, jalaran ingriku wiwit asrêp, dipun sarêngi jawah salju. Têtiyang tani ing Taiyuan, Wutai tuwin Tatung sami bingah. Tanêman-tanêman kintên-kintên sagêd kêtulungan. Tumrap lampah anggêgana sanadyan pinanggih awon, nanging botên kandhêg lampahipun.

Kathah bayi ngajal tuwin kêluwèn. Miturut wartos, ing laladan Kweichow wontên bayi langkung 3000 sami ngajal jalaran diphtherie, typhus tuwin sêsakit sanès-sanèsipun. Tuwuhing sêsakit wau jalaran saking hawa bêntèr ing mangsa têrangan. Kajawi punika ing laladanipun 75 distrik wontên tiyang 5 yuta sami kêluwèn.

Tilas jendral dipun cidra. Sampun dangu wontên tilas jendral Roes nama Karpinsky ical botên kantênan wontên Beyrouth, ing sapunika wontên juru misaya ulam manggihakên layonipun. Ingriku dèrèng sagêd nêtêpakên tiwasipun wau jalaran saking punapa. Wontên ingkang ngintên jalaran saking pandamêling golongan kuminis.

Prahara ing Jêpan. Ing Hokkaido tuwin Saghalien kidul mêntas wontên prahara, anjalari wontên ombak agêng ing sagantên. Lampahing sêpur ing Saghalien kandhêg, telpun sami pêdhot. Ing sacêlakipun Otmari wontên undhagi (tukang kajêng) 15 sami ical, ing Ochiai 30, ing Moka wontên tiyang 2 kêblabak.

Ura-uru ing tapêl watês Indu. Miturut wartos, wadya Inggris ingkang badhe midana golongan ambalela ing tapêl watês Indu kidul kilèn wiwit ebah badhe ngrosani murih para ambalela sami nungkul, saha kêlampahan lajêng sirêp. Papan panggenanipun tiyang ingkang ambalela wau jêmbaripun wontên 60 mil pasagi, dumunung ing parêdèn mawa jurang pèrèng sakalangkung cêrung, rêkaos dipun dhatêngi ing wadya Inggris. Papan kados makatên punika prayogi sangêt kangge papan nêmpuh ngêgèt.

AUSTRALIE

Awisan tumrap kapal ngamanca ing Australie. Jalaran saking wontênipun kapal Jêpan pados mutyara ing lautan lèr Australie ingkang botên absah, parentah Australie lajêng ngawontênakên awisan sawarnining kapal ngamanca botên kenging ngambah ngriku. Sawarnining kapal ingkang nêrak awisan punika, badhe kabêskup, dene ingkang nguwaosi kapatrapan ukuman kunjara. Ingriku kapal nganglang kanthi dêdamêl sanjata mêsin.

--- 528 ---

Wêwaosan

Saribang

Pêpiridan saking buku karanganipun Baronesse Orczy

54

Sarêng sampun watawis gangsal mênit, Dhèsgas wangsul mriku malih, anganthi tiyang băngsa Yahudi sampun sêpuh, saha ingkang panganggenipun sampun rêgêd sangêt. Rambutipun ingkang abrit katingal ambaluwuk sajak botên nate kambêtan toya. Cêkak aos, warninipun tiyang Yahudi punika botên ngrêmênakên sayêktos, lampahipun sajak wungkuk kadosdene padatanipun tiyang Yahudi. Ingka[11] jalaran kabêkta saking tangkêpipun tiyang sanès ing jaman kina dhatêng băngsa Yahudi umumipun, inggih punika: siya-siya, ngina, angrèmèhakên, lan sasaminipun. Lumêbêtipun Yahudi ing kamar ngriku wontên ing sawingkingipun Dhèsgas, lampahipun suku sajak kasèrèt, kadosdene padatanipun tiyang Yahudi ingkang pangupajiwanipun anumbasi lan anyade barang-barang lami.

Nyumêrêpi tiyang Yahudi wau, Sopêlin enggal-enggal suka sasmita, supados tiyang Yahudi wau sampun ngantos nyêlak cakêt, nanging kêdah ingkang têbih kemawon. Ngadêgipun tiyang têtiga wau kalêrês wontên ing ngandhaping dilah, ingkang punika Lèdhi Blakêne sagêd anguningani kanthi cêtha.

Sopêlin apitakèn: Apa iki wonge.

Dhèsgas amangsuli: Sanès, tuwan. Rubên botên pinanggih, sêmunipun sampun pangkat kalihan tiyang Inggris wau. namung punika tiyang sagah ambantu ada-adanipun ngriki sarana bayaran sakêdhik.

Kadosdene padatanipun tiyang ingkang asor drajatipun, tiyang Yahudi wau lajêng ngadhêp dhatêng pangagêng tanpa cariyos sakêcap-kêcapa, ngêmungakên angêntosi manawi sampun wontên pandangunipun paduka tuwan bêsar wau.

Salajêngipun Sopêlin lajêng apitakèn makatên: Tuwan iki carita nyang aku yèn kowe wêruh kabare mitraku băngsa Inggris kang dêdêge dhuwur, sarta aku kêpengin anêmoni. Mêntas cariyos makatên wau, dumadakan Sopêlin mundur sapêcak kalayan cariyos nyênthok makatên: He, sing adoh, aja cêdhak-cêdhak.

Kalayan suwara kalêmak-kalêmèk sarta sêmu ajrih tiyang Yahudi amangsuli makatên: Inggih, tuwan bêsar. Kula tuwin Rubên ing cêlak ngrika wau dalu pinanggih kalihan tiyang băngsa Inggris ingkang inggil dêdêgipun.

Sopêlin: Apa kowe nganti omong-omongan karo wong mau.

Tiyang Yahudi: Piyambakipun mila inggih omong-omongan kalihan kula kêkalih. Piyambakipun apitakèn punapa sagêd nyewa grobag sakapalipun prêlu badhe katumpakan dhatêng satunggiling panggenan ing dalu punika.

Sopêlin: Banjur kêpriye wangsulanamu.

Tiyang Yahudi sêmu sêrik manahipun lajêng amangsuli: Kula botên cariyos punapa-punapa. Rubên punika pancèn tiyang...

Kanthi kasar Sopêlin anyêlani wicantên makatên: Bab iki aku ora arêp mrêduli. Ayo, têrangna sing talêsih.

Tiyang Yahudi: Makatên, tuwan. Nalika kula badhe ngaturakên kareta kula sakapalipun pisan dhatêng tiyang Inggris ingkang agêng inggil punika, dumadakan si bajingan Rubên sêmlonong nawèkakên grobagipun tuwin kapalipun ingkang kêra sangêt.

Sopêlin: Sauwise wong Inggris mau banjur kapriye.

Tiyang Yahudi: Dilalah tiyang Inggris wau milih grobagipun Rubên. Piyambakipun lajêng mêndhêt arta mas saking kanthongipun sathekruk, kaiming-imingakên dhatêng Rubên, sarwi wicantên, bilih arta samantên kathahipun punika, badhe kasukakakên dhatêng Rubên, manawi jam sawêlas thèng sagêd nyadhiyakakên grobag kalihan kapalipun wontên ing panggenan ingkang sampun katêmtokakên.

Sopêlin: Mêsthine grobag lan jarane mau iya disadhiyakake têmênan.

Tiyang Yahudi: Mila inggih makatên, tuwan bêsar. Kapalipun Rubên punika salami-laminipun pincang, wiwitipun kapal wau beka botên purun mingsêr saking panggenanipun. Sasampunipun dipun gêbagi ngantos sasayahipun, sawêg purun galiyak-galiyak lumampah.

Sopêlin: Sauwise apa banjur pangkat.

Tiyang Yahudi: Inggih, sampun pangkat, kirang langkung gangsal mênit kapêngkêr. Pancèn inggih bodho tiyang mănca punika, ingatasipun tiyang Inggris, lo. Rak kêdah nyumêrêpi, yèn kapalipun Rubên punika botên sagêd lumampah. Ing bab punika sampun kula èngêtakên, mêksa botên pitados kemawon. Cariyosipun sabab kêsêsa. Manawi pancèn kêsêsa, rak aluwung ngangge kapal kula.

Sopêlin: Kowe apa iya duwe kreta lan jaran.

Tiyang Yahudi: Sampun têmtu, kangjêng tuwan, lan manawi kangjêng tuwan badhe ngagêm... badhe nututi grobagipun Rubên.

Sopêlin: Apa kowe wêruh nyang ngêndi parane mitra wong Inggris mau. Badhe kasambêtan.

--- 61 ---

Nomêr 16, taun II

Jagading Wanita

Lampiran Kajawèn, juru pangripta Rr. Siti Mariyam, kawêdalakên sabên Rêbo

Ayam Lehorên (Leghorn) ing Blora

[Grafik]

Ingah-ingahan ayam ing nagari Pilipinên.

Sanajan kawontênanipun sêsakit ayam sangêt anggêgirisi, ngantos sagêd nêlasakên ayam sakandhang, utawi wontênipun sêsakit wau ngantos sagêd tigang rambahan ing dalêm sataunipun, panjênêngan sadaya sampun enggal kapok lajêng botên karsa ngingah ayam malih. Prayoginipun panjênêngan sadaya mugi karsa ambantu kadospundi sagêdipun ingah-ingahan ayam wau wontên kamajênganipun kados wontên ing Eropah, ayam punika satunggiling ingah-ingahan ingkang ngrêjêkèni sangêt, anggêr tiyang sami ambêtahakên ulam utawi tiganipun. Dados sampun samêsthinipun panjênêngan sadaya sami karsa anyaèni kawontênanipun ayam-ayam.

Nalika taun 1934 panjênênganipun tuwan dhoktêr kewan ing Blora andhatêngakên sawung lehorên lajêng kapasrahakên para lurah dhusun. Mênggah karsanipun, sawung pamacêk wau sagêda nurunakên ing padhusunan. Ayam lehorên punika satunggiling ayam ingkang misuwur kathah tiganipun tur inggih agêng-agêng.

Kula piyambak ugi kanggenan sawung lehorên kalihan babonipun. Ing sakawit gêsangipun kuthuk-kuthuk, inggih punika turunipun ayam wau rêkaos sangêt, kathah ingkang sami pêjah. Saya dangu ayam sagêd kulina hawa ing Blora, kuthuk-kuthuk sagêd gêsang sae, nanging ingkang ambibit kathah, sabagean agêng băngsa Tionghwa.

Kula pun Sri.

--- 62 ---

Anjodhokakên Anak Èstri

Sambêtipun Jagading Wanita ing Kajawèn nomêr 32

Tiyang sêpuh ingkang anggadhahi prawan, manahipun tansah akêtir-kêtir, panjaginipun dhatêng anak ngatos-atos sangêt, botên kenging weya sakêdhik-kêdhika. Panjagi ingkang kados makatên punika dipun paribasakakên: lir satru munggwing cangklakan. Têgêsipun: saking agênging sujananipun saha sangêting pangatos-atosipun, supados wilujênging anak saha badanipun piyambak, ngantos kadosdene anjagi satru sêkti sampun ngantos adamêl tiwasing badanipun. Mila makatên, awit manawi anakipun èstri ngantos ucul saking kêkêran, cara dhusunipun ngantos kêtronggongan, gèk saiba wirangipun tiyang sêpuh.

[Grafik]

Nyi Darmaprawira.

Rara Murtini ing Kajawèn wêdalan taun 1936 ăngka 99 nêrangakên têgêsipun paribasan: satru munggwing cangklakan, anak punika satruning biyung sayêktos, katăndha saking ukara ingkang mungêl makatên: anak wadon iku satru munggwing cangklakan. Bokmanawi sanès kula kemawon ingkang ngraos botên sakeca bilih mirêng têmbung ingkang kados makatên wau.

O, rara, anggèn panjênêngan nêgêsi punika lêpat (nuwun sèwu, sampun duka lo), paribasan punika kados sanepa. Manawi paribasan punika panjênêngan têgêsi sawantahipun harak kojur, sumăngga punika kula ngaturi paribasan: cebol anggayuh langit, katepan ngrangsang gunung, dudu bêrase ditêmpurake, swargane anak ana sangisore dlamakane ibu, êmprit abuntut bêdhug, saha sanès-sanèsipun malih.

Tiyang ingkang ngungêli dhatêng anak èstri ingkang lampah nasar: satru munggwing cangklakan, punika kula piyambak têka dèrèng nate mirêng. Dene ukara panjênêngan ingkang mungêl: kula para pawèstri kêdah ngatos-atos sangêt, inggih tumrap dhatêng anak èstri piyambak, kêdah langkung ngatos-atos sangêt ing satingkah-polah, lan satindak-tandukipun. Inggih patrap ingkang kados makatên punika ingkang dipun paribasakakên satru munggwing cangklakan. Dados sok makatêna, panjênêngan sampun mathuk, botên prêlu dipun icali, harak inggih ta, nun.

Tiyang sêpuh ingkang anggadhahi prawan punika kajawi ngatos-atos panjaginipun, inggih mrihatosakên anakipun tumuntêna angsal jodho ingkang dados panujuning manahipun, awit manawi botên tumuntên angsal jodho: isin, kuwatos manawi anakipun botên pajêng laki. Makatên kalimrahanipun.

Inggih jalaran saking isin wau, ngantos tiyang ingkang taksih sakêdhik sêsêrêpanipun, anggèning anjodhokakên anakipun èstri lajêng kasêsa, ngantos botên ngèngêti prêlu sanèsipun, kathah lare èstri ingkang umuripun taksih

--- [63] ---

kirang saking 15 taun sampun kaimah-imahakên, pathokanipun botên sanès inggih namung dupèh sampun anggarapsari kemawon. Măngka lare punika: jalêra èstria yèn sakintên dèrèng sagêd nyêpêng balegriya, dados bapa biyung ingkang sampun mangrêtos, tartamtu ing akiripun kirang utawi botên prayogi kadadosanipun, inggih bab panyêpênging balegriya, inggih pikiraning anak-anakipun, jalaran anak lare, dèrèng santosa, taksih kathah anggèning ambujêng kasênênganipun. Isin ingkang kados makatên wau klèntu sangêt, kados ungêl-ungêlan: ambujêng prêlu, ambucal prêlu. Tur ingkang dipun bucal punika langkung agêng prêlunipun tinimbang ingkang dipun bujêng. Harak inggih eman-eman. Mila bab punika prêlu sangêt dipun gatosakên para kaum ibu ingkang murih wilujênging turunipun. Badhe kasambêtan.

Nyi Darmaprawira. Kêpanjèn, Malang.

Bab Olah-olah

Icip-icip

[Grafik]

R.A. Suwarsi.

Dening pangagênging Bale Pustaka, kula kadhawuhan damêl buku rêsèp. Sajatosipun, kula punika sanès băngsa ahli olah-olah, amila têmtunipun rêsèp-rêsèp ingkang badhe kula turakên, inggih barang sapele ewasamantên, mêksa badhe kula tandangi, samantên punika manawi kathah para sadhèrèk ingkang sami rujuk. Amila panyuwun kula dhatêng para maos, sintên ingkang rujuk dhatêng bab punika, kula aturi paring sêrat dhatêng kula minăngka pitêpangan. Sêrat cêkap dipun ngalamati dhatêng Redhaksi Kajawèn ing Batawi Sèntrêm. Utawi dhatêng: Gang Bungur Jawa No. 8 ugi ing Bêtawi Sèntrêm.

Murih sagêd ngêwrat rêsèp kathah, rêginipun inggih sagêd mirah, punapa malih sagêd kawaos para priyantun, nèm sêpuh, niyatipun buku punika badhe kasêrat mawi aksara Latin, bab rêgining buku kados botên prêlu kaaturakên rumiyin, para maos tamtunipun sampun priksa piyambak, bilih rêgining buku ing Bale Pustaka punika sampun tamtu mirah.

Mênggah buku ingkang badhe mêdal punika, namung badhe ngêwrat bab: olah-olahan cara Jawi dêlês, inggih punika lêlawuhan punapadene dhêdhaharan ingkang sakintên miraos, nanging mirah waragadipun, ing têmbe manawi kathah ingkang ngarsakakên, ugi badhe damêl buku rêsèp olah-olahan cara Walandi tuwin cara Tionghwa.

Ing ngandhap punika kula ngaturakên, rêsèp sawatawis minăngka kangge icip-icip.

No. 1. Sêmur bêtutu

Ayam babon 1 iji, ingkang lêma, bumbunipun brambang 10 iji, mrica ½ sendhok alit, [a...]

--- 64 ---

[...lit,] kênthang 4 iji, mêrtega 2 sendhok agêng, kecap 2 sendhok, duduh ulam 1 cangkir, roti tawar rêgi 5 sèn, kabucal kulitipun, karêndhêm toya, tigan ayam 3 iji.

Pangolahipun makatên: ayam manawi sampun kakumbah rêsik, lajêng pun pêndhêti balungipun, ingkang ngatos-atos sangêt, sampun ngantos risak kulitipun, utawi sampun ngantos suwèk, yèn sadaya balung sampun mêdal, kajawi suwiwi, ingkang botên tumut kabucal, daging ingkang wontên ing balung dipun pêndhêti lajêng kacacah lêmbat, lajêng pun bumboni mrica, sarêm, brambang 5 iji kaulêg, roti tawar kapêrês, kênthang kagodhog, lajêng kaulêg lêmbat, yèn sampun kaulêg kacampur kalihan ulam cacahan wau roti ugi kacampur, mêrtega, pun ulêg sarêng kalihan tigan ugi kacampur, yèn sampun waradin, sadaya bumbu raosipun sampun cêkapan, lajêng kalêbêtakên dhatêng kulit ayam wau sadaya, ngantos warninipun kados ayam wêtahan, lajêng panggenan bêdhahan wau dipun dondomi ingkang rapêt mawi bênang, lajêng kalambaran piring ingkang jêgong kakukus ngantos matêng. Yèn ayam sampun matêng, majêng[12] kaêntas, duduh ingkang saking piring wau kawêwahan duduh ulam 1 cangkir, kangge caosipun, pun bumboni kecap, gorengan brambang, sarêm, mrica sacêkapipun, dipun latoni. Yèn sampun umob lajêng ayam wau kacêmplungakên, yèn sakintên bumbu sampun rumêsêp lajêng kaêntas, yèn badhe kadhahar kêdah ingkang bêntèr, lajêng dipun irisi.

No. 2. Sêrabi abrit.

Glêpung uwos 1 wijikan, santên kênthêl sacêkapipun, sarêm 1 sendhok alit. Pandamêlipun jaladrèn makatên: bilih badhe kadamêl ingkang eca, uwos ingkang sampun dipun kum kapususan rêsik, 1 wêjikan, klapa ingkang sêpuh 1 iji, pun oncèki ingkang ngantos pêthak, sarêm 1 sendhok alit. Uwos kadhêplok sarêng ing lumpang kalihan klapa, sarêm, ingkang ngantos lêmbat, manawi sampun lêmbat sangêt, lajêng kaêjeran toya wantah, kênthêlipun ingkang cêkapan kados abên-abênan panêkuk. Lajêng ngublêk tigan ayam 2 iji, ngantos uwat, lajêng dipun sukani gêndhis Jawi ingkang sampun kasisir 4 sendhok agêng, mêrtega 2 sendhok agêng, têrus kaublêk ing tigan. Yèn sampun carub sadaya, lajêng dipun sukani jêladrèn wau 2 irus agêng, lajêng wiwit kabakar. Pambakaripun mawi cowèk siti, latunipun mawi kêrên. Yèn cowèk wau sampun bêntèr kêdah dipun usar-usari toya sarêm, lajêng dipun sukani jêladrèn, ingkang botên mawi gêndhis ½ irus, katutup, yèn pinggiring srabi sampun ragi garing lajêng dipun soki jêladrèn ingkang lêgi ½ irus, ugi katutup, pambakaripun ingkang tanak, sampun ngantos gosong, yèn sampun matêng lajêng kasusruk mawi solèt, kadhahar angêt-angêt.

Adrêng panyuwun kula dhatêng para ingkang ngrêsakakên dhatêng buku rêsèp punika, tumuntên krêsa aparing sêrat dhatêng kula, pun:

Suwarsi.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

 

---

1	6. (kembali) 6.
2	Mulanipun. (kembali) Mulanipun.
3	kalampahan. (kembali) kalampahan.
4	sêmbiripun. (kembali) sêmbiripun.
5	badhe. (kembali) badhe.
6	nêtêpakên. (kembali) nêtêpakên.
7	lastantuning. (kembali) lastantuning.
8	Rajaputri. (kembali) Rajaputri.
9	padvinder. (kembali) padvinder.
10	têtiyang. (kembali) têtiyang.
11	Ingkang. (kembali) Ingkang.
12	lajêng. (kembali) lajêng.