Kajawèn, Balai Pustaka, 1938-05-14, #1667

Ăngka 39, Stu Wa, 14 Mulud Jimawal 1869, 14 Mèi 1938, Taun XIII

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [589] ---

Ăngka 39, Stu Wa, 14 Mulud Jimawal 1869, 14 Mèi 1938, Taun XIII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan...f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Pangungsêt - Ngemba Rekadayanipun Dr. Pasteur - Kasusilan - Pajagèn Bêbaya ing Gêgana - Bausastra Dr. Pigeaud - Kawontênan ing Eropah - Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Têdhak dhatêng Jawi Wetan - Kabar Warni-warni - Taman Bocah.

Pangungsêt

Nyumêrêpi dhatêng Tindakipun Piyambak.

Tiyang sagêd nyumêrêpi dhatêng tindakipun piyambak punika nama satunggiling kanugrahan tumraping kabatosanipun. Nanging inggih nama anèh saupami tiyang botên sumêrêp dhatêng tindakipun piyambak, awit nama dipun lampahi sabên dintên, upaminipun wiwit tangi tilêm ngantos dumugining tilêm malih, punika namung sarwa tumindak, dados ing salêbêtipun mêlèk namung tansah nyumêrêpi dhatêng lêlampahanipun.

Mênggah ingkang dipun kajêngakên, nyumêrêpi punika botên anggènipun tansah niti dhatêng tindakipun, awit manawi makatên, namung badhe dados tiyang ingkang ngrêgiyêg nyambut damêl tanpa kèndêl. Cêthanipun makatên: tiyang ingkang nama nyumêrêpi dhatêng tindakipun piyambak punika, tiyang ingkang botên pangling dhatêng pandamêlipun, ingkang dipun wastani botên pangling punika, manawi kataman ing sabab, kêdah kaantukakên bilih sabab punika pinanggihipun saking wohing pandamêlipun.

Nanging manawi ngèngêti, wataking tiyang punika lumuh dipun wastani awon, kajêngipun namung botên purun kataman ing awon, sabên kataman ing sabab malah lajêng tuwuh anggèning nêdya nanggulangi sampun katabêtan ing awon utawi lêpat.

Ing ngriki punika lajêng katingal watêsing raos lair tuwin raos batos, nanging muluking budi sêdyanipun namung dhatêng ing tata kalairan, awit ngrumaosi manawi anggèning nêdya uwal saking pandakwa awon punika saking kumêdah-kêdah supados botên asor darajatipun. Awit tiyang asor darajatipun punika inggih têgês asor sadayanipun.

Cobi tumraping batos, manawi nandhang kalêpatan tuwin sabab, punika ingkang dipun gagapi tansah batosipun, manawi nyatanipun lêrês, dipun tampi sukur, manawi nyata lêpat, inggih sukur, kajênging sukur ing lêpat wau, têgês ngajêngi dhatêng kalêpatan.

Manawi raos kados makatên punika sagêd kasarira, adhakan dados tiyang botên kagetan.

Cêkruktruna.

--- 590 ---

Bab Kasarasan

Ngemba Rekadayanipun Dr. L. Pasteur.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 34

Wontên ingkang patitis sanalika sagêd nêtêpakên, wontên ingkang ngatos-atos kanthi dipun manah-manah rumiyin, awit wontên ugi ingkang gumantung saking awrat ènthènging sêsakitipun.

Sanajan dhoktêr pamriksanipun tiyang ingkang sakit punika prêlu nêtêpakên sêsakitipun, nanging ingkang sakit limrahipun botên mêrduli, awit ingkang dipun ajêng-ajêng namung sagêda enggal saras kemawon.

Caranipun ing bab kawruh kadhoktêran, yèn dhoktêr mriksa tiyang sakit, măngka botên sagêd nêtêpakên sêsakitipun, punika asring botên sagêd anjampèni ing salêrêsipun. Mênggah pamanggih kula punika namung saking kalêrêsan kemawon, awit pancèn inggih kathah dhoktêr ingkang sampun paham ing praktijk, manawi mriksa tiyang sakit sanalika lajêng sagêd ngintên: lan nêtêpakên sêsakitipun, ingkang salajêngipun anjampèni ingkang sakit inggih saras saèstu, paribasan utawi ucap-ucapan cara Jawi: tiyang jêjampi punika jodhon. Têmbung jodho tumrap băngsa kula Jawi pancèn asring pinanggih nyatanipun, asring kemawon tiyang sakit dipun garap dhoktêr ingkang pintêr botên sagêd saras. Sarêng sampun dipun jampèni dhoktêr limrah ingkang botên misuwur pintêr sagêd saras. Ingkang makatên punika kathah ingkang sampun kula sipati, nanging botên prêlu kula aturakên lan kula andharakên malih ing Kajawèn ngriki, kajawi makatên, bab punika anggêpok padamêlan kula piyambak, bokbilih para maos anggalih kula pamèr utawi sanèsipun.

Dhoktêr mriksa tiyang sakit kalihan titi ngantos sagêd nêtêpakên sêsakitipun (goede diagnose stellen) punika pancèn prêlu utawi mitulungi sangêt, kados ta tiyang ingkang miwiti sakit t.b.c. ing kêbuk, yèn sagêd konangan tumuntên dening dhoktêripun, punika lajêng sagêd kajagi lan kajampenan, punika ingkang sakit asring sagêd saras.

Tiyang ingkang sakit urat pipaning êrahipun sami mrupuk (slagaderverkalking) punika yèn tumuntên konangan dening dhoktêripun verhoogdebloedsdruk kapriksa mawi bloedsdrukmeter, manawi dhoktêripun mangrêtos lajêng sagêd ngupadosi sababipun, punapa saking syphilis (50%) utawi sanèsipun, ugêr ingkang sakit taksih ênèm dipun tanggulangi sêsakitipun inggih sagêd saras, bloedsdruk-kipun sagêd mandhap dados normaal. Sanajan ingkang sakit wau sampun sêpuh yèn dipun jampèni ingkang mathuk (jodho) inggih sagêd wêwah umuripun botên tumuntên ngajal. Upami sêsakitipun (verhoogdebloedsdruk) botên konangan dening dhoktêr ingkang ngupakara tiyang ingkang sakit wau, lan botên jêjampi ingkang lêrês, sanajan ingkang sakit taksih ênèm, adat lajêng cêlak umuripun. Wontên ugi tiyang ingkang sakit verhoogdebloesdruk jalaran sabab sanès ngantos sêpuh botên [botê...]

--- 591 ---

[...n] kraos sakit utawi sanèsipun.

[Iklan]

Mila sapintên gênging panuwunipun para dhoktêr dhatêng Dr. Wassermann dene tiyang utawi dhoktêr sapunika sami sagêd sumêrêp wontênipun sêsakit, syphilis ingkang ambêbayani, ingkang suwau dhoktêr asring botên sagêd nêtêpakên sakitipun tiyang wau lêrês syphilis utawi botên.

Tigang dasanan taun kapêngkêr para dhoktêr anjampèni tiyang sakit syphilis punika mawi kwik (rasa) awit ing wêkdal samantên jampi rasa wau pancèn mustajab sangêt.

Dr. Hunter nyobi awakipun dipun tulari wisa syphilis, awit saking pitadosipun dhatêng jampi rasa, rumaosipun dipun jampèni kwik punika têmtu sagêd saras saèstu. Wasana Dr. Hunter wau lajêng sakit jantungipun (hart) ngantos dados tiwasipun. Bokmanawi sêsakitipun syphilis ingkang sangaja dipun tularakên wau lajêng nrajang ing jantungipun.

Tandhanipun tiyang ingkang sakit syiphilis dipun jampèni kwik katingalipun sampun saras, nanging sarêng dipun priksa sarana W.R. taksih pinanggih positief, dados nyata yèn ingkang sakit wau dèrèng saras saèstu, baksilipun spirochoete pallida pancèn taksih wontên ing êrahipun ingkang sakit.

Kathah kemawon tiyang sakit syphilis dipun jampèni saras, nanging lajêng thukul sêsakitipun ing utêg (hersen) ing tangsul raos (zenuwen) utawi ing sungsumipun, sabab saking syhipilis wau.

Sumadirja. Ind. Arts. Sêmarang.

--- 592 ---

Wulang Sae

Kasusilan

Dening Radèn Tumênggung Arjaprakosa, ing Surakarta.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 38

Dene têmbung: krama, punika wardinipun: dhaup. Srawungipun dhatêng liyan, punika botên ngêmungakên tandangipun raga kemawon, nanging ugi mawi: wicara, kalangkunganipun wicara, punika sagêd ngucapakên têmbung alus, luwês sarta sagêd matrapakên unggah-ungguh mêmpan mapanipun, kanthi ulat manis. Aruming wicara punika sagêd nyênêngakên dhatêng liyan. Sarèhning prakawis punika botên gampil, amargi kêdah sagêd nêlukakên manahipun piyambak, utawi momot, mila kalangkunganipun wicara wau sinêbut: wirama. Botên beda kados ungêling găngsa, ingkang sagêd nyênêngakên punika, bilih panabuhipun sagêd runtut larasing wiramanipun. Dados têrangipun tatakrama punika, anggadhahi têgês utawi pikajêng: dhauping tatanan: inggih punika srawunganipun kalihan tiyang sanès. Patrap sarta wicaranipun sagêd nandukakên mêmpan papanipun, kanthi unggah-ungguh.

Sasampunipun kita sagêd nandukakên trapsilaning tatakrama, samangke kantun anggarap saprakawis, inggih punika bab susilaning pamanahan. Ing ngajêng sampun kapratelakakên, bilih pamanahan ingkang susila, punika ingkang ambangun turut, bêkti dhatêng Pangeran Ingkang Mahaluhur, bêkti dhatêng lêluhuripun, bêkti dhatêng ingkang pantês dipun aji-aji, tuwin bêkti dhatêng kautamèn. Sadaya wau kenging kula ringkês, susilaning manah punika anggadhahi têgês panêmbahing raos.

Anglajêngakên rêmbag prakawis tatakrama, kathah ingkang gadhah pangintên bilih dêlêging kasusilan punika, namung dumunung ing tatakrama kemawon. Pangintên ingkang makatên punika taksih dèrèng lêrês, amargi tatakrama punika namung kangge sarana panggandhèng, srawungipun satunggal kalihan sanèsipun tiyang, mênggah ingkang dipun wastani kasusilan punika wiyar têbanipun, kula cêkak sumrambah dumunung wontên ing mobah-mosikipun manusa ingkang gumêlaripun beda-beda, kados ingkang sampun kula aturakên ing ngajêng. Nanging tatakrama wau satunggaling prakawis ingkang langkung rumiyin kêdah dipun sinau ngantos sagêd, amargi tiyang gêsang punika rintên dalu tansah srawung kalihan tiyang sanès. Bilih kirang sagêd matrapakên tatakrama saèstu sabên dintên badhe tansah nalisir saking kasusilan, ingkang dumunung wontên ing tatakrama. (Panêraking kasusilan punika wontên kalanganing agami dipun wastani dosa).

Wontên pitakenan: kadospundi sagêdipun kadunungan pamanahan ingkang susila.

Jawaban: prakawis ingkang rungsit sarta wigatos punika, lêrêsipun kêdah dipun sinau wiwit lare, kapara botên ngêmungakên bab pamanahan kemawon, ananging ugi prakawis tatakrama, wiwit lare kêdah dipun sinau. Mila para ibunipun lare-lare, [la...]

--- 593 ---

[...re-lare,] punika ingkang wajib mulang-wuruk wiwit lare ngantos dumugining diwasa, mila prakawis kasusilan kêdah rumasuk wontên ing balung sungsumipun para wanita, murih botên kidhung anggèning anggulawênthah sutanipun.

Dene prakawis kasusilan, punika ugi botên wontên kasèpipun sanajan dipun sinau dening ingkang sampun diwasa. Mênggah katranganipun anggèning nyinau makatên: sabên dintênipun wanci ingkang sêla, ngèngêtana (ngeling-eling) dhatêng sipat-sipat kêagunganipun Pangeran, kados ta: Mahasuci, Mahakuwasa, Mahaluhur, Mahamurah, Maha-asih, Maha-adil, Ngapura, Wicaksana, sapiturutipun, sinarêngan mangun watak têmên, narima utawi sabar. Sintêna ingkang sabên dintên angeling-eling prakawis sipat-sipat kaagunganipun Pangeran, punika ing manah lajêng kagugah runtutipun dhatêng ka-Pangeranan. Bilih manahipun sabên dintên katêtangi dhatêng runtutipun sipat-sipat kaagunganipun Pangeran, têmahan manahipun lajêng sagêd kadunungan kasusilan, amargi kasusilan punika, saperangan sipatipun Pangeran.

Kasusilan nyata wigatos, kasusilan nyata dados wêwatoning anggêr-anggêr gumêlaripun buwana, pramila botên gampil ginayuh. Para brayat agêngipun băngsa ingkang darajatipun wontên larikan wingking, bilih brayat utawi băngsa wau jalêr èstri sami saiyêg anggayuh dhatêng kasusilan ngantos kacêpêng, punika badhe sagêd anggèrèt majêng darajatipun brayat utawi băngsa wau, jalaran para sutanipun brayat utawi băngsa wau, badhe dados tiyang ingkang sae-sae, rahayu tuwin luhur bêbudènipun. Prakawis punika sampun anglênggahi manut wêwatoning anggêr-anggêr kasusilan, sintêna ingkang luhur pandamêlipun sarta luhur bêbudènipun adhêdhasar kasusilan, badhe manggèn wontên ing larikan ngajêng.

[Iklan]

Kados wangsulipun sintêna brayat utawi băngsa ingkang sampun manggèn wontên larikan ngajêng măngka brayat utawi băngsa wau risak kasusilanipun, punika kantun ngêntosi măngsakala, brayat utawi băngsa wau badhe kaplorot drajatipun manggèn wontên larikan wingking. Prakawis punika kathah têtuladanipun, kula piyambak ugi asring nyumêrêpi brayat-brayat ingkang minggah drajatipun, punika mênggah jalaranipun botên liya inggih namung saking anggèning nêtêpi kasusilan. Badhe kasambêtan.

--- 594 ---

Pajagèn Bêbaya ing Gêgana

Sambêtipun Kajawèn nomêr 37.

Panulakipun Bêbaya Gas Racun.

Para maos punika sampun priksa dhatêng watak lan dayanipun gas-gas racun ingkang prêlu dipun mangrêtosi, punika sampun ngirangakên agênging bêbaya. Pangrêtosan wau sampun sagêd angicalakên kasamaran, ingkang damêl bingung bilulungan, angrisakakên tata têntrêm, wusana namung angagêngakên ing bilai. Makatên ugi gas bom punika awit rêginipun, dados botên badhe dipun bucal sakenging-kengingipun. Mila prayogi kula têrangakên sakêdhik ing ngriki.

Anggèning andamêl kandêl 1/400 wontên salêbêting hawa 1 m3 kêdah ngangge chloor 2.5 l = 10 g. Ing wêkdal pêrang agêng, băngsa Prancis ngangge mimis caliber 75 mm., isinipun gas 0.75 kg, dados dayanipun namung nyêkapi kangge ing hawa kintên-kintên 75 m3 (upami 5 x 5 x 3 m3 ).

Mimis isi mosterdgas ingkang agêngipun 75 mm. namung sagêd ngracun siti ingkang têbanipun kintên-kintên 20 m2 = 5 x 4 m2. Pintên kathahipun mênawi kangge ngracun nagari, punika para maos sagêd ngintên-intên piyambak.

Panjênênganipun Tuwan Dr. J. Visser ngandharakên wontên ing Politiegids No. 12 Dhesèmbêr 1936 prakawis gas racun ingkang kadamêl pêrang wontên ing Ngabêsi, kirang langkung makatên: manawi tiyang Ngabêsi sami ngrêtos dhatêng gas racun, botên sande motor-motor mabur ingkang kangge nyêmprotakên mosterdgas tamtu sami wangsul tanpa damêl, bokmanawi malah sagêd ugi botên dhatêng babar pisan.

Minăngka pasaksèn, mênggah saenipun istiyar pajagèn punika makatên:

[Grafik]

Draeger zuurstof masker, kakiyatanipun 1 jam.

Kala băngsa Jêrman migunakakên gas kapisanan ing taun 1935, prajurit Inggris ingkang kalimput gas, ingkang sami tiwas wontên 33%. Ingkang têmbe sarêng têtiyangipun sadaya sampun tutupan rai, lajêng suda namung kantun 18%. Ing taun 1918 nalika ngangge mosterdgas dipun tamakakên agêng-agêngan ngantos kaping kalih, prajurit Prancis lan Inggris ingkang dumugi ing tiwas namung 6% lan 2 1/2% sami kalimput ing gas, awit wêkdal samantên topèng gas sampun pinanggih sae.

Mênggah pangudi panjaganipun bêbaya gas punika kenging kaperang dados kalih:

1. Panjagi kangge piyambakan (tiyang satunggal).

--- 595 ---

2. Panjagi kangge tiyang kathah.

1. Panjagi kangge tiyang satunggal.

Mênggah cêthanipun kêdah mêndhêt pola kawontênanipun pêrang agêng ing taun 1915, nalika băngsa Jêrman migunakakên chloor lan choorpicrine. Ing kala punika sarêng sampun sawatawis dintên malih prajurit Inggris lan Prancis sami dipun montên awis-awis rangkêp, prêlunipun manawi wontên gas dhatêng lajêng dipun têlêsi toya kangge nutupi cangkêm tuwin irung. Ing têmbe lajêng mawi montên lapisan ingkang sampun dipun cêlup ing natriumthiosulfaat (kangge nawarakên chloor). Mripat dipun ênggèni kaca mripat ingkang sagêd nutup rapêt, ing têmbe malih jampi wau dipun wêwahi sodhah. Tumrap gas phosgeen ingkang kangge nawarakên urotropin.

Montên rangkêp-rangkêp kacêlup thriosulfaat lan urotropin punika kangge anjagi sampun ngantos kalêbêtan gas racun, sampun kanyatan agêng pigunanipun. Bokmanawi ing têmbe, manawi wontên prêlu, kangge tiyang limrah sagêdipun mitulungi namung mawi punika. Topèng gas rêginipun awis, dados ingkang sagêd ngangge namung saradhadhu (militair), punggawa luchtbeschermingsdienst lan tiyang ingkang kacêkapan kemawon.

Topèng Panulak Gas Racun (gasmasker).

Dongènganing bab ajêngipun tiyang damêl topèng panulak gas racun, punika botên badhe kula têrangakên ing karangan ngriki. Ingkang prêlu kasumêrêpan inggih punika: warninipun topèng-topèng ing wakdal punika, bageanipun, punapa ingkang dipun damêl lan kanggenipun.

[Iklan]

Topèng ingkang sampun dipun akêni saenipun dhatêng para sarjana băngsa warni-warni, inggih punika topèng ingkang sagêd anutupi rai, wiwit bathuk langkung ing pilingan, dhatêng wingking janggut. Dene ingkang dipun damêl karèt, ugi wontên ingkang wacucal. Topèng wau dipun tangsuli mawi kêndhit (band) ingkang sagêd kaulur lan kaungkrêd, lan kêndhit-kêndhit wau têmpuk dados satunggal, manawi dipun angge prênahipun wontên ing wingking sirah. Kalêrês ing mripat, dipun sukani kacamripat agêng, pamasangipun mawi uliran, dados gampil dipun bikak lan dipun santuni. Ing perangan ngajêng irung wontên pipanipun tosan mawi uliran, kangge masangi bumbungan saringan hawa, utawi pipa karèt ingkang kasambêt kalihan gêndul zuurstof utawi bumbungan saringan wau.

Sanginggiling janggut utawi ing sakiwatêngênipun, dipun êtrapi ventiel kangge ngêdalakên napas ingkang mêdal. Wontên ugi topèng ingkang tanpa ventiel, ing wingking badhe kula têrangakên.

R. Pringgadiharja, Leider gas sectie G.G.D. Bat.

--- 596 ---

Bausastra Dr. Pigeaud

Badhe nyumêrêpi kathah kêdhiking paedahipun bausastra damêlanipun Tuwan Dr. Pigeaud, punika prayogi katandhing kalihan bausastra panunggilanipun, ingkang sampun wontên, inggih punika bausastra karanganipun Tuwan J. F. C. Gericke lan T. Roorda saha bausastra anggitanipun Tuwan P. Jansz.

Prêlu ing ngriki kula aturakên, bilih sêrat-sêrat bausastra wau pancèn botên mligi anyêkapi kabêtahanipun băngsa kula Jawi, inggih punika băngsa kula Jawi ingkang botên ngrêtos basa Walandi. Sêrat bausastra Gericke lan Roorda botên kangge băngsa Jawi. Tiyang Jawi ingkang babarpisan botên ngrêtos basa Walandi, sagêdipun namung maos têmbungipun, awit têmbungipun kasêrat mawi aksara Jawi. Nanging kadospundi têgêsipun têmbung wau, botên sagêd sumêrêp, awit katranganipun kawrat ing basa Walandi. Makatên ugi bausastra karanganipun Tuwan P. Jansz, ingkang kadamêlakên pancèn inggih namung băngsa Walandi, inggih punika băngsa Walandi ingkang sami sinau basa Jawi. Nanging sanadyan bakuning sêdya ingkang dipun damêlakên namung băngsa Walandi ingkang sami gêpokan kalihan basa Jawi, nanging băngsa Jawi piyambak yêktosipun ingkang sagêd tumut ngangge, inggih punika băngsa Jawi ingkang ngrêtos dhatêng basa Walandi, upaminipun priyantun guru, priyantun B.B, dhoktêr, opsihtêr, priyantun-priyantun ingkang wêdalan saking H.B.S, saking A.M.S. lan sapanunggilanipun. Malah sanajan ingkang taksih sami sêkolah inggih sami sagêd tumut ngangge.

Jaman tigang dasanan taun kapêngkêr, ungêl-ungêlan: tumut ngangge, punika pancèn sampun salêrêsipun, nanging tumrapipun jaman samangke, ingkang mèh sabên tiyang Jawi ngrêtos basa Walandi, wawan ginêm kalihan bangsanipun piyambak inggih mawi basa Walandi, waosan ugi kathah ingkang basa Walandi, têmbung tumut wau bokmanawi sampun kenging kabucal, kenging katêmbungakên: bausastra-bausastra wau inggih nyadhiyani bêtahipun băngsa kula Jawi, inggih punika băngsa kula ingkang sawêg sami angudi nyinau basanipun piyambak (murid-murid H.I.K, Osvia, A.M.S. lan sanès-sanèsipun). Utawi ingkang niyat badhe nglêbêtakên (anjêrokake) pasinaonipun basanipun piyambak.

Nglajêngakên atur kula bab nandhing bausastra damêlanipun Tuwan Dr. Pigeaud kalihan bausastra karanganipun Tuwan Gericke-Roorda utawi Jansz. Ingkang rumiyin bausastra Gericke-Roorda kalihan Jansz, punapa prêlunipun Tuwan P. Jansz andadak andamêl bausastra malih, tiyang sampun wontên ingkang langkung pêpak, inggih punika Gericke-Roorda badhe mangsuli pitakèn wau ambokmanawi cêkap mriksani agênging sêrat utawi malih rêginipun. Agênging sêrat adamêl awang-awangên ingkang badhe ambiyak. Rêginipun makatên ugi. Lajêng isinipun, bausastra Gericke-Roorda isinipun tumrap tiyang kathah kamanah, kêkathahên.

Bêtahipun tiyang kathah limrahipun namung badhe anyumêrêpi têgêsipun têmbung kalihan cêkakan.

--- 597 ---

Katrangan sanèsipun botên dipun bêtahakên. Mila tumrapipun tiyang kathah bausastra Jansz wau-jamanipun samantên-sampun kamanah cêkap. Saya malih manawi angèngêti aksaranipun, anggènipun aksara Latin, punika tumrap ingkang kirang paham dhatêng aksara Jawi, sakeca sangêt.

Dados bedanipun bausastra Gericke-Roorda kalihan Jansz, punika dumunung wontên ing bêtahipun ingkang dipun sudhiyani. Gericke-Roorda nyadhiyani tiyang ingkang bêtah nalêsihakên têmbung. Jansz namung tumrap tiyang ingkang badhe sumêrêp têgêsipun têmbung. Mila pancènipun utawi tumrap băngsa Walandi ingkang badhe sinau basa Jawi, namung saprêlu sagêda ginêman utawi ngrêtos maos-maos sêrat bausastra Jansz wau langkung mathuk.

Nanging kadospundi kawontênanipun bausastra wau. Kajawi kathah pakèwêdipun tumrap ingkang badhe madosi têmbung, kawontênanipun inggih sampun botên mathuk kalihan jaman samangke.

Awit saking punika tumrap murid-murid-ugi kalêbêt murid Jawi punapa ingkang dèrèng inggil pasinaonipun utawi tumrap băngsa Walandi ingkang badhe sinau basa Jawi, bausastra ingkang langkung mathuk, inggih punika bausastra damêlanipun Tuwan Dr. Pigeaud, ingkang mêntas kababar punika. Pancèn inggih punika ingkang dados bakuning sêdya andhapuk bausastra enggal wau. Badhe nyadhiyani tiyang ingkang namung kêpengin sumêrêp têgêsipun têmbung ing saprêlunipun.

Tumrap tiyang ingkang badhe nalêsihakên têgêsipun têmbung, ingkang badhe sumêrêp larah-larahipun, wontên bausastra sanèsipun ingkang samangke sawêg kagarap, inggih punika bausastra agêng. Bausastra agêng wau ingkang badhe dados têgêntosipun[1] bausastra Gericke-Roorda.

Dene manawi ing bab talêsih utawi andharipun anggènipun nêgêsi, bausastra damêlanipun Tuwan Dr. Pigeaud ingkang mêdal samangke punika badhe katandhing kalihan bausastra Gericke-Roorde, sampun têmtu anjomplang. Kosokwangsulipun ing bab anyêkapi kabêtahan ingkang namung saprêlu, inggih botên badhe kawon.

Ungêl-ungêlan: saprêlu, punika pancèn angèl tangguhipun, sampun dipun atos-atos supados sampun ngantos langkung saking saprêlu, dhawahipun ngêndon wontên ingkang mastani kirang. Upami bab: căndrasangkala. Pancènipun sampun cêkap kapratelakakên mawi têmbung Walandi, punapa ingkang gadhah watak pitu upaminipun. Dados upami maos căndrasangkala lajêng sagêd ngrêtos têgêsipun. Nanging wontên ingkang dèrèng marêm, nêdha supados têmbungipun Jawi ugi kapratelakakên. Nanging panêdha ingkang makatên wau, kajawi kirang prêlu, ingkang gadhah panêdha ugi kasupèn, bilih panêdha ingkang makatên wau manawi dipun turuti, kathah panunggilanipun, ingkang badhe anjalari langkungipun kajêng saking saprêlu. Sami kemawon kalihan ingkang gadhah panêdha supados têmbung andhahan ingkang lagingnipun[2] apurwa: ga, utawi da, ugi dipun sukani papan piyambak utawi dipun pratelakakên piyambak.

Awit saking punika, prakawis wau prayogi dipun srantosakên rumiyin, ngêntosi kadospundi caking panganggenipun.

--- 598 ---

Pawartos Sanès Praja

Kawontênan ing Eropah.

Manawi angèngêti gêgayutaning satunggal-satunggalipun praja, punika lajêng katingal bilih sadaya wau sami mêngku kawigatosan ingkang botên kenging ginampil, namung kêdah sarwa tumindak pramati.

Tumrapipun wawasan ingkang ngèngingi Jêrman tuwin Itali ingkang tumuju dhatêng Tscechoslovakije, punika kados wontên raosipun bilih Sang Hitler gadhah sêdya, supados Sang Mussolini kèndêla kemawon. Makatên ugi tumrapipun Sang Mussolini inggih araos mrayogèkakên supados Sang Hitler tumindak alon-alon. Nanging kados sampun dados tataning donya, samubarang ingkang katindakakên kanthi kasamaran, lajêng anggampilakên tuwuhing sabab. Kados ingkang pinanggih wontên ing tanggal 1 Mèi, ing Troppau wontên ura-uru, adamêl tiwasing băngsa Jêrman satunggal. Tumrap Prancis tuwin Inggris gadhah pamrayogi dhatêng tiyang ing Tscechoslovakije supados anggadhahana kasabaran, kaduk ing pangêmong. Bilih pamrayogi makatên wau dipun tindakakên, ing pangintên Tscechoslovakije sagêd ugi madêg kadosdene Zwitserland, ingkang pinanggih dados pintên-pintên laladan ingkang madêg piyambak, namung wujudipun satunggal.

Mirid sêsulakipun, Prancis tuwin Inggris punika langkung bingah manawi Tscechoslovakije saya mulat sampun nyukani margi sakeca dhatêng Hitler. Manawi tumrapipun Inggris, sayêktosipun botên sapintêna kawigatosanipun ing Eropah Têngah. Dene bakuning kawigatosanipun pinanggih wontên ing Laut Têngah tuwin ing Asiah wetan. Kawontênanipun ing Eropah Têngah, tumrapipun Inggris pinanggih dados kawigatosan ingkang kaping tiga.

Beda sangêt kalihan Prancis, wiwit pêrang donya, Prancis sampun nindakakên cobèn-cobèn ngalang-alangi Jêrman, dene ingkang kangge pêpalang Tscechoslovakije. Kajawi punika ugi migunakakên: Polên, Rumêniê, tuwin Yugoslapiê.

Ing ngajêng sampun nate kawartosakên, bilih Polên katingal anggènipun tumiyung dhatêng Jêrman, mila sarêng Jêrman pinanggih dados satunggal kalihan Ostênrik Tscechoslovakije rumaos kajêpit. Măngka Yugoslapiê sampun cariyos, supados Tscechoslovakije manawi nagarinipun dipun têmpuh Jêrman, sampun ngajêng-ajêng pitulunganipun warganing paguyuban nagari-nagari alit. Manawi miturut pamanggihipun Yugoslapiê, manunggilipun Jêrman kalihan Ostênrik, punika malah nyaèkakên tumindaking among dagang.

Mirit kawontênan ingkang kados makatên punika, têtela bilih kawigatosanipun Tscechoslovakije kalihan Yugoslapiê punika beda. Sanadyan kalih pisan punika sami warganing paguyuban nagari-nagari alit. Sayêktosipun sampun rumiyin mila bilih warganing paguyuban wau anggêlêngakên [ang...]

--- 599 ---

[...gêlêngakên] tekad, botên namung ing babagan pulitik ing sajawining praja kemawon ingkang sami, ugi ngêncêngi têtêping prajanjian praja ing sabibaripun pêrang donya, amargi adêging nagari-nagari wau gêgayutan kalihan wontênipun prajanjian.

Kala tanggal 4 wulan punika warganing paguyuban nagari-nagari alit tuwin Bulgari sami parêpatan ing Rumêniê. Miturut wartos, nagari sadaya wau sami badhe ngawontênakên paguyuban ing golonganing nagari sauruting lèpèn Danau. Sayêktospun ing bab punika kala ing taun 1932 sampun dipun cakakên dening Prancis. Mênggah kajêngipun supados Ostênrik tuwin Honggari tumut nunggil kalihan Tscechoslovakije, prêlu kangge nyêgah sêdyanipun Jêrman anggèning badhe mêndhêt Ostênrik. Nanging tindak wau cabar tanpa damêl.

Sarêng nyatanipun pinanggih kados makatên, ing sapunika saguyuban[3] nagari-nagari alit wau nayogyani dhatêng indhaking dêdamêl Ostênrik, waton Ostênrik purun aprajanji, botên badhe nêmpuh nagari-nagari wau.

Ing pêpanggihan ingkang dipun wontênakên dening ministêr sajawining praja Rumêniê, ministêr wau mêdhar sabda, sanadyan nagari-nagari alit wau mêntas kataman ing sabab-sabab ingkang langkung wigatos, nanging adêgipun taksih têtêp santosa. Mila nagari-nagari ingkang atapêl watês, sagêda sami nyambut damêl sêsarêngan, supados kawontênanipun nagari-nagari sauruting lèpèn Danau pinanggih rukun.

Manawi ningali kawontênanipun nagari-nagari paguyuban wau, katingal anggènipun sami ngudi katêntrêmaning donya. Nanging ugi tansah pinanggih pangojok-ojok saking liyan ingkang raosipun tansah nyujanani dhatêng Jêrman.

[Iklan]

Ing bab rêmbag-rêmbag ingkang badhe kawontênakên ing Polkênbon, tansah dados pangajêng-ajênging akathah, awit rêmbag ing Polkênbon punika ingkang baku dados pêpathokan. Dene ingkang badhe kawêdharakên dening wêwakil Inggris ing Polkênbon, punika bab prajanjianipun Inggris kalihan Itali.

Kajawi punika ing Polkênbon inggih badhe wontên rêmbag ing bab kawontênan ing Sêpanyol.

Manawi ngèngêti kawontênan ingkang kados makatên punika, cêtha bilih satunggal-satunggalipun nagari punika tansah gêgayutan wigatos.

--- 600 ---

Kagunan Jawi

Aksara Gêndhing.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 37.

Awit saking wujuding godhagan kados nginggil punika, dados wosipun laras slendro wau godhagipun turut, ananging sampun dados kodrating suwara. Godhaging suwara agêng punika wiyar, godhaging suwara alit punika ciyut, têgêsipun, uruting suwara agêng dhatêng alit punika saya mingkup. Dene wosipun laras pelog wau, ingkang tigang suwara cêlak, lajêng bênggang têbih, ingkang kalih suwara inggih cêlak malih, lajêng bênggang têbih, makatên salajêngipun.

Awit saking aksara gêndhing punika manawi sampun kadhapuk dados salah satunggiling gêndhing, panindakipun mawi pathokan lampahing wirama (maat), dados panindakipun kêdah ajêg, botên kenging dhompo lampahing kêtêgipun, mila manawi mlèsèd sakêtêg kemawon, lajêng nama risak lampahing wiramanipun, beda têbih kalihan panindaking sastra ingkang tumrap basa, sanadyan pamaosipun grag-grêg, janji kèndêlipun wau sampun miturut tanduking ukaranipun. Sanadyan mawi kèndêl sawatawis sêkon, nanging botên ambibrahakên suraosipun. Awit lampahing pamaos botên mawi wirama (maat). Sarèhning ukaraning gêndhing punika panindakipun kados kasêbut nginggil, mila manawi ingkang nindakakên dèrèng patos apal dhatêng ukaraning gêndhingipun, ingkang kathah inggih asring slura-sluru, inggih bibrah morat-marit lampahing lêlagonipun, makatên ugi manawi kangge nabuh găngsa ingkang dèrèng satêngah apal dhatêng gêndhingipun, inggih asring bibrah, apêsipun inggih botên sae panabuhipun, awit kalihan kuwuring manah, dados lăngka sangêt sagêdipun mapan sakeca dipun mirêngakên. Ewadene manawi ingkang nabuh wau sampun sugih apalan ukaraning gêndhing, lan sampun nama mapan sae dhatêng cak-cakan lêlagoning panabuh rêbab utawi gêndèr, gambang, kêndhang, bonang sapanunggilanipun, punika sanadyan namung prasasat sumêrêp grêmênging gêndhing ingkang dèrèng dipun sagêdi, ananging gampil sangêt anggènipun nindakakên kalihan saening panabuhipun. Makatên ugi panindaking sindhènan, manawi sampun sasat apal dhatêng gêndhingipun, inggih anglêr kemawon, têmah sagêd mapanakên lêlagoning sindhèn ingkang miturut raosipun kalihan sakeca.

Kosok-wangsulipun manawi ingkang nyindhèni wau babar-pisan dèrèng sagêd utawi dèrèng wanuh dhatêng gêndhingipun, sagêd-sagêdipun inggih namung gagap-gagap miturut suwaraning rêbab, ingkang makatên punika adhakanipun lajêng blasakan ngambah ingkang botên mathuk kalihan laguning gêndhingipun, inggih kasasar-sasar puruging sindhènanipun. Botênipun blasakan inggih lajêng kêmba utawi langu cak-cakanipun, awit inggih kalihan guguring manah. Ewadene manawi ingkang sindhèn wau sampun sugih pawitan ulah lêlagoning sindhènan ingkang tumrap gêndhing, punika sanadyan namung prasasat sumêrêp grêmêng ukaraning gêndhing, [gê...]

--- 601 ---

[...ndhing,] inggih sagêd anggagapi kalihan ulahing lêlagon ingkang sae lan sakeca dipun mirêngakên.

[Iklan]

Sindhèn punika sami-sami ngêcakakên lêlagon salêbêting gêndhing, kenging dipun wastani gawat lan rungsit, awit sampurnaning sindhèn punika kêdah mawi dhêdhasar tigang bab: 1. saening suwara, 2. dhèmês kèwês luwêsing lêlagon pakêcapan, 3. lanyah dhatêng gêndhingipun. Ingkang dipun wastani suwara sae punika: bêning, buntas, kandêl, êmpuk, ingkang dipun wastani dhèmês kèwês luwêsing lêlagon lan pakêcapan punika botên: bindhêng, ngêmut, dhoso, kêncêng, anggrèmèng. Mila anggènipun damêl cak-cakan, kajawi wêwilêtan tanduking lêlagon, inggih kêdah kêpara sarèh rata lan cêtha. Dene ingkang dipun wastani ragi lanyah dhatêng gêndhingipun punika: awas dhatêng klebating gêndhing ingkang padaning lêlagon badhe dhawah wilahan punapa kemawon, mila anggènipun adamêl angkat-angkatan dalah sèlèhaning lêlagon botên dhapur katut utawi nututi, nanging kados sampun sêmadosan manawi badhe gathuk pungkasaning lêlagonipun, anggènipun gadhah sipat sak sêmadosan punika, awit angkat-angkatanipun kados mêdal margi ingkang botên nunggil, mila sarêng pungkasaning lêlagon sagêd têmpuk, lajêng gadhah raos tumèmbêl sakalangkung sakeca dhatêng pamirêngan. Badhe kasambêtan.

Kodrat, Batawi Sèntrêm.

--- [602] ---

Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Têdhak dhatêng Jawi Wetan

[Grafik]

Têdhak dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana dhatêng Jawi Wetan dèrèng dangu punika nitih sêpur kilat ing wanci dalu, saking Bogor dhatêng Surabaya têrus lajêng dhatêng Malang anjênêngi konpèrènsi para bupati ing Jawi Wetan. Gambar nginggil punika ingkang têngên: Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana nuju mriksani wadya panjagi ing Malang. Gambar bundêr: Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana nuju mêdhar pangandika kalihan Kolonèl Uhl. Ing sisihipun Tuwan Gupêrnur Van der Plas. Gambar nginggil kiwa: nyonyah punapadene putri dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana nalika amriksani pasiraman selecta ing Malang. Gambar ngandhap: konpêrènsi para bupati wontên pandhapi kabupatèn ing Malang.

--- 603 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès).

TANAH NGRIKI

Lulus Kweekschool-examen 1938. Anyarêngi wontêning Staatsexamen, tumrap Muhammadiyah wontên murid-murid ingkang tumut anglêbêti, saking H.I.K. Muhammadiyah Surakarta 13, saking sanès-sanès panggenan 26. Sadaya wau ingkang lulus 13. Katranganipun: saking Surakarta 7, Slamêt Rêksodibroto, Maftucha (èstri), Sumarji, Sumarwan, Sutejo, Masajar, tuwin Jakaria. Saking Lembang, Bandung 3, Suryono, Ommi (èstri) tuwin Sumarjo. Saking Medan 2, Taharia (èstri) tuwin Dahri. Saking Cirêbon 1, Abdulrachim.

Mriksa sêkolahan partikêlir. Awit saking panêdhanipun Mr. Ali Sastromijoyo, dhatêng warga Gemeenteraad Madiun dhatêng Burgemeester, supados pamulangan-pamulangan partikêlir ugi dipun dhatêngi verpleger.

Gajah ing Pangkalan Brandan. Ing bawah Pangkalan Brandan kêrêp dipun ganggu damêl ing gajah. Ing salajêngipun detachement-commandant veldpolitie sagêd nyanjata baboning gajah ingkang agêng sangêt lajêng pêjah. Gajah sanès-sanèsipun sampun sami kesah dhatêng laladan Acèh. Gajah ingkang dipun sanjata wau wontên tandha-tandhanipun bilih sampun nate kenging mimis kalih panggenan.

Pabrik lisah klapa enggal. Ing Pasar Ikan, Bêtawi, mêntas wontên bikakan pabrik lisah klapa enggal. Pabrik wau gadhahanipun N.V. Handel Mij. Oei. Ing dalêm sadintênipun sagêd ngêdalakên lisah 1200 dumugi 1500 blèg, tuwin sagêd nyukani padamêlan dhatêng tiyang 250.

Kêkiyatan lestrik saking Tuntang. Ing wêkdal punika Aniem angrampungakên panggaraping damêl pabrik lestrik ing Tuntang. Manawi sampun rampung badhe kiyat kangge ngawontênakên lestrik satanah Jawi Têngah. Lampahing kawat badhe narajang Surakarta, Ngayogyakarta, Magêlang tuwin sanès-sanèsipun.

Gêrahipun Dr. Sutomo. Ingajêng wontên wartos bilih Dr. Sutomo ing Surabaya gêrah rêkaos, ngantos andhatêngakên para sadhèrèkipun. Ing sapunika wontên wartos bilih gêrahipun wau sampun mayar. Para sadhèrèk sampun sami wangsul.

Pêrhimpunan Brayat Tani. Ing Surakarta wontên pakêmpalan nama Pêrhimpunan Brayat Tani, tumindaking damêl angawontênakên cooperatie ing laladan Surakarta. Pakêmpalan wau benjing salêbêtipun wulan Juli ngajêng punika badhe ngawontênakên congres.

Tanah ngriki badhe dipun film. Kawartosakên, bangsa Amerika nama Len Roos badhe dhatêng ing tanah ngriki pêrlu badhe damêl film tanah ngriki, badhe kapitongtonakên wontên tentoonstelling ing New York. Film wau kadamêl cêlak-cêlak wontên 13 warni, mawi cèt, panjangipun kirang langkung 400 m. Ingkang kapêndhêt ing bab babagan panggêsanganipun têtiyang ingriki. Pandamêling film wau badhe prajanjian kalihan Departement van Economische Zaken. Sadhiyaning waragad f 50.000.-.

Prof. Bousquet. Prof. Bousquet, mahaguru ing bab babagan economie tuwin sociologie ing Afrika sisih lèr ingkang ugi dados mahaguru Mohamedaansche recht ing Algiers, gadhah sêdya badhe wontên tanah ngriki laminipun 5 utawi 6 wulan. Prof. Bousquet punika bangsa Prancis ingkang lanyah dhatêng basa Walandi. Panjênênganipun punika anggèning badhe dhatêng tanah ngriki kêtarik saking nalika pasrawungan kalihan prof. Snouck Horgronje. Dhatêngipun ing tanah ngriki kajawi wontên ing tanah Jawi ugi badhe dhatêng Sumatra tuwin Borneo. Panjênênganipun kagungan pangintên bilih ing tanah ngriki kathah babagan wigatos ingkang gêgayutan kalihan pangajaran babagan kaislaman.

Anti-Woeker Vereeniging. Anti-Woeker Vereeniging mêntas ngawontênakên pêpanggihan mèngêti adêging pakêmpalan wau sampun 5 taun, manggèn wontên ing Bandung. Pakêmpalan wau lajêng badhe kadadosakên satunggal kalihan sanès-sanèsipun kanamakakên Verbond Anti-Woeker Vereeniging. Ingkang nunggil wau pakêmpalan ing Bandung, Cirêbon, Bêtawi, Bogor, Medan, Sêmarang tuwin Surabaya.

Tuwan Hudoyo Huksamadiman dhatêng Weenen. Tuwan Hudoyo Huksamadiman asli saking Bandung, sampun bidhal dhatêng Eropa badhe nglajêngakên sinau anggambar dhatêng Academie in de Beeldendekunsen ing Weenen, Oostenrijk. Tuwan Hudoyo punika wêdalan saking Journalisten School ing Bandung. Miturut katrangan anggèning sinau kawan taun, salajêngipun badhe nyinau babagan sêrat kabar.

Pabrik gêndhis Cèwèng anjêmbarakên tanêman. Ingajêng pabrik gêndhis ing Gudha, Surabaya katutup, saha lajêng kadadosakên satunggal kalihan pabrik gêndhis Cèwèng. Ing sapunika pabrik Cèwèng wau gadhah panyuwun dhatêng ingkang wajib badhe njêmbarakên tanêmanipun rosan, kintên-kintên 1000 bau.

[Grafik]

Parêdèn Gamping. Kados ingkang sampun kalampahan, ing sabên taun ing wulan Sapar, ing dintên Slasa utawi Jumuwah Kliwon, têtiyang ing sakitêripun parêdèn Gamping sami ngawontênakên pakurbanan nyêmbêlèh pêpêthan tiyang sarana dipun wontênakên karamean ingkang sakalangkung rame. Inginggil punika gambaripun pêpêthan têtiyang ingkang badhe kangge kurban badhe kaarak kapikul ing tandhu saking griyaning kêpala dhusun dhatêng rêdi Gamping, Ngayogyakarta.

Pindhahipun Dhoktêr Sugiri dipun gondhèli. Ing bab anggèning dhoktêr Sugiri badhe kapindhah saking Benkulen dhatêng Ngawi, dipun gondhèli ing para pêsirah, wijkmeester tuwin dêmang-dêmang ing Benkulen, lajêng sami saiyêg ngaturakên sêrat dhatêng Pakaryan babagan Kasarasan, supados pamindhahipun wau kasandèkakên.

Mijnbouwschool kabikak malih. Wiwit benjing tanggal 2 Augustus ngajêng punika. Ombilinsteenkool Mij. ing Sawahlunto badhe ambikak pamulangan malih, nampèni murid 20. Ingkang katampèn lare wêdalan Mulo afd. B. Lamining sinau kalih taun.

Panitipriksa barang kina. Tuwan Hartolo ingkang nitiprika barang-barang kina wontên tanah wetan, nalika wontên ing Petungamba manggih rêca kina ingkang dèrèng nate kasumêrêpan, awujut tiyang mawi jenggot, sêrbanan saha jubahan.

Pêpajêngan sarêm nagari ing Jawi Têngah. Pêpajêngan sarêm nagari ing Jawi Têngah ing wulan Maart taun punika wontên f 359.000.-. Dene kala wulan Maart taun kêpêngkêr wontên f 329.000.-. Salabêtipun tigang wulan wiwitaning taun punika wontên f 1.032.000,-. Pêpetangan makatên ing taun kêpêngkêr wontên f 941.000.-

Ingkang angsal prijs agêng. Miturut wartos, loterij ingkang nêmbe dipun mainakên punika ingkang prijs f 75.000.-, dhawah Ngayogya, prijs f 15.000 dhawah Medan, dene prijs kêkalih ingkang f 5000,- dhawah Surabaya tuwin Sêmarang.

Sultan Johor rawuh ing Sumatra pasisir wetan. Panjênênganipun Sultan ing Johor rawuh ing Bêlawan dipun dhèrèkakên wanita bangsa Eropa kalih, tuwin dhoktêr. Rawuhipun mriku wau badhe nguningani kawontênanipun ing tanah Sumatra, bab dhatêng tanah Jawi dèrèng wontên dhawuhipun. Panjênênganipun Sultan Langkat nyewa kamar wontên ing Brastagi Hotel, pêrlu badhe pêpanggihan kalihan Sultan Johor.

--- 604 ---

Wêwaosan

I Lêlampahanipun Wasili, Anakipun Busli.

74

Tanpa ngucap punapa-punapa Wasili mirêngakên wicantênipun ibunipun. Sarêng sampun rampung, lajêng amangsuli makatên: Sandika ibu, sadaya dhawuhipun ibu badhe kula lampahi.

Salajêngipun Wasili lajêng lumêbêt ing kamaripun ingkang dumunung wontên ing lotèng ingkang nginggil piyambak. Ing ngriku piyambakipun lajêng adamêl sêrat pariwara pintên-pintên ingkang suraosipun kirang langkung makatên:

Sing sapa kapengin mangan lan ngombe sakatoge, têkaa ing pakarangane Wasili.

Sêrat pariwara wau lajêng katangsulakên ing jêmparing pintên-pintên, nuntên kalêpasakên dhatêng ing pundi-pundi. Sasampunipun Wasili lajêng nyadhiyakakên inuman pintên-pintên tuwin sawarninipun dhêdhaharan wontên ing pakawisan. Minăngka kangge gêlas pangunjukan ingkang kasadhiyakakên ing ngriku awarni èmbèr. Salajêngipun ing ngriku mawi dipun kanthèni sêrat, ingkang suraosipun makatên:

Sing sapa kuwat ngangkat èmbèr iki nganggo tangan siji, lan bisa ngombe isine inuman ing kono kanthi saclêgukan bae, dadi mitraku sêjati.

Botên watawis dangu, kathah têtiyang ingkang lumêbêt ing pakawisan ngriku tanpa wicalan kathahipun, lan sakêdhap kemawon pakawisanipun sampun kêbak tiyang. Sarêng Wasili sumêrêp, bilih tiyang ingkang dhatêng punika langkung kathah katimbang kados ingkang dados pangajêng-ajêngipun, piyambakipun lajêng mêndhêt lamêng sarta lajêng wicantên sora makatên:

Sing sapa bisa ngangkat èmbèr iki nganggo tangan siji, bisa ngombe isine anggur ing kono kanthi saclêgukan, lan bisa nadhahi lamêng iki tanpa tiba ing lêmah, kêna lumêbu ing omahku prêlu mangan lan ngombe bêbarêngan karo aku sakatoge.

Kagètipun têtiyang ingkang sami ngêmpal wontên ing pakawisan tanpa upami, awit lamêng ingkang dipun cêpêngi Wasili punika sakalangkung agêng, amila lajêng salang-tunjang anggènipun têtiyang sami lumajêng nilar pakawisanipun Wasili wau. Sarêng dumugi ing margi agêng, têtiyang wau pinanggih kalihan neneman nama Kustiya, ingkang ing sêmu kuwatos tansah pitakèn dhatêng sabên tiyang makatên:

Punapa pahargyanipun sampun bibar. Wontên ing ngriku panjênêngan sadaya dhahar punapa, lan ngunjuk punapa.

Wangsulanipun têtiyang ingkang dipun takèni: Kula sadaya botên sami nêdha lan botên sami ngombe, malah kapêksa enggal-enggal sami lumajêng, amargi kuwatos manawi dipun pisakit utawi dipun pêjahi dening Wasili. Sampeyan têka mlajêng-mlajêng badhe dhatêng pundi.

Nanging Kustiya botên mangsuli dhatêng pitakènipun têtiyang wau, malah lajêng enggal-enggal lumêbêt ing pakawisanipun Wasili. Dumuginipun ing ngriku, piyambakipun ujug-ujug nyandhak èmbèr kanthi tangan satungal, lajêng nyidhuk anggur ngantos kêbak, ingkang lajêng kaombe sapisan kemawon. Botên cêkap samantên, piyambakipun lajêng nyidhuk anggur malih, ingkang ugi lajêng kaombe saclêgukan kemawon. Sarêng anggènipun ngombe anggur kados makatên wau jangkêp kaping tiga, Wasili lajêng enggal-enggal murugi saha namakakên lamêngipun dhatêng sirahipun Kustiya. Nanging Kustiya tanpa ebah, dalasan anggur ing èmbèr ingkang dipun cêpêngi, satètès botên wontên ingkang wutah. Piyambakipun ngêmungakên wicantên makatên:

Samangke kula rak inggih kêparêng nêlasakên anggur punika ta.

Tanpa wicantên punapa-punapa, Wasili nyandhak tanganipun Kustiya, Kustiya karangkul, saha lajêng kaajak lumêbêt ing kamaripun. Ing kamar ngriku sampun kasêdhiyan dhaharan saha unjukan warni-warni. Wontên ing ngriku Wasili lajêng wicantên dhatêng Kustiya makatên:

Wiwit saiki kowe dadi mitraku sinarawèdi. Mati urip kowe ora kêna pisah karo aku.

Salêbêtipun tiyang kêkalih wau sami lênggah sêsarêngan wontên kamar ngriku, sami nyumêrêpi wontên tiyang enggal lumêbêt ing pakawisanipun Wasili. Tiyang ingkang sawêg dhatêng punika pincang, namanipun Potanya. Sadaya tiyang ingkang kapêthuk kalihan piyambakipun wau, sami ngèngêtakên, sampun ngantos lumêbêt ing pakawisanipun Wasili, awit botên sande piyambakipun mêsthi badhe dipun pisakit. Nanging Potanya botên amêrduli dhatêng ginêming tiyang. Kalayan kêdhingklangan piyambakipun mêksa mlêbêt ing pakawisanipun Wasili. Dumugi ing ngriku Potanya enggal-enggal nyandhak èmbèr kanthi tangan satunggal, nyidhuk anggur ngantos kêbak, saha lajêng kaombe sapisan kemawon. Sarêng panyidukipun wau jangkêp kaping kalih, kaping tiga, Wasili enggal-enggal murugi, saha namakakên lamêngipun ing badanipun Potanya. Nanging Potanya botên dhawah, malah ningali, ing sêmu kadosdene botên kraos sakit babarpisan. Ugi Potanya lajêng karangkul dhatêng Wasili, saha kaajak dhatêng kamar, kapurih nêdha eca lan ngombe sapurunipun. Sasampunipun Potanya wau, taksih wontên para neneman sawatawis malih, ingkang lumêbêt ing pakawisan ngriku sarta ingkang sagêd nêtêpi punapa ingkang dipun kajêngakên dening Wasili. Badhe kasambêtan.

--- 77 ---

No. 20, 14 Mèi 1938, Taun IX.

TAMAN BOCAH

INGKANG NGÊMBANI: BU MAR

KAWÊTOKAKE SAMINGGU SAPISAN DENING BALE PUSTAKA BATAVIA-CENTRUM. RÊGANE SATAUN f 1.50 KÊNA KABAYAR SABÊN 6 SASI SAPISAN, BAYAR DHISIK. LÊNGGANAN KAJAWÈN LÊLAHANAN.

KATRÊSNANE WONG TUWA MARANG ANAK

Bocah-bocah, saiki dakbalèni manèh caritaku bab katrêsnaning wong tuwa marang anak.

Katrêsnane wong tuwa marang anak iku, mungguh baranga kang kêna ditimbang, pêrlu disumurupi sapira bobote katrêsnane mau, iku angèl bangêt ênggone golèk sanepa, kiraku ora ana timbangane têmênan, jalaran katrêsnane wong tuwa iku ora mung ana ing lair bae, uga têrus ing batin. Saupama katrêsnan mau dipadhakake karo utang, kiraku panyaure tangèh bangêt bisane sah. Katrêsnane bapa biyung marang anak lanang lan anak wadon iku padha bae, ora ana bedane, rina wêngi tansah padha dijaga kuwarasane. Upamane yèn wayah bêngi anake rèwèl ora gêlêm turu, enggal diêmban ing biyunge, didolani nganti ilang bekane, dene bapakne kadhang-kadhang iya milu ngênêng-ênêngi anjupuk-njupukake dolanane. Yèn wis mari rèwèl, banjur turu, bapa biyung kari bungah lan sênêng nyawang anake, sayahe ilang sanalika. Yèn anake wis turu, diwêdhaki lan dikêmuli, nuli dikêloni nganti esuk, dene bapakne sadhela-dhela aniliki.

Yèn awan anake diêmong ing êmbane, nanging sanajan ta wis ana sing momong, wong tuwane mêksa isih ngulat-ulatake, malah yèn ora ketok sadhela bae krasa kangên, luwih-luwih yèn bapa biyunge ana ing paran, anggêr wêruh panganan kang didoyani anake, ya banjur kèlingan anake, wêruh cangkir cilik, payung cilik, pacul cilik, sarung cilik, tapih cilik, sandhal cilik, iya banjur kèlingan anake. Cêkake ana ing saênggon-ênggon wong tuwa iku ora lali marang anake, ugêr wêruh samubarang kang sakira dadi kasênêngane anak, bapa biyung mung kumudu nukokake. Kaya mêngkono sih katrêsnane bapa biyung marang anak-anake lanang wadon kabèh kang padha isih cilik-cilik.

Nalika Bu Mar isih cilik, yèn bapak ibu arêp tindakan, kari-kari Bu Mar ora didhawuhi ndhèrèk, iya banjur nangis dadakan, nalangsa, rumasaku dibeda dhewe, mbakyu-mbakyu parêng ndhèrèk, kok aku ora. Nanging barêng padha kondur, bapak ibu banjur ngasta olèh-olèh, payung cilik, gêmbor cilik, soklat, kimono cilik lan apa manèh aku wis lali. Aku banjur ditimbali ibu karo didhawuhi mangkene: "Gilo ndhuk, mrenea, iki kanggo kowe kabèh, aja sok doyan nangis, ya. Mau ora parêng ndhèrèk, jalaran ibu nglayat wong mati, mbakyu-mbakyumu rak kudu rewang, balik kowe isih cilik, durung bisa nyambutgawe kaya mbakyu-mbakyumu."

Wah, bungahku tanpa upama, diparingi bêbungah dening bapak ibu. Ayake barêng bapak ibu priksa aku kêlayu, sadalan-dalan panggalihe tansah ora kêpenak, barêng kondure mampir ing toko, pêrlu mundhutake samubarang kanggo bêbungah aku.

Mêngkono lo cah, wong tuwa iku mung tansah arêp gawe bungah lan sênênge anak.

Bu Mar.

--- 78 ---

BRÊNGOS KANG KALELANGAKE.

Ana sawijining tukang cukur, kang misuwur bangêt dening dawaning brêngose, yaiku 15 centimeter, rak ya anggumunake ta? Dhèwèke rumasa gêdhe atine duwe brêngos kang kaya ngono mau, dadi pangeram-erame wong sakutha. Sabên dina mung tansah diêlus-êlus sarta diplintir. Ananging suwe-suwe sêdhih ngrasakake, jalaran yèn pinuju mangan sok nglèmbrèh arêp milu katut klêbu kêpangan. Andadèkake bingunge tukang cukur mau. Brêngose arêp digunting, kuwatir nèk banjur ilang kêsuwure. Suwe-suwe banjur thukul pamikire, arêp nunut nglelangake brêngose. Tukang cukur nuli wara-wara marang wong-wong ing kutha kono. Barêng dina mangsane lelang, akèh bangêt wong kang têka. Tukang cukur nuli ngadêg ing meja nyandhing gunting, karo nawakake. Wong-wong kêmrubut padha ndêlok, lan ana sing nêtêpake rêga, banjur akèh sing ngundhaki nganti têkan salawe rupiyah. Tukang cukur nuli nggunting brêngose ana ngarêpe wong akèh, diêlungake marang sing tuku.

Wiwit iku tukang cukur mau saya kêsuwur, payu bangêt anggone nyukur, wêkasane banjur dadi sugih. Sabên wong arêp cukur mêsthi calathu mangkene: "Ach tak cukur nyang nggone tukang cukur sing nglelangake brêngose kae!".

WONG NYOLONG SRABI.

Ana sawijining wong, jênêng Karya Bêthu, anane jênêng mangkono mau, kagawa saka anggone raine ambêthu. Karya duwe anak mung siji thil rada alêman. Anake mau sadina muput nangis bae, awit kêpenging srabi juruh. Kabênêran sorene Karya diundang tanggane diajak lek-lekan. Pak Karya banjur dandan, nganggo ikêt blangkon. Nalika arêp mangkat, Bok Karya mêkas marang sing lanang, mêngko mulihe anggawaa srabu juruh, kanggo anake.

Enggaling crita Pak Karya wis têkan omahe wong kang ngundang, banjur dikon lungguh. Ora suwe ana dhayoh manèh. Barêng kira-kira wis nglumpuk ana wong pitu, banjur wiwit padha wedangan. Kabênêran bangêt pacitane ondhe-ondhe karo srabi juruh. Srabine cacahe ya mung 7. Pak Karya bola-bali nglirik srabi juruh lan mbatin: "Kapriye akale olèhku anjupuk srabi iku, mangka cacahe mung pitu."

Ora suwe Pak Karya nêmu akal. Barêng têngah-têngahe wedangan, diyan kang ana ngarêpe para dhayoh, disingkirake Pak Karya, nuli mak pêt, dipatèni. Dhayohe padha kagèt pating kêdandap. Pak Karya enggal-enggal njupuk srabine juruh, didhêlikake ana sajroning ikêt blangkon. Barêng diyane wis disumêt manèh, ana salah sawijining dhayoh takon marang Pak Karya dene bathuke mêtu gêtihe. Pak Karya kandha yèn wudunên, lagi bae mêcah, mula arêp andhisiki mulih, sabab sêlak lara. Barêng lagi mbukak kêre, ikête kêcanthol, srabine tiba. Pak Karya bangêt isine, srabine banjur diidak-idak, raine saya ambêthu, dhayohe padha mlongo.

St. Indiyah, Kêbumèn.

KÊPENGIN WÊRUH.

[Grafik]

Kewan ing sagara ès, yaiku bêruwang ès, nalika sumurup cara-carane wong arêp motrèt, banjur bae marani narancag piranti motrèt mau niru kaya patrape wong sing lagi gawe potrèt (film).

Dêlêngên gambare bae, rak ya anggumunake.

--- 79 ---

CACAH JIWANING KÊTHÈK, LUWIH AKÈH TINIMBANG LUTUNG.

Padha-padha kewan alasan, kêthèk iku luwih akèh tinimbang lutung, tandhane: mèh sabên alas kang kêtêl kêna kapasthèkake yèn diênggoni kêthèk, nanging ora mêsthi ana lutunge. Saking kèhe, nganti padha kêna kacêkêl diingu ing manusa, nanging wong ngingu lutung arang bangêt.

Dadine mêngkono, mungguh ing dêdongengane mangkene: Ing jaman biyèn kewan-kewan ing sajroning alas padha kêkumpulan, kang dadi ratune yaiku Singabarong. Mungguh kang dirêmbug ora liya, mung para kawulane supaya padha nêtêpi apa kang dadi dhawuhing ratune. Sakabèhing kewan padha kuwajiban ngaturi bulubêkti, dene kang diunjukake iya bangsane kewan dhewe-dhewe kang minangka dadi dhahare Sang Singabarong. Para kawulane kabèh wis padha nyandikani apa karêpe Singabarong. Mung kêthèk karo lutung sing isih sêmaya, saguhe arêp rêmbugan dhisik karo kewan-kewan rong bangsa iku.

Kêthèk lan lutung kêlilan mundur, mung yèn padha sarujuk, tumuli enggal sowana manèh. Dene rêmbuge kêthèk marang lutung mung niyat arêp njlomprongake, awit kêthèk pancèn sugih akal. Calathune kêthèk: "kisanak, kapriye mungguh sing dadi pamrayogamu tumrap anggonku padha ngaturi bulubêkti iki?"

Lutung mangsuli: "Prakara iku dakpasrahake marang kowe, aku mung nurut bae."

[Grafik]

Kêthèk: "Ya wis, yèn mêngkono, arêp takreka mangkene: bangsaku kang kudu dadi dhahare Sang Singabarong sabên taun siji, taun siji, taun siji, taun siji, taun siji, (pamacane kêrêp bangêt).

Dene kowe lutung sing arang, aja kêrêp-kêrêp kaya bangsaku, yaiku: sa... sa... si... i... i... i... si... i... i... ji, sa... sa... si... i... i... si... i... i... ji.

Lutung rujuk bangêt marang rêmbuge kêthèk ora ngêrti yèn kapusan, pangrasane luwih arang (lawas) ênggone caos bulu bêkti tinimbang kêthèk.

Sawise rampung rêmbuge, kêthèk lan lutung kang minangka dadi pangarêpe, padha sowan marang Singabarong, ngaturake karampunganing rêmbug, lan kasaguhane dhewe-dhewe kaya kang kasêbut ndhuwur mau. Sawise kasêksèn para warga kabèh, lutung mlênggong ora nyana pisan-pisan yèn sa-sa... si... i... i... i... i siji iku luwih kêrêp tinimbang sêtaun siji, taun siji, taun siji, taun siji, taun siji. Wiwit dina iku lutung ora gêlêm amor manèh karo kêthèk nganti saprene, lan ora akèh kaya kêthèk, amarga saka kêrêpe kang kanggo wadale kewan galak.

Muliati M. Hud, Gadhingan S.S. Jatibarang.

--- 80 ---

CANGKRIMAN ANYAR.

PUCUNG

I. Bapa pucung, solahira kaduk gêndung, karya ajrihira, sintêna ingkang umèksi, yèn parêkan mung arsa nyaplok kewala.

II. Lucunipun, nênggih mawujud puniku, lamun pinênthungan, ing prênah êndhasirèki, êndhasira inggih masthi ingkang kêna.

III. Sumawana yèn pinênthung githokipun, sirah ingkang kêna, mangkono yèn bokong ugi, kang pinênthung masthi sirah ingkang kêna.

IV. Dene lamun sirah kalih ingkang kantun, datan nèng wurinya, tartamtu buron puniki, tanpa daya nglumpruk nis kadigdayanya.

Kusiyah, Purwokêrto.

Batangane cangkriman kang katulis dening Moch. Madiyana.

Mênêngên (Horizontaal).

1 Sêmar, 4 Sinjo, 7 Academi, 8 Kas, 10 Lim, 12 Kontak, 14 Ranoe, 15 Kamar, 16 Sêlat, 18 Kikir, 20 Kawah, 21 Ri, 22 Bal, 24 Lik, 25 Irawati, 26 Komah, 27 Sapar.

Mudhun (Verticaal).

1. Sêkar, 2. Mas, 3. Ratu, 4. Sêrak, 5. Nil, 6 Oemar, 9 Aladina, 11 Imagiri, 12 Kolak, 13 Kalih, 16 Sabak, 17 Tatah, 18 Kadhas, 19 Kikir, 23 Lim, 24 Lip.

LÊLUCON.

Ing pamulangan.

Guru : "Umi, krama inggile rai apa?"

Umi : "Wadana, Pak Guru."

Guru : "Bênêr, lah kowe, Sum, krama inggile pundhak apa?"

Sum : "Assistent-wadana!"

Amor, Malang.

Guru : "Liyane têmbung wong, apa?"

Murid : "Manungsa."

Guru : "Bênêr."

Murid liya : "O, mênawi makatên kula wêgah numpak sêpur."

Guru : "Geneya?"

Murid : "Inggih, awit kula mênawi numpak sêpur mirah namung sêtêngah rêgi, nanging... kanggêp sêtêngah manungsa."

Parikesitty.

MANGSULI LAYANG.

Supaydie, Lubuk-Linggau, Palembang. Kirimanmu postwissel kabalèkake, jalaran mêsthine kowe kudu ngirimake nyang Administratie Bale-Pustaka, aja nyang ngomah.

Suradi, Bandung. Aku bungah, wuwuh kêponakan manèh, lan sukur, kowe arêp milu urun-urun ngisèni Taman Bocah, nanging yèn ngirimi karangan ya sing cêkak-cêkak bae, têgêse aja tansah isih ana sambungane kayata kae karangane Muliati, Gadhingan.

S. Harno, Baluwarti, Gambuhan, Surakarta. Aku wis tampa karanganmu, isih dakpikir-pikir dhisik kêpacak utawa ora.

Nitêm, Bumiayu. Karanganmu wis daktampa, nanging aja pisan dadi atimu ya, kabèh ora bisa kapacak. Coba gawea manèh sing luwih lucu sarta maedahi.

Sriyati, Purwodadi, Jênar. Sri, sing pintêr bae anggonmu momong adhi-adhimu, lan ngladèni ibumu, sing tansah gêrahên. Ngirimi layang Bu Mar ya mêngko-mêngko bae, yèn wis kobêr.

Sucipto p/a Gep. Patih Pêmalang. Wis lawas bangêt kowe ora kirim layang nyang Bu Mar, lagi saiki jumêdhul. Sukur ta, yèn kowe lagi mêmpêng sinau. Muga-muga entuka rapport bêcik. Dadi adhimu Ami êntas lara panas, wah pancèn saiki lagi usume wong lara panas lan pilêg. Tujune Ami kok wis waras ya! Bu Mar ya lagi rada lara, mula ya ora nonton sêkatèn.

S. Jariyah c/o R. Purwosudirjo, Purworêjo. Saking lawase anggonmu ora ngirimi kabar Bu Mar, aku nganti mèh lali jênêngmu, dakarani kêponakan anyar kang nêmbe anêpungake. Dang enggala gêdhe adhimu ki, cik bèn milu ngirimi layang Bu Mar lan milu maca Taman Bocah.

Hai, Oho, Kranji, Purwokêrto. Pitêpunganmu wis daktampa, bangêt panrimaku. Nanging karangan ora bisa kapacak.

Supiatjinah, Cipari. Aku bungah bangêt, dene kowe mêrlokake bangêt anggonmu sinau, muga-muga bae entuk biji sing apik-apik. Karanganmu uga wis daktampa, nanging aja pisan dadi atimu, ora bisa kêpacak, jalaran kurang apik.

Sumali, Curugêcang. Pitakonmu kang kapisan, ya ora pêrlu diturun gambare, dene yèn arêp kokturun, iya malah luwih cêtha.

Yèn kowe ngirimake dêdongengan, ora kêna dikirimake nyang l.k. rong warna, kudu salah siji bae. O, Sum, ora pisan-pisan Bu Mar nêsu, jalaran kabadhe jênênge. Kowe ora susah kuwatir.

Sitisuharti, Munthilan. Ti, kowe kok mung ngiming-imingi tempe kripik nyang Bu Mar. Wah, nèk nang Bêtawi anggolèki tempe kripik ngantia mumêt kae, iya ora entuk. Besuk yèn slamêt ora ana alangan apa-apa yèn Bu Mar nyang Munthilan, bakal tuku pirang-pirang blèg.

Sutono, Dalapa. Bangêt panrimaku kokirimi karangan, nanging cuwa bangêt, dene karanganmu sing dawa ngalur-alur ora bisa kapacak. Panjaluke yèn kowe arêp milu urun ngisèni T.B., gawea sing cêkak-cêkak, kaya ta karanganmu bab: "Jêmpol lan Kampiyun".

Amy, Klathèn. Yèn kowe maca layang-layangku nyang bocah-bocah, kowe mêsthi banjur ngêrti, yèn karangan dawa-dawa ora bisa kapacak. Prayogane ya sing cêkak-cêkak, lucu utawa maedahi, nanging sing mbocahi.

S. Har, Surakarta. Kok anèh ya Har, ingatase wiwite Sêkatèn tanggal nom, kok ora pati akèh sing nonton kaya adat sabên. Bokmanawa ya wis padha bosên kuwi, ya Har. Mara, Har critakna, barang apa sing pèni ing tentoonstelling Mardiguna. Ketoke saka Bêtawi, kowe kok bola-bali pijêr nang restaurant bae, iya apa ora, Har?

Amor, Bululawang, Malang. Kirimanmu cangkriman wis daktampa, isih dakpikir-pikir bisa kapacak apa ora.

M.D. Asri, Blitar. Wiwit saiki kowe kudu sok ndêlok buku-bukumu, sinau kanggo mondeling examen. Aja kêkêrêpên picnic dhisik, sênêng-sênêng mono gampang, mêngko yèn wis bar examene.

Layang liya-liyane bakal dakwangsuli Sêtu ngarêp.

Bu Mar.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [605] ---

 

---

1	gêgêntosipun. (kembali) gêgêntosipun.
2	lingganipun. (kembali) lingganipun.
3	paguyuban. (kembali) paguyuban.