Kajawèn, Balai Pustaka, 1938-07-27, #1667

Ăngka 60, Rê Pn, 29 Jumadilawal Jimawal 1869, 27 Juli 1938, Taun XIII

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [925] ---

Ăngka 60, Rê Pn, 29 Jumadilawal Jimawal 1869, 27 Juli 1938, Taun XIII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan...f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1744 Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Lembang - Marsudi Gêndhing Jawi - Dhasar Gambir ing Batawi - Punuk Unta - Kawontênan Sajawining Praja - Angsal-angsal saking Kêkesahan - Kabar Warni-warni - Wêwaosan - Jagading Wanita.

Lembang

[Grafik]

Sêsawangan tanah parêdèn ing Lembang (Bandhung) ingkang asri lan angrêsêpakên.

--- 926 ---

Kagunan Jawi

Marsudi Gêndhing Jawi.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 58.

Gêndhing Kinanthi Sandhung punika manawi kangge kalênengan, prayoginipun kala-kala dipun damêl kèndêl, lajêng dipun ura-urani punapa dipun sindhèni. Anggènipun ngèndêlakên mriksanana ciri (x), inggih punika:

1. sasampuning gong: nuthuk 4 wilah,

2. sasampuning sarêng kênong N II nuthuk 4 wilah,

3. sasampuning sarêng kênong N IV nuthuk 4 wilah.

Bokmanawi sampun pambêktaning nama, Kinanthi Sandhung, inggih kêrêp kèndêl, jalaran kêsandhung.

Gd. Sriwicaksana, lr. sl. pt. 6.

Pola ăngka 1

[Notasi]

Irama kadamêl sêsêg rumiyin, manawi badhe kadamêl tamban, dumugi N V dipun sarèhakên wiramanipun, dumugi G.N VIII dipun sênggaki dumugi N II, sasampuning N II lajêng dipun gerongi.

Pola ăngka 2.

Gd. Sriwicaksana, irama tamban.

[Notasi]

Sadaya wanda-wanda ingkang nginggilipun namung nut tw. punika lagunipun sênggakan sarta gerong, inggih

--- 927 ---

miturut ungêling wilahan.

Yèn sangandhapipun tw. wontên ăngka nut, punika lagunipun wanda-wanda ugi miturut nut ing nginggilipun.

Kados ta, kasêbut ing nginggil wontên tw. isi nut 4 wilahan, măngka ngandhapipun laguning sênggakan isi 8 wilah, punika ungêlipun sênggakan ugi miturut nut ing nginggilipun, ingkang wirama sarta pungkasanipun pada sagêd cèplês kalihan thuthukan wilahan tw. mriksanana sangandhapipun tw. N I ing papan urutipun sgk. isi 8 wilahan, makatên salajêngipun.

Ing ngandhap punika kula andamêl pola ingkang lagunipun mèh nunggil kalihan gêndhing Sriwicaksana.

Gd. Têbusauyun, lr. sl. pt. Nêm.

Pola ăngka 1.

[Notasi]

Irama kadamêl sêsêg, manawi badhe kadamêl irama tamban, dumugi N V thuthukan lajêng sarèh dumugi G. N VIII lajêng dipun sênggaki. Badhe kasambêtan.

R. Ng. Pringgaardana.

[Iklan]

--- 928 ---

Pasar Gambir ing Batawi

[Grafik]

Bikaking pasar Gambir sampun cêlak, kathah pangunandika ingkang tuwuh ing wêkdal badhe wontên pasar Gambir wau. Tumrap ingkang gadhah celengan, sampun ngagak-agaki badhe ngêpruk. Tumrap ingkang sugih arta kantun metang pintên kathahing arta ingkang badhe sumisih. Tumrap ingkang cumpèn cêkap nyimpangakên kabêtahanipun. Dede[1] ingkang botên gadhah badhe nindakakên kadibyanipun sulap gaib, godhong waru dados bulus. Namung tumraping para juru potang, sami anglês ing manah, awit sabibaring pasar Gambir, tamtu kathah para mitranipun ingkang namung kintun salam.

[Grafik]

Pinanggihipun wontên ing pakabaran, pasar Gambir punika ugi mawi undha-usuk agêng alitipun, nanging sintêna ingkang nyatakakên, botên sagêd ambedakakên agêng alitipun, ing pangraos namung têtêp kemawon agêng tuwin rame.

Nanging sagêdhagan punika pancèn badhe ngedab-edabakên yêktos, indhakipun botên namung pinanggih ing agêng kemawon, ugi jalaran saking wontên yêyasan ingkang nganèh-anèhi, inggih punika griya-griya wêwangunan ing kala Batawi jaman kina, sintêna ingkang ngambah ing ngriku, tamtu lajêng anggliyêr kados malêbêt ing jaman pasupênan. Saking nyumêrêpi wujuding griya inggih kina-kina yêktos, payonipun sampun kawak-kawak, sawanganipun mrika-mriki sarwa pinanggih kina, inggih mawi dipun wujudi kapal ing jaman samantên, pinêtha lembak-lembak kados wontên pasisir sagantên ing Batawi. Tumrap tiyang ingkang purun mêmêtha raosipun ingkang ngantos gêmbêlêng, ing wêkdal wontên ing papan ngriku tamtu ngraosakên kados manggèn wontên ing papan ingkang

--- 929 ---

kina yêktos, pangraos inggih lajêng sêpuh. Nanging mangke manawi pindhah dhatêng papan sanès, inggih punika papan suka-suka ing pasar Gambir, tamtu lajêng ngucap sukur, dene pinaringan ênèm malih.

Pasar Gambir sagêdhagan punika, anggènipun dipun agêngakên wau inggih gêgayutan kalihan pahargyan mèngêti jumênêng dalêm Sri Bagendha Maharaja Putri têtêp 40 taun. Mila gêgayutanipun kalihan bab punika, punapa kawontênan ingkang pinanggih wontên ing pasar Gambir tamtu dados pangèngêt-èngêt ingkang tansah tumanêm ing manah, dalah dumugining têtingalanipun pisan tamtu dipun èngêti.

[Grafik]

Ingkang kacêtha ing gambar punika mujudakên pêpêthaning gapura, ing ngriku katingal wêwangunanipun sarwa gagrak enggal, manawi miturut wujuding payonipun, mêndhêt wêwangunan griya tanah Malayu, pancèn ing wêkdal punika sawêg kalêbêt dados gagrak enggal. Manawi dipun sawang saking katêbihan katingal anjagêrêng singêr. Blaking pasar Gambir, ingkang cêmêng punika papan panggenanipun Bêtawi kina. Ing ngriku katingal prênah adêging griya-griya warni-warni, papan-papan kangge mitongtonakên kagunan, babagan kasarasan tuwin sanès-sanèsipun. Panggenan têtingalan cêlak kalihan papan sade dhêdhaharan, mathuk sagêd nocogi dhatêng kabêtahanipun tiyang ningali.

Batawi kina, mirid wujuding gambar, sintêna kemawon kados sampun sagêd manggalih piyambak dhatêng kinaning wujudipun. Tamtunipun kawotênan ingkang kados makatên wau sampun nyêkapi kangge anggambarakên ingkang dipun pêtha.

Kados makatên raos pangrantam badhe wontêning pasar Gambir.

Sêsorah ing radhio saking Bale Pustaka..

Benjing ing dintên Ngahad sontên tanggal 31 Juli 1938, wanci jam 1/2 8 dumugi jam 8, Bale Pustaka ngawontênakên sêsorah ing radhio Nirom 2 golflengte 190, ing bab Arya Prasena. Ingkang mêdhar sabda Tuwan Suwignya.

--- 930 ---

Jagading Sato Kewan

Punuk Unta.

Kados ingkang sampun kacariyos ing Kajawèn, inggih punika ing bab gêsanging unta.

Miturut katrangan, unta punika anggèning kuwawi manggèn wontên ing hawa bêntèr tuwin kuwawi lumampah têbih tanpa nêdha tanpa ngombe, punika jalaran kewan wau gadhah papan tandhon têdha tuwin tandhon toya wontên salêbêting peranganipun badan. Nalika dèrèng dipun nyatakakên ing para ahli, sadaya wau namung pinanggih wontên ing pangintên, nanging sarêng sampun dipun nyatakakên, pancèn inggih nyata.

[Grafik]

Unta ingkang kaingah wontên ing kêbon binatang ing nagari Eropah.

Punuking unta punika mênggah sajatosipun, kangge nandho têtêdhan, mila kenging kangge titikan, kêndho kêncênging punuk, punika dados tăndha tuwuk luwening unta, inggih kiyat botên kiyatipun unta. Mila tumrap băngsa Arab manawi badhe nglampahakên unta, prêlu nuwèni kêndho kêncênging punukipun rumiyin.

Mênggah wujuding têtêdhan ingkang wontên ing punuk punika kadosdene jladrèn makatên, manggèn wontên salêbêting wadhah ingkang sagêd mêlar mingkus kados karèt, mêlaring punuk samăngsa isi, dene manawi têtêdhan ing ngriku têlas, lajêng kimpès, dados beda kalihan punuking lêmbu, awujud daging kiyal, dene kanggening isinipun punuk unta wau ing samăngsa kangge lumampah têbih ngantos pintên-pintên dintên, lajêng dipun têdha. Dados anggènipun kèndêl kemawon punika sajatosipun inggih nêdha.

Unta punika warni kalih, punuk satunggal tuwin punuk kalih, ingkang punuk satunggal dipun wastani unta Arab, ingkang punuk kalih unta Baktri. Dene tataning gêsangipun sami kemawon.

Kajawi bab wau, unta punika ugi gadhah pirantos kangge tandho toya, wujudipun kothak-kothakan, kintên-kintên sagêd ngêwrat toya ngantos 9 litêr. Dados unta punika gadhah tandhon têdha utawi toya wontên salêbêting badan. Mila ing salêbêting unta watu[2] lumampah têbih, sagêd kuwawi nahan ngêlak tuwin luwe, ingkang sajatosipun ugi nêdha mêndhêt saking patandhonipun.

--- 931 ---

Pawartos Sanès Praja

Kawontênan Sajawining Praja.

Bab anggèning Nata Inggris mara tamu dhatêng Paris.

Sampun sawatawis dintên, panjênêngan Nata Inggris mara tamu dhatêng Paris. Tindakipun Nata Inggris wau manawi dipun tingali sabrebetan, katingal namung mara tamu salugu. Nanging tumraping umum ingkang gêgayutan kalihan kawontênan praja ing Eropah, pêpanggihan wau winawas sakalangkung wigatos, ingkang nuwuhakên panggrayang lêbêt, inggih punika nganggêp bilih nagari kêkalih wau nama ambangun pamitran lami. Dados pêpanggihan wau botên sawêg sapunika kemawon. Ing ngajêng pancèn nyata wotên raosipun pêthal anggèning mêmitran, malah lajêng sami pasang kasujanan. Sarêng tuwuh paprangan donya pinanggih supêkêt malih, nanging sabibaring pêrang tansah sulaya ing pamanggih, wusana saking rêrigêning nayaka praja pinanggih sagêd gathuk malih punika.

Mênggah tuwuhing kawigatosan tumraping ngakathah, punika dening lêlampahan wau nyarêngi kalihan măngsa wontêning sabab-sabab ingkang sapunika nuju thukul ing Eropah. Kados ta prakawis Cekoslowakeyê, prakawis ing Sêpanyol tuwin prakawis ing Lautan Têngah. Makatên ugi nyarêngi anggèning Jêrman supêkêtan kalihan Itali. Măngka tumraping Jêrman tuwin Itali punika dayaning golong-golonganipun sakalangkung ngajrih-ajrihi. Dayaning golonganipun piyambak-piyambak wau sami dipun angkah sagêda ngrêbda, ingkang dhêdhasar dhemokrasi, dados tumrap ingkang adhêdhasar makatên, tamtu lajêng anggolong dhatêng Jêrman tuwin Itali. Malah bab punika sampun wontên suwaranipun Amerikah nayognani manunggiling nagari ingkang sami adhêdhasar dhemokrasi. Mila ing ngriku katingal bilih rakêting pamitranipun Inggris kalihan Prancis wau, upami cêthaa, ngatingalakên anggèning mêmitran wau inggih sami kemawon kalihan anggèning mêmitran Jêrman tuwin Itali, ingkang atêgês angêmbari.

Manawi ngèngêti kawigatosaning Inggris kalihan Prancis anggèning supêkêtan wau, pancèn sampun karancang anggèning badhe nunggilakên kêkiyatanipun wadyabala. Malah ubad-ubêding babagan pangêmbat praja lajêng katingal, inggih punika anggèning Inggris dèrèng purun năndhatangani prajanjianipun kalihan Itali, manawi paprangan ing Sêpanyol dèrèng rampung, tuwin dèrèng purun năndhatangani prajanjianipun kalihan Jêrman, manawi prakawis Cekoslowakeyê dèrèng rampung. Wosipun Inggris akajêng ngeman dhatêng mitranipun supêkêt, inggih punika Prancis.

Rawuhipun Nata Inggris ing Prancis punika sakalangkung sinungga-sungga, sawarnining golongan sami rumaos gambira ing manah, awit sadaya mangrêtos bilih dayanipun Inggris punika agêng sangêt. Anggèning Prancis mêmitran kalihan Inggris punika ajinipun ngungkuli kasantosaning adêgipun bètèng

--- 932 ---

Prancis ingkang wontên sacêlaking watês Jêrman. Kajawi punika ugi lajêng ngèngêti dhatêng dayanipun Inggris anggèning sagêd nyingkirakên bêbaya ingkang badhe dhumawah ing Cekoslowakeyê, saking kêgèndèng anggèning Cekoslowakeyê gandhengan kalihan Prancis.

Tindakipun nata Inggris dhatêng Prancis ingkang kados makatên punika, ing sêmu adamêl botên rênanipun Sang Mussolini, awit panyungga-nyungganipun sairib kemawon kalihan nalika Sang Hitler mara tamu dhatêng Itali. Punika lajêng nuwuhakên kasujanan dhatêng kiranging antêpipun Jêrman dhatêng Itali. Raos ingkang kados makatên wau kêsêksèn wontên ing wêdalipun ariparti-ariparti[3] ing Itali anggèning sami botên purun ngêwrat pawartos rawuhipun Nata Inggris ing Paris. Kados sampun nyarêngi kalamangsanipun, Honggari inggih lajêng sarêmbag badhe nunggil kalihan Itali, prêlu badhe migatosakên dhatêng ebah-ebahan donya.

Tumrap Jêrman botên kêkilapan dhatêng galibêding lêlampahan, samar manawi supêkêtipun kalihan Itali badhe manggih sandhungan. Ing ngriku Jêrman sagêd nindakakên patrap sêsidhêman, anyampèkakên rêmbag dhatêng pandhèrèkipun Nata Inggris nalika rawuh ing Prancis, ingkang wosipun, Inggris tuwin Prancis sampun anganggêp mêngsah dhatêng Jêrman.

Ruslan tuwin Jêpan pasulayan.

Mrèmèning pasulayan punika botên beda kados mrèmèning griya kabêsmèn, kados ingkang pinanggih ing Tiyongkok, bakunipun ingkang pasulayan Tiyongkok kalihan Jêpan. Nanging i[4] sapunika wontên palêtikan latu ingkang murugakên Ruslan tumut angêmori damêl. Ing sapunika Ruslan sampun angêbroki rêdi Cangkupèng, sacêlaking kitha Uncèng, ing watês Mansukuo, Korea tuwin Siberiyê. Têbihipun saking Wladhiwostok wontên kalih dasa kilomètêr. Miturut katranganipun Jêpan, rêdi wau gadhahanipun Mansukuo, mila saradhadhu Rus ingkang wontên ing ngriku kêdah sumingkir. Wangsulanipun Rus, rêdi wau ingkang gadhah Ruslan, kanthi pasaksèn wujuding kar. Ing ngriku Jêpan botên marduli, ugi kanthi ngawontênakên pasaksèn. Wusana sami adrêng tuwin cukêng.

Sayêktosipun sampun rumiyin mila rêdi wau dipun melikakên dening Ruslan, amargi papan ing ngriku punika langkung wigatos, samăngsa Ruslan pêrang kalihan Jêpan, badhe mikantuki sangêt. Sawêg sapunika babagan ingkang kados makatên wau kêwiyak wêwadosipun. Ing ngajêng Jêpan botên kobêr manah dhatêng babagan ngriku, amargi sawêg karepotan anggènipun nêmpuh Hanko, tumrap Jêpan pancèn botên kêndhat anggèning ngancam dhatêng băngsa Rus, nanging tumraping Ruslan namung sinambi gumujêng kemawon, saha rêdi wau lajêng dipun dèkèki wadyabala sagêlar sapapan. Inggih bab punika ingkang dados wêwinihing pasulayan.

Pawartos saking Redhaksi.

Tuwan K. ing Batawi Sèntrêm. Karangan panjênêngan bab Gambirsawit botên kapacak, amargi anggêpok bab ingkang raosipun nyêbal saking jêjêr, tuwin ing karangan ngriku inggih sampun pratela piyambak wontên raos ingkang sagêd ugi damêl kalèntu tampining liyan. Punika nandhakakên manawi sampun wontên raos ingkang botên sakeca.

Kajawi punika, babagan ngandharakên kawruh makatên, sampun anggêpok dhatêng kabêtahaning liyan, ingkang araos botên srêg, saha ingkang adhakan dados sêling sêrêp.

--- [933] ---

[Iklan]

--- 934 ---

Rêmbagipun Petruk lan Garèng

Angsal-angsal saking Kêkesahan.

II

Garèng : Ora Truk, sêmbranamu kuwi têka ora kok pènsiun-pènsiun. Hla wong bêndara pyayi-pyayi kathik kok garap mêngkono. Nanging iya kêpriye manèh, wong wis kalêbu ing watakmu sok dhêmên sêmbranan kuwi. Mulane panuwunku, muga-muga bêndara pyayi-pyayi mau padha paringa sapura sing akèh-akèh. Sabanjure kowe, Makne Kamprèt, apadene Bu Mar, ana ing Sêmarang, anu apa bae.

Petruk : Sorene, malêm Sabtu, jam 7, aku wis macak malithit, nganggo opyas (jas bukak), dhèsi nglawèr, blangkon cara Sala, jarite kathik parangrusak, tur nganggo sêlop, wah, Kang Garèng, kala samono rumasaku brêgase nganti kaya: bêndara pangeran lagi... mulês.

Garèng : Wayah, kathik nganggo disambungi lagi mulês, kuwi karêpmu kêpriye, Truk.

Petruk : Lo, nèk brêgase bêndara pangeran kuwi rak iya kumplit, warnane brêgas, agêm-agêmane brêgas, dalasan kanthonge iya brêgas. Nanging yèn lagi mulês, andak iya kèmutan brêgase, têmtune sing diemut-emut iya mung mulêse padharane, nganti wêdanane mêcuca-mêcucu, merat-merot, mleyat-mleyot, mara, apa iya isih brêgas. Mêngkono uga aku, Kang Garèng, hla wong ana ing paran karo Makne Kamprèt, atine dhêg-dhêgan, pikirane iya mulês têrus-têrusan, awit: mêngko ngliwati toko gèk anjaluk: cundhuk mêntul, utawa: kalung mêrjan, wèh, rak iya kalakon rèwèl... kanthongku. Mara, jalaran saka tansah duwe pikiran sing mêngkono kuwi, brêgasku apa iya beda karo bêndara pangeran sing lagi mulês. Wis, Kang Garèng, rungokna tak banjurne caritaku. Mêngkono uga Makne Kamprèt, jam 7 sore mau iya wis macak gajah, sanadyan rada mambu-mambu modhê Batawis sêthithik, yaiku: klambine: baju têrang bulan, kae lo, klambi sing garis-garise kothak-kothak cilik kaya klambu. Banjur tapihe: kain radhio, yaiku jarit kang bathikane pêsagi-pêsagi. Dene sêlope: sêlop dhemo. Mungguh kang diarani sêlop dhemo iki, wujude rada kaya sêlop Malesê kae, nganggo tali pating krêncang barang. Wah, Kang Garèng, dhasar adhimu Makne Kamprèt kuwi gêdhe dhuwur jonggrong-jonggrong, barêng manganggo sing kaya ngono kuwi, lakune iya nganggo irama, Kang Garèng, yaiku: gêmblèh, gêmblèh, nganti sadalan-dalan asu kirik padha pating kraing lumayu bundêr kabiyan. Ora beda Bu Mar, iya macak andhandhing, nganti kaya... wedang srêbat.

Garèng : Wayah, le ora mèmpêr mêngkono, ana wong macak kathik kaya wedang srêbat.

--- [935] ---

Petruk : Lo, kowe rak wêruh dhewe, Bu Mar kuwi gampang masuk angine, mulane le nganggo-anggo iya kudu sarwa kandêl, cikbèn angêt. Wong ngombe wedang srêbat kuwi iya cikbèn angêt. Mara, apa iya ora padha.

Garèng : Arêpa kok ubang-ubêng, anggonmu gawe pêpandhingan sing kaya ngono kuwi, mêksa ora mathuk. Ora, Truk, jam 7 sore kowe kêtêlu padha macak-macak kuwi, cara Landane apa arêp padha: pisitah (mêdhayoh).

Petruk : Ora, Kang Garèng, anggone aku kêtêlu padha macak-macak kuwi mau, sêdyane kêpengin... layat pasar malêm Kridhamataya.

Garèng : Hus, wong sêmbrana. Ana wong arêp nonton mênyang pasar malêm, kathik diunèkake: layat. Nèk layat kuwi rak mênyang panggonane wong kêsusahan, kaya ta: kêsripahan, kobongan, lan sapanunggalane...

Petruk : Iki dudu salahku, Kang Garèng. Awit ana ing hotèl wis ana sing carita nyang aku, yèn sabên wêngi mèh ajêg udane, mulane iya sok kalakon jarene, sawêngi pangêdole karcis mung olèh sèkêt rupiyah. Mara, wong pasar malêm sêwêngi têka mung olèh samono, rak iya mokal bisane nutup waragade. Apa sing ada-ada gawe pasar malêm iki ora mulês, aliyas: susah. Dadi têkaku mrono kuwi rak mênyang ênggone wong susah, apa iya ora kêna saupama tak unèkake: layat.

Garèng : Sabanjure, nalikane kowe mrêlokake nonton, kêpriye kaanane ing pasar malêm kono.

[Grafik]

Petruk : Nalikane aku kêtêlu lumêbu ing pasar malêm, kira-kira jam 8 sore, Kang Garèng, kaanane ing pasar malêm kono isih... mamring, Kang Garèng. Ing măngka lumrahing pasar malêm ngêndi-êndi kuwi, wayahe ngarêpake jam 8 kuwi lumrahe sing padha tuku karcis, wiwit jêl-jêlan, jêbul sing diwajibake adol karcis ing kalasamono, isih bisa udut-udutan, bokmanawa malah nganggo ngadhêpake kopi tubruk karo macit pisang gorèng barang:... jalaran saka kuwi, banjur tuwuh pikiranaku mangkene: ing pasar malêm, ora akèh sing nonton, kuwi bisa uga jalaran ing Sêmarang wong-wonge pancèn ora dhêmên royal...

Garèng : Gagasanamu sing kaya ngono kuwi, pancèn bênêr bangêt, Truk. Jarene ing Sêmarang wong-wonge, luwih manèh priyayine, pancèn nyata ora royal babar pisan, nyang main,

--- [936] ---

wah, adoh bangêt, Truk. Nyang minum, jarene: haram, haram. Nyang madon, wah, dianggêp duraka sing gêdhe bangêt.

Petruk : Alhamdulillah, yèn nyata mêngkono, Kang Garèng. Nanging bisa uga, anggone ing pasar malêm Kridhamataya ora akèh sing nonton mau, jalaran wong-wong ing Sêmarang... ora padha duwe dhuwit.

Garèng : Pancèn umume wong Sêmarang, ora padha duwe dhuwit tumrape kanggo main royal lan rupyan-rupyan sing ora ana tanjane babar pisan kuwi, nanging yèn kanggo barang bêcik, barang amal, kanthonge mêsthi prasaksat diêsokake bae, lo, kuwi nèk adat tatacarane wong Sêmarang.

Petruk : Iya, sukur, sukur. Ing măngka mungguhing pangrasaku, tongtonane ing pasar malêm kono, iya nyukupi, wayang wong: ana, kêthoprak, malah kêthoprak jêmpol, yaiku: Darmamudha: èntên, sêtambul: adhah, dalasan sing diarani: dhogèr, kae lo, Kang Garèng, wong wadon-wadon sing padha plêtak-plêtik jêjogedan sêtêngah wuda: a - ya - o - ge (ana uga). Kajaba iku, padhasaran barang-barang kawêkêlan wong bumi, kaya ta: barang bathik, tênunan, lurik-lurikan, jungkat pênyu, suk kundhe pênyu, lan sapadhane, iya pirang-pirang. Resturan, mumbruk. Cêkake: Apa bae sing bisa gawe sênênge uwong, ing pasar malêm kono, disadhiyani, Kang Garèng. Tur anggone mranata, milah-milah papane, iya bêcik bangêt.

Garèng : Aku iya ora maido, Truk, wong sing ngadani kuwi priyayi-priyayi kabèh. Mêsthine iya ora cara ing pasar Gambir ing Bêtawi bae, mapanake wayang uwong upamane, ana ing panggonan sing rame bangêt, nganti nonton wayang uwong padha bae karo nonton gambar idhup bisu, sabab caritane ora krungu babar pisan. Nèk ing pasar malêm Kridhamataya, aku ngandêl, yèn papan wayang wong mêsthi ana ing panggonan kang sêpi, kang singkur, dadi wong sing nonton ora kêbrêbêgan suwara liya--liyane. Saora-orane sing mranata wong iya piyayi-piyayi. Ora, Truk, kowe kêtêlu sing kok tongton nganti suwe, apa.

Petruk : Barêng wis sayah anggone mubêng, aku kêtêlu banjur: blus, lumêbu ing kêthoprak Darmamudha, Kang Garèng, awit ing kene aku sing wis yakin, yèn tongtonane ora sok gawe gêlaning ati. Kalane aku kêtêlu mlêbu, ing kêthoprak kono wis mèh kêbak. Ing klas, loge, ing larikan sing ngarêp dhewe, wis dilênggahi para bêndara-bêndara radèn ayu, yaiku: bêndara radèn ayu bupati, patih, wêdana, lan êmbuh para bêndara radèn ayu sapa bae manèh. Larikan kang ăngka loro, bêndara kangjêng lan putra-putra. Dene aku kabênêran linggih ana ing larikan kang ăngka têlu, yaiku: ing pêngkêrane bêndara kangjêng. Sabênêre mono aku iya wis têpung karo ingkang bupati mau, wong iya tilas kănca sêkolah ing plêdhing sêkul ing Magêlang, nanging ing sarèhne kana, ingkêng bupati, aku mung: Petruk, tanpa atêr-atêr utawa panambang apa-apa, mulane aku iya ora wani cara priyayine: aruh-aruh, mung: tinggal dhiyêm sajah.

--- 937 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès).

TANAH NGRIKI.

Pindhahan dhoktêr. M. Yasin, tijd. wd. Gouv. Ind. Arts ing C.B.Z. Bêtawi, kapindhah dhatêng C.B.Z. Sêmarang. Tuwan Usman Salèh gêlar Sutan Têmênggung, Gouvt. Ind. Arts. ing Tanjungpinang (Riouw), kapindhah dhatêng C.B.Z. Bêtawi. Tuwan Supardan, Ind. Arts partikêlir, katêtêpakên dados Gouvt. Ind. Arts kabantokakên dhatêng Hoofd van den Dienst van den Mijnbouw, manggèn ing Bangkatin-winning. R.M. Kusmargono, Ind. Tand arts, kaparingan palilah bikak padamêlan dhoktêr untu wontên ing tanah ngriki.

Sêrat-sêrat kabar Tionghwa ingkang kabrangus pers. Dumuginipun sapunika sêrat-sêrat kabar Tionghwa ingkang kabrangus pers jalaran ngêwrat pawartos gêgêthingan dhatêng Jêpan, inggih punika punika: Sin Po, ing Bêtawi. Thian Sung Yet Po, ing Bêtawi, Tay Kong Siang Poo, ing Surabaya, tuwin Chiao Shon Weekly, ing Pontianak, saha lajêng wontên malih Sin Tit Po, ing Surabaya.

Sagêd nulungi tombok jiwa. Wontên satunggiling guru dhusun ing bawah Magêlang mitulungi lare klêlêp ing toya, lare sagêd kêtulungan. Nanging salajêngipun, guru wau klêlêp piyambak, nêmahi tiwas.

Kadurjanan kajêng ing Cicalêngka. Ing Citanan, bawah Cicalêngka, wontên wana agêng ingkang dados wêwêngkoning pakaryan wana, bawah Priangan têngah. Ingriku kathah kadurjanan kajêng, lajêng kawontênakên pajagèn kêncêng. Sarêng katindakakên makatên, lajêng sagêd nyêpêng durjana kajêng. Nalika dipun pariksa, durjana ngakên kemawon, saha lajêng pratela kanca-kancanipun sadaya ingkang gêgayutan kadurjanan wau wontên tiyang 170. Salajêngipun sagêd angsal katrangan kathah kanthi bukti-buktinipun, saha sami ngakên. Dumugining pangadilan sami kokum tigang dintên dumugi sawulan.

Gledhah candu adamêl pêpêjah. Pulisi candu ing Bêtawi gledhah dhatêng griyanipun bangsa Tionghoa nama Ong Tjoe Sioe, ing Gang Bambu Pancoran. Nalika pulisi malêbêt ing griya, Ong Tjoe Sioe katingal ajrih, cangkêmipun katingal moco-moco. Pulisi ngintên bilih ingkang dipun êmplok wau candu pêtêng, lajêng dipun gujêr, nanging tanpa damêl. Miturut katrangan, candu ingkang dipun êmplok wau wontên 35 mata. Sontênipun bangsa Tionghoa wau sakit, lajêng kabêkta dhatêng C.B.Z. Wusana dalunipun, jam 2 nêmahi tiwas.

[Iklan]

Padagangan lisah kênanga. Pomêr ing Cirêbon sawêg arekadaya ngajêngakên pêdagangan lisah kênanga. Tumrap ing Cirêbon, aslinipun saking dhistrik Plumbon, tuwin Ciawigêbang, bawah Kuningan. Kintên-kintên ing dalêm sataun sagêd ngêdalakên 6000 kg, anggèning nglêmpakakên wontên ing wulan Januari tuwin Juni. Rêginipun ing sapunika f 2.- ing dalêm kg, kala ing taun 1937 f 3.-.

[Grafik]

Bidhal dhatêng nagari Walandi sêsarêngan. Tuwan Gupêrnur Orie sakalihan nyonyah, gambar sisih kiwa, Panjênêngan Sultan Pontianak sêkalihan, gambar têngah, B.K.P. Hangabèi sakalihan, gambar sisih têngên, sêsarêngan dhatêng nagari Walandi, nitih kapal Baluran. Tumrap panjênêngan Sultan Pontianak tuwin B.K.P Hangabèi gêgayutan kalihan badhe wontêning paargyan mèngêti jumênêng nata 40 taun. Panjênêngan Sultan ing Pontianak wontênipun ing kapal dipun dhèrèkakên asistèn residhèn D. van der Meulen, tindakipun nitih sêpur ing Eropa dipun dhèrèkakên controleur H.H. Keereweer, dene wontênipun ing nagari Walandi dipun dhèrèkakên asistèn residhèn M.E.L. Israel.

--- 938 ---

Ingsêr-ingsêran. Kawrat kêkancingan saking Gupêrnur Jawi Têngah, M. Sunario wêdana ing Kêmiri, Kabupatèn Purworêjo, Paresidhenan Kêdu, dados wêdana ing Kaliwira, Kabupatèn Wonosobo, Paresidhenan Kêdu. R. Madênan ugi nama R. Sosromijoyo, Wêdana Kaliwiro, dados wêdana ing Kêmiri kasêbut nginggil.

Lare kêlêm. Ing sacêlaking dhusun Cipatujah, bawah Tasikmalaya, wontên lare sêkolah cacah 17 sami badhe mantuk nyabrang lèpèn ingkang botên sapintêna toyanipun. Ing nalika lare-lare wau nêngah-nêngahi nyabrang, wontên toya dhatêng, lêbêting toya 2 1/2 m, lare-lare wau sami pating slêbar, wontên ingkang kèli, wontên ingkang sagêd minggir. Ingkang 9 tiwas.

Mahaguru Pamulangan Luhur Pangadilan. Wiwit benjing wulan Augustus ngajêng punika, Prof. Dr. C.C. Berg, katêtêpakên dados mahaguru ing Pamulangan Luhur Pangadilan, ing bab babagan Muhammedaansch recht, instellingen Islam, tuwin basa-basa Mêlayu tuwin Jawi.

Propaganda S.S. Tuwan S.J.Ch. den Hartog, pènsiunan pangagêng S.S. gadhah sêdya badhe ngawontênakên propaganda tumrap S.S. sarana film. Film wau badhe kadamêl mawi pulas kados pulasipun ingkang saèstu. Kintên-kintên rampungipun wontên têngahing taun ngajêng. Film bangsaning propaganda wau inggih badhe dipun pitongtonakên wontên ing kapal Bremen ingkang nuju layaran ambêkta andon lêlana bangsa Jêrman dhatêng tanah Jawi.

Paniti babagan warak. Wontên sêrat sêbaran saking pokrol-jendral dhatêng para residhèn, ingkang suraosipun, supados nitipriksa toko-toko jampi Tionghwa, kadospundi dayaning daging tuwin wacucal warak ingkang kangge jampi, tuwin aslinipun anggèning angsal warak wau saking sintên, punapadene patrapipun anggèning mêjahi kadospundi.

Tindak nanggulangi sêsakit malaria. Pakaryan nanggulangi sêsakit malaria ing Tanjungpriok sawêk ibut tumindak ing damêl, kanthi rekadaya ambêsmi alang-alangan. Tindak makatên wau sagêd ngenggalakên garinging rawa-rawa.

Vice President Raad van Indie. Miturut wartos, Tuwan Van der Bussche, Vice President Raad van Indie saèstu badhe bidhal dhatêng nagari Walandi, wontên salêbêting wulan November ngajêng punika.

Pasar malêm. Benjing tanggal 9 dumugi tanggal 15 Augustus ing alun-alun Purbolinggo badhe kawontênakên pasar malêm, kanthi tentoonstelling têtanèn, kawêkêlan, miyara rajakaya, tuwin têtingalan warni-warni. Makatên ugi ing Madiun inggih badhe wontên pasar malêm manggèn ing alun-alun nama pasar malêm Karukunan Madiun, mawi tentoonstelling tuwin têtingalan.

Telegram ngunjukkakên kasugêngan. Wiwit benjing tanggal 29 Augustus dumugi tanggal 5 Sèptèmbêr ngajêng punika, ing kantor-kantor post ngawontênakên telegram kintunan saking sintên kemawon dhatêng "Leden van her Koninklijk Huis", ingkang suraos ngunjukakên kasugêngan dalêm nata jumênêng sampun 40 taun. Waragadipun satêmbung 20, sakêdhik-sakêdhikipun f 2.-. Kintunan wau badhe kawrat ing dlancang adèn.

Sêsakit pest ing tanah Jawi. Ing salêbêtipun 6 wulan kêpêngkêr, gunggungipun têtiyang ingkang kêtrêjang sêsakit pest wontên 1300. Manawi dipun timbang kalihan kala taun 1937, pinanggih suda kathah sangêt. Kala ing taun 1934 têtiyang ingkang kêtrajang sêsakit pest wontên 23.000. Sarêng wontên suntikan ing taun 1935 lajêng suda sangêt. Ing taun 1937 têtiyang ingkang sakit 3800, kintên-kintên ing taun punika saya suda.

Motor mabur ingkang ical sampun pinanggih. Patroli ingkang madosi motor mabur ingkang ical ing laladan Bandung dipun tindhihi Litnan Duchateau, lampahipun malêbêt ing wana ing Priyangan. Ingriku sagêd manggihakên motor mabur wau wontên sacêlaking têlaga Clomprang, motor mabur wau kêbêsmi, ingkang nglampahakên tiwas kêbêsmi. Mayit kabêkta dhatêng kabudidayan Arjuna, lampahan 22 jam saking papan ngriku. Salajêngipun kabêkta dhatêng Andir, kakubur. Ingkang tiwas wau nama Deen. Anggènipun dhatêng kala Sèptèmbêr 1936 saking nagari Walandi.

EROPA.

Tumut belasungkawa. Ing kadhaton Inggris ngawontênakên tandha belasungkawa gêgayutan kalihan sedanipun Pramèswari Marie ing Rumeniê, laminipun sêminggu.

[Iklan]

Lindhu agêng ing Griekenland. Kala tanggal 20 wulan punika ing saindênging nagari Griekenlad kêraos wontên lindhu agêng. Kathah griya ingkang rêmuk. Ing Palatia risak babar-pisan. Griya-griya gêdhong kathah ingkang ambruk. Pakunjaran ambruk, wontên pasakitan 500 badhe minggat, nanging lajêng sande dipun pambêngi ing ungêling sanjata. Ministering babagan tatatêntrêm umum lajêng papriksa piyambak dhatêng papan kasangsaran.

Malêsi mara tamu dhatêng Inggris. Lebrun tampi sêdhahan saking Nata Inggris supados malêsi mara tamu dhatêng Londen. Miturut wartos, benjing kwartaal kapisan taun 1939 Lebrun tuwin Madame Lebrun badhe dhatêng Inggris kanthi lampah praja.

Kasangsaran motor mabur. Miturut wartos saking Polen, wontên motor mabur anggêgana saking Warschau dhatêng Bukarest, sadumugining Bukawina lajêng ngaleyang ambruk. Ingkang numpak tiyang 14 tiwas sadaya.

Nata Zweden badhe dhatêng Inggris. Wontên wartos, Nata Zweden kanthi kadhèrèkakên pangeran pati badhe têdhak Londen kanthi lampah praja.

NAGARI WALANDI.

Prins Bernhard lêrêm ing sanès panggenan. Miturut wartos, Prins Bernhard sawarga sampun bidhal badhe nglêrêmakên sarira sawatawis minggu wontên ing villa Groothertog Mecklenburg ing Heiligdam. Kapal Piet Hein sampun dumugi ing Warnemuende, sadhiya kagêm lêlangên wontên ing pasisir.

Paargyan mèngêti jumênêng nata 40 taun. Benjing dhawahing dintên paargyan mèngêti jumênêng nata 40 taun, ing nagari Walandi saèstu badhe ngawontênakên arak-arakan agêng-agêngan mujudakên kawontênan ing tanah Indiya sêsambêtanipun kalihan nagari Walandi. Kabêtahan-kabêtahan pêrluning arak-arakan punika kathah ingkang ambiyantu.

Eere Doctor. Minister babagan defensie, J.J.C. van Dijk, katêtêpakên dados Eere Doctor rechtgeleerdheid ing Vrije Universiteit. Anggèning nêtêpakên wontên ing tanggal 20 wulan October.

--- 939 ---

Wêwaosan

Anakipun Tarsan.

Pêpiridan saking buku karanganipun Edgar Rice Burroughs.

2

Sasampunipun mênyat Polwic wau lajêng lumampah nuju dhatêng papanipun para tiyang kapal ingkang sami rêrubungan ningali angsal-angsalanipun anggèning sami bêbêdhag wau. Sarana nyêpêngi tanganipun kêthèk bangkokan ugi lajêng tumut. Sarêng kalih-kalihipun sampun cakêt, ing ngriku para tiyang kapal sawêg kemawon sumêrêp. Sanadyan wêkdalipun namung sakêdhap sangêt, nanging Polwic ugi sampun nyumêrêpi bilih kêthèk bangkokan ingkang tut wingking lampahipun punika, botên pisan-pisan anggadhahi sêdya awon. Gagasanipun, kintên-kintên kêthèk punika pancèn sampun kulina sêsrawungan kalihan manusa. Sakala punika Polwic lajêng kêtuwuhan manah, bilih sarana kêthèk bangkokan punika ing têmbe piyambakipun tamtu sagêd angsal arta kathah. Amila dèrèng ngantos dumugi ing papanipun para tiyang kapal wu, Polwic sampun gumolong manahipun, ing têmbe manawi sampun dumugi ing nagari ingkang tata malih, nêdya ambarang kalihan kêthèk bangkokan wau.

Sarêng para tiyang kapal sami tumênga saha sumêrêp Polwic nganthi kêthèk agêng wau, gumunipun tanpa upami sarta lajêng sami enggal-enggal murugi. Ing ngriku sêmunipun kêthèk bangkokan botên ajrih babar pisan. Kosokwangsulipun, malah para tiyang kapal wau saking satunggal lajêng dipun cêpêng pundhakipun sarta lajêng dipun sawang rainipun ngantos taliti sangêt. Sasampunipun nyawang dhatêng para tiyang kapal sadaya wau, pun kêthèk lajêng nyakêt Polwic malih, ing ngriku pasêmonipun katingal cêtha kadosdene tiyang ingkang kêcuwan manahipun.

Para tiyang kapal sami karênan manahipun sarta lajêng ngrubung kêthèk bangkokan wau, tuwin pitakèn warni-warni dhatêng Polwic. Wangsulanipun Polwic botên sanès kajawi namung nyariyosakên, bilih kêthèk bangkokan punika piyambakipun ingkang gadhah. Sanèsipun cariyos makatên, botên kalair têmbungipun punapa-punapa. Malah cariyosipun wau botên kèndêl-kèndêl tansah dipun wongsal-wangsuli: Kêthèk punika gadhahan kula, kêthèk punika gadhahan kula. Ingkang sami mirêngakên têmbungipun Polwic ingkang tansah dipun wongsal-wangsuli wau, para tiyang kapal rumaos anjêlu sangêt, amila salah satunggal lajêng nêdya adamêl lêlucon sawatawis. Inggih punika têtiyang wau lajêng ngubêngi kêthèk bangkokan wau, sarêng sampun wontên ing sawingkingipun, ujug-ujug wontên ingkang gajêng[5] nocogakên dom ing gêgêring kêthèk. Kêthèk wau lajêng ambalik angajêngakên tiyang kapal ingkang nocog dom ing gêgêripun, rikatipun prasasat kilat, kêthèk ingkang suwaunipun katingal londha-londho sajak sabar sangêt, ing samangke lajêng malih sipatipun kados sato galak ingkang badhe nubruk mangsanipun. Sanalika punika polatanipun tiyang kapal wau inggih lajêng malih, pasêmonipun ingkang sajak ngiwi-iwi ing wêkdal punika lajêng dados pucêt sangêt sêmu kamigilan. Salajêngipun kathi trêngginas, tanganing kêthèk bangkokan, ingkang panjang, nyandhak pundhakipun tiyang kapal kalih pisan, ing sarèhning ngrumaosi têmtu botên badhe kuwagang nandangi kridhanipun kêthèk wau, amila tiyang kapal lajêng enggal-enggal ngunus ladingipun nêdya katamakakên ing badaning kêthèk. Nanging kêthèk bangkokan rikat sangêt namplèk lading wau ngantos mancêlat têbih, lan sakala punika untuning kêthèk ingkang prasasat lading pênyukur landhêpipun, lajêng tumancêp ing githokipun tiyang kapal wau. Kănca-kancanipun ingkang nyumêrêpi lêlampahan wau, enggal-enggal sami ngunus dêdamêlipun, nêdya ambelani mitranipun. Para tiyang kapal wau lajêng sêsarêngan sami nêmpuh kêthèk, dene pun Polwic aliyas Misèl ngêmungakên jêlih-jêlih lan sêsambat nêdha dhatêng para tiyang kapal, mugi sampun ngantos amêjahi pun kêthèk bangkokan, awit mênggahing gagasanipun, manawi kêthèk wau ngantos dhawah ing pêjah, gêgayuhanipun badhe angsal arta kathah saking anggèning ambarangakên kêthèk wau tamtu badhe botên kadumugèn.

Nanging mênggahing kêthèk bangkokan, dipun krubut ing têtiyang kapal wau botên namung lajêng badhe nutut kemawon. Sasampunipun ngêrêg tiyang kapal ingkang nocog dom ing gêgêripun, ingkang kala punika dhawah ing siti, kêthèk wau lajêng gregah mênyat malih, têtiyang kapal sawatawis ingkang anggujêr badanipun saking wingking, lajêng sami dipun lirigakên sarta lajêng kontal dhawah ing siti. Salajêngipun sintên ingkang anêmpuh, nuntên kadhawahan tanganipun, tanpa sambat malih inggih lajêng dhawah ing siti. Tandangipun kêthèk, ingkang ing suwau sajak londha-londho wau, nalika katêmpuh ing mêngsah, prasasat kadosdene sikatan nyambêr walang.

Campuhipun kêthèk kalihan para tiyang kapal wau, kasumêrêpan dening kaptin tuwin opsiring kapal Maryori, ingkang ing kala punika sawêg sami minggah ing dharatan, kanthi adêdamêl pistul, opsir kêkalih wau anyakêti prêlu badhe ambelani têtiyangipun. Makatên ugi pandhèrèkipun, opsir kalih, inggih punika Matrus kalih, botên purun kantun nêdya bela kănca-kancanipun. Ing kala punika kêthèk bangkokan nyawang dhatêng mêngsahipun ingkang sami glangsaran wontên ing siti sadaya. Salajêngipun punapa kêthèk wau nêdya anêmpuh [a...]

--- 940 ---

[...nêmpuh] mêngsah enggal ingkang sawêg dhatêng punika utawi botên, Polwic botên sagêd angintên-intên, awit ing kala punika pun kêthèk kadosdene sampun lêrêm manahipun, katingalipun kados sampun wangsul sabar kados ing suwaunipun malih. Nanging ing kala Polwic mangrêtos, bilih opsir kêkalih wau manawi sampun cakêt, têmtu badhe namakakên pistulipun dhatêng kêthèk bangkokan, ingkang botên sande têmtu dhawah ing pêjah, amila piyambakipun lajêng nêdya ambudidaya sakiyatipun supados kêthèk bangkokan sagêda luwar saking bêbaya pêjah wau. Salajêngipun Polwic lajêng ngadêg ing sangajêngipun kêthèk bangkokan, dados ing têngahing antawisipun kêthèk bangkokan kalihan opsir kapal kêkalih wau. Mênggahing kêthèk bangkokan ing sêmu botên nêdya anêmpuh dhatêng Polwic. Ewasamantên Polwic kêdah angatos-atos sangêt, sampun ngantos angaru-biru kêthèk ingkang ing kala punika sampun mambêt rahing manusa.

Ing wêkdal punika kaptin kapal alok-alok dhatêng Polwic supados tumuntêna nisih, murih piyambakipun sagêda namakakên pistulipun dhatêng kêthèk bangkokan. Nanging Polwic botên lajêng nisih, malah saya nyakêti kêthèk bangkokan, sanadyan ing batos saklangkung ajrihipun, bilih ngantos karangsang ing kêthèk ingkang sawêg salêbêtipun nêpsu wau, ing wusana, jalaran saking pangajêng-ajêngipun ing têmbe sarana ambarangakên kêthèk wau sagêd angsal arta kathah, ajrihipun lajêng ical saha purun nyêpêng tanganipun kêthèk bangkokan wau.

Kalihan narik tanganipun kêthèk, Polwic wicantên makatên: Ayo miluwa aku mrene. Lêganing manahipun para tiyang kapal kalangkung-langkung, sarêng kêthèk bangkokan sagêd kakesahakên saking ngriku. Awit kamigilanipun tanpa upami, sanadyan tatunipun ingkang kathah botên sapintêna, mêksa ajrih ebah kuwatos bilih badhe katêmpuh ing kêthèk malih.

Kanthi alon-alon kêthèk bangkokan inggih lajêng tumut dhatêng Misèl. Kaptin kapal ingkang kala punika kèndêl wontên ing katêbihan, ambêngoki Polwic aliyas Misèl makatên: E, Misèl, sumingkira, kêthèk iki tak lunasane, supaya aja gawe susahe wong kapal manèh.

Kanthi ngarih-arih Polwic awicantên makatên: Kêthèk punika botên lêpat, sampun lajêng dipun pêjahi. Para tiyang kapal ingkang miwiti -inggih para têtiyang kapal punika ingkang nêmpuh rumiyin- panjênêngan rak inggih uninga piyambak, bilih kêthèk punika tutut sangêt. Kajawi kêthèk punika kula ingkang gadhah. Kula botên rila sangêt manawi ngantos panjênêngan pêjahi. Salêbêtipun wicantên makatên wau, polatanipun Polwic katingal padhang, awit ing kala punika piyambakipun èngêt dhatêng kadadosanipun ing têmbe wingking, manawi sagêd kalêksanan ambarangakên kêthèk wontên ing kitha Londhên, angsal-angsalanipun tamtu badhe kathah sangêt. Ingkang makatên punika adamêl lêganing manahipun, amila polatanipun lajêng katingal padhang.

Kaptin kapal lajêng ambalêsêkakên pistulipun saha pitakèn dhatêng para têtiyang kapal makatên: Apa nyata kandhane Misèl iki mau, yèn sabênêre kowe kabèh sing marahi. Têtiyang kapal kajawi ingkang nocog dom ing gigiripun kêthèk bangkokan, sami mênyat ngadêg, awit sajatosipun tatunipun botên sapintêna, ngêmungakên ingkang satunggal wau, ingkang taksih ngathang-athang wontên ing siti, jalaran pundhakipun tatu mowak-mowak ingkang kapêksa kêdah kaupakara kirang langkung kalih minggu laminipun.

Salah satunggal wontên ingkang wicantên makatên: Sayêktosipun ingkang lêpat pun Simson, awit ing kala wau piyambakipun nocog gêgêripun kêthèk mawi dom. Salajêngipun pun kêthèk lajêng ngêrêg ing piyambakipun. Kados ingkang makatên punika sampun mêsthinipun. Dene salajêngipun kêthèk bangkokan nuntên ngêrêg kula sadaya, kados inggih sampun lêrêsipun, awit kula sadaya lajêng sami ambelani Simson, sarta lajêng anêmpuh kêthèk wau.

Kaptin kapal lajêng ngawasakên dhatêng Simson ingkang ing kala punika katingal kalingsêman sangêt sarta lajêng anyariyosakên punapa salêrêsipun. Sasampunipun cariyos makatên wau, kanthi rêkaos Simson lajêng mênyat saha anyakêti kêthèk bangkokan wau, kadosdene badhe anyatakakên mênggahing watakipun kêthèk punika, nanging salêbêtipun amurugi kêthèk wau kalihan anyadhiyakakên pistulipun. Nanging ing kala punika ing sêmu kêthèk bangkokan sampun wangsul sabar kados ing suwau-waunipun malih, sarta lajêng linggih anjèjèri Polwic kalihan nyawang dhatêng para tiyang kapal satunggal-satunggal. Nalikanipun kaptin kapal anyakêti, kêthèk bangkokan enggal-enggal mênyat sarta mêthukakên kanthi lumampah mèkèh-mèkèh. Sarêng sampun cakêt, kêthèk wau lajêng nyandhak pundhakipun kaptin kapal sarta nyawang rainipun ngantos dangu. Sasampunipun kados ingkang sampun-sampun katingalipun kados tiyang ingkang gêla, malah kamirêngan suwaranipun kadosdene tiyang ingkang gêtun lajêng ngunjal ambêgan punika. Sasampunipun anitipriksa kaptin kapal wau, lajêng anitipriksa dhatêng opsir sanèsipun tuwin matrus kalih ingkang ngêtutakên kaptin kapal wau. Tiyang tiga ingkang dipun titipriksa, lan kaping tiga anggènipun kêthèk wau ngunjal ambêgan kadosdene tiyang ingkang kamigêtunan. Sasampunipun pun bangkokan lajêng murugi Polwic malih sarta linggih wontên ing jajaripun. Lan salajêngipun inggih nuntên botên amrêduli malih dhatêng ing kiwa têngênipun, malah ing kala punika kêthèk bangkokan kadosdene botên èngêt malih manawi mêntas campuh kalihan para tiyang kapal wau. Badhe kasambêtan.

--- 117 ---

Nomêr 30, 27 Juli 1938, taun III

Jagading Wanita

Lampiran Kajawèn, Juru Pangripta: Rr. Siti Mariyam. Kawêdalakên Sabên Rêbo.

Gawatipun Tindak Prayitna lan Waspada.

Tiyang lumampah kêdah prayitna, punika limrahipun yèn ngambah ing margi gawat, rumpil, mutawatosi, upaminipun ngambah wana agêng.

[Grafik]

Biyang Marta Sleman.

Tiyang kêdah waspada (awas), punika yèn ngambah ing papan ingkang sumamar, pêtêng. Upaminipun lumampah ing wanci dalu.

Dêduga lan prayoga, punika kêdah botên kenging pisah. Têgêsipun: yèn badhe ngambah margi warni kalih wau, kêdah mawi dugi-dugi lan prayogi. Yèn sakintên badhe numbuk-numbuk, utawi tinubruk ing sima gembong, prayogi sarèh utawi wangsul, botên saèstu dipun ambah, pados margi sanès.

Kula para wanita jaman samantên, limrahipun sami rumaos ngambah ing margi warni kalih wau. Langkung-langkung para golongan ibu kados kula punika, ingkang sawêg nêdhêng-nêdhêngipun ngambah jaman kala antara (antawising jaman kakolotan lan jaman kamudhan), wontênipun namung tansah dipun gèrèt mrika-mriki. Ing Kajawèn ngriki, panjênênganipun Tuwan Garèng nyènèng mrika, Tuwan Petruk anjèwèr mriki, ngantos buyêr sarta bingung ingkang badhe kula turut. Manah lajêng tidha-tidha, rangu-rangu, gojag-gajêg tumrap anggèn kula badhe ngambah jaman ingkang badhe kula têmpuh wau.

Gêmblênging tekad, sarèhning kula para wanita punika mardika, wênang nandhing milih, pundi margi ingkang sami dipun ambah, tumrap kula, aluwung milih: margi ingkang têntrêm botên gawat, botên sumamar tuwin pêtêng, ingkang padhang anêrawang, prêlunipun, kanthi kaprayitnan tuwin kawaspada sawatawis kemawon sampun cêkap, sagêd tumindak kanthi têbih saking rubeda, sakêdhik godha rêncananipun. Mramila[6] kula gadhah pamanggih ingkang makatên wau, kajawi saking cupêting kawruh kula bab kaprayitnan [kapra...]

--- [118] ---

[...yitnan] lan kawaspadan, pancèn botên gampil tiyang nindakakên kaprayitnan lan kawaspadan ingkang saèstu punika, sakalangkung gawat, kathah begalanipun ing margi. Tăndha yêkti sampun kathah, para ingkang kataman rubeda, tumindakipun kasasar-sasar dumugi madyaning jurang trêbis, ancasipun malèsèd botên dumugi ingkang sinêdya. Nanging rumaosipun ing salêbêting tumindak inggih sampun kanthi kaprayitnan lan kawaspadan ingkang prêmati, satêmah lajêng nênutuh salira pribadi, ngundhamana ingkang nitahakên, anggrêsah, ngrêsula lan sanès-sanèsipun.

Sadaya tumindak ingkang kanthi kaprayitnan punika, pancènipun kêdah têbih saking sambekala. Nanging punapaa, kok kathah ingkang malèsèd. Ingkang makatên wau botên saking awonipun tindak prayitna, jalaran inggih saking sungilipun margi ingkang dipun ambah. Kawuningana, sakanan kering kula punika pintên-pintên rêridhu, panggodha, ingkang tansah ajak-ajak ngambah ing margi ingkang sasar. Saking alus tuwin pintêripun setan wau, ngantos kula sadaya botên rumaos utawi botên kraos manawi dipun ingêr mangiwa, sumêrêp-sumêrêp sarêng sampun dumugi ing pèrènging jurang ingkang cêrung.

Saupami tumindak kula wau milih margi ingkang aspalan, kanthi kaprayitnan sakêdhik kemawon, tangèh sagêda kêsandhung. Saya yèn turut margi tiyang pisan, lăngka sagêdipun kêtabrak motor, kojur-kojripun tumbukan tiyang mlampah sami mlampah, sami kagètipun, trêkadhang sami ngrumaosi saking kirang pangatos-atosipun, lajêng apuntên-ingapuntênan, lêbar botên wontên nalar punapa-punapa.

Nuwun, kula jugag samantên andharan kula. Mênggah wosing gubahan ing nginggil punika, satêngah mawas bab rêmbagipun Tuwan Petruk Garèng ing padhukuhan Kêjawèn, ing bab gubahan ingkang ngengingi kula para wanita umumipun. Wasana lêrês tuwin lêpatipun, sumăngga para kawogan.

Biyang Marta Sleman.

Panyuwun.

Sampun dangu wêdaling Jagading Wanita ngêwrat pola-pola sinjang. Sumêbaring kagunan bathik amradini, bilih sêratan (bathikan), punika nyata gêsang.

Manawi wontên sadhèrèk nupiksa ngrêsakakên paring katêrangan, mênggah cara-caraning nyoga kanthi cèt lan kanthi soga jawi, kadospundi lampah-lampahipun, bokmanawi badhe andadosakên bingahing ngakathah. Tumrap ingkang dèrèng patosa mangrêtos ing bab punika, badhe dados indhaking sêsêrêpan. Dados para sadhèrèk ingkang sampun kulina nyoga cèt lan nyoga jawi, kula aturi manggalih ing bab punika.

Kajawi ingkang punika, kula gadhah panyuwun sanès, inggih punika: bokbilih wontên sadhèrèk srêgêp damêl rêsèp dhaharan, karsaa paring rêsèp unjuk-unjukan Jawi (unjuk-unjukan kangge nyugata tamu sanès jampi) kados ta: wedang srêbat, wedang jae (ing Surakarta, Bayalali wontên ingkang dipun wastani rondhe) lan sanès-sanèsipun unjukan ingkang angêt utawi ingkang asrêp (sêgêr), dipun kanthèni dhaharan ingkang mathuk kalihan unjuk-unjukan wau. Èngêt kula, Jagading Wanita dèrèng ngêdali ing bab punika.

Rukmini.

--- [119] ---

Tindak Rêsikan.

Kados sampun kauningan ing para maos, bilih tindaking damêl rêsikan punika dipun rêsêpi ing ngakathah, sanadyan padamêlan punapa kemawon, manawi tumindakipun kanthi rêsikan, sampun tamtu adamêl sênênging têtiyang ingkang ningali. Kados ta upaminipun para wanita anggèning tumandang nyambut damêl olah-olah, sanajan praboting olah-olah botên sapintêna, nanging manawi katindakakên kanthi rêsikan katingalipun inggih ngrêsêpakên, malah adhakan sagêd nênarik dhatêng pêpenginan.

[Grafik]

Ing bab kajêngipun rêsikan kasêbut ing nginggil wau botên ngêmungakên saêbab kalih êbab kemawon, kêdah rêsikan ing sadayanipun, inggih punika rêsiking panggenan olah-olah (pawon) pangrakiting ubarampening sawarninipun ingkang kaolah, pranataning prabot olah-olah lan sasaminipun.

Ing ngriki ngêwrat gambaripun têtiyang jalêr nuju nyambut damêl wontên ing pawon agêng (panggenan ngolah jampi dalah saprabotipun kadhoktêran), ing salah satunggiling laboratorium, ingkang ing ngriku kawontênakên prabot ingkang sadayanipun pêpak lan sampurna, kados ta: toya sampun cumawis kantun ambikak saking lèdhêng, latu makatên ugi kasadhiyanan sêtum ingkang urubipun kantun ambikak lan nutup saking lèdhêng, sadaya wau sampun tamtu wragadipun botên sakêdhik, kathah. Nanging wosing ing ngriki ingkang dipun kajêngakên namung ing bab tumindaking damêl rêsikan, inggih punika ingkang pantês katindakakên tumraping têtiyang nyambut damêl punapa kemawon, awit kajawi angrêsêpakên, ugi adamêl kasarasan, inggih punika sintên tiyang ingkang panyambutdamêlipun sarana rêsikan, punika ingkang badhe tinêbihan ing rubedaning sêsakit warni-warni.

--- [120] ---

Bab Olah-olah.

Pênyon.

Mundhuta uwos kêtos sawijikan kapususi ingkang rêsik lajêng kabêthak (kaêdang) sarana kakaru ing santên kacoloka ing sarêm sakêdhik.

Ulam daging (lêmbu utawi ayam) kacacah kabumbonana: brambang, bawang, sarêm, tumbar, gêndhis jawi kaungkêp ing wajan kaparingana toya sakêdhik saha godhong salam kalih lêmbar. Manawi sampun asat kaparingana santên ingkang kênthêl kaênggênga ingkang ngantos asat saha kagaringakên.

Tigan ayam 3 iji (manawi kambangan 2) kadamêl dadar ingkang tipis, manawi sampun matêng kaêlèra ing talênan. Kêtos manawi sampun matêng katumpangna ing dadar kawradinakên mawi godhong pisang ingkang sampun dipun êlum rumiyin. Manawi sampun wradin ulam kawradinakên ing sanginggiling kêtos saha kagulung kalinting ing godhong pisang ingkang lêmês dipun bitingi kiwa têngên, lajêng kaêdang (kalangsêng) satanakipun. Yèn sampun asrêp kairisana megos (miring), watawis sanyari kandêlipun. Pandhaharipun sarana santên kanil kagodhog mawi godhong pandhan kacoloka gêndhis pasir sakêdhik.

Mênggah dhaharan pênyon punika tumrapipun kitha Surakarta asring kangge nyêgah priyantun lênggahan, katingalipun pèni tur manawi katandhing kalihan dhaharan ingkang mawi mêrtega, kapetang ragi irid.

Bok Atma.

Kêpêdhêk.

Lapis brênggala.

Bumbunipun: bawang, brambang, sarêm, pala, laos, kecap, sêre, godhong salam, klapa parudan, dipun ulêg, lajêng kagăngsa. Daging ingkang sampun kadhèndhèng kacêmplungakên, santên, sêre, godhong salam, dipun godhog ngantos asat, manawi sampun dipun wadhahi ing nginggil dipun wur-wuri rajangan bawang brambang gorengan wau.

Owir-awar.

Ingkang kadamêl godhong jêram purut, godhong udan mas, lan kocai, punika karajang nuntên kakumbah. Manawi sampun nuntên racik bumbu, inggih punika: lombok, sarêm, laos, bawang, kêncur, traos bakaran, punika dipun ulêg ingkang lêmbat lajêng kacampur lan parudan kalapa ingkang cêkapan. Lajêng kabakarna krèwèng, manawi sampun bêntèr lajêng kaurab lan bumbu wau, bumbu lan rajangan gêgodhongan wau lajêng kacarub ingkang waradin.

Pandhaharipun mawi sêkul liwêt ingkang taksih mangêt-mangêt.

Nata.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan][7]

--- [944] ---

[Ăngka 61]

[Kajawèn]

--- 945 ---

ntosanipun, ingkang lăngka manggihi pun rêridhu, lajêng kandhêg dening lampahing jaman, kathah ingkang kèndêl, wontên ingkang dipun suwak babar pisan, lajêng madêg dados kabudidayan sanès. Dangu-dangu sarêng sêsulakipun sampun ragi padhang, pabrik-pabrik wau wontên ingkang giling malih, dados botên sadaya.

Pinanggihipun wontên ing măngsa giling, wiwit rêmbang dumugining dados gêndhis punika enggal sangêt, bêbasanipun namung langkung kemawon sampun dados gêndhis. Lampahipun makatên:

Ing wanci siyang rosan dipun rêmbang saking panggenanipun, dipun bêkta dhatêng pabrik, ing ngiku lajêng dipun lêbêtakên ing gilingan, sacêmplunganipun pintên-pintên bongkok, las-lês tanpa kèndêl. Toyaning rosan ingkang dipun giling wau lajêng mili anjog ing jêdhing, têrus dipun olah, wêdalipun saking pangolahan wau sampun dados gêndhis, lajêng dipun wadhahi karung. Dene ampasipun têrus dipun giling (dipun lèpèt) ngantos kêsat garing, têrus lumampah dhatêng pawon dados urub-urub. Dados wiwit giling wau samăngsa sampun ambucal ampas, têrus rumagang mêntas saking ngriku sadaya.

Gêndhis ingkang sampun dipun karungi wau, wontên kalanipun lajêng dipun bidhalakên dipun êwrat ing sêpur kabêkta dhatêng kitha palabuhan, salajêngipun dipun êwrat ing kapal, kabêkta dhatêng tanah ngamănca. Cara ingkang makatên punika têrus lumintu, rêmbang, giling, dados gêndhis, têrus dipun angkatakên, makatên salajêngipun ngantos dumugi satêlasing tanêman rosan.

Nuwèni Pasar Gambir

(Pers-rondgang).

Nalika dintên Sênèn sontên kapêngkêr redhaksi Kajawèn dipun ulêmi dening komite Pasar Gambir, ningali kawontênaning Pasar Gambir wau ingkang badhe kabikak benjing tanggal 26 Agustus. Jam satêngah gangsal sontên para jurnalis ingkang pikantuk ulêman sampun sami kêmpal wontên ing kantoraning sekrêtaris komite Pasar Gambir, botên lêt dangu lajêng sami dipun ajak malêbêt, mlampah-mlampah wontên ing salêbêting papan Pasar Gambir, ningali bango-bango saha griya-griya ingkang badhe kangge sêsadean saha ingkang badhe kangge panggenan mitontonakên kagunan lan kawêkêlan warni-warni.

Miturut tata lairipun, Pasar Gambir ing taun punika botên kathah bedanipun kalihan ingkang sampun-sampun. Gapura agêng ing sisish kidul lan ingkang ragi alit ing sisih kilèn, makatên ugi griya-griya tuwin bango-bango sadaya kawangun kados griyaning tiyang Toraja (Sèlèbês sisih kidul) payonipun ing kanan kering sami pating palêngkung ngombak toya, asri saha angrêsêpakên pandulu.

Ingkang gadhah pamanggih andamêl wêwujudaning Pasar Gambir kados makatên wau inggih punika Tuwan Deppe, satunggiling arsitèk ingkang misuwur asmanipun. Para maos têmtu taksih èngêt, bilih Tuwan Deppe mêntas lêlana dhatêng ing laladan Toraja prêlu pados pêpêthan ingkang badhe kangge damêl wêwangunaning griya Pasar Gambir.

--- 946 ---

Kadosdene ingkang sampun-sampun ingkang badhe sami tumut angramèkakên sarana ngawontênakên tèntunsêteling inggih punika: D.V.G., S.S., lanbao lan sanès-sanèsipun. Restoran ingkang misuwur agêng ing Bêtawi kadosdene Tay Tong, Capitol lan sanès-sanèsipun ugi botên kantun. Dene ingkang anèh, ingkang dumugi sapriki dèrèng nate kawontênakên ing salêbêting Pasar Gambir inggih punika têtingalan ingkang awujud griya-griya kina ing Batawi kota (Oud-Batavia). Kantor Landsarchief, Stadshuis lan griya-griya Tiyonghwa ingkang wontên ing ngriku, sanajana kadamêl cara alit-alitan, ananging warninipun plêk kados kawontênanipun yêktos. Tumraping băngsa Eropah ingkang mangrêtos dhatêng aluraning babad, têtingalan ingkang makatên punika têmtu nêngsêmakên sangêt.

Kados makatên kawontênaning Pasar Gambir ingkang sami dipun ajêng-ajêng ing ngakathah. Wusana sasampunipun tamu dipun sêgah bir, limun, sêtrup lan sapanunggilanipun lajêng sami bibaran.

Ing samargi-margi manah tansah kadunungan raos marêm, ngèngêt-èngêt punapa-punapa ingkang badhe kadhasarakên ing Pasar Gambir. Sadaya wau nandhakakên bilih komitening Pasar Gambir kêncêng anggènipun badhe adamêl gambiraning manahipun tiyang ningali. Ananing salêbêting raos marêm wau wontên raos kuciwa lan ngungun. Inggih punika:

Tumrap băngsa Walandi botên kirang têtingalan ingkang ngrêmênakên. Tumrap băngsa Sundha dipun sadhiyani tonil Sundha lan sanès-sanèsipun. Tumrap tiyang Batawi ugi kawontênakên topèng, bangsawan sapanunggilanipun. Ananging sarêng tumrap ing golongan Jawi kados-kados botên dipun wontênakên têtingalan ingkang araos kagunan Jawi, kados ta: kêthoprak, ringgit tiyang lan sanès-sanèsipun. Măngka tiyang Jawi ingkang mrêlokakên dhatêng Pasar Gambir kêpengin ningali têtingalan ingkang nocogi dhatêng raos kajawènipun botên sakêdhik. Punapa komite kasupèn, yèn kasupèn taksih wontên wêkdal kangge rêrigên.

Pawartos saking Administrasi.

Lêngganan nomêr 4533 ing Singaraja. Kw 3- 4, 1938.

Lêngganan nomêr 4225 ing Sukabumi. Buku kangge sinau carakan Jawi, karanganipun Tuwan van Dijk, ingkang sade Bukandhêl Wolters Scottweg 5, Btc.

Lêngganan nomêr 3085 ing Caruban. Bale Pustaka botên nampi padamêlan saking jawi.

Lêngganan nomêr 4271 ing Wanakêrta. Manawi sae tumrap ngakathah, katampi.

Lêngganan nomêr 52 ing Nganjuk. Benjing 1/8, kêdah maringi malih f 1.- tumrap Agustus, Sèptèmbêr '38.

Lêngganan nomêr 2754 ing Klathèn. Kenging.

Lêngganan nomêr 3460 ing Glonmore. Botên kasade.

Lêngganan nomêr 2601 ing Tambakrêja. Kangge 3e kw. '38.

Mugi Kawigatosna.

Bale Pustaka sampun nampi wisêl saking:

1. Munthilan, rêsi nomêr 13 rêgi f 3.- | 2. Tasikmalaya, rêsi nomêr 496 rêgi f 1.50 | 3. Majakêrta, rêsi nomêr 437 rêgi f 1.50 | 4. Wanagiri, rêsi nomêr 110 rêgi f 1.50

Sadaya wau tanpa apsèndêr sarta botên dipun têrangakên prêlunipun. Sintên ingkang rumaos ngintunakên, mugi kêparênga paring kabar.

--- [947] ---

Wulang Sae

Pralampitaning Panitisastra Prakawis Suka Kasêktèn dhatêng Durjana.

(Tiyang lampah piawon).

Sambêtipun Kajawèn nomêr 59.

[Pocung]

Lara mau lire pialaning laku | mulane wong ala | diwèhi guna kasêktin | iku saksat wong lara jinamon upas ||

kang sinêbut guna kasêktèning pra dur | dinulur sadalan | dene dalan kang agampil | kanggo marga ngrêbdaning panggawe ala ||

tarlèn namung dumunung lidhah sinambung | têgêse ing basa | balasar sasaring uni | kang sinêbar srana swara lalawora ||

ngicuk bujuk para umuk rêmbug kaduk | anggorohke sabda | saking para nabi wali | dèn lirwakna wêwulange binuwanga ||

kang kêlangkung guna kasaktènirèng dur | subur glis ngrêmbaka | anglir rawe dèn rabuki | nora kaya kayoman durtaning praja ||

para mêngku kawasa sukaa laku | luput lan piala | rêbutan amburu melik | kabèh nyirik nganggo anggêring nagara ||

amung ngracuk karsa mrih marga pakantuk | tumanduk sarira | nêrak ngrusak rajaniti | satindake mung mêrakkên para cidra ||

anggêr entuk nora ngetung sesuk-sesuk | ngampyak lir wong jala | sing ala dianggo bêcik | ambênêrke wong luput băndha kêduga ||

kang para dur duk wruh kacidra ing dhuwur | cipta lêbda jiwa | pialane dèn kêmuli | mula kaul pialane tinikêlan ||

saksat satu candhala nêmoni dunung | doning pandhêlikan | pialane dèn alingi | alas gêdhe pêtêng grêng ori bondhotan ||

kang para dur dera durtane kêlantur | jibar-jibur suka | kasurane tanpa kering | krana samya rumangsantuk jati sraya ||

sakalangklung guna sakti sudibya nung | biniyantu karya | kang para punggawa nagri | girang-girang gambira amurang marga ||

anut grubyug grêgêt saute gumrêgut | aracak tumindak | para cidra budi nisthip | nora lirip nglakoni panggawe ala ||

dadi sagung para dur nganggêp jinurung | rewang wong kang mênang | măngsa anaa kang wani | munasika lakune para piala ||

pinilaur padha ngutuk apilamur | mungkur krana krasa | kawuk mring slira tan lali | dadi wêdi mênyang wayanganing angga ||

jroning pemut Panitisastra apatut | para mêngku praja | prajangji maharjèng bumi | anyarkara mêmanising pra durjana ||

[Dhandhanggula]

apêpajar ujaring kajatin | wajibing wong para mêngku praja | nora kewran pangruwate | ing ruwêt-rêntêng rêtu | pakartining parambêg juti | pêsthi apês pinapas | lêkas laksana yu | yayah wahyaning wiyata | Nitisastra ing kono mralampitani | pinton tyasing durjana ||

jinatenan saupama wêsi | galigiran sapêluk gêngira | mungguh atos lan kakune | wus tan kêna winuwus | suprandene si pandhe bangkit | ngêrèh nora rêkasa | sakarsa kêlakun | kêna dèn luk luwih gampang | ginêmblengan êmpuk lêmês lir gulali | linuluh tan sawala || Badhe kasambêtan.

Pranata.

--- 948 ---

Kawruh Sawatawis

Mêncarakên Têtuwuhan Sarana Peranganing Wit.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 59.

Mênggah watonipun tiyang nurus inggih punika:

1. Anggènipun nurus ing măngsa rêndhêng utawi ing panggenan ingkang kathah toyanipun.

2. Pamancasipun ing nginggil sampun ngantos radin utawi lêgok-lêgok, ingkang sae punika mèncèng.

3. Gaman ingkang kangge mancas kêdah landhêp, awit yèn botên landhêp, pangipun lajêng pating sridhil.

4. Botên kenging ngrisakakên kalika, klikanipun sampun ngantos malicèt.

5. Perangan ingkang dipun tancêbakên, pangêthokipun kadamêla kados pănja. Manawi papak, yèn dipun tancêbakên kalikanipun sami sisèt. Yèn lancip oyodipun namung sasisih.

6. Turusan wau botên prayogi yèn enggal-enggal dipun turus, langkung sae ngêntosi garingipun tatu, prêlunipun supados botên gampil bosok.

7. Langkung prayogi malih yèn tatunipun wau dipun lèlèti tir, bubur bordho utawi karbolineum.

8. Anggènipun nancêbakên kêdah jêjêg, yèn anggènipun nanêm punika dhoyong, ingkang kathah oyodipun namung sasisih.

9. Pananêmipun botên kenging dipun rodapêksa, murugakên nglèthèkipun kalika, wasananipun lajêng bosok.

10. Yèn pananêmipun ing măngsa katiga, kêdah dipun sirami. Tumrap wit ingkang agêng ing nginggil, kêdah dipun tutupi dêbog utawi damèn.

11. Botên kenging ebah-ebah, awit yèn ebah-ebah samăngsa sampun mêdal oyodipun, oyod wau sami pêdhot têmahan pêjah.

2 Mothèl (scheuren).

Mothèl punika têgêsipun nanêm peranganing wit ingkang sampun wontên oyodipun. Trêkadhang wit ingkang badhe dipun pothèl wau dipun rekadaya supados pang-pangipun mêdala oyodipun, sarana dipun unthuk-unthuk siti ing sakiwatêngênipun dipun sirami toya klapa.

Têtuwuhan ingkang dipun pothèl punika limrahipun angèl turus-turusanipun utawi botên kenging dipun turus. Ingkang kenging dipun pothèl, upaminipun: soka, oleandêr, sêkar mêrtega, dêling, pakisaji, cêmara, sukun, jêram.

Saenipun tiyang mothèl punika migunakakên lading ingkang landhêp utawi linggis ingkang pucukipun anjêbèr landhêp. Sadèrèngipun dipun pothèl sitinipun dipun sirami rumiyin, tumuntên ladingipun dipun garit-garitakên malêbêt, lajêng dipun putêr. Sadèrèngipun dipun tanêm, godhong tuwin pang-pangipun ingkang nèm dipun prithili rumiyin.

--- 949 ---

3. Wit andaging (knol).

Pintên-pintên têtuwuhan ingkang pananêmipun migunakakên peranganing wit ingkang andaging, kados ta: uwi, gêmbili, katak, gadhung, kênthang, suwêg, talês, linjik, ganyong, walur, senthe, têmu, kunir, laos.

Wit andaging ingkang dipun tanêm punika:

1. kêdah sêpuh,

2. botên kenging mambêt toya,

3. kulitipun botên kenging risak, yèn risak lajêng bosok.

Tumrapipun talês utawi uwi, kêdah dipun kêthok-kêthok rumiyin, sadèrèngipun dipun tanêm, dipun pe rumiyin, supados botên bosok.

4. Sadaya têtuwuhan ingkang witipun andaging (knolgewassen) saenipun dipun tanêm wontên ing siti ingkang ngrokos, sabab yèn dipun tanêm ing siti ingkang atos botên sagêd agêng amargi ngrêkaos anggènipun andêdêl siti.

5. Sadaya wit andaging botên prayogi dipun pindhah, upaminipun lobak punika manawi dipun pindhah lajêng ngêpang.

6. Botên kenging mêdal anakipun kathah, yèn anakipun kathah prayogi dipun tilar satunggal kemawon. Jalaran mangke têdhanipun namung kangge damêl anake mawon, botên kobêr damêl wit andaging (knol).

4. Nyangkok (marcotteeren).

Nyangkok punika tumindakipun langkung angèl tinimbang kalihan patrap-patrap ingkang sampun kula criyosakên, milanipun dipun tindakakên tumrap têtuwuhan ingkang botên kenging dipun turus utawi dipun pothèl. Botên sadaya têtuwuhan punika kenging dipun cangkok, ingkang kenging upaminipun: pêlêm, sawo, rambutan, jêram, jambu, dhuku, tanjung, durèn lan sapanunggilanipun.

[Iklan]

Yèn tiyang badhe nyangkok punika kêdah ngèngêti bab-bab ing ngandhap punika:

1. kêdah ing măngsa kathah jawah. | 2. pados pang ingkang botên kêsêpuhên lan botên kênèmên. | 3. kêdah pang ingkang ngadêg. | 4. pados pang ingkang dunungipun andhap. | 7.[8] sampun mêsthi kemawon pados wit ingkang dipun kajêngakên. Badhe kasambêtan.

Rutam (R. T. Adisumarta).

N. S. cr Purbalingga.

--- [950] ---

Rêmbagipun Petruk lan Garèng

Angsal-angsal saking Kêkesahan.

III

Garèng : Patrapmu sing kok kandhakake lagi anu, yaiku: ingatase ana ing tongtonan kowe kabênêran lungguh ana ing pêngkêrane ingkang bupati, măngka kowe têpung, hla kok kowe mênêng-mênêng bae, kuwi jênêngane kowe ora tata, dêgsura, Truk, pancèn-pancène kowe rak banjur munjuk mangkene upamane: ngunjukakên sugêng dalêm, sênguk. Sing muni mak sênguk iki sêmbahe.

Petruk : Wong aku arêp: jual mahal, Kang Garèng. Dhèk biyèn, nalikane ana ing donya aku durung pati doyan pêdhês, pancèn iya adatku mêngkono kuwi, anggêr kêtêmu têpungan lawas, iya banjur enggal-enggal tak parani, lan tak aruh-aruhi. Nèk priyayi luhur têmbungku iya: ngunjukakên sugêng dalêm, karo: glothak, sêmbahku, sarta anggonku manglungake badanku iya nganti èndhèk bangêt: ê - nyut. Dene nèk priyayi sêdhêngan, anggonku aruh-aruh iya mangkene: Ngaturi sugêng. Tur iya ora lali anggonku: thung - plak, nganthukake sirahku. Nanging patrapku sing kaya ngono kuwi kêrêp kêcelik. Kang Garèng, kaya ta mangkene. Sawijining dina kêtêmu băngsa luhur, sing aku wis têpung bêcik, saka bungahku enggal-enggal aku mêthukake. Barêng wis ana ing ngarsane, ngok, aku nyêmbah sarta munjuk: ngunjukakên sugêng dalêm, ngok, nyêmbah manèh. Hlo, priyayi sing wis têpung bêcik karo aku dhèk biyèn kuwi mau, mung manthuk karo nglirik bae, nanging tindak têrus. Wah, ing măngka kala samono akèh uwong sing padha nêksèni patrapku mau, wadhuh, isinku ing kala samono, ambok iya ditêbas têlung benggol, masa tak wènèhna, Kang Garèng.

Garèng : Hla, kiyi kowe sing klèru, Truk, priyayi luhur kuwi beda karo kowe aku kiyi, mêsthi akèh sing dipênggalih lan diraosake. Priyayi luhur tindak-tindak, kuwi iya beda maksude karo yèn aku kowe mlaku-mlaku kae. Nèk bangsane kowe aku mlaku-mlaku, kuwi rak golèk sênênging ati, nèk-nèke mêthuki pandêlêngan sing nikmat-nikmat, kaya ta... lambe cet-cetan upamane. Seje karo băngsa luhur, wong iya akèh sing dipanggalih lan diraosake, nèk tindak-tindak biasane iya pados... pikiran dhuwa bêlas, Truk. Mulane yèn tindak-tindak lumrahe iya pados panggonan sing sêpi-sêpi murih panggalihe aja kuwur. Hla, kowe kok wani cumanthaka aruh-aruh, iki jênênge: calak, dêgsura, lan ora wêruh ing tatakrama.

Petruk : We, hla cilaka ane, hla nèk sing mêngkene iki kêpriye. Sawijining sore ana sêkatèn ing Ngayoja aku kêtêmu têpunganaku lawas, kang kala samono ngasta jêksa. Saka sênênge aku enggal-enggal marani lan pitakon warna-warna, kanane sajak ora bungah

--- [951] ---

ora barang, wangsulane pitakonku-pitakonku, ngêmungake: ênggih, lan botên bae. Dumadakan ing kala samono kentolku di cokot lêmut, aku banjur dhingkluk prêlu arêp anggêplak lêmut mau, cêplèk, barêng aku tumênga manèh, jêbul... dèn bèi jêksa mau wis ora ana. Mara, apa ora dikon kapok aku kiyi.

Garèng : Dupèh ana priyayi siji duwe patrap ora gênah kaya ngono, aja kok banjur kok pukul gambang sama rata, liya-liyane iya mêsthi mangkono. Ora kêna, Truk. Nèk priyayi sing pikirane lumrah, ana ing tongtonan kêtêmu têpungane lawas, mêsthi malah bungah, jalaran banjur olèh kănca: kiyah-kiyah. Dene kowe mrêgoki priyayi sing kaya kok kandhakake mau, êmbuh saka lagi sêbêl awakmu, êmbuh saka kowe mrangguli priyayi sing lagi mabuk nyang pangkate, utawa priyayi sing ora kuwat ing drajat, kuwi lageane mula sok anèh-anèh. Nanging bab iki ora prêlu didawa-dawa. Wis, saiki banjurna dongenganamu, apa ing tongtonan kono satêruse kowe ora aruh-aruhan karo ingkang bupati.

Petruk : Ing kala samono aku ethok-ethok ora ngrêti babar pisan, yèn kang pinarak ana ing ngarêpku mau ingkang bupati ing Sêmarang. Sabênêre yèn ana wong sing ora bakal nyana, yèn panjênêngan dalêm kuwi mau ingkang bupati ing Sêmarang, iya ora kêna dipaido, awit agêm-agêmane pancèn iya prasaja bangêt. Dumadakan, Kang Garèng, kala samono ana priyayi loro mlêbu ing klas loge kono, lênggahe tanpa mengo ngiwa nêngên, ujug-ujug ana ing larikan ngarêp anjajari bêndara radèn ayu patih, tur iya sajak galegas-galegos. Wah, kala samono atiku andadak kêmropok, Kang Garèng, sarta banjur kêwêtu têmbungku nyang Makne Kamprèt: Hla, kae nèk bangsaku, le sok durung duwe pangaji-aji nyang priyayi putri. Ambok nèk nyang priyayi putri kuwi sing ngajèni, sanadyana ora pangkat pisan. Hla nèk nyang wong lanang mêngkono, ora ngajèni, iya ora pati kêpriye-kêpriye. Sanadyana bupati pisan, yèn kenene pancèn ora wêruh, iya ora dadi ngapa, nanging nyang wong wadon, iya sapa bae, wis wajibe wong lanang kudu ngajèni.

[Grafik]

Garèng : Yak, wong kuwi ambok aja sok opèn lan dahwèn mêngkono. Ora, Truk, Sabanjure kowe apa babar pisan ora didangu karo ingkang bupati.

Petruk : Sarèh, sarèh, Kang Garèng, rungokna [ru...]

--- [952] ---

[...ngokna] banjure dêdongenganaku kiyi. Ana ing jaba aku krungu rêrasaning wong, jare ingkang bupati ing Sêmarang kuwi prasaja lan sumrambah bangêt nyang wong-wong bawahe. Hla ing kono aku bisa ambuktèkake dhewe, Kang Garèng. Kajaba agêm-agêmane têtela prasaja bangêt, kala samono dumadakan ana priyayi sowan angaturi uninga, yèn ana tuwan-tuwan nêdya kêpanggih ngarsa dalêm. Lo, kuwi ngêrsa dalêm iya banjur jêngkar bae.

Garèng : Êngko sik, Truk, aja guru mêmuji, wong aku wis mênangi dhewe băngsa luhur, nèk karo bangsane dhewe, wah, singa matêngga, upamane, nanging nèk karo ndara tuwan Lănda, sanadyan mung bangsane ndara tuwan Lănda Sinyo Rêbo bae, iya mung tansah: sayah tuwan, sayah tuwan. Mêngko gèk...

Petruk : Maune aku pancèn iya duwe gagasan mêngkono, Kang Garèng, nanging iki ora babarpisan. Karsa dalêm sing mangkono mau saka sumrambahe panggalihane. Ora mung nyang bangsane tuwan-tuwan bae, nanging mênyang sakabèhing băngsa. Buktine, nyang aku bae, sing mung Petruk tanpa pênambang lan atêr-atêr apa-apa, barêng wis priksa têmênan, iya krêsa ngopèni. Sumurupa, Kang Garèng, durung suwe ingkang bupati miyos, aku, Makne Kamprèt, dalasan Bu Mar iya banjur mêtu prêlu arêp ngisèni têlih. Kang Garèng, ing kala samono ingkang bupati lagi lênggahan karo tuwan-tuwan sing ngaturi mau, barêng aku kêtêlu liwat, anggone mriksani nyang aku têrus-têrusan kae. Nanging aku ethok-ethok ora wêruh, jual mahal, Kang Garèng, sarta tanpa menga-mengo aku têrus lumêbu ing resturan ing cêdhake sing kanggo lênggahan ingkang bupati mau. Lagi bae aku kêtêlu lungguh dhawuh nyang jongos ambêstèl sing nyamlêng-nyamlêng, dumadakan ana pêmudha marani aku sarta ngandika mangkene: Panjênêngan punapa Mas Ngantèn Petruk, putranipun Mas Bèi Sêmar. Aku amangsuli: Nun inggih, wontên prêlu punapa nun. Pêmudha mau ngandika manèh: Rama kêpengin pinanggih dhatêng panjênêngan. Wèh, Kang Garèng, iki têgêse: aku ditimbali ingkang bupati, sabab sing marani aku mau putra dalêm ingkang bupati. Wah, kok iya nyata Kang Garèng, pangandikane para sêpuh, yèn para luhur kuwi mêsthi ana prabawane. Wong aku barêng nămpa timbalan mau, awakku andadak: prinding, prinding, sir, sir, sir, lan atiku iya: pênjêlut, pênjêlut, owèr, owèr. Barêng aku ngadhêp kanthi awakku sakojur buyutên, ingkang bupati andangu cara Walănda mangkene: Kowe rak Petruk kae, ta. Karo nyêmbah: sêndêlup, aku munjuk: Nun inggih, mèh bae nganggo tak sambungi: nok nok non. Ingkang bupati andangu manèh: Kowe rak sing lungguh ana ing buriku mau. Sarana nyêmbah manèh: srêbêt, aku munjuk: Inggih, kala samono dumadakan aku kèlingan nalikane Arya Dursasana didhawuhi ing Prabu Suyudana, tujune aku andadak bisa ngêrèm cangkêmku, ajaa ênggihku mau rak kalakon tak sambungi: I- ya - hah - hah - hah. Ingkang bupati dhawuh mangkene: Mêngko rak bali manèh nyang tongtonan kana, ta, padha omong-omongan, ya. Aku: crithit, nyêmbah, matur: Sandika, sarta banjur bali ing resturan manèh.

--- 953 ---

KABAR WARNI-WARNI

(Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès).

TANAH NGRIKI.

Angsal-angsalanipun Pakaryan Post. Miturut pêpetangan angsal-angsalanipun Pakaryan Post wiwit Januari dumugi Juni 1938, tumrap post wontên f 6.131.406,- telegraaf f 2.110.341.- telefoon f 3.731.331.-. Pêpetangan makatên ing taun 1937, post f 6.467.218,-, telegraaf f 2.443.894.-, telefoon f 3.724.952.-.

Raad van Justitie badhe mriksa prakawis wontên Ponorogo. Wontên wartos, benjing dintên Sênèn ngajêng punika Raad van Justitie ing Surabaya badhe mriksa prakawis wontên ing Ponorogo. Dene prakawis ingkang badhe dipun priksa bab rajapêjah ingkang katindakakên dening bangsa Formosa sarana migunakakên pistul.

Panjênêngan Sultan Deli badhe dipun bêdhèl tingalipun. Miturut wartos saking Deli Crt. Panjênêngan Sultan Deli, sadumugining Lausanne, tingalipun dipun priksa ing dhoktêr ahli, pinanggih gêrah. Pamrayogining dhoktêr, supados dipun bêdhèl. Ing bab punika panjênêngan Sultan gêgayutan rêmbag kalihan Prof. Keunen ing nagari Walandi.

Tatanan warga ing Raad van Justitie. Miturut tatanan kawrat kêkancingan guprêmèn, tumrap Raad van Justitie Bêtawi kawontênakên: 1 President, 3 Vice-president, 10 warga, 1 Officier van Justitie, 5 Substituut officier van Justitie, 1 Griffier tuwin 1 Substituut Griffier.

H.B.S. ing Magêlang sande. Miturut katrangan, sampun wontên dhawuh saking parentah, bilih badhe adêging H.B.S. ing Magêlang botên kaparêngakên.

Têtingalan amal. Wontên wartos, benjing Pasar Gambir ing Bêtawi, golongan Tionghoa ing golongan katingal badhe ngadani damêl têtingalan toneel ingkang angsal-angsalanipun badhe kangge dêrma Roode Kruisfonds Tiongkok. Adêging têtingalan punika badhe kathah ingkang ambiyantu.

Pindhahan babagan landraad. Mr. M. Kusnun Citrowardoyo, pangarsa Landraad ing Kêbumèn dados pangarsa Landraad ing Jombang tuwin Mojokêrto. R. Suprapto, dados pangarsa Landraad nomêr kalih sawatawis dangunipun ing Jombang tuwin Mojokêrto manggèn ing Jombang. Mr. M. Husin Tirtohamijoyo pangarsa Landraad ing Bojonêgoro tuwin Tuban, dados Landrechter ing Madiun. M. Krisno, rechtkundige, Landrechter ing Pêkalongan, dados Landrechter Purworêjo. R.M. Sudarto Mangkusubroto, rechtkundige, Landrechter ing Têgal, dados Landrechter ing Purwokêrto. Mr. Jenal Abidin, pangarsa Landraad ing Brêbês, dados Landrechter ing Têgal. Sultan Zaenul Arifin, rechtkundige, Landrechter ing Mr. Cornelis, dados Landrechter ing Sukabumi tuwin Bogor. R. Suwarso Probokeso, rechtkundige, onder-voorzitter Landraad ing Ngayogyakarta, dados Landrechter ing Bondowoso. R. Mursidi, rechtkundige, voorzitter Landraad ing Jombang, dados voorzitter Landraad ing Brêbês. Mr. R. Wiryonokusumo, voorzitter Landraad Blora tuwin Rêmbang, dados voorzitter Landraad Kandangan tuwin Amuntai, Borneo. R. Sahrin, rechtkundige, onder voorzitter Landraad Bandung tuwin Sumêdang, dados voorzitter Landraad Blora tuwin Rêmbang.

Prakawisipun Kyai Sandim. Ingajêng nate kawartosakên ing Palêsaran, Cirêbon, wontên pakêmpalan ingkang dipun sêpuhi dening Kyai Sandim, para warganing pakêmpalan wau sami gadhah paturan dhatêng Sri Bagendha Maharaja Putri, mawi dipun capi ing arta bolongan. Ing salajêngipun Kyai Sandim ngajal, pakêmpalan sirêp. Nanging nyatanipun pakêmpalan wau taksih ngadêg, sampun wontên ingkang gumantos kyai.

Kapal kaji. Wiwit sapunika para tiyang ingkang sami badhe minggah kaji sampun rêrêmbagan kalihan kantor kapal Kongsi Tiga. Kapal ingkang badhe bidhal kapisan wontên tanggal 20 Augustus ngajêng punika, kapal Kota Baru.

Tilas raja ing Atu dipun wangsulakên. Tilas raja ing Atu, Selebes tengah, ingkang dipun singkirakên dhatêng laladan Banyumas, sampun kaparêng wangsul dhatêng nagarinipun, dipun dhèrèkakên dening satunggiling klerk. Raja wau sampun yuswa 70 taun, salêbêtipun 30 taun wontên ing Banyumas, namung wontên ing dalêm kemawon kalihan abdinipun satunggal, tiyang Banyumas, nama Saro, ingkang ngantos ngêrtos basa Bugis. Raja punika botên sagêd basa Mêlayu. Wontênipun dipun singkirakên mriku punika gêgayutan kalihan paprangan ing Selebes Têngah 30 taun kêpêngkêr.

[Grafik]

Rêdi Krakatao ngêdalakên kukus. Inginggil punika gambar rêdi Krakatao nuju ngêdalakên kukus ingkang inggilipun 800 mètêr. Dumuginipun punika rêdi Krakatao wau asring kawartosakên taksih sok krodha.

Landbouwschool Mohammadiyah Surakarta. Wiwit taun 1935, ing Surakarta wontên pamulangan tatanèn, ada-adanipun Mohammadiyah, kabiyantu Tuwan Ir. R. Gunung Iskandar, Landbouwconsulent ing Surakarta. Sinaunipun 2 taun, manggèn ing pamulangan (Internaat). Wiwitipun ngêdalakên lare kala wulan Juli 1937. Dene ingkang mêdal taun punika wontên 10 (Juli 1938), inggih punika: 1. Sumadi, saking dhistrik Jatinom, Klatèn. 2. Sukarno, saking Sukoharjo, Surakarta. 3. Sujarman saking kitha M.N., Surakarta. 4. Mranoto saking Karangjati, Blora. 5. Tugimin saking Jatinom, Klatèn. 6. Supingat saking Jatinom, Klatèn. 7. Suhono saking Karanggêdhe, Boyolali. 8. Suripto saking Jatinom, Klatèn. 9. Sahidi saking Bèji, Klatèn. 10. Suyud saking Banyudono, Boyolali. Kajawi punika taksih wontên murid 2 ingkang badhe dipun examen malih (herexamen). Wondene ingkang sami nindakakên tuntunan sêkolah tatanèn punika: 1. Panjênêngan Tuwan Ir. R. Gunung Iskandar Landbouwconsulent Surakarta: Adviseur. 2. R. Subroto Landbouwopzichter Surakarta, pangajêng sêkolah. 3. R. Suwardi Adjunct Landbouwconsulent 1ste kl. Surakarta. 4. R. Umar Adjunct Landbouwconsulent 1 ste kl. Têgalgondo Surakarta. 5. R. Isman Tuinbouwopzichter Tahudan Surakarta. 6. M. Kamijan Opnemerwaterleiding Surakarta. 7. R. Rg. Jogotani ronggotani kitha

--- 954 ---

Mangkunagaran. 8. M. Jais voorwerker Landbouwschool Mohammadiyah Surakarta.

Dene wragadipun sêkolah wontên ing pamulangan têtanèn sawulanipun f 3.-, punika tumonjo: bayaran sêkolah, waragad nêdha, pirantos sêkolah, jampi tuwin saperangan kangge cêpênganipun lare. Mênggah princènipun: f 1,20 kangge tumbas wos 30 kati a 4 cent, f 0,4 tumbas lawuh 30 dintên a 1 1/2 cent, f 0,75 bayaran sêkolah sawulan, f 0,30 pirantos sêkolah saha jampi-jampi, f 0,30 kangge cêpênganipun lare sawulan (katampèkakên lare).

Papan têtanèn ing Banyumas. Ing Banyumas wontên papan têtanèn, manggèn wontên pasitèn tilas pabrik ing Klampok ingkang sampun katutup, wiwitipun kala ing taun 1936, adhapur pamulangan. Ing sapunika muridipun sampun wontên 140. Para muridipun dipun wulang têtanèn, miyara rajakaya, ngingah ulam tuwin sanès-sanèsipun. Pinanggihipun ing sapunika, katingal nyênêngakên, panenanipun sampun ngungkuli panggenan sanès-sanèsipun. Angsal-angsalan ing sanès panggenan ing dalêm sabau wontên 15 dumugi 20 pikul, ingriku sagêd angsal 27 pikul. Pamêdalipun palawija sagêd tikêl kalih tinimbang sanès panggenan. Tuwin sanès-sanèsipun. Ing pangangkah têtanèn wau badhe saya dipun agêngakên, kanthi angsal pitulungan arta saking Kantoor van Arbeid.

Congres Gerindo. Kala dintên Ngahad kêpêngkêr, Gerindo kêlampahan sampun ngawontênakên congres, manggèn wontên ing Gêdhong Pêrmufakatan Indonesia ing Gang Kênari, Bêtawi. Ingkang dhatêng ingriku wontên tiyang kirang-langkung 2000, wêwakiling pakêmpalan wontên 70. Wosing rêmbagipun Gerindo badhe ngawontênakên tatanan ngangkah kamajêngan. Dumugi bibaran wilujêng.

Bond Gep. Militairen. Pangarsaning Bond Gep. Militairen golongan tiyang siti Tuwan Pattipeilohy tumindak propagandha dhatêng Sumatra. Ing pundi papan ingkang dipun dhatêngi, kathah ingkang lajêng malêbêt warga. Dumuginipun sapunika Bond wau sampun gadhah pang 240, warganipun 22.000.

Manggèn ing rosokan kapal Baud. Têtiyang ing pulo Têngah, sagantên Banda, sami gadhah atur dhatêng ingkang wajib, sami kaparênga manggèn wontên salêbêting kapal Baud ingkang risak. Ing bab punika dipun parêngakên. Têtiyang ing pulo Têngah lajêng sami pindhah dhatêng kapal wau.

NAGARI WALANDI.

Barang-barangipun kapal Lutin ingkang dipun padosi. Kapal kêruk Karimata anggèning ngêruk sadhasaring sagantên, kados ingkang sampun nate dipun wartosakên, manggih pirantos ngukur Sepanyol. Nanging taksih dipun samarakên, punapa inggih barang wau kalêbêt bandhanipun kapal Lutin. Salajêngipun wontên wartos bilih barang wau gadhahanipun tiyang ingkang numpak kapal Lutin. Sarêng manggih pasaksèn ingkang makatên wau, lajêng wontên pangintên, barang wau, dumunung wontên ing perangan ngajêng, dene dununging bandha tamtu wontên perangan wingking.

Puhan pangunjukan dalêm Putri Beatrix. Ing salêbêtipun Putri Beatrix kabêkta têdhakan ingkang ibu, pangunjukan dalêm puhan têtêp ngagêm kados ingkang sampun, sabên dintên puhan wau kabêkta ing motor mabur K.L.M. dhatêng Berlinjn, salajêngipun saking ngriku kabêkta dhatêng Heiligdam.

EROPA.

Madrid dipun têmpuh malih. Madrid mêntas dipun têmpuh malih ing mêngsah saking gêgana, dangunipun ngantos kalih jam. Bom ingkang dhawah kintên-kintên wontên 400, nênggêl ngèngingi pakampungan salêbêting kitha. Gêdhong wêwakil Chili ingkang dipun angge griya sakit, ugi dipun têmpuh. Margi-margi sami kêpêpêtan rêmukan griya. Golongan fascist ing madyaning paprangan ing Estramadura sampun rampung panêmpuhipun, sagêd nawan tiyang 15.000. Vrachtauto ingkang dipun jarah atusan, punapadene sanjata tuwin obat mimis, kathah ingkang kêjarah.

Sumarening layonipun pramèswari Rumenie. Dumugining dintên sumarening layonipun pramèswari Nata Rumenie Marie, mawi upacara agêng-agêngan caraning karaton. Lampahing layon langkung margi-margi agêng ing Bukarest dhatêng pasarean, inggih punika ing Kathedraal Curtea de Argesh, nunggil ingkang raka nata suwargi. Têtiyang sami bela sungkawa kanthi urmat andhodhok wontên sangajênging station, anyarêngi nalika layon dipun angkat dening para upsir badhe kainggahakên dhatêng sêpur.

[Iklan]

ASIA.

Tentoonstelling Internationaal. Ministêring babagan padagangan ing Jêpan mêntas ngawontênakên parêpatan, ngrêmbag bilih Tentoonstelling Internationaal ingkang badhe dipun wontênakên ing taun 1940 badhe kaundurakên wontên ing rampungipun paprangan Tiongkok.

Jawah angin agêng tuwin bêna. Miturut wartos saking Peiping, mêntas wontên jawah angin agêng, ingkang salaminipun dèrèng wontên ingkang kados makatên. Ing Tiongkok lèr kathah sangêt karisakan. Dhistrik antawising Tènsin tuwin Peiping kêbênan. Tangguling lèpèn Yangtze kasamarakên manawi bêdhah. Kathah margi ingkang kaalang-alangan. Lèpèn Hoangho lubèr, kaintên[9] kathah ingkang kêlêban.

Tandanging wadya Tiongkok ing sisih lèr. Miturut wartos, wadya Tiongkok apacak baris ing papan ingkang langkung wigatos. Chiang Kai Shek sampun nglêmpakakên wadya 200.000 wontên ing sisih kilèn, ing margi sêpur Luanghai. Ingriku katingal bilih wadya Tiongkok pêrlu ngayomi margi sêpur ngriku, ingkang salajêngipun badhe ngrêbat laladan sisih kidul ing provincie Shansi. Wadya Jêpan ingriku sampun ajêng-ajêngan kalihan wadya Tiongkok ingkang langkung kiyat. Kajawi punika taksih wontên panggenan sanès-sanèsipun ingkang tataning baris Tiongkok langkung kiyat. Tindak tataning baris wadya Tiongkok punika badhe nêmpuh dhatêng pundi-pundi, saha lajêng ngayomi provincie sisih kidul.

AMERIKA.

Babaya angin agêng. Miturut wartos saking New York, ing Amerika Serikat wontos[10] wontên prahara, ngantos adamêl tiwasing tiyang 12. Kapitunanipun wontên 5.000.000 dollar. Tiyang ingkang kecalan balegriya atusan. Kajawi punika wontên bêna agêng ingkang jalaran saking dêrêsing jawah. Pasitèn ing sakubêngipun San Baba kasamarakên manawi kêbênan saking lubèraning lèpèn Colorado. Ing kala nuju dêrês-dêrêsing jawah, wontên motor mabur marine nuju anggêgana narajang dêrêsing jawah tuwin agênging angin, ingriku motor mabur lajêng dhawah, tiyang ingkang numpak tiga sami tiwas.

--- 955 ---

Wêwaosan

Anakipun Tarsan.

Pêpiridan saking buku karanganipun Edgar Rice Burroughs.

3

Sarêng têtiyang sadaya wau wangsul dhatêng kapal Maryori, Polwic ugi tumut wangsul, nanging ing kala punika dipun tut wingking ing kêthèk agêng, ingkang ing sêmu botên purun pisah malih kalihan Polwic aliyas Misèl wau. Mênggahing kaptin ingkang nguwaosi baita, botên kawratan bilih kêthèk bangkokan tumut numpak ing kapal ngriku. Sarêng sampun wontên ing salêbêtipun kapal, kêthèk wau sabên pinanggih kalihan tiyang enggal inggih lajêng anitipriksa sêtiti sangêt, nanging sasampunipun, kados adat, inggih lajêng unjal ambêgan kadosdene tiyang ingkang gêla punika. Para opsiring kapal tuwin para ahli, asring sangêt angrêmbag ing bab kawontênanipun kêthèk wau, nanging botên wontên ingkang sagêd suka katrangan ingkang mèmpêr ing bab tandang-tandukipun kêthèk bangkokan ingkang nganèh-anèhi wau, inggih punika: anggèning tansah anitipriksa raining tiyang ingkang mêntas pinanggih. Saupami kêthèk wau kapanggih wontên ing tanah Aprikah utawi wontên ing panggenan sanès-sanèsipun, dados botên wontên ing pulo alit punika tamtu têtiyang wau sami ngrêtos, bilih ing suwau-waunipun kêthèk wau gadhahaning tiyang ingkang dipun trêsnani sangêt. Nanging gagasan ingkang makatên punika mokal mênggahing lêrêsipun, awit inggih jalaran kapanggihipun kêthèk bangkokan wau wontên ing pulo alit punika. Nitik solah-tingkahipun, kadosdene kêthèk wau wontên ingkang dipun padosi, malah wiwitanipun wontên ing baita, tanpa kèndêl tansah ambus-ambus kemawon, kadosdene sagawon ingkang sawêg ngupadosi punapa-punapa nanging sarêng sampun nênitipriksa sadaya tiyang ingkang wontên ing kapal ngriku, sarta sampun waradin anggènipun nêniti kawontênanipun ing salêbêting kapal ngriku, pun kêthèk kadosdene lajêng botên amrêduli malih dhatêng ing kiwa têngênipun ngriku. Sanadyan dhatêng Polwic piyambak inggih botên amrêduli babarpisan. Purunipun migatosakên dhatêng Polwic aliyas Misèl, ngêmungakên kalanipun dipun sukani têdha kemawon. Mênggah nyatanipun, tumraping têtiyang kapal sadaya wau, pun kêthèk bangkokan botên wontên ingkang dipun kulinani, kosok-wangsulipun, salaminipun wontên ing kapal, inggih botên nate ngatingalakên galakipun, kadosdene ingkang sampun kalampahan kala angêrêg têtiyang kapal kados ingkang sampun kacariyosakên ing nginggil.

Manawi ing wanci siyang, kêthèk bangkokan wau ajêg linggih wontên ing canthiking kapal kalihan tansah ngincêng ing katêbihan, botên beda kados limrahing tiyang, kadosdene kêthèk wau gadhah pikiran, bilih danguning-dangu kapal ingkang dipun tumpaki punika têmtu lajêng labuh ing salah satunggiling palabuhan ingkang dipun dunungi ing manusa. Ing ngriku sêdyaning kêthèk bangkokan ugi badhe nitipriksa malih. Jalaran saking solahipun ingkang nganèh-anèhi wau, têtiyang ing kapal Maryori nganggêp dhatêng kêthèk bangkokan punika satunggiling sato ingkang aèng. Salajêngipun kêthèk wau dipun namakakên: Ayak, dening satunggiling matrus. Botên namung solahipun ingkang nganèh-anèhi wau, ingkang andadosakên jalaran dipun wastani aèng, nanging badanipun ingkang agêng tuwin santosa, tumraping kêthèk, mila inggih anggumunakên sangêt. Bilih kêthèk bangkokan wau sampun sêpuh, sagêd katitik saking tandang-tandukipun, nanging jalaran dening sêpuh wau, punapa kêkiyatanipun utawi pikiranipun sampun kathah sudanipun, botên wontên tiyang ingkang sagêd anggagapi.

Danguning-dangu lampahipun kapal Maryori wau lajêng dumugi ing tanah Inggris. Para opsiring kapal, punapadene para ahli ingkang sami tumut numpak kapal, sami wêlas dhatêng Polwic aliyas Misèl, dene badanipun sakalangkung risak ngantos botên kuwagang nyambut damêl punapa-punapa, amila sadaya wau lajêng angêmpalakên arta ingkang lajêng kasukakakên dhatêng Polwic minăngka kangge pawitanipun ngupados têdha wontên ing tanah Inggris ngriku. Salajêngipun Polwic kanthi kêthèk bangkokan wau lajêng pamit dhatêng para opsir tuwin para ahli, nilar kapal Maryori sumêdya bidhal dhatêng ing kitha Londhên.

Lampahipun saking palabuhan dhatêng kitha Londhên, ing samargi-margi Polwic tansah ribêd angladosi pun Ayak. Awit sabên pinanggih tiyang, kados padatanipun, Ayak têmtu lajêng kèndêl prêlu anitipriksa rainipun tiyang wau kanthi taliti sangêt. Ingkang kathah tiyang ingkang dipun titipriksa dening kêthèk bangkokan punika, inggih kagèt sarta kamigilan sangêt, ing wusana sarêng Ayak têtela bilih botên sagêd kapanggih tiyang ingkang dipun padosi wau, ing sêmu katingal gêla sarta katingalipun lajêng kadosdene botên purun amrêduli malih dhatêng ing kiwa-têngênipun. Purun-purun tumênga lan migatosakên, manawi kalêrêsan wontên tiyang enggal, ingkang dèrèng nate dipun sumêrêpi.

--- 956 ---

Sadumuginipun ing kitha Londhên, Polwis[11] kalihan kêthèk bangkokan, tumuntên anjujug ing griyanipun juru panutut kewan. Sanalika punika juru panutut kewan rumaos katarik ing manahipun dhatêng Ayak, saha sagah suka wulangan dhatêng Ayak prêlunipun minăngka kangge ambarang ing têmbe wingking, dene angsal-angsalanipun badhe kabage kalih. Sadangunipun kêthèk wau dipun ajari, Polwis tuwin kêthèkipun angsal têdha saking juru panutut kewan wau.

Polwis anyagahi, lan botên watawis dangu ing kumidhi sirkês ingkang main wontên ing kitha Londhên, têtingalanipun ingkang dados pangeram-eramanipun tiyang kathah, botên sanès kajawi pamainipun Ayak wau.

II

Kacariyos, ing kitha Londhên wontên satunggiling tiyang neneman nama Harolmur (Harold Moore). Sanadyan taksih nèm umur-umuranipun nanging Harolmur wau tansah anêtêpi kanthi tumêmên punapa ingkang dados kuwajibanipun. Dene ingkang dados kuwajibanipun tiyang neneman punika, mulang dhatêng putranipun băngsa luhur ing kitha ngriku. Nanging piyambakipun angrumaosi, bilih kamajênganipun lare ingkang dipun wulang wau, botên adamêl marêming para sêpuhipun. Amila ing bab punika anuju ing satunggiling dintên Harolmur ngaturi katêrangan dhatêng ibu muridipun wau, kirang langkung makatên:

Mênggah nyatanipun, botên jalaran putra panjênêngan punika kirang landhêp èngêtanipun, saupami makatêna, kula taksih sagêd gadhah pangajêng-ajêng, sarana pangudi ingkang têmên-têmên, bilih ing têmbe putra panjênêngan tamtu badhe majêng pasinaonipun. Nanging ingkang damêl judhêging manah kula salêrêsipun putra panjênêngan punika landhêp sangêt èngêtanipun, sadaya ingkang kula wulangakên, têmtu lajêng enggal nyathêt kemawon, amila inggih botên nate kacuwan ing manah, bilih putra panjênêngan botên sagêd punapa ingkang sampun kula wulangakên. Nanging putra panjênêngan punika botên nate purun migatosakên dhatêng prakawis-prakawis ingkang kula wulangakên. Dados anggènipun sinau wau, ngêmungakên dipun anggêp kadosdene satunggiling kuwajiban ingkang enggal-enggal dipun lampahi. Dados kula mangrêtos, bilih putra panjênêngan punika sasampunipun nampi wulangan, inggih botên manah malih dhatêng wulangan wau, ngantos dhawah ing wancinipun kêdah sinau malih. Dados cêkakipun, dhatêng sinau putra panjênêngan punika bakunipun botên rêmên. Dene ingkang dipun rêmêni, ngêmungakên maos buku-buku, ingkang nyariyosakên ing bab kakêndêlaning manusa, utawi cariyos prakawis gêsang tuwin adat tatacaranipun băngsa tiyang wanan. Manawi sampun maos cariyos babadipun sato wana utawi kawontênanipun wana gung ing tanah Aprikah, punika ngantos jam-jaman tanpa wontên sayahipun. Sampun kaping kalih kula èngêtakên anggènipun wontên ing kamaripun ngantos têngah dalu maos buku ing bab gêsangipun tiyang wana tuwin sato kewan ing tanah Aprikah, ewasamantên mêksa inggih botên kapok-kapok.

Mirêng wadulanipun Harolmur ingkang makatên wau, ibunipun lare wau ing sêmu katingal bingung panggalihipun saha lajêng angandika makatên:

Nanging sampeyan rak inggih botên angojok-ojoki, ta.

Harolmur katingal pucêt saha matur: Malah kula nyobi ngrêbat bukunipun wau, nanging putra panjênêngan punika sanadyan taksih timur, karosanipun botên kados limrahing lare.

Sang putri: Punapa anak kula botên purun ngêlungakên bukunipun.

Harolmur: Botên. Ingkang putra inggih botên nêpsu, nanging manawi kalêrês makatên wau, piyambakipun sok lajêng gadhah rumaos kados satunggiling kêthèk bangkokan, kula dipun upamèkakên kêthèk limrah, ingkang nêdya ngrêbat mangsanipun. Kula lajêng dipun angkat manginggil saha kauncalakên dhawah ing pasareanipun. Anggènipun badhe ngangkat kula punika, kula katubruk rumiyin kanthi ngêdalakên suwara ingkang ngajrih-ajrihi sangêt. Sasampinun kula kauncalakên dhawah ing papan pasareanipun, piyambakipun lajêng gêrêng-gêrêng sarta mringas-mringis kadosdene badhe mêjahi dhatêng kula. Salajêngipun nuntên ngidak dhadha kula sarwi ngumbar suwara ingkang anggêgilani sangêt. Miturut cariyosipun ingkang putra, punika sumbaripun kêthèk bangkokan jalêr manawi sagêd ngasorakên mêngsahipun. Sasampunipun kula lajêng kajunjung kabêkta mêdal saking kamar. Kamaripun lajêng kakunci saking nglêbêt saha lajêng anglajêngakên anggènipun maos buku wau.

Ngantos sawatawis mênit dangunipun, kalih-kalihipun namung kèndêl kemawon. Ing wusana sang putri lajêng ngandika malih makatên:

Kados prêlu sangêt sampeyan samangke kêdah ambudidaya, sampun ngantos anak kula: Jak (Jack) kalajêng-lajêng gadhah kasênêngan ingkang makatên punika. Wiwit samangke piyambakipun... dèrèng ngantos rampung anggènipun ngandika sang putri, dumadakan kamirêngan suwara lare: hop, hop, hop, wontên ing lêrêsipun jandhela. Mênggah kamar ingkang kangge rêrêmbagan tiyang kalih wau wontên ing lotèng ingkang ăngka kalih. Ing sacakêtipun jandhela ngriku wontên witipun agêng, ingkang pangipun mantêlung dhatêng jandhela wau. Dene ingkang nyuwara: hop, hop, hop, punika, botên sanès kajawi lare ingkang sawêg dipun rêmbag ing tiyang kalih wau. Mênggah wujuding lare katingal santosa lan kiyat. Ing kala punika sawêg yun-yunan wontên ing pang ingkang mêntêlung wau, botên pisan-pisan gadhah ajrih utawi sumêlang bilih pangipun sêmpal. Malah sarêng lare punika sumêrêp, kagètipun tiyang kalih ingkang wontên ing kamar, ing sêmu bingahipun tanpa upami, sarta lajêng surak-surak sêru. Badhe kasambêtan.

 

---

1	Dene. (kembali) Dene.
2	wau. (kembali) wau.
3	ariwarti-ariwarti. (kembali) ariwarti-ariwarti.
4	ing. (kembali) ing.
5	lajêng. (kembali) lajêng.
6	Pramila. (kembali) Pramila.
7	Sampai dengan hlm. 944 tidak ada. (kembali) Sampai dengan hlm. 944 tidak ada.
8	5. (kembali) 5.
9	kakintên. (kembali) kakintên.
10	mêntas. (kembali) mêntas.
11	Polwic (dan di tempat lain). (kembali) Polwic (dan di tempat lain).