Kajawèn, Balai Pustaka, 1928-02-29, #74

Ăngka 17, 8 Pasa Taun Jimakir 1858, 29 Pèbruari 1928, Taun III

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [321] ---

Ăngka 17, 8 Pasa Taun Jimakir 1858, 29 Pèbruari 1928, Taun III.

Kajawèn

Kawêdalakên Sabên Dintên Rêbo lan Saptu.

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan...f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Sawangan ingkang nênangi manah

[Grafik]

Santosaning rêdi Ringgit ingkang kêtingal anjanggêrêng, kados têtanggul panulaking bêbaya, dene ing salêbeting papan ingkang dipun aling-alingi, kêbak isi katêntrêman. Makatên kawontênaning papan ing sacêlakipun Panarukan (Situbănda).

--- 322 ---

Raos Jawi

Bab Sêrat Waosan Jawi ingkang Sampun Kêlimrah

Bab Pamerangipun Cariyos

Tumrap ing băngsa Jawi, sêrat waosan punika namung lêlajêngan kemawon, botên mawi kaperang-perang, upaminipun sêrat waosan ingkang sinawung ing sêkar, punika saking wiwitan dumugi wêkasan botên wontên pêperanganipun, mila manawi wontên prêlunipun badhe madosi ingkang dipun kajêngakên, anggènipun madosi inggih ngantos anjalimêt. Nanging cara ingkang kados makatên wau tumrapipun ing jaman kala samantên pancèn botên dados kabêtahan, manawi prêlu badhe madosi punapa-punapa cêkap namung ambiyaki ngurutakên cariyos tuwin gadhah panganggêp sêrat waosan ingkang kados makatên wau sampun mungguh sangêt. Namung mênggahing Sêrat Pustakaraja, punika mawi pêperangan utawi mawi mèngêti sabên tumapaking taun. Dados manawi dipun piridakên kalihan caranipun cariyos ing sapunika, ingkang dipun wastani roman, dèrèng wontên èmpêripun, awit mênggahing roman, ing dalêm sabuku namung isi cariyos ingkang jêjêripun namung cariyos satunggal, mêndhêt saking jêjêring tiyang ingkang dados lampahan tuwin ingkang dipun dhapuk pêperanganipun, ing saperanganipun wau nama saadêgan.

Sayêktosipun mênggah ing sêrat Jawi ugi wontên ingkang dhapukanipun sampun angiribi makatên, inggih punika pakêm padhalangan, malah tumrap pakêm padhalangan ingkang jangkêp dalah pocapanipun punika sampun plêk roman, nanging wangunipun ajêg, kados ta:

1. Jêjêr, kadhatonan, kapalan, punika adêgan agêng, isi tigang adêgan alit. 2. Lajêng sabrangan, pasowanan jawi, saadêgan agêng isi kalih. Dipun gathukakên dados pêranganipun wadya jêjêran sapisan kalihan kaping kalih. Nama pêrang gagal. 3. Sasampunipun punika lajêng jêjêr ratu sanès, prêlu anggathukakên bakuning cariyos ing jêjêr kapisan. 4. Lajêng jêjêr pandhita kalihan satriya, prêlunipun satriya wau, saunduripun sowan pandhita, wontên margi pêrang kalihan wadya sabrangan, wadya sabrang sirna, wiwit wontên banyolan. 5. Nuntên jêjêr mangsuli sakawit, ngrêmbag bakuning lampahan gathukipun kalihan jêjêranipun ratu sanès. 6. Nyandhak jêjêr sabrangan ingkang kaping kalih, salajêngipun ngawonakên pêranganing lêlampahan, mawi pondhongan (sêngsêming jalu wanita). 7. Wusana antuking lêlampahan, pinanggihipun wontên ing nagari jêjêran sakawit, pungkasanipun pêrang sampak, inggih punika nyirnakakên pangamuking wadya sabrang ingkang kaping kalih. Têlas.

Kirang jangkêp kawontênanipun ajêg kados makatên, dados ing salampahan punika maligi namung baku cariyos satunggal, isi jêjêr agêng pitung adêgan utawi langkung: salêbêting lampahan [lampaha...]

--- 323 ---

[...n] wau wontên pêranganipun kawan bab, inggih punika:

1. Pêrang gagal, kajêngipun pêpêrangan ingkang botên adamêl pêpêjah, 2. Pêrang kêmbang, kajêngipun ngêtingalakên kêkêmbanging lêlampahan, awit pêpêrangan ing ngriku adamêl pêpêjah, ingkang jalaran anggêpok prakawis jêjêring lêlampahan. 3. Pêrang lêlampahan, ing ngriku ngêtingalakên pêrang ingkang dados kajênging lêlampahan, 4. Pêrang sampak, punika pêrang brubuh nyuthêlakên lêlampahan, dados têgêsipun ing lêlampahan ngriku wontên ramènipun.

Bab pondhongan, punika ngêtingalakên dhatêng sêngsêming cariyos, awit cariyos ingkang tanpa makatên, punika ical raosipun.

Bab banyolan, punika adamêl saening cariyos, awit cariyos ingkang tanpa lêlucon punika cêmplang.

Manawi dipun manah yêktos, mirid saking kawontênan wau, dados mênggah ing Jawi, ugi sampun gadhah cariyos ingkang adhapur roman, tuwin manawi kalaras saking dhapukanipun pancèn sampun kenging kangge pêpiridan adamêl roman, malah ing salugunipun mênggahing lampahan ringgit, ingkang nama carangan, punika sampun wontên ingkang dhinapuk kangge nglêbêtakên lêlampahan anggitan, mêndhêt saking lêlampahaning tiyang ing jaman sapunika, nanging ingkang limrah mêndhêt saking lêlampahaning para luhur. Ing karaton Surakarta nate nganggit lêlampahan Raja Siyêm, inggih punika anyariyosakên narendra ing Siyêm nalika ngajawi.

Wontênipun lêlampahan-lêlampahan wau gampil dipun anggit, awit saking gampil pamêndhêting pêpiridan, inggih kados ingkang kasêbut ing pakêm padhalangan. Pandhapuk makatên wau nêtêpi ing bêbasan: dhalang măngsa kewuhana lêlakon.

Dados kajawi sêrat pakêm padhalangan, tumrap pameranging cariyos ing dalêm salampahan kenging dipun wastani botên wontên, wontênipun namung pamerang agêng kemawon, kados kawontênaning sêrat babad sapanunggilanipun.

Tumrap ing jaman sapunika, cariyos ingkang botên mawi dipun perang-perang, sampun botên patos dipun rêmêni, dene wontênipun sêrat karangan enggal ingkang dhapur cariyos, ingkang kathah sampun nelad sacaranipun roman Walandi, mawi dipun perang-perang.

Nanging bab pandamêling cariyos, manawi dipun raosakên, ingkang kathah taksih kêtingal pamiridipun dhatêng padhalangan, awit mênggahing padhalangan, ujug-ujug jêjêr, punika sampun ngêtingalakên badhe antuking lêlampahan, wosipun ing bab jêjodhoan, măngka tumrapipun raosing sapunika, têdhanipun ingkang maos-maos punika sampun ngantos sagêd mêthèk dhatêng badhe wêkasanipun, dados grêngsênging pamaos botên kêmba.

Mirid saking kawontênanipun sêrat-sêrat waosan Jawi ingkang dipun wastani kina, têgêsipun botên gagrag sapunika, têrang manawi pancèn sampun bêktan lêlagon Jawi kados ingkang sampun kasêbut ing nginggil, bokmanawi sakawit pancèn mirid saking sacaranipun sêrat ingkang sinawung ing sêkar.

--- 324 ---

Ringgit Tiyang ing Kadhaton Ngayogyakarta

(Candhakipun Kajawèn ăngka 16)

Dintên ingkang kaping tiga.

Lampahan Sumbadra Pralena.

Madêg nagari Ngastina, Prabu Druyudana, dipun adhêp Rêsi Durna tuwin kadang Korawa. Ngutus Prabu Baladewa tuwin Adipati Karna ngupadosi murcanipun Radèn Burisrawa.

Madêg nagari Batamira, Prabu Jathayêksa, kasmaran Dèwi Wara Sumbadra, sang prabu bidhal badhe andhustha, wadya kadhawuhan pacak baris ngêpang Madukara.

Madêg kayangan Krêndhawahana, Sang Hyang Bathari Durga, dipun adhêp Patih Jaramaya, dhawuh dhatêng wadya brakasakan anggodha satriya ingkang tapa, ingkang adamêl kasangsaraning wadya brakasakan.

Madêg Radèn Burisrawa, dipun godha ing brakasakan, tanpa damêl. Bathari Durga rawuh piyambak, mangèstoni Radèn Burisrawa pinanggih Sumbadra, kadhawuhan anjujug wana Kandhaka. Patih Jaramaya kadhawuhan anggodha Radèn Janaka.

Madêg Madukara, Radèn Janaka sagarwa. Radèn Janaka badhe pados kidang kancana, saking panyuwuning putra Radèn Abimanyu, bidhal, Dèwi Wara Sumbadra dhatêng patamanan, dipun dhustha ing Prabu Jathayêksa. Srikandhi nututi, dipun tilar oncat, lajêng ngaturi uninga dhatêng Ngamarta.

Madêg barisan danawa Batamira, Radèn Janaka langkung, dados prang, danawa sirna sadaya. Kêtungka panggodhanipun kidang kancana, dipun jêmparing badhar dados Jaramaya. Srikandhi dhatêng wêwarta.

Madêg ing Dwarawati, Prabu Padmanaba dipun adhêp ing Radèn Sămba tuwin sanès-sanèsipun. Sang prabu onêng dhatêng kadang Pandhawa, sang prabu bidhal anggêgana, para putra tuwin rêkyana patih ugi bidhal.

Kocap Prabu Jathayêksa ingkang ambêkta Dèwi Wara Sumbadra kawratên, lajêng niyup wusana sare wontên sangandhaping kêkajêngan, dene Wara Sumbadra ingkang dipun wadhahi ing karumba dipun sandhing. Kacariyos Radèn Burisrawa wontên ing gêgana, sarêng mirêng tangising wanodya lajêng nututi, karumba kabikak, Sumbadra katingal dipun ngungrum. Radèn Burisrawa lajêng pêrang kalihan Prabu Jathayêksa, Burisrawa kasoran, dipun gêtak kabur.

Prabu Jathayêksa pamit Dèwi Wara Sumbadra badhe nututi Radèn Burisrawa. Dèwi Wara Sumbadra lajêng nganyut tuwuh angglundhung ing jurang dhawah gisiking samodra. Prabu Jathayêksa pêrang kalihan Radèn Burisrawa, lajêng oncat, Burisrawa madosi Sumbadra.

Madêg nagari Ngamata,[1] Prabu Darmakusuma, Prabu Krêsna, Wêrkudara tuwin sanès-sanèsipun ngrêmbag bab anggènipun satriya Madukara botên sowan-sowan. Kêtungka duta saking Madukara dhatêng, matur manawi Dèwi Wara Sumbadra ical, dipun dhustha raja danawa. Janaka kalihan Srikandhi lajêng dhatêng. Wusana utusan madosi Dèwi Wara Sumbadra, ingkang kautus Radèn Gathutkaca.

Madêg ing gisiking samodra, Dèwi Wara Sumbadra pralaya, kasaru Radèn Ăntarêja jumêdhul saking [sa...]

--- 325 ---

[...king] siti, sumêrêp Dèwi Wara Sumbadra, lajêng dipun ungkuli supe musthikaning bumi, gêsang malih, wusana sami jarwa-jinarwan, saha bidhal dhatêng Madukara. Kocap Radèn Gathutkaca ingkang wontên ing gêgana sumêrêp Dèwi Wara Sumbadra dipun iring ing tiyang jalêr, lajêng niyup dados prang kalihan Radèn Ăntarêja. Wusana rukun. Burisrawa dhatêng nêdha Wara Sumbadra dados prang, Burisrawa dipun bănda, nglajêngakên lampah.

[Grafik]

Radèn Ăntarêja jumêdhul saking sadhasaring bumi, sumêrêp layonipun Dèwi Wara Sumbadra gilang-gilang wontên gisiking sagantên.

Madêg ing wana Tikbrasara, danawa jim Sadumeya sakancanipun, rêmbagan anggènipun madosi Radèn Burisrawa. Botên dangu sumêrêp Radèn Burisrawa bandan dipun irid ing tiyang, badhe karêbat, dados pêrang, danawa sami kasoran dening Radèn Gathutkaca.

Madêg pasanggrahan Wanasonyacarita, Prabu Baladewa lan Korawa Ngastina. Wontên ingkang ngaturi uninga manawi Radèn Burisrawa langkung mawi dipun pisakit. Kadhawuhan nututi.

Madêg pasanggrahan wana Giripurna, Prabu Bathara Krêsna dipun adhêp putra santana, tuwin Pandhawa, kasaru Dèwi Wara Sumbadra dhatêng sapandhèrèk tuwin Burisrawa. Lajêng sêsorah ing lêlampahanipun sadaya, tuwin Radèn Ăntarêja dipun akên putranipun Radèn Wêrkudara. Kasaru Prabu Baladewa rawuh, mundhut luwaripun Burisrawa, saha prajanji, manawi ingkang kalêpatan tiyang Ngastina, dipun cêpênga tiyang Ngastina saha dipun ukum tiyang Ngastina piyambak, lajêng bidhal. Pandhawa nututi lampah, wusana sumêrêp, Radèn Burisrawa dipun luwari, lajêng [la...]

--- 326 ---

[...jêng] dipun rêbat tiyang Dwarawati dados pêrang. Prabu Baladewa sakadang Korawa kawon sadaya, sami kaplajêng.

Madêg nagari Batamira, Prabu Jathayêksa dipun adhêp para wadya, kêncênging karsa badhe ngrêbat Dèwi Wara Sumbadra kanthi pêrang, lajêng bidhal.

Madêg pasanggrahan Giripurna, Prabu Krêsna sakadang Pandhawa. Sri Krêsna anggalih, sasirnaning mêngsah Ngastina, tamtu badhe wontên mêngsah malih saking Batamira, mila dhawuh mirantos. Kasaru wontên wadya atur uninga, mêngsah saking Batamira dhatêng, lajêng dados prang, mêngsah kasoran sadaya.

Madêg kalêmpakan, Prabu Krêsna sakadang Pandhawa tuwin putra santana. Ginêm sukur dene mêngsah sampun sirna.

Cariyos Wigatos

Kawontênanipun Sophyèt Ruslan ingkang Sajati

Candhakipun Kajawèn ăngka 16

XIII. Pêthikan saking sêrat kabar A.I.D.

Kabudidayan saha pabrik-pabrik ingkang kadadosakên gadhahaning tiyang sanagari.

Sampun tamtu lajêng wontên ingkang pitakèn, punapa kawontênaning panggaotan-panggaotan ing tanah Ruslan punika botên wontên panitipriksanipun babarpisan, lan punapa sabên tiyang komunis ingkang kadadosakên kapala, punika kenging anglampahi saha nindakakên punapa kemawon kanthi sapurun-purunipun piyambak. O, punika botên, panitipriksa mila inggih wontên, ananging kanthi katindakakên dening para amtênar.

Panggaotan-panggaotan ing ngrika sami kadadosakên satunggal kalihan panggaotan-panggaotan gadhahanipun nagari, samantên punika manawi pamêdalipun sami, saha sadaya panggaotan wau dipun ulat-ulatakên tuwin katitipriksa dening rad-rad ing bab ekonomi. Ananging lampah ingkang makatên punika malah anyingkiri dhatêng sajak-sajakipun ingkang ngatingalakên wontênipun wêwênang urun rêmbag. Sadaya wau maligi kantor-kantoring para amtênar, dados sami kemawon kalihan kantor-kantoring dhepartêmèn ing Indhia ngriki, tuwin punggawanipun para: ahli padamêlan kriya, ahli nyêpêng buku, ahli pangadilan, ahli urusan arta lan para juru sêrat. Sadaya wau sami dipun bayar supados anyambut damêl wontên ing ngriku, dados botên beda kalihan kawontênanipun para kaum bêrah ing pabrik. [pa...]

--- 327 ---

[...brik.] Panggaotan-panggatoan wau sami angsal rancangan padamêlan saking rad-rad ing bab ekonomi saha kawajibakên suka sumêrêp sadaya angsal-angsalaning panggaotan dhatêng bêbadan-bêbadan wau. Mênggah kawontênanipun panitipriksa, saklangkung jêmbar sangêt, kados ta: kangge lapuran taunan tumrap sadaya ada-ada kemawon, gung-gunging wragadipun langkung saking 600 yuta rubêl, lan tumrap palapuran wau, panganggenipun kêrtas, pakaryan sêpur migunakakên sêpur barang 11 iji ingkang dipun momoti kêbak. (Cacah-cacah wau, pawartos saking sèkretarising komisi panitipriksa saking parte, kala konggrès mêntas punika, ingkang dipun wontênakên dening ada-ada ing Mosko). Ananging panitipriksa wau, sanadyan kanthi sêsêratan kathah sangêt, kawontênanipun botên sapintêna.

Mênggah panggaotan ing tanah Ruslan punika, anèhipun, dene pamêdalipun botên sagêd anyêkapi punapa ingkang dados kabêtahaning umum, jalaran lumêbêtipun dagangan saking sanès nagari dipun cumpi sangêt. Jalaran saking punika, panggaotan ing ngrika lajêng sagêd anêmtokakên rêrêgènipun punapa kemawon, lan para ingkang prêlu ngangge inggih lajêng kêdah ambayar kemawon, sanadyan rêrêgènipun tikêl tiga, malah ngantos tikêl gangsal kathahipun tinimbang rêrêgèn umumipun ing sanès nagari. Ingkang punika lajêng tuwuh lêlampahan-lêlampahan ingkang nganèh-anèhi, inggih punika kalanipun adamêl rancangan taunan, satunggal-satunggaling panggaotan sami mêmpêng anggènipun nginggil-inggilakên panêpsiring wragadipun. Mênggah ingkang dados prêlunipun, supados sagêd katêmtokakên, murih panyadening barang-barangipun sagêda langkung awis, manawi botên sagêd angsal pitulungan kangge anutupi karugianing panggaotanipun. Ingkang makatên wau, tiyang lajêng pangkat dhatêng têlênging nagari, upaminipun kemawon dhatêng Mosko, saha lajêng miwiti rêrêmbagan kalihan para insinyur-insinyuripun apdhèling saking rad ing bab ekonomi ingkang inggil piyambak, inggih punika ingkang ambawahakên panggaotan wau. Para insinyur-insinyur wau lajêng anocogakên sakêdhik dhatêng wontênipun cacah-cacah ingkang kalapurakên wau, ngantos kawontênaning cacah-cacah wau, ing sadaya panggaotan, ingkang sami dêdamêlanipun, wusananipun inggih mèh sami kemawon. Sadaya-sadaya sami tumut angindhakakên wragad-wragad ingkang dipun wêdalakên, jalaran saking punika rêrêgèning barang-barang saindênging nagari sakêdhik-kêdhikipun mindhak 20% katimbang upami lampahing panuntuning panggaotan wau kanthi salêrêsipun. Mênggah ing bab agênging wêdalipun panggaotan, punika botên karembag panjang, sabab salaminipun tansah kêsêkêdhikên, ingatasipun ing ngriki tansah kakirangan barang, ananging ing sarèhning panggaotan-panggaotan wau tansah amratelakakên, bilih barang samantên punika sampun kathah-kathahipun ingkang kagarap, amila inggih botên sagêd kaewahan malih.

--- 328 ---

Nalika angrêmbag rancangan wêkasan, ingkang wangsulanipun sadaya pitakenan ingkang gêgayutan kalihan panggaotan ing Sibèri ing taun 1925 dados têtanggêlanipun Tuwan Baars, sasampunipun sarujuk ing rêmbagipun Tuwan Baars lajêng arêraosan makatên: saiki rak iya bakal saru bangêt arane, upama olèh-olèhaning panggaotan, ora dimurahake 20%. Ingkang dipun wastani saru wau sampun kalangkung, ewadene rêrêgèning panyadean ingkang sampun dipun têmtokakên wau, prasasat botên sagêd nyêkapi wragad-wragad ingkang sampun kawêdalakên. Rêrêgèning barang ing papan panggaotanipun Tuwan Baars, punika sampun tamtu sami kemawon kalihan rêrêgèning barang-barang ingkang sampun katêmtokakên dhatêng panggaotan-panggaotan sanèsipun, ingkang makatên wau amratandhakakên, bilih pamêdalipun sadaya panggaotan sami kemawon kalihan papan panggaotanipun Tuwan Baars.

Panitipriksanipun, nocogakên ingkang sampun katêmtokakên wontên ing rancangan, botên wontên malih, wontênipun panitipriksa ingkang sayêktos, kadosdene ingkang dipun sumêrêpi dening kapitalisme, saha ingkang amêksa tiyang murih anuntun panggaotanipun kanthi salêrês-lêrêsipun, manawi tiyang wau botên angajêngi dhatêng risaking panggaotanipun, punika ing tanah Ruslan botên wontên babarpisan. Sabên taun arta ingkang kabucal ewon yutan, jalaranipun botên sanès amargi pamêdaling panggaotan-panggaotan wau kirang sangêt saha rêrêgènipun saklangkung kawisên, katimbang manawi panggaotan-panggaotan wau angsal tuntunan ingkang sae. Sabên tiyang anggènipun adamêl rêrêgèning barang kanthi dipun indhakakên ngantos 20% dumuginipun 25%. Ingkang punika tiyang lajêng anggadhahi arta celengan sawatawis, ingkang kenging dipun pigunakakên manawi wontên rubeda ing salêbêting panggaotanipun utawi malih manawi kalêrês wontên lêlampahan ingkang botên kajarag, dene ing tanah Ruslan lêlampahan ingkang makatên wau prasasat sabên dintên. Cara ingkang makatên wau sampun kalampahan ing papan pamêlikan, inggih punika ing rantamanipun dipun wontênakên kajêng kangge bêkakas 20% langkung kathah tinimbang kabêtahanipun, jalaran saking kathahing kajêng ingkang dipun colongi. Awit para tani ingkang kalanipun dalu nyolongi kajêng-kajêng sarana grobagipun ingkang kamomotan ngantos kêbak, anjalari têlasing kajêng tandhon wau. (Badhe kasambêtan)

--- 329 ---

Ekonomi

Sambèn ingkang Lumayan.

(Ngingah ulam mas-masan ing balumbang).

Tarkadhang para têtiyang padhusunan kapetang kathah ingkang griyanipun cêlak lèpèn alit utawi pakawisanipun gampil kailenan ing toya, ingkang makatên wau kula tumut nyayogèkakên pakawisan ingkang makatên wau kadamêlna balumbangan, tur toyaning balumbang wau sagêd nêlêsi pasitènipun pakawisan minăngka panyiram tumrap têtanêman ing sakiwa têngênipun ngriku. Dene balumbang wau kacêmplungana bibit ulam mas-masan utawi gramèh. Mas-masan punika bangsaning wadêr, nanging sagêd agêng tur rupinipun sae, sisikipun abrit sulak jêne, pramila dipun wastani mas-masan, manawi pinuju ngantang (satêngah kambang) cahyanipun kumilat sumorot abyor anêngsêmakên. Manawi kaingah ing balumbang gampil sangêt babaripun, anggêr toyanipun sagêd mili lumintu, tur enggal agêng. Kula piyambak sampun nyobi nindakakên ngantos sapriki. Rumiyin kula wiwit nyêmplungakên bibit panjangangipun watawis 6 c.M, sarêng angsal 4 wulan kula êntas sampun 13-14 c.M. panjangipun, malah ngantos sapriki wontên ingkang sampun watawis 10 wulan botên kula undhuh-undhuh, dumadakan agêngipun watawis sakempol tur panjangipun sampun 42 c.M. kintên-kintên wawrat 2 1/2 pon. Măngka salaminipun kula ngingah wau prasasat botên nate kula opèni, tandhanipun babar pisan tanpa kula sukani têtêdhan kajawi namung ngilèni toya tanpa kêndhat.

[Grafik]

Ing tanah Jawi wetan sampun dipun adani dening priyantun lan bau supados tiyang-tiyang dhusun samia gadhah kawêkêlan bab ngingah ulam loh, ingkang kangge coban inggih punika ulam mas-masan tuwin gramèh, kaingah wontên ing wadhukan (tandhon toya ing sabin), tiyang-tiyang ing parêdèn rupinipun sampun katingal sênêng ngingah ulam wau, kabêkta saking awisipun ulam sagantên awit têbih pasisir, ingkang makatên wau raosing batos kula mangayubagya sangêt dhatêng ihtiyaripun ambtenaar voor binnen visscherij amajêngakên bab pêncar saha tumêrahipun ulam-ulam loh. Awit samăngsa tiyang kirang wêkêl angudi indhaking kathahipun ulam loh tamtu ing têmbe wingking badhe kêkirangan ulam, măngka sadaya tiyang mêsthi sami nêdha ulam loh sabên dintên.

Mangsuli bab ing nginggil, manawi nêdya ngingah ulam minăngka pasrèning pakawisan, balumbangipun prayogi kapagêr ingkang kêkah, pinggiring balumbang katanêmana sêsêkaran utawi băngsa têtuwuhan ingkang mêdal asilipun. Dene wiyaring blumbang cêkap sabên ulam mas-masan satunggal utawi [u...]

--- 330 ---

[...tawi] kalih kêdah manggèn ing balumbang ingkang wiyaripun saêru pasagi utawi kirang, nyêmplungakên bibit ulam wau tanpa pilih-pilih măngsa sampun prayogi. Manawi ulam sampun ngajêngakên nigan kasukanana papan paniganan (patarangan) ingkang kadamêl êduk kagapit onggrong-onggrong kaangkaha ulam sênêng nigan ing ngriku. Bilih sampun nigan kadhangkala êduk wau kaêntasa, dangu-dangunipun 5 mênut supados angsal hawa bêntèr sawatawis, nanging sampun ngantos katingal kisut, awit murugakên botên sagêd nêtês. Wanguning tigan mas-masan punika bundêran pating printis alit-alit, kados para maos sampun ngawuningani. Dene manawi sampun katingal nêtês dipun wastani nènèr, nènèr wau prayogi kadèkèk ing papan sanès, inggih punika ing balumbang ingkang bagiyan ngandhap piyambak, prêlunipun sampun ngantos katêdha dening ulam ingkang agêng-agêng. Kauningana, manawi balumbang wau ngantos wontên ulamipun, punika ambêbayani sangêt tumrap nènèr-nènèr wau, malah trêkadhang ulam ingkang agêng sok dipun măngsa kèpètipun, wah, kenging kawastanan amaning mas-masan.

Manawi sagêd radi kathah, ngingah mas-masan punika kenging kawastanan lumayan minăngka sambèn tinimbang nganggur, tur nyumbang lawuh. Wasana sintên ingkang nêdya badhe ngupados bibit ulam kasêbut nginggil, kenging tumbas utawi nêdha katrangan dhatêng ambtenaar voor de binnen visscherij ing Puntên, Batu (Malang), ing ngriku sadhiya nènèr kathah sangêt.

Nyuwun Ngapuntên: Kula pun : Nirrasa. Tumpang (Malang).

Griya Gambar Idhup ALHAMBRA.

[Grafik]

Sasisih punika griya gambar idhup Alhambra ing Malang, ingkang gadhah Tuwan Hassan Alie Soerati. băngsa Arab. Panggenan wau ugi kenging kangge main tonil, tuwin sanès-sanèsipun. Wiyaripun 14 M, panjangipun 45 M. cêkap kangge ningali tiyang 1000. Ing ngriku ugi dipun sadhiyani padandosan w.c. tur pamanggènipun adhakan.

--- 331 ---

Pitakenan lan Wangsulan

Patanyan.

Ha. Ing buku pathokaning nyêkarakên bab ukara sasmita wiwitaning sêkar, ing sasmita: pangkur (kaca 45) kasêbutakên:

Pangkur, mawi têmbung: kapungkur, utawi ingkang: mawi kur, punapadene ingkang atêgês mêngkêrakên. Ing ngriku sêpên têmbung sasmita: yuda kanaka. Punika kenging punapa botên.

Na. Basa antya. Saking bakunipun têmbung: ngoko, krama inggil sarta têmbung krama sawatawis. Nyuwun katrangan kadospundi pamasangipun têmbung krama, sarta sapintên kathah kêdhikipun.

Sumarta.

Wangsulan

Ha. Kajênging sasmita: yuda kanaka, punika raosipun mantuk dhatêng wangsalan, yuda, têgêsipun pêrang, kanaka, têgêsipun kuku, wêtahipun dados: pêrang kuku, dene pêrang kuku wau têgêsipun: kukur-kukur, dados kajêngipun inggih dhatêng kur. Mila inggih kenging kemawon.

Na. Mênggah pathokan panganggenipun basa antya, makatên:

a. Tumrap tiyang kapisan, têmbung awak angsal ngoko.

b. Atêr-atêr lan panambang ngoko.

c. Tumrap tiyang ingkang kaping kalih, têmbung ingkang kasarira, angsal krama inggil.

Tuladhanipun, kados ta:

Aku mirêng, panjênênganmu gêrah bèri-bèri nganti kêraos ing sampeyan, iku jampine gampil bae. Panjênênganmu apa karsa dhahar sêkul abrit.

Kajawi têmbung krama inggil kasêbut ing nginggil, saha têmbung-têmbung sawatawis ingkang kêdah kalêstantunakên ngoko, têmbung sanès-sanèsipun dipun kramakakên sadaya. Dene têmbung-têmbung ngoko ingkang botên kenging dipun kramakakên mênggahing basa antya, ingkang sampun pinanggih:

Ana, êndi, ora, aku, iki, utawa, isih, apa, aja, iya, amarga, ênggon, kana, kene, kono, karo, kapan, kapriye, kang, durung, tak, dudu, saiki, saprana, saprene, samana, samene, sing, wis, lagi, pira, dhèkmu, manèh, manawa, mênyang, marang, mung, mêngko, mangkana, bae, nganti.

Mênggah panganggening têmbung krama inggil, punika gampil, dene ingkang angèl, punika panganggening têmbung krama, awit wontên ing kakengingakên, wontên ingkang botên, kados ta tuladha ing nginggil, têmbung apa têtêp ngoko, sarêng têmbung gampil, dados krama. Ingkang makatên punika, dados kados namung gumantung wontên ing raos, nanging lowung dene wontên pathokanipun sawatawis.

Red.

--- 332 ---

Kawruh Warni-warni

Pados Setan Inggih Pados Pasugihan

Kapitadosanipun tiyang Jawi, kasugihan punika kenging dipun saranani saking pados setan, awit setan punika sagêd andhatêngakên pasugihan, dene dunung tuwin bangsaning setan wau warni-warni, punapadene namaning pasugihan inggih warni-warni.

Mirid saking ujaring tiyang ingkang ngandêl dhatêng kawontênaning pasugihan pados setan wau, tamtu mawi sêsanggêman ingkang awrat, tiyang ingkang nglampahi kêdah anyanggêmi dhatêng janji-janjinipun, wontên ingkang kêdah bantên anak, inggih punika nglilakakên pêjahing anakipun samăngsa dipun têdha dhatêng setan ingkang suka kasugihan. Wontên ingkang mawi anjanjèkakên badanipun piyambak, samăngsa sampun gadhah anu, upaminipun griya joglo jèjèr sanga, utawi sanès-sanèsipun, kadugi lajêng kairid dhatêng kayanganing setan. Dene piandêlipun tiyang ingkang nglampahi, dununging setan punika wontên papan ingkang rungkud, utawi wontên padununganing barang ingkang elok, kados ta rêca agêng sapanunggilanipun.

[Grafik]

Wêwarnèn ingkang elok, limrah dipun anggêp ambrêkahi.

Manawi tiyang ingkang nglampahi sampun kêdugi, ing ngriku sawêg katampèn sêdyanipun pados setan. Nanging taksih wontên janjinipun malih, inggih punika:

1. Kêdah nglampahi botên limrah kalihan tiyang, sampun ngêbrèh dhatêng donya, botên ketang saêsèn kêdah sumêrêp tanjanipun.

2. Sampun ngantos purun nyambuti arta tuwin punapa kemawon manawi wangsulipun ingkang dipun sambutakên wau botên mawi ambêkta pakolih, upami arta inggih kêdah mawi anakan, sanadyan uwos pantun inggih makatên, dene manawi nyambuti barang, inggih kêdah dipun sewakakên.

3. Lan malih poma, saupami nyênyambutakên kêdah grèpèh nagih, sampun mawang sadhèrèk pawong [pa...]

--- 333 ---

[...wong] mitra, kêdah dipun gujêg kemawon, sanadyan dipun rencangana pabên, inggih dipun lampahi, prakawis dipun sêriki ing tiyang, punika botên dados punapa, ngèngêtana bilih donya brananipun punika gadhahanipun sang setan, botên kenging dipun angge mainan, awit setan sangêt-sangêt anggèning ngrencangi dhatêng indhaking donya.

Yèn nyata sagêd anglampahi, awit saking brêkahing setan, tiyang ingkang gadhah panêdha badhe kasêmbadan sêdyanipun, botên dangu lajêng sugih andêrbala.

Manawi dipun laras, janji ingkang kapisan punika namung manjing dhatêng kaantêpaning manah, antêpipun mawi kamoran ing gugon tuhon, dene janji ingkang kaping kalih tigang bab, punika sayêktosipun nyata sadaya, pancèn mênggahing prakawis tiyang badhe sugih inggih kêdah makatên. Mênggah kajêngipun bab tigang prakawis wau:

1. Tiyang anglampahi botên limrah kalihan tiyang, punika mikantuki dhatêng sudaning kaborosan, awit tiyang mingsêt saking griya makatên, botên ketang sakêdhik tamtu ngêdalakên waragad, dangu-dangu lajêng tuman, saha botên ngêbrèh. Tiyang manawi sampun sagêd tumindak makatên wau, tamtu lajêng sagêd anênuntun dhatêng sudaning wêdalipun kabêtahan, saupami kapengin nênêdha eca, cêkap ukur-ukur kemawon, pintên banggi angênggèni bakuning tiyang nêdha punika waton tuwuk, nyandhang ngangge inggih waton botên kamohan.

2. Bab angênggèni watêk melik pakolih, punika pancèn anggènipun tiyang ing[2]

nêdya ngindhakakên băndha, awit manawi botên makatên, tamtu badhe botên dados.

3. Dene bab manggan tuwin têgêlan, punika nama pinanggihing tumindakipun ing damêl, inggih kêdah makatên punika, awit manawi botên sagêd makatên, salaminipun namung badhe dipun gêgampil ing tiyang. Tiyang sanès badhe mastani tiyang botên limrah, tiyang nyênyêngit, punika botên dados punapa, awit nama namung têmbungipun tiyang botên kalêgan ing manah. E, cêkakipun manawi prakawis dipun gêgampil, sanadyan dumugia ing pangadilan pisan, inggih dipun lampahi.

Ing sapunika têtela, bilih lampahipun tiyang pados setan wau kenging dipun telad ing tiyang limrah, botêna mawi dhatêng pasetanan inggih sampun gadhah setan, dados kajêngipun, tiyang pados setan punika botên wontên, janji purun anglampahi kados ingkang kasêbut ing sêsorah, tamtu dados tiyang pados setan piyambak.

Kawontênan ingkang kados makatên punika kados sampun cêtha têtuladanipun ingkang katingal. Kados ta: kathah kemawon tiyang sugih ingkang owêl-owêlên adamêl dana dhatêng kêlimrahan, manawi nêdha kêtingal anggèning anjirêt gulu, nyandhang ngangge trimah awon, waton awèt, ngantos dipun wastani tiyang botên limrah.

Ing sarèhning sadaya wau nyata, tuwin wontên saenipun, punika lêlampahanipun pinanggih dados sae, namung dipun borongakên ingkang badhe anglampahi.

--- 334 ---

Rêmbagipun Sêmar, Garèng lan Petruk

Bab Siyam.

Sambêtipun Kajawèn ăngka 16.

Garèng : Dadi sing diwajibake pasa kuwi wiwit bocah umur 15 taun. Wah, la kojur awakku kiyi, ingatase wis umur 40 taun, têka durung tau pasa sajêge, la iya kapriye manèh, ing sarèhne wis salah sapisan, mulane aku iya ora arêp pasa bae.

Petruk : Wah omonge Garèng kiyi sajake kaya sawijining uwong sing tanpa kêjarag ujug-ujug kalêbon iwak babi sacuwil, barêng karasa enak, ora banjur dilèrèni, malah ditêrusake anggone mangan, calathune: mangan casuwil kharam, mangan sapiring iya kharam, dadi tinimbang ngrasakake sathithik aluwung ngrasakake akèh babar pisan, dosane toh padha bae. Ha mara, omongan mêngkono kuwi apa dudu omongane wong kasambêd arane. Ing măngka rak iya wis ana unèn-unène, mangan pêpanganan larangan, yèn pancèn ora disêngaja, têgêse pancèn ora wêruh têmênan, yèn kuwi pangan larangan, tamtune rak iya dingapura. Sêmono uga Si Garèng, yèn banjur gêlêm anglakoni pasa, sokur bage gêlêm nyaur salawase ora pasa, kuwi rak iya wis aran nêtêpi apa sing diwajibake dening agamane.

[Grafik]

Sêmar : Bênêr omongmu Truk. Saiki tak banjurne omongku bab wong sing diwajibake pasa, kajaba rong prakara sing wis tak kandhakake ing ngarêp, sing diwajibake pasa, yaiku wong sing kuwasa pasa.

Garèng : Hla, lidok ta, cocog bangêt karo panêmuku. Dadi anggonku ora pasa kiyi, ora kuwalahan bangêt-bangêt, amarga rumasaku durung kuwasa pasa. Dene panêmuku wong sing kuwasa pasa, kuwi wong sing bandhane wis mênêng, têgêse: sanajan oraa nyambut gawe wis bisa mangan. Wong kang mêngkono kuwi iya bisa anggone mranata pasane. Mranatane mangkene: nèk bêngi omong-omongan karo kănca-kancane, sokur yèn ana sing glenggengan maca layang Menak utawa Panji, karo ngombe wedang kopi pacitane: jadah bintul, gorengan jêrohan wêdhus sing kêmripik kae, mêngko kira-kira jam têlu banjur saur, dene nèk wis arêp gagat esuk, banjur mapan turu, tangine mêngko arêp buka.

Sêmar : Wiyah, apa prasasat awan digawe bêngi, bêngi digawe awan, nèk mêngkono kuwi rak ngèlmuning kalong. Mungguh wong sing diarani kuwasa pasa, kuwi wong sing ora duwe udur apa-apa, têgêse: wong sing ora lara, ora cacad, cêkake wong sing kuwat sarta bagas kuwarasan.

--- 335 ---

Petruk : Ma, Ma, bok aja usah amanggalih pandalêminge Si Garèng, wong mung arêp madoni bae thok, luwih bêcik têrusna bae pangandikamu.

Sêmar : Dene tumrape wong wadon isih ana ancêr-ancêre manèh, yaiku kudu suci saka khèl lan nèphas.

Garèng : Lah, maune aku kok ora dilairake dadi wong wadon bae, dhonge rak bisa olèh sudan apês-apêse pitung dina.

Sêmar : E, kurang ajar, kaya wong têtuku nganggo golèk redhuksi (sudan). Kajaba kang wus dak critakake, pasane kudu têlung puluh dina têrus.

Petruk : Kaya-kaya wis cukup, Ma, anggonmu paring katrangan, saiki aku paringana priksa kang dadi bataling wong pasa, sabab bab iki aku durung pati têrang.

Sêmar : Nèk aku ora kliru, sing agawe bataling wong pasa kuwi kabèh ana 10 warna, yaiku: 1. anglêbokake barang ing babahan nawa sanga, 2. mutah kang dijarag, 3. jimak, 4. ngêtokake rahsa kang ditêmaha, 5. edan dadakan, 6. lara sadina, 7. mangan sadurunge manjing buka, 8. khèl lan nephas, 9. katêkan murtad, lan 10. duwe anak anyaran.

Garèng : Bab kabèh mau aku wis nyandhak, Ma, mung bab 9 andadèkake bingunge atiku, sabab sing wis dak rungoni têka gèsèh bangêt karo sing kok ngandikakake mau, jarene nèk katêkan ing bab 9 kuwi apik bangêt, yakuwi, dalan-dalan dadi apik, diaspal, di…

Sêmar : Hus, kuwi rak mintrad, yaiku pangrèhing kutha (gêmintê), balik murtad kuwi têgêse rak beda bangêt. Upamane bae mêngkene: sajêrone kowe pasa, kok banjur tuwuh pikiranamu maido marang kaprêluane pasa, kuwi pasamu iya banjur batal.

Petruk : Ma, Ma, kayadene aku kiyi sajêge ora tau pasa, apa sabanjure aku kiyi ora diwajibake nyaur pasa, anggone tansah nglowongi ora tau pasa mau.

Garèng : Tak lilani, Truk, Truk, yèn kowe bakal nyauri anggonmu ora tau pasa kae, lagi utang aku grontol ambêjaji sabenggol bae saprene ngêmplang, kathik reka-reka arêp nyauri pasa.

Sêmar : E, Garèng kiyi kathik ngina sapadhaning titah, dumèhane Petruk nèk mangan katon drêmba bangêt, durung kinur yèn Petruk iki ora bêtah pasa, nèk pancèn wis gêlêm, sanadyan pasa saminggu ambladhêg, anggêre aja tansah diawasake bae, mêsthi bêtahe, mungguh pitakonmu, apa wong diwajibake nyaur pasa, kuwi pancèn mula ya mangkono. Mung bae ana dina sawatara, sing nèk dipasani ora jênêng pasane ora sah bae, ananging pasa ing dina kuwi malah diunèkake kharam, yaiku: ing dina bakda Sawal lan Bêsar, dina Sakban lan liya-liyane manèh. (Badhe kasambêtan)

--- 336 ---

Panglipur Manah

Mêmanising Gêsang.

[Dhandhanggula]

Sarasaning tyas dènnya mrih manis | wus kanyatan tinêmu manusa | dènnya mêmayu uripe | nanging sajatinipun | têntrêmira janma nèng bumi | anggung antuk rubeda | kang tansah tumruntun | kadya pêpalang sanyata | kang ngrêridhu marang sarasaning janmi | dènira amrih suka ||

Nanging janma tan kêndhat nyranani | panulaking punang păncabaya | têmah dadi kulinane | kongsi rumasa tan wruh | anindaki pakaryan jati | mung ing sanyatanira | kaanan puniku | minăngka pêpèngêtira | mring sanggyaning manungsa mung mamrih eling | maring lêlakonira ||

[Grafik]

Yèn rinaras kaanane yêkti | malah aran nêrahi sadaya | tan mung mring manungsa bae | nadyan mring kutu-kutu | sato kewan miwah sanggyaning | kang têtuwuhan samya | uga antuk giyuh | kawuryan yèn kawisesa | kataman ing sarasanirèng sêsakit | miwah antuk palastra ||

Amung beda lan ananing janmi | ingkang darbe sampurnèng pangrasa | bangkit nyênyilah anane | suka kalawan giyuh | tanpa kêndhat ngrêrasa maring | ananirèng lêlakyan | kang tansah tinêmu | lan tumindak sabên dina | tanpa kêmba pan amung rinasa manis | salami-laminira ||

Marma lamun kêrasa kêgingsir | kataman ing cobaning pangrasa | gita-gita pamiwale | mung mrih têtêp tinêmu | dènnya ngudi sênênging ati | dene sanyatanira | adhakan kêpangguh | mungguhing têtalanira | janma dahat dènira anggung nrêsnani | marang ing uripira ||

Miwah janma wus bangkit mêruhi | mring sanggyaning sarana kang dadya | têtaline ing uripe | yèku kaananipun | pangan ingkang amigunani | mrih dadya bagas rosa | myang panulakipun | lamun kataman ing roga | nênungtum mring kasantosanirèng ati | tindak ajaga-jaga ||

Ing satêmah dadya ngulinani | tumindaking dènnya ngupaboga | lumintu sabên arine | tan pisan mawa ngetung | sabab sabak kang mêmalangi | uga mêksa tinêmah | manrang ing pakewuh | dening labêt wus kulina | lamun janma têtêp kanthinira bukti | tinêmu sabên dina ||

Kadi gambar kang kawuryan yêkti | ananira wênèh ing nagara | ingkang nuju banjir gêdhe | lumembaking kang ranu | dahat agung kongsi ngêlêbi | salumrahirèng praja | janma pating krubyuk | mrih pangungsèn kang prayoga | kêni măngka pasênêtan jroning atis | lan nyingkiri bêbaya ||

Parandene sajroning prihatin | maksih têtêp ing tumindakira | ngupaya maring pangane | umêksa kusung-kusung | mring dununging jagal kang sami | sadhiya ananira | daging pating grandhul | minăngka sadhiyanira | para ingkang samya bêtah sabên ari | mrih lêstari widada ||

--- 337 ---

Aywa kongsi kêndhat ing pangudi | dadinira gêsang kasêmbadan | lêstari sabên arine | kaanan kang kadyèku | têtêp aran padha ngênggoni | miwah daya-dinayan | rukunirèng idhup | dadya tan ana sulaya | kang ngupaya sinadhiyan kang ngêdoli | tan mawang măngsakala ||

Lan wajibing kang ulah pambudi | lamun nuju măngsakalanira | tinêmu bêbaya gêdhe | miwah tuwuh rêrêtu | kang kawasa wajib umikir | mring kaslamêtanira | kang tinitah giyuh | maring padhaning manungsa | nadyan maring sato ywa prabeda ugi | traping wilasanira ||

Awit dadya sabangsaning anjing | kadi ingkang pinêtha ing gambar | datan beda pangrasane | kudu amburu idhup | ing nalika praptaning banjir | mêthangkrong anèng kandhang | kawuryan ing sêmu | kalamun nandhang duhkita | lir anganti pitulunganirèng janmi | kang ambêg paramarta ||

marma janma wajib amêlasi | maring titah kang mangguh kapêsan | aywa mung ginuyu bae | yèn ta rinasa tuhu | punang sona dènnya prihatin | kasêpèn ing pasambat | amung sarwa bingung | tanbuh-tanbuh kang pininta | amung ngringik sinêlanan jugug rarih | yèn ta lamun jinarwa ||

Dhuh-dhuh janma mêlasana ugi | ing dasihe kang nandhang sangsara | anèng luhur kandhang kene | tan wontên kang têtulung | angêdohkên bêbaya warih | miwah kaluwèn kula | tan wontên kang nulung | têmah kula kalengkengan | mung ngêngudi kalakona dèn tulungi | uwal saking sêngkala ||

Tanpa kêndhat dènira ngrêrintih | dening atis trus maring tyasira | rinasa tanpa watêse | iku măngka pêpemut | mring janma mrih tataning ati | nênuntuna kotaman | mrih tuman anggilut | têmah tumanêm sanyata | têtêp aran titih tumonton ing gati | têpa maring sasama ||

Kang kadyèku yèn rinaras yêkti | ananira kang asipat gêsang | datan ana prabedane | ingkang kacipta amung | mêmanise dènnya dumadi | tan mawa mawang janma | yêkti akèh jumbuh | wose kang ingudi samya | amung maring mêmanisira kang urip | amrih widadanira ||

--- 338 ---

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

[Grafik]

Paduka Tuwan H. Colijn tilas ministêr presidhèn ing nagari Walandi sampun dumugi ing tanah Jawi, mênggah rawuhipun paduka wau wontên ing ngriki, kathah sangêt prêlu ingkang badhe katindakakên. Ing sapunika panjênênganipun Tuwan H. Colijn nuju wontên ing Bogor, lêrêm wontên ing pura Bogor.

Karamean malêman ing Klathèn wulan punika, langkung agêng tinimbang ingkang sampun, pakaryan kasarasan badhe mitongtonakên pitêdah warni-warni ing bab sêsakit cacing tambang, tuwin pès, mawi mujudakên gambaraning griya modhèl enggal, tuwin gambar sorot ingkang ngêtingalakên bab bêbayaning sêsakit cacing tambang.

Ing bab bêna ing Surakarta ing saêlèr kitha, damêl risakipun griya 132 wuwung, kapigunanipun[3] agêng, wontên lare ingkang kèli satunggal. Têtiyang ingkang kêbênan sami angsal cadhong saking pamarentah.

Ingkang angsal pamênang lotre Lavalette ingkang f 100.000 sawênèhipun băngsa Eropah, nanging namanipun kadamêl wados.

Lulus iksamên arsitèk B.O.W. sipil, Tuwan L. Kailola.

Kawontênanipun pamulangan Darmarini ing Blora saya kêtingal majêng. Badhe tutuping pamulangan ing dintên liburan, ing ngriku dipun wontêni pasamuwan, dipun jênêngi ingkang bupati tuwin priyantun sanès-sanèsipun.

Hooggerechtshof nêtêpakên karampunganipun rad pan yustisi ing Samarang, Tuwan A.V. Versteegh, wd. Algemeene Ontvanger ing Cilacap, kaukum kunjara 2 taun, prakawis salingku.[4]

Anggènipun residhèn ing Banyumas nyadhiyakakên sanjata 300 iji, kangge mêjahi kewan ama, ing sapunika sampun anglapurakên kawontênaning ama ingkang sampun dipun pêjahi: ing Banyumas bajing 4816, andhapan 4 sarta sanès-sanèsipun 117. Ing Purbalingga, bajing 781, sanès-sanèsipun 3, andhapan sêpên. Ing Banjarnagara, bajing 461, andhapan 17, sanès-sanèsipun 122. Ing Cilacap bajing 418, andhapan 42 tuwin sanès-sanèsipun 183. Ing Purwakêrta, bajing 2713, andhapan 4, sanès-sanèsipun 148. Ingkang nama kewan sanès-sanèsipun punika: kêthèk, sagawon wana, sawêr, luwak, baya tuwin sima tutul.

Pambantu Kajawèn ing Malang martosakên, bilih saking Malang dhatêng Kêdhiri badhe dipun wontênakên tram èlèktris, mêdal ing èrèng-èrèngipun parêdèn Kawi sisih lèr, inggih punika mêdal ing Batu tuwin Rantang, malah sapunika sawêg nêngah-nêngahi anggarap marginipun, pamasanging kawat sampun rampung, mêndhêt kakiyatan saking lèpèn Kunta.

Katêtêpakên dados lèdhêlêk lanrèhtêr king[5] Pakalongan, Radèn Mas Sudarta Mangkusubrata, wakil pursitêr landrad ing Madiun, Mistêr Mas Husèn Tirtaamijaya, amtênar têrbêskiking landrad ing Bandhung tuwin Sumêdhang. Dados pursitêr landrad ing Kraksaan, Pasuruan, Mistêr Radèn Sastra Adipubranta. Dados pursitêr landrad ing Têrnate tuwin Gorontalo, Mistêr Mas Sarip ing Dayat. Dados pursitêr landrad ing Pamêkasan, Mistêr Radèn Satoin Kartanagara.

Pakaryan kasangsaran ing Batawi mêntas mitulungi sawênèhing tiyang èstri ing Kêbon Gala, ingkang kakintên sakit kolerah, lajêng kabêkta dhatêng griya sakit. Griyanipun tiyang wau lajêng dipun rêsiki, tuwin têtiyang sacêlakipun ngriku, kintên-kintên tiyang 30 sami dipun suntik. Salajêngipun tiyang ingkang sakit wau ngajal, nanging dhoktêr dèrèng sagêd nêtêpakên sakit punapa.

--- 339 ---

Wêwaosan

Sêsupe Agêmipun Rajaputri ing Seba

19. Kadospundi anggèn kula miruda saking kitha Harmac

Dangu-dangu têtiyang ing wingking ngangsêg dhatêng têtiyang ing ngajêng, lan têtiyang kathah ingkang sami bêngok-bêngok wau sampun anglangkungi alun-alun, sumêdya amêjahi têtiyang tiga, ingkang anggadhahi dêdamêl enggal anggêgirisi wau. Wujuding grombolan tiyang wau kados têtingalan ingkang anèh saha ingkang angêgèt-êgèti. Ingkang kados makatên wau kula dèrèng nate nyipati.

Orme awicantên: saiki lèrènana anggonmu ambêdhil, lan lakonana apa prentahku. Unta-unta kae gawanên lunga kira-kira sèkêt mètêr dohe, lan banjur ngêntènana. Dene yèn kowe lan aku ora bisa kêtêmu manèh, ora liya kowe padha tak dongakake, supaya anggonmu lêlungan iki bisa slamet, lan sabanjure nêmu kabungahan. Kula tiyang kalih lajêng mangkat, Quick mèh nangis jalaran saking isin saha anyêlipun.

Sêsambatipun Sêrsan Quick: o ya talah têmên, nèk ngèlingi Samuel Quick sêrsan ing prajurit sêni, kang wis tau milu pêrang ping pat, lan wis olèh mandhali lêlima, têka nalăngsa bangêt, dene ditundhung sarana anggawa gêgawan, kayadene sambarangan uwong bae, lan kêpêksa aninggal bandarane, kang lagi pêrang mungsuh wong kurang luwih têlungèwu. Bandara dhoktêr, manawi Kapitan Orme mangke botên rawuh, langkung prayogi manawi panjênêngan anglajêngakên tindak piyambak, amargi kula badhe kantun kalihan panjênênganipun, na, saiki lakune wis ana sèkêt tindak, ayo anjêrum, kewan èlèk. Salajêngipun Quick nuthuk êndhasing unta kalihan poporing sanjata sêru sangêt.

Saking papan pakèndêlan kula tiyang kakalih, sagêd ningali kawontênanipun ing alun-alun saking lawanganing gapura. Ing ngriku katingal kados pakêmpalan agêng ing dintên Ngahad, ombyaking tiyang kathah sangêt, larikan ingkang ngajêng piyambak sampun dumugi ing sangajênging papan pangimaman, ingkang dunungipun wonên[6] ing têngah lêrês.

Quick garundêlan: geneya ta dhèwèke têka ora banjur nyumêt ucêng-ucênge dhinamit. O, ngrêti aku saiki akale. Măngga kapirsanana. Kala punika piyambakipun nudingi Orme ingkang ambrangkang ing sawingkinging kori ingkang botên dipun wêngakakên, lan sabên-sabên ngungak saking pojokan kanthi ngatos-atos, dene batêrinipun dipun cêpêngi. Quick wicantên: karsanipun bandara kapitan wau, supados têtiyangipun sagêda saya nyakêt, lan ingkang makatên punika sagêd ngèngingi tiyang kathah, panjênênganipun...

Kala punika babarpisan kula botên mirêng swaranipun Quick malih, amargi ujug-ujug lajêng karaos kados lindhu, lan langitipun sajak kados latu agêng, saperanganing tembok ingkang ngubêngi alun-alun kêtingal oyag, kula sumerêp sapalihing kori ingkang minêp, lumampah jumbul-jumbul murugi kula sadaya, lan sangajênging kori kêtingal wontên tiyangipun lumajêng, sasampunipun punika lajêng wontên jawah barang warni-warni, inggih punika sela-sela, bêgja dene botên nyakiti dhatêng kula sadaya, lan barang sanès-sanèsipun, ingkang botên nyênêngakên. Wontênipun ing pangraos inggih pancèn elok sangêt, dening dipun jotos ing kêpêlan ingkang sampun pêjah, inggih punika kêpêlaning tangan ingkang sampun pisah saking badanipun, langkung malih kêpêlan wau sami anggêgêm talêmpak. Unta-unta lajêng sami ngadêg badhe lumajêng, ananing sarèhning unta punika kewan ingkang kêsèd saha sabaran, lan kala punika unta-unta kula sadaya wau sayah sangêt, amila tumrap kula sadaya inggih lajêng gampil anggènipun nêntrêmakên.

Salêbêtipun kula sadaya sami thak-thik prasasat botên dipun jarag, amargi orêgipun wau kadamêl sumingêp kula sadaya sakêdhik. Kula sadaya sagêd angyêktosi warnining tiyang, ingkang kados tiyang mêndêm, gluyuran murugi kula sadaya, inggih punika mitra Orme. Rainipun kêtingal cêmeng, panganggenipun rowak-rawèk sapalih, ing rainipun kêtingal wontên rahipun daleweran, jalaran saking tatuning sirahipun, tanganipun têngên nyêpengi batêre èlèktris.

Orme wicantên, swaranipun anggêdabêl: dhinamite iku panjêblose kêras bangêt. Ayo saiki padha oncat, sadurunge mungsuh padha mari kagèt. Salajêngipun Orme lajêng numpaki untanipun.

Botên watawis dangu malih, kula sadaya lajêng sami bandhangan dhatêng curipêthak, dene ing kitha Harmac ingkang kula tilar, kamirêngan swaraning tiyang pating gluruh jalaran saking kêsakitan utawi ajrih. Kula sadaya lajêng dumugi ing gumuk, ingkang wontên prajuritipun kapalan, saha lajêng kula sanjata. Lan nyata kados pambadhe kula, bilih salêbêting jurang sawingking kula wontên pajagènipun tiyang Fung ingkang kiyat, prêlunipun samăngsa kula sadaya langkung ing ngriku badhe dipun cêpêng. Nanging jalaran saking wontênipun ingkang sampun kalampahan, [kala...]

--- 340 ---

[...mpahan,] têtiyang wau anganggêp, bilih kawontênan punika kasêktèn ingkang linangkung, mila têtiyang wau lajêng sami kesah kanthi numpak kapal dipun bandhangakên sakiyat-kiyatipun.

Ing sawatawis măngsa lampah kula sadaya botên wontên rêridhunipun, ananging lampahipun botên sagêd rikat, jalaran saking kawontênanipun Orme. Sarêng lampah kula sadaya sampun dumugi têngah-têngahing margi ingkang dumugi curipêthak, kula nolèh dhatêng wingking, saha sumêrêp wontên prajurit kêkapalan sagrombolan, kintên-kintên satus, ingkang lampahipun ngêtutakên kula sadaya.

Kula lajêng ambêngoki Quick: untane labragên, sabab yèn ora mangkono, prajurit kae bisa nututi aku kabèh.

Quick inggih angèstokakên, saha kula sadaya lajêng anglajêngakên lampah kanthi anjojrog, dene prajurit kapalan wau saya dangu saya cakêt, kula ngintên manawi kala punika dhawah ing wêkasan, langkung malih sarêng saking sawingkinging curipêthak ujug-ujug wontên grombolaning prajurit kapalan dhatêng.

Kula awicantên: wah, saiki nêpung wakul binaya mangap.

Quick amangsuli: sajakipun têka inggih makatên: bandara. Sanadyan têtiyang punika beda panganggenipun.

Kula lajêng namatakên kanthi titi, saha sumêrêp bilih Quick wau lêrês wicantênipun, mila inggih pancèn grombolan sanès, ing ngajêng piyambak wontên tiyang numpak kapal sarana ambêkta banderanipun tiyang băngsa Abati. Bab punika kula badhe botên kêlintu, awit nalika kula kala rumiyin wontên ing ngriku, kula nyinau yêktos dhatêng kawontênaning bandera punika, inggih punika satunggiling bandera ijêm awewujud mojok tiga, ingkang warninipun nganèh-anèhi, saha kêbak aksara-aksara Yahudi, kasêrat mawi êmas. Ing têngah wontên pêpêthan gambaripun Kangjêng Nabi Suleman lênggah ing dhampar. Kajawi punika, sawingkingipun bandera lêrês, ing satêngah-têngahipun grombolan prajurit kapalan, wontên putrinipun nitih kapal, dêdêg pangadêgipun lênjang, pangagêmanipun sarwa pêthak, inggih punika ingkang karan putri-putraning para nata.

Lêt kalih mênit malih kula sadaya lajêng kêmpal kalihan grombolaning prajurit wau. Kula lajêng ngêndhêgagên unta tumpakan kula, saha lajêng sumêrêp, bilih têtiyang Fung wau sami mundur saking ngriku. Nitik kawontênan ingkang sampun kalampahan kala enjing wau, bokmanawi têtiyang Fung punika sampun botên purun pasulayan malih.

Sang Putri Walda Nagasta lajêng amurugi dhatêng kula sadaya.

Sanalika wau sang putri èngêt dhatêng kula saha ngandika makatên: taklim kula dhatêng panjênêngan sadaya. Mênggahing panjênêngan sadaya punika sintên ingkang dados pangajêngipun.

Kula lajêng nudingi dhatêng Orme ingkang nyêkêkrêk, mripatipun mêrêm tuwin numpak untanipun.

Sang putri lajêng mengo mriksani dhatêng Orme tuwin ngandika: dhuh priyantun, manawi sakintên panjênêngan kuwagang, sumăngga kula aturi ngandikakakên dhatêng kula, punapa ingkang mêntas kêlampahan. Kula punika nataning têtiyang Abati, ingkang karan putri-putraning para nata. Sumăngga mriksanana gambar pasêmon ingkang wontên ing sirah kula punika. Ing mangke panjênêngan tamtu badhe priksa, bilih atur kula punika salêrês-lêrêsipun. Salajêngipun sang putri lajêng nyilakakên kudhung, ing ngriku makuthanipun êmas, ingkang dados tandhaning kaluhuranipun lajêng katingal.

7

Salah satunggiling solah-bawanipun sang putri ingkang sangêt anênarik manah, punika wêdharing pangandikanipun ingkang arum sangêt.

Sarêng Orme mirêng ungêling swara wau, piyambakipun lajêng ngêlèkakên mripat saha lajêng namatakên sang putri.

Kula lajêng mirêng panggrênêngipun Orme makatên: impèn kang anèh bangêt, wong wadon iki bokmanawa bae bangsane wong Islam. Wah, ayu bangêt, lan barang êmas kang tumumpang ing rambute kang irêng, têka pantês bangêt.

Sang putri andangu dhatêng kula: punapa pangandikanipun kănca panjênêngan punika.

Ing sakawit kula têrangakên, bilih Orme jalaran saking panjêblosing dhinamit lajêng dados sakit. Salajêngipun kula lajêng nyantun ginêmipun Orme satêmbung-satêmbung. Ingkang punika sang putri rumaos lingsêm sangêt, saha sanalika punika kudhungipun dipun trapakên malih.

Salêbêtipun sang putri lingsêm wau, kula mirêng Quick wicantên kalihan Orme makatên: sanès bandara kapitan, punika dede bangsaning tiyang Islam, punika satunggiling rajaputri ngantos dumugi sapucuk-pucuking darijinipun, lan punika satunggiling wanodya ayu sangêt, salaminipun kula dèrèng mrangguli tiyang ingkang ayunipun kados makatên. Sumăngga bandara kapitan, kula aturi anjênggèlèk sakêdhik, sapunika panjênêngan rak sampun luwar saking latu naraka wau. Têtiyang Fung sampun pinêjahan, panjênêngan rak botên.

Sarêng mirêng têtêmbungan Fung wau, sanalika Tuwan Orme lajêng ebah.

Orme awicantên: iya, ngrêti aku saiki, hawaning obat iku ngracun mênyang awakku, ananging saiki wis kêpungkur. Adams coba nyuwuna priksa marang sang putri kae, pira prajurit kang andhèrèkake. Kira-kira limang atus, yèn mangkono sanalika iki bêcik banjur nêmpuh kutha Harmac. Gapurane jaba lan jero wis padha ambruk. Wong-wong Fung ngira yèn iku saka panggawening setan, lan mêsthine banjur padha lumayu. Sang putri bakal ngalahake wong-wong Fung iku, lan nganti pirang-pirang taun ora bakal anjênggèlèk manèh, ananging kudu ditindakake ing sanalika iki, ing sadurunge wong-wong Fung mau mari saka kagète, amarga sabênêre wong mau sing akèh mung padha kagèt bae, ora padha kataton. (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

 

---

1	Ngamarta. (kembali) Ngamarta.
2	ingkang. (kembali) ingkang.
3	kapitunanipun. (kembali) kapitunanipun.
4	salingkuh. (kembali) salingkuh.
5	ing. (kembali) ing.
6	wontên. (kembali) wontên.