Kajawèn, Balai Pustaka, 1928-03-28, #79

Ăngka 25, 6 Sawal Taun Jimakir 1858, 28 Marêt 1928, Taun III

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [473] ---

Ăngka 25, 6 Sawal Taun Jimakir 1858, 28 Marêt 1928, Taun III

Kajawèn

Kawêdalakên Sabên Dintên Rêbo lan Saptu.

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan...f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Swèdhên

[Grafik]

Griya ingkang agêng sisih têngên, pantêsipun kantor agêng, dene nyatanipun griya pajajanan ing kitha Stockholm.

--- 474 ---

Raos Jawi

Drêngki

Drêngki punika sawênèhing wêwatêkanipun tiyang, ingkang kêgolong awon, mila inggih tamtu gadhah kosokwangsul ingkang têgêsipun sae, inggih punika jujur.

Sanadyan sampun cêtha drêngki punika botên sae, nanging limrahipun tiyang malah adhakan anglampahi, awit kadrêngkèn punika tumamanipun dhatêng ing tiyang gampil sangêt, ingkang nindakakên sok ngantos botên ngrumaosi. Dene wohipun kadrêngkèn punika, botên sanès namung adamêl kirang prayogi dhatêng liyan, wujudipun manawi wontên tiyang manggih kabêgjan, manahipun botên rêna, minggahipun lajêng purun damêl piawon dhatêng liyan, awit manawi wontên tiyang manggih lêlampahan ingkang botên sakeca, ingkang tuwuh saking pandamêlipun drêngki, bingahing manahipun ngantos nêrusi dumugi ing balung sungsum. Nanging saupami pun drêngki kêwêlèh bab lêpating tindakipun, agêngipun dipun wêlèhakên ing tiyang sanès, punika pamaliking ginêmipun gampil kemawon, ungêlipun: mênggahing kula damêl piawon dhatêng piyambakipun, ingkang kula melikakên punapa.

Sayêktosipun ungêl makatên punika mênggahing kalairanipun pancèn lêrês, nanging mênggah raos kabatosaning kadrêngkèn, botên makatên, awit kadrêngkèn punika trêkadhang sok tanpa kamelikan punapa-punapa, nanging sêgêr sumyah manawi nyumêrêpi wontên tiyang nêmahi sangsara. Wontênipun makatên, jalaran matuhing kadrêngkèn punika sajatosipun sampun dados dhêdhasar susulan, dados ingkang nglampahi sampun botên ngrumaosi babar pisan.

Sapunika wontên pitakenan, punapa tiyang drêngki punika bodho, dene purun gadhah tindak kados makatên. Mênggah katranganipun, ingkang limrah, malah racakipun tiyang pintêr, awit manawi tiyang bodho, budinipun badhe botên kenging kangge nyampurnakakên kadrêngkènipun, beda kalihan tiyang pintêr, lêpasing budinipun sagêd nyampurnakakên ubaling kadrêngkèn, pamolak-maliking ginêm luwês.

Mênggah pasêksènipun bilih kadrêngkèn punika dumunung ing tiyang pintêr, para maos kaparênga maos Sêrat Umayon Pal, kados punapa wêgigipun pun drêngki nalika badhe damêl piawon dhatêng pun Kuturbèh, tanpa kêndhat anggèning ngingar-ingêr kalêpasaning kadrêngkènipun, ingkang adhêdhasar kalantipaning budi, wosipun inggih namung pados kalêganing manah. Manawi mirid saking cariyos punika, kadrêngkèn punika sagêd nulari, awit Sang Prabu Singa, sarêng pasah dening wêwadulipun pun drêngki, inggih atêgês tumut drêngki.

Yèn ing Sêrat Menak, pêpêthinganing kadrêngkèn punika dumunung Sang Anindyamantri Bastak, ingkang lajêng tumular dhatêng ratunipun, Prabu Nusirwan, nata ing Madayin. Ing ngriku kêtingal sangêt ngêlanturing kadrêngkènipun, [ka...]

--- 475 ---

[...drêngkènipun,] ngantos mantun piyambak dipun bên kalihan tiyang sanès, nama sampun têlas-têlasan.

Yèn ing jaman purwa makatên, botêna dipun cariyosakên, sintêna kemawon inggih priksa, bilih gêgêdhuging kadrêngkèn punika wontên Patih Arya Sangkuni. Pundi nate wontên lampahan Patih Arya Sangkuni nuju sae panggalihanipun, sabên jêdhul inggih lajêng adat sabên kemawon. Punapa Patih Sangkuni bodho, O pintêr sangêt, dhasar patihing nata binathara, limpad dhatêng kridhaning ulah praja, sagêd anglêbêti sasêlaning èwêd-pakèwêd.

Bokmanawi cariyos-cariyos lêlampahan ing nginggil wau namung pasêmon, tiyangipun yêktos botên wontên, nanging kosokwangsulipun, botên wontênipun Patih Sangkuni, malah kathah tiyang ingkang kados panjênênganipun. Dados kalangkunganipun para linangkung ing jaman kina, punika tumrapipun ingkang purun angyêktosi, wajib ngucapakên pangalêmbana, dene sagêd anggambar wêwatêkaning tiyang pinanggih anocogi, dalah wayanganipun Patih Sangkuni kemawon, têka inggih kêtingal kados bêdhahaning wêwatêkanipun, punapa tumrapipun tiyang ugi makatên.

Ing sapunika kadospundi rekadayanipun, murih kadrêngkèn punika sagêd sumingkir saking têtiyang ingkang kadunungan, punika gampil angèl. Nanging sarèhning tiyang punika kawasa, saya tumrap ingkang pinunjul, kados sampun botên kêkilapan malih.

Bab Kasarasan

Paedahing Jandhela.

Kathah-kathahipun băngsa kula Jawi, langkung-langkung sadhèrèk padhusunan, griyanipun kados kanthong, wingking sarta iringan buntu babar pisan, namung wontên kori ing ngajêng, wontên sawatawis ingkang ragi kacêkapan sagêd yasa griya tembok utawi gêbyog, nanging botên dipun sukani jandhela. Wontên ugi ingkang kasukanan ananging dèrèng mathuk utawi klintu pandamêlipun, ingkang makatên wau kabêkta saking dèrèng mudhêng sangêt dhatêng paedahipun, mila saking pamanggih kula bab punika prêlu dados isining Kajawèn ngriki, awit Kajawèn punika upaminipun kados pêthining kawruh tumrap băngsa kula Jawi ingkang kapetang taksih sakêdhik kawruhipun.

Mênggahing tiyang padhusunan, rumaosipun jandhela wau pêpaesan utawi rêrêngganing griya, mila anggènipun damêl inggih botên mawi manah paedahipun, namung ambujêng asri tiningalan, ciyut-ciyut tur botên nate kabikak.

Dene jandhela makatên sanès pasrèn utawi rêrêngganing griya, nanging gadhah kajêng lan paedah agêng sangêt, inggih punika margi gontas-gantosing hawa utawi angin, sarta margi lêbêtipun soroting srêngenge dhatêng griya.

--- 476 ---

Têmbung mati kêplêpêgên, kula têrangakên cêkakan makatên: tiyang gêsang punika ambêkan, nyêrot hawa kawêdalakên malih, wêdalipun wau ambêkta rêrêgêding badan, dados hawa kangge ambêkan wau kenging kula ngibaratakên toya rêsik kangge ngumbah-ngumbahi barang rêgêd. Toya rêgêd botên sae kangge ngumbah malih, awit botên damêl rêsik, malah nulari rêgêd, dados kêdah sontan-santun toya ingkang taksih rêsik. Makatên ugi hawa rêgêd ingkang mêntas mêdal, bilih kasêrot malih, malah mêwahi rêgêding badan. Rèhning rêrêgêd wau racun utawi wisa ingkang mandi sangêt, ngungkuli upasipun sawêr wêlang, sagêd damêl sakit utawi pêjah salêbêtipun sawatawis mênut kemawon. Tiyang ingkang kalêbêtakên pêthi rapêt tanpa bolongan, pêjah kêplêpêgên botên ngantos jam-jaman.

[Grafik]

Griya wangun Jawi mawi jandhela sampun manut pranatan.

Pêthi wau pêthanipun griya tanpa jandhela, rèhning griya mawi bolongan kori sarta langkung jêmbar, mandinipun wisa inggih sawatawis tambar, botên ngantos mêjahi, ananging ugi taksih mêksa ambêbayani nuwuhakên sêsakit warni-warni.

Dados jandhela wau kenging kula upamèkakên pancuran sarta ilèn-ilèn toya kangge ngumbah-umbahi, têrangipun kangge margi lêbêtipun hawa enggal, rêsik, saking Jawi, sarta margi wêdalipun hawa ingkang sampun buthuk.

Kados makatên awonipun hawa ingkang sampun buthuk dhatêng tiyang. Tuwuka nêdha lan ngombe ingkang eca-eca, bilih pijêr nyêroti hawa buthuk ingkang tansah mulêg ing nglêbêt griya inggih tansah sakitên.

Ing wasana para sadhèrèk padhusunan ngrêtosa dhatêng manpangatipun jandhela, bilih andamêl griya kasukanana jandhela ingkang kathah sarta wiyar-wiyar, sampun ngetang rugi waragadipun, awit badhe malês kasaenan, nêbihakên sêsakiting tiyang sagriya.

Sintên ingkang ngetang rugi andamêl jandhela, botên sande badhe rugi ambayar dhukun.

Pun Nirrasa, Tumpang.

Kasarasan

Kasarasan punika sanguning ngagêsang ingkang nêbihakên sambekala, awit tiyang saras punika ajinipun ngungkuli tiyang sugih ingkang sakitên, mila tiyang wajib tansah ngudi murih dipun cêlaki ing kasarasan.

--- 477 ---

Bab Têtuwuhan

Katès

Katès punika sawênèhing wowohan ingkang kêlimrah sangêt, ing sabên panggenan ingkang hawanipun bêntèr tamtu wontên, tuwin satunggal-satunggaling nagari anggènipun mastani beda-beda, wontên ingkang katès, tela gantung, tuwin sanès-sanèsipun. Dene katès punika wontên ingkang gantilanipun cêlak, wohipun nèmplèk ing uwit, limrahipun dipun wastani gambêlok, punika ingkang dipun sênêngi ing tiyang, raosipun lêgi, dene satunggalipun dipun wastani grandhèl, wohipun alit-alit, gumantung ing gagang panjang-panjang. Punika botên dipun pilala ing tiyang.

[Grafik]

Katès limrah

Dene katès ingkang gantilan cêlak wau warni-warni, nanging botên kêlimrah satunggal-satunggaling namanipun, kados ta: agêng panjang, ngantos sagêd sakêndhil, punika lêginipun botên sapintêna, nanging agêng saha kandêling dagingipun andêmênakakên sangêt. Wontên ingkang panjang andalondèng, punika raosipun sok tungtung pait. Wontên ingkang sêmu gèpèng agêngipun botên sapintêna, raosipun lêgi anglêg. Wontên ingkang bundêr anjêmbêluk, dagingipun tipis namung kêbak isi, punika inggih lêgi, wontên ingkang jêne, dipun wastani katès êmas, punika namung pèni wontên ing wujud, godhong dalah wohipun jêne, wohipun manawi sampun sêpuh dados jêne sêpuh sulak abrit, manawi dipun tanêm wontên ing pakarangan kêtingal asri. Tuwin taksih kathah panunggilanipun malih.

Katès punika mèh kêlimrah dipun doyani ing tiyang, awit golonganing wowohan ingkang botên damêl sakit malah manawi tiyang kêladuk [kêla...]

--- 478 ---

[...duk] nêdha katès, sagêd nyaèkakên susukêr.

Katès ingkang taksih ênèm kenging kangge kêlan ingkang adèn dipun angge manisan. Ingkang satêngah matêng dipun wastani kêmbang kapas, sampun jêne nanging taksih kriyak-kriyak, eca kangge rujakan.

Godhong katès punika tumrap ing băngsa Jawi mèh kêlimrah kangge jampi, malah kathah tiyang ingkang karêm nêdha godhong katès kuluban kangge lawuh nêdha, paedahipun damêl lêganing wêtêng, raosipun pait. Nanging manawi nêdya ngicalakên paitipun gampil kemawon, kagodhoga kalihan lêmpung, punika paitipun sagêd ical babarpisan. Dene tumrap kangge jampi, saking cariyosipun tiyang, sae ingkang godhong katès grandhèl, makatên ugi manawi kangge manisan.

Saking kêlimrahipun, mèh sabên tiyang rêmên nanêm katès wontên ing pakarangan, awit tumrap tiyang ingkang botên gadhah, saksat nguwitakên kêlanan utawi wowohan, manggènipun trimah papan sakêdhik tuwin tanpa pilih siti. Nanging tiyang kathah ingkang dèrèng mangrêtos mênggah sabab-sababipun dene katès punika sok malih, inggih punika asli gambêlok, sarêng wijinipun dipun tanêm awohipun wontên ingkang dados gambêlok, wontên ingkang dados grandhèl, malah trêkadhang dados grandhèl sadaya. Măngka manawi kêtingal dados grandhèl, botên wontên malih kajawi namung dipun têgor, wusana damêl gêla.

[Grafik]

Katès panjang

Ing bab punika wontên ingkang gadhah rekadaya sarana saking nênitèni dhatêng kawontênanipun katès warni kalih wau, mirid nalika taksih alit wusana sagêd kasumêrêpan ingkang calon dados gambêlok tuwin grandhèl, sarêng dipun yêktosi saha dipun tindakakên inggih pinanggih nyata, mênggah rekadayanipun makatên:

Tiyang manawi badhe nanêm katès, andhêdhêra isinipun rumiyin wontên ing papan pangipukan, manawi sampun thukul saha inggilipun sampun sakilan, katanjakna. Sadèrèngipun kanyatakna sarana [sa...]

--- 479 ---

[...rana] dipun bêdhol, manawi oyodipun pancêr kêtingal agêng saha oyodipun rambut rembyak-rembyak punika sae, calon dados katès gambêlok. Dene manawi oyodipun pating srawèh, botên turut, punika calon katès grandhèl, prayogi kabucal kemawon.

Ing wusana bilih wontên ingkang kagungan sêsêrêpan sanèsipun malih, mugi kaparênga nguconi wontên ing Kajawèn ngriki.

Ekonomi

Urun Wudhu

Nuwun, sampun ragi sawatawis dintên anggèn kula badhe urun wudhu, ing Kajawèn ăngka 11 mêdal tanggal ping 8 Pèbruari 1928 ingkang asêsirah ekonomi, bab klapa. Dene ingkang badhe kula aturakên ing udyana ngriki, bab gênging pigunanipun klapa, ingkang kula kintên dèrèng sami kasumêrêpan ing ngakathah.

[Grafik]

Ingkang limrah ing pundi-pundi panggenan ingkang sampun dados padatan kita băngsa Jawi damêl lisah klêntik saking klapa punika migunani sangêt dhatêng sadaya băngsa. Mênggah pandamêlipun lisah klêntik punika, sanadyan botên kula têrangakên ing ngriki, kados para maos sampun sami priksa kalayan têrang. Namung ingkang prêlu kula têrangakên ing ngriki, inggih punika gunanipun klapa, ingkang kula kintên dèrèng sumêbar ing ngakathah.

Parudan kalapa punika manawi sampun kapêrês kapêndhêt santênipun, ampasipun kabucal kangge lêmèn, têdha babi, ayam lan sanès-sanèsipun. Kawontênan kados makatên wau sajatosipun kalintu, amargi saking dèrèng mangrêtos, măngka ampas ingkang kabucal wau, bilih kaudi kapêndhêt asilipun malih, taksih sagêd mêdal 10% saking asilipun lisah klêntik. Supados andadosakên kawuninganipun para maos, sukur bage sèwu lajêng karsa nular-nularakên dhatêng tăngga têpalih utawi sanak mitranipun ingkang panggaotanipun lisah klêntik.

Mênggah ampasing klapa punika, sasampunipun kapêrês kapêndhêt santênipun, santên kadamêl lisah klêntik [klênti...]

--- 480 ---

[...k] kaklêmpakakên kacampuran toya sawatawis, kabosokakên laminipun ngantos 15 utawi 20 dintên. Manawi sampun bosok, lajêng kaêpe, saengga garing (sagêdipun garing sayêktos laminipun 15 dintên), sasampunipun garing lajêng kaêdang, lajêng kawadhahan mawi tapas ingkang rapêt sampun ngantos malothot, nuntên kapipit mawi pirantosipun (saèmpêr pipitan lisah klêntik), sampun têmtu kemawon sasampunipun kapipit lajêng mêdal lisahipun (anggènipun mipit rambah-rambah ngantos apoh). Lisah punika dipun wastani lisah gamplong.

Paedahipun lisah gamplong wau botên sarupi lisah klêntik, jalaran ambêtipun botên eca. Ananing bilih kasade dhatêng pacinan, ingkang sampun kula sumêrêpi kalayan têrang awis rêginipun, ing dalêm sablèg petroliyum sagêd pajêng f 7.50 utawi langkung. Sapunika sampun sagêd kasumêrêpan bilih satunggiling barang ingkang sampun kaanggêp botên kangge, têksih kenging kapêndhêt asilipun ingkang botên sakêdhik. Măngka ampasipun (kêthak) kajawi kenging kangge kajêng obong, bilih kacampur kalihan talethong, sae sangêt kangge rabuk. Mila kita prêlu sangêt tansah angudi indhaking kawruh, indhaking asilipun ingkang botên adamêl karugianipun sanès.

Suprapta. Ing Imagiri.

Jagading Wanita

Bab Makruni

Kados para wanita sampun botên kêkilapan dhatêng dhaharan ingkang dipun wastani makruni, tuwin sampun kêlimrah ing pundi-pundi wontên, nanging bokmanawi dèrèng wontên ingkang priksa mênggah cara pandamêlipun, limrahipun namung priksa sasampunipun wontên ing wadhah dhus pasagèn panjang tuwin sanès-sanèsipun.

Ing nginggil punika gambar papan kangge ngêpe makruni ing Itali. Makruni wau ingkang kadamêl galêpung gandum dipun juri ing toya, sasampunipun dipun damêl wangun alit panjang-panjang, lajêng dipun pe kasampir-sampirakên ing sampiran ingkang awangun kados gawangan. Saupami botên kacariyosakên, bilih ingkang katingal larik-larik punika makruni, tamtu dipun wastani manawi gribig dipun bèbèr.

Mênggah makruni punika limrahipun namung kadamêl ampasing sop, sop ingkang makatên punika inggih lajêng karan sop makruni. Wontênipun makruni punika limrahipun namung kangge sop, bokmanawi namung saking pados waragad ingkang miring piyambak, [piyamba...]

--- 481 ---

[...k,] utawi pados ingkang gampil panggarapipun. Tur salugunipun manawi prakawis iriding waragad, inggih botên, awit sop makruni punika kêdah kiyat duduhipun ulam, manawi ngangge ulam ayam inggih kêdah milih ayam èstri ingkang madhêp.

[Grafik]

Papan kangge ngêpe makruni

Wontên malih olah-olahan makruni ingkang dipun wastani sêtup, pandamêlipun makatên:

Ngêkuma makruni ing toya wedang sacêkapipun, manawi sampun mêdhok lajêng dipun êntasa ing kalo, murih atusipun. Lajêng ngracika brambang rajangan, puhan, lidhah asin dipun iris-iris tipis, martega, kèju kasisir, sawênèh wontên ingkang dipun parud. Makruni wau lajêng dipun lêbêtakên ing wadhah ingkang kenging dipun dèkèk ing papan pangêpanan, pandèkèkipun dipun sêlang-sêling ing lidhah, rajangan brambang tuwin sisiran kèju, supados prênah ing sap-sapan mukêt, lajêng dipun siram ing puhan, manawi sampun tumumpang ing pan dipun soki ing martega, kapara kaladuk, wusana lajêng dipun pan. Samăngsa sampun jêne lajêng dipun êntas. Dhaharan punika kangge dhahar wanci sontên.

Mênggah pangukuring abên-abênan, punika gumantung wontên ing sakaparêngipun, dene lidhah asin wau inggih kenging dipun santuni lidhah enggalan, awit tumrap ingkang botên kaparêng dhatêng asin pancèn ragi kasinên.

Dene pamilihipun makruni ingkang sae punika, warninipun pêthak botên anggănda, manawi dipun coklèk cêmêklik.

--- 482 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Sabibaripun Bakda Riyadi

Garèng : Lha, Petruk, kabênêran kowe têka mrene. Sabubare sungkêm Rama, kowe kok banjur makblas ora karuan, banjur lunga nyang ngêndi bae. Rekaku mono kowe arêp tak jaki sowan nyang para priyayi lan para sêpuh liya-liyane, barêng tak tolih têka wis ora katon buntute.

Petruk : Wah, aku wis mubêng-mubêng têkan ing ngêndi-êndi, nganti sikilku rumasa thêyol, lan wêtênge kaya arêp bêdhah-bêdhaha, cêkake dina bada riyadi tumrape wong tuwa ora jênêng dina sênêng ananging aran dina nalăngsa têmênan. Seje karo kalane isih cilik. Wah, la kuwi kêna diarani sèwu bungah, sèwu sênêng, didadèkake siji têmênan. Apa manèh yèn uwis macak: klambine bêskap kuning dikalungi pitah irêng, jarite parangrusak wirone anjalirit. Barêng kêpêthuk prawane tanggane, lakune sanalika banjur dilêngut-lêngutake, rumasane prasasat kaya Bambang Irawan mênang lotre.

[Grafik]

Garèng : Hara, apa pantês ana lêngut-lêngut kathik kaya Bambang Irawan mênang lotre.

Petruk : Lho, kuwi kang aran satriya sajati. Kowe rak sumurup ta Rèng, wong mênang lotre kuwi sawijining kabêgjan gêdhe, ewadene sanajan olèh kabêgjan gêdhe sarta ing batin bungah bangêt, ananging Bambang Irawan lakune mêksa isih ajêg lêngut-lêngut bae. Dadi karêpe: wong kuwi nèk pancèn turuning satriya tus, susaha utawa bungah dikayangapa, ora bakal diêdhèng-êdhèngake ing liyan, awit kuwatir, manawa bungah utawa susahe mau dikaton-katonake, ora wurung bisa amuwuhi dosaning liyan.

Garèng : Wah, la saya judhêg pikirku, ha wong nglairake bungah utawa susahe, têka bisa muwuhi dosaning liyan. Yah, Truk, bok kăndhaa sing cêsplêng, aja kok nyara cangkriman mêngkono.

Petruk : Lha wong kowe, Rèng, Rèng, tuwaa kae tuwaning timun, isine mung banyu thok bae. Wong urip nyara tuwa kuwi rak kudu sing bisa ngulir budine, aja kok mung ngêgul-êgulake tuwane bae. Seje karo adhimu sing jonggrong-jonggrong kiyi, apa bae mêsthi tak lakoni lan tak êcaki dhewe, prêlune bèn bisa mêruhi obah-musiking dunya kiyi. Mulane iya pikirên bae: diajak saba masjid iya ora wêgah, kadar anak turune wong Islam, diajak main iya nurut, amarga sanadyan aku kiyi mung priyayi partikulir bae, ananging

--- 483 ---

toh iya cêkêl gawe arane, dadi sabisa-bisa iya kudu ngênggoni prajane, dene diajak nayuban aku iya ora bakal mundur, dhasar aku pancèn anak putune wong ahli anjogèt. Lho rak mangkene kiyi wong kang diarani bisa manjing ajur-ajèr.

Garèng : Lho, kok banjur pêtontang-pêtontong ngalêm awake dhewe, lan pitakonku durung kok wangsuli.

Petruk : Lho, kuwi mangkene: yèn kowe kabênêr olèh kabungahan, têka banjur koêdhèng-êdhèngake nyang wong liya, iya yèn wong mau cocog karo kowe, nèk ora, têmtune nang buri rak banjur ngomong sing ora kapenak tumrape awakmu, kaya ta: hêh, wong rupane ora kabênêran ngono kathik olèh kabungahan samono, la iya wis masthi bae banjur mêndêm, lan banjur ora eling yèn asale saka lêmah sarta besuk kudu bali nyang lêmah manèh, rumasane awake kuwi putrane Bêndara Gusti Allah. Muni-muni mangkono mau tuwuhe mêsthi saka ati panas, apa wong kuwi ora olèh kadosan kang gêdhe, jalaran mêmisuhi titahing Pangeran, mangkono uga kowe sathithik-sathithik iya mèlu kacèprètan dosa mau, amarga kowe sing awèh marga wong mau banjur mêmisuh nyang awakmu. Kosokbaline, yèn kowe anglairake susahmu nyang wong sing ora cocog nyang kowe, têmtune nang buri wong mau ora mêlas nyang kowe, ananging malah anggêguyu, nyokurake utawa ngerang-erang nyang awakmu. Anggêguyu lan ngerang-erang nyang padhaning manusa, kuwi rak padha bae karo anggêguyu utawa ngerang-erang mênyang gaweyane kang kuwasa, apa wong mau banjur ora kadosan nyang Pangeran, mêngkono sabanjure.

Garèng : Aku kok rada ngungun, ingatase kowe rêmbuge kok sajak dhalang wayang jêmblung ngono. Ora Truk, mara critakna nyang aku, sababe apa ing dina lêbaran têka kok anggêp dina kang nalăngsa bangêt.

Petruk : Le ora nalăngsa bae kêpriye, kajaba sikile theyol marga kakehan anggone laku dhodhok, uga payah bangêt awake amarga anggone tansah jêngkang-jêngking bae, kajaba kuwi wêtênge rasane iya muyug-muyug têmênan, jalaran saka kakehan anggone ngombe wedang lan mangan nyênyamikan. Arêp ora diombe wedang suguhane, ora kapenak, arêp diombe wong sok ngajak gêlut ana ing sajêrone wêtêng. Mara ta pikirên manawa kabênêran sowan nyang priyayi sêpuh sing anggusti nyang dhuwit, wedange tèh jog-jogan ping sangalikur, panganane kêringan, saking atose nganti ngobahake untu. Arêp diombe utawa dipangan panganane ora mêntala, arêp diênêngake bok diarani sêmbrana karo priyayi sêpuh. Nèk eman-eman ambuwang dhuwit, kuwi bok aluwung aja nyuguh bae.

Garèng : Wis, wis, la kok banjur kêdlarung-dlarung. Omonga nyang aku bae, apa kowe sowan nyang kabupatèn.

Petruk : Ora Rèng, wong aku kiyi rumasa [ru...]

--- 484 ---

[...masa] yèn mung wong partikulir bae, dadi nèk sowan kangjêng bupati măngka ora didangu, mundhak kêrănta-rănta rasaning atiku.

Garèng : Pikiranmu kuwi le cok cupêt mêngkono, andene omong nèk bisa manjing ajur-ajèr, lah bok wong urip kuwi sing sok dhêmên andawakake usus, mara pikirên, harak ya wis bênêre ta, yèn kowe sowan kangjêng bupati. Ya wis mêsthi ora kaya nèk sowan aku, têka banjur gêguyon tabok-tabokan. Balik kangjêng bupati, mêsthine rak ya nganggo caraning bupati, lan upama ora andangu, kuwi kira-kira rak ora marga saka dijarag, saka kèhe sing padha sowan lan saka kèhe sing padha prêlu. Dadi yèn kowe duwe pikiran mangkono, têtêp kaliru surup. Coba saupamane kowe dhewe, ana wong wira-wiri ngambah omahmu, nanging lunga têka ora tau kulanuwun lan ora tau pamitan, apa wong mau ora banjur kosawat munthu bae. Dadi wus wajibe priyayi cilik mau kudu sowan marang kabupatèn, prakara didangu lan ora kuwi satêmêne rak prakara sapele, nanging aku kowe sing cilik, jênêng wis anglungguhi tatakrama, dene kangjêng sing kagungan panggalih kaya karêpmu kuwi, rak kangjêng kala jamane jamakjuja kae, tur mung sawênèh, têgêse siji loro, dadi ora kabèh. Yèn para kangjêng bupati saiki kiyi, dak tanggung sumrambah marang sor-sorane, tur andêmênakake.

Panglipur Manah

Lare-lare ing Griya Pamiyaran

[Mijil]

warna-warna tatanirèng janmi | raras kang linakon | datan liyan mung pamardi sae | amêmayu hayuning dumadi | mrih tinêmu dadi | kasampurnanipun ||

kang wus kaprah tataning ngaurip | kang dèn udi ing wong | nênuman mring tindak kotamane | sanadyan ta tan bisa nglakoni | ing ciptane pasthi | mêksa kudu wêruh ||

kadi kang wus linakonan janmi | pan sami kemawon | pama janma kang gêgulang lare | luwih-luwih tumrap yayah wibi | dènnya mardisiwi | tan lyan mung mrih ayu ||

awit nyata kaanane sami | pangudanging batos | sutanira mrih pinunjul têmbe | ing sumarma duk kalaning alit | saupama siti | winêlêg ing rabuk ||

mrih ing têmbe tuwuhirèng wiji | dumadiya longgor | kèbêkan ing dhasar ingkang sae | ngêdohkên ing tindak kang tan yukti | ing satêmah dadi | kudangane wujud ||

marma lamun wontên kang pinanggih | lare kang kalakon | anêmahi papa sangsarane | dening koncatan ing yayah wibi | kang pinanggih yêkti | dahad mamlasayun ||

awit nyata ananing rarywalit | tan wruh ing lêlakon | kang apindha lung-lungan uripe | lamun kongsi datan dèn lanjari |

--- 485 ---

rumambate yêkti | ngămbra-ămbra amung ||

tunanira kang tinêmu wuri | wèh anglêsing batos | dening datan sing lêpating lare | lare amung darma anglakoni | ing wusana aming | ngrasa tumalawung ||

mung lalakyan kadi kang winarni | ingkang wus pinanggoh | tumrap tanah Eropah yêktine | wus tinata pamurih sayogi | sanggyaning rarywalit | ingkang mamlasayun ||

kang têtela tanpa yayah wibi | kang tan pinupu wong | apan wontên papan sadhiyane | măngka dunung sangkanirèng alit | dèn prêtèni kongsi | praptèng agêngipun ||

lir kawarnèng gambar kang sumandhing | nèng Amstêrdham manggon | wus umadêg ing satus warsane | kang wisma gung pamyaran raryyalit | mangkya dèn pèngêti | jangkêp satus taun ||

[Grafik]

kathah para agung kang ngrawuhi | miwah para gembong | iyêg dènnya umèngêt anane | punang wisma agung ingkang dadi | dununging raryyalit | tanpa bapa biyung ||

anyarêngi tumibaning ari | kang rare kumroyok | apan samya pinèt ing sukane | pinistakkên sêsarêngan sami | pan kawuryan ugi | wèh sêngsêming kalbu ||

awit saking wus ginulang lami | lan saking wus manggon | datan pisan miris pamanahe | sanadyan wruh kathahirèng janmi | ngeca-eca aming | abujana nutug ||

têtunggalan lan kancane sami | katon samya dhokoh | pating klothak swaraning sendhoke | datan ana ingkang dèn ajrihi | dene kang mriksani | amung manthuk-manthuk ||

lir sasmita ywa rikuh ing ati | kinèn serap-serop | mrih dadia lêmu ing awake | lan satêmah antuk waras-wiris | ing têmbe amanggih | kayuwanan tulus ||

yèn rinasa kaanane yêkti | tumanêm ing batos | dene kathah cacahirèng rare | kang wus lola tan wruh yayah wibi | panglipuring ati | mung nèng dènnya kumpul ||

beda lawan uriping raryyalit | tinunggu wong roro | yèku bapa kalawan biyunge | ingkang wênang dèn adèn-adèni | mila kang pinanggih | anggung mênggak-mêngguk ||

marma wajib sanggyaning raryyalit | sukur ing Hyang Manon | ingkang maksih darbe wong tuwane | apan uga ingkang kosokwali | wong tuwa kang bangkit | amomong mring sunu ||

--- 486 ---

Cariyos Warni-warni

Taman Sriwêdari

Ingkang nama taman Sriwêdari punika, manawi ingkang kacariyos ing Sêrat Arjunasasra, taman pujan kagunganipun Prabu Arjunasasra, mênggah èdipèninipun botên beda kalihan patamanan ing suwarga, awit punika pancèn asli saking papujanipun Sri Bathara Wisnu.

Sanadyan kathah nama-nama ing jaman kina, ingkang tinelad kangge nama ing jaman sapunika, kados ta: namaning tiyang mirid saking namaning ringgit, nanging tumrap nama Sriwêdari dèrèng nate wontên ingkang nulad, kajawi taman Sriwêdari ing Surakarta. Wontênipun nulad nama wau, bokmanawi inggih wontên miribipun, awit kawontênanipun ugi sarwa nêngsêmakên, malah tumrap ing taman Sriwêdari sapunika mênang kenging dipun nyatakakên.

Mênggah dadosipun taman Sriwêdari ing Surakarta, wontên babadipun sawatawis kados ing ngandhap punika:

Kacariyos sakondur dalêm Ingkang Sinuhun Pakubuwana kaping II ing Kartasura saking Panaraga, uninga bilih karaton dalêm kathah karisakanipun, ingkang jalaran tinêmpuh ing wadya Cina.

Ingkang sinuhun lajêng dhawuh madêg papan ingkang prayogi kagêm pindhah kadhaton, wusana manggih papan ingkang prayogi nama dhusun Sala, namaning dhusun karan saking namanipun ingkang ngênggèni, inggih punika abdidalêm jajar nama Ki Busala. Dene têlênging dhusun Sala punika kaprênah pojok kidul wetan baluwartining kadhaton, tuwin ing ngriku taksih wontên patilasan kuburipun Ki Busala, asring dipun dhatêngi ing tiyang ingkang nêdya tirakat.

Nalika badhe nêtêpakên papan badhe adêging kadhaton, kacariyos mawi mêndhêt piridan saking lampahing gajah, ing pundi mangke kèndêling gajah wau, inggih ing ngriku ingkang badhe kaadêgan.

Kalampahan kagungan dalêm gajah dipun lampahakên saking Kartasura mangetan, lampahing gajah dipun tutakên ing abdidalêm kathah. Sarêng lampahipun dumugi laladan Sala taksih lajêng mangetan, wusana lampahing gajah lajêng kèndêl, malah lajêng andhêkêm. Saking gotèking tiyang sêpuh, pandhêkêmipun gajah wau wontên panggenan ing prênahipun ing pasitèn sakidulipun loji Sriwêdari, ingkang sapunika kangge balekambang, kados ingkang kacêtha ing gambar, wusana kalampahan ing kanan keringipun ngriku dipun cithak badhe kangge kadhaton, sampun dipun tanêmi waringin punapa. Dhusun wau nama dhusun Kadipala, ngantos sapriki namaning dhusun wau taksih kangge. Nanging lajêng wontên wêca anusuli, bilih kadhaton badhe kalampahan wontên ing ngriku, badhe botên widada, mila lajêng mingsêr mangetan sakêdhik, inggih punika kados kawontênaning kadhaton ing sapunika.

Bab kawontênaning dhusun Kadipala lajêng botên kocap malih. Saha ing prênahing gajah andhêkêm tuwin kanan keringipun lajêng dados papan pemahan ingkang wiyar [wi...]

--- 487 ---

[...yar] sangêt, ing ngriki namung badhe nyariyosakên pakarangan ingkang dados taman Sriwêdari kemawon.

Sarêng dumugi jaman jumênêng dalêm ingkang sinuhun ing sapunika, satrêping taman Sriwêdari namung dados tigang bagian, ingkang sisih wetan nêkuk urut sisih kidul, pemahan kagungan nagari, ing ngriku wontên lojinipun agêng, ingkang sapunika kangge museum. Loji wau kagolong sampun ragi kina, kacariyos ingkang damêl sawênèhing Walandi nama Tuwan Susman, nanging manggènipun ing ngriku botên dangu, mila kêtingalipun namung suwung kemawon, saking cêcariyosaning tiyang, mila botên wontên ingkang ngênggèni, jalaran angkêr sangêt. Lajêng nate dipun dalêmi ing Kangjêng Pangeran Arya Mangkudiningrat ngantos sawatawis taun, sasampunipun punika lajêng suwung malih. Ing sakilènipun loji wau wontên pemahan malih, ing ngriku griyanipun Ki Padmasusastra, inggih nalika wontên ing ngriku punika, Ki Padma pinuruitan ing para ngudi kasusastran Jawi, papan ingkang dipun ênggèni wau karan ing Lamongan, kapiridakên ingkang cikal bakal ing ngriku nama Mas Ngabèi Lamong. Ing sakilènipun malih wontên pakarangan ingkang kinupêng ing barongan ori pêtêng asingup, griyanipun ing ngriku ngantos botên katingal, ingkang gadhah Mas Ngabèi Karyadăngsa.

Sarêng ing papan wau badhe dipun angge kêbon raja (Sriwêdari), têtiyang ingkang manggèn ing ngriku sami kadhawuhan pindhah, dene ingkang ngadani sakawit ngantos dumugining maujud patamanan, suwargi Kangjêng Radên Adipati Sasradiningrat, inggih Kangjêng Ngendraprastha. Dalah ingkang maringi nama Sriwêdari wau ugi suwargi kangjêng radèn adipati.

Nalika sawêg ambabar enggal, wujuding taman Sriwadari namung kêtingal ngênthak-ênthak, dening têtanêmanipun taksih sarwa enggal, nanging dangu-dangu saya wêwah-wêwah sae, dumuginipun ing sapunika, [sapuni...]

--- 488 ---

[...ka,] kenging dipun wastani ngêplêki kados adining taman Sriwadari yêktos. Wontên museumipun ingkang isi barang-barang kina tuwin barang-barang kagunan Jawi dêlês, buku-buku ingkang kenging kawaos (taman pustaka) punapadene sato kewan warni-warni.

Malah ing sapunika têtêp, bilih ing Sriwadari punika dados dununging tiyang among sênêng, awit sintên ingkang dhatêng ing ngriku badhe botên kêcuwan ing galih, dalah dhaharan punapa sampun wontên ingkang nyadèni, saya manawi nuju dintên Ngahad (wiwit malêmipun pisan) saha manawi pancèn nuju kangge papan karamean, untabing tiyang saha wontêning têtingalan ngantos adamêl gawokipun tiyang ingkang nêmbe sumêrêp.

Gambar ingkang kapacak ing ngriki punika sawênèhing papan kasênêngan ing Sriwadari, awarni pulo kinupêng ing toya, toyanipun bêning kêtuwuhan ing sêkar tunjung pating prêlok ngrêrêngga asrining toya. Satêngahing pulo wontên griyanipun mêglik-mêglik, ingayoman ing kêkajêngan ngrêmbaka. Marginipun ingkang anjog ing ngriku sinambêtan ing buh pèni. Ing pulo ngriku dipun dèkèki guwan, angongkang dhatêng balumbang, wontên rêcanipun ingkang kêtingal kumambang ing toya, kados sasmita suka pitêdah, bilih ing ngriku punika dununging papan kasênêngan. Dene nyatanipun sintên ingkang wontên ing ngriku nuju dintên Ngahad, tamtu sagêd ngêmatakên dhatêng pamoring pangraosipun, inggih punika nyumêrêpi wêwarnèn ingkang sae ingkang adamêl sêngsêm, mirêngakên suwaraning jès bèn, ingkang karaos nênangi manah, saha salira kasilir ing angin sae araos lês-lêsan. Kalêmpaking raos wau tamtu mahanani dhatêng raosing badhe muksa, nanging sarèhning lêlampahan wau namung pinanggih ing papan kasênêngan, raosing badhe muksa wau dipun santuni badhe tilêm kemawon.

Amila tumrapipun tiyang amănca, manawi dhatêng saking botên nyumêrêpi kawontênanipun Sriwêdari, kenging dipun wastani dèrèng srawungan kalihan jiwanipun Surakarta.

Cariyos Wigatos

Kawontênanipun Sophyèt Ruslan Ingkang Sajati

Candhakipun Kajawèn ăngka 22

XVII. Pêthikan saking sêrat kabar A.I.D.

Kawontênanipun ekonomi.

Sadaya-sadaya ingkang sampun tumindak ing Ruslan, punika amratelakakên bilih dhêdhasaring wèt tataning gêsang sêsarêngan badhe lêstantun kemawon, makatên ugi sanadyan wontên pamarentah enggal ingkang botên badhe amigatosakên dhatêng wèt-wèt wau. Prentah-prentahing parte tamtu kapagol dening kawontênan-kawontênan ingkang kêkah saha santosa wau, botên beda kadosdene gabus ingkang [ing...]

--- 489 ---

[...kang] kasawatakên dhatêng tamèng waja, têmtunipun inggih botên badhe damêl punapa-punapa. Dene ingkang dipun wastani dhêdhasaring wèt-wèt wau, inggih punika: ing saindênging nagari botên sagêd anyadèni langkung mirah tinimbang pokokipun, amargi kapitunanipun wau lajêng kêdah dipun bayari dening arta nagari. Ingkang makatên wau nagari lajêng kapêksa ngêdalakên arta kêrtas langkung kathah, ingkang anjalari ajining arta kêrtas dados mundur sangêt. Babading petanganipun arta rubêl, kala ing taun 1920 dumuginipun taun 1923, punika kemawon sampun ewon yutan, saha kenging kangge satunggiling pasêksèn ingkang yakin sayêktos. Wèt sanèsipun inggih punika: limrahipun tiyang botên sagêd nglêbêtakên barang langkung kathah tinimbang anggènipun ngêdalakên dhatêng sanès praja, awit manawi botên makatên, ajining arta ugi sagêd mêdhak.

Kalanipun arta Sopyèt sampun jangkêp gangsal taun umuripun, Rykof anêrangakên bilih sêdyaning pulitikipun pamarentah Sopyèt ing bab ekonomi, punika supados ajining arta ing nagarinipun sagêda tansah têtêp kemawon.

Dados kawontênan rêgining barang-barang punika inggih gêgayutan kalihan agênging balanjanipun kaum bêrah, botên beda kalihan kawontênanipun nagari-nagari ingkang dhêdhasar kapitalismê. Kala ing taun 1922 dumuginipun taun 1924, blanjaning kaum bêrah sami dipun indhakakên, rêgining barang-barang inggih tansah mindhak-mindhak, lan indhaking rêrêgèn wau langkung rikat tinimbang rêrêgènipun gandum, ingkang punika para tani saya dangu inggih lajêng saya botên sagêd numbasi barang-barang pabrik, ingkang angsal-angsalanipun arta saking pamêdaling sitinipun, murih sagêdipun ananggulangi kawontênan-kawontênan ingkang botên sae wau, amila murih sagêdipun ngicalakên anggèning para tani saya dangu saya botên sênêng manahipun, lajêng dipun wontênakên undhang-undhang, supados rêgining barang-barang pabrik sampun ngantos mindhak babarpisan. Dene sagêdipun kalampahan ingkang makatên punika ngêmungakên manawi blanjaning kaum bêrah botên lajêng dipun indhakakên malih. Ingkang makatên wau ugi lajêng katindakakên salêbêtipun taun-taun ingkang kantun punika. Blanjanipun dipun indhaki, manawi angsal-angsalanipun ingkang dipun garap langkung kathah, ananging indhakaning blănja wau botên sami kathahipun kalihan angsal-angsalan ingkang dipun garap. Miturut punapa ingkang dipun sêdyakakên dening komisi rancangan, ing salêbêtipun gangsal taun ingkang badhe dhatêng punika, indhaking blanjanipun kaum bêrah punika kintên-kintên dumugi 25%, ananging indhaking pangasilan punika sagêda ngantos 40%.

Ing sarèhning kawontênanipun pabrik-pabrik dèrèng patos sampurna, amila blanjaning para kaum bêrah inggih andhap sangêt. Kala ing taun 1927 radin-radinipun 620 rubêl ing dalêm sataunipun, utawi 52 rubêl ing dalêm sawulanipun. Ananging ing bab punika kêdah dipun èngêti, bilih ing wêkdal punika pangajining rubêl punika namung 44% nipun kala sadèrèngipun tuwuh pêrang, dados mênggah pikajênganipun, ing samangke punika têtumbas mawi arta sarubêl angsaling barang sami kemawon kalihan tutumbas mawi arta kathahipun 44 nopêkên (44/100 rubêl) kala ing taun 1913.

Dados manawi nitik kathahing barang ingkang katumbas mawi arta wau, balanjaning para kaum bêrah samangke punika (52 rubêl sawulan) kenging kasamèkakên kalihan kalanipun dèrèng pêrang, kintên-kintên 25 rubêl utawi 30 rupiyah sawulanipun. Para punggawa saha para tukang, punika blanjanipun sami dipun langkungi, malah langkunganipun wau kathah sangêt, ingkang punika kapara kaum bêrah ingkang kathah blanjanipun malah langkung andhap tinimbang radin-radinipun kados ingkang kacariyosakên ing nginggil wau. Para kuli têtanèn saha kuli dintênan, punika radin-radin balanjanipun namung 20 rubêl arta sapunika ing dalêm sawulanipun, ingkang pangajinipun sami kalihan 9 rubêl kalanipun dèrèng pêrang, dados balanjanipun wau kintên-kintên ing dalêm sadintênipun namung 50 sèn. Ingkang punika lajêng mèh anyakêti kalihan bayaranipun kuli ing tanah Indhiya, ananging ing ngriki para maos kêdah angèngêtana, bilih saking saklangkung asrêping hawanipun, têtiyang ing Ruslan bêtahipun dhatêng pangangge, griya, tuwin ingkang damêl angêt-angêt sarta sêpatu langkung kathah tinimbang têtiyang Indhiya. Manawi ukuraning hawa wontên 25 grad, ing ngrika tiyang kêdah ngangge sêpatu, pangangge ingkang angêt-angêt, sanadyan ta namung gombal-gombalan kemawon, makatên ugi griyanipun kêdah dipun bêntèri, lan kêdah sagêd katutup rapêt.

Tumrap sawatawis golongan têtiyang Indhiya, ingkang sajak anggadhahi manah repolusiyènèr lan botên narimah dhatêng balanjanipun, ing ngriki kados wontên gunanipun anyêbutakên ăngka-ăngka sasèsipun[1] malih. Blanjanipun para kaum bêrah ing pabrik-pabrik radinipun 684 rubêl ing dalêm sataunipun, dados balanjanipun wau langkung kathah tinimbang radin-radinipun kaum bêrah ing saindênging nagari, sababipun, amargi têtiyang wau kathah para tukangipun ingkang angsal bayaran langkung kathah, ngantos 1500 rubêl tuwin langkung. Blanjaning punggawa kantor ing dalêm sataunipun radin-radin 813 rubêl. Ananging para punggawa dhepartêmèn pangajaran radin-radin bayaranipun namung 588 rubêl, punggawa dhepartêmèn tumrap kasarasaning kawula 581 rubêl, dados langkung andhap tinimbang blanjaning radin-radinipun para kaum bêrah ing saindênging nagari, punapa malih manawi katimbang kalihan kaum bêrah ing pabrik saya langkung andhap sangêt. Para guru dhusun ing samangke blanjanipun botên langkung saking 20 dumuginipun 25 rubêl ing dalêm sawulanipun, dados sami kemawon kalihan balanjaning kuli têtanèn utawi kuli dintênan, dene blanjaning para dhoktêr wontên langkungipun sakêdhik. (Badhe kasambêtan)

--- 490 ---

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Miturut pawartos tilgram tanggal 22 wulan punika, pangadilan ing nagari Walandi, ingkang mriksa prakawisipun sêtudhèn Tuwan-tuwan Muhamad Hattah, Nasir Pamuncak, Adiningrat, tuwin Sastra Amijaya, andhawuhakên karampungan bilih tuwan-tuwan sakawan pisan wau dipun luwari saking sêrêgan. Kathah sangêt têtiyang ingkang sami suka wilujêng.

Kala tanggal 24 wulan punika, Tuwan Broekhuyzen irsêtê litnan sêni ing Bandhung numpak motor pit badhe dhatêng Batawi, nalika lampahipun dumugi margi enggok-enggokan sacêlakipun Pabrik Tèh Panglêjar, Kawadanan Cikalong Wetan, pitipun kêplèsèt, ingkang numpaki mêncêlat kêbanting wontên ing galêngan. Ing ngriku kasumêrêpan ing tiyang kalih numpak oto saking Purwakarta badhe dhatêng Bandhung, Tuwan Broekhuyzen nêngah-nêngahi galangsaran, lajêng dipun cariyosakên dhatêng punggawa pabrik ngriku, saha lajêng kabêkta ngangge kreta pabrik dhatêng Kawadanan Cilakong Wetan. Tuwan wau kêtaton sangêt, wontên balungipun iga ingkang tumancêp ing paru, tangan putung, bathukipun pêcah, pêcahaning têsmak tumancêp ing mripatipun kalih pisan. Wusana Tuwan Broekhuyzen wontên ing Kawadanan ngajal.

Tuwan Kwik Siyang Ko băngsa Tiyonghwa ingkang ngajal wontên ing Samarang, tuwan wau wontênipun ing jagad Tiyonghwa namanipun kêtingal, mayitipun badhe dipun kubur dhatêng nagari Cina.

Pambantu Kajawèn ing Magêlang martosakên, sawênèhing dalu asistèn wadana kitha Magêlang rundha kalihan lurah dhusun ing Rêjawinangun, nyêpêng durjana ambêkta barang-barang pangaos f 350.- pangajênging durjana nama Kartasarjana dipun cêpêng piyambak dening asistèn wadana, durjana nglawan ngantos gulêt sangêt, nanging wusananipun durjana inggih kêcêpêng, (K).

Pambantu Kajawèn ing Purwakêrta martosakên, patirahan ing Kalibacin kathah tiyang ingkang sami mrêlokakên dhatêng adus, pikantukipun tiyang ingkang adus ing ngriku sami saras sêsakitipun gudhig.

Jalaran saking bêna ing lèpèn Sarayu, andadosakên kandhêging lampahipun baita tambangan ingkang ngangkuti motor, dhokar ing Slarang (Cilacap) jalaran arjih nglampahakên.

Sambêt kalihan badhenipun ewah-ewahan pangrèh praja ing Jawi Wetan, parentah bêtah bêrgêmistêr wolu. Wara-waranipun tumuntên badhe kalimrahakên. Sêrat-sêrat anglamar kêdah kaaturakên dhatêng dhepartêmèn pangrèh praja.

Pambantu Kajawèn ing Kroya martosakên, bilih ing dhusun Klumprit tuwin Banjarrêja, ondêr dhistrik Nusawungu, tuwuh sêsakit rajakaya ingkang dipun wastani Sura. Sapunika sampun katindakakên panulakipun sarana dipun suntik. (S).

Kawontênanipun kuli kontrak băngsa Jawi ing kabudidayan tanah Sumatra, ing taun 1927 wontên 57.777.

Sampun nate wontên wartos, bilih Tuwan Jayadipura, ing Ngayogya, badhe ambêkta ringgit tiyang saniyaganipun dhatêng Amerikah, sampun angsal prajanjian prayogi kalihan dhirèksi kumidhi ing ngrika, nanging mêksa sande dening botên angsal punggawa nyêkapi. Ing sapunika Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara kagungan karsa utusan ingkang rayi, Radèn Mas Arya Surya Sugyanta dhatêng Eropah, ambêkta têtiyang ingkang sagêd anjogèd, wontên ing ngrika badhe mitongtonakên jogèd warni-warni. Prakawis găngsa badhe mêndhêt găngsa ngrika kemawon.

Kawartosakên, komite sêsorahing Ngayogya badhe ngêdalakên Wetenschappelijk maandblad basa Malayu.

Tuwan E. Th. Tjia tilas dhirèktur Sinpo, badhe ngêdalakên sêrat kabar wontên ing Lampung, tamtunipun inggih basa Malayu, tuwin kintên-kintên dèrèng sagêd mêdal saben dintên.

Ing Brêbês mêntas bêna agêng malih, nanging botên kados ingkang sampun, ewadene margi dhatêng Cirêbon utawi dhatêng Tegal, mêksa botên kenging kangge langkung.

Katêtêpakên dados wadana ing Cianjur, Radèn Danakusuma. Wadana Cilêdhuk, Cirêbon, Mas Sudibja. Wadana Wèltêprèdhên, Radèn Tirta Suyatna. Wadana ing Cirêbon, Mas Sewaka. Sadaya sami wêdalan bêstir sêkul.

Saking Bandhung kawartosakên, jalaran saking tansah jawah, andadosakên bênanipun malih lèwèn-lèpèn,[2] saha ngêlêbi pasabinan ing bawah Cicalengka, Ciparai, tuwin Ojungbrung. Dipun kuwatosakên manawi damêl kapitunan.

Ing dhusun Wakap, Citurup, Serang, tuwuh sêsakit rajakaya ingkang sagêd nular. Kawontênaning rêrigên kangge nyêgah tumularing sêsakit walu[3] sampun tatindakakên.[4]

--- 491 ---

Wêwaosan

Sêsupe Agêmipun Rajaputri ing Seba

25. Ayang-ayanganing kasangsaran

Sang putri mangsuli sêmu rikuh: inggih, dumadakan piyambakipun mandêng dhatêng kula kalihan pitakèn ngangge basa kula, warni punapa mênggah mripat kula punika. Kula mangsuli, bilih punika gumantung wontên ing sorot ingkang tumêmpuh ing mripat.

Piyambakipun mangsuli: punika botên tingal panjênêngan salaminipun piyulcês, sanadyan aling-alingipun dipun bikaka utawi dipun tutupa, inggih piyulcês. Ingkang punika dhoktêr, kula mugi panjênêngan jarwani, violet (wungu) punika warnining punapa.

Kula amangsuli: inggih punika warnining sêkar alit ingkang tuwuh ing ngajêngakên măngsa bêntèr wontên ing tanah kilenan. Dhuh gusti, punika sayêktos satunggiling sêkar ingkang sae lan alus, gandanipun amrik awangi, warninipun biru sêpuh kados soca panjênêngan punika.

Sang putri ngandika: punapa inggih yêktos ta: dhoktêr. Sêkar ingkang kados makatên punika kula dèrèng nate sumêrêp. Ananging mitra panjênêngan tamtu gêsang, amargi tiyang ingkang badhe pêjah punika tamtunipun badhe botên marduli dhatêng warnining mripat èstri, makatên ugi tiyang edan, inggih botên nyumêrêpi dhatêng warni.

Kula lajêng nyuwun priksa, punapa ingkang makatên punika adamêl karênaning panggalih panjênêngan: gusti.

Sang putri: inggih sampun tamtu kemawon ta. Amargi kula sumêrêp, namung kapitan piyambak ingkang sagêd migunakakên dhinamit ingkang panjênêngan bêkta punika. Ingkang punika tumrap kula inggih prêlu sangêt, bilih piyambakipun lêstantun gêsang.

Kula lajêng awicantên: ingkang makatên punika kula mangrêtos, amila sumăngga mêmuji dhatêng Pangeran mugi-mugi pun Orme sagêda waluya jati. Ananging dhuh gusti, barang ingkang sagêd anjêblug punika warni-warni, wontên satunggal ingkang sagêd ngêdalakên urub, warninipun wungu (violet), la kula botên sumêrêp punapa mitra kula sagêd migunakakên urub ingkang warni wungu wau. Kintên kula ing tanah ngriki punika, ingkang sangêt ambêbayani urub wungu wau.

Sarêng sang putri mirêng têtêmbungan kula ingkang makatên wau, lajêng mriksani kula mandhap manginggil sajak duka, salajêngipun ujug-ujug gumujêng, ingkang pantêsipun namung dumunung ing sang putri piyambak. Sasampunipun sang putri tanpa ngandika punapa-punapa lajêng ngawe pandhèrèkipun, saha tindak saking ngriku.

Quick ingkang mirêng ing rêmbag sadaya wau wicantên makatên: ah, hêm, tinitah èstri punika sok gampil molah-malih. Kadosdene punika: Lho, nalika rawuhipun mriki tindakipun kados kapal kasayahan, slop, slop, slop. Kula mirang swaraning sêpatu ingkang kados dipun gèrèt, sarêng tindakipun saking ngriki kados maenda jalêr ingkang madosi mitranipun, inggih punika sirah dipun dangèngèkakên, suku dipun inggahakên. Punapa ingkang makatên punika panjênêngan mangrêtos kajêngipun bandara dhoktêr.

Kula amangsuli: kang mangkono kuwi luwih bêcik kowe matura karo sang putri piyambak. E, Quick, bandaramu kapitan apa wis andhahar sope sing diasta sang putri mau.

Quick mangsuli: ngantos ludhês. Lan sasampunipun bandara kapitan nyobi ngambung astanipun sang putri. Ah mêmêlas, bandara kapitan punika sajakipun ngalêntuk. Kula sumêrêp kalanipun badhe ngambung astanipun sang putri wau. Benjing manawi sampun dhangan, bandara kapitan tamtu gêtun dene anglampahi kados makatên punika.

Kula mangsuli: uwah, mêsthi bae sêrsan. Ewasamono aku kabèh wajib sukur dene loro-lorone wis padha katon sênêng. Dene êmbèn-êmbèn yèn sang putri ngasta sop manèh, luwih bêcik enggal-enggal caosna bandaramu kapitan bae. Wong wadon lan wong lara, kuwi salawas-lawase wajib diêmong.

Quick mangsuli: inggih bandara dhoktêr, ananging (kala punika Quick sêmunipun sajak lajêng wigatos) tiyang sakit punika rak sagêd mantun lan salajêngipun kadospundi tumrapipun tiyang èstri punika.

Kula mangsuli: sadina-dinane rak wis warêg saka dosane dhewe. Quick, saiki kowe bêcik ngasoa, aku sing jaga. Ananging salêbêting manah kula yakin, bilih ayang-ayanganing kasangsaran sampun kêtingal, inggih punika dunungipun sampun rumasuk ing paningalipun sang putri ingkang warni wungu wau.

Ananging cêkakipun ingkang makatên wau dados sae tumrap sakitipun Orme, lan wiwit dintên punika sakitipun Orme lajêng kêtingal suda sangêt, amargi samangke têtela, bilih badanipun botên kêsrèmpèt barang-barang, lan piyambakipun punika botên sakit punapa-punapa, kajawi sakit bêntèr ingkang jalaran saking tatuning sirahipun. Salêbêtipun Orme rumbu-rumbu badhe

--- 492 ---

mantun, sang putri putraning para nata kêrêp sangêt anuwèni, malah manawi kula botên kêlintu, rawuhipun sabên sontên, sampun tamtu rawuhipun wau mawi upacara, amargi salaminipun tansah kadhèrèkakên ing kênya karaton pintên-pintên, dening dhoktêr karaton ingkang tansah dados sêpêting mripat kula lan sèkrêtaris tuwin ajidan-ajidan sawatawis.

Ananging sarèhning Olivier Orme kapindhah dhatêng kamar pirantos manggihi tamu ingkang sae, lan pandhèrèkipun sami manggèn wontên ing buntas salêbêting kamar ingkang sasisih, saha sang putri wontên ing buntas ing sisihipun tuwin rêrêmbagan kalihan Orme, dados anggènipun sang putri tuwi wau, namung dipun sêksèni Quick kalihan kula, kenging dipun wastani piyambakan kemawon. Makatên ugi, ing sarèhning sakitipun Orme punika sampun botên patos ambêbayani, amila kula kalihan Quick botên mêsthi nênggani wontên ing ngriku, ananging kêrêp nênumpak, prêlu nêningali kawontênanipun Mur tuwin tanah wêwêngkonipun.

Upami wontên tiyang pitakèn dhatêng kula, punapa ingkang karêmbag kalanipun pêpanggihan punika, sagêd kula amangsuli namung ingkang kula mirêngi sakêdhik-sakêdhik kemawon, inggih punika ingkang kathah namung ing bab prakawis-prakawis umum kados ta: tataning praja Mur tuwin anggènipun tansah mêmêngsahan kalihan băngsa Fung, ewadene tamtunipun kathah sangêt ingkang dipun rêmbag punika, ingkang kula botên mirêng, tandhanipun Orme nyumêrêpi kawontênanipun sang putri partikêliran. Mirêngipun makatên wau tamtunipun rak inggih saking lathinipun sang putri piyambak.

Kala kula ngèngêtakên, bilih tumrap tiyang neneman botên pantês sangêt sêsrawugan kalihan nataning băngsa Abati ingkang tanpa subasita makatên, wangsulanipun Orme kanthi bingah, manawi ing bab punika botên wontên ingkang prêlu dipun kuwatosakên, amargi miturut pranatan kina, sang putri wau namung kenging krama kalihan sadhèrèkipun piyambak. Jalaran saking bab ingkang makatên punika, amila sampun botên sagêd piyambakipun angsal sang putri wau.

Kula lajêng pitakèn, sintên ingkang kaprênah sadhèrèkipun, ingkang angsal kabêgjan badhe kadhaupakên kalihan sang putri wau. Orme lajêng amangsuli makatên:

Ora ana siji-sijia, pancène ngono aku duwe pangira, yèn mêsthine sang putri dipacangake karo pamanane sing lêmu kae, ananging aku ora prêlu ngandhakake manèh, yèn kang mangkono mau mung kanggo sarana bae, kang wajib dilampahi ing sang putri, supaya kanggo ngalang-alangi liya-liyane, kang arêp anglamar marang sang putri mau.

Kula lajêng mangsuli: lha iya, aku kapengin wêruh, apa iya sing mangkono iku tumrape Pangeran Josua mung dianggêp sarana bae.

Wincantênipun Orme: aku ora sumurup panggalihane Pangeran Josua, lan aku iya ora arêp mraduli babarpisan. Kang tak sumurupi ngêmungake kaanane kaya sing wis tak kandhakake mau, pangarêp-arêpe si babi kae dadi garwane sang putri, padha bae ing pangarêp-arêpmu dhaup karo putrining narendra ing nagara Cina. Ing saiki aja tansah ngrêmbug prakara kuwi, luwih bêcik critaa liyane. Apa kowe krungu kaanane Higgs lan anakmu dhewe.

Kula lajêng mangsuli ngece-ece, amargi kula ragi jèngkèl kalihan kawontênan-kawontênan ingkang sampun kalampahan, saha gêndhêngipun pun Orme wau. Dene wangsulan kula makatên: mêsthine kowe rak luwih cêtha mungguh ing wadining nagara tinimbang aku. Apa sing korungoni.

Orme wicantên makatên: Lho kuwi mangkene kyaine, kapriye mungguh anggone sang putri priksa kuwi aku ora wêruh, mirid pangandikane sang putri, loro-lorone saiki padha bagas kuwarasan. Ananging Prabu Barung sumêdya nêtêpi apa pangandikane, lan patbêlas dina manèh arêp ngurbanake Si Higgs. Kang mangkono iku kudu dialang-alangi, aku dhewe kang bakal nanggulangi, sanadyan ta bakal ilang nyawaku. Kowe aja duwe pangira yèn salawase aku mung mikir mênyang awakku dhewe bae, kang mangkono mau ora babarpisan. Ananging angèle dene aku durung olèh akal kanggo ngluwari dhèwèke, kang prayoga dilakoni.

Kula lajêng wicantên malih: o Orme, aku kabèh ing saiki banjur kapriye. Kalane kowe isih lara, aku ora gêlêm ngrêmbug bab kuwi, amarga kuwatir yèn anggawe rêkasamu, ananging sarèhning kowe wis mari, saiki kudu dirampungi.

Orme amangsuli sajak wigatos: kang mangkono kuwi aku iya ngrêti, lan aku arêp calathu nyang kowe, luwih bêcik awakku bae sing tak êsrahake mênyang Prabu Barung, dene manawa aku ora bisa mitulungi mênyang Propesor Higgs, luwih bêcik aku mati barêng karo dhèwèke, ananging prakara negakake dhèwèkke, iku ora. Mara rungokna saiki, suk êmbèn ing kene bakal dianani parêpatan dening sang putri putraning para nata, aku kabèh kudu anjênêngi ana ing kono, amula parêpatan mau diundur-undurake nganti samariku. Ana ing parêpatan kono Si Shadrach sing saru kae, arêp dipriksa. Lan bokmanawa bakal diukum pati. Mangkono uga, aku kabèh kudu ambalèkake sêsupene Sang Putri Seba, kang diparingake ngampil sang putri marang kowe. Ing kono bokmanawa aku kabèh bisa mêruhi apa-apa. Cêkake bisa mêruhi kapriye anggone bakal tumandang, dene iki aku arêp têgaran kang kapisanan. (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	sanèsipun. (kembali) sanèsipun.
2	lèpèn-lèpèn. (kembali) lèpèn-lèpèn.
3	wau. (kembali) wau.
4	tatindakakên. (kembali) tatindakakên.