Kajawèn, Balai Pustaka, 1930-02-15, #456

Ăngka 14, 16 Pasa Taun Ehe 1860, 15 Pèbruari 1930, Taun V

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- 209 ---

Ăngka 14, 16 Pasa Taun Ehe 1860, 15 Pèbruari 1930, Taun V

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Ngobrol ing Dintên Sabtu

Bab Wêwatêkanipun Radèn Bratasena

Samangke ingkang badhe kula obrolakên ing Kajawèn ngriki, mênggahing wêwatêkanipun Radèn Bratasena. Niyat kula botên badhe nyariyosakên Radèn Bratasena kanthi ngămbra-ămbra, ngêmungakên ingkang prêlu kasumêrêpan ing ngakathah, sarta ingkang sawatawis gêgayutan kalihan wontênipun gêsang sêsrawungan. Cobi kula wiwitanipun:

Dho dho dhug, dhug, dhug. Wau ta ingkang kocapa satriya ing Munggul Pawênang, jêjuluk: Radèn Arya Bratasena. Brata: atêgês lampah, sena: atêgês: pangajêng, mêngku utawi kuwat. Amila Radèn Bratasena dados pangajênging lampah utawi ingkang nyantosani lampah. Radèn Bratasena manawi badhe lumampah, mawi matak aji: wungkal bênêr. Punapa kasêktèning aji wungkal bênêr: Radèn Bratasena manawi lumampah botên purun menggak-menggok, tansah gêgancangan kemawon, botên ngemuti sungiling margi. Rêdi, jurang, wanawasa dipun sasak.

Sampun, sampun, kok lajêng kados dhalang rêdi. Samangke mênggahing têgêsipun sadaya wau. Ingkang kacariyosakên rumiyin, ing ngriku sampun cêtha, bilih Radèn Bratasena, upami caranipun samangke makatên, jumênêng dados priyantun, cêkakipun jumênêng dados pangajênging pakaryan. Upami ing jaman purwa sampun wontên ondêrnèmêng, lan Radèn Bratasena bêrah wontên ing ngriku, kintên-kintên pangkatipun apês balêbês inggih: sindêr. Dene têgêsipun ingkang kasbut kantun, inggih punika: Radèn Bratasena manawi lumampah botên purun menggak-menggok, punika botên kok anggadhahi kajêng, bilih Radèn Bratasena manawi lumampah botên purun talencengan mawi kampir wontên ing bakmèn, utawi kèndêl numbas saoto, lo, punika botên, makatên ugi mênggahing cariyos, manawi Radèn Bratasena lumampah, rêdi, jurang utawi wana dipun sasak, punika ugi botên atêgês Radèn Bratasena manawi lumampah, punapa kemawon ingkang kapêthukakên, inggih bakula tahu, bakul cao, utawi răndha ayu pisan, lajêng dipun tunjang kemawon, lo, punika inggih botên. Nanging pikajênganipun, badhe anggambarakên wêwatêkanipun Radèn Bratasena, dados inggih wêwatêkanipun pangajênging pakaryan, kados ta: priyantun, sindêr têbu lan sasaminipun, punika botên kenging talencengan manahipun, kêdah ingkang lêrês sarta adil, botên kenging ambedak-bedakakên satunggal lan satunggalipun, sintên ingkang sae dipun saeni, ingkang awon inggih dipun awoni, têgêsipun: tiyang dados pangajênging pakaryan, priyantun, sindêr têbu lan sapiturutipun, punika kêdah sagêd nêtêpi kuwajibanipun, botên kenging mawas tiyang, sanadyan sadhèrèk piyambak utawi tiyang ingkang dipun trêsnani pisan, manawi lêpat inggih kêdah dipun lêpatakên, kosokwangsulipun, [ko...]

--- 210 ---

[...sokwangsulipun,] sanadyan mêngsahipun utawi tiyang ingkang dipun sêngiti, manawi lêrês inggih kêdah dipun lêrêsakên, makatên salajêngipun.

Salêbêtipun kula nyêrat obrolan kasbut ing nginggil, kula kemutan kala alit kula. Kala samantên sêring kula mirêng cêcariyosanipun tiyang sêpuh: nagari botên amarêngakên, bilih têtiyang sami anyambut damêl nêbu sauyun, têgêsipun: sadhèrèk utawi kulawarga sami nyambut damêl sêsarêngan, upaminipun: ing satunggiling apdhèling: bupati, patih, wadana, cêkakipun sadaya priyantunipun sami sadhèrèk.

Awisan ingkang makatên punika, kala samantên mila andadosakên gumuning manah kula, awit manawi rumaos kula, pancènipun rak malah utami sangêt, jalaran ing sarèhning sadhèrèk sami sadhèrèk, [têmtunipun] sagêd guyub rukun, botên badhe wontên pasulayan, [satunggal lan] satunggalipun sami botên tegan-teganan, ibaratipun manawi salah satunggal priyantun ingkang kajibah nyê[pêng arta], kalêrês kêkirangan arta kas ingkang dados têtanggêlanipun, inggih gampil anggènipun lajêng: kula nuwun, dhatêng ingkang agêng blanjanipun, upami dhatêng bupatinipun. Nanging saya jêmbar wawasan kula, saya yakin dhatêng lêrêsipun awisaning nagari wau, jalaran kathahing tiyang punika awis sangêt ingkang anggadhahi wêwatêkan Bratasena kados ingkang kula sêrat ing nginggil. Măngga, samangke kula badhe anggambar kawontênan-kawontênan ing kala rumiyin.

Ing kala punika awisan nagari ingkang makatên wau, ugi sampun katindakakên, ewasamantên ing sarèhning sampun kina-makina paprentahan nêbu sauyun wau kaêcakakên, para priyantun ingkang kathah-kathah inggih sami wontên tarik-tarikanipun sadhèrèk. Salajêngipun kadospundi panindaking paprentahan ing sawênèhing nagari, punika sok asring nuwuhakên lêlampahan-lêlampahan ingkang anèh-anèh, punapa malih manawi wontên prakawis: priyantun lawanan tiyang alit, punika putusanipun pangadilan kêrêp sangêt pilih sih. Ing ngriku lajêng kados amujudakên kalih golongan. Golongan priyantun tuwin golongan tiyang alit. Ugi kenging dipun wastani: golonganipun têtiyang ingkang wajib mrentah, lan golonganipun têtiyang ingkang dipun prentah. Golongan ingkang kapisan, manawi dipun Malayokakên, inggih ingkang dipun sêbut golongan: yang dhipêrtuwan, dene golongan ingkang ăngka kalih golongan: inggih sêndika. Gêsangipun golongan ingkang kapisan, punika cara wêwayanganipun tansah kasinungan ing Sang Hyang Wênang, dados sanadyan badhea kadospundi kemawon, inggih mêksa tansah unggul juritipun. Kosokwangsulipun, golongan inggih sêndika, sanadyan lêrêsa kados punapa, cara ayamipun inggih tansah: keyok, kemawon. Tuwuhipun kawontênan ingkang makatên wau, botên sanès inggih jalaran wontênipun paprentahan nêbu sauyun wau, ingkang anjalari satunggal lan satunggalipun sami tega sakitipun, nanging botên tega pêjahipun. Ingkang makatên punika inggih sampun jamak limrah, paribasanipun: sagalak-galakaning macan, masa mangana anake dhewe.

Kadospundi nalangsaning gêsangipun têtiyang alit ing jaman samantên, punika para maos sagêd ngintên-intên piyambak. Kosokwangsulipun, para priyantun kala punika inggih kathah ingkang sami gadhah tindak sawênang-wênang, ingkang tanpa kadhawahan paukuman punapa mêsthinipun. Kados ta: priyantun naboki tiyang alit, ngrampas barang darbèkipun tiyang alit, ngrêmêni bojonipun tiyang alit, lan sasaminipun. Dene têtiyang alit ingkang dipun tindakakên makatên, kajawi namung narimah inggih botên wontên. Manawi wontên ingkang lajêng wani ngêlahakên priyantun ingkang tindak sawênang-wênang wau, ingkang kathah botên lajêng angsal pangadilan, nanging malah dipun lêpatakên, sarta dipun anggêp satunggiling tiyang alit ingkang botên sumêrêp tata. Amila tumrapipun tiyang alit, lajêng ngêmungakên narimah sarta mupus. Dumuginipun sapriki ajrihipun tiyang alit dhatêng priyantunipun rumasuk ing balung sungsum, ngantos manawi badhe ngênêng-ênêngi anakipun ingkang nuju nangis, punika taksih kathah ingkang ngajrih-ajrihi makatên: wis mênêng, le, mêngko mundhak didukani priyayi.

Sawênèhing para maos têmtunipun wontên ingkang andangu: punapa ing kala punika botên wontên priyantun ingkang anggadhahi wêwatêkan Batasena[1] wau. O, inggih botên kirang, ananging ingkang kakthah sok botên wani nindakakên kaadilanipun wau, awit kuwatos, bilih ing têmbe wingkingipun, botên sande têmtu badhe dipun sirik utawi dipun sêngiti dening sasaminipun priyantun.

Minăngka kangge amungkasi obrolan kula punika, amila kula tansah gumun ing manah, sarêng maos palapuran karampunganing panitipriksanipun Paduka Tuwan Pastor, mênggah sabab-sababipun ingkang anjalari tuwuhipun rajapati ing sawênèhing ondêrnèmêng. Gumun kula wau, 1e. dene wontên satunggiling băngsa Walandi ingkang ngatingalakên, bilih kagungan wêwatêkan kadosdene wêwatêkanipun Bratasena sayêktos, têgêsipun: caranipun maniti priksa wau, botên mriksani ngiwa nêngên, ngêmungakên anjêjêgakên pamanggihipun piyambak, 2e. wani adamêl palapuran ingkang anggèsèhi kalihan pamanggihipun umum. Makatên sapiturutipun.

Ing ngriki cêkakaning isinipun palapuran Tuwan Pastor sabab-sababipun tuwuhing rajapati ing sawênèhing ondêrnèmêng: 1e. kuli-kuli asring dipun taboki, 2e. jalaran dipun potong bayaranipun, 3e. asring dipun pisuh-pisuhi, 4e. bojoning kuli asring dipun damêl sapurun-purun, lan taksih kathah malih sabab-sababipun.

Sampun samantên kemawon rumiyin, sanès Sabtu ngobrol malih.

S.m.t.

--- 211 ---

Raos Jawi

Raos Băngsa

Ing Kajawèn nomêr 12 mratelakakên ing bab raos warga tuwin raos băngsa, mêndhêt pêpiridan saking cariyos jaman Prabu Aji Pamasa. Raos ingkang kados makatên wau manawi dipun manah-manah, sanadyan dumuginipun jaman sapunika pisan, inggih taksih têtêp botên wontên ewahipun, upaminipun kemawon tumrap tiyang ingkang sagêd manggihakên aluranipun lêluhur ingkang nurunakên, ingkang ugi nunggil lêluhur. Punika raosing manah kados manggih sadhèrèk. Tamtu kemawon ingkang kacariyosakên kados makatên punika tumrap lêluhur ingkang sae, dados mênggahing kajêng tumrap tiyang turunipun tiyang sae.

[Grafik]

Sang Arjuna dhawah ing apês. Lampahan Arjuna Pasa

Salugunipun manawi dipun manah panjang, tiyang ngèngêti dhatêng lêluhur punika inggih nama satunggaling kanugrahan, awit lajêng sagêd anggugah manah, saupami [sau...]

--- 212 ---

[...pami] tiyang rumaos dados turuning priyantun, inggih lajêng kapengin nelad kados caraning priyantun, punapa ta ingkang nama caraning priyantun, inggih punika bab alusing bêbudèn. Mênggahing bêbudèn, tiyang botên sagêd nyamèkakên dupèh sami tiyang, punika tamtu wontên pilah-pilahipun. Beda kalihan kapintêran, punika sagêd sumrambah dhatêng sintên kemawon. Upaminipun kemawon lare pintêr sami pintêr, têgêsipun kapintêranipun sami, nanging bêbudènipun dèrèng tamtu. Inggih lêrês bêbudèn punika kenging dipun udi murih ewahipun, nanging sagêd ugi taksih kandhêgan sarining budi ingkang taksih nabêt kemawon. Upaminipun kemawon makatên:

Kados ta para Pandhawa kalihan Korawa, punika manawi kapêndhêt saking ingkang nurunakên, sami wayahipun Bagawan Abiyasa, mênggahing kasagêdan punapa bedanipun, ing bab ulah dêdamêl inggih sami prigêl, bab ulah praja samantên ugi, rak namung ing pawayangan, Kurawa punika awon. Nanging ingkang samantên wau inggih lêrês, awit mênggahing pangolahipun bêbudèn pancèn beda, Pandhawa lajêng nindakakên sarwa kautamèn, bêtah tapa, ngantêpi dhatêng sawarnining sêdya, sarêng Korawa, namung sarwa nguja kasênêngan, manawi kasèp dhaharipun sarapan sakêdhap kemawon lajêng duka, botên antêpan. Kados makatên mênggah gambaranipun bêbudèn, tiyang ingkang sampun kalajêng kêdunungan budi asor, kêdah beda kawontênanipun kalihan tiyang ingkang kêdunungan budi luhur, tur manawi dipun timbang ing bab gêrêngipun, Pandhawa kawon kaluhuran ingatasing praja kalihan Korawa, namung ing bab bêbudèn mênang Pandhawa.

Pandhawa Korawa punika kangge ngupamèkakên ing bab bedaning bêbudèn, nanging mênggahing raos warga taksih wontên kemawon, kados ta: Korawa inggih wontên kalanipun tangis-tangisan kalihan Pandhawa, wontên kalanipun nunggil budi èngêt dhatêng kasaenan. Têgêsipun gêgayutaning warga punika inggih taksih tansah tuwuh kemawon, tur tata lairipun tansah dados mêngsah. Ing sapunika gêntos angraosakên ing bab têtêping raos sarining budi ingkang taksih nabêt, upaminipun Korawa yèn sawung makatên sawung godhoh pêthak, pantêsipun namung kangge isèn kuwali. Ewadene, wantuning wayah Abiyasan, sarêng dumugining pêrang Bratayuda, wah, sami pêngpêngan sadaya, Radèn Citraksa Citraksi ingkang padatan namung kangge gêgujêngan, lajêng malih dados sinatriya linangkung, antêping panggalih angèl dipun bobot. Para santana Pandhawa dipun slênthik kemawon mancêlat, bok inggih Pandhawanipun pisan, sang radèn kêkalih wau botên wangwang kêdugi angêmbari. Kados makatên mênggah tuwuhing raos warga gêgayutanipun kalihan luhur ingkang nurunakên. Tiyang ambêg prajurit sok taksih katabêtan rêmên pêpêrangan.

Dene mênggahing raos băngsa, punika sanadyan sampuna kêpêndhêm mèh ical, ugi wontên kalamangsanipun tuwuh, kados ta: manawi nuju kêthuthuk ing rêraosan, kêsrèmpèt ing ginêm, upaminipun tiyang sampun kecalan naluri dhatêng lugunipun [lugu...]

--- 213 ---

[...nipun] ingkang nurunakên, têgêsipun botên sagêd ngurutakên dhatêng lêluhuripun, saha lajêng dados băngsa sanès, punika manawi mangrêtos bilih nyatanipun taksih gadhah naluri satunggiling băngsa, tamtu ing batos inggih karaos manawi anggadhahi turunan băngsa wau. Punika têtuladanipun botên kirang, dene pinanggihipun makatên wau, wontên ingkang jalaran saking lêlampahan ing kina-kina, upaminipun kemawon băngsa Palembang, punika sanadyan sampun botên sagêd ngurutakên sintên ingkang nurunakên piyambakipun, ingkang gêgayutan kalihan tiyang Jawi, nanging manawi angèngêti babadipun ing kina, ugi kêdunungan raos bilih piyambakipun gadhah raos Jawi. Lan malih têtiyang ing Selon, punika wontên sawênèhipun băngsa ingkang taksih ngrumaosi manawi turunipun tiyang Jawi, tuwin taksih wontên sanès-sanèsipun malih.

Raos Jawi ing ngriki botên amêngku kajêng punapa-punapa, namung jarwa lugu nyariyosakên raosing tiyang ingkang taksih gadhah raos Jawi, inggih raos băngsa.

Jagading Wanita

Olah-olahan ing Wulan Siyam

Sambêtipun Kajawèn nomêr 13

Tiyang siyam punika botên rampung dipun bukani kemawon, inggih kêdah manah sauripun, manawi têmbungipun limrah saur punika gampilanipun bayar, dene ingkang dipun bayar punika sambutanipun, amargi tiyang siyam makatên ngrumaosi nyambut dhatêng pun wêtêng, awit lêrêsipun wanci siyang kêdah dipun lêbêti, măngka botên, mila lajêng dipun bayar. Nanging wontên ingkang sadèrèngipun anglampahi siyam, inggih punika ngajêngakên siyam sakawit, sampun dipun sauri, dados nama ambayar rumiyin, punika manjing purit bêtal. Lêrês lêpatipun tindak kados makatên wau kasumanggakakên.

Sapunika para wanita kêdah ngèngêti, sampun ngugêmi bilih băngsa Jawi punika kaparêngipun dhahar sarwa asrêp-asrêpan, awit saur punika dalu, wancinipun inggih nuju asrêp, sampun ngantos dipun papagakên jangan mênir, mangke têmpuking asrêp sami asrêp mindhak andadosakên kêmplunging wêtêng, adhakan masuk maruta. Mila prayogi: sapisan, kêdah dipun sadhiyani ingkang angêt-angêtan, prêlunipun sarwa angêt punika sagêd adamêl sakecaning wêtêng, tinêbihan ing godhaning angin. Kaping kalih, kaangkaha ingkang miraos, awit mênggahing tiyang saur punika adhakanipun tangi tilêm, manawi ingkang dipun mamah botên karaos wontên ing ilat, adhakan damêl kirang rêna. Kaping tiganipun, [ti...]

--- 214 ---

[...ganipun,] sasagêd-sagêd inggih ingkang warni-warni, awit mênggahing tiyang tangi tilêm, sanadyan taksih kriyip-kriyip, nanging manawi sumêrêp rampadanipun kathah, inggih lajêng mak kalècêm, punika sagêd nênarik daya sae. Beda manawi namung sawontên-wontênipun, sok adhakan namung dipun ulèti kemawon, gampilanipun cobi kadamêlakên.

Sambêl gorèng darèk

Mundhuta daging lêmbu ingkang sae, gajih tuwin sayadanipun kabucalana, lajêng kairis-iris, ingkang agêngipun sabithi-bithi, dipun thuthuki gigiring ulêg-ulêg. Lajêng ngracika bumbu: brambang, bawang, sarêm, traos, gêndhis asêm sakêdhik, salam, laos, sêre, kêmiri, lombok agêng. Kathah sakêdhiking bumbu, kados sampun sagêd ngintên-intên piyambak. Kajawi salam laos tuwin sêre, sadaya dipun ulêg utawi kadhêplok ngantos lêmbat, lajêng kangge ngulèni ulam wau ingkang ngantos rumasuk, laos kalihan sêre dipun gêcak, inggih dipun worakên ngulèni. Manawi sampun rumasuk, lajêng ngêngkrêngna wajan, dipun soki lisah klêntik sakêdhik, saha lajêng dipun cêmplungi ulam wau têrus dipun găngsa, dipun susuli malih lombok jêmprit wêtahan, pête sêpuh oncekan, wêtahan kemawon, èbi pilihan, ingkang agêng-agêng, têrus dipun kongsrèng kemawon. Sampun kagèt, ing ngriku tamtu ngawontênakên wahing. Manawi sampun sawatawis dangunipun lajêng dipun soki santên kanil ingkang pêng-pêngan, miliha ingkan sanès kalapa ijêm, awit manawi kalapa ijêm wujudipun dados sulak mangkak, têrus dipun udhêg, pangudhêgipun namung cawuk-cawuk kemawon. Manawi sampun nyêmêk-nyêmêk, pangudhêgipun ngantos kandhas, irus ingkang kêrêp dipun kêruk-kêrukakên. Pangolahipun dipun lajêngakên kemawon ngantos asat, ing ngriku duduhipun santun kantun dhapur kumut kalihan lisah. Manawi sampun sumêgrak kados anggănda gorengan, sawêg kaêntas.

Olah-olahan ingkang kados makatên punika kenging dipun simpêni ngantos sawatawis dintên, sabên badhe dhahar kenging dipun êngêt. Mênggahing wujudipun ngrêsêpakên, ulamipun pating pênthongol, manawi dipun cuwil utawi cuwol mêprêl ngênut saebahing driji, tur bumbunipun sampun rumasuk. Pêtenipun pating galuntung wêtahan, tumrap ingkang sêpta sagêd nyăndra kados wosening jumêrut. Èbi pating palêngkung kados mêngsah asrah bongkokan.

Sambêl gorèng darèk punika manawi kangge lawuh adhakan tantang-tantangan kalihan sêkul, têgêsipun tansah tanduk. Mênggah kêpèpètipun, ulamipun dipun gadho inggih nyamlêng.

Prayoginipun sambêl gorèng ingkang kados makatên punika dipun wadhahi ing lodhong, sapisan rapêt, tur wujudipun inggih menginakên.

Sanadyan lawuhan punika sawêg saêbab, kados sampun kenging kangge nyaranani tiyang saur murih garegah botên aras-arasên.

--- 215 ---

Kawruh Sawatawis

Bab Tingkêb

Ing jaman ingkang sampun-sampun, kalampah sangêt sarta malih pancèn sampun kalêbêt tatacara tumrap băngsa pribumi, malah dumugi sapriki sanadyan sampun awis-awis, nanging satunggal kalih taksih wontên ingkang ngêcakakên, tiyang milujêngi pitung wulan ingkang wawrat têmbean, mawi dipun sêmuwakakên kanthi pahargyan agêng-agêngan, botên beda kados tiyang gadhah damêl mantu agêng sami agêng alit sami alit, mawi jagongan andhatêngakên tamu jalêr èstri punapadene pasumbang sapiturutipun. Sakawit dalu midadarèni, lajêng enjingipun dumugi sontên anjênêngi adusipun ingkang wawrat. Lajêng dalunipun malih taksih jagongan mawi ringgitan cucal.

Ingkang kêcêkapan anggènipun angungêlakên găngsa ngantos sadintên kalih dalu, mawi têtingalan topèng, gambyongan, ringgitan cucal, trêkadhang wontên ugi ingkang nayuban. Wêkdal pasamuwan adusipun, bojonipun ingkang dipun tingkêbi mangangge cara pangantèn basahan. Èstrinipun sasampuning dipun êdusi dening para tamu ingkang sêpuh-sêpuh, lajêng wontênipun lêbêt griya mawi isarat, dipun anggèn-anggèni sandhangan kados pangantèn, nanging namung băngsa sêmbêt sarwa adi, santun-santun ngantos kaping pitu. dene sajèn-sajèn punapadene isarat ingkang kasudhiyakakên wêkdal adusipun wau, kathah sangêt tur warni-warni ingkang botên gampil pangupadosipun, cêkakipun namung sarwa rèbyèg imbêt anggêdhabyah yêktos, mila wragadipun inggih bagi nitik kalihan tiyang gadhah damêl mantu, malah bangsaning isarat-isarat sajèn-sajèn sasaminipun kathah utawi angèl-angèl bilih tingkêban, măngka mirit jêjêring prêlu botên patos prêlu milujêngi wawratan mawi pasamuwan agêng-agêngan punika.

Amila sarêng ngancik ing jaman kamajêngan, wontênipun pasamuwan tingkêban lajêng wiwit suda kathah sangêt, dumugi sapunika saya kenging dipun wastani sampun kantun satunggal kalih ingkang ngêcakakên, ingkang têmtu tumrap golongan ingkang sawêg birai gadhah damêl, ing dhusun-dhusun tanah ngare sapiturutipun ingkang kawical cêkap.[2]

Gadhah damêl ing tingkêban mawi pasamuwan agêng-agêngan, punika saking pamanggih kula piyambak têka ragi sampun botên laras tumrap jaman sapunika, kenging dipun wastani niyat namung damêl kaborosan thok utawi inggih dening sawêg birai gadhah damêl, sawêg lampah utawi patraping pasamuwan ngriku kemawon, wontên ingkang dipun wastani botên prayogi, inggih punika ing wêkdal pasamuwan wanci siyang, adusipun ingkang tingkêb ing pandhapi kêbak kangge lênggahan para tamu, măngka lajêng dipun langkungi [langkung...]

--- 216 ---

[...i] satunggiling tiyang èstri wawrat saking lêbêt griya, mêdal têngah pandhapi namung ambombrong kalihan nyandhang ngangge sêmbêt (tapih) ingkang badhe kangge têlêsan, ginarubyug tamu-tamu èstri kathah. Lajêng adusipun manggèn ing latar, mawi maligi kinarobong sinjang rangrangan utawi cindhe. Tamu-tamu jalêr anjênêngi adusipun, carub wor kalihan tamu èstri ngantos watawis saparatigan jam dangunipun. Nuntên jalêripun ingkang mangangge cara pangantèn, angunus dhuwungipun prêlu kadamêl anatas lawe ingkang kumolong badanipun ingkang adus. Sasampuning natas lawe, dhuwung taksih kacêpêng ligan, kabêkta malajêng dhatêng pandhapi lajêng nunggil tamu-tamu (ngabêktèn). Unduripun para èstri saking padusan wau, wangsul malêbêt griya mêdal pandhapi malih, ingkang mêntas adus namung ngangge pasatan, sapanunggilanipun. Inggih lampah ngatên punika ingkang kula wastani kirang prayogi tumrap pasamuwan agêng-agêngan, utawi kenging kenging winastan kêkathahên gugon-tuhonipun.

Punapa malih mênggah kabatosanipun, wêkdal wau punapa botên kenging dipun wastani sawêg riyalat, anggènipun badhe nampèni pasihaning Allah, nyuwun wilujêng ngantos dumugi lair jabang bayi botên kirang satunggal punapa, têka jêbul kinosokwangsul malah agumyak-gumyak ngêtog suka sênêngipun. Taksih wontên panunggilanipun malih bab-bab ingkang botên salaras kalihan jêjêring prêlu ing bab tingkêb wau.

Awit saking punika, mila sampun sêdhêngipun kangge ing jaman sapunika, milujêngi wawratan ingkang mawi adus tingkêb akanthi pasamuwan agêng-agêngan sagêd suwak botên kalampah malih, nanging prayogi mêndhêt saprêlu kemawon, wilujêngan kêndhurèn bilih kêdah mawi isarat adus, inggih namung adus piyambakan kadosdene adus padintênan. Wusana kula sumăngga para panggalihan saha nyuwun pangaksama.

P.K. 585.

Bab Tanêman

Bit Abrit

Tumrap talatah ing parêdèn Tênggêr, kados ta ing jajahan Tasari tuwin sakiwa têngênipun, ingatasing piwêdalipun băngsa sayuran ing ngriku warni-warni sangêt, sarta misuwur sae-sae, awit hawanipun tuwin pasitènipun cocog dhatêng têtanêman wau, ngantos panggêsanganipun têtiyang bumi ing ngriku ingkang winical baku inggih punika saking sayuran.

Ing ngajêng sadèrèngipun wonten băngsa Walandi ngambah ngriku, têtiyang inggih dèrèng gadhah kaprigêlan ing bab punika, mila sarêng sampun pikantuk tuntunan, saya lami saya mangrêtos tuwin sumêrêp ajining tanêmanipun sayuran, mila inggih lajêng saya wêkêl.

Sapunika nyriyosakên ing bab pananêming bit [bi...]

--- 217 ---

[...t] abrit, punika ingkang katanêm wijinipun, mawi kaipuk rumiyin. Mênggahing pangipuk inggih kados sacaranipun tiyangipun wiji kobis, andhèwi, sawi, sapanunggilanipun. Pasitèn nêdha ingkang kathah lêmènipun, bab tatananing gulan-gulan inggih limrah kadosdene pasitèn ingkang badhe katanêman sayuran sanèsipun. Awis kêrêping pananêm 1 kaki pasagi.

Wiji ing ipukan punika manawi sampun thukul lajêng nama winih, winih wau sasampuning kaputêr dhatêng kêbon sayur kêdah mawi katutupan (dipun kudhungi) mawi conthongan godhong utawi pincukan gadêbog, kenging ugi ngangge bathok sigaran cumplung utawi kadamêlna payonan, prêlunipun supados botên alum dening bêntèring srêngenge. Yèn sampun ngalilir kintên umur 3-4 dintên kudhung-kudhung wau dipun bikaki. Yèn botên wontên jawah dipun sirami. Nanging rèhning tumrap tanah Tênggêran wau pananêmipun limrah wontên ing măngsa rêndhêng, tur lèpènipun cêrung-cêrung, dados panyiramipun cêkap saking toya jawah kemawon.

Winih ingkang kenging kaputêr punika manawi sampun agodhong 3-4, sadèrènging kacèblêkakên ing kêbon, oyodipun lajêr kêdah kapêthêtan rumiyin (ingkang nalolèr kaprunthês) paedahipun supados botên nêkuk, tuwin malih sampun ngantos anjalari thukuling oyod ingkang alit-alit.

[Grafik]

Kintên umur 3-4 wulan, manawi godhongipun ingkang sêpuh piyambak sampun anggègrègi, punika nandhakakên manawi sampun kenging kadhudhuk. Pandhudhukipun mayar kemawon, inggih punika namung sarana dipun jêboli utawi dipun jugili, lajêng karêsikan, kakumbah, nuntên kasade dhatêng para bakul ingkang bêtah utawi kasade piyambak dhatêng pêkên, malah tarkadhang tanêman wau taksih gêsang wontên ing têgil inggih sampun kathah ingkang mêling. Dene ingkang asring ambêtahakên dhatêng bit abrit wau inggih punika para nyonyah-nyonyah Walandi.

Nirrasa.

--- 218 ---

Waosan Lare

Sapu Ilang Suhe

X. Susahipun tiyang sêpuh

[Mijil]

susah ribêde wong anom kuwi | yèn nêmoni lakon | kang agawe pêtênging atine | rumasane yèn ing jagad iki | mung kêbak prihatin | rana-rene kojur ||

ewadene pangrasane isih | durung gêlêm kapok | mung anggugu ing karêpe dhewe | sakabèhing luput diselaki | ngakune mung bêcik | mula sok kêbacut ||

dhèk samana lakune Gus Ngali | tanpa menggak-menggok | nanging ora karuwan karêpe | barêng uwis wiwit wayah bêngi | pêtênge ngluwihi | sasat dumuk irung ||

ora ana suwara kumlisik | kajaba mung theyot | swara kodhok alihan ênggone | lan kumrusuk suwaraning angin | adhême nêrusi | têkan balung sungsum

yèn dudu wong kêpêtêngan ati | mêsthi êmoh ngono | wayah bêngi mung lumaku ijèn | ngambah dalan sing bangêt asêpi | nganti gawe prinding | lan sarwa pakewuh ||

Ngali ora kêndhat mikir-mikir | ananing lêlakon | sanalika naratab atine | dene wêruh glibêd wong marani | karo nywara wani | êlungna bandhamu ||

gone muni karo angagagi | lan nyêblakke obor | Ngali iya banjur ngrêti bae | yèn uwong sing duwe patrap kuwi | wong ala sing mêsthi | Ngali mung andhingkluk ||

uwong mau têrus ngoyog wani | karo muni: ayo | Ngali sarèh alon wangsulane: | kula namung andhèrèk kiyai | badhe pun dhèdhèli | kula inggih purun ||

nanging kyai mugi pun pirsani | kula mung awak thok | punapa kang dipun melikake | paribasan namung brumbung suling | malah yèn marêngi | kula badhe tumut ||

awit kula tiyang sangêt miskin | lan tiyang ngrêkaos | uwong mau mangsuli mangkene | digo apa ngêpèk kowe kuwi | pakolèhe mêsthi | mung gawe pakewuh ||

aku iya dudu uwong sugih | ananging ya ayo | wis milua urip saanane | Ngali nuli malaku tut buri | mlêbu desa cilik | anjog omah suwung ||

barêng esuk lagi cêtha Ngali | yèn desa ing kono | ya ênggone wong padha têtanèn | dene wong sing diiloni Ngali | uwong bêcik apik | ya anggaru mluku ||

dadi Ngali iya nuli ngrêti | yèn wataking uwong | ora kêna dibabi bêcike | nadyan tani ya sok ora apik | dhèk samana Ngali | mung kaya wong bingung ||

nanging barêng wis ana sasasi | banjur dadi kawong | wong ing kono sing dadi sambène | yèn kalane sêla wayah bêngi | main tangan mêsthi | tuwa anom nglumpuk ||

mula lumrah bawah Bogor kuwi | wonge pintêr sothon | Ngali iya manut ing byung bae | ora lawas selate andadi | wise ngono kuwi | pangrasane

--- 219 ---

thukul ||

yèn wong bisa kawruh ngono kuwi | mênyang ati mongkog | kasamaran banjur ilang kabèh | pakolèhe dadi ora bêcik | bisa nênulari | dhêmên nêrak luput ||

Ngali nadyan duwe dhasar bêcik | yèn tansah digosok | ing panggawe luput tanpa lèrèn | suwe-suwe ya thukul sathithik | dhasar Ngali kuwi | sênêng yèn dijunjung ||

banjur umuk yèn anak wong sugih | yèn niyata ketok | mêsthi bisa mung sadhela bae | dhèk samana Ngali nuli mulih | budhale ing bêngi | mung kêtêmu biyung ||

dhèk biyunge wêruh Ngali bali | atine bangêt plong | nuli kăndha biyunge mangkene: | sukur thole kowe nuli mulih | yèn kasuwèn mêsthi | aku mati kaku ||

bapakanmu lungan ing saiki | iya mung ngaloyong | prêlune mung anggolèki kowe | bapakanmu atine saiki | uwis bêcik apik | ora arêp nêpsu ||

Ngali ngrungu têmbung ngono kuwi | ngrasa kaya dikon | panêmbunge nuli mêtu bae | iya biyung têkaku saiki | uwèhana dhuwt | awit bangêt prêlu ||

ing saiki aku dadi tani | ana bawah Bogor | sanalika atine biyunge | banjur gogrog kaya dirontogi | nuli diuwèhi | ya nganti mêthuthuk ||

malah bungah lan sukur ing ati | dene gêlêm ngono | wise tămpa nuli bali bae | Ngali ora gêlêm digondhèli | cêkake saiki | Ngali ora ewuh ||

sabên-sabên mung anjaluk dhuwit | ati saya bombong | nanging ora ana tumanjane | bêbasane tikus angrikiti | nadyan gunung mêsthi | suwe-suwe jugrug ||

bapakane durung pisan ngrêti | yèn lakune ngono | nanging iya ngrêti suwe-suwe | bangêt susah bapakne saiki | tansah mikir-mikir | awak nganti kuru ||

arêp tega jênêng ora bêcik | mênyang anak kolon | saupama mung diêtogake | ora wurung mung anyilakani | ing tembene buri | gawe susah muput ||

karo manèh Ngabdulah ngèlingi | wong wis tuwa ngono | ing sabisa alus bêbudène | karo manèh ngèlingi wis kaji | kudu ngati-ati | aja slura-sluri ||[3]

seje dina bojo dikandhani | bêcike samêngko | kandhanana anakmu yèn mrene | aja bangêt ambuwangi dhuwit | bêcik kon ngèlingi | aja mung kougung ||

gone clathu sarwa sarèh lirih | ora pisan ketok | sajak nêpsu malah ing ulate | padhang bae mung ing sêmu sêdhah |[4] sing wedok nêrusi | susah milu trênyuh ||

[Grafik]

Ing nginggil punika gambaripun palabuhan ing Bula (Seram).

--- 220 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Èwêd Pakèwêdipun Nindakakên Padamêlan Redhaktur

Petruk: Kang Garèng, salawase aku ditakdirake mêlèk mêrêm ana ing donya kiyi, aku durung tau ngrasa ribêd, judhêg, lan prihatin kaya barêng aku kêjibah mangku kalawarti Kajawèn iki. Hla kêpriye, ngêmong priyayi kok luwih saka patang ewonan. Têmtune krêsanane iya beda-beda. Ana sing sênêng maos: dongèng kuna-kuna, nanging kosokbaline, ana sing sênêng maos: dongèng-dongèng sing modhèrên, pangandikane, nèk dongèng sing kuna-kuna kuwi, cara bêstike jare wis bisa mlaku dhewe, jalaran wis kêbak rêngêt. Ana manèh sing sênêng bangêt maos: karangan-karangan sing gêgayutan karo ngèlmu têtanèn, nanging liyane malah jêlèh bosên, awit jarene sanadyan nganti ditêmoni kirun wanakirun pisan, ora bakal arêp buruh macul. Ana uga sing sênêng nyang: ngèlmu kasarasan, ning iya ana sing sênêng nyang: ngèlmu kasampurnan, utawa ngèlmu krawitan, bêksa, malah ana sing sênêng nyang: ngèlmu impling, ciyu ...

[Grafik]

Garèng: Sê ... top, ngomonge kok banjur sadhangane bae ngono, kenene le ngrungokake malongo nganti kalalèn, kencokan lalêr tak ulu tak arani godhogan kêdhêle, konone jêbul ngomong sakêpenakirèki bae.

Petruk: Lo, aku mung arêp nyaritakake susahe anggonku arêp gawe marême para maos kabèh, awit ya saka kaparêngane piyambak-piyambak mau. Apamanèh barêng aku krungu kabar, yèn sing maos Kajawèn iku, uga rada akèh para kaum putri, hla kuwi aku saya judhêg manèh. Awit agawe lêgane panggalihing para putri kuwi malah luwih angèl tinimbang para kakung. Mara ta, pikirên bae, upama Kajawèn macak karangan bab pangolahe sêpèkuk upamane, nèk digawe sathithik mêrtegane, jarene: O, iya cêmplang rasane, ana sêpèkuk kok mung saupit mêrtegane. Nèk digawe akèh mêrtegane, jarene: We, hla, ngajak ora omah têmênan, ana gawe sêpèkuk mêrtegane kathik sathekruk ngono. Apamanèh nèk banjur ngrêmbug ing bab kamajuane wanita, [wa...]

--- 221 ---

[...nita,] wah, kuwi saya kojur têmênan, jalaran, sing siji idham-idhamane, supaya para wanita kapintêrane aja nganti kalah karo para kakung, dadi uga kudu disêkolahake nganti dhuwur têkan jabalkap pisan, sijine manèh duwe panêmu, bocah wadon wis cukup anggêre bisa maca lan nulis, sokur bage bisa holan sêprikên. Ana manèh sing gagasane mêngkene: Wiyah, yèn panêmuku bocah wadon kuwi ora prêlu asêkolah-asêkolèh, mundhak muwuhi le trig-trigan bae, dene aku kiyi ora ngrêti a bengkong, kok iya dadi dèn ngantèn sêkatêr, lan pamêtune bojoku kaya-kaya iya wis cukup dipangan, mulane nèk kanggone aku, bocah wadon wis cukup anggêre bisa: nyambêl, nêrik tempe, utawa amblêkothok lombok, arêpa pintêre sundhul langit kae, pungkasane iya banjur ngèngèr, ora bakal bisa mandhirèng dhewe. Hara, apa ora ewuh bae rasane.

Garèng: Hla wong kowe, Truk, Truk, apa-apa dirasakake, iya mêsthi bae ora kêpenak nyang pikir, sanadyana dadi wadana pisan, yèn mêndhaki apa-apa tansah dirasakake, iya sida kalakon enggal putih jenggote têmênan, kaya ta upamane: olèh sêrêgan saka kabupatèn, sabab durung ngaturake lapuran pajêg, tanduran utawa prakara landrad, kuwi banjur dhêlêg-dhêlêg nganti sêpasar, ora kok banjur malah ditandangi kanthi cekat-cèkêt. Nèk karawuhan kangjêng tuwan astèn residhèn, dupèh dèn ayune le nêmoni ora nganggo: dhah, nir astèn, iya banjur dhêlêg-dhêlêg manèh, wusana gagasane banjur glayaran nyang prawan-prawan sing lagi padha sêkolah nyang Milo utawa dhepèntêr sêkul, iya mêsthine yèn atine ruwêd bae. Bok kaya aku sêthithik rikalane dadi wiyaga, sanadyana ing sakawit diêlah-êlih, ing sarèhning watakku kiyi pancèn nriman, wusanane iya dadi kêpenak. Pikirên bae ribêdku kang sakawit. Dhisike aku nabuh gambang, dikon ngalih sabab jarene panuthukku kêsêron, banjur nyandhak rêbab, dikon ngalih manèh, jarene panggosokku kurang laras, sauwise aku nyandhak kêndhang, iya dikon ngalih manèh, jarene swaraning kêndhang tungkul atos bae, banjur aku nabuh gong, nanging sarèhning unining gong tungkul kèri bae, banjur dikon nganggur karo nyambi medang lan mangan panganan. Mara, apa ora malah kapenak.

Petruk: Wiyah, kuwi rak kapenake wong saèn. Nèk wong liyane kowe mêsthi isin, dadi wiyaga kathik wiyaga pupuk bawang mêngkono.

Garèng: Sauwise pancèn wis salah, têgêse: wong ora bisa nabuh kok ngaku-aku dadi wiyaga, apa ya kudu bêgita-bêgitu, rak malah ora kêpenak. Aluwung mênêng-mênêng bae, nèk kabênêr mêksa olèh pituwas, tur bisa icap-icip suguhane. Mêngkono uga kowe mangku Kajawèn, bok aja dipikir bangêt-bangêt, kaya-kaya rak akèh para pêmbantu, sing sok padha ngirim karangan, bok kuwi padha: dhag, dhêg, dipacaki bae, kowe ora

--- 222 ---

kangelan, tur atimu ayêm.

Petruk: Aku pancèn iya bungah bangêt, sarta matur sèwu kêsuwun bangêt, dene akèh priyayi sing padha krêsa ambantu ngisèni Kajawèn, kang bisa agawe sêlang-sêlinging isine kalawarti mau. Nanging panuwunku yèn ana karangane ora dipacak, kuwi bok aja duka, awit anggone redhaksi ora ngêmot karangane mau, rak têmtu ana sabab-sababe, êmbuh jalaran biyèn wis tau macak karangan sing kaya mêngkono, êmbuh sabab kurang prayoga utawa sabab saka liya-liyane manèh. Malah ana sing banjur mutung, dupèh karangane ora dipacak, ora ngêmungake ora karsa ngirim karangan manèh, nanging malah banjur mêtu anggone dadi lêngganan.

Garèng: Wèyèh, kathik kaya bocah cilik sing anjaluk dolanan: plik, plok, barêng ora diwènèhi, banjur ora lèrèn-lèrèn anggone ... mêcucu. Ora, Truk, aku tak kăndha, bok ing Kajawèn kuwi disadhiyani papan kanggo pitakonaning para maos, iya sing diarani prahênbês (vragenbus) kae.

Petruk: Saikine iya dianani papan kaya kang kok karêpake mau, nanging sarèhning Kajawèn kurang papan, iya mung disadhiyani ênggon sathithik. Lan sabisa-bisa redhaksi uga bakal mangsuli pitakone para maos, sêmono kuwi iya pitakonan-pitakonan sing pantês diwangsuli. Nanging nèk pitakonan sing nylênèh, redhaksi iya kapêksa kudu: ngêpringake. Mêngko gèk ana sing pitakon: traos urang kangge nyambêl punapa eca, utawa: tiyang pados pasugihan, punapa sagêd sujarah dhatêng rêdi Crême. Mara, redhaksi rak iya klêngêr. Wis, wis, samene bae.

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Wontên pawartos, Radèn Sudama, salah satunggiling putranipun patih ing Bangil, sampun lulus iksamênipun M.O. Staathuishoudkunde en Staatsinrichting wontên ing nagari Walandi. Sawêg nêmbe punika wontên băngsa Jawi ingkang lulus iksamênipun ing bab kasêbut nginggil. Satamatipun saking Osvia ing Prabalingga, panjênênganipun lajêng dhatêng nagari Walandi, pados dhiplomah H.B.S. rumiyin, lajêng dhatêng academie. Botên dangu malih Radèn Sudama ugi nuntên badhe wangsul angajawi. Kajawèn ugi atur puja basuki.

Tuwan Dr. Sarjita, warga rad gêmintê ing Bêtawi sarta ugi jumênêng plv. Wethouder, kapindhah dhatêng Makasar (Sêlèbês), wontên pawartos ingkang dipun calonakên anggêntosi kalênggahanipun wontên ing radêmintê Tuwan Mr. Adi (B.O.).

Para têtiyang tani ing Ngayogya sisih kidul kathah ingkang sami ngêsah. Ngadat ing pungkasanipun wulan Dhesèmbêr sabin-sabin sampun katanêman sadaya, nanging ing wêkdal samangke, kabêkta wontênipun jawah pancèn botên nyêkapi, taksih sami kabêrakakên kemawon. Wontên pawartos, têtiyang dhusun ing bawah Kabupatèn Bantul sampun tampi dhawuh saking pamarentah supados sami nanêm palawija kemawon, kados ta jagung, katela pohung, canthèl sapanunggilanipun.

Kawartosakên, rêrêgènipun uwos tuwin pantun ing bawah Jampang, Sukabumi, ing wêkdal punika sampun wiwit mandhap. Sawatawis dintên kêpêngkêr rêgining pantun sapikul f 7.- f 8.-. Uwos sapikul f 17.- f 19.- sapunika pantun sapikul f 5.- uwos f 14.- awit sampun tumapak măngsa panèn.

--- 223 ---

[Grafik]

Awit saking panyuwunipun piyambak wiwit tanggal 12 Pèbruari punika paduka Tuwan Mr. H.G.P. Duyfjes sampun kaparêngakên lèrèh saking anggènipun jumênêng warga rad Indhia saha pangarsaning raad van curatoren pamulangan-pamulangan luhur ing Bêtawi, kanthi kapatêdhan tarima kasih saking pamarentah.

Gêgayutan kalihan lèrèhipun Tuwan P.F. Dahler saking rad kawula, ingkang badhe anggêntosi kalênggahanipun minăngka wêwakiling I.S.D.P. Tuwan de Dreu.

Sampun katêtêpakên bilih lotre agêng De Eykenstichting benjing tanggal 12 Marêt ngajêng punika badhe wiwit kasade dening N.I. Escompto Mij.

Sampun sawatawis wulan kitha Sêmarang kaambah sêsakit inpluensah, dumugi samangke mêksa dèrèng sirêp. Langkung-langkung ing kitha sisih kilèn cacahipun tiyang ingkang ngajal langkung kathah tinimbang ngadat. Ing salêbêtipun minggu ingkang wêkasan punika ingkang tilar donya ngantos wontên 60 ing dalêm sèwunipun.

Dèrèng dangu ing Cirêbon mêntas kawontênakên pilihan wet houder băngsa pribumi, kalampahan ingkang kapilih Tuwan Ênuh.

Pakaryan kasarasan ing Surabaya suka sumêrêp bilih wontênipun pagêblug malariah ing Madura, samangke sampun kathah mêndhanipun. Para têtiyang sami kaparingan kininê kalayan lêlahanan.

Tuwan Wăndasudirja ingkang kala tanggal 7 Sèptèmbêr 1929 dening landgerecht ing Surabaya sampun kagantungan paukuman dhêndha f 25.- jalaran kadakwa nikahakên tiyang botên sarana pangulu, nanging lajêng nyuwun pangapuntên dhatêng Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Gupêrnur Jendral, panyuwunanipun wau kaparêngakên.

Saking Medhan kawartosakên bilih dèrèng dangu ing N.I. Gasmaatschappij wontên tukang 70 sami mogok, jalaran botên narimah kalihan dhirèksinipun prakawis arta ganjaran.

Nalika tanggal 30 Nopèmbêr taun ingkang kapêngkêr awit saking ada-adanipun toko Tropical ing Sêmarang, wontên tiyang sêkawan sampun bidhal numpak pit (sampun têmtu pit mèrêk Tropical). Lêlana anjajah Jawi Têngah saha Jawi Wetan, nglangkungi Salatiga, Magêlang, Munthilan, Purwarêja, Rêmbun, Gombong, Watês, Ngayogya, têrus mangetan nglangkungi Surakarta, Sragèn, Madiun, Panaraga, Nganjuk, Trênggalèk, Blitar, Wlingi, Malang, Pasuruan, Prabalingga, Jêmbêr, Băndawasa, Situbănda, lajêng wangsul mangilèn, nglangkungi Bêsuki dhatêng Surabaya. Kadugi wangsulipun wontên ing Sêmarang benjing tanggal 28 wulan punika. Makatên caranipun tiyang damêl reklamê.

Miturut kêkancinganipun Paduka Tuwan Gupêrnur Jawi Kilèn, tuwan-tuwan Gathot Mangkupraja (panitra II upbêstir P.N.I. ing Bandhung), Manadi (panitra ngiras artaka P.N.I. debatingclub) saha Sukèmi ingkang ugi dados panuntuning pamulangan Taman Siswa ing Bandhung, kaawisan suka piwulang ing pamulangan kasêbut nginggil, jalaran tujuaning piwulangipun kagalih mutawatosi tumrap katêntrêmaning umum. Jalaran punika ugi para guruning Volksuniversiteit Tjahja ing Bandhung tuwan-tuwan Murwata (warga propagandhis P.N.I.), Saaman (warga P.N.I.), Sumarjana (warga P.N.I.) saha Sutarja (warga P.N.I.) kaawisan botên kaparêngakên suka piwulang malih.

Wontên pawartos Dr. Radèn Tumênggung Wedyadiningrat, badhe tindak pêrlop sajawining nagari, dangunipun 1½ taun. Pangkatipun badhe anglangkungi Jedah, Mêkah saha Mêdinah, konduripun nglangkungi Amerikah, Jêpan, saha sabageaning nagari Tiongkok. Ingkang kapiji anggêntosi kalênggahanipun sadangunipun tindak pêrlop Dr. Radèn Tumênggung Nitipura.

Ingkang bupati ing Pandhegêlang, R.T. Wiraatmaja, wiwit tanggal 9 wulan punika kapatêdhan pêrlop sawulan gayutan kalihan kasarasanipun, saha lajêng tindak dhatêng Priyangan pados hawa ingkang sae.

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 1131 ing Gêmpal. Kajawèn nomêr 1 dumugi 6 sampun sami têlas. Botên sagêd ngaturi.

Lêngganan nomêr 4958 ing Bantêr (Jatirata), kajêngipun gratis ing ukara ngriku makatên: sintên ingkang sagêd nglêbêtakên lêngganan enggal 4 iji sarta bayaranipun pisan f 6.- badhe tampi kajawèn gratis 1.

Lêngganan nomêr 4576 ing Cigugur. Inggih lêrês.

--- 224 ---

Wêwaosan

Rara Rêjêki

Karanganipun Radèn Lurah Sastrayagnya ing Surakarta.

12

[Mijil]

dening warna ora ingsun pikir | rèh wus sanggêm ingong | sêdya ngabdi marang ing dhèwèke | ala-ala putraning narpati | mung apa kadugi | amungsuh lêlêmbut ||

jalak seta guguk matur aris | dhuh gusti sang sinom | nadyan ragi kuciwa warnane | nging ywanjana ciptanira sukci | sugih guna sêkti | lêgawa ing kalbu ||

dèrèng dangu Dyan Sujana prapti | jalak matur groyok | niki gusti kangge nêsogane | kala wau blocok soga Jawi | sang dyah maleroki | dhêmênmu gadêbus ||

Dyan Sujana angandika manis | dhuh woding tyas ingong | musthikèng rat dasihe ing mangke | sêdya tulung yèn kapadhan kapti | nadyan tanpa sêkti | mung paitan purun ||

sang dyah ayu alon anauri | kula amung borong | sukur radèn bokmanawi mangke | ingkang badhe sagêd mitulungi | kang prêlu rumiyin | paduka sang bagus ||

kêdah uning prajaning dhêdhêmit | mrih tan kadho-kadho | anyirnakkên kang măngka ratune | kang gumunggung kumlungkung nèng bumi | ature sang dèwi | sarwi nutup cupu ||

jlêg kadhaton kancana kaèksi | rêrênggan ting prêlok | ting palancur sorote mas ore | rinonyok ingkang nila widuri | miwah intên bumi | barlian jumêrut ||

radyan kagyat de nèng kênyapuri | wus lênggah karongron | lan marwati anèng jro tilame | Jola Jali lan jalak nèng jawi | sang dyah pasrah nuli | sambadaning laku ||

mangkya ulun matur tuwan yêkti | dèn prayitnèng kewoh | mangkya dungkap pun kandha marene | ubayèng sun kalih căndra nguni | mangkya wus nêtêpi | sumăngga wong bagus ||

yèn kasora sayêkti pun dasih | labuh ngatut layon | lumuh lamun ginêpok dasihe | mring pun Kandha rajaning dhêdhêmit | rahadyan nabda ris | kang pasrah Hyang Agung ||

asor unggul pan ana kang kardi | mung nglindhung Hyang Manon | bêbasane sapa salah sèlèh | mung wajibe nênuwun ing Gusti | unggula ing jurit | aywa was pikirmu ||

dèrèng dangu Raja Kandha prapti | ngidung bêngak-bêngok | wêwangsalan mangkana rêpène: | bale atma klasa jênar gusti | kangên wus alami | tan nyandhing pujanku ||

wadung pari ingsun èni-èni | tan sun anggêp bojo | taksaka gung kang krêsna ulêse | mung krasana anèng praja mami | sun anggêp sirèki | jimating kadhatun ||

kawi bapa mung sadarma mami | ajumênêng katong | praja Pandhan Kancana yêktine | kasrah sira kang supadi dadi | panandhonmu yayi | praptèng ngakir besuk ||

kêmangi rêng pangukuping mayit | lulusa sih mring ngong | kang lêmbing bang măngsa patra anggèr | yèn nampika wong ayu mring mami | dheyos wrêksa langking | golèka sirèku: ||

saindênging jagad tanna sami | ratu kaya ingong | băndha bandhu binathara dhewe | dhuh dhuh adhuh pujanku Marwati | wus têtela yayi | karsane Hyang Agung ||

kukila gung jamus ulêsnèki | sira wus jinodho | lawan ingsun sêkar pisang rane | patut dadi têtungguling puri | ran gandarwo putri | wit wus suwe ingsun ||

têmbung putra kramanirèng dèsi | pangupayaningngong | kang prayoga dadi têtunggule | puraningsun ran bêbadhèr cilik | midêr tan tuk titik | kanyatan mangkyantuk ||

putri adi ya sira Marwati | kang dadya tyas ingong | dhuh Marwati papagên dasihe | korinira wêngakna tumuli | wus nêtêpi janji | rong sasi tan punjul ||

sang kusuma angandika aris | wruha Kandha ingong | sayêktine wus ana kang darbe | Dyan Sujana ing Banjaransari | mangkya nusul mami | nunggal nèng kadhatun ||

Raja Kandha mirêng turirèki | Marwati sang sinom | lir sinêbit karo talingane | gya anjangkah tinêbak kang kori | kurdhane sang aji | ing aprang tan mundur ||

[Durma]

têbah jaja sarwi sora sabdanira | bojlèng-bojlèng Marwati | jare tarakbrata | ubayane rong căndra | wasana angundang gênjik | Banjaransêkar | têtela tan wruh bêcik ||

nyănggakrama Si Marwati kandhanira | sêngadi nganggo wêdi | alating pusaka | cêcêgah tarakbrata | rong căndra wêwangênnèki | wose lamisan | sêdyane Si Marwati ||

mung ngupaya minta sraya sinatriya | tinandhingkên lan mami | olèh gênjik alas | tan wruh ing tatakrama | wêtokna jagomu nuli | yèn nyata dibya | wani nandhingi mami ||

Dyan Sujana manabda: Kandha dèn sabar | tak mijil ywa ngoncati | gya kori binuka | radyan mijil prayitna | Si Kandha yayah sinipi | radyan jinangkah | Dyan Sujana ngoncati ||

sarwi napuk mukane Sang Raja Kandha | sumrêpêt tibèng siti | dangu gulangsaran | tangi arsa angrangsang | binarêngan tinampiling | tiba kalênggak | Kandha gumiling siti ||

Jola Jali jalak wruh gustine aprang | tangginas Jola Jali | asikêp gêgaman | arsa biyantu aprang | jalak mamprung ing wiyati | muluk nèng tawang | nênuwun mring Hyang Widhi ||

mrih unggula gustine kang mangun yuda | kocapa Sri Kandhaji | kasilir maruta | nulya wungu sakala | jinangkah radyan kajodhi | arsa tinêkak | trêngginas Jola Jali ||

ngikal pêdhang sinabêt Kandha aniba | radyan uwal ngoncati | alon sabdanira | Jola jêmparing ingwang | Si Cundhamani dèn aglis | aturna ingwang | tak panahe mrih mati || (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	Bratasena. (kembali) Bratasena.
2	§ Punika kenging kangge pasaksèn, bilih kala jaman samantên punika punapa-punapa taksih sarwa gampil. (kembali) § Punika kenging kangge pasaksèn, bilih kala jaman samantên punika punapa-punapa taksih sarwa gampil.
3	Guru lagu seharusnya: 6u, aja slura-sluru. (kembali) Guru lagu seharusnya: 6u, aja slura-sluru.
4	sêdhih. (kembali) sêdhih.