Kajawèn, Balai Pustaka, 1930-07-12, #521

Ăngka 56, 14 Sapar, Taun Jimawal 1861, 12 Juli 1930, Taun V.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu.

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm: tigang wulan ... f 1.50. bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Ngobrol ing Dintên Sabtu

Wawasan Têtandhingan Bal-balan

Malay - team - U.M.S.

Sapisan punika kula badhe ngobrol ing bab bangsaning sêporêt, ingkang samangke sawêg dipun rêmêni ing tiyang kathah, inggih punika: bal-balan. Sajatosipun mênggahing kula, botên pantês sangêt upami ngrêmbaga ing bab sêporêt, langkung malih ing bab bal-balan. Awit kula punika bangsaning tiyang pangajaran kina, dados dhatêng sêporêt cara modhèl enggal punika, sampun kathah supenipun. Inggih lêrês, bilih kala alit, kula ugi ngudi dhatêng sêporêt, ingkang botên beda kalihan sêporêt jaman samangke, inggih adamêl ngotot tuwin sarasing badan, nanging caranipun gèsèh, sarta pangudi kula wau inggih ragi kapêksa. Pamain kula sêporêt wau sadintên-dintênipun mêsthi ajêg, botên nate gothang, sadintênipun têmtu kaping kalih, enjing lan sontên. Botên beda kalihan sêporêt cara jaman samangke, kula ugi sagêd kringêtên, lan otot-otot kula ugi sagêd sami pating pathênthêng. Bedanipun kalihan sêporêt cara samangke namung satunggal, inggih punika, sanadyan gunanipun agêng sangêt, nanging ngêmungakên kangge [...]ranipun[1] piyambak, beda kalihan sêporêt kula, gunanipun botên ngêmungakên kangge kula piyambak, nanging sagêd sumrambah dhatêng têtiyang sagriya. Awit sasampunipun rampung anggèn kula main sêporêt wau, têtiyang sagriya têmtu sagêd sami ... adus. Cara têtêmbunganipun ulah raga (Sportterm) sêporêt ingkang makatên wau dipun wastani ... ngangsu.

Ing ngajêng kula sampun matur, bilh anggèn kula nindakakên sêporêt wau, sabab kapêksa, ewasamantên inggih wontên bangsaning sêporêt ing kala punika, ingkang kula rêmêni sangêt. Jalaran saking awrating sêporêt ingkang kula lampahi, sarta jalaran saking kathahing kringêt ingkang kula wêdalakên, ingkang anjalari kula kapêksa sakêdhap-sakêdhap kêdah ngombe, kadhangkala sok sagêd lêlampahan, kula ngantos supe ing purwa duksina. Mênggah namaning sêporêt wau, anggodril, utawi amblèndèr. Dene anggèn kula ngantos supe ing purwa duksina wau, jalaran ingkang blêbag-blêbêg kula ombèni wau jêbul, ao, aliyas arak obat. Cara têtêmbunganipun ulah raga (Sportterm), supe ing purwa duksina ingkang makatên wau, dipun wastani: mabuk. Awon utawi saenipun sêporêt kados ingkang kula aturakên punika, ing ngriki botên prêlu kula anglairakên mênggahing pamanggih kula, kuwatos mangke mindhak wontên ingkang ngajak: êmbèk-êmbèkan, awit sampun dados lageaning manusa, manawi sawêg nyêlir enggal upaminipun, dados manawi sawêg ing salêbêting pasihan, sanadyan wujuding sêlir wau kados sarag galuwan, katingalipun inggih mêksa kados: Dèwi Ratih angejawantah.

--- 888 ---

Amangsuli rêmbag kula ing ngajêng ing bab bal-balan. Para maos têmtunipun sampun sami mirêng, bilih ing wêkdal punika wontên pakêmpalaning bal-balan băngsa Mlayu saking Singgapura, nama Malay team, ingkang anjajah tanah Jawi prêlu têtandhingan kalihan pakêmpalan-pakêmpalan bal-balan ing tanah Jawi. Sanadyan pakêmpalan wau wontên ing tanah Jawi ngriki dipun mêngsahakên kalihan pakêmpalan-pakêmpalan ingkang sampun misuwur mênggahing kasagêdanipun bal-balan, ewadene mêksa kêrêp mimpangipun katimbang kawonipun, anandhakakên, bilih mainipun pakêmpalan wau sayêktos kenging tiningalan. Jalaran saking punika, sarêng kala dintên Sabtu ingkang kapêngkêr kula mirêng, bilih Malay team wontên ing Batawi badhe katandhingakên kalihan pakêmpalan U.M.S. inggih punika pakêmpalan bal-balan tumrap băngsa Tionghwa ing Batawi ingkang kiyat piyambak, kula lajêng amrêlokakên ningali. Mênggah angsal-angsalaning wawasan kula, kados ing ngandhap punika:

[Grafik]

Para sawung bal-balan saking Singgapura.

Ombyaking têtiyang nonton, sanadyan kados padatanipun, bal-balan punika tapukipun jam 5 kirang saprapat, nanging wiwit jam 3.30 tiyang sampun andilir sami nuju dhatêng papan têtandhingan. Ubaling tiyang nonton, inggih băngsa Eropah, Tionghwa, punapadene tiyang siti kenging dipun basakakên kados gabah dèn intêri. kintên-kintên jam 4.30 ing papan têtandhingan sampun bêntêt dening kathahing tiyang nonton, ing ngriku papanipun tiyang nonton dipun pisah-pisah, inggih punika: trubinê, papan ingkang awis piyambak sewanipun. Satunggal-satunggaling panggenan f 2.40, dados ngêmungakên kangge para ingkang pamêdalipun sathekruk, amila ing ngriku inggih namung saprapat kêbak. Lajêng papan ingkang wontên linggihanipun, sewanipun f 1.80, tiyang ingkang nonton ing ngriku, sagêd sami linggih, nanging manawi botên mangangge rasukan ăntakusuma, manawi bêntèr inggih mêgap-mêgap sabab kêbênteran, manawi jawah inggih anjêdhindhil. Lajêng papanipun tiyang kathokan, sewanipun tumrap tiyang satunggal f 1.20, papan wau upami dipun wastanana: klas kathok, inggih sampun mathis sangêt, awit ingkang sami nonton wontên ing ngriku punika: băngsa Eropah, băngsa Tionghwa, tuwin băngsa pribumi lan sanès-sanèsipun ingkang sami cêlanan. Dene kula piyambak ing sarèhning kala punika mangangge cara yangko-yangko, têgêsipun cara Eropah botên, cara Tionghwa botên, cara pribumi inggih botên, lan amrih sagêd têrangipun anggèn kula nonton, kula lajêng andhêsêl wontên ing klas kathok. Sajatosipun mênggahing kula, sanadyan badhea wontên ing trubinê pisan, inggih botên wontên pakèwêdipun. Awit tumraping kula, waragadipun kangge lumêbêt ing papan têtandhingan wau, ngêmungakên ... main mata kalihan tiyang ingkang jagi kori, ingkang kala punika gagasanipun kintên-kintên: sakêras-kêrase sêtatsêblad, kadhangkala dikalahake karo sobat.

Dene papan ingkang mirah piyambak, ingkang sewanipun namung f 0.50 punika botên ngêmungakên nama kêbak kemawon, nanging kenging dipun wastani kêbik dening tiyang siti.

Mênggah kawontênanipun papan ingkang awis sewanipun utawi mirah, punika sanadyan botên sarana dipun sêngaja, ing ngriku kadosdene wontên sêdya badhe milah-milah wontênipun têtiyang ingkang sami nonton. Wiwit papan ingkang sewanipun f 1.20 minggah, punika sabagian agêng dipun ênggèni băngsa Tionghwa lan sanès-sanèsipun, dene papan ingkang sewanipun namung f 0.50 ngêmungakên dipun ênggèni ing tiyang siti. Wontênipun pilah-pilah ingkang makatên punika, manawi ngèngêti kalimrahaning watakipun tiyang, ingkang sok botên sagêd milahakên kawontênanipun sêporêt kalihan raos kabangsan, punika kenging dipun anggêp kadosdene satunggiling panjagi anêbihakên dhatêng pasulayan. Langkung malih dene ingkang badhe têtandhingan bal-bala punika, antawisipun pakêmpalaning tiyang Mlayu, ingkang jalaran saking samining adat tatacara tuwin agaminipun dipun anggêp tunggil băngsa kalihan têtiyang siti ing ngriki, kalihan pakêmpalanipun băngsa Tionghwa, wontênipun pilah-pilah panggenan wau pancèn inggih utami sangêt. Jalaran panyaruwening sawênèhipun tiyang, manawi wontên mêngsahing pakêmpalan ingkang dipun botohi, dhawah utawi kêtliwêng, punapa malih manawi mêngsahipun kalêbêtan bal, punika asring adamêl abriting kuping sayêktos. Kados ta: nalika U.M.S. inggih punika pakêmpalaning băngsa Tionghwa kabobolan, punika para nonkon[2] tiyang siti botên ngêmungakên surak-surakan kemawon, nanging wontên ingkang lajêng sami lumêbêt ing papan têtandhingan. Jêjogedan sarana ngumbul-umbulakên kopyah, udhêng utawi sarungipun, malah wontên ingkang lajêng ambrondong mrêcon, ing ngriku sajak badhe anglairakên jèngkèlipun dhatêng băngsa Tionghwa, anggènipun botên angsal ... ngêbon ing tokonipun.

Samangke mênggah pamainipun, kala têtandhingan sawêg dipun wiwiti,

--- 889 ---

ing ngriku katingal, yèn pakêmpalan kalih wau mèh sami kiyatipun, kaotipun: pakêmpalan Malay-team sajak sampun kulina sangêt main sêsarêngan. Wontên ing pundi dhawahing bal, têmtu wontên tiyangipun Malay-team, ingkang nampèni. Amila balipun inggih prasasat tansah wontên ing sangajênging gulipun U.M.S. kemawon. Kajawi punika U.M.S. ing kala punika, upami tiyanga makatên, sajak sawêg kalêrês pupak pusêripun, dados inggih sawêg apês jayanipun, amila botên antawis dangu kemawon U.M.S. inggih lajêng kêbobolan. Ingkang andadosakên cingakipun para pênonton Tionghwa. Kala punika surakipun para pênonton tiyang siti ambal-ambalan rame sangêt. Makatên ugi kula, dhongipun makatên inggih kêpengin tumut ambêngok: hore, hore, nanging sarêng kathah tiyang Tionghwa ingkang sami namatakên dhatêng kula, inggih lajêng sande pambêngok kula, sarta lajêng gèdhèg-gèdhèg, rewa-rewa botên cocog kalihan surakipun wau, sarana anglairakên wicantênan makatên: Ah, bangsa wana, itu memang bisae.

Nanging botên watawis 15 mênit malih, lajêng gêntos Malay-team ingkang kêbobolan, wah, samangke pênonton Tionghwa ingkang surak rame. Ing sarèhning kula wontên ing antawisipun băngsa Tionghwa, kula inggih lajêng kapêksa tumut surak, nanging surakipun wau surak sêpuh, kados tiyang ingkang sawêg kêbêbêlên.

Wiwit punika solahipun U.M.S. saya dangu lajêng saya katingal kêndho, ingkang punika amila lajêng tansah kabobolan kemawon, ngantos jangkêp satêngah losin.

Sampun samantên kemawon. Sanès dintên ngobrol malih.

S.m.t.

Panglipur Manah

Umuk Kaalap ing Dhêmit

Ing Kajawèn nomêr 55 nyariyosakên anggènipun Mas Krêti umuk kandhêg dening nuju wanci dhahar. Ing dalêm manah Mas Krêti inggih ragi gêla, awit nuju sawêg mêmpêng. Mila sarampungipun dhahar, taksih nyamuk-nyamuk Mas Krêti sampun wiwit umuk malih: Kala samantên lampah kula dumugi ing dhusun ingkang kula dèrèng nate sumêrêp, nanging pangraos kula têka cêlak kemawon. Ing ngriku kula sampun dipun papag Radèn Gêndir Panjalin, sampun dandos pameran. Kula gumun sakêdhik, dene pangagêmanipun Radèn Gêndir Panjalin wau sarwa kancana, tinarètès ing sêsotya, manawi sinawang saking mandrawa, kadyangganing sasăngka, kadi sirna dèn kêdhèpna.

Wăngsa: Mas, manawi ngandikan padintênan bok sampun kêkathahên Kawi, mêndhak andadosakên pikiran.

Mas Krêti andêngèngèk kalihan wicantên: Lo, punika dados tăndha saksi saking kêtênta kula dados dhalang kala rumiyin, Mas Wăngsa. Sarêng lampah kula dumugi palataran, kathah lare sami dolan, sarêng sumêrêp kula dhatêng lajêng sami surak: Hore dhalange têka. Ingkang kula gumuni malih, lare salatar wau sami gombak sadaya, têngahing gombak mawi dipun kanthil-kanthili sêkar kanthil, wah sami sês, tanganipun têngên ambêkta tumpêr. Kala samantên kula ambisiki Amin: Min, aja sêmbrana, kabèh iki setan, yèn kowe undang-undang nyêbuta dèn bagus. Rak ya gombak kabèh dhèk anu kae ya Min.

Amin: Inggih. Amin saking pakèwêd, botên nginggihi mêsakakên Mas Krêti, nanging sabên nginggihi dipun pandêng Wăngsa. Dangu-dangu malah andalarung

--- 890 ---

pisan, awit sampun mangrêtos manawi Mas Krêti dados gêgujêngan, lajênging wicantên: Nanging kala samantên inggih wontên ingkang gundhul.

Mas Krêti: Bênêr, ya kae sing jênêng setan gundhul. Cêkakipun kula lajêng dipun irit dhatêng pandhapi. Wah, agêng saha saening pandhapi, ngungkuli kabupatèn. Ing ngriku Kyai Prawirasêkti sampun lênggah, dipun ayap ing para nyai ayu-ayu, ngadhêp patehan sarwa kancana. Kyai Prawirasêkti lajêng ngandika: Mas Krêti, kula sampeyan dhalangakên, kangge ambêbingah lare, mangke dalu kalêrês wêdalan kula, lampahanipun Sumbadra Larung. Nanging kula mêling, manawi mêdal Radèn Burisrawa tapa sampun mawi ngêdalakên ingkang anggodha, awit manawi ngêdalakên ingkang anggodha, lare-lare ngriki sami muring-muring. Wangsulan kula: Inggih sandika. Nalika wau kula dipun paringi epahanipun, tuwin dipun sukani kunir kangge jampi.

Wăngsa wicantên piyambak: Tak gumuni kunir dhêmit kuwi kok mêsthi dadhi[3] êmas.

Mas Krêti reka-reka botên mirêng. Namung nglajêngakên wicantên: Kalampahan kula lajêng andhalang. Wah kathahipun tiyang ningali ngedap-edapakên. Dilalah kala samantên kula kasupèn, nalika Radèn Burisrawa tapa, kula ngêdalakên setanan anggodha. Kocapa, ing ngriku kula lajêng dipun byuk ing lare sajagad, sami ngithik-ithik, kalihan mungêl: Aku ora trima, athik diwadani. Kala samantên Amin ngantos kakên. Rak iya ta Min.

Amin: Inggih.

Mas Krêti: Kauningana para priyantun, ing sanalika ngriku, byar, kula lajêng santun paningal, jêbul kula kalihan Amin sami pating pêthangkruk wontên ing wit randhu wana. Wah, susah kula kados punapa, tujunipun kula lajêng ngulur satagèn kula sambêt kalihan satagènipun Amin, lajêng sami sagêd mandhap. Apa satagènmu dhèk anu kae isih Min.

Amin: Salaminipun kula botên nate satagenan.

Mas Krêti: O, apa dhèk anu kae satagènku dhewe. Kala samantên kula lajêng mantuk tiyang kalih, dilalah kala samantên wêtêng kula mulês.

Wăngsa: Saiki arêp ngêtokake kunir mêsthine.

Mas Krêti: Kula lajêng wicantên dhatêng Amin: Min, apa kunir sing maringi kyaine isih kogawa. Amin mangsuli taksih, lajêng kula têdha badhe kula mamah. Nanging kados punapa kagèting manah kula, kunir wau dados êmas ngunir bosok. Sanalika mulêsing wêtêng kula lajêng mantun. Amin lajêng kula sukani sagrigèh. Rak iya ta Min.

Amin: Gajêgipun botên saèstu.

Wăngsa: Mas Krêti pancèn lalèn. Sampun Mas Krêti, kacuthêla samantên kemawon, Amin sampun kêsêl anggènipun nginggihi.

Wusana lajêng bibaran.

--- 891 ---

Bab Ringgit

Bathara Endra

Bathara Endra punika putranipun Bathara Guru, nalika ngejawantah jumênêng nata jêjuluk Sri Maharaja Sakra wontên ing nagari Mêdhanggana, rêdi Sêmèru. Sarêng pasulayan kalihan para kadang ingkang sami jumênêng nata, lajêng amaligi ngratoni para dewa tuwin para rêsi, saha santun jêjuluk Sri Maharaja Surapati, nagarinipun taksih lêstantun wontên ing rêdi Sêmèru, lajêng dipun lih Suralaya, ugi lajêng jêjuluk Sang Hyang Surapati, kadhatonipun lajêng kawastanan Suralaya.

Sami-sami dewa, Sang Hyang Endra punika kêrêp kocap piyambak, kahyanganipun kêrêp kambah ing pakèwêd. Wontênipun makatên, amargi Hyang Endra punika dados ratuning dewa, punapa kawontênanipun ing Suralaya tansah dados pêpenginaning ngakathah, kados ta: manusa, danawa, dene adhakanipun tuwuh saking kapengin ngalap widadari, awit Hyang Endra punika kagungan widadari ingkang dêdunung wontên ing kadhatonipun, inggih punika ing Suralaya.

[Grafik]

Bathara Endra.

Sabên wontên lêlampahan prakawis makatên, lajêng nuwuhakên pêranganing para dewa kalihan manungsa utawi danawa, lêlampahan kados makatên punika tansah wontên kemawon, kados ta kala jaman Ngalêngka, Prabu Rawana kapengin anggarwa widadari, lajêng nuwuhakên pêrang kapanjang-panjang, malah Prabu Rawana kalampahan sagêd anggarwa widadari putranipun Sang Hyang Endra piyambak.

Nalika jaman Prabu Niwatakaca,[4] kapengin anggarwa Dèwi Supraba, widadari ing Kaendran, inggih nuwuhakên pêrangan. Tuwin taksih kathah sangêt lêlampahan ingkang kados makatên punika.

Sang Hyang Endra punika sampun kacariyos satunggiling dewa ratu, mila ugi kathah anggènipun damêl wêwangunan, mênggah caraa nata limrah nama ambusanani praja tuwin kadhaton. Manawi mirid cariyosan sêrat, ingkang dipun tulad dening para nata, inggih bab kadhaton, wêwangunaning praja, punapadene lêlangênipun, sami mirid ing Kaendran, kados ta bab waringin kêmbar, Hyang Endra ingkang miwiti, dipun namakakên Jayandaru, Dewandaru, dumuginipun ing jaman sapunika tumrapipun karaton ing Surakarta, namaning waringin kêmbar, inggih waringin kurung,

--- 892 ---

ugi kados makatên. Makatên ugi mênggahing lêlangên găngsa, badhaya, ingkang miwiti inggih Sang Hyang Endra, dipun tulad dumugi sapriki.

Sarêng jamanipun Pandhawa, Hyang Endra mundhut putra dhatêng panêngah Pandhawa, mila panêngah Pandhawa inggih lajêng karan Endratanaya, têgêsipun putraning Endra. Pangakênipun putra Sang Hyang Endra dhatêng panêngah Pandhawa sakalangkung asih, mila tumrapipun ingkang dipun pundhut putra, inggih kêrêp sangêt sowan dhatêng Kaendran.

Malah manawi mirid dêdongengan Indhu, panêngah Pandhawa punika botên namung dipun pundhut putra kemawon, nanging malah putra piyambak. Lan malih Hyang Endra sihipun inggih katingal sangêt, kados nalika panêngah Pandhawa ngêntasi damêl sagêd nyirnakakên Prabu Niwatakawaca, ngantos dipun paringi widadari minăngka ganjaran anggènipun unggul ing pêrang.

Kajawi punika, Hyang Endra inggih anggalih sangêt murih para Pandhawa sami unggul ing prang, awit sampun uninga, manawi Pandhawa punika dados satrunipun Korawa, inggih punika kadangipun sri nata ing Ngastina Prabu Suyudana. Wontênipun Hyang Endra mrihatosakên, awit Kurawa punika santosa, wah malih sang prabu kagungan senapati linangkung nama Radèn Karna.

Kados ingkang sampun dipun cariyosakên wontên ing bab Bathara Surya, Radèn Karna dipun dhawuhi Hyang Surya manawi badhe karawuhan Hyang Endra, badhe mundhut anting-antingipun, awit sampun winêca manawi anting-antingipun Radèn Karna oncat saking talinganipun, badhe apês ing jurit.

Kalampahan Hyang Endra tumêdhak amanggihi Radèn Karna, nanging Hyang Endra mindha-mindha brahmana. Radèn Karna sampun priksa manawi ingkang mindha-mindha brahmana wau Hyang Endra, mila anggènipun ambagèkakên kanthi taklim, pangandikanipun: Rawuhipun sang brahmana badhe mundhut punapa, punapa mundhut papan ingkang loh awiyar, punapa mundhut rajakaya ingkang nyêkapi. Pangandikanipun Hyang Endra botên nyuwun punapa-punapa, kajawi nyuwun anting-anting ingkang taksih kagêm.

Radèn Karna saya botên kasamaran malih, bilih ingkang rawuh punika Hyang Endra, aturipun: Pukulun, mênggahing rajabrana, tumraping sinatriya, botên rinaos sagêd adamêl kaluhuraning darajat, namung dipun anggêp sapele. Nanging mênggahing anting-anting kula punika, sarèhning nama manggèn atunggil daging, lajêng kadospundi, manawi kapundhut inggih kula sumanggakakên, nanging sampun adamêl cacad gula.[5] Lan malih kula nyuwun lintu dêdamêl linangkung.

Sadaya wau dipun pituruti ing Hyang Endra, namung ing bab gêgaman, kaparêngipun ngangge manawi nuju wontên damêl ingkang sayêktos.

Sasampunipun kalampahan makatên, Hyang Endra sakalangkung suka ing galih, rumaos manawi panêngah Pandhawa badhe unggul ing pêrang.

Samantên pangemanipun Hyang Endra dhatêng Pandhawa.

Cêcariyosan ing jaman purwa ingkang lajêng kagathukakên kalihan kawontênan ing jaman sapunika, kathah ingkang manggalih manjing ing pangothak-athik, punika namung kasumanggakakên dhatêng para maos.

--- 893 ---

Raos Jawi

Caraka Wêdhar

Sinawung sêkar Pucung[6]

Ha. urip luhung amung manusa linuhung | asalnya saking Hyang | ingkang sasana mênuhi | isining rat ing donya akir samoha ||

Na. nora dunung nanging nyatane dumunung | namung nora gana | namar nèng jroning awêning | ninging budya pana jatining suksmana ||

Ca. cêtha ancung cag-cêg cupêt têmah mrucut | cipta tan truwaca | cuthêl cacad nora lancip | carêming Hyang nèng tyas suci tan maleca ||

Ra. rasa sirung rungsit tan kêna sinêrung | rakêt pamorira | rina wêngi lumastari | rosing urat warata jroning sarira ||

Ka. kudu ngaku kumpul kalawan kang mêngku | kuwur tan wêweka | kêna ingaran kumaki | kakekate katriwal nora tumêka ||

Da. dadi kadung dumadine tan wruh dudu | daludur mukarda | dinalih dadi pribadi | dadi nora dumunung lawan waspada ||

Ta. tumuruntun tinuman talatèn atul | tinetah satitah | tinliti têlênging ati | tamtu têka nora kaliru ing tata ||

Sa. slira rasul sulihing Hyang măngka rusul | sing kwasèng Hyang Êsa | sinung sih rinoban ing sih | sinung wênang misesa lir Hyang Wisesa ||

Wa. wus winuwus wasitane pra misuwur | wose nyuda hawa | waspadakna mrih katawis | woring Suksma tarlèn sing sucining jiwa ||

La. lênglêng linglung lastari lulus kapilut | lalu tan malela | limut kalimput ing lali | lamun lena ilang ingkang pinilala ||

Pa. pasthinipun pinusthi mrih tan kalimput | pèngêtên ywa lupa | pêpalang kang tansah ngrampit | pamardine lantaran barata tapa ||

Dha. dhasar dhadhut dhinêsêg dhadhag tan ngadhuh | dhinêndha kadhadha | dhangan tyase nora kêndhih | dhating nala yèku tăndha dadi godha ||

Ja. jăngka ngêjum jêjêring driya tuwajuh | jatmika prasaja | jinêm jatining pamuji | jangji têmên tinêmu jroning pamuja ||

Ya. yêkti ayu yèn anggung ambêg rahayu | yuwananing driya | yogya pinardi kariyin | yatnèng driya sayêktine tan sulaya ||

Nya. nyipta trênyuh nyam-nyamên mring alam kanyut | nyata lamun sunya | nyinaua amrih sunyi | nyênyudaa karêkat rasaning donya ||

Ma. marma lamun marsudi utamèng ngèlmu | margane kotaman | momot kamot sêpên pamrih | mrih widada tan samar alame lama ||

Ga. gagar gugur gêgarane têkêp gugur | gayuhane wigar | gêr-ugêre tan maligi | gagap-gagap gita-gita tan prayoga ||

Ba. bubar kabur babaran saking têkabur |

--- 894 ---

bablas ambarabas | bengkasên ywa kongsi kibir | binudia mrih pasrah maring kang Murba ||

Tha. thukul gathuk thêring dwistha dadya gathuk | thok-thêle palastha | thênging sêdya wus pinasthi | thukul nistha thêk-thêkan dadi ngalênthar ||

Nga. ngênglêng bingung ngawur ngawag rangu-rangu | ngungsêt wadining rat | ngracut ngukut kang piningit | ngudi ngayuh nguwori mring kang Murwèng Rat ||

K. 581. Saraya.

Wangsul Minggah Kaji

Ing wêkdal punika kalêbêt wancinipun tiyang sami wangsul saking Mêkah, anêtêpi wajibing rukun Islam, inggih punika minggah kaji.

[Grafik]

Ing măngsa makatên punika, mèh ing sabên sêtatsiun kathah tiyang sami mêthuk dhatêng kulawarganipun ingkang nêmbe sami wangsul, malah tumrap ingkang kacêkapan, wontên ingkang mêthuk dhatêng palabuhan, ingkang kathah dhatêng Tanjungpriuk, palabuhanipun kitha Batawi. Awit ing ngriku kenging dipun wastani jujuganing tiyang wangsul saking Mêkah tumran[7] tanah Jawi ingkang kapisanan.

Kawontênanipun tiyang ingkang mêthuk wau, ingkang kathah namung nangguh kemawon, têgêsipun botên saking angsal pawartos saking tiyang ingkang dipun pêthuk.

Lêlampahan makatên punika limrah andadosakên pangantu-antunipun ingkang mêthuk, sabên kalamangsanipun kapal dhatêng lajêng sami mapag dhatêng palabuhan, dèrèng sampun-sampun manawi dèrèng angsal katrangan ingkang cêtha. Trakadhang ngantos mèh sawulan sawêg dhatêng, nanging ugi wontên ingkang wusananipun namung angsal pawartos, bilih ingkang dipun pêthuk amanggih sabab wontên ing margi, utawi ngajal wontên ing purug.

Pawartos kados makatên punika sagêdipun angsal katrangan manawi nuju wontên tiyang ingkang cêtha dhatêng kawontênanipun ingkang dipun pitakènakên.

Dene ingkang têtêp nama tiyang mêthuk sayêktos, punika tumrap ahli waris ingkang angsal pawartos tèlgram saking tiyangipun piyambak.

Sasisih punika gambaripun para têtiyang ingkang sami mêthuk dhatêng kulawarganipun, wontên ing palabuhan Tanjungpriuk.

--- 895 ---

Waosan Lare

Kêtliwêng Barêng

VI. Sang prabu mriksa tênunan

[Balabag]

sakabèhe nuli bali padha sowan | sajake | cakrak-cakrak kaya sanyata wêruha | wujude | nanging kabèh iya êmung reka-reka | têmêne ||

satêkaning ngarsa nata linggih tata | amèpèt | nyêmbah barêng rampake bangêt katara | sajake | kaya wayang panyêmbahe manut kêprak | thêrèk thèk ||

sang aprabu andangu sêmu kêduga | kapriye | apa sira iku wis nyatakke cêtha | kabèhe | lah munjuka sing cêtha awela-wela | lah gage ||

ana siji sing kêsusu matur cêtha | mangkene | kula nuwun kula botên munjuk dora | ngêtèprès | yêktosipun ing gampiling unjuk kula | wah sae ||

pangagêman dalêm kang sawêg pun garap | mancèrèt | sutranipun wêdalan tanah Indhustan | Benarès | alus nanging ulêt prasasat wacucal | pun pênthèng ||

gêbyaripun adhuh kula ngantos eram | lan anèh | awit mawi cahya sasat dilah êgas | kêmêtèp | mèh kemawon maripat kula kêcandhak | ing bèlèk ||

ana liya sing sambung karo anyêmbah | arèntèng | nuwun gusti badhe agêm dalêm nyata | yèn sae | pantês namung kagêm manawi sarêngan | wontên drèl ||

pundi wontên badhe kêdhut botên bêdhah | pun pêthèl | nanging namung ampang sasat kados opak | rak anèh | yèn pun agêm gusti tamtu kados dewa | pangantèn ||

sang aprabu ing galih bangêt kaduga | adhèhèm | lan ngandika mêngko ingsun arsa têdhak | nyatakke | dadi jênêng ingsun iki nêmu bêgja | agêdhe ||

ora ilang gonku ngabdèkke wong anyar | dadine | yèn sun ganjar pangkat iya bisa nyandhak | sing gêdhe | awit nyata bisa anjunjung darajat | gustine ||

ana abdi sing baut bangêt angumpak | unjuke | kaluhuran dhawuh pangandika nata | amanggèn | pun dadosna nayaka sampun cêkapan | lan sae ||

ora suwe ana dhawuh arêp têdhak | arame | têngaraning prajurit jaga katara | anylomprèt | suwarane acêtha adoh ngumandhang | dèt titèt ||

nuli miyos digrubyug para nayaka | kabèhe | lan wis ana abdi dhisik rêrikatan | lakune | paring wêruh yèn sang prabu arêp têdhak | bakale ||

barêng Danu tămpa dhawuh nuli kăndha | mangkene | ngati-ati lo Dani aja sêmbrana | bakale | dinyatakke gusti sing duwe nagara | marene ||

Dani clathu lan angguyu cêkakakan | hak hak gèg | ya arêpa dinyatakke malaekat | bok bène | wong jênênge kabèh uwis kêna daya | ing pèlèt ||

ra-orane ana uwong bisa kăndha | ne ngene | malah mêngko karêpku arêp mainan | cikbène | padha eram aku kari ngenak-enak | nyêkèkèk ||

wong jaragan aku wis dadi wong edan | mangkene | yèn aluse [alu...]

--- 896 ---

[...se] ngêcakake tatakrama | kirane | malah dadi jalaran ora kapenak | rak blaès ||

nuli ana abdi jajaran kang têka | ngandhakke | yèn sang prabu wis rawuh ana ing jaba | mulane | juru tênun supaya lèrèn sadhela | mêthukke ||

Dani muni nyêntak karo panthêlêngan | ah bêdhès | kowe kuwi uwong ora wêruh tata | patute | lah anggêpmu apa dene wani mrentah | dhapure ||

apa aku kokira wong loro sigar | drohun he | wis lungaa aja ngêkèh-kèhi kăndha | nèng kene | apa kowe kalakon nganti tak dhupak | wong juwèh ||

uwong mau iya bajur lunga klepat | agage | Dani nuli kăndha nyang Danu angakak | ngrêtie | sabên uwong tak gêtak mêsthi naratab | angèwèl ||

Danu êmung andhingkluk kaya kêduga | atine | karo kăndha iya Dani pancèn nyata | mulane | ngèlingana edan bisa kabênêran | mangkene ||

nuli rawuh sang prabu jumênêng cêlak | sandhinge | uwong loro sing ithu nênun kothongan | batose | dene iki ora ketok apa-apa | mangkene ||

nganti suwe sang prabu tansah anggagas | rak anèh | dene ithu kaya uwong nênun tênan | sajake | nanging êndi wujude kok ora ana | lêr-lêre ||

nuli ana nayaka nyêdhak sang nata | ngrêpèpèh | karo matur lah gusti rak inggih nyata | yèn sae | wah punika pantês pun agêm pameran | mancèrèt ||

sakabèhe bupati nuli anyêdhak | nêrangke | bab bêciking pangagêman warna-warna | unjuke | lah punika kang sumampir inggih brêgas | tur barès ||

gone matur lan nuding tampar dipênthang | sajake | kaya ana jarik nglawèr ing sampiran | arèntèp | nuli ana sing sajak ngudhar lêmpitan | dipênthèng ||

barêng Dani wêruh sing padha tumandang | anolèh | karo kăndha: bok sampun sami sêmbrana | èh èh èh | punika rak botên kenging dipun grayang | ing sanès ||

sampun sampun enggal tumuntên sèlèhna | kang sae | yèn ngantosa amoh mêsthi kêtêmpahan | rêgine | botên angsal sakilan sadasa dinar | tapsire ||

sang aprabu barêng mriksa saya mlêngak | batose | yèn mangkono apa ingsun iki owah | dadine | dene kabèh wêruh ingsun dhewe ora | rak anèh ||

yèn ngantia ingsun ngandika prasaja | mêsthine | kawulaku banjur nêtêpake owah | ratune | yèn mangkono bêcik ngaku wêruh cêtha | ayake ||

sang aprabu banjur dhawuh karo nyêntak | hèh kabèh | aja banjur tarancagan wani nyandhak | marene | gulo nganti ana sing tiba ing lêmah | ah pancèn ||

sira iku rak padha andhèrèk nata | jêbule | calangkrakan ora nganggo kăndha-kăndha | nyang kuwe | abdiningsun juru tênun wong nonoman | karone ||

--- 897 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Bab Kopêrasi.

(Sambêtipun Kajawèn nomêr 44)

Petruk: Lagi anu aku wis nêrangake mungguh karêpe: kopêrasi dititipriksa dening nagara, saiki karêpe: diulat-ulatake. Kiyi kuwajibane nagara ambudidaya supaya wong-wong padha sênêng mênyang kopêrasi lan mulang kêpriye tumindake kopêrasi.

[Grafik]

Garèng: Anggone nagara arêp mulang utawa ambudidaya murih wong-wonge padha sênêng nyang kopêrasi, kuwi kêpriye, Truk, kiraku ya angèl bangêt. Awit watake sing diwajibake ing bab kuwi, sing têmtune iya bangsane amtênar Eropah, kuwi seje bangêt karo watake bangsaku kiyi. Kaya ta upamane: wiwit cilik mula wong Jawa kuwi diwulang: aja mangeran mênyang dhuwit, awit dhuwit kuwi rêrêgêding donya, sapa sing mangeran mênyang dhuwit, banjur anduwèni watak: têgêlan, tegan, saèn, lan sapêpadhane. Piwulang kang mangkono kuwi tumrape wong Jawa prasasat wis rumasuk ing balung sungsum. Wusanane: barêng ngisor irung lan pipine wis padha kêthukulan rambut, banjur olèh wulangan: dhuwit iku kuwasa, sapa sing sugih dhuwit, mêsthi bisa ngêlun jagad, mulane gêmia, supaya bisa mukti uripmu ana ing donya kene. Malah nganggo dièmbèl-èmbèli unèn-unèn: yèn kowe arêp ananjakake dhuwitmu, olak-alikên kang nganti mêmêt. Hara, piwulang loro kiyi apa ora ngrujak sêntul, dika ...

Petruk: Mungguhing panêmuku piwulang loro-lorone kiyi bêcik kabèh, awit piwulang kang kapisan karêpe mung arêp anjaga, aja nganti wong kuwi bangêt-bangêt anggone mangeran mênyang dhuwit, jalaran sapa sing wis kabanjur kèrêm mênyang dhuwit, sing akèh-akèh banjur lali marang kautaman. Dene piwulang kang kapindho, karêpe arêp ambudidaya supaya wong aja ngêbrèh-êbrèh bangêt marang dhuwit, awit tindak kang mangkono kuwi bisa anjalari kasangsarane awake dhewe. Mulane mungguhe jaman saiki, ing sarèhne dhuwit kuwi akèh bangêt kanggone, bêcike iya anjupuk têngah-têngah, mangeran dhuwit: ora kêna, nanging ngêmohi dhuwit iya: tidhak bolih. Nanging bab kiyi tak punggêle [punggê...]

--- 898 ---

[...le] samene bae, saiki tak ambanjurake ngandharake kuwajibane nagara anggone ambudidaya supaya wong padha dhêmên mênyang kopêrasi lan mulang ing bab kuwi, yaiku sarana: gawe propagandhah, mranata, awèh pituduh lan nênuntun. Dadi niyate nagara: arêp nyampurnakake anane kopêrasi, lan ngilangi kang dadi cacad-cacade. Saya suda cacad-cacade mau, iya saya suda angggone diulat-ulatake nagara.

Garèng: Dadi yèn aku ora kaliru, anggone diulat-ulatake dening nagara kuwi kanggo sawatara măngsa. Yèn pakumpulane kopêrasi, cara wonge ngono wis diwasa, di[8] wis doyan pêdhês, kuwajibane nagara kang awujud ngulat-ulatake mau, iya wis rampung. Nèk mêngkono larase, iya bolih dijalani. Hla, saiki, Truk, sing dipatah dening nagara angulat-ulatake mau, têmtune iya amtênar Walănda, tur blanjane iya sing sathekruk kae.

Petruk: Dene sing diwajibake dening nagara ngulat-ulatake mau: adpisur credietwezen lan kopêrasi. Wis mêsthi bae yèn adpisur piyambak ora bisa nindakake kang kanthi mêsthine, kang iku atas namaning adpisur mau, banjur sok ditindakake dening para amtênar credietwezen utawa lanbao.

Garèng: Iki têmtune iya amtênar-amtênar băngsa Walănda kabèh, awit jarene blanjane amtênar-amtênar kiyi sahohah-sahohah, lan wis dadi jamak lumrah ing tanah Jawa kene, anggêre blanjane sasayahe, iya mêsthi băngsa Eropah ...

Petruk: Kliru, Kang Garèng, kliru, para amtênar sing diwajibake ngulat-ulatake kiyi sing akèh malah priyayi Jawa. Kaya ta: sing jumênêng ajung insêpèktur, kontrolir, kuwi akèh priyane Jawa.

Garèng: Nèk mêngkono iya bêcik bangêt. Awit mungguhing wong Jawa sing kurang pangajaran kuwi sing akèh nèk ana pêpriksan, ing măngka sing rawuh mêmriksa: rêmbuwas băngsa Walănda, kuwi bisa andadak ... ni-nini katisên, dhêr ... rodhog jaluk kêmul, kêmul. Seje yèn sing rawuh kuwi bangsane dhewe, sanadyan pangkate dhuwure sawit kalapa pisan, nang ati iya mak cês, adhêm.

Petruk: Kajaba saka iku, bisa uga kalakon, kang dikuwasakake dening adpisur supaya ngulat-ulatake mau: wong-wong partikulir utawa pakumpulaning wong bumi.

Garèng: Wèh, hla kiyi saya kapenak manèh, iya tumrap pakumpulan sing kudu diulat-ulatake, awit nèk wong partikêlir sing mriksa, ing sarèhning ora nămpa blănja saka nagara, têmtune iya gêdhe ngapurane. Dene tumrape wong sing kapatah nitipriksa ya luwih kapenak manèh, awit saka nagara sathithik-sathithik kiraku iya bisa olèh-olèhan, lan saka kumpulan sing dipriksa, anggêre gêlêm kêdhèp-kêdhèp bae, nèk-nèke iya bisa olèh ujuran.

--- 899 ---

Petruk: Lo, kok banjur ngandhut kamelikan mêngkono. Wong partikulir utawa kumpulaning wong bumi, sing dipatah nindakake mangkono mau, iya kudu dipilih kanthi têmênan. Kang kapisan, kudu wong sing pintêr, ngrêti nyang kopêrasi, sing migatèkake têmênan mênyang kabutuhane bangsane. Kajaba iku, wong mau iya kudu nyaguhi anyambut gawe bêbarêngan karo adpisur. Tuladhane nyambut gawe bêbarêngan kang kaya mangkono kuwi wis ditindakake ana ing Surabaya, yaiku anggone pakumpulan Indonesische-studieclub angulat-ulatake anane bang-bang kopêrasi ing kutha Surabaya. Tumêkane saiki ing kono wis ana bang kopêrasi cacahe 21, lan sabên dina isih tansah ngudi arêp ngêdêgake bang-bang anyar manèh. Dene wong-wong partikulir utawa pakumpulaning wong bumi sing dipatah ngulat-ulatake mau, ora diwaragadi dening kopêrasi, awit ing kono anindakake pagawean minăngka dadi wêwakiling nagara. Dene yèn kalane nyambut gawe mau kapêksa ngêtokake dhuwit, kuwi bakal dibayar saka dhuwit pitulunganing (subsidie) nagara.

Garèng: Wèh wis cêtha saikine aku. Dadi nèk ana pakumpulan kopêrasi, sing diêdêgake dening para sing wis pangajaran kuwi, ora kuwatir nyuwun rèhpêrsun sing wis kapacak ing sêtatsêblad 1927 nomêr 91, awit sing nitipriksa, kêna ditindakake dening komisi pilihane saka para wargane pakumpulane dhewe, dene sing bakal ngulat-ulatake kêna wong partikulir utawa pakumpulaning wong bumi, kaya sing wis kok kandhakake ing ngarêp. Hla, saiki, Truk, kapriye dalane amrih bisane olèh rèhpêrsun cara pribumi kuwi.

Petruk: Bab kiyi liya dina bae tak kandhani. Saiki padha dilèrèni samene bae dhisik.

Ajênging Kabudidayan

[Grafik]

Tumrapipun băngsa Indhonesiah, satunggal kalih, malah bokmanawi ugi sampun kathah, ingkang akabudidayan agêng, nanging manawi dipun timbang kalihan cacahing jiwa ing Indhonesiah dèrèng nama timbang, nanging ugi sampun lumayan. Ing sisih punika gambar wujuding asil karèt ing Banjarmasin, asli saking kabudidayan tiyang siti.

--- 900 ---

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Nêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Konprènsi pang-pang P.N.S. ing Jawi Wetan.

Pang-panging P.N.S. ing Jawi Wetan mêntas parêpatan, nampèni mosi: 1. Supados para guru ingkang angsal kursus dagang alit, têtanèn tuwin ulahraga, angsal tulah. 2. supados guru ingkang malêbêt kursus têtanèn ing Bogor angsal tulah, tuwin supados ngewahi tatananipun murih dados kamayaran, mosi wau lajêng kakintunakên dhatêng up bêstiripun ing Surakarta.

Kasangsaran ing sagantên.

Wontên tiyang 10 asli saking Cirêbon sami pados ulam ing sagantên, wontên ing têngah katêmpuh ing angin, baitanipun kèrêm. Lêlampahan wau pinanggih ing wanci dalu. Tujunipun sarêng wanci enjing têtiyang wau kasumêrêpan ing têtiyang saking kapal Klerk ingkang nuju langkung, têtiyang ingkang kasangsaran sami kenging dipun pitulungi, kabêkta dhatêng Tanjungpriuk. Sadaya lajêng badhe kakintunakên wangsul dhatêng Cirêbon.

Tamu agung ing tanah Jawi.

Kawartosakên, benjing tanggal 27 wulan Agustus ngajêng punika, Paduka Tuwan Sir Clementi gupêrnur ing Straits Settlements badhe angajawi, bidhalipun saking Singgapura nitih mêsin mabur K.N.I.L.M. prêlu mara tamu gupêrnur jendral ing ngriki kanthi opisil.

Rêdi mingsêr.

Rêdi Luwungdhatar dhistrik Banjaran katingal tansah mingsêr. Pangagêng dhistrik andhawuhi dhatêng têtiyang tigang dhusun supados sami pindhah panggenan, kintên-kintên wontên griya 76 ingkang kêdah kapindhah. Nanging têtiyang ing ngriku sami kawratan, jalaran sami badhe nilar pasitènipun. Ing bab punika pangagêng nagari ugi nyadhiyani pasitèn ing sanès panggenan. Wontên tiyang 21 ingkang kêkah botên purun pindhah. Dhusun ingkang dipun samarakên wau ing Batuguru, Luwungdhatar, tuwin Cilowa.

Tiyang sakit leprah nêmpuh tiyang.

Sawênèhipun tiyang èstri sakit leprah ing Yikit, Acèh, nêmpuh dhatêng brigadhê, lajêng dipun sanjata, pêjah. Tindak makatên wau botên liya namung jalaran saking panglalunipun ingkang sakit, pados margining pêjah.

Arta krêtas ical.

Pulisi marak-marakakên, wontên arta krêtas nyèwu rupiyah sadasa lêmbar ical, ciri M.M. 2474, M.M. 7353, M.S. 9966, M.S. 9158, M.S. 6025, M.S. 792, H.N. 1882 tuwin H.N. 4953.

Rêdi Krakatao.

Kawontênanipun rêdi Krakatao saya majêng, umbuling blêdhosanipun ngantos 800 mètêr. Ambalaning pambalêdhosipun tanpa wicalan. Ingkang muncrat katingal murub, inggilipun 400 mètêr. Blêdhosanipun ingkang kantun botên patos kathah, kakintên kawahipun sampun kêlêban toya.

Parêpatan umum ing pamulangan luhur pangadilan.

Ing tanggal 7 wulan punika sampun kalampahan kawontênakên parêpatan umum ing pamulangan luhur pangadilan, tumrap para guru, dipun jênêngi ing Paduka Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana, lid rad Indhia, pangagênging dhepartêmèn birgêr mistêr, tuwin sanès-sanèsipun. Pangarsa panjênênganipun Dr. Husèn Jayadiningrat mratelakakên ing bab ewah-ewahaning taun wulangan, ingkang rumiyin 4 taun dados 5 taun, tuwin mratelakakên wontênipun iksamênan sae. Ing wêkasanipun wulan Juni 1929 cacahing sêtudhèn wontên 159, pêpetanganipun băngsa Tionghwa 20, băngsa Eropah 42 tuwin pribumi 97. Cacahing iksamênan 140 ingkang pinanggih sae 77. Wontên 38 ing bagean kandhidhat iksamên kapisan, tuwin 25 bagean kaping kalih. Dhoktoral iksamên bagean kapisan wontên 8, bagean kaping kalih 6.

Dhoktêr wanita băngsa Tionghwa.

Nonah Ong Kie Hiong lulus dados dhoktêr ing pamulangan luhur ing nagari Walandi saha sampun dumugi ing ngriki, nyambut damêl dhatêng gupêrmèn. Nonah punika kapetang dhoktêr wanita băngsa Tionghwa, ingkang wontênipun ing Indhonesiah ngriki nomêr kalih. Dhoktêr wanita ingkang kapisan, Nonah Lily Lau ing Sukabumi.

Kabêsmèn agêng ing Makasar.

Ing kampung Sêgêri bawah Maros, wontên kêbêsmèn toko tuwin griya cacah 20. Kapitunan f 45.000.- ingkang f 27.000.- kalêbêt tanggêlan asuransi.

Iksamên notaris agêng.

Radèn Purwadi, ing Mistêr Kornèlês, lulus iksamên notaris agêng bagean kalih.

Angkatipun Mr. Kusuma Sumantri.

Karampungan têtêping bidhalipun Mr. Kusuma Sumantri dhatêng pambucalan dèrèng wontên, kintên-kintên badhe kasarêngakên kalihan bidhaling kapal ingkang ambêkta têtiyang dhatêng Dhigul.

--- 901 ---

Pamulangan luhur pangadilan.

Lulus kandhidhat iksamên bagean kapisan ing pamulangan luhur pangadilan, Radèn Santosa, Muhamad Rusri tuwin Radèn Subana.

Klèrêk salingkuh.

Ing Tanjungpriuk kasumêrêpan wontên klèrêk S.S. nama Sutisna gadhah tindak salingkuh sarana malsu sêtat ingkang kangge pêpetangan padamêlan sasampuning padamêlan siyang.

Sanadyan alit wontên wohipun.

Sawênèh dhusun ing bawah Têmanggung, wontên pakêmpalaning warga băngsa tiyang tani dhusun, ingkang ancasipun badhe maragadi lare-lare anaking kulawarga ingkang badhe nglajêngakên sêkolah, nanging kêcupêtan wragad. Ing sapunika sampun sagêd mragadi lare satunggal ing Mosviba tuwin satunggal ing Meisjes Normaalschool ing Ngayogyakarta.

Iksamên ing nagari Walandi.

Tuwan Muhamad Jamil, lulus angsal sêsêbutan Arts saking pamulangan luhur ing Utrecht.

Ajak-ajakan.

Wontên pawartos, bilih golongan warga P.N.I. ing Sukabumi amarak-marakakên supados têtiyang sami ningali dhatêng papan papriksan benjing tanggal 11 wulan punika, inggih punika dintên pamriksanipun para panuntun P.N.I. wontên kantor landrad ing Bandhung. Punggawa S.S. kathah ingkang nayogyani.

Sima tutul.

Ing wêwêngkon Ngayogya kêrêp katingal wontên sima tutul, malah wontên ingkang kenging kacêpêng kaladosakên dhatêng kraton. Wontênipun makatên, kakintên bilih ing parêdèn kêkirangan têdha.

Asiah

Pakurmatan tumrap Vallabhai Patel.

Bombai 4 Juli (Aneta-Nipa). Têtiyang siti adamêl dhahar kêmbul, murih mêmungu panggalihanipun presidhèn All Indian Congres, ngatingalakên bilih tumindaking damêl lajêng, sanadyan dipun awisi parentah.

Tindakipun golongan lèr dhatêng parentah.

Syanghai 7 Juli (K.P.). Têlik-têlik golongan lèr sami ngêbonmi[9] karêtêg sêpur Syanghai - Nanking sacêlakipun Cangcao, ngantos adamêl kasèping lampahipun sêpur 5 jam.

Wadya Cang Wèni wontên ênêm brêgada, ing wanci dalu pêtêng andhêdhêt, nyobi nyabrang lèpèn Liyuho, nanging lajêng dipun papagakên dening golongan Siyuwan Cuwan nalika nuju wontên têngahing lèpèn. Wontên prajurit Kuwomincun 2000 sirna, 1000 katawan, sanjata ingkang kenging kabêskup 700, sanjata mêsin 5, mriyêm 3 tuwin pirantos pêrang sanès-sanèsipun.

Panêmpuhipun wadya parentah.

Syanghai 7 Juli (K.P.). Wadyabala parentah ing Lung Hairil We ingkang sisih têngên majêng saking Kaocèng, sisih kiwa majêng sêsarêngan kalihan sisih têngên golongan Ping Hanril We ing ngriku têmpuh kalihan wadya Wan Siu.

Ing Kaocèng, golonganipun Sih Yusan sangêt kasoran, wadya ingkang katawan 8000, sanjata ingkang kabêskup 9000 langkung, ing sapunika Kaipèng kakêpang.

Eropah

Pogokan jalaran balănja suda.

Bêrlin 2 Juli (Aneta-Nipa). Wontên kuli pamêlikan 50.000 sami mogok, jalaran balanjanipun dipun suda. Pogokan wau tumindak ing pintên-pintên pusêring panggaotan. Pakêmpalaning para kaum bêrah nyatakakên bilih poning pakêmpalan cêkap dipun angge mogok ngantos lami.

Korban bêrontakan.

Londhên 3 Juli (Aneta-Nipa). Ing Lagerhuis Inggris, atas pitakenanipun Ben, mratelakakên bilih wontênipun têtiyang Indhia ingkang kaukum jalaran ebah-ebahan wiwit tanggal 1 Marêt dumugi tanggal 31 Mèi gunggung wontên 30.302 sadaya taksih anglampahi paukuman.

Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Gêrah

Kala dintên Rêbo jam 5 sontên, Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Guprênur Jendral tindak dhatêng griya sakit militèr, sarta têrus dipun upakara wontên ing ngriku, jalaran gêrah ginjêl sakêdhik. Tindak dalêm saking palis sarana nitih oto, nanging saking kori dhatêng kamar griya sakit, taksih sagêd tindak kemawon.

Salêbêtipun ingkang wicaksana gêrah, padamêlan dalêm dipun wakili dening Tuwan Welter.

--- 902 ---

Wêwaosan

Sintên ingkang Wajib Kantun

Harwey: Wicantên sajak kêsêsa: Iya wis, aku kêduga.

Smith: Sampeyan kadospundi.

Johnson: Manawi kula punapa kemawon kêdugi.

Smith: Wis rampung. Sesuk bae.

VI. Tandhing kasantosaning manah.

Tuwan Harwey lajêng namung kèndêl kemawon, nanging ing manah tansah anggagas, punapa ingkang badhe dipun tindakakên dening Tuwan Smith punika. Nanging sanadyan dipun gagasa kados punapa, mêksa botên sagêd manggihakên.

Enjingipun Tuwan Harwey tuwin Johnson sampun sami mapan linggih ajêng-ajêngan, ing batosipun sami kemawon anggadhahi pangajêng-ajêng tumuntêna sumêrêp dhatêng ingkang dipun kajêngakên Tuwan Smitih.

Ing wêkdal wau Tuwan Smith wangsul dhatêng baita, dene prêlunipun botên kacariyosakên dhatêng tuwan kêkalih wau. Nanging sanadyan matêna,[10] sadaya inggih sampun sami sumêrêp, kintên-kintên badhe mêndhêt pirantos ingkang kangge ngêbên kasantosaning manah.

Kintên-kintên antawis saêjam, Tuwan Smith sampun katingal wangsul numpak sêkoci, dipun iringi ing rencang tiyang cêmêng. Batosipun Tuwan Harwey: Apa aku iki arêp didu karo wong irêng kae. Hèh, ora gênah bangêt Smith iku, panêmune têka ana-ana bae, kang prêlune mung bakal gawe kurang sênênging pikirku. Kosokwangsulipun Tuwan Johnson, sarêng sumêrêp wontên tiyang cêpêng[11] ngiring Tuwan Smith, malah anggagas: Yèn aku mung arêp didu karo wong irêng mangkono, rangkêpa têlu pisan, aku ora bakal gigrig.

Nanging gagasanipun tiyang kêkalih kados makatên wau inggih têtêp namung dados gagasan kemawon, nyatanipun dèrèng kantênan. Wusana sarêng Tuwan Smith mandhap saking sakoci, sumêrêp manawi tiyang cêpêng wau namung tiyang kuli lugu, andhapipun prêlu amanggul bêbêktan awarni pêthi agêng.

Sarêng Tuwan Johnson sumêrêp makatên wau ing dalêm manah bingah sangêt, awit ngintên tamtu badhe dipun bên abên karosan sarana angkat junjung, punika saya êmbahipun sapele. Batosipun, yèn prakara angkat junjung, mung anjunjung gunung kang durung tak lakoni.

Botên dangu Tuwan Smith dumugi panggenanipun tiyang kêkalih, lajêng akèn dhatêng rencang tiyang cêmêng sarana sasmita tuding, kapurih nyèlèhakên bêbêktanipun.

Barang ingkang kabêkta wau pêthi kajêng, kubênging pêthi katingal pating caromplong, nanging ing nglêbêt katingal pêtêng kemawon. Mirid tumandanging rencang, pêthi wau awrat.

Sasampunipun mapan, Tuwan Smith lajêng wicantên: Iki pêthi, mêsthine kowe durung wêruh isine Harwey. Sampeyan samantên ugi Tuwan Johnson. Coba Harwey injênên, isine apa.

Tuwan Harwey mara sampun kanthi kirang sakeca ing manah saha lajêng nginjên, dipun waspadakakên, sarêng sampun cêtha lajêng wicantên kamisosolên, têmbungipun: Anu, u - lèt.

Têmbungipun Tuwan Harwey ingkang kados makatên wau, Tuwan Johnson botên mangrêtos têgêsipun, nanging Tuwan Smith sampun mangrêtos. Tuwan Smith lajêng wicantên dhatêng Tuwan Johnson: Măngga sampeyan mriksanana gêntos.

Tuwan Johnson inggih lajêng nyêlak, anggènipun nginjên ngatos-atos, sarêng sampun cêtha panginjênipun, botên wicantên punapa-punapa, namung kirig-kirig kemawon, lajêng wangsul.

Tuwan Smith lajêng wicantên: Sapunika sampun sami sumêrêp, nanging sapunika kandhêga samantên rumiyin. sapunika prêlu sênêng-sênêng, benjing-enjing kula cariyosi mênggahing kajêng kula.

Ing dalunipun tiyang têtiga sêsarêngan nêdha eca. Tiyang cêmêng rencangipun Tuwan Smith kapurih anjogèd kados caranipun piyambak, tiyang têtiga sami angêploki rame. Ngantos têngah dalu sawêg bibaran.

Enjingipun, tiyang têtiga sampun sami lêlinggihan malih, Tuwan Smith lajêng miwiti wicantên: Sapunika kula badhe nglairakên kajêng kula, sampeyan - utawa kowe Harwey - tamtunipun sampun priksa manawi pêthi punika isinipun sawêr. Mênggah kajêng kula makatên: sawêr puniba[12] badhe kula culakên wontên ing ngarsa sampeyan cakêt, gêntosan, ing mangke pundi ingkang anjênggirat, agêngipun anjêlih, inggih punika ingkang kawon. Măngga sapunika sintên ingkang kula culi rumiyin. (Badhe kasambêtan)

--- [903] ---

 

---

1	Naskah rusak. (kembali) Naskah rusak.
2	nonton. (kembali) nonton.
3	dadi. (kembali) dadi.
4	Niwatakawaca. (kembali) Niwatakawaca.
5	kula. (kembali) kula.
6	Pocung. (kembali) Pocung.
7	tumrap. (kembali) tumrap.
8	dadi. (kembali) dadi.
9	ngêbomi. (kembali) ngêbomi.
10	makatêna. (kembali) makatêna.
11	cêmêng. (kembali) cêmêng.
12	punika. (kembali) punika.