Kajawèn, Balai Pustaka, 1930-07-16, #522

Ăngka 57, 18 Sapar, Taun Jimawal 1861, 16 Juli 1930, Taun V.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu.

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50. Bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Balapan Baita

[Grafik]

Limrahipun nagari Walandi punika dipun wastani nagari toya, pasitènipun katrajang ing lèpèn pating sarèwèh. Mila ing bab lêlangên inggih kathah ingkang pinanggih ing toya. Ing nginggil punika gambar balapan baita ing lèpèn Rijn.

--- 904 ---

Bab Ringgit

Sang Hyang Yamadipati

Sang Hyang Yamadipati punika putranipun Sang Hyang Ismaya, inggih Sêmar. Sang Hyang Yama sinêbut dewaning pati. Mila sinêbut dewaning pati, awit Sang Hyang Yama sinampiran panguwaos anjabut nyawaning manungsa, mila sintên ingkang karawuhan Hyang Yama, dados pratăndha bilih badhe dumugi ing janji. Lan Hyang Yama punika ugi sinêbut dewa ingkang nyêpêng soroging kaswargan, dados ugi wênang nyumêrêpi kawontênaning swarga naraka.

[Grafik]

Sang Hyang Yamadipati.

Sanadyan Hyang Yama punika kuwaos kados makatên, nanging ugi wontên kalamangsanipun kawêkèn ing lampah, inggih punika nalika dipun utus ing Hyang Jagadnata kadhawuhan nyêndhal mayang Prabu Pandhudewanata. Amargi tansah dipun tênggani ing Bagawan Abiyasa, awit sabên nyêlak, tansah kasumêrêpan, wêkasan cabar ing damêl.

Nanging wantuning kinawasa, Hyang Yama tansah pados rekadaya murih kalêksanan sêdyanipun. Hyang Yama lajêng mulung garwanipun Prabu Pandhu ingkang nama Dèwi Madrim. Ing ngriku kalimpe, Prabu Pandhu lajêng kenging dipun sêndhal mayang. Dados tindakipun Hyang Yama punika, sanadyan dewa kinawasa, ewadene kasoran prabawa kalihan ambêging pandhita linangkung, tandhanipun inggih anggènipun mèh cabar ing damêl dening wontênipun Bagawan Abiyasa.

Sang Hyang Yamadipati krama angsal Dèwi Mumpuni. Tumrapipun wontên ing padhalangan, Dèwi Mumpuni puni[1] dados jêjêr lêlampahan, namanipun inggih lampahan Mumpuni, ingkang gêgayutan kalihan Hyang Yamadipati. Dene lêlampahanipun ing bab anggèning Dèwi Mumpuni cidra ing kakung wanuh kalihan Bathara Nagatatmala, limrahipun sinêbut Bambang Nagatatmala.

Mênggah cêkakaning cariyos, nuju satunggiling dintên Hyang Yama priksa ingkang garwa pêpanggihan kalihan tiyang bagus ing warni, inggih punika Bathara Nagatatmala. Hyang Yama sangêt duka, lajêng dados pêrang

--- 905 ---

sakalangkung rame, nanging Hyang Yama kasoran. Ing ngriku Hyang Yama saya sangêt pamuring-muringipun, lajêng dipun biyantu ing para dewa, nanging mêksa sami kasoran. Wusana kauningan ing Hyang Endra, saha sarêng dipun taliti, Bathara Nagatatmala punika putranipun Sang Hyang Anantaboga, ingkang dèrèng kauningan ing Hyang Endra. Wusana andadosakên duka.

Sarêng Hyang Yama têrang dhatêng aluranipun Bathara Nagatatmala, saya sangêt anggènipun botên narimah, dados anumpangi dukanipun Hyang Endra, wusana kalampahan Hyang Anantaboga dipun lêbêtakên ing Yumani, kalêpatan anggènipun ngumpêtakên putra.

Nanging bab makatên punika botên pisan-pisan damêl marêmipun Hyang Yama, awit botên angêndhakakên lêlampahanipun Dèwi Mumpuni.

Hyang Yama lajêng gadhah tindak cidra, amanggihi Hyang Anantaboga dhatêng Yumani, awit mênggah Hyang Yama winênangakên kemawon mariksa kawontênanipun ing Yumani. Dene dhatêngipun wau ngakên dipun utus ing Hyang Endra, angêmban dhawuh, bilih Sang Hyang Anantaboga sagêd nyêpêng Bathara Nagatatmala, badhe kaparingan pangapura.

Hyang Anantaboga botên kasamaran, bilih tindakipun Hyang Yama wau namung tuwuh saking kaparêngipun piyambak, mila lajêng mangsuli têmbung kerasan, angrumaosi manawi dipun ayomi.

Panampinipun Hyang Yama rumaos manawi dipun sanggêmi, Hyang Anantaboga lajêng dipun luwari, nanging wusananipun malah lajêng dhawuh dhatêng Bathara Nagatatmala supados sumingkir, Dèwi Mumpuni kabêkta. Hyang Anantaboga lajêng wangsul dhatêng kahyanganipun ing Saptapêrtala.

Kados punapa cuwaning panggalihipun Hyang Yama, tindakipun wau malah saya adamêl kalêpatan. Ing wusana Hyang Yama angsal pamarêm, krama malih angsal rayinipun Dèwi Mumpuni, nama Dèwi Komini.

Wontênipun ing padhalangan, nama Dèwi Mumpuni punika botên atut kalihan Hyang Yama, awit Hyang Yama punika sangêt kuciwa ing warni. Sanadyan Hyang Yama tansah ngudi lumunturing sihipun garwa, mêksa tanpa damêl, wusana lajêng dipun alap Bathara Nagatatmala punika.

Jagading Wanita

Pathi Garut

Krècèk pathi garut.

Pathi garut punika kajawi kangge dhaharan kados ingkang sampun kalimrah, ugi kenging kangge lawuh saha kenging karimat lami, inggih punika dipun krècèk. Mênggah rekanipun andamêl makatên:

Sasampunipun pathi wau dipun jênang sawatawis akas, lajêng kaledre-ledre ing godhong pisang ingkang ngantos waradin sarta tipis sangêt, tanganipun ingkang ngledre sakêdhap-sakêdhap dipun têlêsi mawi cêthithèt (blêng) supados sampun kêlèt kalihan [kali...]

--- 906 ---

[...han] jênang, sarta dadosipun krècèk sagêd asin. Sarampungipun pangledre lajêng kaêpe, ananging botên prêlu garing-garing, cêkap namung malêm kemawon, supados gampil pangrajangipun. Nalika badhe karajang kêdah kaklèthèk dipun pisah kalihan godhongipun. Sadadosing rajangan sampun kenging kaêpe ngantos sagaringipun.

Kolêmbèng pathi garut.

Kajawi ingkang sampun kula aturakên kasêbut ing nginggil wau, pathi garut punika ugi kenging kangge dhaharan adèn, ingkang sasumêrêp kula para sadhèrèk tani dèrèng patosa wontên ingkang sami ngolah kangge têtêdhan piyambak utawi kasade, mênggah rekanipun andamêl (ngolah) kolêmbèng punika makatên:

Amundhuta tigan 1 jênenipun kapisah lan pêthakipun, lajêng sami kaublêg piyambak-piyambak, ngantos sami mêmêt, sasampunipun mêmêt jênenipun wau lajêng kadekekan pathi garut 1 sendhok nêdha, gêndhis pasir 1 sendho nêdha, wasana lajêng kaublêg malih ambal-ambalan ngantos ajèr, yèn sampun ajèr tigan pêthak wau lajêng kacampurakên. Sarampungipun lajêng dipun pan tumrap ingkang botên gadhah pirantos sagêd damêl piyambak inggih punika: kuwali dipun isèni awu kalihan pasir watawis sapalih lajêng dipun obori ngantos pasir lan awu wau bêntèr sangêt, lajêng katutupan ing gêmbrèng ingkang dhapur nguwung sarta dipun isèni mawa arêng. Dene jer-jeran wau sasampunipun kawadhahan ing cêthikan lajêng kalêbêtakên ing kuwali, katumpangakên ing pasir wau sarta katutupan ing gêmbrèng isi mawa wau, makatên salajêngipun. Anggènipun ngisèni jer-jeran wau sampun ngantos kêbak-kêbak kaangkaha namung sapalih langkung sakêdhik, supados bilih umob, botên ambaludag. Sarta ing dhasaring cithakan kêdah kausar-usaran lisah klêntik, supados botên kêlèt.

Wondene manawi andamêl badhe kasade, limrahipun dipun kathahi pathinipun, dados upami tigan ayam 10 iji, pathinipun 15 sendhok nêdha, gêndhisipun 10 sendhok nêdha. Sadaya wau upami wragadipun têlas 55 sèn, manut cithakan ingkang panjang 8 cm wiyar 3 cm kandêl 1 cm. Dados 40 iji, rêgi 2½ sèn = f 1.-. bêbathènipun 45 sèn.

Sawênèhipun sadhèrèk padhusunan ugi wontên ingkang gadhah reka damêl pathi garut wau, nanging botên kadamêl têtêdhan piyambak, inggih punika kasade dhatêng băngsa Tionghwa, sabên sakati ± 20 sèn. Dene para sadhèrèk ingkang sami ambêtahakên pathi garut wau ingkang kathah namung tumbas dhatêng toko Tionghwa ing dalêm sakatosipun 25 sèn, utawi 30 sèn. Samantên wau pathinipun tarkadhang sampun botên murni, asring kacampuran pathi sanèsipun. Mila saking pamanggih kula miturut piguna-piguna kasbut ing nginggil, prayogi para sadhèrèk ing padhusunan sami migunakakên tanêman garut, kangge pados nipkah ingkang dhumawah ing badan piyambak, sarana kasade jênang, têtêdhan, krècèk, sapanunggilanipun. Dados botên namung dipun sade glondoran utawi pathi kemawon, sarta ingkang langkung prêlu katindakakên anggêgêsang sarta angathahakên tanêman garut ing

--- 907 ---

pakawisanipun ingkang sampun botên ngêdalakên kalis saking pamêdal sanès-sanèsipun.

Namung punika sêsêrêpan kula bab garut, wasana nyumanggakakên para maos sadaya, saha nyuwun gunging samodra pangaksama, amargi namung pamanggih sapele.

Sutata - Sastrawandawa.

Wanasagara - Juwangi - Surakarta.

Panggulawênthah

Bab Kawontênaning Piwulang

Sadanguning tinitah gêsang wontên ing ngalam donya, wiwit procot saking guwa garbaning biyung, ngantos dumugining puput yuswa, tiyang punika tansah pikantuk tuntunan, saha nampèni piwulang warni-warni saking tiyang sêpuh, juru panggulawênthah, guru, tuwin sadaya pasrawunganipun.

Sakathahing piwulang ingkang mijil saking tiyang sêpuh, nomêr kalihipun guru, punika ingkang kathah namung băngsa piwulang sae. Ewa samantên ingatasing manungsa, ing têmbenipun botên mêsthi lajêng sagêd dados sae sadaya, liripun mêsthi wontên salah satunggiling tindak ingkang marojol saking têtalêring piwulang sae wau. Ingkang makatên punika botên nama anèh, jalaran wontên sabab warni-warni.

Kados ta: jêjêring piwulang ingkang katanjakakên cêtha namung băngsa ingkang sae, inggih punika kalakuan sinuprih sae, patrap pratikêl sae, pambêkan tuwin wêwatakan sae, măngka têmbenipun mêksa dados sagêd thukul awon. Ingkang makatên punika kathah-kathahipun tuwuh saking pasrawungan sanèsipun wau. Pramila wontên kosokwangsulipun: sanajan kalakuan awon punika tanpa piwulang dening tiyang sêpuh utawi guru, ewadene sagêd tuwuh akanthi gampil tur subur wontênipun ing tiyang, saking pandamêlipun piyambak.

Mila yèn katitik saking punika, mênggahing pamanggih lajêng sagêd anglêrêsakên wontênipun ungêl-ungêlan: sakèhing tindak ala iku tansah dibiyantu dening Hyang Ijajil, dene sakèhing laku kang bêcik tansah dialang-alangi. Saking akèhing godhane (sambekalane) tumrap wong kang ngambah dêdalaning kabêcikan, nganti nuwuhake pamurina yèn kalakuan bêcik iku abot sanggane, angèl cak-cakane. Kosok-baline: luwih gampang bangêt wong nindakake piala.

Pramila manawi dipun talusur saking ngriku, nama nugraha sangêt manawi tiyang nindakakên sawarnining kalakuan sae ingkang tanpa sambekala, liripun ingkang sagêd lastantun tanpa godha rêncana ing salajêngipun.

Amargi saking punika, wiwit rumiyin mila para lêluhur lajêng kagungan pamanggih bilih piwulang punika ingkang wajib dipun kathahi namung piwulang ingkang sae. Dene piwulang awon, ingkang wosipun sagêd nuwuhakên patrap pratikêl, wêwatakan, pambêkan [pambê...]

--- 908 ---

[...kan] utawi kalakuan ingkang kirang prayogi, botên prêlu karêmbag malih, awit para lêluhur wau sami gadhah pangeman dhatêng têdhak turunipun sagêda dados sae sadaya. Titikanipun gampil sangêt, inggih punika saking buku-buku têtilaranipun kina, ingatasipun bab piwulang, wontênipun ing ngriku katawis kathah ingkang mêngku piwulang sae. Dene piwulang-piwulang ingkang dumunung ing buku-buku wau, saya lami malah saya sampurna, awit saking pambudinipun para sarjana, pundi ingkang kagalih taksih kirang prayogi dipun tata malih, ngantos katawis mathuk (mêmpan) dhatêng êmpan papanipun.

Amangsuli ing bab kalakuan awon punika sanajana tanpa dipun gêgulang, nanging mêksa sagêd thukul kanthi subur, saking dayanipun pasrawungan utawi pandamêlipun piyambak. Punika kenging kaupamèkakên kadosdene kêmladhehan ingkang tuwuh wontên ing kêkajêngan. Katranganipun makatên: upami tiyang ananêm, wiwit wujud wiji kapêndhêm thukul, dipun sirami supados enggala agêng, kadhangir sagêda tuwuhipun sae, punapadene dipun lêmèni amrih ing têmbe kenging kaalap wohipun ingkang miraos. Ananging dèrèng ngantos dumugi măngsa, witipun dadak lajêng kapencokan kêmladhehan, inggih punika saking dayaning pêksi utawi sanèsipun. Kêmladhehan wau manawi botên dipun rêsiki, tartamtu adamêl risaking uwit, saya lami saya ngrêbda, dangu-dangu botên katingal tanêmanipun, nanging namung katingal ngrêmbuyunging kêmladhehan, mila inggih adamêl kapitunaning juru nanêm, awit botên kenging kaalap asilipun. Saha malih kêmladhehan wau sagêd mêncar nular-nulari ing wit sanès-sanèsipun.

Dados kawontênan ingkang kados makatên punika minăngka isbatipun manungsa. Sanajana winêlêg ing piwulang sae, ananging manawi sêsrawunganipun sabên dintên tansah namung kalihan tiyang ingkang awon kalakuanipun, amêsthi sagêd ugi katularan, langkung-langkung tumraping lare ingkang dèrèng jangkêp nalaripun, tumularipun sarana gampil, inggih kados tuwuhing kêmladhehan ing wit-witan wau, punika tuwuhipun tanpa dipun kajêngakên dening manungsa, saha tanpa dipun lêmèni, ewadene sagêd andadra tuwuhipun, tarkadhang sagêd adamêl pêjahing wit, awit dayanipun angawonakên dhatêng ingkang pinencokan, mila ngantos ngawontênakên paribasan: kêmladhehan ngajak sêmpal, punika prêdikanipun sami kemason[2] kalihan kadadosan ingkang winahya nginggil.

Pramila ingkang makatên wau, dados tiyang sêpuh pancènipun inggih botên kenging weya sêmbrana, prêlu kêdah prayitna, anggènipun amrênahakên anak, utawi têtanggêlan ingkang dipun wajibi, samantên ugi juru panggulawênthah dhatêng momonganipun. Cêkaking cariyos: sintên ingkang kêpengin ngalap wowohan ingkang miraos, inggih kêdah sagêd angrukti tanêmanipun, sampun ngantos kasoran dening dayaning kêmladhehan.

Nyuwun pangapuntên: Nirrasa, Tumpang - Malang.

--- 909 ---

Raos Jawi

Pêpandhinganing Kawruh

Tumrap băngsa punapa kemawon ingkang nama sampun jangkêp kêdunungan kasusilan, pêperanganing kawruhipun tamtu sampun anggadhahi wêwaton piyambak-piyambak, inggih ing bab punapa kemawon tamtu sami wontênipun, awit sadaya sami dados praboting gêsang utawi kabêtahakên, malah dumugi pantoging kasampurnan pisan ugi sami anggadhahi. Tur kajêngipun inggih botên beda.

Nanging sanadyan kabêtahanipun sami, upaminipun kriya sami kriya, tur inggih sami sagêd damêl griya, nanging wangun tuwin prabotipun inggih beda, bedaning wangun tuwin prabotipun wau tamtunipun inggih mêngku kajêng kalihan cocoging raos lair batosipun, kabêkta jalaran saking sabab pakulinan tuwin kawontênaning hawanipun. Upaminipun băngsa Eropah, manawi ningali griyanipun tiyang Jawi, lajêng sagêd amastani griya pêtêng, rintên dalu tanpa angsal sawangan, saupami băngsa Eropah kapurih manggèn ing ngriku, sakêdhap kemawon inggih lajêng dados kirang sakeca. Kosokwangsulipun băngsa Jawi, manawi kapurih manggèn wontên ing griya gêdhong, lajêng sambat sulap, inggih lajêng andadosakên kirang sakeca. Măngka mênggahing sajatosipun namung kabêkta saking pakulinan, dados saupami tiyang Jawi lajêng manggèn ing griya gêdhong, inggih lajêng kulina dados gêsanging tiyang gêdhongan. Makatên mênggah salajêngipun.

[Grafik]

Ucaping băngsa ngamănca: omah kok sumpêk.

Mirid kawontênan ingkang kados makatên punika, saupami ngawontênakên wancah-wancahan, sampun tamtu satunggal-satunggalipun botên kirang pamancah, sampun malih ingkang nama sanès băngsa, saya botêna gampil amancahi, sawêg ingkang tunggil băngsa kemawon, manawi sampun kêdunungan pakulinan sanès, ugi sagêd amancahi dhatêng bangsanipun piyambak, ngantos kasupèn bilih tuwuhing pamancahipun wau, lugunipun sampun kêdhêdhêran wiji sanès. Nanging ingkang makatên wau punapa lêpat. Botên. Awit pamancah wau nama satunggiling panggosok, dening kabêkta saking sami sêsrawungan kalihan ingkang botên nunggil băngsa,

--- 910 ---

lan malih prêlu badhe mujudakên murnining kawontênan, inggih bab punapa kemawon, murih sagêd sakeca dipun ênggèni utawi dipun lampahi.

Nanging mênggahing pamancah, punika sakecanipun ngungkuli mamah gudir, ingkang pancèn namung cêkap dipun amati, têgêsipun saking gampilipun, sok ngantos kalepyan manawi dhêdhasaring kawruhipun pancèn sampun beda, inggih kabêkta saking bedaning băngsa wau.

[Grafik]

Ucaping tiyang Jawi: omah kok cêbilak.

Sampun malih ingkang nama mawi pathokan dhêdhasar kawruh, sawêg têdha kemawon ingkang nama gampil-gampilan, băngsa tuwan-tuwan manawi kêpêthuk ulam têrik: anggabêr. Tiyang Jawi mamah krokèt: gulunipun mingkub, saking sami botên kulina, utawi sanès têdhanipun. Nanging manawi sampun kulina, ingkang botên karsa ulam têrik, malah dhawuh: santêne sing kênthêl. Makatên ugi pun gulu ngingkupi kukrokèt, inggih malah mênga las-lês, pun krokèt tanpa kulanuwun.

Dados pêpiridanipun sampun cêtha, pancèn pilah, ewadene ugi sagêd nunggil manami[3] kawon salah satunggal. Nanging mênggahing kajêng botên makatên, awit sampun sami ngênggèni, dados inggih kêdah dipun pêndhêt têngahipun. Punika ingkang sajatosipun angèl.

Sarêng tuwuh wontên tindak badhe pados têngah wau, ugi lajêng nuwuhakên ucap-ucapan: kawruh, kagunan, tuwin punapa-punapanipun mundur, sawênèh sampun thele-thele, malah sampun wontên ingkang sêg babarpisan, mila lajêng wontên têtêmbungan anggêgêsang.

Manawi dipun manah panjang, kados ingkang nama mundur, thele-thele tuwin pêjah wau botên wontên, nanging namung jalaran êmpanipun botên angsal papan. Ewadene ugi kenging dipun wastani makatên, dados sanadyan pêjah pisan, nanging-nama sampun keblat. Sanadyan makatêna, inggih dèrèng srêg, tandhanipun sadaya sadaya wau, mênggah caranipun wiji, manawi kasiram sagêd gampil thukulipun. Kados para maos botên kêkilapan dhatêng kawontênanipun para têtiyang, ingkang lajêng sagêd nindakakên kagunan warni-warni, ingkang kakintên sampun botên sagêd nindakakên.

Cêkakipun bab kawruh sapanunggilanipun punika tumindakipun kanthi êmpan papan, cara kina beda kalihan sapunika, dene tumrap ingkang anggayut sanès băngsa tansah ngawontênakên pêpandhingan, nanging dhasaripun ajêg sami, têgêsipun sami dados bêtahing ngagêsang.

Jugul.

--- 911 ---

Waosan Lare

Kêtliwêng Barêng

VII. Nênun pangagêman iyasan.

[Sinom]

sang prabu sangsaya duka | sêmune nganti katitik | kabèh nuli padha piyak | awit saka padha wêdi | sang prabu anudingi | karo angandika sêru | lo dene banjur lunga | kuwi lo bênakna dhisik | ana siji sing isih sumèlèh lêmah ||

ana sing tumuli nyêmbah | karo matur nuwun inggih | tandange ketok acikat | kaya tênan anandangi | anjupuk barang kèri | patrape kaya anumpuk | Dani sumambung kăndha | rak gih pun lêmpit rumiyin | sampun lajêng pun klumbrukakên sakeca ||

tumuli iya dicandhak | sajak kaya uwong nglêmpit | sauwise rampung nyêmbah | sang nata nuli nyêlaki | gon tênunan sing dadi | tumuli alon andangu | he bocah ingsun anyar | coba pratelakna iki | bakal êndi sing pantês diagêm nata ||

Dani nuli mara nyêdhak | kaya bêkêl karo driji | tangane nuli andhaplang | kaya ambèbèrke jarit | lan matur sarèh lirih | punika sayêktosipun | pantês sangêt kagêma | nanging kuciwa sakêdhik | corakipun ragi kêlêm kirang mubyar ||

sang prabu sajak angasta | karo mênyêt-mênyêt driji | wusana alon ngandika | yèn sutrane uwis apik | cacade iya kuwi | bênêr ing kandhamu mau | apa sira kaduga | anênun kang luwih bêcik | yèn kaduga sira tumuli munjuka ||

Dani mênêng lan anggagas | ing wusana nyêluk nuli | nyang Danu kowe renea | nênunmu lèrènna dhisik | Danu ya mara nuli | Dani nglantarake dhawuh | iki dhawuh dadakan | apa ya bisa nglakoni | nênun sutra kang pantês diagêm nata ||

Danu mangsuli kapenak | la kuwi sing uwis dadi | rak ya padha brêgas-brêgas | apa isih nguciwani | banjur anyêntak Dani | o, la, wong ya kowe Danu | durung bisa angira | nyang agêm-agêman adi | pantêsmu mung bisa nênun wanabadra ||

bênêr sakabèhing sutra | sing wis ana kene iki | kotandhinga sutra liya | ora ana sing madhani | ananging ing saiki | saka dhawuhe sang prabu | mundhut kang luwih brêgas | cêkake sing luwih adi | apa kowe kaduga anganakêna ||

Danu nyandhak ing sasmita | nuli amangsuli lirih | mêsthine iya kaduga | lan mêsthi ya luwih bêcik | ananging ing saiki | waragade kudu mumbruk | awit jênêng iyasan | panggarapku ora main | lan mêsthine kudu nganggo nglêmbur barang ||

sang prabu banjur ngandika | yèn sira kaduga ya wis | sira nuli nandangana | aja nganggo mikar-mikir | prakara wragad kuwi | sira mung mêruhi wujud | dene yèn sira garap | nganti nglêmbur wayah bêngi | sun paringi papan kang luwih prayoga ||

nanging sira sumurupa | garapên kang bangêt titi | rong dina uwis rampunga | awit arêp sun anyari | yèn nyata [nya...]

--- 912 ---

[...ta] bisa dadi | gêdhe gêganjaran ingsun | wong loro barêng nyêmbah | wose padha nyandikani | nuli padha barêngan tămpa ganjaran ||

lan iya tămpa waragad | dhuwit akèh putih-putih | ana sing arupa êmas | kabèh uwis ditampani | sang prabu kondur nuli | kono kari Dani Danu | anacahke ganjaran | lan waragad dadi siji | diklumpukke nganti mèh ana sagrobag ||

nuli padha rêrikatan | ngulihake băndha dhisik | têkan ngomah bungah-bungah | mangan enak nyandhang bêcik | mung pistan rina wêngi | kabèh sing rasane mak nyus | nyang ilat nganti krasa | mêmês kaya diulèni | para sanak têkane kaya diundang ||

apa manèh para tăngga | têkane barêng gêmridig | gênti gêntèn takon warta | slamête Danu lan Dani | Dani kêsêl mangsuli | ing wusana rada nêsu | lumrah yèn ana gula | sêmute ngrubung marani | coba mlarat măngsa anaa sing nyaba ||

nanging ya mung kandhêg kăndha | Danu nuli anguwèhi | êmas picis rajabrana | sakabèhe diratani | wusana banjur bali | wong loro banjur malêbu | nuli olèh panggonan | bangêt apik ketok wingit | kanggo nênun agêm nata sing iyasan ||

wisa rampung tata-tata | gone nênun nuli wiwit | suwarane pating glodhag | nganggo dijaga prajurit | wong nyêdhak dilarangi | barêng bêngi nuli sambung | diyan bangêt apadhang | nganti ora kaya bêngi | ketok bangêt panggarape yèn gêlakan ||

nganti têkane rong dina | mung sêngkutan jêglag-jêglig | ngono lakune wong bisa | nadyan têmêne ngapusi | nanging gêlare wani | nyarêngkasa wani nêmpuh | dadi wong sing kapusan | ngandêle saya nêrusi | dikapakna yèn wis kalap arêp apa ||

barêng wis têkan sêmaya | sang prabu rawuh mriksani | nuli andangu lan bingah | kapriye apa wis dadi | tumuli matur Dani | kawula nuwun sinuhun | inggih sampun mèh nigas | kados benjing-enjing enjing | tamtu rampung kantun amucung sakeca ||

Madusita

Ha. Arum jamban gandane angambar-ambar, yèku janma kang karêm gunggung sarira.

Na. Nênangia ênênging panalangsanta. Iku măngka pamberating tyas duhkita.

Ca. Ciptanira panthêngên ingkang santosa. Dimèn antuk kamurahaning Hyang Suksma.

Ra. Rasa enak ywa katungkul ngenak-enak. Ngèlingana ing wuri bakal tan enak.

Ka. Abêcikan[4] padha lan gunung anakan. Marmanira akèh wong tan têlar[5] ngangkat.

Da. Dandanana andêl kumandêling driya. Yèn wus kandêl rosa ing sasêdyanira.

Ta. Tanpa srana lumuh asor anoraga. Pan wus nyata tan jinurung sêdyanira.

Sa. Sabar drana eklasna sukcining driya. Dimèn mancur tyasira padhang prastawa.

Wa. Wong nèng praja aywa pêgat tatakrama. Aja pêgat siyang ratri atêtanya.

La. Lali jiwa ilang ingkang pinilala. Tan prayoga dadi wisaning angganya.

--- 913 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Bab Kopêrasi

(Sambêtipun Kajawèn nomêr 45)

Petruk: Rungokna Kang Garèng: saiki tak caritani cara-carane pakumpulan lan kopêrasi anggone nyuwun rèhpêrsun cara pribumi, kang wis kasêbut ana ing sêtatsêblad 1927 nomêr 91. Layang pratăndha adêging pakumpulan (oprichtingsacte) kudu digawe rong iji, kang banjur dicaosake marang adpisur Volkscedietwezen lan kopêrasi ing Wèltêprèdhên. Loro-lorone kudu digawe ana ing sègêl sing ngaro têngah rupiyah.

Garèng: Wèh, durung-durung bae wis mak tlètèk kudu ambuwang dhuwit 2 x f 1.50 aliyas f 3.- kuwi nèk cara wayange rak lagi talu, kathik wis dithèthèli ...

Petruk: Lo, lo, mêngko dhisik, aja guru-guru maido, wong wis dadi pranataning nagara, sing sapa duwe panuwunan mênyang bêbadaning nagara kuwi kudu disaranani nganggo sègêl rêga f 1.50 sing sapa ngaturake layang panuwunan panganggo sègêl f 1.50 kang wajib kêna nyimpên layang mau ana ing kranjang uwuh.

[Grafik]

Garèng: Dadi karêpe: layang panuwunan sing ora disègêli f 1.50 kuwi, kang wajib diwênangake, ora ngêmungake ora susah mangsuli, nanging uga diwênangake: ngêpringake layang mau. Dene nèk layang mau disègêli f 1.50 nèk kang wajib wêgah amangsuli, iya kêna bae. Tandhane aku kiyi kalane isih dadi wong nganggur, ngaturake rêkès nyuwun pagawean ana ing sawijining kantor guprêmèn. Rêkèsku mau iya nganggo sègêl f 1.50 tur le nglakokake iya an-gêtèkên, ewadene wangsulane: asêpa asêpi.

Petruk: Sok ana layang panuwunan, sanadyan wis disègêli f 1.50, ora diwangsuli, kuwi kowe iya ora kêna maido, awit pagaweane panggêdhe ing kantor sing gêdhe-gêdhe kuwi akèh bangêt, ora ngêmungake mung maos lan mangsuli layang-layang panuwunan bae. Bisa uga wis dhawuh mangsuli, nanging banjur katriwal, utawa jalaran sabab-sabab liyane. Mulane, besuk manèh yèn kowe ngaturake layang panuwunan kang disègêli [di...]

--- 914 ---

[...sègêli] f 1.50 kèri-kèri ora diwangsul-wangsuli, bêcike banjur kok susuli layang bae, kanthi nyêbutake rêkèsmu sing wus kok aturake dhisik.

Garèng: Wayah, kok gêlêm têmên repot. Wis, wis, Truk, aku saiki tak takon nyang kowe: mungguh layang pratăndha adêging pakumpulan mau, panggawene apa iya kudu nganggo basa Walănda. Turne, sathithik-thithik aku ya bisa cara Lănda, upamane nèk ajak-ajak mêngkene: ayo, ditraktir, sèh.

Petruk: Ana bisane mung muni: traktir (jajakake) lan sèh bae, kathik ngakune sathithik-thithik bisa cara Lănda. Tumraping rèhpêrsun cara pribumi, layang pratăndha adêging pakumpulan mau kêna ditulis nganggo basa Mlayu, utawa basa wong pribumi liya-liyane, upamane basa Jawa, Sundha, Madura lan sapadhane.

Garèng: Nèk nganggo basane dhewe kêna, hla iya kêpenuk bangêtane. Saiki layang pratăndha adêging pakumpulan kuwi isine kudu kêpriye.

Petruk: Isine iya rancangane pranataning pakumpulan kang baku, kanthi dibukani tulisan kang unine mangkene:

Ingkang năndha tangani ing ngandhap punika:

Ha. Alitipun nama: ... (iki diisèni jênêngane lagi cilike, apa: Sêntul, apa: Kênyut)

Padamêlan ... (diisèni, pagaweane: apa klèrêk, apa: pokrul bambu, apa kêpriye)

Na. Alitipun nama: ...

Padamêlan ...

Ca. Alitipun nama ...

Padamêlan ...

Sadaya sami gêgriya ing ... (diisèni manggon ana ing desa ngêndi, dhistrik ngêndi, lan sapiturute) gadhah niyat sami badhe ngêdêgakên pakêmpalan kopêrasi pribumi. Dene pranatanipun ingkang baku, kados ingkang kasbut punika: ... (pranatane banjur dipacak ana ing kono).

Katêtêpakên dening para ingkang sami ngadani kasbut nginggil, ing ... (diisèni papan padunungane) tanggal ... 19 ...

Ngisore kiyi banjur kudu dităndha tangani para sing padha ngêdêgake pakumpulan mau.

Garèng: Wah, Truk, ing măngka nèk ana ada-ada arêp gawe pakumpulan kaya ngono kuwi, sing ngêdêgake mau ora mung wong siji, loro tumêkane têlu bae, nanging nganti sêpuluh utawa luwih. Apa iya kudu năndha tangani ana ing ngisore layang tăndha adêging pakumpulan kuwi kabèh. Mêngko wujuding layang rak sida pating clakèr têmênan. Awit wataking wong kuwi beda-beda, ana sing prasaja, kiyi nèk năndha tangani iya barès, mung: srithit, ngono bae, ana sing bêsus bangêt, nèk năndha tangani nganggo pating clêkunthêng barang, upama wonga wadon mono, ya sing sok nata athi-athi utawa sinome kae. Ana manèh sing yèn arêp năndha tangani, nganggo ancang-ancang dhisik, nanging tibaning ngênggon, jêbul: clêkuthik, mung cap dumuk bae.

--- 915 ---

Petruk: Iya ora prêlu, yèn jênêngane para sing ngêdêgake pakumpulan mau padha disêbutake ana ing kono kabèh. Mangkono uga iya ora prêlu, yèn kabèh mau padha năndha tangani layang tăndha adêging pakumpulan. Wis cukup, yèn layang mau dităndha tangani wong têlu, nanging iya kudu milih wong-wong kang bisa gawe tăndha tangane dhewe. Dadi cêkakane, iya kudu milih wong-wong sing bisa nulis.

Garèng: Wah, pranatan kang pungkasan kiyi aku ora cocog, Truk. Awit ing kono sajak ana panganggêp, yèn wong kang ora bisa gawe tăndha tangane dhewe, dadi ora bisa nulis, kuwi luwih asor katimbang wong sing rê ... kè ... tèk, bisa gawe tăndha tangane dhewe. Wèh, kiyi durung kinar, sèh, apa manèh mungguh lakune among dagang. Rak akèh bae ta wong sing ora ngrêti: alip bengkong, pa pincang utawa manèh a. b. c. sênggoyoran, ewadene pulitiking dagang, wadhuh, amênthalit bangêt.

Petruk: Lo kowe aja kaliru tămpa. Ora kok arêp ngina marang wong sing ora bisa gawe tăndha tangane dhewe, kuwi ora babarpisan. Prêlune mung arêp anggampangake laku bae, awit tumrap wong sing ora bisa nulis, kudu ngêcapake drijine, ana ing ngisoring layang tăndha adêging pakumpulan mau. Dene anggone ngêcapake drijine mau, kudu nganggo disêksèni dening amtênar pangrèh praja băngsa Eropah. Mara, apa kiyi ora brabèh bangêt.

Garèng: Ya wis ngrêti aku, saikine pitakonku kang pungkasan dhewe: amrih bisane banjur lês, ditămpa ae, kêpriye anggone kudu gawe pranatan baku, yaiku sing diarani dening băngsa Walănda Statuten.

Petruk: Wah, kiyi warna-warna sing kudu kok èlingi, nanging liya dina bae tak kandhani sing nganti gamblang.

[Grafik]

Mênggahing unta, limrahing sêsêrêpanipun tiyang kathah, namung kangge tumpakanipun tiyang ngambah sagantên wêdhi. Nanging tumrap laladan Mêsir, namung kangge anggèrèt garobag. Kados gambar ing sisih punika.

--- 916 ---

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Nêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès.

Bab Standplaatstoelage.

Wara-wara ing bab ewah-ewahan Standplaatstoelage kawartosakên sampun wontên ing para dhepartêmèn. Katêranganipun makatên: 3 prêsèn pantog dumugi f 15.- perangan Jawi Kilèn tumrap Bogor, Sukabumi, Cimahi tuwin Tasikmalaya. 5 prêsèn pantog dumugi f 25.- tumrap Bandhung, Andhir, Sukamiskin, tuwin Kiaracondhong. 8 prêsèn pantog dumugi f 40.- tumrap Batawi, Wèltêprèdhên, Mèstêr Kornèlês, Tanjung Priuk. 10 prêsèn pantog dumugi f 50.- namung tumrap Surabaya, Wanakrama tuwin Ujung.

Gupêrnur Jawi Têngah.

Gupêrnur Jawi Têngah enggal, Paduka Tuwan A.H. Neys sampun nampèni pasrah-pasrahan padamêlan. Dene paduka Tuwan Van Gulik, gupêrnur lami, sampun bidhal saking Sêmarang, kondur dhatêng Eropah, nitih kapal Johan de Witt.

Asistèn residhèn Pathi kakèndêlan.

Kawartosakên, asistèn residhèn Pathi Tuwan J.L.v.d.B. kakèndêlan, amargi gadhah tindak botên sae.

Sêkolahan nênun ing Banjaran.

Ing Banjaran badhe wontên sêkolahan nênun ingkang dipun adani dening Radèn Ayu Wiranata Kusuma, tatananipun sampun anyêkapi, kintên-kintên ing wulan ngajêng sampun kabikak. Kacariyos padamêlan punika dipun wigatosakên ing titi[6] siti.

Pamondhokan lare èstri ing Surabaya.

Ing Surabaya mêntas wontên ulêm-ulêman ingkang maligi namung warga Studieclub, prêlu ambikak pamondhokan lare èstri ingkang dipun adani dening para panuntun Studieclub. Griya wau manggèn wontên Irisstraat No. 4. Ingkang kapatah nguwaosi griya pamondhokan wau Nyonyah Gunawan, garwanipun Dhoktêr Gunawan suwargi. Inggih sadhèrèkipun Dhoktêr Sutama. Ingkang manggèn sampun wontên wanita 6, sami ambayar nigang dasa rupiyah.

Ingkang murwani ambikak Nyonyah Sudirman, Dhoktêr Sutama lajêng mêdhar sabda, mratelakakên, bilih punika satunggiling padamêlan kabangsan ing Studieclub.

Kasangsaran ing sagantên.

Kawartosakên, ing sacêlakipun Capak, Madura, wontên baita Madura kuwalik ing sagantên, jalaran katêmpuh ing angin agêng. Tiyang ingkang numpak 13 sami kalêlêp.

Rah Madura.

Kawartosakên, satunggiling dintên, mantri pulisi ing Kadhungdhung, Madura, anggêbag tiyang mawi karwat. Tiyang ingkang kagêbag sangêt nêpsu lajêng nyuduk dhatêng mantri pulisi wau ngantos kaping kalih, kenging dhadha.

Wontên asistèn wadana ingkang nuju wontên ing ngriku lajêng ngungêlakên pistul kangge ngajrih-ajrihi, nanging ugi lajêng dipun têmpuh dening kulawarganipun tiyang ingkang nyuduk, mawi dêdamêl landhêp tuwin pênthung, ngantos nandhang tatu rêkaos, ing wêtêng utawi sirah, botên dangu wontên pèl pulisi dhatêng, rêrêsah lajêng sirêp.

Mulo Taman Siswa.

Kala dintên Sênèn tanggal kaping 7 wulan punika Mulo Taman Siswa ing Bandhung sampun kabikak. Ingkang sami anjênêngi kajawi para tiyang sêpuhing murid, ugi para wakiling pakêmpalan tuwin tamu ingkang sami dipun aturi.

Badhe tumut nyaksèni.

Wontên pawartos, pangagênging rêsèrsê ing Batawi, ajung up komisaris Tuwan D. de Vlugt badhe naksèni papriksan prakawisipun Ir. Sukarna ing Bandhung.

Prakawisipun Ir. Sukarna.

Wontên pawartos, bilih dintên badhe pamriksaning prakawisipun Ir. Sukarna dèrèng sagêd nêtêpakên. Awit ing bab punika taksih salêtêting[7] dados papriksanipun presidhèn landrad ing Bandhung, tuwin papriksanipun sakalangkung ruwêd. Dados manawi presidhèn landrad dèrèng nêtêpakên ugi dèrèng gumathok. Malah dumugi sapunika ingkang ngêmbani prakawisipun, inggih punika Mr. Sartana, dèrèng mriksa sêrat-sêratipun papriksan. Dados pawartos têtêping dintên kados ingkang sampun, punika kalintu.

Pamulangan luhur pangadilan.

Lulus kandhidhat iksamên ing pamulangan luhur pangadilan bagean kalih. Tuwan Sumitra Rêksadipraja, 2. Radèn Kuncara Purbapranata tuwin 3. Mas Sukasna.

Ambikak Mulo Pasundhan.

Pamulangan Mulo Pasundhan ing Tasikmalaya sampun kalampahan kabikak, dipun jênêngi ing residhèn Priyangan wetan, insêpèktur pangajaran andhap, minăngka wêwakilipun dhirèktur pangajaran, bupati ing Tasikmalaya, Ciamis, tuwin Garut. Pambikakipun pamulangan wau mawi pasamuwan arak-arakan tuwin sanès-sanèsipun. Pamulangan wau botên ngêmungakên kangge tiyang siti kemawon, ugi tumrap sanès băngsa.

--- 917 ---

Radèn Hasan Wiratmana.

Kawartosakên, Radèn Hasan Wiratmana, satunggiling tiyang siti ingkang majêng piyambak dhatêng among dagang, inggih dados dhirèkturing N.V. Baouwmaatschappij Soenda ing Bandhung, ingkang sampun nate kawartosakên dhatêng Eropah, sapunika manggèn ing Mêsir.

Ajênging pamulangan tani.

Ing taun punika pamulangan tani ing Sukabumi tuwin Bogor, kathah murid ingkang kawangsulakên, jalaran saking kêkirangan papan. Ing Bogor kemawon lare ingkang badhe malêbêt wontên 96, nanging ingkang katampèn namung 40. Ing Sukabumi wontên 120, namung sagêd katampèn 30.

Sultan Kotapinang badhe dhatêng nagari Walandi.

Kawartosakên, bilih tumapakipun taun ngajêng, sultan ing Kotapinang asma Maamoer Perkasa Alam Sjah badhe dhatêng nagari Walandi, sowan Sri Bagendha Kangjêng Raja Putri.

Sêsakit tipês.

Rumiyin kawartosakên ing Cirêbon tuwuh sêsakit tipês, wontên ing sawatawis kampung. Nanging sapunika waradin, kenging dipun wastani pagêblug. Pangagêng nagari andhawuhakên waradin, supados têtiyang sampun sami ngombe toya mêntah.

Asiah

Pêpêrangan ing Honan.

Syang Hai 10 Juli (K.P). Liya Sih nêmpuh Kaipèng, kanthi ngirid wadya kathah, ing ngriku wadya ingkang dipun têmpuh anglawan ambêg pêjah, kathah ingkang tiwas tuwin nandhang tatu.

Sang Kuwan Yun Siang ing golongan bragada 17 lajêng dumunung ing sisih kiwa saking Lung Hairil We, lajêng andhêsêk Kaipèng. Cu Sao Liyang saking sisih têngên ugi majêng miturut dhawuhipun Ciyang Kai Sèk.

Ing bab anggènipun badhe ngayomi Cèngco, wadya rêrêsah badhe ambelani kitha Kaipèng. Ing antawisipun Kaipèng kalihan Congco, kajagi santosa.

Nêmpuh Cinan.

Syang Hai 10 Juli (K.P.). tumrap badhe pangrêbatipun kitha Cinan, wadya parentah dipun ajêngakên saking tigang panggenan, inggih punika saking Cinpuril We, Kiyaociril We tuwin Huwang Ho, saha katingal sampun campuh.

Ciya sampun kenging dipun êbroki wadya parentah.

Parentah tuwin wadyanipun.

Syang Hai 12 Juli (K.P.). Parentah andhawuhakên dhatêng para wadya sadaya murih ngangsêg. Wadya golongan 4 tuwin 8 ingkang dipun angsêg dening wadya Kwangsi tuwin Cang Phak Wi angsal damêl, sami tampi ganjaran tuwin pangalêmbana.

Ebah-ebahan Gandi.

Bombai 11 Juli (Aneta-Nipa). Wontên tiyang 60 ingkang botên miturut dipun alang-alangi lampahipun, wontên ingkang nandhang tatu 40, sami kataman dêdamêling pulisi. Dene ingkang dados sababipun jalaran sami adrêng adamêl arak-arakan kabangsan, dipun êndhêg botên kenging. Presidhèning konggrès komite ing Bombai ugi nandhang tatu. Pajagèn pulisi saya santosa.

Eropah.

Siti jugrug.

Breslau 9 Juli (Aneta-Nipa-Radio). Ing pamêlikan Wenzeslaus cêlak Neurode wontên swara anjêblug, inggih punika panjêblosing gas arêng sela, mayit ingkang pinanggih 25, wontên malih 100 langkung ingkang taksih wontên ing Growongan murub. Wontên pawartos malih, tiyang ingkang tiwas langkung 70. Kasangsaran ingkang kados makatên, ing salêbêtipun sadasa taun kalêbêt ingkang agêng piyambak.

Kingsford Smith badhe anggêgana.

Los Angeles 11 Juli (Aneta-Nipa-Radio). Kingsford Smith sawêg tata-tata tadhe[8] anggêgana saking Inggris dhatêng Ostrali, ngangge mêsin mabur ingkang ènthèng, lampahipun langkung Athene, Kalkotah tuwin Batawi. Lampahipun badhe kaangkah sagêda dumugi ing dalêm sadasa dintên, dados anglangkungi ingkang sampun. Tumrap ingkang sampun, saking Inggris dhatêng Ostrali dipun lampahi 15 dintên.

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 113 ing Kêbumèn, f 3.- sampun katampi, nuwun.

Lêngganan nomêr 2665 ing Plampitan, ingkang f 1.- punika rumiyin kangge wulan Pèbruari lan Marêt 1930, awit lêngganan kapetang wiwit 1 Mèi 1929.

Wangsulan saking Redhaksi

Tuwan Br. Sudarma, ing Kabangan. Lotre ingkang badhe mawi tatanan enggal, sanès ingkang kasade ing sapunika.

Lêngganan nomêr 760 ing Gêdhèg. Dintên Rêbo Pon ing wulan Dhesèmbêr 1908 dhawah tanggal 16, Jawi wulan Dulkangidah tanggal kaping 22, taun 1838 wuku Watugunung.

Tuwan Wardaya ing Mungkid. Ingkang angsal lêlahanan 1 punika sabên lêngganan 5, dados sabên 5 namung ambayar 4.

Lêngganan nomêr 43 ing Pangundangan. Gambar botên kapacak, kirang cêtha.

--- 918 ---

Wêwaosan

Sintên ingkang Wajib Kantun

9.

Tiyang kêkalih mirêng têmbung makatên punika pating krengkot, rêbatan kantun. Tuwan Smith lajêng wicantên: Ing sêmu sampeyan tiyang kalih sampun katingal manawi sami ajrih, nanging inggih botên dados punapa, awit sami dene ajrih, dados têtimbanganipun sami. Ewasamantên kula inggih dèrèng sagêd namtokakên bilih ajrih sayêktos, tăndha yêktinipun badhe pinanggih ing mangke. Nanging sapunika lajêng kadospundi, têka lajêng pating karengkot.

Tuwan Harwey lajêng nyêla wicantên: Wis, dilotre bae.

Smith: Panglotrene kapriye.

Harwey: Nganggo dhomino.

Smith: Kadospundi Tuwan Johnson.

Johnson: Inggih sampun, prayogi.

Tuwan Smith lajêng mêndhêt dhomino dipun kocok kalihan wicantên: nyalêmbar kemawon. Gêdhèn-gêdhenan, apa cilik-cilikan mata.

Johnson: Agêng-agêngan kemawon, dados pundi ingkang agêng mênang.

Harwey: Botên, ah, alit-alitan kemawon, ingkang mênang ingkang alit, inggih punapa kadospundi.

Johnson: Prayogi.

Tuwan Smith lajêng ngêdum dhomino nyatunggal. Tuwan Harwey tuwin Johnson anggènipun mêndhêt sêmu samar, nanging kadospundi malih, inggih namung kêdah tumindak. Tuwan Johnson dhominonipun lajêng dipun banting kêlemah, isi mripat gangsal kalihan ênèm. Tratab, manahipun Tuwan Johnson namung dhêg-dhêgan, tuwin garunêngan: Aku mau pancèn ngajak gêdhèn, jêbul cilik-cilikan, ajaa mêsthi mênang.

Tuwan Harwey cikrak-cikrak saha wicantên sajak ngerang-erang: dados gunggungipun sawêlas mripat: ta. Inggih sawêga kula bikak kalemah ... anggènipun wicantên makatên wau kalihan ambikak dhomino, nanging lajêng anjêgrêg tanpa wicantên, amargi mripating dhomino pinanggih ênêm jejeran kalih, dados mripat kalih wêlas. Inggih punika ingkang kawon.

Smith: Wis, apa manèh sing dirêmbug. Kowe linggih amarêp ngidul, sampeyan ingkang majêng mangalèr Tuwan Johnson, ingkang ragi têbih.

Sasampunipun sami mapan lênggah, pêthi lajêng dipun papanakên sangajêngipun Tuwan Harwey, tutupipun nuntên kabikak. Sawêr ingkang wontên salêbêting pêthi, sarêng sumêrêp pêpadhang lajêng nongolakên sirahipun, agênging sirahipun wontên sabithi longgor, ilat mèlèt-mèlèt, inggiling panongolipun sampun sakilan.

Ing ngriku rencangipun Tuwan Harwey nyêlaki bandaranipun kalihan wicantên bisik-bisik: Bêndara, sampun ajrih, kula sampun cêtha, sawêr punika botên mandi, sanadyan nyakota inggih tawa kemawon.

Tuwan Harwey mirêng wicantênipun jongos makatên wau, sanadyan ing sêmu katingal botên ngraosakên, nanging tumanêm ing manah, saha ing sanalika ngriku rumaos têtêg.

Kocapa, sawêr saya inggil pangadêgipun, mèh wontên sapalihing badan, ebahing badan katingal mobat-mabit kados pucang kanginan, sirah nyanthuk kados badhe nyaut, ilat mèlèt-mèlèt angajrih-ajrihi, manawi dipun sawang adamêl girising manah.

Tuwan Harwey sanadyan apawitan têtêg, nanging sarêng sumêrêp dhatêng polahing sawêr, ing manah ugi lajêng gingsir, awit mangrêtos bilih polah ingkang kados makatên wau polahing sawêr galak, wah malih wandaning sawêr wau kaluwèn, mila sajak badhe nyarap kemawon.

Sawêr wau ulêsipun cêmêng anjangês, gilapipun ngantos katingal gumêbyar. Namung ing dhadha, dados perangan ngandhap, katingal pêthak sulak jêne, mripatipun abrit kados mirah.

Sanadyan botêna mawa wisa pisan, manawi tiyang sumêrêp wêwarnèn kados makatên punika tamtu inggih uwas ing manah, makatên ugi mênggahing Tuwan Harwey, sanalika ulatipun katingal biyas, mripat pandirangan tansah ningali mrika-mrika. Wontênipun makatên, awit manawi nyawang botên têgêl, nanging manawi botên nyawang samar, mila lajêng namung anggêgêt untu kemawon. Măngka adêging sawêr wau sampun nyangklêk wontên ing rai, upami sawêr manglung sakêdhik kemawon sampun gathuk ing irung.

Sawêr namung kêkêjêr nolah-nolèh, kados wontên ingkang dipun padosi. Ing ngriku Tuwan Johnson ugi tansah mandêng dhatêng polahing sawêr, nanging pancèn dhasar ajrih yêktos, mila salêbêtipun nyawang tansah kirag-kirig. Malah saking gilanipun wau, nalika sawêr andêngongok inggil, untunipun antos[9] gathuk narêthêk, wusana ngantos ngêsês kados tiyang angêsêti.

Nalika sawêr mirêng swara ngêsês wau kagèt, jênggirat lajêng ngajêngakên Tuwan Johnson saha wêkasanipun lajêng nalorong nyaut Tuwan Johnson. (Badhe kasambêtan)

--- [919] ---

 

---

1	punika. (kembali) punika.
2	kemawon. (kembali) kemawon.
3	manawi. (kembali) manawi.
4	Kabêcikan. (kembali) Kabêcikan.
5	kêlar. (kembali) kêlar.
6	têtiyang. (kembali) têtiyang.
7	salêbêting. (kembali) salêbêting.
8	badhe. (kembali) badhe.
9	ngantos. (kembali) ngantos.