Kajawèn, Balai Pustaka, 1929-05-08, #283

Ăngka 37, 28 Dulkangidah Taun Alip 1859, 8 Mèi 1929, Taun IV

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [565] ---

Ăngka 37, 28 Dulkangidah Taun Alip 1859, 8 Mèi 1929, Taun IV

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Rêdi Gajah Mungkur

[Grafik]

Ing nginggil punika gambaripun rêdi Gajah Mungkur ing bawah Pamalang. Wontênipun nama makatên, awit wujuding rêdi sairip kados gajah mungkur, dene kêtingalipun ing gambar punika dipun tingali saking ngiringan, pucaking rêdi ingkang sisih têngên kalêrês sirah.

--- 566 ---

Bab Kasarasan

Sêsorahipun Radèn Sumadirja, Ind. Arts ing Kudus.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 36.

Adus

Sabên tiyang mêsthi sampun sami sumêrêp prêlunipun adus, inggih punika supados rêsik badanipun. Badan punika tansah angêdalakên dzat-dzat ingkang tumrap badan sampun botên wontên paedahipun. Dene marginipun warni-warni, kados ta: sarana napas (ambêgan) utawi mêdal kulit. Kulit punika kêbak bolongan alit-alit ingkang minăngka dados cangkêmipun pipa alit-alit ingkang gandhèng kalihan margi êrah. Saking alitipun bolongan wau ngantos botên kasat mata. Kulit sawiyaripun arta tangsulan punika cangkêmipun botên kirang saking satus. Pipa-pipa wau dados margining toya ingkang ambucal rêrêgêd saking salêbêting badan, punika têrus tumindak tanpa mawi kèndêl. Inggih toya wau punika ingkang dipun wastani kringêt. Manawi kita nyambut damêl awrat, wêdaling kringêt saya dêrês. Badan punika anggènipun ngêdalakên kringêt, ing sadintên-dintênipun kintên-kintên satunggal gêlas agêng. Toya kringêt punika ngandhut rêrêgêd ingkang botên sae tumrapipun badan. Manawi botên sagêd mêdal sagêd dados wisa, mila kêdah mêdal. Dene marginipun inggih bolongan alit-alit wau. Awit saking punika kêdah kajagi supados cangkêm-cangkêm wau tansah mênga, panjaginipun sarana dipun rêsiki, amargi manawi rêgêd sagêd buntu. Mênggah rêrêgêdipun wau aslinipun kajawi kabêkta ing kringêt saking salêbêting badan, ugi saking jawi inggih punika saking blêdug utawi saking sêsenggolan barang rêgêd, mila sadaya barang ingkang magêpokan kalihan badan kados ta pangangge, bantal, lan sapanunggilanipun, kêdah tansah rêsik. Rêrêgêd ingkang tumèmplèk ing kulit punika sagêd malêbêt ing badan sarana cangkêm-cangkêm wau.

[Grafik]

Padusan toya rêgêd.

Para prayantun sampun sami priksa, bilih jampi punika panganggenipun wontên ingkang namung sarana kaborèhakên utawi kablonyokakên ing badan, ewadene dayanipun inggih sagêd [sa...]

--- 567 ---

[...gêd] dumugi ing salêbêting badan, punika mratandhakakên manawi sarinipun lumêbêt ing badan. Lumêbêtipun wau botên sanès inggih mêdal ing cangkêm-cangkêm wau.

Lare alit ingkang krêminên punika jalaran badanipun kalêbêtan krêmi. Mlêbêtipun mêdal ing cangkêm katut ing têtêdhan, nanging punika ragi lăngka, dene ingkang kêrêp lare punika jalaran asring brangkangan utawi gramahan dhatêng pundi-pundi botên prêduli panggenan rêgêd, lan manawi angsal punapa-punapa adatipun lajêng kaêmplok.

Ananging sanadyan botêna mêdal ing cangkêming lare, wiji krêmi punika inggih sagêd malêbêt mêdal ing kulit. Mila tiyang momong lare punika kêdah ingkang prayitna, sampun ngantos lare punika blasakan ing panggenan ingkang rêgêd. Kajawi punika panggenanipun inggih kajagia murih rêsikipun. Ngêmplok tangan utawi ngêmut dariji punika supados kaawisana, amargi tangan punika mêsthi kangge anggêpok punapa-punapa, punapa malih tanganing lare.

Tuladha kalih pisan kasêbut ing nginggil, inggih punika namung kangge mêwahi katrangan bilih:

1. Kulit punika wontên bolonganipun.

2. Bolongan wau dados margi pambucaling rêrêgêd, nanging ugi sagêd dados margi mlêbêting wiji sêsakit saking jawi.

Awit saking punika, adus punika prêlu. Kajawi murih ajêg wêdaling rêrêgêd saking saubênging badan, ugi ngicalakên rêrêgêd ingkang wontên ing jawi. Kajawi punika asrêping toya punika adamêl sêgêring badan.

Tiyang adus punika manawi botên alangan ingkang prêlu kêdah sabên dintên, lare utawi tiyang sêpuh inggih sami kemawon.

Adus enjing-enjing punika adamêl sêgêring badan, sontên kangge ngrêsiki tuwin nyuda bêntèring badan dening mêntas anyambut damêl utawi saking bêntèring sontên, namung adus mêntas bibar nêdha punika botên prayogi tumrap kasarasan.

Toya kangge adus punika kêdah rêsik, sarta bêning. Toya buthêk punika asring wontên cacingipun utawi rêrêgêd sanèsipun ingkang botên katingal.

Bibar adus badan kêdah dipun kêsat mawi andhuk utawi barang sanèsipun, tumrap tiyang neneman ngangge toya asrêp punika prayogi sangêt, nanging manawi sabibaripun adus badanipun taksih kraos asrêp kemawon inggih prayogi adus malih mawi toya angêt.

Tiyang ingkang mêntas sakit bêntèr utawi sakit wêtêng (dysenterie) manawi enggal-enggal lajêng adus mawi toya asrêp adat lajêng kambuh (kumat), mila sadèrèngipun saras babarpisan kêdah adus mawi toya angêt. Tumrap tiyang sawêg sakit, adus punika botên prayogi, kajawi manawi angsal palilah saking dhoktêr.

Dene yèn murih ragi sêgêr badanipun, cêkap raup utawi awak-awak utawi sibin toya angêt. (Badhe kasambêtan)

--- 568 ---

Bab Rajakaya

Punapa prêlunipun rajakaya ingkang badhe kapragad saha ulamipun kapriksa.

Para sadhèrèk kula ingkang dèrèng jêmbar sêsêrêpanipun, ingkang kathah-kathah dèrèng mangrêtos dhatêng kajêngipun rajakaya kapragad tuwin ulamipun kêdah kapriksa rumiyin.

Dene kajêngipun anjagi supados tiyang-tiyang ingkang sami nêdha ulam daging sagêd pikantuk têtêdhan ingkang sae saha saras, supados botên kenging sêsakit nular, utawi ulam daging ingkang ngêndêmi, jalaran saking nêdha:

1. ulam daginging rajakaya ingkang ngandhut sêsakit, saha sêsakitipun wau ugi sagêd nular dhatêng manungsa.

2. ulam daging ingkang mawa wisa wijining sêsakit.

3. ulam daging ingkang bosok jalaran saking sakit utawi wayu.

4. ulam daging mawa kewan ingkang sagêd anjalari sakit.

[Grafik]

Kewan sakit badhe kapriksa.

Saking pamanggihipun băngsa wasis, sadaya sêsakit ingkang sagêd nular punika wontên wijinipun, inggih punika barang lêmbat sangêt, botên kasat mata, sagêdipun katingal yèn mawi pirantos kaca praksana. Dene dumadosipun saking bangsaning kewan, lan saking têtuwuhan. Wontên malih ingkang babarpisan botên katingal sanajan kapriksa mawi kaca praksana.

Sêsakit kewan ingkang sagêd nular dhatêng manungsa punika kathah tunggilipun, kangge tuladha ing bab 1 supados gampilipun sarta sampun kathah ingkang nyumêrêpi inggih punika sêsakit rajakaya (ingkang kathah lêmbu) tuberculose.

Wijining sêsakit wau, ugi sagêd anjalari sakiting manungsa, kawastanan tuberculose utawi tiyang Jawi mastani kêmatus, inggih punika sakit ingkang dangu (nglayung) badanipun saya kêra, yèn dalu kraos bêntèr, watuk, yèn sangêt ngantos mutah êrah lan sapanunggilanipun.

Lêmbu ingkang sakit makatên tăndha-tandhanipun ugi badan saya kêra, watuk, mèncrèt, miturut pundi peranganing badan ingkang kathukulan sêsakit. Ingkang adhakan sarta subur gêsangipun inggih punika ing kêbuk, pramila tăndha ingkang enggal katingal saking watuk.

--- 569 ---

Yèn wijining sêsakit wau lumêbêtipun ing badaning lêmbu katut têtêdhan, ingkang kathukulan rumiyin ing usus. Manawi badaning lêmbu kirang pirantos ingkang sagêd nanggulangi wijining sêsakit, wontên ing ngriku lajêng saya kathah, tangkar-tumangkar mahanani korèng ingkang mindhak wiyar sarta kathahipun, dangu-dangu mêsthinipun wijining sêsakit wau katut ilining êrah, ingkang wusananipun wradin ing badan sakojur. Wontên ing sanèsing peranganing badan kados ta: ing kêbuk, limpa, ginjêl, manah, kapur, balung, planjêr, mèh sadaya pirantosing badan sagêd kataman sêsakit wau, lajêng thukul malih, ngorèng ngêdalakên nanah, ingkang rêrêgêdipun ugi mlêbêt saha katut ing êrah. Dados ulaming lêmbu ingkang sakit makatên manawi katêdha dening manungsa tamtu nguwatosakên, awit sampun ngêmu wijining sêsakit wau.

Katrangan bab 2 ing bab 1 sampun kacêthakakên yèn wijining sêsakit punika wontên ing badaning lêmbu katut ilining êrah sagêd wradin ing badan sakojur, sarta tangar-tumangkar mindhak kathahipun. Nalikanipun tangkar-tumangkar wau kanthi angêdalakên wisa inggih punika ingkang anjalari kewan lajêng sakit, awit pirantosing badani prêlu-prêlu sami kenging wisa, punapa malih êrahipun, pramila badaning kewan lajêng bêntèr.

Kajawi katrangan ing nginggil, wontên malih upami, inggih punika sêsakiting kewan èstri ing wadhah anak. Manawi wontên rajakaya èstri manak, măngka ari-arinipun kantun ing nglêbêt botên sagêd mêdal, punika wontên ing ngriku enggal bosok, dene wisaning bosokan wau lajêng lumêbêt katut ilining êrah wasana wradin ing badan sakojur, kadadosanipun ugi kados ingkang kasêbut ing nginggil. Dados sampun têtela yèn daginging kewan ingkang makatên sampun mawa wisa, manawi katêdha ing tiyang măngka wadhukipun botên tahan tamtu lajêng mutah-mutah, mèncrèt, jimpe, mumêt, ngêlu sarta yèn botên kalêrêsan sagêd anjalari tiwas.

Katrangan bab 3 miturut pamanggihipun băngsa wasis, daging ingkang bosok punika amargi ing ngriku kalêbêtan rottingsbacterien dene aslinipun saking rêrêgêd, pramila ulam daging ingkang kawadhahan wadhah ingkang rêgêd, manawi kacêpêng mawi tangan ingkang botên rêsik lan kairis mawi lading ingkang rêgêd, enggal bosokipun. Rottings bacterien wau wontên ing ngriku tangkar-tumangkar sarta ugi ngêdalakên wisa, saya gampil malih tangkar-tumangkaripun yèn wontên ing ulam dhasar sampun sakit, utawi ing papan ingkang hawanipun ngêmu toya lan bêntèr.

Ing salêbêting usus ugi kathah rottingsbacterien-nipun, manawi kewan wau pêjah rottingsbacterien wau wradin ing badan, inggih punika sababipun kewan pêjah enggal mambêt lan ulamipun enggal bosok. Ulam makatên wau sadaya yèn katêdha ing manungsa kadadosanipun ugi kados ingkang sampun kacêtha ing bab 2.

Katrangan bab 4 kangge tuladha inggih punika: cacing pita. Saupami wontên tiyang ususipun isi cacing pita, cacing pita wau asring nigan katut ing sêsukêr. Măngka sêsukêr katut kangge ngrabuki pasitèn, lan ing wingkingipun ing ngriku wontên babi

--- 570 ---

ngambus-ambus pados têtêdhan, babi wau lajêng kalêbêtan tiganing cacing pita, dene tigan manawi sampun wontên ing wadhuking babi lajêng nêtês mêdal gêndhonipun (badhe cacing pita), gêndhon wau ngurêki usus ngantos mrojol sarta lajêng lumêbêt ing daging, ing ngriku malih dados kados tigan malih, inggih punika bundêran isi toya, ing nglêbêt isi badhening cacing wau namanipun ing basa Wêlandi blaaswormen utawi finnen. Manawi babi wau kapragad lan dagingipun katêdha ing manungsa, tamtu katutan finnen wau, lan wontên ing usus lajêng dados cacing pita ingkang nèmplèk salaminipun. Nanging yèn ulam panggodhog utawi panggorèngipun matêng sangêt finnen wau sagêd pêjah, ingkang nguwatosi yèn katêdha mêntah utawi satêngah matêng.

Suryadi. Kirmèstêr Panaraga.

Para Upsir Marinê Siyêm

[Grafik]

Ing nginggil punika gambaripun upsir marinê nagari Siyêm, ing kapal Bali. Kapal wau kangge pasinaoning murid calon upsir marinê. Komandhaning kapal nama Tuwan Bharasamuth X, ajudanipun sri narendra ing Siyêm. Kapal Bali mêntas labuh ing Surabaya tuwin Tanjungpriuk, kados ingkang sampun kacariyosakên ing Kajawèn.

--- 571 ---

Waosan Lare

Sadulur Tunggal Suson

IX. Jaka Palih bali nyang nagara

[Kinanthi]

Jaka Palih mung tumungkul | rada karasa ing ati | upamane wong cangkriman | kaya kêpêthèk saiki | nanging mêsthine ya mokal | yèn ta wêruhe pratitis ||

dadi mung mirid ing sêmu | nonton sulake wong sêdhih | yèn mêngkono jênêng lumrah | nanging Palih ing saiki | sêdyane mung arêp blaka | apa sarasaning ati ||

nanging durung nganti clathu | wong tuwa nuli ngandhani | anggèr kintêning ngakathah | kula pun wastani kêsdik | sumêrêp ing kaelokan | kula ngantos ngraos isin ||

lêrês mênggah tiyang sêpuh | sok sarêgêp mituturi | lan sok sagêd damêl padhang | saking kêcondhongan pikir | kang botên marojol nalar | dados botên nama kêsdik ||

mila sampun klintu surup | lajêng purun amastani | kula bangsaning wong tapa | sampun sampurna ing budi | o punika sèwu mokal | wontênipun rak kêtitik ||

kados anggèn kula nêngkluk | pêthêl tansah adhêdhangir | prêlunipun botên liya | sagêda angsal rijêki | supados tuwuk pun têdha | angalap brêkahing bumi ||

rèhning kula tiyang dhusun | gêgriya panggenan sêpi | têbih dhatêng kasênêngan | sagêd kula mung nênêmpil | ningali dhatêng tanêman | yèn lêma ngayêmi ati ||

woh terong kang pating grandhul | yèn sèlèhing manah tampi | sami lan nyawang tontonan | swaraning kodhok parêcil | sairib kados gamêlan | malah raos êmat ngriki ||

Palih angguyu ngêcêmut | nganggêp tênan ngono kuwi | ing kono ana wong têka | mlaku mundhuk-mundhuk taklim | ing tangane nyăngga tampah | mak srod disèlèhke lirih ||

ki tuwa nyaru angguyu | hês alon le mêngko dhisik | la la wedange rak wutah | karo dokokana lading | lan joge pisan prènèkna | măngga gèr dipun kêdhapi ||

Ki Jaka linggih tumungkul | karo nyandhak cangkir lirih | lan calathu ngarah-arah | yêktosipun ngatên kyai | anggèn kula manggih susah | namung saking angèngêti ||

ketang wêlas dhatêng biyung | punika kula padosi | Palih nuli wiwit kăndha | lan bab kangjêng pangran pati | kabèh ora ana kliwat | kandhane lan mrêbês mili ||

ki tuwa sumêla tutur | karo alon ngacarani | măngga ta gèr dipun dhahar | punika rak uwi lêgi | anu ênggèr mênggah kula | kêdah pun manah rumiyin ||

botên kenging grusa-grusu | punika rak botên gampil | dene mênggahing wong tuwa | sampun sangêt dipun galih | tiwas dipun padosana | mung badhe ngrisakkên galih ||

rak wontên ta ucapipun | tiyang yèn sawêg amanggih | susah ngantos damêl wêgah | nadyan ta dipun sranani | akalan kados punapa | inggih namung tansah sêdhih ||

ning yèn sampun wancinipun [wa...]

--- 572 ---

[...ncinipun] | tamtunipun rak sumingkir | lho punika sanès wulang | sanès raos lêbêt tuwin | wêcanipun ahli tapa | mung lugu sêsambèn muni ||

la ngatên ta sampun ewuh | dhahara ingkang dumugi | kono cah wijikane ya | karo yèn wis matêng gêlis | dhahare nuli ladèkna | wong ing buri matur inggih ||

anu gèr nglajêngkên rêmbug | mênggah wontêning nagari | yèn ing wêkdal sapunika | yèn ta upamia gêni | nama sawêg mulad-mulad | botên kenging pun pêjahi ||

dados saupaminipun | wontên tiyang angraosi | agêngipun yèn puruna | sasat angurub-urubi | mila sae kasrantosna | kenging pun manah ing wingking |

nanging inggih botên luput | yèn anggèr purun nglampahi | angawula dhatêng nata | ingkang sampeyan putungi | nanging ingkang têrus manah | botên isi êsak sêrik ||

yèn ta anggèr pancèn rujuk | prayoginipun gih ngabdi | mênggah tiyang sampun pasrah | mokal botên pun ajêngi | adhakan angsal ngapura | sukur yèn jamane malih ||

awit mênggah yêktosipun | lêlampahan samukawis | ingkang nama têtêp lăngka | kang adhakan molah-malih | kados anggèr sawêg bingah | sagêd ugi lajêng sêdhih ||

lah ingkang makatên wau | anggèr prayogi kagalih | punapa nyêbal ing nalar | wontên malih kang upami | samaring manah punika dèrèng tamtu anêrusi ||

sintên ta ingkang sumurup | lampahan ing têmbe wingking | kados ta anggèr punika | mung samar wontên ing galih | tamtu badhe manggih sabab | manawi ngatingal malih ||

nanging kosok-wangsulipun | tiyang inggih botên ngrêti | sagêd ugi anggèr malah | dipun angkat dados mantri | mênggah wosing atur kula | sampun sok alitan galih ||

Ki Jaka Palih tumungkul | anggagas jêroning ati | nuli blas karasa padhang | kaki tuwa anumpangi | kadospundi sapunika | anggèr prayogi pun galih ||

Jaka Palih uwis lipur | tumuli calathu lirih | inggih kula sapunika | pêtêng kula sampun nisih | badhe ngèstokakên kula | dhawuh panjênêngan kyai ||

kula lajêng badhe wangsul | yèn sagêd badhe angabdi | dhatêng kang jumênêng nata | kaki tuwa amangsuli | kula mung matur sumăngga | nanging sarèha rumiyin ||

mungguh cêkakaning rêmbug | Jaka Palih ing saiki | ana kono sawatara | mung prêlu nêntrêmke ati | wise têntrêm nuli mangkat | arêp nyang nagara Bali ||

kaki tuwa wis jumurung | lan ora kêndhat nuturi | ing bab tindak kautaman | bangêt bungah Jaka Palih | mula sêmune kêtara | ulat padhang kaduk manis ||

dhasar bagus lêngkung-lêngkung | kayadene bambang lagi | mêdhun saka pagunungan | sapa sing wêruh ngrasani | dene ana uwong brêgas | wangun-wangune priyayi ||

kabênêran ing dhèk mau | têkaning nagara nuli | bisa olèh pasuwitan | kauningan pramèswari | malahan agawe rêna | dikira wis tega gusti ||

pancèn ya mangkono mau | karsane jêng pramèswari | mung Palih ing kabatinan | isih têtêp angrangkêpi | mênyang gusti iya trêsna | nyang pangeran iya eling ||

uwis têntrêm sing tinêmu | kaanane Jaka Palih | nanging ing batin karasa | ngèlingi biyung lan gusti | mula iya ora kêndhat | mung tansah mungkur ing batin ||

--- 573 ---

Jagading Wanita

Waluyan

Kalawarti Kajawèn tanggal kaping 1 Mèi 1929 ăngka 35 sampun ngêwrat pèngêtan lêlabêtanipun suwargi Radèn Ajêng Kartini, inggih punika wêdhar sabda ing paramean tanggal 21 April 1929 dening pakêmpalan: Margining Kautamèn, ing Kêmayoran, Wèltêprèdhên, wontên ungêl-ungêlan makatên:

... lan sapunika kêtingal, tumraping sêsrawungan gêsang, tiyang ambêtahakên sangêt dhatêng tiyang ingkang kados Radèn Ajêng Kartini, tur kêdah kathah, mila lajêng sami ngawontênakên pakêmpalan pawèstri, murih sagêd sêsrawungan sagêd kadunungan raos kados raosipun Radèn Ajêng Kartini. Ewadene sanadyan dumuginipun sapunika pisan, inggih taksih wontên priyantun ingkang dèrèng anyondhongi, tandhanipun kala konggrès ing Mataram, para wanita ingkang rawuh ing konggrès dèrèng malêbêt warga P(erserikatan) P(erempoean) I(ndonesia)...[1]

Lêrês ukara ing nginggil botên wela-wela tumuju dhatêng pakêmpalan kita: Rukun Wanodya. Ananging sarèhning kala parêpatan agêng ing Mataram utusan kita Wara dr Harjana tuwin Wara S.Z. Gunawan, lakar sami dèrèng darbe paturan dados warganing P.P.I mila manawi kula ulur kalihan nalar ingkang panjang, kula lajêng kapêksa kêdah anjalèntrèhakên, lah punapa darunanipun dene makatên, prêlunipun sampun ngantos kenging ing panggrayang: ora mathuk.

Wosing prêlu:

1. Nitik gaduging manah kula, mênggah gêlênging parêpatan agêng ing Mataram wau namung badhe angawuningani punapa sadaya ingkang sami rawuh badhe anayogyani dhatêng adêgipun pakêmpalan agêng wau.

2. Kadospundi anggènipun Rukun Wanodya badhe lajêng kasêsa lumêbêt dados warga, awit wêkdal samantên P.P.I. dèrèng ngawontênakên anggêring pakêmpalan (sêtatutên).

3. Nitik wara-wara saking Mataram rumiyin, parêpatan agêng wau lakar sawêg nêmbe badhe angadani adêging badan pakêmpalan, mila lêrês sangêt utusan Rukun Wanodya botên tumuntên dados warga. Prakawis punika botên pisan adhasar botên sarujuk dhatêng adêging P.P.I. O, botên pisan-pisan, ananging dhatêngipun ing Mataram wau pancèn dèrèng angsal wêlingan panguwaos (mandhat) dados manawi Rukun Wanodya badhe dados warganipun P.P.I. sampun tamtu kêdah karêmbag kalihan sadaya warga rumiyin.

Kawontênanipun Rukun Wanodya ing Mataram wau botên manjila miyambaki, awit pakêmpalan: Putri Budi Sêjati ing Surabaya, tuwin sadaya pakêmpalan sanèsipun, ugi sami nêdha palilah badhe karêmbag rumiyin.

--- 574 ---

Mandar manawi wontên tiyang ingkang kala samantên lajêng kasêsa dados warganing P.P.I. punika ragi kirang sarujuk kalihan lampahipun pakêmpalan, kajawi bilih nalika pangkat saking griya sampun ambêkta mandhat, kula lajêng botên sagêd sundhul atur malih, namung kadospundi sagêdipun angrêmbag tuwin angsal mandhat wau, awit parêpatan ing Mataram wau nêmbe badhe angawontênakên badaning pakêmpalan, dados dèrèng paja-paja wontên sêtatutênipun.

Palêsthaning atur puwara muhung sumăngga para maos.

Wara St. Ranumiharja. Wèltêprèdhên kaping 2 Mèi 1929.

Kawruh Sawatawis

Tiyang Kêmbar

Sambêtipun Kajawèn nomêr 36.

Ing Kajawèn kapêngkêr nyariyosakên ing bab prayogining pangupakara lare, ingkang dipun tindakakên dening tiyang ahli. Lan mênggahing salajêngipun, bayi ingkang dipun upakara kados makatên punika, dumugining sawatawis agal, wujudipun saya andêmênakakên, awit tansah ajêg pangupakara tuwin panjagining kasarasanipun.

[Grafik]

Wujuding bayi kêmbar tiga ingkang dipun upakara sae.

Sayêktosipun patrap pangupakaraning lare punika sanadyan tumrap tiyang siti, ing jaman sapunika ugi sampun kathah ingkang nelad, nanging taksih pilih-pilih.

Sapunika mangsuli ing bab wujudipun tiyang kêmbar, sampun tamtu kemawon manawi dipun tingali satunggal-satunggal, tiyang botên sagêd ambedakakên, nanging manawi dipun titi sayêktos, tamtu pinanggih wontên titikipun ingkang beda.

Ing bab makatên punika mêntas pinanggih wontên ing Berlijn, ing nagari ngriku dipun wontênakên sayêmbara têtandhingan wujuding tiyang kêmbar, pamênangipun badhe dhawah ing tiyang kêmbar ingkang plêg ing warni. [war...]

--- 575 ---

[...ni.] Wusana ingkang angsal ganjaran namung tiyang kêmbar kalih rakit.

Para maos kados sagêd anggalih, bilih ingkang angsal pamênang wau tamtu ingkang sampun pêpilihan piyambak, têgêsipun inggih wontên tiyang kêmbar sanès-sanèsipun, nanging botên kêpilih, jalaran kêtingal gèsèhipun. Ewadene manawi dipun nyatakakên saèstu, tiyang ingkang sampun kêpilih wau inggih taksih wontên gèsèhipun, inggih punika pinanggih gèsèh untunipun. Dados têrang bilih tuwuhing badanipun manungsa punika beda-beda, lan nama botên anèh.

Sapunika gêntos nyariyosakên bab wêwatêkan, mênggahing tiyang kêmbar kathah tiyang ingkang mastani nunggil wêwatêkanipun, punika inggih mèmpêr manawi dipun piridakên ing kalaning taksih bayi utawi lare, makatên malih manawi têrus nunggil sapanggenan, ewadene ugi botên kenging dipun têtêpakên makatên, awit mokal saupami rumaganging păncadriyanipun tiyang kalih sagêd sami. Saya malih manawi angèngêti ing bab panggulawênthah sapanunggilanipun, punika sampun gênah cêtha pinanggihing bedanipun.

Mênggah pinanggihing bedanipun wêwatêkan wau, wontên cêcariyosanipun pêthikan saking Sêrat Detypen van Monte Carlo karanganipun Tuwan Oppenheim cêkakaning cariyos kados ing ngandhap punika:

Kacariyos ing nagari Londhon wontên sawênèhing grap mariksakakên sariranipun dhatêng sawênèhing dhoktêr linangkung. Dhoktêr wau anggènipun mariksa sariranipun Tuwan Grap taliti sangêt, saha lajêng pratela: Tuwan Grap mirid saking pamariksa kula, hêm, Tuwan Grap, panjênêngan punika kantun sugêng sataun êngkas.

Ing sanalika ngriku Tuwan Grap inggih malênggong sangêt, dene yuswanipun kantun cumpèn makatên, lan kadospundi malih, sarèhning wêcaning dhoktêr sampun gawang-gawangan, dados kêpêksa nampèni kanthi panarimah ing panggalih susah. Ewadene mêksa taksih angambali pitakèn, punapa yuswanipun punika botên kenging dipun tambak malih.

Dhoktêr amangsuli: Kadospundi ta, nun, punapa kula kagalih matur dora, pamriksa kula sampun titi sangêt.

Tuwan Grap wangsul saking panggenaning dhoktêr kanthi susah ing panggalih, tanpa kêndhat tansah anggagas-gagas pados wêwêngan, kadospundi sagêdipun manggih pangimur, wusana nyut wis, tak gawe kabêcikan. Tuwan Grap lajêng badhe têtirah dhatêng Montêkarlo. Ing sadèrèngipun tindak, Tuwan Grap sumêrêp nonah bêbau toko, ingkang gêsangipun kêtingal botên sênêng. Lajêng dipun taros, punapa purun tumut Tuwan Grap, namung prêlu bingah-bingah wontên purug, lan sadaya kabêtahanipun dipun sanggi ing Tuwan Grap, botên badhe kacuwan, tur sarwa ingkang nomêr satunggal.

Nonah mangsuli purun, nanging punapa kenging ambêkta nakdhèrèkipun jalêr, punika inggih badhe prêlu têtirah. Sajatosipun tiyang jalêr wau pêpacanganipun piyambak. (Badhe kasambêtan)

--- 576 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Bab Darmawisatanipun Petruk dhatêng Tanah Jawi Têngah

XVII.

Petruk : Rungokna, Rèng, tak banjurne lêlakonku ana ing Surakarta. Ana ing dalêm dhoktêran têtêpunganaku, kira-kira ana rong jam, sadurunge aku ambanjurake caritaku, aku arêp ngandhakake dhisik mungguhing unèn-unèn: wong Jawa ênggoning sêmu. Lho, kuwi kok pancèn iya nyata têmênan, sadalan-dalan aku bisa nyatakake dhewe.

[Grafik]

Garèng : Ana paribasane: ana kukus iya ana gênine, têgêse: nèk ana unèn-unène, kuwi sathithik-sathithik iya ana nyatane. Kayadene kandhamu: wong Jawa ênggoning sêmu, kuwi pancèn iya têmênan. Tumraping wong Jawa, ora susah kok bêlakani, lagi andêlêng pasêmone bae wis bisa wêruh apa sing lagi kok gagas, saking lantiping panggraitane, sok nganti ana sing banjur kêladuk panampane. Kaya ta: nèk lagi kadhayohan, sajêroning ngomong karo tamu, sing duwe omah ujug-ujug kok banjur ngomong undhake rêganing bêras, hla, kuwi tamu sing lantip panggraitane, sok banjur kliru panampane mêngkene: e, wong kiyi kuwatir nèk nyuguh mangan aku. Nèk sajêroning omong-omongan angob, kuwi tamune bisa uga banjur anggagas: e, wong kiyi bosên utawa wis jêlèh omong-omongan karo aku. Sauwise tamune dadakan pamit bae. Kosok-baline yèn sing ahli sêmu mau sing duwe omah, apa manèh nèk tamune panggêdhene, kuwi ora kêna aruh-aruh apa-apa, wis mêsthi banjur ditămpa jêro, kaya ta upamane tamu panggêdhe mau ngandika mêngkene: Wah, suguhanamu kêtan kiyi putihe kok mênthir têmên. Utawa: Lho, kowe kok duwe pitik kêbirèn lêmu-lêmu têmên, anggonmu tuku ana ing ngêndi. Sanadyan mung aruh-aruh bae, sakondure tamu panggêdhe mau, bêras kêtan utawa pitike kêbirèn mêsthi banjur enggal-enggal padha disowanake bae. Lho, samono mungguh landhêping panggraitane wong Jawa, mula iya mèmpêr yèn banjur diaranana: wong Jawa ênggoning sêmu. Hla, saiki aku takon [tako...]

--- 577 ---

[...n] nyang kowe, sing kok alami apa, kowe kok pêncêlut banjur ngandhakake unèn-unèn; wong Jawa ênggoning sêmu.

Petruk : Lho, kuwi mangkene: nalikane aku ana ing dalême dhoktêr têpunganaku, aku didangu mêngkene: Dhèk Petruk, enjing-enjing kok sampun dumugi ngriki, punapa wau dalu nyipêng wontên ing hotèl. Aku banjur mangsuli: Botên, dhatêng kula punika saking Salatiga, pangkat kula saking ngrika jam 5, malah dèrèng wontên tiyang tangi. Lho, Rèng, aku mung matur mêngkono, ora priye-priye manèh, ewadene ora lêt suwe kok banjur jêdhil mêtu, wedang kopi susu, karo panganan Lănda sing nyamlêng bangêt kae, êmbuh ora wêruh jênênge. Kala samono sanadyan kalamênjingku wis tansah lèrèg-lèrèg munggah mudhun, ewasamono barêng ditawakake, ethok-ethoke iya tak prawirak-prawirakake, rada nganggo mengkat-mengkot barang kae, nanging barêng wis wiwit dak kêrjakake, sadhela bae iya labas. Lho, gumunku kuwi, aku rak ora matur yèn wêtêngku kalikak-kalikik sabab durung kalêbon untal-untalan, ewadene sing kagungan dalêm kok priksa, mara, apa kuwi ora kêna diarani: wong Jawa ênggoning sêmu.

Garèng : Ora matur apa-apa mèngklèkmu kuwi, aturmu: pangkat saka Salatiga jam 5 durung ana wong tangi, kuwi rak wis cêtha bangêt, kênang apa kowe ora matur mêngkene pisan: Mas, padharan kula kriwak-kriwik sangêt, nyuwun sarapan ingkang komplit: wedang kopi susu sadhaharanipun, rak aluwung matur mêngkono pisan, dadi cablaka arane. Wis, wis saka dhoktêran lakumu banjur mênyang ngêndi.

Petruk : Ing sarèhning sadurunge aku wis krungu têmbang rawat-rawat, yèn ing Surakarta ana toko kang dipandhegani para wanita pangajaran, niyatku arêp nêksèkake nyatane. Mulane saka dalêm dhoktêran, lakuku iya banjur mênyang toko mau, satêkane ing toko kono, we hla, lidok, gêlare pancèn iya katon andêmênakake têmênan. Ora măntra-măntra yèn toko mau duwèke băngsa Jawa, anggone anjênggarang, rêsik gêmrining, lan dodolane warna-warna, kang èdi-èdi, kang dakik-dakik, kaya ta: bantalan kursi, rendan, rêrênggan tembok, gambaran tangan, lan isih akèh manèh tunggale, upama tak sêbuta ing kene kabèh, iya ngêbaki papan têmênan. Dene sing dadi punggawane toko kabèh bangsaning wanita, tur padha pangajaran. Carane anggone nămpa lan angladèni tamu sarwa gapyak, sumèh, andêmênakake, kang andadèkake sênênge para kang padha rawuh ing toko kono. Andêlêng kaanan kang mangkono mau, rumasa gêdhe atiku, dene wus samono kêplasing kamajuane bangsaku wanita. Ingatase para wanita pangajaran, tur kabare têdhaking băngsa luhur, têka ora wigah-wigih lan ora wêdi kangelan, wis wani nyêkêl toko kang samono gêdhene, lan kang sabên dinane tanpa kêndhat kudu sêsrawungan karo wong pirang-pirang, lan băngsa warna-warna. Kamajuaning [Ka...]

--- 578 ---

[...majuaning] para wanita kang samono mau, anandhakake, yèn para wanita wis nyumurupi aboting rêbut koripan ing jaman saiki. Mulane tumraping aku kabèh wajib angalêmbana marang kamajuane para wanita mau.

Garèng : Hêm, Truk, anggonku ngrasakake kok judhêg saikine, e, apa iya sabab saka watak kolot kiyi, apa kêpriye. Mungguh sing diarani wanita kang maju kuwi kêpriye, ta, apa sing bisa nat-nit, apa sing bisa lengsang-lèngsêng ana ing bêgadring, apa sing bisa dhangsah mubêng-mubêng, apa sing bisa bakulan, dodolan lan nêrapake kêmbang nang dhadhaning sauwonga sing nuku kêmbange, apa kêpriye. Kaya ta: bakul bangsaning wanita kuwi rak wis akèh bangêt, kaya ta: bakul jarit, bakul jamu, lan sapêpadhane, kuwi sing akèh rak padha wanita, kênang apa kok ora ana sing ngunèkake maju, barêng saikine ana wanita dadi bakul, dumèh bisa nat-nit, lan turunaning ngaluhur banjur bae kok unèkake: wanita maju, wanita kang nyumurupi aboting rêbut koripan. Mara, apa ora judhêg nyang pikiran mêngkono kuwi.

Petruk : Wis, wis, bab kiyi padha dirêmbug ing liya dina bae.

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Kala ing dintên Kêmis enjing, Radèn Tumênggung Arya Prabuwinata, bupati ing Sumênêp, Madura, seda. Layon sumare ing wanci sontên.

[Grafik]

Nyambêti pawartos ing bab arta kêrtas ringgit palsu ing Ngayogya, sapunika gunggunging arta ingkang kêcêpêng sampun f 3000.- dakwa băngsa Pormosah ingkang kacêpêng wontên ing Ngayogya. Asli saking Sêmarang manggèn ing wot gandhul, wontênipun ing ngriku gadhah kănca dados tukang cukur, sawêg dipun padosi, ugi tumut anyêbarakên arta palsu.

Wêwakiling parentah Walandi Tuwan Prof. Dr. F.A.F.C. Went tuwin Tuwan Jhr. Mr. Dr. Roell ingkang badhe anjênêngi Pacific Science Congres sampun dumugi ing Batawi. Sami numpak kapal Christiaan Huygens.

Katêtêpakên makili padamêlan residhèn tèrbêskiking Jawi Kilèn, Tuwan J.C. De Vos, ingkang sawêg wangsul saking prêlop.

Tuwan Wangke kapala kampung ing Sawangan, Tondhano, tampi dhawuh saking parentah kadhawuhan sinau ing bab kawontênaning têtanèn ing nagari Walandi, sapunika sampun dumugi ing Batawi, bidhalipun saking Batawi wontên ing tanggal 8 wulan punika. Lampahipun wau kaparingan prêlop sataun.

Wontên pawartos saking Padhang, Pangeran Adipati Bèlgi kala tanggal kaping 25 April saking Pordhêkok dhatêng Kotanopan, kala tanggal 22 April, sang pangeran minggah rêdi Singgalang kadhèrèkakên Prof. van Straelen tuwin amtênar tiyang siti. Tanggal 23 April rawuh ing Jurangkaro.

--- 579 ---

Wêwaosan

Pêpisahan 27 Taun.

Karanganipun Mw. Asmawinangun, ing Jatilawang, Purwakêrta.

27.

1. Kutha Utrecht yaiku kutha padununganku, diarani provinciestad, têgêse: panggonane wong tani, kuthane rame, pasare gêdhe, ana pasar miskin kang mung dianakake sapisan ing saminggune, yaiku mung ing sabên dina Saptu, kang diêdol barang-barang prombengan. Ana pamulangane luhur (Universiteit). Ing Bootstraat ana sositite para sêtidhèn. Mungguh pamêtune yaiku: mori sabangsane, gandum lan rajakaya.

2. Amsterdam kutha iki rame bangêt dagangane, plabuhane gêdhe, barang saka Indhia kang kanggo dêdagangan ing kono: têmbako, kopi tèh lan bêras akèh bangêt, ana Rijksmuseum kang bêcik lan gêdhe bangêt, isi barang kuna warna-warna, ana dalan kang nrajang sangisoring gêdhong iku kanggo liwat montor, kreta lan sêpedhah, uga ana Universiteit-e. Kang rada mèmpêri Amsterdam iku kutha Rotterdam. Mungguh undha-usuke, Amsterdam kuthane mênang gêdhe, nanging Rotterdam mênang rame, amarga pancèn kutha dagang.

O, Di, saupama kowe wêruh dhewe kaanane kutha Amsterdam lan Rotterdam wis masthi kowe gumun bangêt, wong kutha kok kaya ngono bêcike, samono gêdhene lan kaya ngono ramene, kèhing têtunggangan ora kêna kaetung, montor lan kreta sabên dina pating sliri pating sliwêr, sêpur lan trèm pijêr lunga têka bae, ora ana pêdhot-pêdhote, dadi wong mlaku kudu ngati-ati têmênan, yèn nganti weya, lupute katunjang montor iya kêtabrak kreta, yèn ora iya kaplindhês sêpur. Sawangan ing plabuhan iya nyênêngake bangêt, kèhing kapal iya tanpa petungan, ana kang gêdhe ana kang cilik, ana kang momot, ana kang lagi bongkar dagangan.

3. Den Haag iya gêdhe, rame lan asri, ana grejane kang gêdhe abêcik.

4. Antwerpen, bênêr kutha iki ora gêdhe lan ora rame kaya Amsterdam utawa Rotterdam, nanging iya misuwur, jalaran ana panggonan panggosokan intên. Malah elingku prakara mau uga masthi katêrangake dening guru samasa mulangake ngèlmu bumi tanah Walănda.

5. Den Helder ana plabuhane kapal pêrang, ana pamulangane upsir laut aran Koninklijk Instituut van de Marine. Kajaba saka iku iya ana panggonan kanggo nyinau kaanane isèn-isèning sagara kang arupa kewan lan têtuwuhan, aran: Zoologisch station.

Mungguh kaanane kutha liya-liyane... aja dadi atimu, aku ora bisa nyritakake, jalaran papane ora ana, tur aku durung andêlêng dhewe kaanane kutha-kutha mau, mulane layangku dak jugag samene bae kang magêpokan karo bab kaanane kutha-kutha ing nagara Lănda iku. Saiki prayoga dak nyaritakake prakara liya, yaiku: bab pangane wong nagara Lănda.

Bakuning pangane wong Lănda kowe wis sumurup dhewe, dudu sêga, nanging roti karo kênthang, wong kutha karo wong desa ora ana bedane, pangane padha dene roti lan kênthang mau, dadi ana nagara Lănda yèn arêp mangan sêga kudu ngrêkasa dhisik, golèk koki kang bisa adang ngliwêt. Wragade iya kudu luwih akèh, jalaran ing nagara Lănda bêras larang bangêt, pête, jengkol sapanunggalane ing kana ora ana.

Saka tanah Jawa mênyang nagara Lănda, ngliwati plabuhan kang gêdhe-gêdhe pira, aku ora apal, sing aku isih kèlingan, yaiku: Singgapura, Suez, Marseille lan Gibraltar. Sabên-sabên kapal kang dak tunggangi labuh ana plabuhan kang gêdhe-gêdhe mau aku masthi mudhun, andêlêng apa-apa kang tinêmu ana ing dharatan kono.

Wis, Di, samene bae. Ora liwat bêktiku aturna ing uwa sakalihan, lan kirim slamêt marang koki.

Saka aku sadulurmu kang trêsna: Frank Heldering.

Manahipun Atmadi katarik sangêt dening ungêlipun sêrat wau, mila pamaosipun dipun ping kalihi malih, malah dipun ping tigani, sarêng sampun marêm saèstu nêmbe purun dhatêng wingking dhatêng panggenanipun Bok Sura, sêrat dipun cangking tangan kiwa. Nalika Bok Sura sumêrêp, enggal takèn, têmbungipun: tămpa layang saka ngêndi, Di.

Mangsuli: Saking Prang.

Kabar apa.

Kabar wilujêng, lan wontên kabar sawatawis bab kawontênanipun nagari Walandi. Măngga ta, sampeyan waos.

Kowe kuwi kapriye ta, wong duwe biyung ora dhêngêr pa pincang kok dikon maca, jajal wacanên, dak rungokne.

--- 580 ---

Atmadi lajêng maos, Bok Sura anjingglêng mirêngakên, sarêng sampun rampung, wicantên: Wah, nèk ngono nagara Lănda kuwi rame bangêt ane.

Atmadi mangsuli: Yèn nitik ungêlipun sêrat punika pancèn makatên.

Apa ora katêrangake, kapan sinyo Prang mlêbu mênyang pamulangan luhur.

Kok botên.

Hêm, nèk wis mêtu saka pamulangan luhur mau wis aran pêng-pêngan têmênan, ya.

Inggih. Ah, sarêng kula maos sêratipun Prang punika kula kok lajêng kapengin sangêt sumêrêp nagari Walandi, êmbok.

Aku uga mangkono, nanging tumrape aku mokal yèn kalakona.

Manawi kula kadospundi.

Êmbuh, iya. Arêp ngarani ora, gèk kalakon, arêp ngarani kalakon, gèk ora.

Kintên-kintên.

Aku ora bisa ngira-kira. Cêkake, Di, prakara kuwi mung gumantung ana bêgja cilakaning awakmu, yèn pancèn awakmu bêgja, bisa uga kalakon, nanging yèn ora, mêsthine iya ora.

Lêrês makatên punika, sagêd ugi kabêgjanipun badan kula botên sagêd lastantun, awit kula namung... anak pupon kemawon.

Ora mangkono karêping têmbungku, Di, ora mênyang prakara ênggonmu dadi anak pupon, ora, yèn uniku kok encokake mrono têtêp jênêng luput, awit banjur nyimpang saka karêpe kang têmênan. Kowe rak iya ngrêti, apês mono, ora pilih marga, ora mawang luhur asor sugih miskin, iya ora mawang anak pupon utawa anak têmênan, dadia anak têmênan, yèn dhasar pinasthi apês ora kurang dalane, kosok-baline: sanajana anak pupon, yèn pancèn pinasthi anduwèni bêgja, iya ora kurang margane. Tumrap awakmu, bakal bêgja apa arêp cilaka aku ora sumurup, prakara kang mangkono aran prakara kêkêran, bisane kasumurupan yèn prakara mau wus kawêdhar, ibarate bêbuntêlan wis dibukak. Aku mung duwe pangandêl, iya kaya kang wis dak ucapake, yèn dhasar awakmu anduwèni bêgja... ora kurang dalane, yèn pancèn kudu cilaka... iya ora kurang margane. Kowe, Di, dak arani bocah bêgja yèn pancèn lastari kapupu anak dening dara tuwan, nanging yèn ora... iya ora.

Kula botên lastantun kapupu anak dening papah, mêsthinipun yèn kula dipun tundhung, rak inggih, ta.

Ora mangkono, karêpku: yèn dara tuwan seda, dadi ya ora seda iya yèn tumiba ing kacingkrangan utawa kasusahan liyane. Prakara ditundhung... ora bakal, aku nêksèni dhewe yèn katrêsnane dara tuwan lan dara nyonyah marang kowe gêdhe têmênan. Bisa uga kowe ditundhung, Di, anggêr kowe anduwèni pokal kang ora bênêr.

Atmadi kèndêl kemawon, ing sêmu anggagas sayêktos dhatêng wicantênipun Bok Sura wau. Bok Sura takèn: Kapan olèhmu arêp mangsuli layang iku.

Atmadi mangsuli: Mangke inggih prayogi, têrus kalêbêtakên dhatêng ngêbis, supados benjing-enjing têrus sagêd mangkat.

Bêcik. Aja kalalèn, bêktiku aturna dara tuwan lan nyonyah apa manèh kirim slamêt marang nyo Prang lan nah Idhah.

Inggih.

Atmadi lumêbêt ing griya, nyêrat sêrat ingkang badhe kakintunakên dhatêng Prang, lêrês ing wêkdal samantên sampun jam pitu, ewasamantên, Atmadi sagêd nyêrat kanthi gampil, jalaran sadaya dilah sampun dipun sumêdi, padhang bangêt. Sasampunipun rampung wangsul manggihi Bok Sura, sêrat kabêkta, suraosipun kacariyosakên, supados kalêrêsakên samasa wontên ingkang kirang prayogi utawi wontên ingkang lêpat.

Sarêng sampun rampung, Bok Sura wicantên: Iya, wis bêcik.

Atmadi kêtingal bingah, sêrat lajêng kalêmpit, tumuntên kalêbêtakên ing amplop ingkang sampun kaadresan tuwin dipun prangkoni, sasampunipun dipun tutup lajêng kaêbisakên, botên dhatêng kantor pos, nanging dhatêng ngêbis ingkang dumunung wontên prapatan ingkang botên patos têbih saking griyanipun Tuwan Harting, watawis lampahan gangsal mênitan makatên.

12. Mlêbêt dhatêng pamulangan dhoktêr.

Kados punapa bingahing manahipun Bok Sura tuwin Atmadi, dene ing satunggalipun sontên sami dipun wartosi dening Tuwan Harting bilih kirang kalih minggu malih tuwan tuwin nyonyah Hèldhêring badhe dhatêng. Amargi sampun nampèni sêratipun, malah ing sêrat kapratelakakên, yèn tanpa alangan dhatêngipun tuwan tuwin nyonyah Hèldhêring wau ing tanggal pitu dintên Saptu.

Kirang kalih dintên saking dhatêngipun Tuwan Hèldhêring kados ingkang kawrat wontên ing sêratipun, inggih punika ing dintên Kêmis tanggal kaping gangsal, Tuwan Harting tampi têlegram saking Ngayogyakarta, saking Tuwan Hèldhêring, nêrangakên yèn dhatêngipun botên èstu dintên Saptu, enjing-enjing sontên, dados ing dintên Jumuwahipun. Sarampungipun maos têlegram wau Tuwan Harting wicantên dhatêng Atmadi, têmbungipun: Papahmu arêp têka sesuk sore, Di.

Atmadi angsuli kados pitakèn: Botên èstu benjing Saptu.

Ora. (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	§ Nama punika kirang lêrês, lugunipun: P(erikatan) P(erempoean) I(ndonesia). (kembali) § Nama punika kirang lêrês, lugunipun: P(erikatan) P(erempoean) I(ndonesia).