Kajawèn, Balai Pustaka, 1929-05-11, #284

Ăngka 38, 1 Bêsar Taun Alip 1859, 11 Mèi 1929, Taun IV

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [581] ---

Ăngka 38, 1 Bêsar Taun Alip 1859, 11 Mèi 1929, Taun IV

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Sumbawa

[Grafik]

Ing nginggil punika gambaring sawênèhipun lèpèn ing kitha Sumbawa. Toyanipun migunani kangge têtanèn. Mirid wujuding lèpèn tuwin têtuwuhan ing sapinggiripun, nandhakakên bilih ing panggenan wau taksih kathah papanipun rungkud. Ewadene kêtingalipun wontên ing sawangan ugi adamêl sêngsêm.

--- 582 ---

Bab Kasarasan

Sêsorahipun Radèn Sumadirja, Ind. Arts ing Kudus

Sambêtipun Kajawèn nomêr 37.

Ngaso lan tilêm.

Manawi tiyang tansah nyambut damêl tanpa ngaso, mêsthi badhe andadosakên sakit, mila sampun ngantos sayah sangêt.

Dene tilêm punika salêrêsipun pangasoning badan, pramila manungsa bêtah sangêt tilêm. Bakda nêdha prayogi ngaso utawi tilêm sawatawis, supados wadhuk sagêd nyambut damêl kanthi sae.

Wontên băngsa dhoktêr (propesor) ingkang nyobi sagawon kalih sami dipun sukani nêdha. Ingkang satunggal tansah dipun lampah-lampahakên, ingkang satunggal dipun kèn tilêm ing kandhang. Antawis satunggal jam sagawon kalih-kalihipun wau dipun pêjahi, lan dipun priksa wadhukipun, pinanggihipun sagawon ingkang sampun tilêm têtêdhanipun ingkang wontên ing wadhuk sampun têlas, dene sagawon satunggalipun têtêdhanipun dèrèng ajur.

Tumrap tiyang sêpuh tilêm siyang inggih sae, nanging sampun ngantos langkung 1 utawi 1½ jam, manawi sami tilêm sampun ngantos kadalon, supados ing wanci enjing sagêda sampun tangi.

Tilêm 6 utawi 8 jam kangge tiyang sêpuh sampun cêkap, sampun sami rêmên mêlèk ngantos dalu. Sagêdipun tilêm sakeca kêdah badan sayah, nanging sampun ngantos sayah sangêt. Sênthong (kamar) kêdah pikantuk hawa ingkang sae, panggenan patilêman sampun cakêt kalihan tembok ingkang têlês.

Wadhuk botên kenging kothong utawi kêtuwukên.

Bab jêjodhoan.

Saking tinarik dening kodrat, tiyang punika mêsthi ajrih dhatêng bêbaya, saha sasagêd-sagêd nyingkiri barang ingkang sagêd aniwasi. Prêlunipun sampun ngantos kapitunan, sampun ngantos kacilakan.

Tuladha. Yèn wontên tiyang lumampah ing sangandhaping wit kalapa punika manawi ningali nginggil kuwatos bokmanawi kadhawahan kalapa garing utawi blarak garing. Samantên ugi manawi wontên lare dolanan ing sangandhaping wit kalapa, tiyang sêpuhipun bêngok-bêngok: Aja dolanan ing kono, mêngko nèk katiban krambil. Sapanunggilanipun.

Sampun limrahipun manungsa punika jalêra èstria, yèn sampun diwasa lajêng mêdal kabêsusanipun utawi kaberaganipun. Jalêr ningali èstri utawi kosok-wangsulipun, lajêng gadhah rêmên utawi sênêng. Makatên ugi kewan ingkang sampun dumugi mangsanipun inggih lajêng gadhah rêmên dhatêng bangsanipun. Punika tăndha-tăndha yèn tiyang utawi kewan bêtah nangkarakên.

Lakirabi kados adat punika manawi salah satunggal jalêr utawi èstri botên bagas kasarasan, sagêd andadosakên susah utawi sakitipun salah satunggal utawi kalih pisan.

Mênggah kêkiyatan utawi bagas kasarasanipun [kasarasanipu...]

--- 583 ---

[...n] lare punika gumantung wontên ing anggèipun emah-emah, awit tumraping ngagêsang punika bakunipun wontên ing jêjodhoan.

Băngsa kula Jawi punika tumrap jaman sapunika kenging kaetang alit-alit, cêlak umuripun, saha enggal sêpuh botên kados tiyang jaman kina.

Malah ugi wontên pitakenan dhatêng tiyang sêpuh makatên: kenging punapa tiyang jaman sapunika punika alit-alit, botên kados sabarakanipun êmbah-êmbah kula. Dene wangsulanipun makatên: iya, lha wong bocah lanang saiki kuwi cilik-cilik wus padha wani wong wadon. Dene sabab-sababipun botên dipun têrangakên.

Saha wontên malih pangandikanipun para sêpuh makatên: Lho, ya gene Si Sastra iku barakane anakku, têka saiki wus tuwa ngungkuli aku.

Măngka miturut cariyos jaman rumiyin tiyang punika ugi botên alit saha cêlak umuripun, kados jaman sapunika, ananging sapunika turun-maturun saya alit tur umuripun botên panjang kados tiyang jaman kina, punika punapa sababipun. Bokmanawi para priyantun kados-kados ugi sampun uninga, punapa ingkang andadosakên sabab wau, kados ta:

1. sabab saking turunipun botên kaudi (wiji awon).

2. sabab saking dayaning papan lan hawa (hawa bêntèr tumrap sapunika).

3. sabab saking rêkaos anggènipun pados pangupajiwa.

Têrangipun bab 1 ingkang prêlu tumrap kasarasan makatên: mênggah tumrap jaman sapunika wau, caranipun lakirabi kathah ingkang kalintu, jalaran saking dèrèng mangrêtosipun utawi katarik saking hawa napsu ingkang botên sae (karoyalan) măngka ingkang dados lajêripun tiyang lakirabi punika badhe anurunakên. Badhe kasambêtan.

[Grafik]

Ing sisih punika gambaripun griya poliklinik P.S.I. bagean P.K.O. manggèn ing kampung Bèji, Pakualaman, Ngayogya. Waragadipun têlas f 4000.- saking kadarmanipun pangagêng têtiyang siti tuwin băngsa Tionghwa. Kirang langkung ingkang sapalih kadarman saking Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Pakualam.

--- 584 ---

Kawruh Sawatawis

Tiyang Kêmbar

Sambêtipun Kajawèn nomêr 37.

Tuwan Grap mangsuli kanthi lêganing panggalih: Kenging mawi sangêt, prêlunipun janji sampeyan sênêng.

Tuwan Grap lajêng maringi sangu, tumbasan pangangge, kanthi mêling: poma, sadaya kêdah ingkang nomêr satunggal. Lan sampeyan kalihan nak dhèrèk sampeyan ingkang sakit, kêdah bidhal rumiyin, sêpur, kapal kêdah nomêr satunggal.

Kalampahan nonah kalihan nak dhèrèkipun ingkang sakit, ingkang sajatosipun pacangan waras wiris lajêng bidhal rumiyin, iba anggènipun pating jêgigik.

Para maos sampun kalèntu ing panampi, dene ing ngriki lajêng ngandhar-andhar nyariyosakên lêlampahan sanès, nanging mênggah kajênging cariyos prêlu badhe nêrangakên bab pinanggihing tăndha yêkti ing bab wêwatêkaning tiyang, awit ing wêkasanipun badhe kêtingal, bilih wêwatêkaning tiyang kêmbar punika botên sami, dening kadayan dhawahing piwulang tuwin panggulawênthah. Lajênging cariyos makatên:

Sadumugining Montêkarlo tiyang kêkalih ingkang kasêbut ing ngajêng inggih lajêng kapanggih kalihan Tuwan Grap, saha Tuwan Grap lajêng nyewa dalêm piyambak, agêng tur sarwa botên kuciwa. Kados punapa sênêngipun tiyang èstri wau, sagêd cêlakan kalihan pacangan, manggèn wontên ing papan ingkang sarwa nyênêngakên, wah botên kêkirangan satunggal punapa, sadaya-sadaya namung dipun sanggi ing Tuwan Grap. Nanging lêlampahan punika manawi dèrèng kalêrêsan, sanadyan nyatanipun kados makatên, nonah wau malah lajêng kêtingal susah, pasêmoning susah ngungkuli kala sawêg nêmbe dipun sumêrêpi ing Tuwan Grap, mila Tuwan Grap ngantos mitakèni, têmbungipun: Punapaa sampeyan kêtingal susah malih, malah panyawang kula nglayunging guwaya sampeyan ngungkuli kala rumiyin. Sampeyan sampun pakèwêd, cariyosa kemawon, punapa ingkang kirang, manawi kapengin badhe sênêng-sênêng, ingkang prêlu ngangge wragad kathah, kenging, pintên waragadipun, kula ingkang nyanggi.

Nonah wau ngantos palênggongan, saha lajêng matur kalihan unjal napas: Tuwan, sayêktosipun ingkang andadosakên susahing manah kula punika prakawis anggèn kula dora ing panjênêngan. Kauningana, tiyang jalêr ingkang kula awatakên nak dhèrèk punika yêktosipun pacangan kula.

Tuwan Grap lajêng gumujêng ngakak kalihan ngandika: Punika kula malah sukur, sampeyan sampun pakèwêd, lajêng sampeyan ajak bingah-bingah wontên ing ngriki, kula badhe botên makèwêdi, cêkakipun băndha kula punika kenging sampeyan angge sênêng-sênêng sakajêng sampeyan, bêtah kula namung badhe nyênyênêng sampeyan.

Nonah mangsuli kalihan malênggong: Sih kamirahan [kamirah...]

--- 585 ---

[...an] panjênêngan kula tampèni kanthi gênging panuwun, lan kula rumaos manggih kabingahan ingkang jalaran saking luhuring panggalih panjênêngan. Nanging tuwan...

Tuwan Grap: Nanging kadospundi.

Nonah: Kauningana, pacangan kula sarêng wontên ing ngriki lajêng malih, rintên dalu namung kasukan, wutahing arta kados tanpa petangan.

Tuwan Grap: Kajêngipun, têlasa pintên kemawon botên dados punapa. Arta kula cêkap.

Nonah: O, tuwan, kula tansah ngaturakên gênging panuwun dhatêng panjênêngan, nanging kauningana, pacangan kula sapunika sampun kasupèn dhatêng kula, malah sampun gandhengan kalihan tiyang sanès.

Grêg, Tuwan Grap kèndêl kemawon kalihan nguyêg-uyêg githok, lajêng gèdhèg-gèdhèg, wusana ngandika alon: Salaminipun, nagari ngriki punika panggenanipun tiyang ngabotohan, tiyang among sênêng, ingkang wêkasanipun dados thethekan. Kula sampun mangrêtos manawi kula murugi nagari panggenaning bêbaya, nanging kula botên tilar wêweka, tuwin botên kêkirangan băndha, dados kula inggih tansah èngêt kemawon. Sampun ngatên kemawon, pacangan sampeyan wau sampeyan udi murih sagêdipun èngêt dhatêng sampeyan, manawi sampun èngêt, lajêng sampeyan ajak kesah saking ngriki kemawon, kintên kula lajêng sagêd têntrêm.

Nonah: O, punika lăngka kalampahanipun, amargi pacangan kula wau sampun angsal pacangan sanès, tiyang sugih sangêt, ingkang punapa-punapanipun ngungkuli kula, dados mokal sangêt sagêdipun ngongkihakên ing piyambakipun.

Tuwan Grap namung gèdhèg, wusana namung dhawah wêlas. Dene tiyang jalêr pacanganipun nonah wau kalajêng supe, malah lajêng saèstu dhaup kalihan pacanganipun enggal, lan dados tiyang pinunjul, sagêd momoran kalihan băngsa luhur wontên ing pasamuwan. Nonah kantun amêmêlas.

Wêlasipun Tuwan Grap dhatêng nonah wau ngantos ngêndhihakên dhatêng kasusahanipun piyambak, wontênipun namung wêlas thok, awit nonah wau wontênipun ing ngriku tanpa kanthi, lan malih manawi mirid wujudipun, mokal sangêt saupami ngantos dipun êmohi ing tiyang jalêr, sawêg mripatipun kemawon sampun adamêl tiwasing tiyang sanès, awit landhêping liring ingkang pindha pasopati, tangèh wontên tiyang ingkang kuwawi ananggulangi, ingkang adhakan dados bayangan. Jêbul dilalah liring ingkang pindha pasopati wau ing têmbenipun malah ngèngingi Tuwan Grap piyambak. Hut, sasat sanjata makan tuwan.

Sarèhning tita, sadaya sampun sêpên ing èwêd pakèwêd, lajêng badhe dhaup. Nanging grêg, Tuwan Grap mêksa anduwa, pangandikanipun: O, wong ayu, ayumu tak eman, aja nganti kowe nêmu piduwung ing buri, kowe aja ngantêpi aku. Sumurupa, aku iki wis arêp mati.

Saking kagèting manah, nonah anêrangakên kêbak ngungun: Nu-n, badhe seda. Kadospundi, punapa badhe nglalu.

Tuwan Grap: O, ora mangkono nonah, satêmêne anggonku ninggal nagara wutah gêtihku,

--- 586 ---

jalaran aku dipêthèk sawênèhing dhoktêr, yèn aku ora suwe bakal tumêka ing pati, aku banjur golèk panglipur mrene kiyi. Dadi tinêmuning lêlakon iki, yèn tak banjurna mung bakal gawe susahmu, awit aku wis nyêdhaki titimăngsa tibaning pati. Malah dhèk wingi aku wêruh dhoktêr kang mriksa aku dhèk biyèn iya ketok ana kene.

Nonah wau lajêng kèndêl kemawon, wusana enjingipun Tuwan Grap kalihan nonah nuju wontên ing pasamuwan, Tuwan Grap priksa dhoktêr ingkang kacariyos lajêng ngandika: La kae galo nonah wonge.

Ing sanalika nonah wau cêtha botên pangling dhatêng wujudipun tiyang ingkang katêdahakên saha lajêng wicantên: O, punika pancèn tiyang plancongan, rêmênipun namung gêgombyakan.

Tuwan Grap kêncêng amastani dhoktêr, nonah kêncêng amastani sanès. Wusana Tuwan Grap lajêng telêgram dhatêng ing Londhon, pitakèn lêrêsipun ing bab wau, saha mratelakakên titimăngsa nalika mriksakakên, lajêng angsal wangsulan bilih tuwan dhoktêr ingkang kacariyosakên wau botên nate mriksa dhatêng Tuwan Grap, malah ing titimăngsa nalika Tuwan Grap mriksakakên wau tuwan dhoktêr nuju kesahan. Nanging sayêktosipun tuwan dhoktêr punika gadhah sadhèrèk plêk ing warni, pancèn kêmbar, ingkang rêmên gadhah lampah awon. Dene têrangipun babarpisan, Tuwan Grap punika pancèn kapusan, nalika dipun priksa tuwin dipun pêthèk punika dipun tindakakên dening sadhèrèkipun tuwan dhoktêr.

Sarêng têtela kados makatên, Tuwan Grap saèstu dhaup kalihan nonah saha lêstantun ayuswa panjang.

Mênggah wosing cariyos punika namung nyariyosakên, bilih wêwatêkaning tiyang tuwin warni punika botên sagêd sami. Tur ingkang kacariyosakên punika tiyang kêmbar.

[Grafik]

Masjid ing Sibulgah ingkang sakalangkung nêngsêmakên, adêging masjid angongkang toya, parêdènipun katingal anggamêng kados amagêri, nyata kados kaanan salêbêting pasupênan.

--- 587 ---

Bab Têtanêman

Ngimbu Pisang

Tumrap ing tanah Jawi, ing pundi kemawon tamtu kathah wit pisang, sabab kalêbêt dipun sênêngi sangêt dening tiyang bumi, saha pananêmipun gampil, prasasat mèh botên usah karimat, tur kathah paedahipun, kajawi wohipun eca katêdha, godhongipun kenging kangge mungkus têtêdhan, sarta gêdêbogipun ingkang garing kenging kadamêl tangsul kasuwir-suwir. Tiyang bumi ingkang gadhah pêkawisan, sanadyan kaêdêgana griya, janji taksih wontên papanipun, tamtu ing ngriku dipun tanêmi pisang.

Pisang punika ingkang eca pancènipun bilih matêng piyambak ing wit, nanging ragi pakèwêd panjaginipun, punapa malih ingkang katanêm têbih saking griya, kados ta: ing têgilan utawi ing pakawisan ingkang botên dipun ênggèni ing tiyang, sabab matênging pisang satundhun, botên sagêd sarêng, măngka ingkang matêng rumiyin tamtu konangan ing ama (codhot) lan tamtu dipun têdha. Upami pisang satundhun kabrongsong rapêt, ing têmbe ugi sagêd ngundhuh sampun matêng babarpisan, nanging sok asring kacolong ing tiyang, sabab saking gampiling panyolongipun, botên usah sarana kapènèk, katêgor gêdêbogipun kemawon lajêng pêpês. Mila pisang punika ingkang kathah-kathah kaundhuh sadèrèngipun matêng, lajêng dipun imbu.

[Grafik]

Tatanipun numpuk pisang murih ringkês.

Ngimbu pisang salirang kalih lirang punika gampil, kadèkèk ing panggenan ingkang pêtêng, upami ing bênèt kas, sangandhap ambèn ing sênthong, salêbêtipun tigang dintên kemawon inggih sampun matêng sadaya. Nanging ngimbu pisang kathah supados matêng sarêng badhe kasade matêng kêdah mawi akal sanès, tur enggal matêngipun. Ingkang sampun kula tingali piyambak, bakul pisang anggènipun ngimbu makatên:

Pisang satundhun utawi langkung kaprethelan rumiyin dados lirangan, lajêng damêl luwangan ing siti, wiyaripun sacêkapipun kangge mêndhêm pisang wau, ing luwangan ngriku dipun sukani lèmèk gêgodhongan garing, lajêng lirangan pisan punika katata ing luwangan [lu...]

--- 588 ---

[...wangan] wau, ing nginggil katutupan godhong lajêng dipun urugi siti, nanging dipun dèkèki bolongan satunggal utawi kalih, kalêbêtan sêmprong bumbung dêling. Sakubêngipun kaurug siti ingkang rapêt, lajêng clangaping sêmprong ing sisih jawi dipun lêbêti mêrang utawi blarak, têrus kabêsmi, tamtu kukusipun sami lumêbêt ing luwangan mêdal ing sêmprong punika. Manawi kintên-kintên kukusipun sampun cêkap ingkang lumêbêt ing luwangan, sêmprong wau kadudut, lan bolongan tilas sêmprong katutup rapêt mawi siti. Mawi pratikêl kados makatên wau, salêbêtipun sadalu utawi kalih dalu, pisang ingkang kaimbu, adat ingkang sampun sami matêng sadaya. Pisang ingkang dipun imbu makatên, dipun wastani dipun sêmprong.

Supardan - Purwakêrta.

Sandisastra

Kaparênga kula badhe mêwahi katrangan bab sanditirta, awit ing Kajawèn, dèrèng wontên ingkang nêrangakên.

Sanditirta punika ingkang kaangge mangsi toya jambe ingkang dêmêgan, manawi kasigar tamtu mêdal toyanipun. Lajêng kasêratakên ing dalancang, manawi sampun lajêng kaisis, murih garingipun. Sagêdipun katingal manawi dlancang kacêlup ing toya. Lan ugi kenging kasêratakên ing badan, kados ta: ing lêngên utawi ing gigir, manawi sampun garing lajêng kagosok awu dalancang ingkang kabêsmi, sêratanipun lajêng katingal cêtha: inggih punika kawastanan sandiraga.

Bab sandiraga punika asring kenging kangge sulapan. Inggih punika mindhahakên sêratan saking dalancang limrah, lajêng kagosokna ing raga, para maos kula aturi nyobi.

Sandisrana inggih sandiciri, ingkang kaangge godhong sêdhah kapipis, lajêng kasêratakên ing rasukan ingkang prêlu kacirenan, supados sampun ngantos ical. Saya dangu saya krakêt, sanajan kanggea barang pêthak. Gampilipun, godhong sêdhah katèmplèkna dhagêng[1] rasukan lajêng kasêrat. Kajawi punika, wontên malih pratikêl ingkang langkung awèt katimbang sêdhah, inggih punika pêthaking tigan ayam, kalèlètna ing rasukan wau, manawi sampun garing lajêng kasêrat mawi mangsi cêmêng, utawi abrit sakarsa-karsa. Punika sagêd ngantos sabujading rasukan, botên sagêd ical.

Sandiswara, inggih punika sêratan Malayu kasêrat balik (nyungsang) kados sêratan Arab, kados ta: Malas ajas najilakas pamaosin[2] saking têngên mangiwa: Salam saja sakalijan.

Kajawi punika kula kaparênga nyuwun sêsêrêpan, wontênipun căndrasangkala, kadospundi watonipun.[3]

Martaraharja. Taman, Madiun No. 1679.

--- 589 ---

Waosan Lare

Sadulur Tunggal Suson

Rêjane nagara anyar

[Pangkur]

mêngko ambalèni crita | lakune kang parau saya minggir | mung saka katut ing alun | kang nêmpuh nyang dharatan | ing wujude tansah ketok kombak-kombul | dharatane saya cêtha | pasisire wêdhi putih ||

pangeran alon ngandika | aku takon iki arêp nyang ngêndi | dene anggone lumaku | wis pirang-pirang dina | dene kaya kêbingungan sing dijujug | iki lakumu rak sayah | kaya uwong ora ngrêti ||

yèn mungguh uwong dipatah | ing bênêre mêsthi kudu pratitis | awit yèn mirid ing laku | kaya wong tanpa sêdya | mung mung dupèh aku iki sarwa nurut | ananging apa kokira | aku mênyang kowe wêdi ||

nadyan aku tanpa rewang | yèn ngantia atiku thukul sêrik | yèn mung mungsuh wong saprau | ayake ora wêgah | wis ta ayo lèrèn ana kono iku | wis kabèh aja sêmbrana | mêngko mundhak tak têmpiling ||

wong saprau padha nratap | ana siji matur angarih-arih | inggih gusti kula nuwun | o mugi sampun duka | yêktosipun punika sadaya bingung | awit purug kang pun sêdya | o gusti dèrèng pinanggih ||

sang pangeran saya duka | lan ngandika sêru karo nudingi | mèmpêr bangêt lan rupamu | uwong diutus nata | pêng-pênganmu mung bisa ngandhakke bingung | mokal bisa nguwisana | yèn aku ngantia wani ||

pangeran nyat banjur nyandhak | kêmudhining prau diingêr gêlis | lan ambabar layar mlêndhung | karo ngandika santak | ing patutmu ora ngrêti mênyang prau | juru mudhine dicandhak | banjur dibuwang gumlinting ||

uwonge tanpa sêsambat | wise tangi nuli andhingkluk linggih | tanpa obah mung tumungkul | wong sing dadi têtuwa | banjur nyêdhak nyang pangeran karo ngimur | sampun gusti sampun duka | pintên kuwawining alit ||

abdi punika sadaya | namanipun namung sami sadrêmi | ngêmban dhawuhipun ratu | pangeran angandika | kowe bênêr kabèh aku uwis wêruh | nanging tindakmu rak padha | sajak ora angrampungi ||

dhawuhe biyèn priye ta | aku arêp didokok ana ngêndi | wong sing didhawuhi matur | dhawuhipun nayaka | mung kapurih andèkèk ing pulo suwung | pangeran mèsêm ngandika | rak dumunung ngono kuwi ||

apa ta kokira mayar | wong bêbakal ana panggonan sêpi | ning iya ta aku sukur | awit mungguh manungsa | kamulyane kabèh ana bau suku | yèn têmên-têmên kêduga | mêsthi bisa dadi bêcik ||

wis aku bêcik unggahna | ana kono tur rak ya ênggon sêpi | kêlakon praune mau | wis minggir nyang dharatan | nuli minggah sang pangeran karo guyu |

--- 590 ---

ing sêmune ketok rêna | wusana ngandika manis ||

aku bangêt anarima | dene bisa manggon panggonan bêcik | lêmah kêtumpangan banyu | papane ketok wrata | doh cêdhake sêdhêngan lan gunung-gunung | alas-alase ya ana | wujude ora mêdèni ||

nanging aku tulungana | saanane apa barang piranti | lan wiji-wiji sing cukup | warnane pêpakana | lan mêsthine ya dokokana rewangku | kênaa taka nggo kănca | anggonku angolah bumi ||

ing cêkake dhèk samana | wis kalakon pangeran angênggoni | nèng têngahing pulo suwung | kang adoh kene kana | ora suwe ya olèh kănca gumrudug /padha kêrèh sang pangeran | lan diêtrapake wajib ||

kabèh wong sing padha têka | yèn sing akèh băngsa kêsèd sing mêsthi | mung barêng nèng kono mau | kabèh padha kêpêksa | nyambut gawe ora kêna ala nganggur | pangêrèhe jêng pangeran | kêras nanging amarasi ||

ing sawise ketok tata | bumi mlumah têtandurane bêcik | pari wulène mantêlung | kaya ora kuwata | têgalane lombok terong nganti nglangut | jêng pangeran sok ngandika | galo sawangên saiki ||

tanduran sing kaya ngana | tumrap wonge mêsthi tuman nandangi | iku brêkat luwih sumbut | pancèn ya rada beda | yèn kotimbang karo mung nyêkukruk |[4] pêng-pêngane dadi lara | tur koncatan ing rijêki ||

barêng saikine nyata | tinêmune kaya mangkono kuwi | mungguh ayêming atimu | rasane apa beda | kaya uwong ditunggu ing băndha mumbruk | tur rasane ora ngăngsa | pamêtune ambrêkahi ||

ing suwe-suwe katara | uwong kono komuk wong tani bêcik | ngêlare bumi disêngkut | wis akèh omah-omah | ketok asri kaya omah kampung-kampung | malah banjur mundhak-mundhak | plêk kaya nagara apik ||

nuli wong kang dagang layar | ana mampir kulakan bêras pari | karo angêdoli butuh | nuli saya sumêbar | pating sliri ing kono têkaning prau | cêkake dadi nagara | misuwur murah rijêki ||

nagarane banjur karan | manut saka bab murahing rijêki | kamurahan kasêbut |[5] wartane uwis têkan | kana-kana malah têkan Tanjunggunung | banjur dadi panggalihan | dikira yèn arêp wani ||

dene wis gawe nagara | disuyudi wong akèh andalidir | akèh têlik sing malêbu | arêp nyatakke padha | nanging malah padha katrêm krasan kumpul | sing mangkono wis dilalah | brêkahe wong ati bêcik ||

pangeran ya wis karasa | yèn ing kono uwis disujanani | ing nagara Tanjunggunung | ewadene pangeran | ora niyat arêp ngungkat-ungkat nêpsu | kabèh mung măngsa bodhoa | janji wis kêtêmu manis ||

--- 591 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Bab Darmawisatanipun Petruk dhatêng Tanah Jawi Têngah

XVIII.

Petruk : Sadurunge padha rêmbugan ing bab kamajuaning wanita, aku arêp wêling nyang kowe, poma omongmu bok ati-atinên, aja kok wêtokake sakênyoh-kênyohe bae, awit jamane saiki kiyi kêna diarani jaman angèl lan jaman sêrik-sêrikan, ora kêna kliru têmbunge sakêcap, bisa banjur ditămpa sêrik bae, dianggêp ngerang-erang, nèk cara Landane dianggêp ambêlèdhêh.

[Grafik]

Garèng : Nèk niyatku mono iya ora arêp ambêledah-ambêlèdhêh, mung arêp anglairake panêmuku bae. Nèk rumasaku, sing diarani wanita maju kuwi, kang prêlu dhewe anggêre klakuan lan budi pêkêrtine luwih utama tinimbang biyunge, mulane wong kuna kuwi rina wêngi sing diulêg-ulêg iya murih anake wadon aja nganti cinacad mungguhing klakuan lan budi pêkêrtine, dene prakara kapintêran ora pati dipikir, anggêre bisa nyambêl sing anglabêd bae wis cukup. Sapira rêkasane biyung mulang anake wadon ing jaman sêmono, wah, kuwi ora kêna digagapi têmênan. Esuk uput-uput anake wadon wis digugah, dikon rêrêsik lan dikon anggodhog wedang, rada awan sathithik kudu ngundhêr nyang pawon, nyinau ubêting pawon, ngrajang lombok, ngrajang brambang, kobis, lan sapêpadhane. Nyinau ambumboni lêlawuhan, kaya ta: gudhêg gori, pelas katul, gêmbrot sèmbukan, jangan loncom, lan liya-liyane, aja nganti anggone ambumboni mau kasinên utawa kanyêpên, awit ing kala sêmono yèn ana prawan olah-olah kasinên utawa kanyêpên, kuwi iya banjur diarani sing ora-ora bae, kaya ta: nèk anggone olah-olah kasinên, iya banjur bae diarani: prawan kêpengin laki, lan sapiturute. Salêbare olah-olah, anak wadon dikon ika-iki, prêlune aja nganti kakehan nganggur, nèk dhong mapan turu, biyunge nunggoni, biyasane anake mau sok didhidhis, sinambi didongèngi warna-warna, kang wose mung arêp mituturi anake, murih anduwènana klakuan [kla...]

--- 592 ---

[...kuan] lan budi pêkêrti kang utama, cêkakane awan bêngi biyung tansah anjaga lan tansah ngawat-awati, aja nganti anake wadon olèh cacadan. Ha mara pikirên, jaman samono kuwi ana wong duwe anak prawan lêmu bae, wis dadi omonganing tăngga, la, nika, putrane Mas Karta, wong prawan gêdhene salumbung, wong nèk mangan botên èntên uwis-uwise, napa-napa ênggih klêbu mawon. Apa ora rêkasa, mara, wong duwe anak wadon kuwi ing jaman kuna, mula iya ora kêna dipaido, yèn banjur ana unèn-unèn: duwe anak wadon kuwi prasasat kayadene duwe satru munggi[6] cangklakan. Seje karo jaman saiki, tumrap sawênèhing wong tuwa - lho, aku kăndha sawênèhe, dudu kabèh wong tuwa - sajake ora pati mikir karo adat kalakuane anake wadon. Sing diwigatèkake, mung majune anggone sêkolah, tandhane: sing diincêng ya mung rêpotane sêkolahan bae, nèk bijine ora ana kursine (4) apa manèh nèk kabèh 7, kuwi wong tuwane banjur ngèkèk-ngèkèk, lan ngomong karo sanak sadulure: hla, nika, anak kula Si Painêm, ingatase cah wadon, pintêre kok ngalah-alahke ngotên. Nanging sabanjure iya ora dipikir manèh.

Petruk : Hêm, omongmu kuwi kok sajak gawe propagandhah murih panggulawênthahe anak wadon kuwi dicara jaman kuna. Lho, aku ora arêp maido, yèn manggulawênthah bocah wadon cara jaman kuna kuwi bêcik, nanging iya tumraping jaman kuna. Ananging wong kudu ngèlingi, yèn anane jaman kuwi molah-malih, sing biyèn dianggêp bêcik, saikine bisa dianggêp ala, kosok-baline sing biyèn dianggêp ala, saikine bisa dianggêp bêcik, kaya ta: ing jaman biyèn, yèn ana jêjaka royal, bojone pating slêmpit ana ing ngêndi-êndi, kuwi dianggêp apik, jarene ya kuwi aran wong lanang sêjati, nanging tumrape jaman saiki, yèn ana wong royal kaya mêngkono kuwi, sing dadi sirik ing wong têmênan, ora beda kayadene lêlara pès utawa kolerah kae, sêmono uga tumrap panggulawênthahe anak wadon, kuwi kudu ngèlingi nyang jamane, nèk panggulawênthahe bocah wadon dicara jaman kuna, ing măngka bocah lanang diuja ing pasinaone, kuwi ing têmbe burine tumrap karo-karone mêsakake bangêt. Wêruha, Rèng, wong bêbojoan kuwi ora arêp amburu kasênêngan bae, nanging lanang wadon bakal kumpul sajêge urip, murih bisa urip têntrêm lan rukun salawas-lawase, lanang lan wadon kudu bisa lira-liru pikiran. Awit saupama sing lanang dhuwur kawruhe, nanging sing wadon ora ngrêti barang-biring, kajaba mung pagawean pawon bae, nèk sing lanang arêp ngrêmbug apa-apa karo sing wadon sing rada gawat sathithik, sing wadon iya kêtungkul salah wèsêl bae, wusanane nèk ana rêmbug sing prêlu-prêlu, ora tau dirêmbug karo sing wadon, awit kuwatir yèn sing wadon tansah salah wèsêl panêmune. Murih aja nganti rêgêjêgan, pungkasane apa-apa iya mung diputusi dhewe bae. Mara, nèk nganti sêmono, apa ora mêlas karo-karone. [karo-karo...]

--- 593 ---

[...ne.] Ing măngka wong lanang wadon kuwi kêna diupamakake badan loro dadi siji, dadi siji lan sijine kêna diunèkake ora padha duwèni wadi. Nanging tumrap wong lanang sing lumuh padu, saka kuranging sêsurupane sing wadon, ana prakara apa bae banjur kapêksa disimpên dhewe, ora dirêmbug karo sing wadon, awit kuwatir yèn sing wadon salah wèsêl manèh, kang bisa nuwuhake crah ana ing sajroning ngomah.

Garèng : Lho, kuwi sing bêcik bangêt, wong lanang aja sok cal-cul mungguhing prakara apa-apa nyang wong wadon, tuladane rak pirang-pirang bangêt, wong lanang nêmoni sangsara, amarga wadine kasumurupan dening sing wadon, kang banjur dituturake marang mungsuhe. Kaya-kaya ana pituture para sêpuh mangkene: wong lanang iku aja sok ngêculake wadi mênyang wong wadon, paribasane ana, wadi kang dikandhakake mênyang wong wadon iku upamane kaya banyu diêsokake ing kalo, mêsthi ambarabas bae.

Petruk : Piwulang kang mêngkono kuwi iya ana nyatane, nanging iya tumrap wong wadon kang bodho, wong wadon kang ora ngrêti, yèn sangsarane wong lanang kuwi bisa anjalari sangsarane dhewe, aku kăndha yèn kang mêngkono mau tumrap wong wadon kang bodho, lan aku ora pisan-pisan andakwa, yèn wong wadon mau sêngaja madulake wêwadine sing lanang nyang wong liya, utawa andakwa, yèn wong wadon kuwi pancèn sugih omong, awit wong bodho kuwi, ing sarèhning ora duwe kapintêran utawa kawruh apa-apa, sing dirêmbug iya ora ana, kajaba sing diwêruhi sabên dinane. Nèk sing diwêruhi sabên dinane wong main upamane, sing dirêmbug iya kluruking kucing utawa labasing raja, kêntekane ngrêmbug sipat rongpuluh, iya banjur ngrasani tăngga têparone, suwe-suwene banjur ngandhakake apa sing diomongake bojone, lho, mêngkono sabanjure. Wis, wis, samene dhisik, liya dina padha dibanjurake.

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Kawartosakên bilih kewan-kewan bangsaning gêgrêmêtan tuwin ulam loh, ingkang kakintuanêkn dening Pangeran Adipati Bèlgi saking Indhia kangge isèn-isèn musium ing Brusêl, sampun dumugi ing nagari Walandi, kajawi punika pangeran adipati piyambak ugi badhe ambêkta kewan-kewan.

Mêntas wontên sudagar agêng băngsa Jêpan saking Tokiyo dhatêng ing Surabaya, prêlu pados sambêtan among dagang wontên ing Indhia. Wontên ing gêdhong musium barang dêdagangan Jêpan ing Surabaya, sudagar wau mitongtonakên barang-barang kulit, kacu, kaos, dhasi, topi tuwin sanès-sanèsipun, kathah para sudagar Eropah ingkang nyatakakên. Sudagar Jêpan wau ugi badhe dhatêng Sêmarang, Batawi tuwin Medhan.

Kapal Willebrord Snellius, inggih punika kapal api ingkang badhe kangge mriksa kawontênaning sagantên Indhia sisih wetan, sampun bidhal saking Aden dhatêng Indhia.

Benjing tanggal 11 wulan punika badhe wontên kapal Jêpan nama Soerabaja Maru labuh ing Surabaya, ambêkta têtamu cacah 10 sami badhe anjênêngi Pan Pacific Congres, têtamu wau băngsa dhoktêr, guru-guru ing pamulangan luhur tuwin sanès-sanèsipun.

Kawartosakên, pangadilan militèr ing Magêlang badhe priksa prakawisipun Irsêtê Litnan C.A.J. van den Berg, kadakwa nyiksa tiyang ukuman ing Parakan, Borneo, ingkang ngantos andadosakên tiwas.

--- 594 ---

Pambantu Kajawèn ing Sêcang kintun pawartos, kala tanggal 1 wulan punika ing Sêcang, Magêlang, dipun wontênakên pakêmpalan pilihan warga (kiesman) rêgènsêkap ing Magêlang, dipun pangagêngi wadana Magêlang tuwin asistèn wadana Sêcang. Ingkang kawajiban milih namung têtiyang ingkang dêdunung ing Sêcang kemawon, kirang langkung wontên tiyang 223. Ingkang kaajêngakên wontên sawung 7 nanging sarèhning namung prêlu ngangge tiyang 5, dados ingkang kalih botên dados. Ingkang kapilih wau 1. Radèn Mas Carwitz asistèn wadana Sêcang, 2. Radèn Cakradipura, asistèn wadana pènsiun, 3. M. Sastradiharja, Lurah Sêcang, 4. Radèn Mêrtadipura, linwahtêr N.I.S. Sêcang tuwin 5. M. Kartaatmaja, up mandhor irigasi Sêcang.

Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Gupêrnur Jendral Indho Cina sampun rawuh ing Saigon, nitih kapal pêrang Jules Michelet.

[Grafik]

Ing nginggil punika gambaripun paduka Tuwan J.W. Meijer Ranneft, pangarsa rad kawula ingkang nêmbe jumênêng.

Manton ing karaton Ngayogya sampun cêlak, kêtingal sampun wiwit tata-tata, saha mêntas wontên utusan saking karaton Surakarta sowan malêbêt ing karaton, ngrêmbag badhe dhauping pangantèn Bandara Kangjêng Pangeran Arya Jatikusuma kalihan sadhèrèk dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan.

Wiwit wulan Juni ngajêng punika, Tuwan J.D. de Vries residhèn ing Kêdhu kèndêl kalayan urmat saking panyuwunipun piyambak.

Iksamên wêkasan ing T.H.S. Bandhung, ingkang nêmpuh wontên 13, ingkang lulun[7] Apontoweil, Croes, d'Homen, Droop, Heiblom, Jansen, Loa Wan Kiong, De Quant, Bandara Dèn Mas Saluku, tuwin Segond von Banchet. Ingkang lulus kandhidhat iksamên, tumrap băngsa Tionghwa tuwin Jawi Go Le Hauw, Muhamad Iskandar Karyamanggala tuwin Radèn Sumana. Lulus iksamên ijker wêkasan, Muhamad Sabur.

Wontên pawartos, kintên-kintên salêbêtipun wulan punika badhe wontên wisudhan warga rad Indhia tiyang siti kêkalih, Radèn Adipati Arya Ahmad Jayadiningrat, tuwin Pangeran Arya Adipati Kusumayuda.

Lulus iksamên dhoktêr Indhia wêdalan Stovia Radèn Sarwana Prawiraharja, kanthi angsal pangalêmbana. Asli saking Surakarta, Mas Garjita, asli saking Wanasaba. Lulus iksamên bagian kapisan, Tuwan Janas, asli saking Kotagêdhang, tuwin Tuwan E. van den Worm asli saking Sêmarang.

Wontên pawartos, bilih ingkang bupati ing Batawi badhe kapindhah dhatêng Brêbês. Bupati ing Mistêrkornèlês jumênêng ing Batawi, dene ingkang kaangkat dados bupati Mistêrkornèlês, Radèn Hasan Sumadipraja, Patih Purwakarta.

Wangsulan saking Rêdhaksi

Tuwan R. Wanita ing Dhawe. Karangan panjênêngan botên kapacak, amargi kamanah botên sapintêna prêlunipun, makatên ugi gambar-gambaripun botên patos cêtha.

Tuwan H. Suwita, ing Sêmanu. Kintunan panjênêngan gambar botên sagêd kapacak, amargi botên kenging kadamêl klise.

Tuwan Sudarsana ing Pamalang. Karangan panjênêngan botên kapacak, mahargi[8] kajawi cariyos gugon tuhon, ugi wontên kirang prayoginipun.

Tuwan W. Sudaya, ing Purwakêrta. Panjurung panjênêngan kirang prayogi kapacak ing Kajawèn.

Tuwan A. Munandar, ing Cêpu. Karangan panjênêngan botên kapacak, ing Kajawèn sampun kêrêp ngêwrat bab makatên.

Lêngganan nomêr 1156 ing Ngayogya. Ukuraning gambar alit-alitipun 9 x 12 cm, kenging apdrik kemawon. Kathah-kathahing pituwas f 2.50 sagambar. Panjurung supados kasêrat aksara Jawi.

Pawartos saking Administrasi

Tuwan Sastradiharja ing Sumabita. Mèi '29 no. 2750.

Lêngganan nomêr 2561 ing Tlasih. Lêngganan kapetang wiwit 1-5-'29, Kajawèn ingkang kêdah panjênêngan tampèni, wiwit nomêr 35 salajêngipun.

Lêngganan nomêr 2644 ing Pare. Idhêm.

Lêngganan nomêr 729 ing Kaliraman. Mriksanana pawartos saking administrasi ing Kajawèn nomêr 34 kaca 525. Yatra sampun kula tampi.

Lêngganan nomêr 1315 ing Karangturi Dhêmês. Buku 'Adat istiadat orang Belanda' rêgi f 0.75. lêngganan kapetang 1 Pèbruari '29.

Lêngganan nomêr 3820 ing Rêjatangan. Mriksanana Kajawèn ăngka 34 kaca 525. dhuplikat no. 32 sampun kakintun.

--- 595 ---

Wêwaosan

Pêpisahan 27 Taun

Karanganipun Mw. Asmawinangun ing Jatilawang, Purwakêrta

28.

Sababipun kadospundi.

Aku ora sumurup.

Atmadi enggal kesah manggihi Bok Sura, pawartos ingkang ambingahakên manahipun wau kaluntakakên, tamtu kemawon Bok Sura inggih tumut bingah, dhasar piyambakipun inggih ngajêng-ajêng saèstu dhatêng wangsulipun Tuwan Hèldhêring jalêr èstri, bandaranipun ingkang sangêt dipun luluti punika.

Dalunipun, kabêkta saking agênging bingah Bok Sura tuwin Atmadi sami botên sagêd tilêm. Kala jam mungêl sadasa, sawêlas tuwin kalih wêlas sami mirêng, mungêl satunggal, kalih, tiga tuwin sakawan ugi sami mirêng. Salêbêtipun sami abingah wau namung wontên saprakawis ingkang botên nyênêngakên manahipun, inggih punika: dalu wau rinaos dangu sangêt, beda kalihan dalu sanès-sanèsipun. Ngantos ing salêbêtipun sami glasahan sami kalair pangêsahipun ingkang botên-botên. Kala jam mungêl gangsal, Bok Sura botên sarantos, enggal tangi sarta lajêng têrus nyambut damêl wontên pawon. Dèrèng ngantos lêt gangsal mênit, Atmadi ugi mêdal, Bok Sura takèn: Êlo, dene isih wayah mene wis tangi.

Atmadi mangsuli: Inggih, kula badhe mlampah-mlampah.

Wong isih wayah mene kok arêp mlaku-mlaku.

Wontêna kamar tiyang botên sagêd tilêm, rak aluwung mlampah-mlampah.

Ora bisa turu kêna apa.

Kula botên ngrêtos ingkang dados sababipun, malah sadalu punika kula botên sagêd tilêm babarpisan.

Masthine kowe tansah mikir lan ngarêp-arêp rawuhe dara tuwan lan nyonyah, iya apa ora.

Inggih, pancèn yêktos makatên.

Hla, kuwi apa sing anjalari.

Sagêd ugi. Nanging gumuning manah kula: dalu punika wau raosipun kok dangu têmên.

Wêngine ajêg, mung pangrasamu kang owah.

Atmadi lajêng mlampah-mlampah, jam satêngah nêm langkung sakêdhik wangsul, sasampunipun adum[9] lajêng dandos, jam satêngah pitu thèng, kados adat sabênipun sarapan sarêngan kalihan tuwan tuwin Nyonyah Harting, jam pitu mangkat dhatêng pamulangan. Tamtu kemawon kawontênanipun Atmadi ing dintên wau, beda kalihan ing dintên padatanipun, ing dintên wau raosing badan botên sakeca, jalaran botên tilêm sadalu, salêbêtipun sinau kêdah ngantuk kemawon, pikiran tansah klambrangan, dhatêng piwulang botên sagêd tampi babarpisan. Kirang tilêm punika pancèn botên prayogi, awit kajawi nyuda kasarasanipun badan inggih damêl kapitunan.

Sontênipun, kirang sadasa mênit saking dhatêngipun sêpur ingkang pungkasan, Atmadi sampun wontên ing sêtatsiun, makatên ugi Bok Sura tuwin Tuwan Harting jalêr èstri, prêlu sami badhe mêthuk tuwan tuwin Nyonyah Hèldhêring, ingkang miturut ungêling telêgramipun badhe dhatêng ing dintên punika. Jam nêm kirang nêm mênut pluwitipun sêpur ingkang pungkasan sampun kamirêngan lamat-lamat, saya dangu saya cêtha, wêkasan, inggih punika jam nêm kirang kalih mênit sêpur katingal, swaranipun kumrangsang gumrêbêg. Manahipun Atmadi dados gumêtêr dhêg-dhêgan, mripatipun jalalatan maspaosakên satunggal-satunggalipun tiyang ingkang sami nglongokakên sirahipun ing jandhela. Dèrèng ngantos samênut sêpur sampun lumêbêt ing sêtatsipun,[10] sasampunipun mandhêg, para ingkang sami numpak ambrubul sami mandhap, ngèmpêri sulung mêdal saking ing êlèngipun, sakala punika èmpèripun sêtatsiun dados kêbak, solahipun tiyang kados gabah dipun intêri, wontên ingkang lêgèh, wontên ingkang nyênyangking. Jalaran saking kawontênan ingkang makatên wau paningalipun Atmadi dados bawur, saupami tuwan lan Nyonyah Hèldhêring botên langkung ing sangajêngipun tamtu botên sumêrêp.

Ing ngriku Tuwan Hèldhêring ngêpak-êpak Atmadi kalihan wicantên: Kowe apa dhewe bae.

Atmadi mangsuli kalihan nratab. Botên, kalihan uwa tuwin pun êmbok.

Padha ana êndi.

Atmadi sawêg badhe mangsuli, Tuwan Harting jalêr èstri tuwin Bok Sura sami dhatêng manggihi. Tuwan Harting takèn: Apa padha kaslamêtan bae.

Tuwan Hèldhêring mangsuli: Pangèstumu, slamêt.

Para sadulur kang ana kana kapriye.

Ugi padha slamêt.

Samêdalipun saking sêtatsiun Tuwan Hèldhêring lajêng ngundang sadho kalih, lajêng bidhal dhatêng panggenanipun Tuwan Harting, sadho ingkang satunggal [satung...]

--- 596 ---

[...gal] dipun tumpaki piyambak kalihan nyonyah tuwin Bok Sura, satunggalipun malih dipun tumpaki Tuwan Harting jalêr èstri tuwin Atmadi. Tuwan Hèldhêring namung ambêkta kopêr kalih, kopêr sanès-sanèsipun, murih sampun ngantos rèbyèg katitipakên wontên ing sêtatsiun. Dèrèng ngantos jam pitu sadho sampun dumugi ing panggenan ingkang dipun purugi, ingkang numpak sami mandhap. Cêkakipun ing sontên wau ing griyanipun Tuwan Harting dados rame.

Wontên ing Sêmarang Tuwan Hèldhêring namung kèndêl kalih dintên, ing dintên Sênènipun têrus wangsul dhatêng Pakis, Bok Sura kabêkta, Atmadi katilar. Mila Atmadi botên tumut, awit botên nglêrêsi libur. Wangsulipun Tuwan Hèldhêring tamtu kemawon ambingahakên manahing para punggawanipun, jalaran para punggawanipun sami nêksèni piyambak bilih tuwan wau satunggalipun lêlurah ingkang sae, botên judhas, botên mara tangan, botên rêmên dipun urmati, tur gadhah katrêsnan dhatêng para rerehan, botên pilih agêng lan alit.

Kala Tuwan Hèldhêring wangsul, botên nama anèh bilih Atmadi kapengin tumut, nanging botên kalêksanan, jalaran sakêdhap malih badhe wontên liburan agêng, tur liburan sapisan punika tumrap Atmadi kenging dipun wastani liburan ingkang pungkasan, piyambakipun badhe tamat, dados ing sabibaring liburan botên badhe wangsul dhatêng Sêmarang malih. Utawi malih sinaosa botên makatên inggih mêksa botên sagêd kajurungan, jalaran prêlunipun botên wontên, manawi jalaran namung saking taksih kangên kemawon dene nama prêlu ingkang agêng. Mênggah liburipun Atmadi wau katêtêpakên ing tanggal 31 Mèi kados adat ingkang sampun.

Kados sampun limrah, samasa badhe liburan agêng sadaya para murid sami ngraos bingah kaworan kuwatos. Bingah... dene badhe sagêd ngasokakên pikiran, ingkang têbih-têbih sagêd pinanggih kalihan tiyang sêpuhipun para sadhèrèkipun. Kuwatos... ajrih bokbilih botên sagêd minggah klas. Ingkang wontên ing pangkat nginggil piyambak kuwatos bokbilih botên sagêd tamat. Tumrap Atmadi inggih makatên, saya cêlak kalihan wancinipun libur kabingahaning manahipun saya mindhak, ewasamantên kasamaranipun inggih saya wêwah, inggih punika kuwatos bokbilih botên sagêd tamat, saiba abdhe isin lan prihatosipun saupami kalampahana makatên, tur sagêd ugi badhe tampi pamaibên saking tuwan tuwin Nyonyah Hèldhêring.

Enggaling cariyos sampun tanggal 31 wulan Mèi, ing dintên wau ing wanci jam sadasa lêrês, Atmadi wangsul saking pamulangan kanthi bingahing manah, jalaran tampi katrangan saking gurunipun: sagêd tamat, tur kanthi pikantuk nomêr ingkang kagolong sae, sadaya wontên lare pitu likur piyambakipun sagêd nomêr gangsal. Enjingipun têrus wangsul dhatêng Pakis. Tamtu kemawon tamatipun wau ugi ambingahakên manahipun tuwan tuwin Nyonyah Hèldhêring.

Ing satunggalipun sontên, nglêrêsi sawêg sami lêlinggihan, Tuwan Hèldhêring takèn dhatêng Atmadi, têmbungipun: Di, sarèhning kowe wis tamat, saiki kapriye karêpmu.

Atmadi mangsuli: Kula andhèrèk kemawon.

Saupama dak sakolahake dhoktêr kapriye.

Andhèrèk.

Nanging ngrêtia, Di, sakolah dhoktêr mono suwe bangêt, wragade iya ora cukup sathithik, mulane yèn panci sênêng mlêbu mrono kudu mantêp lan tabêri têmênan, yèn ora... wis mêsthi ora bisa tutug, wêkasane mung ngêcèh-êcèh dhuwit thok.

Sakolah dhoktêr wau dangunipun pintên taun.

Sing uwis mung têlu taun, nanging wiwit saiki bakal kaowahan digawe pitung taun, basa kang kanggo padinan basa Lănda. Saka karêpku kowe arêp daksakolahake mrono bae.

Kula andhèrèk kemawon, benjing punapa lumêbêtipun.

Tanggal limalas Juli.

Dados taksih kirang kalih têngah wulan.

Iya.

Tuwan Hèldhêring bingah, dene Atmadi miturut ingkang dados pikajêngipun. Saèstu... sarêng tanggal 10 wulan Juli Atmadi kaangkatakên dhatêng Batawi, sarta ing tanggal 15-ipun tumapak sinau. Inggih punika wontên pamulangan dhoktêr Jawi, ingkang ing wêkdal samantên dèrèng nama Stovia, kanamakakên makatên kala taun 1875.

Pamulangan Stovia ing Batawi pancèn ngèmpêri kadosdene kawontênanipun manusa, sakawit alit, saya dangu saya agêng, wêkasan dados diwasa, diwasanipun pisan kala ing taun 1927. Murih cêthanipun pisan prayogi samangke dipun sêlani babad-babadipun pamulangan wau wiwit-wiwitan ngantos dumugi diwasanipun, ringkêsanipun kados ing ngandhap punika.

Sakawit pamulangan wau nama: pamulangan dhoktêr Jawi, kabikak kala taun 1851, ingkang dados dhirèkturipun paduka Tuwan Dr. P. Bleeker, muridipun namung 12, dangunipun pasinaon namung 2 taun, kala taun 1853 murid ingkang tamat 11.

Kala taun 1856 pasinaon ingkang namung 2 taun wau kaewahan dados tigang taun, sarta kala taun 1875 kaewahan malih dados 7 taun, lan kapranata dados 2 perangan:

a. Voorbereidende afdeeling, kaperang dados 2 klas, pasinaon 2 taun.

b. Geneeskundige afdeeling, kaperang dados 5 klas, pasinaon 5 taun. (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	dhatêng. (kembali) dhatêng.
2	pamaosipun. (kembali) pamaosipun.
3	§ Prayogi mundhuta buku Katrangan Căndrasangkala, Serie No. 781 wêdalan Bale Pustaka, rêgi f 0.80. Red. (kembali) § Prayogi mundhuta buku Katrangan Căndrasangkala, Serie No. 781 wêdalan Bale Pustaka, rêgi f 0.80. Red.
4	Kurang dua suku kata: yèn kotimbang karo amung anyêkukruk. (kembali) Kurang dua suku kata: yèn kotimbang karo amung anyêkukruk.
5	Kurang satu suku kata: kamurahan kang kasêbut. (kembali) Kurang satu suku kata: kamurahan kang kasêbut.
6	munggwing. (kembali) munggwing.
7	lulus. (kembali) lulus.
8	amargi. (kembali) amargi.
9	adus. (kembali) adus.
10	sêtatsiun. (kembali) sêtatsiun.