Kajawèn, Balai Pustaka, 1927-10-13, #36

Ăngka 41, 16 Rabingulakir, Taun Jimakir 1858, 13 Oktobêr 1927, Taun II.

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [721] ---

Ăngka 41, 16 Rabingulakir, Taun Jimakir 1858, 13 Oktobêr 1927, Taun II.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Kêmis.

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Talaga Toba.

[Grafik]

Lumahing toya kimplah-kimplah nyarong kados kaca, kinupêng ing rêdi bêbanjêngan, tuwin rinêngga ing pasabinan ingkang pindha bumi dipun ukir, mèmpêr yèn talaga punika pinandhakna[1] pangiloning jagad.

--- 722 ---

Pamungu Supados Rêmên Dhatêng Pandamêlan.

(Sambêtipun Kajawèn ăngka 40)

Ing sarèhning nyambut damêl punika pados arta, mila panindakipun kêdah ingkang wêkêl saha dhokoh, kados ta: nyambut damêl têtanèn, mêsthinipun badanipun gupak balêthok, dados masinis, sandhang panganggenipun inggih kenging lisah tuwin rêrêgêd sanès-sanèsipun. Ingkang makatên wau, sanadyan wujudipun pating calemrot, botên katingal saru utawi anglêlingsêmi, mandar katingal pantês, pratăndha tiyang dhokoh saha wêkêl ing damêl. Kosokwangsulipun bilih tiyang nyambut damêl ingkang mêsthinipun gupak rêrêgêd badanipun, măngka katingal karisik, punika malah botên dipun pitados bilih anggènipun nyambut damêl kalayan tumêmên. Dados bab punika kenging kangge panitikan. Saminipun tiyang ingkang badanipun ambalèndhêr lambe tansah klimis, ngakên damêlipun tapa, punapa inggih dipun pitados, dêstun criyos manawi drêmba, punika anggêr tiyang mêsthi pitados. Tiyang nyambut damêl botên angsal kapitadosan, inggih rêkaos angsal-angsalanipun arta.

[Grafik]

Bangsaning juru sêrat ningali tiyang macul ing bênteran, tamtunipun inggih wêgah.

Tumrap pandamêlan têtanèn, pandhe tuwin sapanunggilanipun ingkang kenging rêrêgêd utawi bêntèr, punika sanadyan anggadhahana dhêdhasar, kathah tiyang ingkang botên purun anglampahi. Jalaran kamanah badhe nyudakakên rêrupèn. Upaminipun tiyang ingkang jêne pakulitanipun, manawi anglampahi pandamêlan tani tamtu badhe cêmêng, amargi panyambut damêlipun dhedhe wontên ing bênteran saha tansah wêdhakan êndhut. Bab sudaning rêrupèn punika sayêktosipun botên ngêmungakên ing tiyang ingkang nyambut damêl ing bênteran, sanadyan tiyang nganggur angêthêkur, bilih tansah binalêdig ing sambutan, inggih risak rupènipun, utawi awit saking kamlaratan saha gadhah pakarêman madat inggih sagêd damêl risaking rêrupèn. Wontên malih ingkang mastani pandamêlan wau asor saha kasar, dening cêcêpênganipun sanès gagang pèn, saha tansah [ta...]

--- 723 ---

[...nsah] angulak-ulêk balêthok. Lah, pandamêlan dhoktêr punapa inggih kaewokakên asor. Dene ingkang dipun ulak-ulêk têka malah kadhas kudhis, kowak korèng tuwin mayit. Mila prayoginipun bilih manah badhe pados pandamêlan, anggèning manah sampun kajujug ing pandamêlan ingkang taksih dados sor-soran, pandamêlan ingkang taksih dados sor-soran makatên, sampun tamtu inggih botên menginakên, amargi angsal-angsalanipun arta namung sakêdhik. Dados upami nglêbêti pandamêlan tukang batu, punika anggènipun manah mawi angèngêtana bilih gadhah pangajêng-ajêng dados (pangajêng), minggahipun malih dados tukang borêg. Bab punika manawi dipun lampahi kalihan têmên-têmên, mêsthi kadumugèn ingkang dados pangajêng-ajêngipun. Wondene wontênipun tiyang nyambut damêl tansah kêtompal-katampul, sêpên pangajêng-ajêngipun bawa piyambak, punika bokmanawi saking kacocok ing ngajêng, liripun sadèrèngipun nyambut damêl sampun rabi rumiyin. Măngka tiyang gêgriya punika botên sakêdhik kabêtahanipun. Awit saking punika lajêng botên sagêd marnèkakên pêpaking pirantos ingkang dados praboting tiyang nyambut damêl, jalaran botên gadhah arta celengan, tumrapipun tiyang nyambut damêl pirantos punika prêlu sangêt, manawi sae saha pêpak pirantosipun, inggih sagêd ngenggalakên saha nyaèkakên garapanipun, lêlajênganipun sagêd kathah angsal-angsalanipun arta.

Para sêpuh ingkang badhe ngragadi anakipun kapurih manggaota, anakipun prayogi kapurih anglampahana pandamêlan rumiyin kados ingkang kinajêngakên anggèning manggaota. Manawi sampun sagêd saha ngêrtos dhatêng lampahing pandamêlan, lajêng sawêg angadani panggaotan piyambak, punika têmtu kathah kadadosanipun. Amargi tiyang manggaota punika mêsthi gadhah kalerehan (bêbau), manawi ingkang ngêrèh inggih punika ingkang manggaota, botên gadhah kasagêdan kados pandamêlanipun bêbau, panyambut damêlipun bêbau tamtu kirang pangatos-atosipun, jalaran upami wontên lêpat utawi awoning garapan botên sagêd ambênakakên utawi nglêrêsakên. Bèntên manawi ingkang manggaota punika gadhah kasagêdan piyambak, sampun tamtu andayani dhatêng andhahanipun sami ngatos-atos anggèning nyambut damêl. Wondene ngadani panggaotan mawi lampah sanèsipun inggih sagêd, kados ta: pados tiyang ingkang mangrêtos kapurih dados pangajêng, kapurih mratikêlakên utawi ngrigênakên lampahing pandamêlan, nanging ingkang kathah-kathah botên kadadosan, sababipun botên sanès inggih saking botên sagêd piyambak wau.

Mênggah sadaya ingkang kasêbut nginggil punika, wosipun namung pamungu dhatêng băngsa kula Jawi, amargi ingkang kathah-kathah sajakipun sami milih dhatêng pandamêlan sêsêratan, sanadyan pamêdal sakêdhik inggih dipun lampahi. Ingkang makatên wau manawi ngantos kalajêng-lajêng, pandamêlan sanèsipun sêsêratan sami dhawah ing tanganing băngsa sanès, sintên [sintê...]

--- 724 ---

[...n] ingkang kapitunan, botên sanès inggih kula sadaya. Kajawi punika rèhning sadaya-sadaya milih pandamêlan sêsêratan, pandamêlan wau inggih lajêng kirang aji, ing satêmah kula sadaya sami rêkaos sangêt gêsangipun. Amila sumăngga sadhèrèk, sampun kumidih-kidih dhatêng pandamêlan ingkang botên nyêpêng gagang pèn, èngêta anak putu ing têmbenipun.

Darpa.

Paboyongan Mardika dhatêng Dhèli.

Kintênipun para maos sampun sami anguningani piyambak kadospundi cara-caranipun wèrêk Dhèli ngupados kuli, ingkang badhe kakintunakên dhatêng Dhèli. Mênggah tindakipun para wèrêk wau asring sangêt kanthi lampah ambêbujuk, murih kèlunipun para têtiyang purun dhatêng Dhèli. Ing ngriku para wèrêk botên angèngêti dhatêng kawêlasan tuwin kasangsaraning têtiyang ingkang badhe kakintunakên dhatêng tanah sabrang. Jangji angsal kauntungan kathah kemawon, ing bab sanès-sanèsipun botên dipun prêduli babarpisan. Makatên ugi têtiyang ingkang sami dipun bujuk wau ugi botên sumêrêp badhe kadadosanipun ing têmbe. Lampahing para wèrêk ingkang makatên wau, sampun tamtu adamêl pitunanipun para ingkang dipun bujuk wau.

Amila inggih kalêrêsan sangêt, dene pakêmpalaning para ondêrnèming-ondêrnèming ingkang agêng-agêng ing Dhèli samangke anggadhahi ada-ada badhe angwontênakên pranatan, ingkang sêdyanipun badhe anyukani wêwênang mardika dhatêng têtiyang ingkang sumêdya sami nyambut damêl wontên ing Dhèli. Mênggah kamardikan tumrap têtiyang ingkang sami nyambut damêl wontên ing Dhèli punika, pancènipun inggih sampun katindakakên, ananging sawêg tumrap ondêrnèmêng satunggal kalih kemawon, dèrèng sadaya. Kamardikan tumrap têtiyang ingkang dados kuli dhatêng Dhèli, kados ingkang kasêdyakakên dening para ondêrnèmêng-ondêrnèmêng, punika sajakipun miturut sêrat kabar Java bode, agêng sangêt gunanipun. Ing ngandhap punika pêthikan sawatawis mênggah kawontênanipun paboyongan mardika dhatêng Dhèli wau.

Ngupados kuli ingkang kanthi kamardikan, punika nuwuhakên kauntungan warni-warni tumrap têtiyang ingkang sami nyambut damêl. Têtiyang Jawi ingkang sumêdya nyambut damêl dhatêng sabrang, punika sasampunipun kirang langkung 10 dintên, nyumêrêpi kawontênanipun ing ngrika, sawêg kapurih adamêl sêrat prajangjiyan wontên ing Dhèli, kenging lajêng wangsul dhatêng papan padununganipun, dene ingkang mragadi pangkat tuwin wangsulipun têtiyang sabatihipun inggih pakêmpalan ingkang kawajibakên ngupados kuli wau. Malah kuli-kuli wau kenging milih panggenan pundi ingkang dipun sênêngi, mênggah prêlunipun supados para kuli-kuli ingkang nunggil kabudidayan ngriku sagêda sami rukun, ing têmbe tiyang wau têmtunipun lajêng sami ajak-ajak kănca-kancanipun ing dhusun papan padununganipun [padunungani...]

--- 725 ---

[...pun] ing tanah Jawi, puruna sami nyambut damêl wontên ing ngriku. Makatên ugi têtiyang ingkang kaajak wau, manawi anyumêrêpi, bilih ondêrnèmêng ngriku kathah têtiyang saking dhusunipun piyambak tuwin botên badhe ngrêkaos sangêt ngupados padamêlan mriku. Salajêngipun ing ngriku inggih lajêng sagêd ngawontênakên guyub rukuning dhusun. Ondêrnèmêng ugi tansah ambudidaya, murih gampilipun lampahing sêrat-sinêratan, tuwin pangintunaning barang warni-warni. Ingkang makatên wau sêsrawunganipun tanah Dhèli lan ing dhusun-dhusun ing tanah Jawi, inggih botên nuntên ical.

Manawi têtiyang kuli wau kêncêng sêdyanipun badhe nyambut damêl wontên ing Dhèli, lajêng sami adamêl sêrat prajangjiyan laminipun 2 taun. Jalaran saking pranatan ingkang makatên wau, ing wusananipun ondêrnèmêng-ondêrnèmêng inggih lajêng sagêd milihi kuli ingkang badhe nyambut damêl wontên ing ngriku.

Ing sarèhning para punggawa ingkang kajibah ngupados kuli punika sampun nampi blănja piyambak-piyambak, sarta botên nampi ganjaran punapa-punapa manawi angsal kuli, tindakipun inggih botên badhe nyara wèrêk-wèrêk kados ingkang sampun-sampun.

Murih gampilipun ngupados kuli miturut pranatan ingkang sampun kasbut nginggil, lajêng ngawontênakên kantor ing Sêmarang tuwin ing Kêbumèn. Kantor-kantor wau badhe dipun sukani nami piyambak, supados têtiyang sanès sagêd sumêrêp sayêktos, bilih tindaking kantor punika beda sangêt kalihan tindaking para wèrêk ingkang sampun-sampun.

Anggènipun ing Kêbumèn dipun wontêni kantor piyambak, punika amargi têtiyangipun ing paresidhenan Kêdhu ingkang sisih kidul kathah sangêt. Manawi kapetang pantun ingkang katanêm wontên ing ngriku, botên anyêkapi kangge 70 % ning têtiyangipun ingkang manggèn wontên ing ngriku, kados kenging kaajêng-ajêng sangêt, bilih pakaryan enggal wau badhe kathah wohipun.

[Grafik]

Nederlandsche Kappersvereeniging adamêl balapan anggunting tuwin mangun rambuting para wanita, swaraning gunting ngantos pating grincing, nanging adamêl sêngsêming manah.

--- 726 ---

Timun Wungkuk.

Kulanuwun, awiyosipun, ing Kajawèn ăngka 38 ingkang mêdal surya kaping 22 Sèptêmbêr 1927, kula rumaos bêja sangêt sarêng maos gêgubahanipun sang minulya Tuwan Sal ingkang kacirèn jangkêping ngagêsang kanthi katêrangan ingkang ngantos têrang sangêt, inggih punika paprincèn gangsal bab, kados ta: 1. guwa, 2. găngsa, 3. kuda, 4. wanita, 5. curiga. Dene anggèn kula rumaos bingah wau jalaran sagêd wêwah ing sêsêrêpan kula. Sadèrèngipun kula maos Kajawèn, kula sampun nate dipun paringi pangandika dening satunggiling priyantun sêpuh, ingkang suraosipun mèh mèmpêr kalihan pasêmon punika, ananging namung sakawan bab, kaotipun guwa lan găngsa, jangkêpipun sakawan kukila, dene cêthanipun makatên: 1. wanita, 2. kuda, 3. kukila, 4. curiga, dene katêranganipun sakawan bab wau kados ing ngandhap punika:

1. Wanita, manusa kêdah anggadhahi bêbudèn kadosdene tiyang èstri (alus lan jatmika).

2. Kuda, manusa kêdah anggadhahi kêkiyatan kados kapal, kêkiyatan wau atêgês daya, dene sababipun daya wau mêndhêt saking kêkiyataning kapal kula botên sagêd nêrangakên, kula borongakên ingkang sami pirsa. Dalah pangetangipun mêsining motor kok inggih mêndhêt kêkiyataning kapal (P.K.)

3. Kukila, manungsa kêdah ngupados lêpas ibêripun (jêmbar jajahanipun) têgêsipun anjajah pamanggihipun. Botên kewran ing samubarang.

4. Curiga, manusa kêdah landhêp pikiranipun.

Sakawan bab ing nginggil wau ing saupami kalugokakên ing kawujudan:

1. Wanita, bojo ayu.

2. Kuda, kapal sae mathinipun.

3. kukila, pêksi sae ungêlipun (ingkang limrah pêksi kutut)

4. curiga, dhuwung ingkang sae pamoripun.

Manusa ingkang kadunungan sakawan bab ing nginggil, sampun nama mulya.

Cundhukipun kalihan bab punika, para maos sampun tamtu kathah ingkang pirsa gambaripun pêksi burak, ingkang kacriyosakên titihanipun Kangjêng Nabi Mukhammad, nalika minggah ing suwarga. Mênggah wujudipun ing gambar, ingkang kula tingali: pêksi burak wau rainipun kadosdene rainipun tiyang èstri, badanipun kados kapal mawa suwiwi, sukunipun wontên jalunipun, dados pangintên kula pêksi burak punika anggitanipun para sagêd, minăngka gambar pasêmon kêmpalipun sêkawan bab kasêbut ing nginggil.

Wusana lêrês lêpatipun kula nyumanggakakên.

Nata Sudibya.

--- 727 ---

Pênyu Ingkang Sampun Umur 100 Taun.

[Balabag]

yèn tak gagas mungguh rasaning nênunggang | ayake | nora kaya rasane wong nunggang kreta | enake | nanging samar yèn jarane bandhang tiba | mêsthine ||

ah ayake nunggang sêpur luwih penak | thik èsprès | dhasar bantêr prasasat angin prahara | rikate | nanging samar yèn tumbukan rak cilaka | bakale ||

wis wis wurung nunggang motor bae brêgas | briolèt | turut dalan tutêre tansah nyuwara | gog gog gog | mung yèn apês sopir ngantuk klêbu jurang | mêcèdhèl ||

ah bêcike anunggang kapal udhara | nikmate | anèng langit sasat Radèn Gathutkaca | sajake | nanging samar singunên gèk mêngko tiba | rak rèwèl ||

wis cêkake kabèh tunggangan sadonya | gênahe | mung nyamari cêpak nêkakke sangsara | gawene | poking êpok nunggang pênyu bae cêpak | slamête ||

salakune mêsthi amung ngular[2] kambang | lan manèh | nora duwe samar yèn bakal angglewang | lakune | mula kari linggih sambi ngura-ura | larase ||

[Grafik]

pan makatên panglocitanirèng manah | ing lare | nanging nyata kaanan ingkang mangkana | yêktine | ing Eropah kadi kang kawarnèng gambar | wujude ||

--- 728 ---

Mula Bukanipun Wontên Kyai Jagur.

Sampun dados limrahipun băngsa Jawi, bilih wontên patilasan-patilasan utawi barang-barang kina, pinika kenging katêmtokakên lajêng wontên cacriyosanipun ingkang nuntên anututi, ambabadakên utawi angandharakên mulabukanipun sarta gêgandhenganing cariyos ingkang magêpokan kalihan patilasan utawi barang kina wau. Makatên ugi wontênipun mariyêm Kyai Jagur, ingkang samangke dados pêpundhèning têtiyang kathah ing Batawi, punika miturut katrangan ingkang kasêbut ing Pusaka Jawi ing wulan Juni 1927 ăngka 6 kanthi kacêkak nyariyosakên makatên:

[Grafik]

Kyai Jagur (Kyai Sêtama) ing Batawi.

Kala satunggiling jêjaka nama Buncirêng anggènipun lêlana dumugi ing Bantên, ing ngriku mirêng undhang sayêmbara, bilih pramèswarinipun sang prabu ing Bantên seda, dene sintên ingkang sagêd nyugêngakên sedanipun sang pramèswari wau, badhe kadhaupakên kalihan putranipun. Wusana sarêng Buncirêng anglêbêti sayêmbara wau, pramèswari sayêktos sagêd sugêng malih. Pramila sapintên kemawon sukapirênanipun sang prabu, saha bingahing putra santana sadaya. Ananging sarêng anguningani wujudipun Buncirêng, sang prabu sakalangkung piduwung ing galih, dene lajêng kêpêksa mundhut mantu tiyang ingkang warninipun sakalangkung awon saha botên kantênan tambang paranteanipun, badhe nyuwak dhawuh ingkang sampun kabayawarakakên, rumaos nistha ingatasing panjênênganipun ratu, pinanggihipun panggalih lajêng andhawuhakên [andhawuhakê...]

--- 729 ---

[...n] pêpanggil ingkang anèh-anèh. Lajêng dhawuh mangun waringin ingkang wontên ing alun-alun sadaya, pang-pangipun ingkang moncol katutuhana, amurih katingal sumilak tuwin asrining, dumugining măngsa dhawuhipun supados botên nguciwani, panggarapipun sagêda rampung sadalu, dene manawi ngantos botên sagêd rampung badhe kasandèkakên dhaupipun.

Buncirêng lajêng andhatêngakên pamitranipun kêthèk dipun jatosi karibêdanipun, sami sanalika kêthèk wau ngirit bangsanipun ewon, lêksan, sadaya sami mapali gêgodhong tuwin nyêmpali pang ingkang pating paroncol, sami sadalu punika waringin-waringin ing alun-alun sampun katingal prayogi, enjingipun konjuk ing sang nata. Sang prabu sangêt kagawokan, ing salêbêtipun panggalih taksih ngangkah sandenipun, mila andhawuhakên pêpanggilan malih mundhut mriyêm agêng sarakit ingkang sae wêwangunanipun, badhe kangge ngurmati benjing dhaupipun, Buncirêng nyêndikani, nanging nyuwun sumêde.

Buncirêng sangêt ing prihatosipun anggagas pêpundhutanipun sultan ing Bantên ingkang sakalangkung mokal wau. Saking putêking manah, lajêng anis saking Bantên amaratapa wontên ing rêdi Canghas, tinarimah pujabratanipun Buncirêng angsal wangsit kapurih manggihi bapa biyungipun, inggih tiyang sêpuhipun wau ingkang sagêd anglaksani pêpundhutanipun sang prabu. Cêkaking cariyos Buncirêng lajêng amanggihi tiyang sêpuhipun saha anyariyosakên pêpundhutanipun sang prabu ing Bantên. Wusana bapa biyungipun sami mujasêmadi, satêmah janggêlêk sami dados mariyêm sarakit. Buncirêng sakalangkung lêga manahipun, saha lajêng ngaturi uninga dhatêng Bantên. Ananging pintên-pintên èwu tiyang botên kuwawi ambêkta mariyêm sarakit wau. Dangu-dangu kamirêngan wontên swara, bilih ingkang kuwawi ambêkta mriyêm wau namung Buncirêng piyambak. Buncirêng tumandang ing damêl, mriyêm sarakit kajunjung, kabêkta kacangking tangan kiwa têngên, têtiyang kathah sami kagawokan. Lampahipun Buncirêng wontên ing margi kêpêthuk pandhe, kyai pandhe ngaruh-aruhi, mriyêm wau wangunipun kirang sae, sami sanalika lajêng dipun ewahi, pucukipun dipun ukir sawatawis, ing têngah dipun êluk, sarta ing wingking dipun sukani gêlangan. Dhusun panggenan andandosi mêriyêm wau ngantos sanalika katêlah nama Pandhegêlang.

Kacariyos mriyêm sampun konjuk ing sang nata, lajêng kaparingan nama: Si Jagur akalihan Nyai Satomi.

Sang nata mupus ing pêpêsthèn, putrinipun ingkang dipun angge sayêmbara saèstu kadhaupakên angsal Buncirêng, mawi wiwahan agêng-agêngan.

--- 730 ---

Ing ngriki botên prêlu kacariyosakên kala mriyêm kêkalih wau kaboyong dhatêng Mataram, saha salajêngipun Kyai Jagur kabêkta dhatêng Batawi. Ing ngriki cêkap angandharakên bilih mriyêm Kyai Jagur dumugining samangke dados pêpundhèning tiyang kathah.

Juru Basa ing Ngayogyakarta.

Radèn Sujana wau kalêrês putra kapenakanipun suwargi Radèn Adipati Tirtakusuma, bupati ing Karanganyar, ingkang asmanaipun misuwur.

Ing nalika alitipun, Radèn Sujana andhèrèk ingkang uwa, saha kasinaokakên wontên ing pamulangan Walandi andhap tuwin sagêd lulus ing pandadaran K.E. Mila sarêng ing taun 1901 malêbêt ing pamulangan H.B.S. ing Sêmarang. ing taun 1907 lulus saking H.B.S. Lajêng nyambut damêl wontên ing N.I.S. ing Sêmarang. Sarêng angsal sataun lajêng pindhah dhatêng kantor agêng S.J.S. nanging lajêng nêdha kèndêl, awit wontên ing ngriku botên gadhah pangajêng-ajêng ingkang agêng.

Ing taun 1909 panjênênganipun katêtêpakên dados juru sêrat kontrolir ngrangkêp padamêlan ajung jaksa ing Bahrawa. Padamêlan wau adamêl panujuning galih, awit ing ngajêng pancèn sampun gadhah panyuwun dhatêng ingkang uwa, ing sawêdalipun saking H.B.S. kaparênga magang wontên ing kabupatèn, nanging ingkang uwa botên marêngakên, amargi pakèwêd ing galih bilih wontên santana ingkang cêpêng damêl nunggil sakabupatèn.

Ing taun 1910 kawisudha dados ajung jaksa wontên ing Purwadadi (Grobogan), tuwin ing taun 1912 dados jaksa ing Kêndhal, ing salêbêting taun 1918 saking kaparênging pamarentah kadhawuhan nindakakên padamêlan ajung kontrolir lanrèntê ondêrsuk, nanging ing taun 1920 lajêng kakèndêlan kalayan urmat. Ing sawatawis wulan malih katêtêpakên cêpêng damêl wontên ing kantor jurubasan ing Ngayogyakarta, saha sarêng ing taun 1923 kawisudha dados ajung translatur (juru basa) ugi wontên ing ngriku. Wusana sarêng ing wulan Sèptèmbêr 1925, kadhawuhan makili padamêlan juru basa, ing salajêngipun lajêng katêtêpakên pisan. Pangkat juru basa punika tumrapipun ing karaton Jawi Surakarta tuwin Ngayogyakarta kagolong pangkat agêng.

Panjênênganipun wau ugi katingal tumut angêmori ombyaking kamajêngan pribumi. Botên langkung Kajawèn ngaturakên kasugêngan dhumatêng panjênênganipun.

--- 731 ---

Sêmăngka.

Kănca tani kathah ingkang cariyos bilih tiyang nanêm sêmăngka punika botên gampil kados tiyang nanêm timun, sanajan tanêman kalih warni punika sabăngsa. Tanêman timun saugi sampun sae thukuling uwit timun, botin[3] susah dipun punapak-punapakakên, manawi sampun dumugi mangsanipun lajêng sêkar wusana lajêng awoh. Beda sangêt kalihan tanêman sêmăngka, sanajan thukuling uwit timun[4] sae sarta sampun sêkar saha katingal pêntilipun, ingkang kathah-kathah pêntil wau sami dados jêne, satêmah nuntên gogrog. Ing ngandhap punêka[5] badhe kacariyosakên kadospundi rekanipun supados pêntil wau sami dados uwoh, bokmanawi wontên ugi paedahipun dhatêng para maos ingkang dèrèng sami ngawuningani, ingkang nêdya nanêm sêmăngka ing pasitènipun kangge lumayanan. Ing nginggil sampun kapratelakakên bilih sêmăngka punika bangsanipun timun, sêkaripun inggih kados sêkaring timun wontên kalih warni, sêkar jalêr lan sêkar èstri. Sêkar èstri wau ing têmbe dados uwoh, dene sêkar jalêr sasampunipun mêgar sawatawis dintên laminipun lajêng gogrog. Tumrap sêkar èstri sawêg nêmbe dados sêkar, badhening uwoh sampun katingal. Tumraping timun, gogroging sêkar jalêr punika botên dados punapa, awit sanajan sêkar-sêkar èstri botên pikantuk sarining sêkar jalêr, nanging badhening uwoh sangsaya dangu inggih sagêd mindhak agêng dados uwoh, malah para tani ingkang srêgêp ing damêl sami mrêlokakên ambucali sêkar-sêkar jalêr wau, supados sêkar-sêkar èstri sampun ngantos pikantuk sarining sêkar jalêr, margi manawi pikantuk sari, uwohipun sami kêbak wiji. Tumraping sêkar sêmăngka èstri prêlu sangêt pikantuk sarining sêkar jalêr, supados badhening wiji ingkang wontên salêbêting badhening uwoh sami sagêd dados wiji. Manawi badhening wiji sami pêjah, badhening uwoh botên purun mindhak agêng, satêmah dados jêne, nuntên gogrog kados ingkang sampun kapratelakakên ing nginggil. Pramila têtiyang ingkang gadhah tanêman sêmăngka kêdah ambudidaya supados sêkar-sêkar èstri sami pikantuk sari sacêkapipun, amurih tanêmanipun awoh, dene manawi sêkar èstri wau botên sagêd pikantuk sari sacêkapipun, badhening wiji wontên sawatawis ingkang pêjah, badhening wiji inggih botin[6] badhe sagêd waradin mindhak agêng, ingkang sagêd mindhak agêng namung ing bageyan ingkang wijinipun pikantuk sari. Dadosipun uwoh inggih botên wêtah.

Limrahipun uwit sêmăngka manawi sêkar ingkang mêdal rumiyin sêkar jalêr, nuntên sêkar èstri. Ing sarèhne uwit sêmăngka punika nlolor panjang, dununging sêkar-sêkar èstri ingkang ing têmbe dados uwoh ragi têbih saking poking uwit, dados manawi dipun kèndêlakên kemawon tanêman sauwit kemawon badhe angênggèni siti wiyar sangêt, cacahing uwit badhe langkung sakêdhik tinimbang manawi tanêman wau sauwit-uwitipun namung ngênggèni siti sakêdhik. Pramila saenipun sadèrèngipun [sadèrèngi...]

--- 732 ---

[...pun] sêkar, uwit wau kêdah dipun punggêl. Uwit ingkang kapunggêl wau botên antawis dangu lajêng ngêpang sawatawis, sarta mêdal sêkaripun jalêr, dene sêkar-sêkar èstri dumunung ing pang-pang wau. Enggaling wêdalipun sêkar èstri gumantung dhatêng loh cêngkaring siti sarta gumantung dhatêng kathah kêdhiking toya ing salêbêting siti wau, manawi sitinipun êloh tur botên kêkirangan toya, wêdaling sêkar inggih enggal. Manawi sêkar-sêkaring sêmăngka wau sampun sami mêgar, manawi botên prêlu sangêt tanêmanipun sampun dipun êlêb utawi dipun sirami, supados sarining sêkar jalêr garing, manawi kanginan gampil dhumawah dhatêng ing sêkar èstri matêmah sami sagêd dados uwoh.

Limrahipun tanêman ingkang subur, pang-pangipun wau nuntên sami ngêpang malih, mawa sêkar èstri. Sêkar-sêkar jalêr dumunung ing pang-pang ingkang kawitan. Supados uwohipun enggal agêng lunging pang ingkang mawa uwoh kêdah pinunggêl ngantos dumugi sacêlaking uwoh wau, watawis satunggal ron saking dununging uwoh. Rikating indhak agêngipun uwoh trêkadhang botên namung katingal ing uwohipun kemawon, nanging ugi katingal ing gaganging uwoh ingkang ugi mindhak agêng. Manawi agênging gagang wau langkung saking mêsthi, saenipun gagang punika dipun bêlèk kangge ngirangi kathahing têtêdhan ingkang mili saking ngandhap dhatêng ing uwoh wau.

Ing paresidhenan Pasuruan, tanêman sêmăngka punika dados pangupajiwanipun tiyang tani, ingkang kêgolong majêng. Pananêmipun ing măngsa katiga, inggih punika wontên ing sabin, sasampunipun dipun rêmbang tanêmanipun têbu, gadhahaning pabrik. Wiji sêmăngka wau kapanjakakên ing siti mawi gêjig, lajêng dipun êlêb supados têlês sitinipun. Sasampunipun botên prêlu dipun êlêb malih, amargi toya ing salêbêting siti sampun nyêkapi tumraping tanêman sêmăngka tur sitinipun êloh. Ing Pasuruan ingkang kathah tiyang tani sami nanêm sêmăngka lurik ingkang dipun wastani blewah. Blewah wau kathah sangêt ingkang kakintunakên dhatêng ing Surabaya. Ecanipun dipun rujak. Kangge isèn-isènipun sêtrup ès.

[Grafik]

Ing Indramayu, rikating pit botên kangge balapan, kangge ngenggalakên suka pawartos, ing nginggil punika gambaripun para sawung bêbau pulisi, ingkang sami kapilih dados kampiun.

--- 733 ---

Mugi kawigatosna dhatêng para maos tuwin para ingkang sami mundhut Polêksalmênak taun 1928.

Ing sarèhning ing bab pranatan pènsiun ingkang kasêbut ing Polêksalmênak Jawi, Mlayu tuwin Sundha wontên ingkang kècèr pamrêtalipun saking basa Walandi, amila Bale Pustaka nusuli katrangan kangge nglêrêsakên kalêpatanipun wau wontên ing Kajawèn tuwin Panji Pustaka.

Dene kalêpatan wau ingkang tumrap Polêksalmênak Jawi, kasêbut ing kaca 163-164 aksara: na, lêrêsipun kados ing ngandhap punika:

Na, pènsiyun alit, manawi: 1 dhinêsipun kirang 5 taun saking dhinês ingkang kasêbut ing aksara: ha, tumrap satunggil-satunggiling golongan, măngka umuripun tumrap satunggil-satunggiling golongan wau sampun anyêkapi, 2 manawi kirangipun langkung saking 5 taun (nanging kirangipun punika botên kenging langkung saking 10 taun) umuring punggawa wau kêdah sampun langkung saking ingkang katamtokakên ing aksara: ha. Langkunging umur apêsipun kêdah sami kalihan kiranging dhinêsipun ingkang jangkêp, kasuda 5 taun. Upaminipun: satunggiling mantri pulisi dhinêsipun taksih kirang 8 taun saking ingkang katamtokakên ing aksara: ha, murih sagêdipun angsal pènsiyun alit, priyantun wau kêdah sampun ngumur 50 + 8 - 5 taun, inggih punika 53 taun.

Bale Pustaka.

Pirantos Kangge Andandosi Oto.

Ing nagari Amerikah sampun kathah tiyang migunakakên pirantos wontên ing gêdhong oto, kados gambar ing sisih punika. Oto ingkang wontên ing ngriku lajêng dipun angkat sarana ngangge pirantos wau, wusana tiyang lajêng sagêd nitipriksa manawi wontên karisakanipun, punapadene sagêd ngumbah ngantos rêsik.

[Grafik]

--- 734 ---

Rêmbagipun Petruk Lan Garèng Bab Dayanipun Sata dhatêng Utêk.

Petruk : Ayo Rèng, padha sowan rama ambanjurake rêrêmbugane bab utang-piutang lagi anu kae, nèk-nèke besuk ana prêlune, dadi ora kapusan.

Garèng : Esuk-esuk mau aku iya wis mruput sowan mrana, ananging rama isih sare, jarene mau bêngi mêntas jagong bayi nang dalême dara biskal gripir. Kiraku bae rama mau bêngi anggone dhomino kalah, tandhane subuhan bae kathik di bon.

[Grafik]

Petruk : Hêm, dayaning main kuwi kok sok ngalah-alahake barang gawe sing prêlu-prêlu. Sok lali nyang pangane, pagaweane, lan sanak sadulure. Wong aku wis tau mênangi dhewe, jik, Rèng. Wong main cêkine raja, jagone sanga bang, kala samono dikabari yèn anake wis lênggèk-lênggèk arêp mati, la kuwi wangsulane kathik: mêngko dhisik, sarèh, sarèh, jagone arêp kluruk.

Garèng : Lho, aku malah wis tau nêksèni dhewe, ana wong mêntas kasripahan bojone, ora kok banjur tahlilan, malah-malah banjur bukak main. Ananging bab kiyi ora prêlu dirêmbug dawa-dawa, mundhak ngrusakake agama. Saiki padha ngrêmbug bab liyane bae.

Petruk : Ha, iya, ta, saiki tak awitane, aku tak takon nyang kowe, wangsulana. Kowe kuwi sabên-sabên ngolok-olok wong udut, jarene dadine mêngkone, mêngkono, utawa manèh: aja ngono-aja ngono.

Garèng : Sikak, kene le ngrungokake têmênanan, kathik banjur tlencengan sakarsanèki ngono. Wis, enggal tuturna nyang rakapara Si Răngga Minak Koncar kiyi.

Petruk : Wacih, Răngga Minak Koncar nang dhuwur cangkême kathik gondhol terong glathik. Ora Rèng, aku ki nèk pinuju sayah awakku, banjur tak uduti, lha, kuwi sayahe sanalika bisa lali. Mangkono uga yèn lagi susah atiku, banjur tak uduti, kuwi susah sapira bae banjur lali kabèh, nganti adhimu bokne Si Kamprèt anjaluk dhuwit blănja, aku iya lali.

Garèng : Nèk kaya ngono kuwi jênênge ya, têrlalu. Mungguh anane wong udut, bisa nglalèkake sayah utawa ngênglipur sajêroning kasusahan, kuwi ora liya marga utêk sarta urat-uratane uwis kêndho kakuwatane, mulane pangrasane kaya bisa marakake kapenak, [kape...]

--- 735 ---

[...nak,] nanging sing dadi sababe mau mung saka sudaning kêkuwatane piranti-piranti kang nganggo ngrasakake.

Petruk : Hêm, nèk tak pikir-pikir kok ya rada mèmpêr dhing. Tandhane yèn aku kabênêr maca koran ora tak sambi udut, kuwi surasane sing dak waca mau sok ora bisa mlêbu têmênan, pikirane tansah mrana-mrana bae. Ewadene iya ana apike, yakuwi wong sing lagi nyèlèngi, nèk pikirane tansah mikir anggone nyèlèngi bae, têmtune bakal nampani gandaning thèthèk bêngèk sing nang kono lan thèthèk bêngèk sing lagi dicèlèngi, ananging manawa anggone nyèlèngi mau karo udut, apa manèh sinambi rêngêng-rêngêng nyara kêthoprak, wèh la kuwi gandaning thèthèk bêngèk sing warna-warna mau bisa kêslamur.

Garèng : Sis, disambêr gêlap kaping pitu likur dilanjari têlu tèng têmênan, mèh ora nyandhak aku karo omongmu mau. Ambalèni rêmbug ing ngarêp mau, tumrap para mudha, ya lananga, ya wadona, sing kulina udut, kuwi pikirane ora bisa lantip, mulane yèn sinau dadine kêndho.

Petruk : La kuwi cocog, tandhane prunanmu Si Kamprèt, anggone udut mula ya nglêcis bangêt, sakolahe mono kira-kira wis têlung taun lawase, barêng tak sual kapintêrane, wangsulane kathik anggêlani pikir têmênan. Panyualku mangkene: Prèt, Prèt, kapriye upamane pa dipengkal, sauwise banjur dipatèni. Masa wangsulane Si Kamprèt kuwi kathik mangkene: La iya banjur diundangake dhoktêr pès, ta pak. Mara, apa kuwi ora aran jêntungake pikir.

Garèng : Hak, hak, kuwi ora saka bodhone si bocah, ananging saka kliruning panămpa, pa mau diarani jênênging uwong, ing sarèhning sabên wong mati saiki dikuwatirake manawane sabab kêna lara pès, dadi sadurunge dikubur kudu dipriksa ing dhoktêr pès dhisik. Wis, wis, rungokna tak dongèngi. Nalika ing Amerikah dianakake papriksan, pamulangan sapuluh kang muride kurang luwih ana 40.000 padha dipriksa. Olèh-olèhaning panitipriksa, sabên bocah 20 sing uwis udut, ana bocah 14 sing lara urate sarta sing bodho, dene sing ora udut, antarane bocah 20, sing lara urat utawa kêndho pikirane, mung ana bocah siji.

Petruk : Wèh, kacèk kok akèh bangêt. Sing ala bangêt tumrap bocah sing dhêmên udut kaya Si Kamprèt kae, anggone dhêmên goroh, climut utawa duwe patrap sing ora prayoga. Dadi yèn mangkono, bako kuwi dadi panuntuning bocah-bocah tumindak salingkuh sarta goroh.

Garèng : Mulane awit saiki uga anakmu Si Kamprèt larangana udut.

Petruk : Iya pancèn arêp tak larangi kanthi kêncêng. La kae apa Si Kamprèt saiki kathik udut srutu sênthar-sênthor. He, Kamprèt, mrene, awit saiki, kowe ora kêna udut babar pisan, yèn nganti aku wêruh kowe udut, ati-ati awakmu sida rê…muk, gawa mrene têgêsane, tak udute.

--- 736 ---

KRONIEK

Kabar Warni-warni.

Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès.

Aneta martosakên: miturut sêrat kêkancinganing gupêrnêmèn,[7] katêtêpakên, minăngka pranatan kangge sawatawis măngsa, pangrèhing praja tanah Dhigul kapasrahakên dhatêng pangagênging nagari ing ondêr apdhèling ingkang ambawahakên tanah pambucalan wau.

Wontên kabar bilih salah satunggiling warga Pakêmpalan Muhamadiyah ing Kutharêja, andarmakakên griya sapakaranganipun dhatêng pakêmpalan, ing ngriku calonipun badhe dipun êdêgi sêkolahan.

Kintên-kintên saminggu sapriki, tiyang pribumi nama Warsawijaya, kacêpêng dening asistèn wadana pulisi ing Magêlang, Radèn Sumarsana. Mênggah sababipun, Warsawijaya wau dèrèng dangu punika sampun anyalingkuhakên artaning hotèl papilyun ing Samarang f 400, enjingipun Warsawijaya kairit dening pulisi kabêkta dhating[8] Sêmarang.

Wontên pawartos: saking panuwunipun pangrèh agêng Pakêmpalan Muhamadiyah ambudidaya badhe angêdêgakên cabang wontên ing kitha Banyumas.

Minăngka kangge ngêdêgakên pamulangan guru Muhamadiyah, pakêmpalan kêdah ngawontênakên arta waragad f 90.000.- dumugining samangke pakêmpalan sawêg sagêd angêmpalakên arta f 6.000.-.

Wontên pawartos, bilih para litnan golongan inpantêri: 1. Radèn Urip Sumaharja, 2. Radèn Mas Sugănda, lan 3. Radèn Bagus Sunjaya Holan Sumadilaga sami katêtêpakên dados: kaptin.

Benjing dintên Kêmis tanggal 20 wulan punika, kawartosakên ing Surakarta badhe ngawontênakên wilujêngan, amilujêngi nagari kados adat. Para luhur tuwin para abdi dalêm sadaya sami sowan pêpak. Wilujêngan wau dipun wastani: Maesa Lawung, inggih punika nglêluri wilujêngan cara kabudan, mila ingkang andongani abdi dalêm wadana juru suranata, sanès pangulu, sarta donganipun inggih donga Buda.

Jalaran wontênipun pawartos, ingkang nyêbutakên, bilih pêpatih dalêm ingkang sinuhun ing Surakarta angawisi para amtênaripun campur kalihan agami, ingakng anjalari botên rênanipun para têtiyang pribumi sadaya, pangrèh Pakêmpalan Muhamadiyah lajêng nyuwun katrangan dhatêng pêpatih dalêm mênggah lêrês botênipun pawartos kasbut nginggil. Mênggah katranganipun pawartos ingkang makatên wau botên lêrês, ingkang punika pangrèh Muhamadiyah lajêng anyêbar sêrat wara-wara, ingkang anyariyosakên botên wontên alanganipun, bilih para abdi dalêm sami angudi dhatêng agami Islam.

Pangagênging pakaryan barang-barang kina martosakên: kala ing wulan Agustus ingkang kapêngkêr punika, tiyang nama Pak Randin, dêdunung ing dhusun Ngêmplak Sêmongan (Sêmarang) wontên ing pakawisanipun manggih rêca, ingkang wusananipun lajêng kasade dhatêng pakaryan kasbut nginggil. Samangke têtela bilih rêca wau rêcanipun Budi Satwa. Inggiling rêca 28 c.M. saha kadamêl saking salaka tulèn, bon[9] dangu malih rêca punika badhe dipun pitongtonakên wontên ing musèum ing Wèltêprèdhên.

Ing sêrak[10] kalawarti wulanan ingkang kawêdalakên ing Jêrman, nama: Nord und Zud wontên sêratanipun Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Graaf van Limburg Stirum bab kawontênanipun ing tanah India. Ing karangan wau ingkang wicaksana amanggalih prêlu sangêt ngawontênakên ewah-ewahan tumrap warganing polêksrad, inggih punika warga pribumi kêdah langkung kathah tinimbang warga băngsa Eropah. Makatên ugi kapanggalih prêlu, anêtêpakên têtiyang pribumi dados warga rad pan India.

Wontên pawartos, bilih têtiyang komunis ingkang sami dipun tahan wontên ing griya pakunjaran ing Glodhog, Batawi, sami kapêndhakan anggènipun badhe damêl gegeran malih, tujunipun sêdyaning têtiyang wau enggal sagêd dipun alang-alangi.

Sêrat kabar A.I.D. martosakên, bilih botên dangu malih ing Bandhung badhe angêdalakên sêrat kabar dintênan basa Sundha ingkang badhe kanamèkakên: Tangkuban Prau, saha badhe dipun cithak ing kantor cithak: Kaom Kita. Wiwit tanggal 1 Nopèmbêr ing ngajêng punika, sêrat kabar wau langkung rumiyin badhe kawêdalakên sabên sadasa dintên sapisan, saha badhe dipun pandegani dening Wara Andayawarsih, kabantu dening Tuwan Yuanah.

Paduka Tuwan J.F. Vos administratur kantor Bale Pustaka, nampi sêrat tarimakasih saking nagari, jalaran anggènipun amranata saha angagêngakên kantor pangêcapan ing kantor kasbut. Makatên ugi Tuwan J.C. van den Braak tuwin Tuwan Th. J. Van Cleef kalih-kalihipun kapalaning kantor pangêcapan Bale Pustaka, sami angsal sêrat tarimakasih saking paduka tuwan dhirèktur ondêrwis.

--- 737 ---

Wontên pawartos, bilih ing Banyuwangi wontên sudagar kêkalih andarmakakên pangêcapanipun, tuwin pamêdaling sabinipun kalih têngah taun salêbêtipun sadasa taun, dhatêng Pakêmpalan P.S.I. ing ngrika. Pangêcapanipun badhe kapindhah dhatêng Batawi, tuwin pamêdalipun sabin wau badhe kadarmakakên dhatêng pamulangan guru S.I. ing Ngayogyakarta.

Sêrat kabar Loc. Martosakên, bilih sacêlakipun dhusun-dhusun dhukuh Badhur, Latu, Maribaya, sarta Karangmulya, badhe tumuntên dipun wontêni sumur bur. Sampun têmtu têtiyang ing ngrika sami sakalangkung agènipun[11] gumbira.

Aneta martosakên, kasipun pamulangan patukangan ing Sibulgah, kêkirangan arta f 1000.-. Gurunipun pamulangan wau lajêng kasêrêg dhatêng pangadilan.

Angsal-angsalanipun panyadean sarêm guprêmèn ing Jawi Têngah salêbêtipun wulan Sèptèmbêr punika, ing Banyumas: f 72.898.22, ing Ngayogya: f 56.618.44, ing Kêdhu: f 101.720.40, ing Pakalongan: f 75.929.80, ing Sêmarang: f 91.125.62, ing Surakarta: f 77.430.90, gunggung sadaya wontên: f 475.723.38. Angsal-angsalanipun panyadean wau, salêbêtipun wulan Januari dumuginipun wulan Sèptèmbêr wontên: f 4.190.213.20. Salêbêtipun sangang wulan ing taun 1926 angsal-angsalaning panyadean sarêm wau wontên f 4.191.472.02.

Sêrat kabar Java-Bode martosakên, bilih ingkang katêtêpakên dados pangagênging tanah Dhigul, inggih punika Tuwan M.A. Monsjou sipil gêsah èbêr ing Fakfak ondêr apdhèling Niyuginiya ing sisih kilèn.

Benjing taun ngajêng, kintên-kintên sasampunipun tanggal 1 Mèi 1928, badhe dipun wontêni sêpur, ingkang lumampah saking Batawi dhatêng Ngayogya kanthi mampir Bandhung.

Kabaripun sêrat kabar Sinar Indhonesiah, badhe botên kawêdalakên malih, kintên-kintên jalaran saking anggènipun tansah manggih pakèwêt, koranipun wontên ingkang karampas ing pulisi. Malah redhakturipun Tuwan Marsudi dipun tahan wontên ing kunjara.

Aneta martosakên saking Pakalongan, bilih ingkang bupati ing Brêbês dipun gantung kalênggahanipun, amargi kadakwa nindakakên padamêlan ingkang botên pantês, inggih punika: asring mabuk, adamêl griya ing sacêlaking Bumiayu sapakawisanipun pisan, ingkang anggarap têtiyang dhusun tanpa mawi bayaran, malah miturut pawartos, ingkang bupati wau asring naboki priyantunipun. Ing ngriki têtela, sanajan bupatia, manawi gadhah tindak ingkang lêpat, inggih wontên paukumanipun.

Sêrat kabar Bintang Timur mirêng pawartos, bilih sêrat kalawarti Bandera Islam, suwaranipun Pakêmpalan P.S.I. ingkang kawêdalakên wontên ing Bandhung, badhe kawêdalakên wontên ing Batawi, sarta badhe kadadosakên sêrat kabar dintênan.

Wontên pawartos, bilih sêrat kabar Asiyah ing Sêmarang, gadhahanipun pakêmpalaning têtiyang pribumi lan Tiyonghwa, ingkang dipun pandhegani dening Tuwan Thio Tjin Boen lan Tuwan Căndra Kusuma, samangke botên kawêdalakên malih.

Kala dintên Slasa ingkang kapêngkêr punika, ing kampung Babatan (Bandhung) wontên kabêsmèn, griya ingkang kabêsmi kirang langkung wontên 200, pintên karugianipun saha punapa sababipun, samangke dèrèng kasumêrêpan.

Dèrèng dangu punika sampeyan dalêm ingkang sinuhun ing Surakarta, sampun aparing ganjaran warni dhuwung dhatêng: 1. Radèn Ramêlan, wadana pulisi, 2. Radèn Partacandraka, asistèn wadana, 3. Mas Wirasumitra lan 4. Mas Sumaprawira, kalikah-lihipun[12] mantri pulisi. Priyantun sakawan wau sadaya sami abdi dalêm Kasunanan.

Lulus èksamênipun dhoktêr bagian ingkang kapisan ing pamulangan pangadilan luhur ing Wèltêprèdhên: Radèn Iman Hud.

Sêrat kabar Pêwarta Dhèli martosakên, bilih ing Medhan badhe dipun wontênakên cabang Muhamadiyah.

Miturut sêrat kabar Jawa Têngah, ingkang pikantuk pris, lotre f 100.000.- ingkang mêntas dipun gêbab dèrèng dangu punika: Tuwan B.D. Broek ing Pêkalongan.

Ing Medhan samangke kawêdalakên sêrat kalawarti wulanan, ingkang kanamakakên: Utusan Guru, mênggah isinipun babagan pangajaran tuwin kawontênanipun guru. Dene ingkang ngêdalakên Tuwan Sahari, Jalanpuri, ing Medhan.

--- 738 ---

FEUILLETON

Lêlampahanipun Prabu Tristan lan Putri Isolde.

22

Manawa Tristan lan Isolde duwe lêlakon kang ora bênêr, uwis mêsthi ora bakal unggul pêrange. Dipadha ngati-ati bokmanawa Tristan kang wis ingsun tundhung mau, iya iku marga saka anggoningsun kudu-kudu anuruti panuwunira iku, bakal ingsun timbali, supaya bali manèh marang ing Cornwallis.

Sarêng baron têtiga ingkang sami awon manahipun sarta ambêg jirih wau mirêng pangandikanipun sang nata makatên wau sami ajrih, badanipun andharodhog, rumaosipun Prabu Tristan sampun dhatêng amrêjaya dhatêng piyambakipun, aturipun: Gusti, pramila kawula sami gadhah atur makatên, margi kawula sadaya rumaos dados abdi paduka, sarta rumaos wajib tumut anjagi kaluhuraning asma paduka, makatên wau manawi paduka karsa andhahar dhatêng atur kawula, manawi botên karsa inggih sampun, mugi sampun dados duka. Manawi paduka botên karsa angabdèkakên dhatêng kawula tiyang têtiga, sumăngga karsa.

Prabu Marc sarêng mirêng aturipun para baron makatên punika sangsaya duka, nuntên jumênêng ing sănggawêdhining titihanipun, pangandikanipun: Hèh, wong ala, enggal padha sira lungaa saka nagaraningsun kene, ingsun ora karsa angabdèkakên marang sira manèh.

Baron têtiga wau sami amangsuli: Kawula sami sumarah ing karsa paduka, gusti, sarta botên ajrih utawi kuwatos sakêdhik-kêdhika, jalaran karaton kawula sami santosa, kinubêng ing pagêr kajêng wêtahan kiyat sangêt. Sasampunipun sami matur makatên lajêng sami kesah anyandêrakên kapal tumpakanipun botên sarana pamitan utawi angurmati dhatêng sang nata. Makatên ugi sang nata inggih enggal anggêbrag titihanipun kasandêrakên, kondur dhatêng karaton Tintagêl, botên angêntosi ngêmpalipun para abdi gêrma tuwin abdi sanès-sanèsipun. Sadumuginipun ing karaton enggal lumêbêt ing pandhapa, kapapagakên dening sang pramèswari, ingkang mirêng swaraning tindakipun. Kados ingkang sampun-sampun, sang pramèswari anampèni agêmipun pêdhang, lajêng angaturakên pakurmatan sarana andhingkulakên sarira ngantos dumugi ing sampeyanipun sang nata. Astanipun sang pramèswari nuntên dipun asta ing sang prabu, katarik manginggil supados jumênêng. Sarêng sang pramèswari amriksani pasuryanipun sang nata ambrabak abrit sangêt, kados nalika wontên ing papan pangobongan rumiyin, angintên bilih anggènipun duka sang nata wau margi anguningani bilih Prabu Tristan dèrèng kesah saking ing Cornwallis. Pangunandikanipun: O, Pangeran Kang Maha Agung punapa kêkasih kula kauningan ing sang nata, sarta sampun dipun cêpêng. Sanalika sang pramèswari kantaka, dhawah ing sampeyanipun sang prabu, sang putri lajêng dipun pondhong kabêkta lumêbêt, dhatêng ing dalêm sarta dipun arasi. Botên antawis dangu wungu saking anggènipun kantaka. Sang nata nuntên andangu, pangandikanipun: Yayi, apa marmane dene sira nganti dadi kantu, apa sira lagi nandhang gêrah.

Sang pramèswari matur: Dhuh sang prabu, pêpundhèn kawula, kawula ajrih sangêt, margi kala wau katingalipun paduka duka sangêt.

Sang nata angandika malih: Bênêr panyananira iku, yayi, mulane ingsun enggal bali, awit ana prakara kang agawe sêkêling panggalih ingsun.

Sang pramèswari matur malih: Dhuh, sang nata, manawi para gêrma ingkang adamêl sêkêling panggalih, saking pamanggih kawula botên pêrlu paduka galih sangêt-sangêt, awit prakawis makatên punika sajatosipun namung prakawis sapele.

Sang nata mèsêm amirêngakên pangandikanipun sang putri, pangandikanipun: Yayi, kang anjalari dukaningsun mau dudu para gêrma, nanging baron têtêlu kang padha ala atine sarta drêngki, yaiku Andret, Denoalen lan Gondoine. Para baron mau nuli ingsun tundhung supaya lunga saka ing nagariningsun kene, awit salawase mung anglingsêmake marang panjênênganingsun bae.

Sang pramèswari matur: Gusti, punapa dosanipun tiyang têtiga wau, dene ngantos paduka karsakakên kesah saking ing Cornwallis. Manawi piyambakipun angawon-awon dhatêng kawula malih, dosa punapa ingkang kaaturakên ing paduka.

Dhawuh pangandikanipun sang prabu: Yayi, prakara iku ora ana paedahe dirêmbug manèh, jalaran baron mau wis padha ingsun tundhung.

Sang pramèswari nuntên nêmbah, aturipun: O, botên makatên sang prabu, sadaya tiyang punika gadhah hak anglairakên pamanggihipun. Makatên ugi kawula inggih gadhah hak, anyumêrêpi pandakwa awon ingkang kadhawahakên dhatêng kawula wau. Sintên ingkang badhe suka sumêrêp dhatêng kawula, manawi paduka botên karsa andhawuhakên. Wontên ing ngriki kawula rumaos lola, namung paduka ratu kawula, tuwin ingkang kêdah anjagi dhatêng kawilujêngan tuwin saening nama kawula.

Pangandikanipun sang prabu. Yèn mangkono karsanira, ingsun iya bakal nyaritakake ature wong-wong kang drêngki mau, mungguh kang dadi ature: manut panêmune, supaya pandakwa ala kang wis tumiba ing sira biyèn bisa sirna babarpisan, sira kudu anglakoni sumpah ana [a...]

--- 739 ---

[...na] ing sangarêping balung-balunging băngsa kramat, sarta anyêkêl wêsi mêngangah, awit manawi sira nyata ora duwe dosa, ora bakal karasa panas, utawa ora bakal aniwasi.

Sariranipun sang pramèswari gumêtêr amirêngakên pangandikanipun sang nata makatên punika, sarta amandêng dhatêng sang prabu, wusana matur makatên: Gusti, mugi paduka karsaa animbali tuwin karsaa angabdèkakên dhatêng baron têtiga wau. Kawula sagah anglampahi sumpah kados ingkang sampun kaaturakên ing paduka punika.

Sang prabu amangsuli: Kapan anggonira arêp sumpah iku, yayi.

Aturipun sang pramèswari: Sadasa dintên malih, Gusti.

Pangandikanipun sang prabu: Yayi, tempo sapuluh dina iku enggal bangêt.

Sang putri nêmbah matur: Gusti, sayaktosipun sadasa dintên punika kadangon sangêt, ananging kawula gadhah panuwun mugi paduka karsa ngaturi rawuh Sang Prabu Artur ing Carduel tuwin para baron kalerehanipun satus, makatên ugi Sang Walewein, Griflet saha Keye, mantri pangarsa ing karaton, sagêda anjênêngi anggèn kawula nglampahi sumpah, wontên ing ara-ara sacêlaking lèpèn ingkang dados tapêl watêsing nagari Cornwallis kalihan nagari Carduel, awit manawi botên makatên kawula kuwatos bilih ing têmbe, sasampunipun kawula anglampahi sumpah punika, para baron kalerehan paduka gadhah panuwun malih supados kawula anglampahi sumpah sanès malih. Manawi sumpah kawula punika sinêksenan ing Sang Prabu Artur tuwin para baron kalerehanipun, sêsarêngan kalihan para baron kalerehan paduka sadaya, para baron ingkang sami awon manahipun saèstu botên badhe wani gadhah panuwun makatên malih.

Kacariyos, kala samantên Sang Prabu Marc nuntên utusan paring sumêrêp dhatêng para baron sadaya prakawis sang putri bace[13] sumpah wau, sarta sami dipun timbali, supados banjing dumugining dintên sang putri anglampahi sumpah wau sami dhatêng anêksèni wontên ing ara-ara ing tapêl watêsing nagari Cornwallis tuwin nagari Carduel. Makatên ugi sang nata inggih utusan angaturi Prabu Artur supados ing dintên punika karsaa rawuh anjênêngi, saha mugi kadhèrèkakên ing wadyabalanipun. Sang pramèswari inggih utusan abdi kinasih awasta Pirinis bêktan saking ing Irlan rumiyin, kadhawahan sowan dhatêng Sang Prabu Tristan. Lampahipun Pirinis anglangkungi wana, botên anurut margi, supados sampun ngantos kasumêrêpan ing tiyang sanès. Sarêng sampun dumugi ing griyanipun mantri wana Orri lajêng manggihi Prabu Tristan saha matur bilih saking panuwunipun para baron ingkang drêngki manahipun dhatêng Prabu Marc, sang pramèswari badhe anglampahi sumpah kados ingkang kasêbut ing nginggil mau.[14] Aturipun Pirinis: Dhuh, satriya, kawula dipun utus ing sang pramèswari angaturi paduka supados dhawahing dintên sang pramèswari anglampahi sumpah punika paduka karsaa rawuh ing ara-ara wau, angagêma panganggenipun pêkir, sampun ambêkta dêdamêl, sarta sampun ngantos wontên tiyang ingkang sagêd nyumêrêpi bilih paduka ingkang namur dados pêkir punika. Paduka dipun aturi rawuh ing pinggiring lèpèn ing papan padununganipun Prabu Artur masanggrahan, ing ngriku paduka badhe sagêd mitulungi sang putri, awit sang putri ajrih sangêt dhatêng sumpah wau, nanging tansah sumendhe dhatêng ing Pangeran Ingkang Maha Kawasa ingkang sampun paring piwêlas dhatêng panjênênganipun nalika badhe kapatrapan ukuman pêjah tuwin sagêd oncat saking wêwêngkonipun kere-kere rumiyin.

Prabu Tristan amangsuli, pangandikanipun: Sadulur enggal baila marang karaton. Matura marang sang pramèswari, yèn ingsun nêdya anglêksanani pamundhute iku.

Kacariyos, nalika Pirinis wangsul dhatêng ing karaton, wontên ing satêngahing wana kapanggih kalihan mantri wana ingkang nyumêrêpi papan padununganipun Prabu Tristan tuwin Sang Putri Isolde kala wontên ing wana rumiyin. Mantri wana wau kalêrêsan sawêg anutupi luwangan lêbêt sangêt, sarana pang-panging kêkajêngan tuwin ron-ronan, supados andhapan utawi sagawon ajag ingkang dipun pasangi botên sumêrêp dhatêng luwangan wau. Mantri wana sarêng sumêrêp dhatêng Pirinis badhe lumajêng nanging botên kabujêng, margi nuntên kajorogakên dening Pirinis, kacêmplung ing luwangan. Wicantênipun Pirinis: Hèh, wong ala, yagene sira arêp lumayu. Sira wus adol kaslamêtane sang pramèswari, mulane wis bênêre sira kacêmplung ing luwangan gaweanira dhewe iku, minăngka kuburira.

Sasampunipun wicantên makatên mantri wana lajêng dipun pênthung ing têkênipun. Sirahipun rêmuk, sanalika pêjah. Mayitipun lajêng dipun bruki ing kêkajêngan tuwin dipun urugi ing ron-ronan.

Kocapa ing dintên katamtuanipun sang pramèswari badhe sumpah wau, sang nata kalihan sang pramèswari tuwin para baron saha para satriya kalerehanipun Prabu Marc bidhal dhatêng ing ara-ara ing tapêl watêsing nagari Cornwallis. Sadumugining pinggir lèpèn dipun urmati dening Prabu Artur sawadyabalanipun, ingkang masanggrahan wontên ing pinggir ngrika. Ing ngriku katingal wontên pêkir satunggil ingkang nuju ngêmis dhatêng para baron utawi satriya ing Carduel. Sang Prabu Marc tuwin sang pramèswari sawadyanipun sami nyabrang nitih baita ingkang sampun kasadhiyakakên. Sarêng baita ingkang dipun titihi sang pramèswari sampun dumugi ing pinggir, sang putri lajêng ngandika: Para satriya, kadospundi sagêd kula mêntas dumugi ing dharatan supados pangangge kula botên kenging ing jêblog, punapa botên wontên tukang baita ingkang sagêd mitulungi anggendhong kula.

Pramila sang putri mundhut gendhong margi baita titihanipun botên sagêd mèpèt ing dharatan, awit taksih sawatawis malih kalihan dharatan sampun kandhas. Nuntên wontên satriya satunggal ingkang angawe [anga...]

--- 740 ---

[...we] dhatêng pêkir wau, dipun undang kapurih nyêmplung dhatêng ing pinggiring lèpèn sarta anggendhong sang pramèswari dhatêng dharatan, wicantênipun: Mitra, mrenea, sadhela. Gendhongên sang pramèswari iku mênyang dharatan, manawa sira kuwat.

Pêkir wau nuntên nyêmplung ing lèpèn, anyakêti baita ingkang dipun titihi sang pramèswari. Sang pramèswari lajêng dipun gendhong. Sang pramèswari ngandika lirih sangêt: Kêkasih kula, mangke wontên ing pawêdhèn ngajêng punika sampeyan andhawah.

Sarêng anggènipun anggendhong sang putri wau sampun dumugi ing dharatan, wontên ing pawêdhèn, pakir wau api-api kasandhung, lajêng dhawah. Sang pramèswari tansah dipun cêpêngi. Para neneman putraning băngsa luhur tuwin para priyantuning baita sami mêndhêt wêlah utawi prabot sanèsipun badhe kangge anggêbagi pêkir wau, nanging pramèswari ngandika: Aja dimunasika, pêkir iku, karêbèn lunga, mulane tiba manawa saka anggone wis bangêt sayahe, marga wis adoh lêlakone. Sang putri lajêng angalungakên êmas dhatêng pêkir wau.

Ing palataran sangajênging pasanggrahanipun Prabu Artur sampun bineberan babut tuwin sutra-sutra wêdalan ing Nicea, tumumpang ing sanginggiling pasukêtan. Balung-balunging băngsa kramat inggih sampun kawêdalakên saking ing lêmantun panggenan nyimpên barang-barang ingkang malati wau, kadèlèh wontên ing babut, dipun jagi dening Sang Walewein, Griflet saha Sang Keye. Ing sacêlaking barang-barang ingkang amalati kacawisan latu agêng kangge ambêsmi tosan, ingkang kala samantên sampun mêngangah kados wongwa. Sasampunipun mêmuji dhatêng Ingkang Maha Kawasa, sang pramèswari lajêng angrucat kalung tuwin gêlang ingkang awis sangêt rêginipun punika, awit kajawi saking êmas, agêm-agêman punika sami tinarètès ing sêsotya adi. Nuntên kaparingakên dhatêng kere-kere ingkang sami ngêmpal wontên ing ngriku. Makatên ugi agêm-agêmanipun mêkêna, mantêl, sêpatu, tuwin sanès-sanèsipun inggih dipun rucati, kaparingakên dhatêng kere-kere wau, namung kantun angagêm agêm-agêman rangkêpan ingkang tanpa lêngênan. Sasampunipun makatên lajêng anyakêti papan palênggahanipun Prabu Artur tuwin Prabu Marc. Para baron sadaya sami kèndêl kemawon, gumun aningali tataging panggalihipun sang pramèswari, satêmah sami nangis kamiwêlasên. Kalihan gumêtêr sang pramèswari angasta balung-balunging kramat wau, sarwi ngandika: Sang prabu ing Logres tuwin sang nata ing Cornwallis, Sang Walewein, Keye tuwin Sang Girflet mugi paduka sami karsa anêksèni, kawula sumpah dhatêng balung-balunging băngsa kramat punika, tuwin dhatêng barang-barang ingkang malati sanèsipun ing sangalam donya punika, bilih botên wontên tiyang jalêr ingkang sampun nate mondhong dhatêng jat kawula, kajawi Prabu Marc kalihan pêkir ingkang dhawah wontên ing pawêdhèn, ingkang sami paduka priksani wau. Prabu Marc punapa sumpah kawula punika sampun adamêl panujuning panggalih paduka.

Sang Praku[15] Marc aparing wangsulan: Iya, yayi, wis cukup. Muga-muga Gusti Kang Maha Agung karsa paring putusan kang adil marang prakara iki.

Sang putri nuntên angucap: Amin. Sasampunipun nuntên anyakêti latu. Tindakipun sêmpoyongan sarta pasuryanipun katingal pucêt sangêt. Tosan ingkang mêngangah wau lajêng dipun pundhut saking salêbêting latu, dipun asta sarta dipun bêkta tindak ngantos sangang jangkah, lajêng dipun uncalakên. Astanipun kêkalih nuntên dipun entha kajêng mrapat (Kruis), èpèk-èpèking astanipun dipun ajêngakên dhatêng sadaya ingkang anjênêngi anggènipun sumpah punika. Sadaya sami ningali bilih astanipun sang putri ingkang kangge ngasta tosan mêngangah wau botên punapa-punapa, malah katingal langkung sumringah tinimbang kalawau sadèrèngipun kangge ngasta tosan mêngangah. Satêmah sadaya tiyang sami mêmuji angluhurakên asmanipun Ingkang Maha Kawasa.

13. Swaraning pêksi ing wanci dalu.

Sarêng Prabu Tristan sampun rawu[16] ing griyanipun mantri wana Orri lajêng rucat agêm-agêman panganggening pêkir wau. Kala samantên Prabu Tristan anggalih bilih sampun mangsanipun kêdah kesah saking ing Cornwallis kados ingkang sampun kasagahakên dhatêng Sang Prabu Marc nalika ngaturakên wangsul sang pramèswari rumiyin. Kajawi punika sampun botên wontên ingkang andadosakên alanganing tindakipun. Margi sang pramèswari sampun anglampahi sumpah sarta wilujêng. Sang nata asih sangêt dhatêng panjênênganipun. Manawi pêrlu Sang Prabu Artur saèstu badhe karsa atêtulung dhatêng sang pramèswari. Lan malih ing sarèhne sang pramèswari sampun asumpah, badhe botên wontên tiyang ingkang wani angawon-awon malih dhatêng sang putri. Sanaja[17] Prabu Tristan anggalih makatên, nanging tansah mangu-mangu botên enggal pangkat, ing batos awrat sangêt anilar sang putri wontên ing nagari Cornwallis, pramila tansah angglibêt wontên ing sakiwa têngêning karaton Tintagal. Ingkang makatên wau Prabu Tristan inggih mangêrtos bilih lêlampahanipun punika nguwatosi sangêt tumrap gêsangipun mantri wana Orri utawi tumrap kawilujênganing sariranipun piyambak.

Kawan dintên sasampunipun sang putri sumpah wontên ing ara-ara punika, Prabu Tristan nuntên pamitan dhatêng mantri wana Orri badhe pangkat anilar Cornwallis sarta animbali Sang Corneval pangandikanipun: Dhuh, guru kula, sapunika sampun mangsanipun kula kesah saking ing ngriki. Sumăngga sami kesah dhatêng ing Wales.

(Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	pinindhakna. (kembali) pinindhakna.
2	ngulêr. (kembali) ngulêr.
3	botên. (kembali) botên.
4	sêmăngka. (kembali) sêmăngka.
5	punika. (kembali) punika.
6	botên. (kembali) botên.
7	gupêrmèn. (kembali) gupêrmèn.
8	dhatêng. (kembali) dhatêng.
9	botên. (kembali) botên.
10	sêrat. (kembali) sêrat.
11	anggènipun. (kembali) anggènipun.
12	kalih-kalihipun. (kembali) kalih-kalihipun.
13	badhe. (kembali) badhe.
14	wau. (kembali) wau.
15	Prabu. (kembali) Prabu.
16	rawuh. (kembali) rawuh.
17	sanajan. (kembali) sanajan.