Kajawèn, Balai Pustaka, 1929-04-10, #264

Ăngka 29, 29 Sawal Taun Alip 1859, 10 April 1929, Taun IV

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [437] ---

Ăngka 29, 29 Sawal Taun Alip 1859, 10 April 1929, Taun IV

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Lèpèn Landhak Pontianak

[Grafik]

Sapinggiring lèpèn ing gambar punika kêtingal gèthèk kaêdêgan griya, dene mênggah sajatosipun pancèn griya ingkang dipun ênggèni tiyang, malah ing ngriku dipun wastani kampung. Desa mawa cara, nagara mawa tata.

--- 438 ---

Bab Kasarasan

Sêsorahipun Radèn Sumadirja, Ind. Arts ing Kudus

(Sambêtipun Kajawèn Nomêr 28)

Bumi punika kinêpang ing hawa ngantos kintên-kintên 100 km inggilipun, sanginggiling hawa punika langkung tipis tinimbang ing ngandhap. Hawa punika dede dzat satunggal, nanging kadadosan saking bangsaning gas warni-warni, dene ingkang kathah piyambak inggih punika Stikstof, punika mèh 4 bagean, ingkang sabagean Zuurstof. ingkang prêlu sangêt punika Zuurstof.

[Grafik]

Sawangan ingkang damêl kasarasan (talaga Panjalu, Priyangan).

Mênggah watakipun Zuurstof punika botên sagêd mêmpan kabêsmi, nanging sagêd ngagêngakên urubing sadaya latu. Manawi botên wontên Zuurstof, latu punika botên sagêd murub utawi mangangah. Sanajan Zuurstof wau migunani sangêt tumrap dhatêng tiyang, nanging manawi mligi Zuurstof thok, botên mawi campuran punapa-punapa, malah aniwasi, upamia racun makatên kêkêrasên. Dene ingkang nyuda kêkêrasanipun wau inggih Stikstof punika.

Stikstof punika watakipun beda kalihan Zuurstof. Stikstof punika botên suka panggêsangan dhatêng manungsa, sarta botên ngindhakakên urubing latu. Dilah murub manawi kadèkèk salêbêting Stikstof mêsthi pêjah, nanging latu kadèkèk salêbêting Zuurstof malah mangangah utawi saya agêng urubipun.

Kajawi Zuurstof kalihan Stikstof ing salêbêting hawa wontên malih gas sanèsipun, inggih punika Koolstof punika kenging dipun wastani sarining arêng. Koolstof wau wontênipun ing hawa sampun campuran kalihan Zuurstof lajêng kasêbut Koolzuur. Rèhning Koolzuur punika langkung awrat tinimbang peranganing hawa sanèsipun, dados panggenanipun inggih wontên ing ngandhap, wontên ing sumur-sumur, luwêng utawi ing guwa-guwa. Koolzuur punika tumrapipun gêsang kita nama racun, sagêd adamêl pêjah, nanging tumrap têtuwuhan paedah sangêt. Dilah botên sagêd murub wontên salêbêting Koolzuur.

Wontên malih peranganing hawa inggih punika uwab (Waterdamp).

Manawi dzat-dzat sakawan wau wontên sadaya, sarta têtandhinganipun sampun sae, punika hawanipun [ha...]

--- 439 ---

[...wanipun] dipun wastani hawa rêsik, migunani tumrap kasarasan.

Miturut ing nginggil hawa punika sagêd botên rêsik, botênipun rêsik punika:

1. Manawi sampun kangge ambêgan. Hawa ingkang sampun kangge ambêgan punika upami toya, toya kumbahan, dados sampun ambêkta rêrêgêd.

Hawa punika dumuginipun ing lêbêt badan mêdal ing gurung, punika wontên salêbêting dhadha lajêng mlêbêt ing paru sarta êpang-êpang dados gêronggongan ingkang alit-alit sangêt lan tipis. Paru punika warninipun kados kêmbang karang (Spons). Ing paru ngriku ugi wontên gêronggongan êrah alita-lit ingkang maèwu-èwus kathahipun sarta tipis. Dening tipisipun wau sami cêcêlakan Zuurstof saking hawa sagêd katarik ing êrah lan êrah sagêd ngêculakên rêrêgêd ingkang katampèn ing hawa sarta lajêng kabêkta mêdal. Êrah ingkang taksih ambêkta rêrêgêd punika warninipun abrit sêpuh, dene manawi sampun angsal Zuurstof lajêng dados abrit ambranang, dene rêrêgêd ingkang katut wêdaling hawa inggih punika Koolzuur, waterdamp (uwab) lan dzat sanèsipun. Rêrêgêd wau manawi botên sagêd mêdal, sagêd dados wisa tumraping kasasaran. Mila hawa ingkang sampun kangge ambêgan punika inggih sagêd ambêbayani.

Minăngka tuladha: ing jaman kina ing kitha Indhu wontên tiyang 150 katutup ing salêbêting kunjara sadalu, kunjara wau jandhelanipun namung kalih alit-alit, sarêng enjingipun kabikak lawangipun, ingkang taksih sagêd angglawat namung tiyang 26, sanèsipun sami pêjah. Dene jalaranipun botên sanès inggih rêrêgêding hawa ingkang botên sagêd mêdal saking kunjaran wau.

Tiyang ingkang manggèn ing hawa ingkang kirang rêsik punika adatipun sakitên sarta ringkih badanipun.

Miturut katrangan ing ngajêng punika têtela bilih griya ingkang kirang marginipun hawa punika botên sae tumrapipun kasarasan.

Manawi siyang dangu wontênipun ing jawi, nanging dalu rak kêrêp wontênipun ing griya, punapa malih manawi tilêm. Dados prêlu sanêt griya punika cêkap angsalipun hawa, langkung-langkung ing papan patilêman. Dados griya ingkang prayogi punika lawang jandhelanipun ingkang wiyar, hawa srêngenge (pêpadhang) sagêd lumêbêt.

2. Jalaran saking urubing latu. Rèhning latu punika sagêdipun andados kêdah kanthi Zuurstof dados hawa sacêlakipun latu punika inggih kalong Zuursto-ipun.

3. Dening bêbosok. Barang bosok punika asring mambêt, punika mratandhani manawi saperanganing barang wau sami kumleyang wontên ing hawa, mila manawi kita ambêgan lajêng mambêt, nanging rèhning lêmbat sangêt (gas) kita botên sagêd ningali. Ingkang dipun wastani bosok punika sajatosipun uwaling dat ingkang amujudakên (ontbinding) dening satunggiling daya. Wondene têmbung rêrêgêd punika kawontênan ingkang adamêl jijik tumrap raosing manah utawi paningal kados ta: toya rêsik kacêmplungan siti, sanajan siti wau rêsik, inggih lajêng dipun wastani rêgêd, rasukan pêthak [pêtha...]

--- 440 ---

[...k] kenging awu rokok inggih rêgêd, latar kathah godhongipun garing inggih rêgêd, makatên sapiturutipun. Dados botên gandhèng babarpisan kalihan basil (wiji sêsakit).

Manawi miturut ngèlmu pamisah, rêgêd punika inggih gandhèng kalihan raos utawi paningal, têtêp atêgês kamoran utawi ngandhut barang ingkang dede mêsthinipun, kados ta: rah rêgêd punika tumrapipun mripat botên katingal rêgêd-rêgêdipun utawi rêsikipun.

Mila tiyang manggèn punika prayogi ingkang têbih saking pawuhan, kuburan, sapanunggilanipun.

Bêna ing pasabinan

[Grafik]

Ing nginggil punika gambar kawontênaning sabin ing saantawising dhusun Umbulan tuwin Winongan, Pasuruan, ingkang kêbênan. Kados ingkang sampun nate kawartosakên wontên ing Kajawèn. Sampun tamtu kemawon bêna wua adamêl karisakan agêng. Dados têtela toya punika inggih dados kănca inggih dados mêngsah, manawi makatên punika nuju dados satru, dene manawi kangge sêsabin, dados mitra.

--- 441 ---

Bab Panggulawênthah

Sambêtipun Kajawèn nomêr 28

[Pangkur]

ngrênggênêg anggendhong ala | kang gêdhene padha sakêbo biri | kêbrabean kaduk rêmbug | sabab kabèh rumasa | bisa marang basa Lănda nadyan amung | satêmbung rong têmbung nyandhak | blênyak-blênyan[1] wus mangrêti ||

wong cah jaman kêmajuan | apês blêbês wêton H.I.S pêsthi | sithik-sithik ya sumurup | nyang clathu cara Lănda | nadyan durung pira suprandene ngudung | Parmiyah dijak caturan | cara Walănda naricis ||

diwangsuli cara Jawa | isih mêksa durung ngrasa ing ati | Kèn Parmiyah iya puguh | anganggo basa Jawa | suwe-suwe bocah mau milu-milu | yèn nyang Jawa padha Jawa | basane dhewe dinggoni ||

karo dhèk maune padha | anggêdhèkke nyandhang pangganggo nècis | yèn kăndha kêpara mudhun | kêndho êmèh satampah | anjêrbabah susuke sinungsun pitu | ngiwa nêngên pênyu êmas | nglowong bolong kanan kering ||

sasirah prasasat kêbak | sasisihe papak ing ngisor kuping | pacake nglokro gumandhul | dadi sasolah tingkah | ngarah-arah saking kêrèh ing gêgêlung | sumêlang yèn nganti owah | dipilalah wêdi nolih ||

yèn mengo lawan lon-lonan | milu mingêr awake katut balik | nyambi tangane têtulung | ngêmèk-êmèk gêlungan | èpèk-èpèk loro pisan barêng maju | junjung alis ngêlus sirah | sunggarane mundhak jêprik ||

nadyan kang rambute kurang | suthik kèri kêraya-raya ngudi | dimèn dadi sugih rambut | diêrobi cêmara | kêtujune entuk măngsa murah rambut | mung sadhela sabongkokan | bongkot kukuh ditalèni ||

linèlèt-lèlètan malam | nganti thêmèl yèn digo ngêtarani | ambrênggol gêligir kaku | bêngkiyêng ketok kakag | dowu dluju jêbug tan kêna tinêkuk | mlisih lan rambute tênan | sumisih awarna kalih ||

irêng kêwoworan abang | dadi jragêm satêngah nglêmah garing | pinjunge ubêt rêmpêlu | wus mèmpêr sêsrimpungan | pangasihe kinosokbali gonipun | numpuk ing iring ngarêpan | sap sakêthi kurang siji ||

gêdibêl kandêl sakilan | nging ambane kira kurang sanyari | supaya ketok sak gêbung | dadi nganggo japitan | cikmèn mèpèt nora idhêp brigang-brigung | yèn jangkah diarah-arah | alon prêlu angon angin ||

samar yèn wirone ambyar | wira-wiri pijêr-pijêr niliki | sadhela-dhela tumungkul | lawan tangane nyandhak | wêwirone mêtêk japitan bèn bakuh | wus nora kobêr anggagas | gaweane kudu gêlis ||

ugêl-ugêle sing kiwa | nganggo gêlang sanadyan êmas gêmbring | sagodhong pari gêngipun | panêngên êjam tangan | nganti cluthak lêngênane potong Bandhung | nganggo kalung rante cêkak | manggon tênggak didokoki ||

madhaliyun mata abang | pasang êbros nguputarung pinati | panitine rèntèng têlu | tlapakan mawa sandhal | ana sêlop jinjit mêrit êpok lêbu |

--- 442 ---

bèn pacak mucang kanginan | kaduk mayug moyag-mayig ||

adate kaya mangkana | kabèh-kabèh sadurunge diwori | barêng sauwise kumpul | digêdhèni Parmiyah | nora êsah awèh wêwarah rahayu | dilêlantèh lan tinetah | grètèh gone mituturi ||

tlatèn dhasare wong sabar | sabên dina tutur saka sathithik | kanthi nganggo angon tangguh | lan golèk măngsakala | yèn panuju padha mèsêm lan gumuyu | Parmiyah awèh piwulang | lawan mulat sambang liring ||

mangkene liring piwulang | hèh sakèhe kabèh sadulur iki | aja ana klèru surup | têmah salah panămpa | mapan aku kêtêmpuh dumadi sêpuh | sapantêse uwong tuwa | tuwase wèh tutur bêcik ||

cacad jênênge wong tuwa | wuta tuli sêpên pamuna-muni | mênêng-mênêng tuwa watu | mula padha elinga | pêpelingku lah aja kêbanjur-banjur | nguja ati ngăngsa-ăngsa | kasênêngan dituruti ||

pituturku mung sanyata | nyatitèkna karêpmu dhèk sakawit | gonmu padha rêbut dhucung | sacandhake anglunjak | nyang jagading kamajuan ora etung | ciyut jangkahe angangkah | mlêbu kalangan ondêrwis ||

uwose golèk kagunan | kanggo marga olèh srananing urip | karo pênggawe rahayu | yaiku nambut karya | kok rewangi kangelan ing bausuku | sumêngka wani rêkasa | suka dadi babu koki ||

kumêdah nyandhang lan mangan | lan ngêndêlke saka wêtuning budi | marga sandhang pangan iku | ukume ora kaya | saka gone golèk dhewe băndha bau | dipangana awèt enak | ora ana kang grundêli ||

aja nolèh kana-kana | wus sampurna Allah ênggone paring | adil tindaking pamandum | ora kêna mèrèkna | marang liyan dhewe-dhewe bêgjanipun | pininta-pinta mawarna | ana kang wêtune saking ||

ora kalawan kangelan | mung ngêndêlke endahing warna adi | wus dadi srananing idhup | bisa nyandhang lawan mangan |[2] iya iku saka sih parmaning kakung | kang mêngkono nora kêna | kowe duwe karêp mèri ||

mara ta padha rasakna | enak apa wong nrima anampani | sisa ing saturahipun | pindhon uwis tumundha | pêsthi nora mandhingi kang isih wutuh | kang wêton lagi sapisan | aran têrasan tur murni ||

yaiku sandhang lan pangan | pangantine mêtu saka ing laki | wus kapindho yèn pinetung | têtêp timbal-tumimbal | gone jaluk lumunta gêntèn jinaluk | entuka tapak wus biblak | balik yèn mau pribadi ||

jênênge ngalela ngegla | amaligi nèng ngarêp anampani | pan nora lidhah sinambung | têmbunge paribasan | gone jênthik dijêmpol sanadyan entuk | yêkti mung kari koredan | diirida morad-marid ||

panêmu kaya mêngkana | mung kinarya ngrahayokake ati | anêtêpke sêtyatuhu | lan nyantosakke tekad | narimakke maring paringe Hyang Agung | saka gone nambut karya | karo karingête mijil || (Badhe kasambêtan)

P.

--- 443 ---

Pawartos Saking Sanès Praja

Bab Kawontênanipun Praja Afghanistan

Para maos kados dèrèng kasupèn dhatêng kawontênanipun praja Afghanistan, inggih punika ing bab ura-uruning praja.

[Grafik]

Ing nginggil punika gambaripun Prabu Inajatoellah X, nata enggal ing Afghanistan ingkang badhe linggar saking praja.

Murih para maos botên kêjugagan pawartos ing bab kawontênanipun praja wau, ing ngriki mratelakakên sakêdhik-sakêdhik mêndhêt ingkang prêlu-prêlu kemawon.

Ing ngajêng sampun kacariyosakên, bilih Prabu Amanoellah kèngsêr saking praja, lan panguwaosing praja sampun kêcêpêng dening pangagênging karaman ingkang ajêjuluk Bacha Sakao. Lajêng angêbroki kadhaton kitha Kaboel ngêsur nata enggal Sri Inajatoellah, saha Sang Bacha lajêng ajêjuluk Habiboellah Chan. Dene mênggahing têrangipun, kasantosanipun Sang Bacha wau jalaran saking pambiyantuning para kyai ingkang botên nyodhongi dhatêng kamajênganing jaman, lan sampun tamtu kemawon ingatasing ewah-ewahan tatacara enggal punika gampil sangêt nuwuhakên botên damêl sarjuning pamanahanipun tiyang ingkang nêdya anggondhèli tatacara kina, lan malih sarèhning golongan makatên punika adhakan sangêt dipun suyudi ing tiyang, mila inggih lajêng sagêd dados.

Nanging sarèhning lêlampahan ingkang kados makatên punika nama sampun limrah, tamtu adamêl kirang têntrêming praja, mila pinanggihipun ing praja ngriku inggih lajêng botên kantên-kantênan, botên wontên tiyang ingkang kêdunungan manah têntrêm, lan tiyang dèrèng sagêd [sa...]

--- 444 ---

[...gêd] amastani sintên ingkang têtêp sagêd unggul, dados sadaya namung pinanggih wontên ing pangintên-intên. Dene ingkang sampun kêtingal, inggih punika ing bab tuwuhing rêrêsah, botên wontên nagari ing jajahan ngriku ingkang botên katut kêtuwuhan ura-uru. Sabên nagari katingal tiyang ngili andalidir, tumrap bongsa ngamănca sami ngungsi dhatêng liyan praja, prêlu pados kasantosan wontên ing golonganipun piyambak-piyambak.

[Grafik]

Golongan kraman ingkang kêcêpêng, dipun iring saradhadhu kabêkta dhatêng Kaboel.

Tuwuhing ura-uru wau ugi lajêng sagêd nuwuhakên sêdyaning ngakathah, pundi ingkang rumaos gadhah panguwaos agêng, inggih lajêng badhe ngêtingalakên gênging panguwaosipun, lan lajêng sami tumindak ingkang saya damêl ruwêding praja.

Manawi dipun manah panjang tuwin mirid tataning jagad, botên wontên tindak lêpat sagêd widada, lan botên wontên tindak lêrês katêbihan ing rahayu. (Badhe kasambêtan)

--- 445 ---

Jagading Wanita

Sanès Panyaruwe, Namung Salugu Ngèstokakên Dhawuhipun Rama Redhaksi

Ing Kajawèn No. 25 bab tataning salakirabi panjurung saking sang winasis Saudara Sumantriyah, ingkang makatên wau andadosakên gênging bingah kula, tamtunipun pangangkah ingkang makatên wau badhe agêng pigunanipun ing wingking tumrap priyantun wanita, inggih punika kangge ngèngêtakên para kakung, ingkang panggalihanipun nocogi kalihan pamundhutipun sang nimpuna wau. Nanging sarèhning kakunga, èstria, punika panggalihanipun wontên undha-usukipun sarta beda-beda miturut mangrêtos lan dèrèngipun, dados pamundhut ingkang 10 bab wau, saking pamanggih kula inggih sagêd ewah. Sagêdipun sah manawi sampun sami ngadilipun.

Jêr saèstunipun para wanita inggih purun ambudidaya amrih damêl lêganipun laki, dene patrapipun tiyang èstri botên sanès kêdah nindakakên 10 bab kados kasêbut ing ngandhap punika:

1. Bêkti, liripun nêmbah utawi tansah damêl kasaenan, tiyang jalêr punika kapundhi-pundhi kapindha gusti utawi kaanggêp gurulaki, awit laki punika lêlintuning rama ibu.

2. Sumungkêm, liripun mantêp, botên ginggang pangrèh ingkang utami, sarta botên mangro tingal, kêjawi namung mêlêng sawiji dhatêng lakinipun.

3. Mituhu, liripun tumêmên, inggih punika ngèstokakên ing parentah, ngèngêt-èngêt ing piwêling, punapadene tansah nandukakên ulat manis têmbung aris patrap sarèh sasaminipun.

4. Ngladosi, liripun, nglampahi pangrèh, inggih punika tumindak punapa parentahing kakung kalayan pantês, têgêsipun pantês dipun lampahi tiyang èstri, botên mènèk krambil.

5. Sêtya, liripun têmên, inggih punika kawantah lugu, tuwin prasaja, utawi botên bêbengesan tuwin botên lêlemeran, punapadene botên doracara.

6. Rumêksa, liripun anjagi karikuhaning kakung, ngênêp wados, botên calak botên lancang sasaminipun.

7. Biyantu, liripun rêrencang sakêconggahipun punapa ingkang dados kawêkèn tuwin kawrataning kakung kêdah dipun labêti.

8. Ngaji-aji, liripun mundhi-mundhi sarta ngluhurakên ing kakung, punapadene botên mêngku, inggih punika botên ngrumiyini karsaning laki.

9. Sumarah, liripun manut miturut pangrèh ingkang prayogi, inggih punika botên marêngkang pranataning kakung, dados nama gadhah iman, têgêsipun kaprêcayan.

10. Trêsna, liripun manah gathuk tuwin mathuk, awit badan kalih prasasat dados satunggal. Dados ngulinakakên pamoring kalakuan ingkang prayogi, sarta ngruntutakên larasing sêdya, supados salaminipun sampun ngantos pêgat.

--- 446 ---

Mênggah ingkang kula angge conto tiyang sêpuh mulang dhatêng anakipun têmantèn makatên: Kowe ênggèr, wajibe dadi wong wadon kudu...Dene kowe le, anggonmu mêngku marang bojomu kudu... Dados sakalihipun sami nampèni kuwajiban piyambak-piyambak.

Tuladha sapisan malih tiyang sêpuh mulang dhatêng anakipun ingkang sêpuh kalihan ingkang dhawah anèm, upaminipun makatên: Kowe sing tuwa kudu ngalah, dene kowe sing nom kudu ora kêna wani marang sadulur tuwa. Makatên wau ugi sampun adil, prêlunipun supados ingkang sêpuh sampun gadhah watak srèi, dak mênang sapanunggilanipun. Mila ingkang ênèm sampun ngantos wantun, ambrêngkêlo, lancang sapanunggilanipun.

Wasana samantên kemawon atur kula, nyuwun gunging pangaksamanipun ingkang sami maos, sokur manawi wontên ingkang kêrsa ngewahi, badhe andadosakên agênging panuwun saha bingah kula.

R. Singgih, Ngêmplak, Pedan, Klathèn.

Waosan Lare

Sadulur Tunggal Suson

II. Pangeran Warsaya disêngkêr

[Asmaradana]

bangêt anggone prihatin | êmbok êmban ora ngira | yèn bakal ngono dadine | mula jênêng bangêt mokal | ingatase mung êmban | dadak milu mikir prêlu | kêbutuhaning nagara ||

nanging sing mangkono kuwi | jalarane mung kêgawa | saka bangêt ing trêsnane | gone ngopèni pangeran | jênêng wis wiwit jabang | tinêmu sugêng dumlundung | tanpa sabab siji apa ||

rasa anggone anggusti | wis kamoran kaya anak | gêlêm nganggo srêngên nyêblèk | mangkono uga pangeran | pinanggihe nyang êmban | wis prasasat mênyang ibu | yèn mungguh bocaha lumrah ||

lan yèn nuju disrêngêni | ing tingale kaca-kaca | kaya bangêt wêdi kae | ngono kuwi mungguh bokban | malah gawe karasa | nuli nangis dhewe banjur | gustine dieman-eman ||

nyang anak dhewe mèh lali | tujune tunggal panggonan | dadi wêruh sadinane | kalane padha dolanan | bok êmban tansah kăndha | Palih kuwi rak gustimu | aja kokira sapadha ||

besuk kêna kongèngèri | bisa maringi kamulyan | yèn mirêng mangkono kuwe | pangeran banjur ngandika | ya Palih aja samar | besuk tak angkat tumênggung | bumimu sapirang-pirang ||

mungguh gêguyoning uni | nadyan mung unining bocah | bok êmban atine gêdhe | rasane kaya-kayaa [kaya-kaya...]

--- 447 ---

[...a] | wis ka kalakon samana |[3] jêbul kabèh-kabèh mau | kaanane dadi beda ||

kangjêng pangeran saiki | kaya ana ing paekan | ajêg mung disêngkêr bae | nganti tumrape ing jaba | êmung kari pawarta | mungguh satêmêning wujud | arang wong sing mêruhana ||

dadi yèn dipikir-pikir | sugênge kangjêng pangeran | sasat dikunjara gêdhe | saka dhawuhe kang rama | kaya bangêt angeman | nanging sabênêre mau | saka ing akal paekan ||

ora liya sing ngakali | ya mung kangjêng ratu garwa | dene mungguh ing pamrihe | kangjêng pangeran bèn susah | ora kêpêthuk bungah | măngsa wurunga ngêlunthung | ora anèh yèn ngênêsa ||

ya wong yèn wis kalah kuwi | arêpa dikapakêna | anane mung nurut bae | kocap ing sawiji dina | mau kangjêng pangeran | sauwise sowan mundur | ketok gone bangêt susah ||

tingale tansah kêtitik | kêmbêng-kêmbêng tanpa kêndhat | êmbok êmban matur alon | ing wau wontên punapa | punapa ta kêdukan | dene lajêng ngêmbêng êluh | bok sampun kèndêl bandara ||

tiyang kêdah ngrumaosi | yèn sawêg dados lampahan | sampun anggalih kang anèh | tinampia lan panrimah | yèn botên makatêna | dhatêng galih mindhak ajur | yèn ngatên prêlu punapa ||

awit gusti sampun wanci | kêdah ngraos-raosêna | èngêt-èngêtan petange | sapunika sampun yuswa | sadasa taun mlampah | rak wajib sumêrêp sampun | dhatêng raosing piwulang ||

bok êmban banjur ngetungi | karo nêkuk driji nywara | Alip Ehe Jimawal Je | o inggih sampun sadasa | dados ing sapunika | nama sampun jaka tanggung | kêng sabar inggih bandara ||

kangjêng pangeran mangsuli | biyung uripku rumasa | bangêt apês kaya ngene | sapa ta sing ora susah | dene sadina-dina | wêruh ulat anjêkutrut | mung sêmu ora kêduga ||

măngka yèn anaku iki | ora duwe babarpisan | wani mênyang ibu kuwe | sanadyan digêthingana | atiku ora niyat | malês gêthing mênyang ibu | malah mung trêsna sing ana ||

manèh anane saiki | malah dalah kangjêng rama | ya kurang dhangan sêmune | bok êmban nuli anyêdhak | karo ngrangkul akăndha | dhuh gustiku dhuh gustiku | bok sampun kêpanjang-panjang ||

mindhakan kirang prayogi | nyantên dhatêng ibu rama | punika rak dosa gêdhe | tiyang yèn sampun narimah | lajêng badhe punapa | hèh Palih bokya rene gus | ngadhêpa aja nèng jaba ||

kene dolan karo gusti | yèn ora kowe gèk sapa | sing bisa nglipur galihe | bênêr akèh uwong jaba | nanging kuwi rak padha | piyayi sing padha tungguk | wis ta thole marenea ||

banjur mlêbu Jaka Palih | lakune prigêl katara | kulina cêdhak wong gêdhe | ing kono ora antara | ana utusan nata | sawise linggih didangu | kakang kowe ana apa ||

abdi sing sowan mangsuli | kula tampi dhawuh nata | inggih wiwit ing samangke | gusti botên kaparêngna | sowan ing rama nata | dumugi ngêntosi dhawuh | inggih ing samăngsa-măngsa ||

wise ngono nuli pamit | dhawuhe kangjêng pangeran | lirih lan wêtune alon | iya munjuka sandika | nuli kangjêng pangeran | mung kèndêl karo tumungkul | ing tingale kaca-kaca ||

--- 448 ---

êmbok êmban karo Palih | padha amilu karasa | anglabuhi ing gustine | ing wusana nuli padha | nglipur mênyang bandara | ing sarèhning durung umur | iya nuli bisa ilang ||

nanging kapriye saiki | sanadyana isih bocah | yèn tansah mangkono bae | mêsthine ya saya krasa | yèn lugune paekan | ora liwat ya mung nurut | ora tau miyos jaba ||

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Bab Darmawisatanipun Petruk dhatêng Tanah Jawi Têngah

X.

[Grafik]

Garèng : Ora, Truk, nèk dak pikir-pikir, murih bangsaku kiyi bisane maju, unggul drajate, kang bisa anjajari karo băngsa liya-liyane, wah, kuwi isih akèh wêwatêkane sing kudu didandani, kaya ta: anggone bosênan, bab kiyi pancène ngono iya wis kêrêp dirêmbug ing kene, ewadene mêksa isih arêp tak uthak-uthik bae, prêlune, e, nèk-nèke wêwatêkaning bangsaku sing ala mau, saka sathithik bisa ilang, awit kuwi pancèn iya ora bêcik bangêt, jalaran sok bisa nuwuhake prakara-prakara sing mogol utawa satêngah matêng. Ing măngka wong kuwi nèk barang-biringe mogol utawa satêngah matêng, tindak-tanduke iya rada nganèh-anèhi. Upamane bae mêngkene: anane pakumpulan bêksa, kalane arêp ngadêg, wah, kuwi tandange iya cekat-cèkêt têmênan, nanging barêng wis ngadêg, tumindake lagi sawatara bae, banjur bosên, kumpulane banjur dibubarake, hla, wusana kapintêrane anjogèd para wargane iya mogol aliyas satêngah matêng. Barêng ana ing pasamuwan tayuban, pangajarane anjogèd mau iya dicakake ana ing kono, ing sarèhning kapintêrane mogol, rumasane panjogède iya wis pêng-pêngan têmênan, nanging sing padha nonton padha gumuyu latah. Rumasane sing ajogèd lagi nglucu, yaiku lagi nirokake carane wong mususi. Ora ngêmungake para kakung, sanadyan para putri iya kanggonan watak bosênan kuwi, tandhane bae: lagi anu sawênèhing wanita padha ada-ada ngêdêgake pakumpulan jait, sadurunge pakumpulane mau ngadêg, wah, anggone ribut, anggone udrêg, awit jarene ing kono arêp padha ajar: mênjait, [mê...]

--- 449 ---

[...njait,] nyulam, nyongkèt, lan sapanunggalane, nanging barêng kumpulane wis ngadêg durung pati suwe wis padha bosên, sarta banjur dibubarake. Pangirane wong jaba kapintêrane wargane ing bab jait, iya wis baut têmênan, jêbul-jêbul andalujuri urung bantal bae ora dadi. Lho, mêngkono mungguh kadadeane wong kang watak bosênan, ngudia kapintêran iya mogol, kuwi ora beda karo wong sing lagi têngah-têngahe mangan kapêksa tumuli diuwisi, hla kuwi sing dipangan iya ora ana tumanjane apa-apa.

Petruk : Kandhamu kang kèri kiyi aku kok ora cocog, dhing, jalaran sajake ngrujak sêntul karo piwulange para sêpuh kang muni mangkene: gêdhe-gêdhening riyalat iku wong kang bisa ngêndhakake hawa kanêpsone, lire: saupama lagi mangan kang luwih enak, ing măngka satêngah-têngahe mangan lan krasa nikmat mau banjur dilèrèni, ya kuwi malah lêlakon kang utama bangêt, nandhakake yèn bisa nahan hawa nêpsune. Sing rada mathuk karo unimu mau, rak mung tumrap marang wong sing pinuju duwe ajat gêdhe, ing măngka satêngah-têngahe nindakake ajate gêdhe mau, kapêksa dipunggêl, hla, kuwi iya pancèn nyata yèn banjur mulês sasayahe.

Garèng : We, hla, kurang ajar, kok banjur ngudhal-udhal wadi, rak iya ngrusak agama nèk mêngkono kuwi. Lho, Truk, sumurupa, anggonku agawe lèngsêng sadawan-dawan mau, mung arêp ambuktèkake, yèn wong bosênan, kang anindakake samubarang gawe sok ora dirampungi, nanging dipunggêl ing têngah-têngah, kuwi pancèn jênêng kuciwa bangêt. Kaya ta: kowe dhewe, lagi anu nyaritakake anggonmu lêlana nyang Jawa Têngah, durung nganti tutug, kok mak pênculut banjur nyaritakake bab liya-liyane, bok lêlanamu kuwi kok rampungake dhisik.

Petruk : E, gênahe mêlèhake, Kang Garèng kiyi, iya bêcik, tak banjurne manèh caritaku anggonku lêlana nyang Jawa Têngah, nanging saikine arêp dak cêkak bae, supaya enggal rampung, lan bisa tumuli ngrêmbug liya-liyane. Lagi anu anggonku crita wis têkan ing kutha Magêlang, saka Magêlang lakuku mênyang Salatiga. Anane ing dalan ora prêlu dak caritakake, mundhak agawe ngantukmu bae, cêkaking rêmbug, kira-kira jam 12 aku wis tumêka ing Salatiga, sarta banjur anjujug ana ing dalême prênah pamanku kang jumênêng dhoktêr kewan ing kono. Saking bungahe dak sowani, aku ana ing kono diurmati calangkèk (mangan bêsar-bêsaran) sauwise mlênthi wêtêngku, aku banjur nyuwun pamit sumêdya andêlêng kaanane kutha Salatiga. Ing kono aku bisa nêksèni dhewe asrining kutha Salatiga, mula pancèn iya ora kêna dipaido, yèn kaanane kutha Salatiga, sauwise dianani gumintê, mundhake asrining kutha mula iya ngedap-edapi têmênan. Yèn bêngi saka anane lampu èlèktris, kaanane kutha padhang trawangan ora beda karo wêktune raina, kang anjalari sudaning kabèh laku dur, ananing pranatan gumintê warna-warna, anjalari pakêbonan utawa manèh pakaranganing omah padha rêsik [rêsi...]

--- 450 ---

[...k] gumrining, kang agawe rêsêp si pandulu, dalan-dalane padha diupakara kanthi bêcik-bêcik, kang brênjul diratakake, kang menggak-menggok dilêncêngake, kajaba iku uga diaspal lan tansah dikisik sabên dina, mulane dalan-dalane mau iya katon alus lan rata, ora beda karo kaanane papan kanggo dhangsah para tuwan-tuwan lan nyonyah-nyonyah, mêngkono uga kaanane dalan-dalan ing pakampungan, apa manèh dalan kampung Kaliyasa, kuwi saking apike pangrumate, lan saka rajine panatane watu-watune, upama banjur ana wong wadon ngandhêg nunggang dhokar mêtu dalan-dalan pakampungan mau, kiraku tanpa pitulunganing dhukun utawa dhoktêr, bisa andadak anglairake kandhutane têmênan.

Garèng : Lho, Petruk kiyi apa ngalêmbana apa nacad, dhisike diumbul-umbulake, dul, dul, mèh nganti nyundhul langit, wusanane têka kok banjur dibanting: ngèk, mèh nganti mêcèdhèl mêtu ampase. Kowe aja kliru surup, Truk, dak tuturi. Wis jamak lumrah, yèn wong-wong kang manggon ana ing kutha kang ana gumintêne, kuwi padha ngangluh marang tumindake gumintê anggone ngliwakake[4] mênyang dalan-dalan kampung kang dadi wêwêngkone. Kang mangkono mau ora kêna dipaido, nanging mungguh sanyatane sabab-sababe mangkene: kutha-kutha kang wis dicêkêl ing gumintê, kuwi kaanane mula ya dadi wajibing gumintê, kaya ta: gumintê wajib nganakake banyu ombèn, lampu-lampu, tatanan omah, tatanan têtunggangan, ambêcikake dalan lan sapiturute, ananging bab kaananing pakampungan, kuwi isih dadi tanggungane pangrèh praja, dadi sing wajib ambêcikake kaananing pakampungan mau, iya pangrèh praja dhewe, iya bênêr wis ana ada-ada, yèn gumintê bakal ngliyêr kampung-kampung ing sajroning gêmintê mau supaya bisa ngupakara murih bêcike, nanging nganti tumêka saprene bab iki isih dadi rêmbug bae, dadi durung ana karampungane. Wis, samene dhisik bae, liya dina padha dibanjurake.

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Wontên pawartos, rawuhipun ingkang wicaksana gupêrnur jendral Indho Cina ing tanah Jawi ugi badhe ngaturakên cathokan kaurmatan luhur saking karajan Anam dhatêng ingkang sinuhun ing Surakarta, tuwin ordhê Anam klas satunggal Khim Bhouvy dhatêng Gusti Kangjêng Ratu Mas, tuwin maringakên bintang naga Anam dhatêng Kangjêng Pangeran Arya Cakraningrat, Kangjêng Pangeran Arya Natadiningrat, Pangeran Arya Mataram, tuwin pêpatih dalêm.

Wiskamêr ing Batawi mêntas anglelangakên barang-barangipun Tuwan Jacobs tilas up administratir kabudidayan Sinagar ingkang kadakwa nyalingkuhakên arta. Arta celengan sampun angsal f 150,000, tansah kalajêngakên malih.

Redhaksi Kajawèn mêntas tampi sêrat kabar Adil Palamarta, kawêdalakên dening B.O. Sêrat kabar wau ngêwrat bab-bab ingkang gêgayutan kalihan prêluning kawula alit Jawi. Wêdalipun namung kalamăngsa, apêsipun sawulan sapisan. Rêginipun salêmbar 3 sèn. Mênggah isinipun sampun kêtingal bilih badhe migunani, anocogi kados sêdyaning B.O. Ing pamuji mugi Adil Palamarta sagêda lulus subur botên kirang satunggal punapa.

--- 451 ---

Ing wiwitaning wulan Juli ngajêng punika ing Batawi wontên sêkolahan têngahan kangge wanita, dipun adani dening De Zusters Ursulinen van het Groote Klooster. Pamulangan wau ing Indhia ngriki dèrèng wontên. Ingkang kenging malêbêt ing pamulangan wau lare ingkang sampun sinau wontên ing H.B.S. tigang taun (ing pamulangan ngriku ugi sampun anggadhahi piyambak) utawi sampun wêdalan Mulo, danguning sinau kalih taun, lan dipun wêwahi saêklas[5] malih kangge sinau caraning nyêpêng bale griya.

[Grafik]

Ing kabupatèn Purwadadi mêntas wontên pasamuwan, angurmati anggènipun Radèn Adipati Arya Sunarta bupati ing ngriku sampun ngasta pakaryan praja 20 taun. Kathah para tamu ingkang sami anjênêngi, kados ing gambar. Kajawèn ugi ngaturi pamuji mugi ingkang bupati lulus sampun kirang satunggal punapa.

Wontên pawartos, kala tanggal 3 wulan punika wontên mêsin mabur marinê mèrêk Dornier-Wal cacah 3 iji sampun bidhal saking nagari Walandi dhatêng Indhia. Mênggahing lampahipun miturut tanggal makatên: tanggal 3 April bidhal saking den Helder dumugi Bordeaux. 5 bidhal saking Bordeaux dumugi Marseille. 6 saking Marseille dumugi Napels. 8 saking Napels dumugi Athene. 10 saking Athene dumugi Alexandrette. 12 saking Alexandrette dumugi Bagdad. 15 saking Bagdad dumugi Bushire, namung manawi prêlu ngêjog bènsin saking Bushire dumugi Henjam. 17 saking Henjam dumugi Karachi. 19 saking Karachi dumugi Bombay. 22 saking Bombai dumugi Cochin. 24 saking Cochin dumugi Trincomali. 27 saking Trincomali dumugi Sabang. 29 saking Sabang dumugi Tanjungpinang. 1 Mèi saking Tanjungpinang dumugi Batawi.

Radèn Mas Tumênggung Arya Purnama Adiningrat, bupati ing Brêbês kakèndêlan, jalaran botên anyêkapi wajib.

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 698, ing Cilongok. Wisêl f 9.- sampun katampèn. Lêrês, saha matur nuwun.

Lêngganan nomêr 3769, ing Suranatan. f 3.- punika cêkap kangge wulan Juni dumugi Nopèmbêr 1929.

Lêngganan nomêr 2481, ing Blabak. f 1.50 punika tumrap kwartal 3.

Lêngganan nomêr 3665, ing Jêrukmanis. f 1.50 sampun kula tampèni. Matur nuwun.

Lêngganan nomêr 1808 ing Cimanggu. Kajawèn nomêr 1 dumugi 6 sampun têlas. Lêngganan kapetang wiwit 1 Pèbruari 1929.

Pawartos Wigatos

Ngaturi uninga dhatêng para lêngganan ingkang dèrèng ngintuni rêgining Kajawèn kwartal II mugi kaparênga ngintunakên, awit namung punika ingkang dados sarana lêstantuning sowanipun Kajawèn.

Adm.

--- 452 ---

Wêwaosan

Pêpisahan 27 Taun

Karanganipun Mw. Asmawinangun ing Jatilawang, Purwakêrta.

19.

Kacariyos, sasampunipun wontên patirahan gangsal minggu, sakitipun Atmadi kêtingal sampun wontên sudanipun, katitik dene nalika samantên anggènipun tilêm sampun kêtingal sakeca, awis-awis nglilir kados adat sabênipun, dhatêng têtêdhan ugi sampun ragi ajêng. Prakawis wau damêl bingahing manahipun Bok Sura. Sadangunipun Atmadi sakit, tuwan dhoktêr sabên dintên tamtu rawuh, bilih botên enjing inggih sontên, prêlu paring jampi tuwin mriksa sêsakitipun. Dhoktêr piyambak ugi kêtingal bingah sangêt kala sumêrêp bilih sêsakitipun Atmadi sampun wontên sudanipun, dhoktêr gumujêng-gumujêng saha pitakèn, têmbungipun: Saiki laramu wis ana sudane, apa ora.

Atmadi mangsuli: Inggih, suda.

Ewasamono aja kasusu mlaku-mlaku. Bêcik ambacutake têturon bae ing sawatara dina manèh, ya.

Benjing punapa kula kalilan lumampah, dhoktêr.

Anggêr laramu wis mari têmênan. Kira-kira saminggu manèh.

Bibi, bungah, momonganmu wis rada suda larane.

Bok Sura mangsuli: Inggih, dara.

Botên lêpat pangintên kintênipun dhoktêr, sasampunipun saminggu, sakitipun Atmadi kenging dipun wastani sampun saras, kantun kêkiyatanipun ingkang dèrèng pulih, samasa ngadêg taksih gumêtêr kêdah dhawah kemawon, ewadene inggih kapêksa kadamêl mlampah-mlampah wontên ing èmpèring kamaripun, sabên angsal nêm pitung jangkah kèndêl alendhean tembok. Sasampunipun kalih minggu sampun saras saèstu, badanipun ingkang kêra sampun dados lêma, sarta inggih sampun kiyat saèstu kados wingi uni ing sadèrèngipun sakit, wiwit ing wêkdal samantên, miturut dhawuhipun dhoktêr Atmadi kêdah mlampah-mlampah. Bok Sura tansah kêkinthil ngêtutakên.

Atmadi wontên ing patirahan kalih wulan langkung sakêdhik, tanggal 20 wulan Juni wangsul dhatêng Sêmarang, ing tanggal 25 nipun têrus wangsul dhatêng Pakis, nusul Prang tuwin Idhah ingkang sampun salawe dintên libur wontên ing griya. Tanggal 4 Juli, wangsul malih dhatêng Sêmarang kalihan Prang tuwin Idhah. Nglajêngakên anggènipun sêkolah, mlêbêtipun tanggal 6 dados wontên Sêmarang taksih sagêd ngaso sadintên. Yêktos jalaran saking mêntas sakit dangu, Atmadi têtêp wontên ing klas kalih kemawon, botên sagêd minggah dhatêng klas tiga kadosdene Idhah.

9. Kawêdalakên.

Jam agantos dintên, dintên agantos minggu, minggu agantos wulan, enggaling cariyos, sasampunipun sataun kapetang saking wontênipun lêlampahan ingkang kasêbut ing nginggil, nglêrêsi tanggal 31 wulan Mèi, Prang Idhah tuwin Atmadi sami wangsul dhatêng Pakis kanthi bingahing manah, jalaran:

1. Nglêrêsi libur dangu, sawulan langkung sakawan dintên.

2. Lare-lare wau sami sagêd minggah klas, Prang dhatêng klas gangsal, Idhah dhatêng klas sakawan, Atmadi dhatêng klas tiga.

3. Salêbêtipun libur badhe sagêd mêningi karamean pabrik ingkang limrah dipun wastani cèbèng utawi bikak giling, ingkang badhe kawontênakên ing tanggal 10, 11, tuwin 12 salêbêtipun wulan Juni.

Karamean taksih kirang saminggu, ing pabrik sampun rame dening swaranipun tiyang nyambut damêl, wontên ingkang rêrêsik, wontên ingkang nglabur, wontên ingkang ngêthoki dêling badhe kadamêl saka rèntèk, ingkang kathah sami ribut ayasa tobong ingkang badhe kangge papanipun prêmainan tuwin panggenanipun tiyang sêsadean. Saya cêlak kalihan wontêning karamean, ingkang sami nyambut damêl sangsaya ribut.

Miturut rancangan, karameanipun badhe wiwit dintên Saptu malêm Ngahad, ewasamantên ing dintên Saptu enjing tiyang ingkang dhatêng sampun botên kenging dipun wical, jalêr èstri, sêpuh anèm jêjêl uyêl-uyêlan. Lêrês ing kala samantên dèrèng wontên têtingalan, nanging prêmainan sampun wiwit, dados para têtiyang ingkang sami dhatêng wau pancèn sampun kasêdya nilar griya tuwin padamêlan, namung badhe ningali tiyang main kemawon utawi tumut piyambak, wontên ingkang kodhok ula, wontên ingkang dhadhu, wontên ingkang klênthêngan sapanunggilanipun. Hêm, kala samantên arta prasasat tanpa pangaos, mêdalipun saking kandhutan gampil sangêt.

Ing sadangunipun wontên karamean botên ngêmungakên para têtiyang dhusun kemawon ingkang ribut, punggawa pabrik piyambak samantên ugi, salêbêtipun tigang dintên sami mangangge sarwa enggal sarwa sae, sadaya kêtingal sami berag-berag, kasênênganing manahipun kadumugèn, ujaripun: Mumpung wontên.

Tumrap Tuwan Hèldhêring piyambak, salêbêtipun wontên karamean wau malah botên punapa-punapa, awit pancèn wiwit rumiyin mila botên patos majêng dhatêng karamean. (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	blênyak-blênyak. (kembali) blênyak-blênyak.
2	Lebih satu suku kata: bisa nyandhang lan mangan. (kembali) Lebih satu suku kata: bisa nyandhang lan mangan.
3	Lebih satu suku kata: wis kalakon samana. (kembali) Lebih satu suku kata: wis kalakon samana.
4	nglirwakake. (kembali) nglirwakake.
5	saklas. (kembali) saklas.