Kajawèn, Balai Pustaka, 1929-07-06, #303

Ăngka 54, 28 Sura Taun Ehe 1860, 6 Juli 1929, Taun IV

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [837] ---

Ăngka 54, 28 Sura Taun Ehe 1860, 6 Juli 1929, Taun IV

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawhttps://www.sastra.org/administrator/index.php?option=com_content&view=article&layout=edit&id=390#generalingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Talaga Tjisaroea

[Grafik]

Talaga punika manggèn wontên sapinggiring margi agêng, cêlak hotèl Sindhanglaya. Ing sacêlaking talaga wau wontên rêdinipun, nanging namung tansah kinêmulan ing mega, pêpindhanipun kados tiyang atis akêkêmul.

--- 838 ---

Wêdhar Sabda Dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Gupêrnur Jendral wontên ing Polêksêrad, ing Parêpatan Wiwitan Taun

Sambêtipun Kajawèn nomêr 53.

Tumrap taun 1930 kêdah dipun pèngêti, bilih tirahaning arta kabudidayan nagari badhe suda, makatên ugi kêdah dipun jagèkakên, bilih arta pajêg pènutsêkap badhe langkung sakêdhik lumêbêtipun katimbang kadosdene ingkang sampun karancang ing salêbêtipun taun 1929, kosok-wangsulipun Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana kagungan pangajêng-ajêng, bilih pamêdalipun kabudidayan nagari tuwin têtanêmanipun rakyat badhe sagêd ngindhakakên pangasilaning nagari, punapa malih mlêbêtipun arta beya têmtu badhe wêwah kathah.

Gêgandhenganipun kalihan sadaya wau, ing rantaman taun 1930 punika, tumrap waragad umum badhe wêwah 10 yuta tinimbang ingkang sampun karancang ing salêbêtipun taun 1929.

Jalaran saking sabab-sabab ing ngingil wau, tumrap rancangan rantaman taun 1930, pamarentah lajêng kapêksa matêsi tumindakipun pranatan-pranatan enggal, ingkang badhe katindakakên ngêmungakên ingkang prêlu-prêlu, ingkang baku botên kenging dipun kèndêlakên kemawon. Mênggah mandhaping rêgi barang-barang kados ingkang sampun dipun dhawuhakên ing ngajêng, punika dèrèng sagêd dipun têmtokakên watêsipun, makatên ugi dèrèng sagêd dipun pêsthèkakên wêwahing pangasilan ingkang sagêd mitulungi waragad nagari. Jalaran saking punika amila pamarentah kapêksa ngêmungakên kêdah ngêntosi kadospundi kawontênanipun ing têmbe wingking, punapa malih ing bab arta pajêg punapadene pangasilan padamêlan nagari. Dene manawi pamêdalipun sadaya wau sagêd nêtêpi kados pangajêng-ajêngipun, punika lajêng sagêd ngêdalakên waragad tumrap sanès-sanès, ingkang botên badhe kawêdalakên, manawi pangajêng-ajêng wau botên sagêd kadumugèn.

Anyambêti dhawuh pangandika dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana, Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana lajêng angandikakakên ing bab anggènipun amiwiti panindakipun wèt tanggal 27 Nopèmbêr 1919, sasampunipun kaputus usulipun komisi nagari ingkang kajibah amanggalih prakawis arta, inggih punika wèt ing bab ewahing murninipun arta ringgitan, rupiyahan lan têngahan dados 720/1000. Sasampunipun angandharakên kawontênanipun arta ingkang kakintunakên dhatêng nagari, prêlu kalêbur saha kacithak malih miturut cara pranatan enggal, tuwin sanès-sanèsipun, ingkang gêgayutan kalihan ing bab wau, Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana lajêng andhawuhakên ing bab tatananipun paprentahan.

Ing ngajêng Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana andhawuhakên ing bab wawasan dalêm ing prakawis-prakawis ingkang dunungipun piyambak-piyambak, samangke Ingkang Wicaksana badhe angandikakakên prakawis pintên-pintên ingkang gêgandhengan kalihan kawicaksananipun pamarentah.

--- 839 ---

Salêbêtipun saprapat abad ingkang wêkasan punika, sampun dipun wontênakên ewah-ewahan agêng-agêngan sarana pitulunganipun para ingkang mranata wèt ing nagari Walandi. Ing sakawit ngawontênakên anggêr-anggêr dhesèntralisasi, inggih punika pranatanipun amerang-merang panguwasaning nagari, ingkang lajêng dipun têtêpakên dening ewah-ewahan jêjêring wèt, saha anuwuhakên wontênipun ewah-ewahan pangrèh praja tuwin wontênipun règlêmèn nagari kala rumiyin ingkang lajêng ewah kadosdene wontênipun samangke punika, ingkang sayêktos anyênêngakên manah. Sadaya anggêr-anggêr enggal punika pikajênganipun ingkang prêlu badhe ngêwahi kawontênanipun paprentahan tumrap saindênging tanah Indhia, tuwin paprentahan ing satunggal-satunggaling nagari, ingkang sakawit katindakakên miturut pikajênganipun ingkang nguwaosi nagari, lajêng dados paprentahan ingkang saya dangu saya andayani tuwin suka margi dhatêng têtiyang Indhia, inggih golongan punapa kemawon, sagêdipun tumut angrêmbag lan ambiyantu.

Kanthi rênaning panggalih dalêm, Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana angandikakakên mênggah angèling padamêlan ewah-ewahan ingkang sampun kalêksanan punika, samangke wontên padamêlan ingkang langkung angèl malih, inggih punika: anggènipun nindakakên anggêr-anggêr enggal wau, sampun kok namung kasêbut wontên ing sêratan kemawon, kados ta padamêlan murih bêbadan-bêbadan ingkang kasêbut ing pranatan enggal sagêdipun gêsang lan nyambut damêl kanthi yêktosan, padamêlan ingkang anêmtokakên sagêdipun majêng gêgandhenganipun bêbadan wau kalihan rakyat. Piwulang-piwulang ing babad, punika manawi prêlu, kenging kangge bukti, bilih bêbadan-bêbadan ingkang makili rakyat, salêbêtipun nindakakên padamêlan ingkang kapasrahakên, punika sagêd dipun sae panyambutdamêlipun, manawi bêbadan-bêbadan wau sagêd angsal bantuan saking kalanganipun rakyat piyambak, inggih punika: manawi gêgayutanipun bêbadan-bêbadan wau kalihan rakyat, punapa malih bêbadan-bêbadan punika kalihan pamarentah, tumindakipun sagêd sae. Jalaran saking punika, Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana lajêng andhawuhakên, murih sagêdipun tumindak kados ingkang sampun kawêdharakên ing ngajêng wau, ingkang wigatos piyambak, rakyat kêdah tumandang kanthi sakiyat-kiyatipun, manawi prêlu tuwin sagêd, sarana kabantu dening pamarentah.

Gêgandhenganipun kalihan prakawis wau, Ingkang Wicaksana lajêng ngandikakakên sawêtawis mênggahing tangkêpipun saperanganing têtiyang Indhia, ingkang asring kasêbut têtiyang golonganing ondêrnèmêng băngsa kilenan, kalihan bêbadan-bêbadan ingkang makili rakyat.

Sasampunipun, Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana lajêng angandikakên gêgandhenganipun bêbadan-bêbadan pamarentah enggal wau, kalihan têtiyang siti. Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana langkung rumiyin angèngêtakên kawontênanipun salawe taun ingkang kapêngkêr. Kala punika sampun dipun akêni dening para ingkang mranata wèt ing nagari Walandi, bilih kamajênganing dhesèntralisasi, cêkakipun kamajênganing [ka...]

--- 840 ---

[...majênganing] pranatan bêbadan-bêbadan ingkang makili rakyat, botên badhe sae, manawi botên sinarêngan kalihan kamardikaning tiyang adamêl pakêmpalan utawi parêpatan ingkang mawa pulitik. Wiwit punika kamardikan ingkang makatên wau, ugi dipun paringi lan dipun pranata. Kêrêp sangêt tuwuh gugatan, makatên ugi ing salêbêtipun parêpatan polêksrad, ingkang nyariyosakên, bilih wontênipun kamardikan wau tumraping tiyang siti, nyatanipun namung ungêl kemawon, gugatan ingkang makatên wau tasah[1] dipun wigatosakên dening pamarentah. Dene manawi wontênipun gugatan-gugatan wau maton sarta dening pamarentah kenging dipun uwalakên, pamarentah tansah rekadaya murih sagêdipun ngewahi ing bab punika.

Rekadayaning pamarentah ingkang makatên wau, kathah tiyang ingkang botên mrayogèkakên, malah kathah ingkang mastani ambêbayani. Têtêmbungan-têtêmbungan ingkang makatên punika ngantos kamirêngan dening pamarentah. Nanging sanyatanipun, ing sadaya nagari, ingkang anggadhahi kamardikan pulitik tuwin prakawis sosial, punika têtiyangipun ingkang saperangan agêng, tujuanipun têmtu namung cêkapan kemawon, ngêmungakên perangan ingkang alit sangêt, ingkang tujuanipun, manawi botên ngiwa sangêt inggih nêngên sangêt. Nanging manawi kamardikan wau botên dipun wontêni, punika lajêng nuwuhakên tindhêsan, ingkang anjalari langkung kathah malih têtiyang ingkang tujuanipun ngiwa sangêt utawi nêngên sangêt, langkung malih tumrapipun golongan têngahan, ingkang ngrumaosi bilih tindak ingkang makatên wau botên nalar sangêt. Ingkang makatên punika anjalari wontênipun gêsang pasrawungan lajêng botên sagêd santosa adêgipun. Dene pamerang-pamerang ingkang madêg saking kajêngipun piyambak, botên kanthi dipun rêridhu satunggiling pranatan, ngantos andadosakên timbanging golongan rakyat, punika badhe nyantosakakên pasrawungan gêsang wau.

Sêsambêtanipun kalihan bab punika kenging kangge panimbang, punapa pamerang-pamerang golongan rakyat punika kuwawi tumindak miturut kajêngipun piyambak sarana tuntunan Nèdêrlan, kados ingkang dipun kajêngakên dening ingkang damêl anggêr-anggêr. Mênggahing pitakenan punika, pamarentah aparing wangsulan kanthi anêmênakên, malah langkung saking punika, inggih punika: pamarentah anguningani, bilih kalih bab wau kêdah prêlu sagêt tumindak sêsarêngan. Jalaran ing salêbêtipun abad punika, inggih ing nagari Walandi, makatên ugi ing tanah Indhia ngriki, sampun rambah-rambah dipun janjèni ing bab badhe ngajêngakên tanah Indhia dhatêng bab prakawis pamarentahan, amila sampun wajibipun kêdah anêtêpi prajanjian-prajanjian wau, sarana anyêkajêng dhatêng kamardikaning pulitik tuwin ing bab prakawis sosial, kadosdene ing pundi-pundi saindênging jagad ingkang sampun cêtha prêlu kangge kamajêngan wau. Dene manawi tanpa kamardikan kados nginggil, badhe botên kêcêkap ajênging bêbadan-bêbadan enggal wau, ingkang makatên punika dados sulaya kalihan ingkang damêl anggêr-anggêr ing nagari Walandi, dados inggih lajêng jugag tuwin gèsèh kalihan ingkang kakajêngakên. (Badhe kasambêt)

--- 841 ---

Panglipur Manah

Mêndêm Kutut

[Mêgatruh]

mêgat wuwus marna janma mêndêm kutut | kang wus kêtlêtuh nrêsnani | lamun nelad uninipun | kadi kutut manggung yêkti | gulu amarêngkêl gondhok ||

watêkaning janma kang rêna mring kutut | kadunungan ambêg pyayi | têntrêm nèng wisma pitêkur | anganti unining pêksi | lamun ngrungu ngrasa notog ||

sabarang rèh sarwa alon lirih alus | yèn ngrungu swara mêdèni | sanadyan ta anak putu | sayêkti kêtiban uni | yèn kêladuk antuk thothok ||

yèn lumaku anèng dalan măngka krungu | swaraning kutut umuni | sanadyan laku kêsusu | grêg nilingkên sawatawis | trêkadhang lèrèn ngalosod ||

[Grafik]

Tiyang kèrêm ngingah pêksi.

lan sanadyan mring kang darbe durung wanuh | datan ewuh anakoni | lawan kosok-wangsulipun | kang darbe rêna kapati | kalamun ana wong takon ||

kang adhakan sajarah aslining kutut | maksih kutut Majapait | nulya anjog rêginipun | kongsi tan ilok kapati | satus rupiyah kêropyok ||

nanging mungguh janma kang mangrêti kutut | satus iku maksih sipil | adhakan ngungkuli rêmbug | yèn kutut darbèke nguni | rongatus dèn bayar ngênggon ||

tanpa rampung rêrêmbugan gumarumung | mangkana watêke sami | ing mangkya gantya winuwus | cake kang rêna sajati | kongsi pinèt ing cariyos ||

duk ing dangu ana janma aran anu | rêmênira maring pêksi | dahat dènira kêpasuk | yèn ta wênanga upami | pinrih mati mêksa mogok ||

yèn pinetung gêsangira amung cukup | nanging darbèkira pêksi | tinapsira luwih

--- 842 ---

sèwu | nèng wisma pinêtri-pêtri | ngasorkên barleyan abyor ||

rina wêngi amung nguli-uli kutut | tan pae mrêti raryalit | kang upama mulês ngêlu | dene kalamun basuki | ngrasa têntrêm karahayon ||

lamun esuk wayahing jago kaluruk | wus nyêkukruk angêntèni | anèng sangisoring kutut | ak ok ak ok nyasmitani | amrih kutut nyambung ulon ||

palêthèking baskara nuli umêtu | alon-alon angèrèki | sadaya wusira rampung | nulya alon mapan linggih | kang patehan wus mirantos ||

nulya ngiling wedang kandêl gula batu | caking gula glathik mingip | manthongol nèng cangkir cubung | ing samăngsa kutut muni | ngombe sripit gèdhèg alon ||

lamun nuju katêkan rasa kadyèku | nadyan lêluwur ngrawuhi | datan pisan pinaèlu | prêlu ngêmatkên kariyin | anak putu bojo adoh ||

apan pêthuk janma iku antuk kancuh | samya janma rêmên pêksi | sawijining ari gathuk | samayan rêmbugan dadi | adu anggung tunggal ênggon ||

umun-umun tamu nywara kulanuwun | kang darbe wisma ngêtoni | tan nyabawa mung ambêngkuk | jêmpol obah ngacarani | awit saking ngatos-atos ||

bêtèk samar lamun anggiraskên kutut | tan antara nulya sami | jak-ajakan ngèrèk kutut | nèng papan pinisah têbih | lawan mapan misah ênggon ||

wus miranti wedang tèh maksih kumêlun | sês kalobot sata tyangbi | kang upêt kumêlun muluk | labêt datan antuk angin | janma karo pating dhrêlog ||

ciptèng kalbu wus nunggil pangidhêpipun | amung nganti kutut muni | dilalah nyarêngi nuju | katon janma amikul pring | krêngkot-krêngkot angêcocong ||

nyat lumaku ki wisma amundhuk-mundhuk | lan ngucap: mas mikul êpring | bok alon bae wong bagus | prêkututku mundhak wêdi | hêm prasasat dudu uwong ||

wuse laju ki wisma nuli kêrungu | janma tawa tahu goling | dènnya nyabawa ing sêru | nulya gèdhèg lan marani | e e dene ora ilok ||

bok ya aja kaya ngono galo kutut | kowe apa ora ngrêti | cêp wong kang mikul ambacut | tan antara kutut muni | hur kêtêkung gèndhêl abot ||

kang umuni kutute ki wisma iku | dyan andhangak nyasmitani | nanging tan dangu sinusul | hur kêtêkung gêgirisi | bumi lir orêg karaos ||

wong kang darbe wisma gèdhèg-gèdhèg ngungun | rumasa kang pêksi kontit | wêkasan kataman gandrung | mring pêksi kang unggul jurit | mung umindêl dhêlog-dhêlog ||

lamun nuju kala-kala kangên ngrungu | tan abot prapta nuwèni | kalamun pinuju krungu | anggungira punang pêksi | sêgêr sumyah nrus ing batos ||

pinugut wus rarasing karênan kutut | pinaido datan kêni | awit sênêng jatinipun | rêrabuk ngayêmi ati | nungtumi wèh karahayon ||

--- 843 ---

Tanah dalah Tiyangipun

Tatacaraning Among Tani

Sanadyana têtanèn, ingatasipun bab piandêl punapadene tatacaranipun, ngrika-ngriki bokmanawi botên sami. Mila ing ngriki prêlu kula andharakên sawatawis, inggih punika tatacara ingkang sampun umum tumrap têtiyang ing padunungan kula.

[Grafik]

Anggarap sabin cara Jawi Wetan.

Ing măngsa ngajêngakên wontên jawah, salêbaring palawija tiyang tani sampun miwiti mluku sabinipun ingkang kapisan, punika dipun kèndêlakên ngantos wontên jawah ingkang wiwitan, sabin wau lajêng dipun luku malih kawastanan: nugêl. Manawi sitinipun taksih katingal agal inggih dipun luku malih ngantos ajur ngiras amopoki galêngan. Ing wêkdal makatên pamalukunipun sarana toya murih enggaling dados lumêr. Sasampunipun makatên lajêng dipun garu wongsal-wangsul ngantos dados leleran badhe katanêman pantun. Ing antawisipun wiwit mluku ngantos dumugining anggaru ngadatipun mawi wilujêngan (kêndhuri) sakuwaosipun, yèn ingkang ragi kacêkapan mawi tumpêng, dene ingkang botên gadhah namung trimah jênang-jênang abrit (jênang sêngkala), punika ujubipun milujêngi anggènipun ambikak siti, murih tinêbihan ing sambekala, sampun ngantos wontên sandhungan satunggal punapa, widadaa ngantos tanêm.

Sasampuning kêmput anggènipun tanêm inggih ngawontênakên kêndhuri malih, kados ta mawi sêkul kabuli, golong tuwin ubarampe sapêpakipun. Mênggah kajêngipun milujêngi tanêmanipun sagêda kalis ing sêsakit, kajawi punika mawi akêkutug ing tulakaning sabin, limrahipun ingkang nindakakên sawênèhing tiyang sêpuh ingkang kanggêp mumpuni ingatasipun bab akêkutug.

Yèn pantun sampun mêtêng têtiyang tani sami ngawontênakên wilujêngan ingkang kula anggêp agêng-agêngan, inggih punika kawastanan ningkêbi (tingkêban) utawi kêlêman. Dene anggèn kula sagêd mastani wilujêngan agêng-agêngan wau, sabab mawi nanggap ringgit wacucal, trêkadhang mawi mragad lêmbu. Ugi mawi angawontênakên têtêdhan warni-warni kadosdene [kado...]

--- 844 ---

[...sdene] tiyang gadhah damêl mantu. Limrahipun măngsa pantun mêtêng inggih punika ing wulan: Pèbruari - Marêt. Dados ing wêkdal punika dados kauntunganipun kiyai dhalang, punapadene tiyang ingkang asimpên ringgit wacucal punapadene gamêlan, awit ngrika-ngriki sami prêlu nanggap. Dene limrahipun mêndhêt lampahan ingkang mawi nyariyosakên Dèwi Sri, kados ta: Sri Sadhana, utawi sanèsipun ingkang gêgayutan bab prêluning tingkêb wêu.[2]

Ananging sarèhning têtiyang tani botên mêsthi sami kacêkapan sadaya, dados bab pananggaping ringgit wau namung karingkês manggèn wontên ing griyanipun sêpuh dhusun, kados ta: pêtinggi utawi kamituwa. Ewadene ing bab waragad inggih saking paguyubanipun kănca dhusun sadaya ingkang sami gadhah sabin, wontên ingkang kabêbahan urun wos, têtêdhan mêntah utawi matêng, ulam-ulaman, punapadene balănja tumrap ubarampening tingkêban, sawênèh wontên ingkang namung urun arta, sawênèhipun malih namung urun bau kangge nindakakên prêlu punika. Ingkang makatên wau ngatingalakên têtiyang dhusun sami iyêg, tarkadhang mawi ngulêm-ulêmi têtêpanganipun mănca dhusun utawi priyantun sawatawis ingkang gadhah wêwêngkon, supados sami anjênêngana kajatipun ningkêbi sabin sinambi amriksani ringgit, makatên ugi para tiyang dhusun ingkang rêmên cariyos ringgit anggèning ningali ngantos ngêbyar.

Lêlampahan makatên wau gêntas-gêntos sabên dhusun sami wilujêngan kêlêman. Dene ingkang minăngka sarat masrutipun inggih punika toya sêkar sataman ingkang dumunung ing bokor kuningan ingadhêp kiyai dhalang, enjing kapêndhêt, kabêkta dhatêng sabin prêlu dipun êsok ing tulakan, dene ingkang nindakakên inggih punika satunggiling tiyang sêpuh ingkang piniji, ugi mawi kêkutug, kirang langkung ujubipun angaturi sêsaji tumrap bapa akasa ibu pratiwi, sagêda anglulusakên anggèning andum rijêki tumrap tiyang dhusun sadaya. Mêdalipun kêndhuri nuju wanci jam 12 dalu mawi tumpêng kirang langkung wontên pitu, sami kakupêng ing tiyang kathah wontên ing sawingkinging kêlir. Mila tiyang ingkang ujub-ujub wau inggih kêdah milih tiyang ingkang sampun kulina.

Benjing manawi pantun sampun gumadhung ugi ngawontênakên wilujêngan malih, kawastanan: wiwit, inggih punika măngsa pantun ngajêngakên dipun ênèni, wilujêngan wau awarni pala kêpêndhêm, wontên uwi, talês, garut, kaspe, katela rambat, kacang, kêtan, rêngginang, wajik, suwêg, sêkar borèh mawi arta kalih sèn, sêkul bucêt, sompilan gantèn mawi sata eca, jadah, tigan ayam mêntah utawi matêng, sami dipun wadhahi ing takir katumpangakên ing pras (ancak alit mawi suku dêling lancip) prêlu katancêbakên pojokaning sabinipun piyambak-piyambak. Kajawi punika mawi dipun kanthèni bumbung alit kêkalih isi badhèg dipun sumpêli kapas. Nalikanipun nyèlèhakên ancak ing sabin wau wanci srêngenge lingsir (± jam 3-5 sontên) kawastanan idêr-idêr, mawi ambêsmi tosan, katindakakên dening tiyang sêpuh ingkang sêpuh ingkang piniji wau. Sasampuning makatên lajêng mugut pantun saking salah satunggiling [satung...]

--- 845 ---

[...giling] kêdhokan watawis kalih agêm, prêlu kangge pangantenan kabêkta mantuk, lêt 3-4 dintên, lajêng wiwit dipun ênèni.

Dene pantun pêngantenan punika benjing manawi pantun ing sabin sampun kainggahakên dhatêng lumbung sadaya, katumpuk ing nginggil piyambak, namanipun têtindhih, kangge jagèn kaurit benjing rêndhêng ngajêng. Sampun tamtu kemawon murih cêkaping wiji mawi kaêmoran pantun sanèsipun.

Mênggah warilipun tiyang tani ing ngriku, manawi pantunipun dumunung ing lumbung dèrèng jangkêp salapan dintên, sanajan wontên prêlu punapa kemawon botên purun andhudhah. Dados mandhapipun pantun saking lumbung sakêdhikipun kêdah sasampuning salapan dintên laminipun, tur sasampunipun dipun wilujêngi.

Kados ingkang kacariyoskên ing nginggil punika, bokmanawi ing sanès panggenan wontên beda-bedanipun inggih nyumanggakakên. Dene prêlunipun bab punika kasêrat ing ngriki, namung minăngka pêpèngêtan, bokbilih ing wingking wontên ewah-ewahaning kawontênanm, dados gampil anggèning angyêktosi kaotipun.

Wasana kula nyuwun pangapuntên.

Nirrasa.

Pakampungan ing Tanah Madura

[Grafik]

Gambar ing nginggil punika kawontênaning tanah Madura. Dene griya ingkang katingal punika pakampungan ingkang mêncil têbih saking pakampungan sanèsipun.

--- 846 ---

Jagading Wanita

Bab Olah-olah

Adulima.

Adulima punika unjuk-unjukanipun para luhur băngsa Jawi, ingkang raosipun sakalangkung sêgêr sumyah dhatêng sarira. Ingkang murwani adamêl unjuk-unjukan adulima wau swargi Gusti Kangjêng Bandara Radèn Ayu Mangkunagara kaping IV. Mênggah pandamêlipun makatên: angêkuma uwos ingkang sampun dipun pususi, watawis 1/2 kati. Manis jangan 4 iji, ingkang panjangipun watawis sadriji, kêncur 4 ênthik. Manis jangan lan kêncur wau kabakara sampun ngantos gosong, lajêng kapipisa ingkang lêmbat sangêt, tumuntên kapipis malih kalihan kum-kuman uwos wau ingkang ngantos lumêr sangêt. Lajêng anisira gêndhis kalapa watawis satangkêp (tangkêpan: sêdhêng), asêm watawis rêgi 3 sèn, kaangkaha supados ragi kaduk kêcutipun, tumuntên katoyanana watawis 5 gêlas toya mêncêp, sisiran gêndhis lan asêm wau lajêng karêmêd-rêmêda ingkang gêndhisipun ngantos ajur, klamuding asêm ngantos rêsik mrasuk ing toya gêndhis, ampasing asêm kabucalana. Sasampunipun rêsik, lajêng kauworana pipisan uwos lan kêncur manis jangan wau, kalihan kawênyêt-wênyêta ingkang ngantos ajur, lajêng kasaringa ing suwekan sinjang ingkang sumrawang (bêbêtahan ayakan ingkang lêmbat punika inggih sampun cêkap) tumuntên kawadhahana (utaminipun: grêgêlèk) bilih badhe ngunjuk: kajogana rumiyin, sabên sagêlas toya: namung kailingana 1/2 kemawon, lajêng kacêmplungana ès ingkang kêpara kaduk. Pangunjuking adulima wau mathukipun katujokna ing wanci pukul 12 dumugi pukul 4 siyang. Bilih sarira namung karaos kirang sakeca sawatawis kemawon, kados ta mêntas kasok kagêm mara damêl, utawi kraos prungsang, grêgês-grêgês, anggêr dipun unjuki adulima, sanalika sagêd sênggang, dening sangêt miraos asêgêr sumyah. Mila namanipun adulima, amargi saking abên-abênan gangsal: 1. uwos, 2. kêncur, 3. manis jangan, 4. asêm, 5. gêndhis.

Gadhon putri kungkum.

Gadhon putri kungkum punika, ulam ayam ingkang taksih nèm, namung kapêndhêta dhadha mênthokipun kemawon, kacacaha ingkang lêmbat, roti sêkul nyakêthipan: sapalih, kulitipun kabucalana, lajêng dipun kuma ing santên kanil, bilih sampun mêdhok, kapêrêsa ingkang ngantos apuh, tumuntên kaulêta lan cacahan ulam dhadha mênthok ayam, mawi kauworana jênean tigan ayam 2 iji. Lajêng aracika bumbu: uyah trasi brambang bawang tubar jintên sapantêsipun, kaulêga ingkang lêmbat, lajêng kasurana santên ingkang kêpara kênthêl, ulêtan ulam ayam, roti, jênean tigan wau lajêng kawungkusana, ing sawungkusipun kaisènana antawis sacuwolan, tumuntên anyidhuka santên wau kaêsurakên ing cuwolan [cu...]

--- 847 ---

[...wolan] ulam ayam lan roti wau, anggêr nyidhuk kalihan dipun udhaka, supados bumbunipun sagêd wradin awor lan santên. Anggèning anduduhi: sawungkus watawis 4 sendhok dhahar, saha mawi kadèkèkana godhong salam salêmbar. Raosing gadhon putri kungkum wau: gurih anyir nyunyur. (Badhe kasambêtan)

P.

Kawruh Sawatawis

Pamanggih ingkang Sampun Kasilêp.

Ing ngriki kula sumêdya amêdharakên pamanggih kula kasêbut ing nginggil. Ing nalika taun 1908 kula gadhah pamanggih inggih punika damêl kalèndhêr (pananggalan) dene kalèndhêr wau migunani tumrap ing padhusunan, utawi tumrap băngsa èstri ingkang kulina dhatêng petanganing dintên pêkênan. Kalèndhêr punika ringkês tur pamriksanipun gampil. Sarèhning băngsa kula punika pathokanipun warni-warni, ing kalèndhêr wau kadamêl sagêdipun sami pikantukipun. Kados ta wontên ingkang ngangge dintên, wontên ingkang ngangge pêkênan. Upaminipun wontên tiyang pitakèn: anggèn panjênêngan kagungan damêl benjing dintên punapa. Wangsulanipun benjing Sênèn ngajêng punika ping... Wontên malih ingkang pitakèn, benjing pêkênan punapa anggèn panjênêngan kagungan damêl, wangsulanipun: benjang Wage ngajêng punika tanggal ping... Punika tumrap ing padhusunan kalimrah sangêt. Mila ing kalèndhêr wau namung kula cêkak dintên lan pêkênan murih sami sakecanipun. Murih awètipun, kalèndhêr wau ingkang kadamêl krêdhus, namaning dintên lan pêkênan mawi karkir linên (mori kêrtas) amargi ăngka-ăngka ingkang sampun kasêrat ing grêdhus[3] rêkaos sangêt bilih badhe kaewahan. Mila namung dintên lan pêkênan ingkang katarik (kaewahan) ing sawulan sapisan kaprênahna ing sanginggiling kothakan ăngka 1 makatên sapiturutipun sabên wulan sapisan. Pandamêlipun makatên: dintên lan pêkênan wau kasêrata wontên ing dalancang wiwit Sênèn dumugi Ngahad, ukuranipun manut kados wujuding kothakan, mriksanana kalèndhêr, lajêng kasêrat malih ugi wiwit Sênèn dumugi Ngahad, wusana ing sipataning pananggalan wau ingkang nginggil piyambak utawi ngandhap piyambak sami dipun bolong, dalancang lajêng kalêbêtakên ing ngriku, tumuntên kagandhèng kadosdene gêlang, dados sabên wulan kantun ngingsêr kemawon, kaubêngakên, tanggalipun sapisan wontên ing dintên punapa. Tumrap pêkênan makatên ugi, namung traping panyêrat beda sakêdhik, mriksanana kalèndhêr.

Kajawi punika inggih kêdah mriksa umuring wulan 28, 29, 30, 31, (wulan Walandi), dene yèn badhe kangge wulan Jawi 28, 29, 30. Ing ngriki ingkang kula angge wulan Walandi, mila ăngka-ăngka wau dumugi 31.

--- 848 ---

Pola kalèndhêr kados sasisih punika, manawi wontên ingkang kaparêng nyobi kula sumăngga. Conto punika wulan Juli, dhawahing tanggal 1 Agustus wontên Kêmis Lêgi, Kêmis lan Lêginipun kapindhaha ing kothakan ăngka 1 makatên salajêngipun, sawulan sapisan.

[Grafik]

Ingkang mawi têtêngêr sêtrip kalih punika dalancang ingkang kenging kasalobokakên.

Kula pun Kartasudarma.

P/a Mas Sêcadiwirya. Mantri tèkênar irigasi Kudus.

[Grafik]

Ing sisih punika gambar kêbêsmèn agêng ing Grêsik. Ing nginggil gambar sasampuning latu sirêp. Ing ngandhap gambaring barang-barang ingkang kenging kaungsèkakên. Kawontênan ingkang kados makatên wau, para maos sagêd nêpakakên piyambak kadospundi mênggahing raosipun. Kados ta mirid sirnaning griya tuwin rajadarbèkipun, sawêg morat-mariting barang kemawon sampun damêl kasusahan. Manawi dipun manah, tiyang kêbêsmèn punika saminipun kados tiyang kasripahan.

--- 849 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Bab Èwêd Pakèwêding Pangkat Pangrèh Praja

VII.

Garèng : Ora, Truk, kowe kuwi salawase, sing kok anggo alan-alan têka mung priyayi pangrèh praja, tur sing băngsa Jawa, nèk rumasaku kok wis dadi kalumrahan urip ana ing donya kene, idham-idhamane kabèh uwong supaya diajènana, dadi iya disêmbah-sêmbah ing sapadhane umat, mung bae ana sing panjaluke narima samadya bae, nanging iya ana sing kaladuk, nganti anduwèni rumasa yèn awake isih ipene Jabarail, dadi ngrumasani kabrêkahan bisa anjabut nyawa. Iya ora ngêmungake băngsa Jawa thok bae, sanadyan băngsa Walănda, utawa băngsa liya-liyane mêngkono uga. Kaya ta: para Walănda sing padha nyambut gawe nyang kantor-kantor guprêmèn, kuwi nèk isih pangkat; klèrêk, lumrahe têtêpungane karo priyayi Jawa, mula iya sok ngrêsêpake têmênan, nanging ing têmbe nèk wis dadi komis, ana sing sok banjur salin salaga, nèk ora disêbut: dara tuwan komis, iya sok malerok bênggala têmênan. Apamanèh para Walănda sing padha nyambut gawe nyang pabrik, salawase isih pangkat sindêr, têtêpungane iya bêcik bangêt, nanging yèn wis apangkat: administratur, hla, kuwi ana sing nèk ora disêbut: kangjêng, utawa apês-apêse: tuwan bêsar, utawa manèh nèk ora disêmbah sedhokan, iya sida ajaja bang mawinga-winga têmênan.

[Grafik]

Petruk : Wiyah, kok banjur kêdlarung-dlarung mêngkono omongmu, ngrêmbug barang sing ora-ora. Nanging sanyatane mono, nèk dipikir dawa, anane kaurmatan sing luwar biasa kiyi dudu lupute wong sing diurmati, nanging nèk panêmuku saka salahe sing awèh urmat dhewe. Mungguh tuwuhing urmat sing kêladuk mau, sing akèh sakawit jalaran saka kamelikan, utawa saka wêdining atine, lan ana uga sing jalaran saka sampurnaning kawruhe wirasat.

Garèng : Nèk tuwuhe urmat luwar biasa jalaran saka kamelikan utawa wêdi, kuwi aku pancèn iya: mu.. pa... kat. Sing jalaran saka kamelikan upamane mangkene: wong

--- 850 ---

golèk pagawean, sowane nyang panggêdhe disaranani nglemprak, nèk kabênêr didangu, panyêmbahe tanpa ana sêtoplatse, prêlune cikbèn diarani wong sing ngrêti nyang tatakrama, nèk-nèke bisa banjur katampan anggone nglamar pagawean mau. Dene urmat kaladuk sing jalaran saka wêdi upamane: wong sing salawase urip ora tau canthuk lawung karo panggêdhe, kuwi rumasane, panggêdhe ki sok cêpak dukane, dadi barêng kabênêr ngadhêp, anggone urmat iya banjur luwih saka mêsthi kae, jalaran tansah wêdi bae, kuwatir yèn bakal nampani dêduka. Dadi yèn jalarane sabab rong prakara mau, aku iya prêcaya. Balik anggone awèh urmat luwar biasa, jalaran saka sampurnaning kawruhe wirasat, hla, kiyi pikiranku banjur cuthêl sanalika.

Petruk : Lho, kuwi mêngkene: wong kang wus sampurna kawruhe wirasat, kuwi yèn arêp-arêpan karo sawênèhing uwong, sanalika kono iya banjur sumurup bae apa kang dadi kêkarêmane, lan ing sarèhning wong urip wajib ambudidaya murih bisa gawe sênênging liyan, sabisa-bisa iya kudu rekadaya murih bisa angladèni apa sing dadi pakarêmaning liyan. Iki sabênêre lêlakon ana ing donya sing angèl bangêt, awit pakarêmane wong iku dhewe-dhewe, ana sing karêm nyang ngrêrasani alaning liyan, ning kiyi ora prêlu kok ladèni, arane mundhak makani setan, ana sing karêm angrêmbug ngèlmu tuwa, nanging uga ana sing karêm tur nganggo bangêt, marang diurmati sing luwih saka mêsthine, wong sing sampurna kawruhe wirasat, saklebatan iya banjur wêruh bae, lan ing sarèhning urmat sing kaya mêngkono kuwi ora ana rêgane, dadi ora bakal agawe pituna awake, ing măngka ana wajib sing mrentahake supaya agawe sênênging pêpadhane umat, wong mau nèk kêpêthuk karo priyayi sing karêm kaya ngono, umate[4] iya diêjor bae, bokmanawa malah sêmbah sing disimpên iya diêtokake kabèh.

Garèng : Wiyah, omonge kok banjur ngayawara mêngkono, wis, wis, disêtop sêmene bae. Saiki aku arêp takon mungguhing panêmumu. Ing ngarêp kowe sajak ngapêkir anane pranatan pilihan lurah, kuwi rak banjur gèsèh karo ancasing jaman. Yaiku arêp angudi marang wêdana mrentah dhewe (autonomie), apa aku lan kowe ora wajib sêmbah nuwun marang ingkang kuwasa, dene ing desa-desa otonomi mau wis bisa tumindak. Kok malah banjur mada.

Petruk : Lho, nèk tata laire iya pancèn bêcik, nanging tumindake, kuwi sing sok ora mitayani. Ing ngarêp aku wis ngomong, yèn dadine lurah kuwi sing andadèkèke wong cilik, nanging wusanane sing nganggo kok priyayi. Dadi saupamane priyayi nganggokake, sanadyan wonge desa ora sudi anduwèni lurah mau, biyasane lurah mau iya lêstari anggone dadi lurah. Kosok-baline: wonge desa dhêmên, priyayine ora krêsa nganggo, iya bisa kalakon lurahe dicopot têmênan. Mungguh anane wawênang mrentah dhewe ing desa, kuwi sajake iya pancèn bêcik bangêt,

--- 851 ---

upama rata-ratane wong desa wis padha pangajaran kabèh. Ananging ananing praktike lurah lan para prabot desa bae, sing nindakake paprentahane, tur kabèh sarana prentah saka dhuwur, lumrahe ora kanthi sarujuke wong-wong desa.

Garèng : Wiyah, kuwi rak jaman biyèn, kowe kok ngilang-ilangake anane pêpacak putusan desa, ing kono rak disêbutake: nèk arêp ngêtokake wragad akèh, utawa manèh ana prentah sing abot, anggone nindakake kudu ngêntèni putusan desa dhisik, wis samene bae dhisik.

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Kawartosakên benjing rawuhipun Sri Narendra ing Siyêm sakalihan ing tanggal 5 Agustus ngajêng punika, ing palabuhan II ing Tanjungpriuk dipun dêgi papilyun dening B.O.W. wiyar tuwin panjangipun 10 m, payonipun layar acagak sakawan. Sanginggiling cagak wau dipun panjêri bandera Walandi tuwin Siyêm, lan ugi ing palabuhan wau dipun rêngga-rêngga. Ing dintên dhatênging kapal pêrang Maha Chakri, ingkang dipun titihi Sang Nata Siyêm wau, mêsin mabur marinê kathah sami anggêgana mapag tamu wau. Kapal-kapal gupêrmèn ingkang wontên ing palabuhan sumadhiya tuwin dipun rêngga-rêngga. Jam 10 siyang kapal Maha Chakri dumugi ing palabuhan. Kanjêng Tuwan Ingkang Wicaksana kanthi para pangagêng sanès-sanèsipun sami mapag minggah ing kapal. Ing palabuhan dipun sadhiyani wadya dharatan sakumpêni jêjagi kanthi musik militèr, angungêlakên lagu kabangsan Siyêm, kajawi punika mawi ngungêlakên mariyêm salikur rambahan minăngka pakurmatan rawuhing tamu. Para tamu tuwin ingkang mapag lajêng sami nitih sêpur èksêtra bidhal dhatêng Wèltêprèdhên. Ing sêtatsiun ugi dipun sadhiyani wadya jagi sakumpêni jangkêp sabandera musikipun. Saking sêtatsiun lajêng bidhal dhatêng pura dalêm Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana, dipun garubyug ing wadya kapalêri, ing pura inggih dipun sadhiyani wadya jagi sakumpêni dalah musikipun.

Ing dhusun Pêngadêgan bawah Purbalingga, wontên tiyang dipun sêmbêlèh gulunipun, jalaran prakawis rêbatan tiyang èstri, tatunipun ngrêkaos. Wasana lajêng kabêkta dhatêng griya sakit gupêrmèn ajêjampi ing ngriku.

Kala tanggal 23 wulan punika, pamulangan Adidarma ing Ngayogya damêl pasamuwan ambêbingah para murid ingkang sami tamat saking pamulangan, dipun pangagêngi Tuwan Suryapranata. Dalunipun malih karamean wau dipun lajêngakên dening padpindêr P.S.I. apdhèling Mataram, sarana mawi bayaran, angsal-angsalanipun badhe kangge prêluning pakêmpalan wau.

Sabibaring kabêsmèn ing Grêsik, dumugi sapunika sampun kathah griya alit-alit ingkang dipun êdêgakên wontên ing kampung Kroman. Têtiyang ingkang sampun angsal panggenan wau sami rumaos atêm.[5] Dene pitulungan sanès-sanèsipun dèrèng katingal.

Kados ingkang sampun kawartosakên ing Kajawèn, punapadene ing sêrat kabar sanès-sanèsipun, ing bab tiyang ingkang angsal pamênang lotre f 150.000.- tuwin f 100.000- punika sami botên têmên, dene wartos ingkang yêktos dèrèng wontên.

Ing wêkdal punika ing Bandhung tuwin Batawi para pulisi sawêg ibut analiti kawontênanipun têtiyang èstri ingkang lampah awon, kathah têtiyang èstri ingkang kados makatên wau sagêd kacêpêng, nanging ugi kathah ingkang ngungsi dhatêng sanès panggenan.

Wangsulan saking Redhaksi

Lêngganan nomêr 338 ing Sugihan. Sêrat panjênêngan dipun upadosi botên pinanggih, namung bab sêsakit gudhig, prayoginipun nyuwun pitulungan dhatêng dhoktêr kemawon. Dene bab sanèsipun botên sagêd ngaturi katrangan.

Lêngganan nomêr 681 ing Surakarta. ingkang sade Boekhandel S.M. Diwarna ing Kuthagêdhe, Ngayogya.

R. Singgih, ing Pedan. Karangan panjênêngan kêcêlakên, mila botên kapacak. Dene karangan panjênêngan ingkang panjênêngan ngandikakakên, prayogi kakintunakên, manawi sae badhe kapacak.

Lêngganan nomêr 1527 ing Kuthagêdhe. Ingkang panjênêngan dangokakên buku wèt punapa. Kintunan arta rêgining Kajawèn, ingkang kakintunakên kala wulan Mèi f 1.50 sampun katampèn. Dhaptar kakintunan.

--- 852 ---

Wêwaosan

Sêrat Bayan Budiman

Karanganipun Mas Arjawiraga.

8.

[Gambuh]

nyai sudagar wau | nulya alon angêngakkên pintu | sri narendra tan sawala nulya manjing | lan kinunci jêthèt sampun | kalajêng malêbêt ngêrong ||

ananging sang aprabu | tan rumaos kalêbêt pakewuh | mung rinaos nèng lêbêting kamar adi | lan nulya kêpanggih wau | lawan wadya pating dhrêlog ||

angandika sang prabu | kanthi sêrêng kawistarèng sêmu | lah mangkono patrapmu ingutus gusti | lah padha apa gawemu | kongsi lali marang pakon ||

wontên wadya kang matur | dhuh-dhuh gusti mugi sampun bêndu | anggèn amba sadaya wontên ing ngriki | mung nganti kangjêng sinuhun | amrih uninga sayêktos ||

sampun malih pun cubluk | sanggyaning kang wadya sadayèku | nadyan gusti ugi kalêbêt piranti | gusti mênggah yêktosipun | paduka wus klêbèng ngêrong ||

sang prabu dahat bêndu | nanging datan pisan bangkit mêtu | pan kêpêksa nèng ngriku sawatara ri | linadosan muwah-muwuh | nanging wus kadi wong blênggon ||

ing antara ari wus | ki sudagar apan ta wus wangsul | wusing ngaso nyi sudagar nyrahkên kunci | kinèn angwêngakkên kakung | apan ta uwus kalakon ||

dahat kampitèng kalbu | ki sudagar tanya purwanipun | dene ngriku wontên janma dèn simpêni | nulya sajarwa sang prabu | ngandika saliring wados ||

sudagar ngraos luput | dene wontên tindak kang kadyèku | dyan sri nata sajarwa wosing wigati | jinarwan ing purwanipun | praptèng wêkasan ing mêngko ||

sudagar dahat ngungun | nulya dhawuh wau jêng sinuhun | angganjar mring nyai sudagar kang luwih | lan têtêp minitra tuhu | lan sang prabu sakarongron ||

apan ta titi sampun | bayan nulya awacana arum | lah makatên wau kang cariyos nyai | dados mênggah èstri iku | tan kenging winastan awon ||

ugi wontên kang luput | nanging ugi wontên kang linuhung | lah punapa prêlu nulad ingkang sisip | awit mênggah budi cukup | ywa anggung ancu kemawon ||

4. Pamitraning undhagi kalihan kêmasan.

[Pocung]

pan wus dangu Siti Jenab kapirangu | anggung kandhêg ing tyas | dening kapalangan pêksi | cêcarita bangkit amêmuru sêdya ||

enjingipun ni sudagar pungun-pungun | tuwuh ciptanira | èngêt maring sang apêkik | duk umindêl pêksi bayan nulya nyapa ||

ucapipun dhuh nyai bok inggih sampun | nyipta panjang-panjang | dhatêng kang alampah grami | yèn numusi mindhakan kirang sakeca ||

yogyanipun sinambi andongèng sampun | cobi kamirêngna | dongèng kula bokmanawi | andadoskên jalaran panglipur duka ||

duk ing dangu wontên cariyos rinungu | janma amêmitran | satunggal dados undhagi | kang satunggal pakaryanipun kêmasan ||

sami rukun tan nate sawalèng kayun | dènnya nambut karya | bantu-binantu salami | datan nate anêmahi pasulayan ||

lamun antuk samya binage sarujuk | lan samya narima | tan pisan salayèng kapti | marma anggung têntrêm ing salaminira ||

nanging nuju mangguh wêkdal tan panuju | dènnya ngupajiwa | tan pisan antuk pakolih | janma kalih koncatan kang budi daya ||

marmanipun ciptanira kongsi samun | yèn ta ngantêpana | tan nêdya amèt pangudi | ing sayêkti kapiran wêkasanira ||

golongipun janma kalih nêmpuh purun | badhe tilar praja | anjajah mring liyan nagri | angêngudi antuking pangupajiwa ||

wusing rêmbug nulya bidhal maring purug | nanging tanpa karya | nadyan nèng liyan nagari | dènnya apês tan pae kaananira ||

amung bingung sakèhing pakaryan suwung | nadyan kathah janma | ananging prasasat sêpi | dene nyata tan ana mitulungana ||

wusing tutug dènira wontên ing purug | apan duk samana | janma wau uning candhi | ingkang dadya pêpundhèning wong sapraja ||

candhi wau apan wontên isinipun | golekan kancana | wus saplak janma sajati | mila dadya pêpujaning para janma ||

dupi wêruh ciptanira nulya tuwuh | samya darbe sêdya | ugi tumut amêmundhi | anut maring lampahing janma ing praja ||

nanging amung măngka srana mrih pitulung | yèn sampun kanyatan | antuk piandêling janmi | apan nêdya anindakkên paracidra ||

sêdyanipun manawi ing benjang lamun | antuk kalamăngsa | kang tan kinintên ing janmi | punang golèk kancana arsa dhinustha ||

ciptanipun yèn ta kasambadan sampun | yêkti kalampahan | bangkit nganggur ing salami | datan mawi sarana anambut karya ||

pan ing ngriku janma kalih anut laku | dahat kawistara | dènira sayuk amundhi | malah kongsi nglangkungi sasama-sama ||

dyan kadulu tumêmênira ing laku | janma kathah nulya | samya ngalêmbana yêkti | apan pantês pinuji dadya pangarsa ||

golongipun janma ing sapraja sampun | nêdya nêtêpêna | maring kang janma kêkalih | amrih samya tinêtêpkên juru ngrêksa ||

kalakon wus pinatah rumêksa lulus | lan katon prayoga | datan pisan nguciwani | ing satêmah wong sapraja samya suka ||

dyan tumanduk paracidra kang pakantuk | tan wontên uninga | malah mung katon prayogi | tatanira tan pisan dèn nyana-nyana || (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	tansah. (kembali) tansah.
2	wau. (kembali) wau.
3	krêdhus. (kembali) krêdhus.
4	urmate. (kembali) urmate.
5	ayêm. (kembali) ayêm.