Kajawèn, Balai Pustaka, 1931-05-16, #603

Ăngka 39, 27 Bêsar Taun Jimawal 1861, 16 Mèi 1931, Taun VI

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [593] ---

Ăngka 39, 27 Bêsar Jimawal 1861, 16 Mèi 1931, Taun VI

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Bêtawi Sèntrêm.

Ngobrol ing Dintên Sabtu

Bibaripun P.N.I. Tuwuhipun P.I.

Wah, dèrèng-dèrèng kula têka sampun: dhêg-dhêgan, badhe angrêmbag prakawis ing nginggil punika, sababipun botên punapaa, jalaran mênggahing kula, manawi ciluk bah, lajêng papagan punapa-punapa ingkang slênthang-slênthing ragi mambêt dhatêng politik, punika dèrèng-dèrèng, cara bantinganipun makatên, ujug-ujug kêdah sampun mungêl: ê ... mbèk, amila panuwun kula dhatêng para maos sadaya, mugi-mugi sampun amanggalih, bilih kula badhe campur, punapadene anggêbyur dhatêng politik, wèh, punika rak nama sumêngka pangawak braja. Punapa malih ngrêmbag pulitik ingkang inggil-inggil, botêna badhe kocar-kacir, sawêg angrêmbag pulitiking griyanipun piyambak kemawon, mêksa sampun koprot-koprot. Dene ingkang badhe kula andharakên wontên ing udyana Kajawèn ngriki, namung pamanggihipun sawênèhing tiyang mênggahing bibaripun pakêmpalan P.N.I. ingkang lajêng kagantos dening pakêmpalan enggal P.I., lo, punika anggènipun adamêl pêpandhingan têka sok lucu, nanging punapa pandhinganipun punika mathuk utawi botên, kula nyumanggakakên dhatêng para maos. Amrih cêthanipun tumrap para maos, mênggah mulabukanipun, dene pakêmpalan P.N.I. kabibarakên, ing ngriki kados prêlu kacariyosakên sawatawis.

Pakêmpalan P(artai) N(ational) I(ndonesia) punika namaning pakêmpalanipun para kawula Indhonesiah, ingkang warganipun sampun ewon kathahipun. Dèrèng dangu punika panuntunipun pakêmpalan, cacahipun sakawan, sami kadhawahan paukuman ing pangadilan. Mênggah kalêpatanipun panuntun sakawan wau, dene têka kadhawahan paukuman, botên prêlu kacariyosakên ing ngriki, sabab mindhak anggugah ... krêmi kemawon. Sarêng para gembong-gembong sakawan kasbut nginggil kadhawahan paukuman, para panuntun tuwin warga sanès-sanèsipun, ing sêmu lajêng wontên ingkang sami kêmba saha lajêng amrayogèkakên supados pakêmpalanipun lami, ingkang tansah amanggih alangan wau, kabibarakên kemawon. Nanging anggènipun ambibarakên punika, botên kadosdene caraning pulisi ambibarakên tiyang main cêki utawi dhadhu, ngantos sadaya pirantosipun main dipun rampas sadaya, murih sampun ngantos sagêd tapuk malih, lo, punika botên, nanging anggèning ambibarakên kanthi sanalika yasa pakêmpalan enggal, ingkang kaajab-ajab murih sagêda: langkung kiyat, langkung bakuh, langkung ngrêbda, cêkakipun inggih ingkang langkung jêmpol katimbang pakêmpalanipun ingkang sampun kabibarakên.

Jalaran saking kawontênan ingkang makatên wau, lajêng kathah para jêndhuling pakêmpalan-pakêmpalan, ingkang sami adamêl pêpandhingan mawarni-warni. Kadar rêmbaging tiyang kathah, anggènipun adamêl pêpandhingan wau, inggih wontên ingkang pancèn mathuk, wontên ingkang ragi

--- 594 ---

mèmpêr, nanging ugi wontên ingkang sajak ngrujak sêntul. Kajawi punika, anggènipun adamêl pêpandhingan wau, ingkang kathah-kathah sêmunipun miturut dhatêng kasênênganipun piyambak-piyambak. Kados ta:

Lare neneman, sanès băngsa Jawi, sajakipun ragi rêmên dhatêng cariyos-cariyos ringgit, lo punika anggènipun adamêl pêpandhingan têka makatên: Radèn Arjuna kasoran juritipun, salajêngipun ingkang putra Radèn Abimanyu kanthi ngasta jêmparing majêng ing ngayuda.

Hla, punapa pêpandhingan ingkang makatên punika mathuk, lo, kula têka ragi sêmang-sêmang. Saupami ingkang adamêl pêpandhingan wau băngsa Jawi, têmtunipun rak inggih mangrêtos, bilih kasêktènipun Abimanyu botên pisan-pisan badhe sagêd nyandhak dhatêng ingkang rama Sang Arjuna, dalasan ing pêrang Bratayuda kemawon, lunasipun Abimanyu dening mêngsah rak langkung rumiyin tinimbang ingkang rama. Dados manawi Arjuna kawon pêrangipun, saya malih putranipun, têmtunipun inggih saya sipat kuping. Lo, rak inggih botên makatên, ta, kajênging pakêmpalan enggal punika, botên kok ingkang lami dipun bibarakên, ingkang enggal saya dipun punthês, nanging kosok-wangsulipun, ingkang enggal sagêda langkung kêkah, langkung kiyat, punapadene langkung kathah saha sêtya warganipun.

Salêrêsipun adamêl pêpandhingan punika botên gampil, sampun anggêr mêdal kemawon, mangke rak namung dados gêgujênganing liyan. Awit manawi namung sawêdal-wêdalipun, sanadyana satunggiling panjak inggih sagêd adamêl pêpandhingan, kados ta upaminipun makatên: manawi Mas Ajêng Mawar kèndêl anggènipun anjogèd, badhe kagêntosan dening Mas Ajêng Rusminah, kados-kados mênapa-mênapanipun botên kawon.

Hara, pêpandhingan ingkang makatên punika rak saya nglêmpara. Kula botên maibên, bilih Mas Ajêng Rusminah langkung pintêr, langkung wasis, langkung galik-galik suwaranipun katimbang Mas Ajêng Mawar upaminipun. Nanging bokmanawi pun Mas Ajêng Mawar sampun angsal nami wangi, jalaran saking luwêsing jogèdipun, kèwêsing solah tênaganipun, mêrak atining sêmunipun, punapadene nglênyêming suwaranipun, ngantos sagêd nênarik manahipun têtiyang jalêr èstri. Jalaran saking punika panjak kasbut nginggil, anggènipun andamêl pêpandhingan rak botên sagêd kawastanan mathuk, jalaran sanadyan Mas Ajêng Rusminah wau langkung pintêr utawi langkung wasis, nanging rak inggih dèrèng kinantên, bilih sagêd nênarik dhatêng manahing ngakathah.

Beda kalihan pêpandhinganipun satunggiling priyantun pakaryan têtanèn, ingkang suraosipun makatên: sukêt têki sanadyan dipun idak-idak, ugi sagêd gêsang kemawon, sanadyan sitinipun dipun kêdhuk pisan, botên wande witipun têmtu sagêd tuwuh malih.

Hla, sêtun-sêtun rak inggih makatên, tiyang damêl pêpandhingan punika, wontên raos mantêp, thik cêsplêng. Upamia aji makatên, inggih aji păncasona, sanadyana dipun sêmbêlèh, dipun êblêgi sela ngantos mêcèdhèl, dipun gandhèn ngantos gèpèng, botên sagêd pêjah, nanging tansah sagêd gêsang malih.

Pêpandhingan ingkang makatên wau mèh sairib kalihan pangandikanipun satunggiling dhoktêr, inggih punika: cacing pita, sanadyan dikêthok buntute, awake, êndhase pisan, ora bakal mati babarpisan, nanging suwe-suwe mêsthi bakal bisa pulih kaya mau-maune.

Samangke ingkang adamêl pêpandhingan satunggiling priyantun ingkang kintên-kintên ragi karêm dhatêng rabi, lo, punika têka makatên: aku ora eman bab bubare P.N.I. ing wusana banjur diganti P.I. awit miturut kayakinanku, saupama wong wadon sing dipêgat diganti dening wong wadon liya, wong wadon sing anyar mau, têmtune bakal nganggo tapih lan kulambi saèmpêr karo wong wadon sing lawas.

Hla, pêpandhingan ingkang makatên punika inggih lêrês ragi ngèngingi nanging botên nama mathuk. Anggèn kula mastani ragi ngèngingi, jalaran anggènipun pakêmpalan P.N.I. kabibarakên wau margi panuntunipun sakawan kadhawahan paukuman, dados ingkang kalêpatakên sajakipun nagari, ing ngriku dipun samèkakên kalihan mêgat tiyang èstri. Anggènipun tiyang èstri wau dipun pêgat, botên sabab sampun botên rêmên dhatêng tiyang èstri wau, nanging inggih jalaran saking pandamêlipun pun marasêpuh. Dene anggèn kula matur botên mathuk, têka nêmtokakên bilih tiyang èstri enggal wau badhe ngangge tapih tuwin rasukan ingkang sami kalihan tiyang ingkang lami. Mênggah mèmpêring tapih tuwin rasukan wau, kenging dipun jarwakakên samining tondak-tandukipun utawi adat kalakuanipun. Dados pikajênganipun: Tiyang èstri enggal wau, anggènipun: cas, cis, cêprat-cêprit, punapadene lantap upaminipun, botên beda kalihan tiyang èstri ingkang lami. Yak, manawi makatên, pun marasêpuh mangke rak botên rêmên malih, ing wusana lajêng angganggu damêl malih.

Minăngka panutuping andharan kula kasbut ing nginggil wau, lair batos kula namung salugu angaturakên katêrangan sadaya gêgambaran utawi pêpandhingan bab anggènipun pakêmpalan P.N.I. dipun bibarakên, miturut swaraning ngakathah, dados kula botên badhe ilon-ilonên. Pramila atur kula wau namung mêndhêt saprêlunipun kemawon, ingkang wosipun angadêg ing têngah-têngahipun rêmbag tumraping gêgambaran utawi pêpandhingan wau.

Sarèhning upami wujuda wiji makatên sampun sumêbar maradini siti ipukan mrika-mrika, thukulipun sampun mêsthi, nanging sagêda uwoh ingkang miraos, salajêngipun amurakabana dhatêng gêsanging para kawula sadaya tanpa sambekala.

Bêbasan: sing kêna iwake aja buthêg banyune, punika mugi sami dipun tindakna dhatêng para pangudi tuwuh. Samantên aturin[1] pun Pênthul.

--- 595 ---

Wawasan Tumrap Nagari Mănca

Praja Mêsir

(Sambêtipun Kajawèn nomêr 37)

Ing Kajawèn ăngka 37, sampun kacariyosakên, bilih praja Ègiptê kenging kaêndhih dening nata ing Pèrsi, ingkang anjalari praja Ègiptê wau kabawah ing praja Pèrsi. Nata Pèrsi ingkang sakawit angratoni ing Ègiptê, punika saklangkung siya tuwin tindak sawênang-wênang, ngantos sinêngit ing para kawulanipun Mêsir sadaya. Dene ingkang dados gêntosipun, tansah ambudidaya anyaèkakên margi-margi ingkang kangge kaprêluaning among dagang, malah susukan sêsambêtanipun bênawi Nil kalihan sagantên abrit, ingkang pandamêlipun sampun dipun wiwiti dening para nata Ègiptê, nanging botên sagêd rampung, ing wusana inggih sang nata enggal punika ingkang sagêd angrampungakên pandamêlipun susukan wau. Kajawi punika ugi sang prabu wau ingkang ngawontênakên arta êmas wontên ing praja Ègiptê. Sarêng sang nata wau seda, para nata Pèrsi ingkang sami anggêntosi kaprabon angratoni praja Ègiptê, sami kêtaman coba agêng, jalaran ing salêbêting praja Ègiptê tansah wontên ura-uru kemawon. Lêrês ura-uru inggih sagêd kasirêp ngantos sawatawis măngsa, nanging botên watawis dangu inggih tuwuh malih, malah ngantos sagêd kalampahan uwal saking pamarentah Pèrsi, nanging mardikanipun wau botên sagêd dangu saha lajêng pinarentah malih dening praja Pèrsi.

[Grafik]

Rêca pêpêthan dewa ingkang pêrang kalihan raja garudha.

Ing kala punika Prabu Alexander (Iskandar Dulkarnèn) ingkang misuwur ing jagad, nata ing Masêdhoni, sawêg mêmpêng-mêmpêngipun angêlar jajahan. Sarêng sang prabu wau anglurugi praja Mêsir, rawuhipun ing ngriku sang prabu kinurmatan dening para kawula ing Mêsir sadaya, jalaran sang prabu wau dipun [di...]

--- 596 ---

[...pun] anggêp angêntasakên praja Mêsir saking pamarentah Pèrsi. Samangke ingkang jumênêng nata ing Mêsir inggih Sang Prabu Iskandar Dulkarnèn wau. Sajumênêngipun nata, sang prabu lajêng ayasa kitha, ingkang dipun wastani miturut jêjulukipun wau, inggih punika kitha: Alèksandri, ingkang botên watawis lami dados têmpuraning padagangan agêng, saking kilenan saking wetanan têmpuk dados satunggal, saha wusananipun ing ngriku dados pangungsèning kawruh, jalaran sasedanipun Prabu Iskandar, salah satunggal nata gêgêntosipun lajêng angwontênakên museum saha taman pustaka, ingkang ngantos lajêng kasuwur ing jagad raya. Kajawi punika praja Mêsir salajêngipun saya mumbul drajadipun saha gêmah ripah loh jinawi tata raharja. Para nata-nata wau botên ngêmungakên angratoni praja Mêsir kemawon, sanadyan nagari-nagari ing sakiwa têngênipun ugi kathah ingkang sami têluk dhatêng praja Ègiptê. Babagan kagunan lan kawruh sangêt dipun ajêngakên, ngantos ing jaman samantên, wontên pujăngga ingkang anjarwakakên pranataning praja băngsa Yahudi ing basa Yunani. Bab makatên punika nama anèh, dene pranataning praja wau têka botên dipun jarwakakên ing basa Ègiptê. Mênggah têrangipun, wontênipun ngangge basa Yunani (Grik) awit kala ing jaman samantên, tumraping para linangkung, mèh sadaya ing jagad, sami migunakakên basa wau. Namung sabakdanipun punika, praja Ègiptê lajêng katingal saya suda-suda drajadipun, lan wontênipun ura-uru tansah angrêridhu tata têntrêming praja.

Ing kala samantên anyarêngi sawêg andêdêl-dêdêlipun praja ing Ngêrum. Sarêng ing Ngêrum ingkang jumênêng nata Prabu Sesar (Caesar) praja Ègiptê dening Prabu Sesar dipun tanêmi raja putri, ajêjuluk Sang Dèwi Cleopatra, nanging jumênêngipun sang raja putri wau botên dangu, lajêng anganyut tuwuh. Sasedanipun sang raja putri, praja Ègiptê lajêng têtêp kêbawah dhatêng Ngêrum.

Salêbêtipun praja Mêsir kabawah dhatêng nagari Ngêrum, sadaya tatacara, pranataning praja tuwin sanès-sanèsipun, lajêng ngemba kadosdene cara lan tata pranataning praja Ngêrum. Mênggah ewah-ewahaning praja ingkang prêlu kasumêrêpan, inggih punika bab lumêbêting agami Kristên, ing pungkasaning abad kaping kalih sasampunipun Kangjêng Nabi Isa a.s. seda, dene ingkang dados têlênging agami Kristên wau, inggih ing kitha Alèksandri kasbut nginggil. Ing wusana lampahing agami tumindakipun botên sagêd rukun. Ing antawising golongan-golongan sami arêbat lêrês piyambak-piyambak, wêkasan lajêng anuwuhakên crah sarta apêpisahan. Sanadyan ingkang sami jumênêng nata tansah sami ambudidaya murih rukuning golongan-golongan wau, ewasamantên tanpa damêl. Ing wusana băngsa Arab lajêng sagêd lumêbêt ing ngriku anggêlarakên agaminipun Islam.

Sanès dintên ing ngriki badhe anêrangakên kadospundi kawontênanipun ing praja Mêsir, sarêng salêbêtipun praja kêbyukan băngsa Arab tuwin băngsa Turki. Badhe kasambêtan.

--- 597 ---

Kagunan

Yuyutsu - Selat

Gêgayutan kalihan wawasanipun sadhèrèk Ănggapradata bab prakawis selat ing Surakarta, kapêksa kula nêrangakên malih bab prakawis yuyutsu sarta selat-selat ingkang kula sumêrêpi.

Sarêng kula ningali gambar selat Surakarta ingkang kapacak ing Kajawèn, têtela selat ing Surakarta punika adêg lan pasanganipun mèh sami kemawon kalihan selat-selat sanèsipun, inggih punika mèmpêr selat Tionghwa. Ugi nitik têtêmbungan ingkang kangge wontên ing selat, kula gadhah pangintên yèn selat punika sanès kagunan Jawi lugu, kados ta: main longgar, main rapêt, kepang, slewah, pikkun, sakun, pètkwa, sambut, lukbe, samkiok, lan sanès-sanèsipun malih ingkang kula sumêrêpi.

[Grafik]

Gambar .I

Prakawis selat Minangkabao ingkang kangge jogèd dening sadhèrèk ing Surakarta, kados katêranganipun sadhèrèk Ănggapradata, punika bokmanawi kalèntu, amargi kula dèrèng nate sumêrêp selat punika dipun angge jogèd dening sadhèrèk-sadhèrèk saking Surakarta. Kula kintên sadhèrèk Ănggapradata dèrèng nate sumêrêp kadospundi selat Minangkabao punika. Sasumêrêp kula selat ing tanah Jawi ingkang mèmpêr selat Minangkabao punika namung selat saking Madiun ingkang limrah dipun namakakên selat Sêtya Hati (S.H.), bedanipun namung panêndhangipun, bokmanawi selat punika asli saking Minangkabao ugi, mriksanana gambar I).

Sanès-sanès selat ingkang cara-caranipun nyêbal saking selat Tionghwa inggih punika selat Bêtawi ingkang gambaripun kapacak ing Kajawèn rumiyin, lan selat Cikalong ingkang misuwur ing tanah Pasundhan (mriksanana gambar II).

Pratikêl-pratikêl kados ingkang dipun cariyosakên dening sadhèrèk Ănggapradata bab prakawis angantêm, anyikut, nêndhang lan cêpêng-cêpêngan punika mèh sadaya selat wontên, nanging beda-beda panganggenipun. Sampun dipun kintên yèn selat Bêtawi sarta selat Minangkabao botên anêndhang, ngantêm, nyikut utawi nyêpêng kadosdene selat ing Surakarta punika.

Selat Cikalong punika kajawi ngantêm, nyikut sarta nêndhang malah wontên akalipun ingkang manawi tiyang dèrèng sumêrêp maibên sangêt, inggih punika ambanting mêngsah namung sarana dipun tèmpèl kemawon (mriksanana gambar II). Mêngsah ingkang dipun tèmpèl (botên dipun cêpêng) punika manawi badhe [ba...]

--- 598 ---

[...dhe] ebah utawi badhe angantêm botên sagêd, ananging malah sagêd dhawah. Tangan ingkang nèmpèl botên sagêd dipun bucal, kajawi manawi mêngsahipun sampun dhawah. Tiyang ingkang sampun sagêd selat punika, sanajan mripatipun dipun tutupi, manawi sampun nèmpèl, sanajan ingkang dipun tèmpèl punika ebah kados punapa kemawon, botên badhe sagêd uwal utawi angantêm, uwalipun manawi sampun dhawah kemawon.

[Grafik]

Gambar II.

Nalika panjênênganipun Mr. R.T. Wăngsanagara bupati nayaka ing Surakarta taksih sinau wontên ing Bêtawi, wontên sadhèrèk têtiga saking Surakarta sowan ing dalêmipun, prêlu badhe ningali salah satunggiling selat ingkang sampun misuwur ing Bêtawi, lêstantun lajêng cobèn-cobèn kalihan sadhèrèk Bêtawi ingkang gadhah selat punika, nami Sabêni. Selat punika lugunipun kêdah ngantêm, ananging ing wêkdal punika dipun awisi angantêm, dados prasasat ical akalipun sapalih, ewadene sadhèrèk saking Surakarta punika botên wontên ingkang sagêd andhawahakên utawi angawonakên sadhèrèk Sabêni, malah sami dhawah piyambak. Sapintên kasagêdanipun sadhèrèk-sadhèrèk saking Surakarta kasêbut ing bab prakawis selat, kula botên sumêrêp, nanging tiyang ingkang purun dipun bên kalihan tiyang ingkang sampun kacêluk sagêd kados sadhèrèk Sabêni, tamtu sampun rumaos manawi kasagêdanipun sampun cêkap.

Nalika panjênênganipun Mr. R.T. Wăngsanagara badhe kondur dhatêng Surakarta, sadhèrèk Sabêni dipun taros supados andhèrèk prêlu mulang wontên ing Surakarta, nanging sadhèrèk Sabêni botên purun.

Prakawis nyêpêng tiyang ngamuk punika ing Bêtawi kêrêp sangêt kadadosan, ingkang kula èngêt kemawon inggih punika nalika tiyang nami Osman ngamuk ngantos adamêl tiwasing tiyang satunggal lan anatoni tiyang 9, punika ingkang nyêpêng tiyang nami Kidang. Sadhèrèk Kidang punika botên angsal ganjaran bintang, nanging namung awarni barang-barang kados ta: sadho, gramopon, lan sanès-sanèsipun malih, sarta didipun[2] arak-arak dening komite ingkang dipun wontênakên, prêlu kangge angurmati sadhèrèk Kidang wau. Nalika wontên tiyang Turki ngamuk wontên ing kantor pulisi ngantos wontên punggawa pulisi Walandi satunggal lan Jawi satunggal ingkang tiwas, punika manawi botên wontên satunggiling agèn pulisi ingkang sagêd selat, tamtu kathah ingkang katiwasan malih. Têtela yèn selat-selat ing tanah Jawi Kilèn punika botên kenging dipun wastani awon. (Badhe kasambêtan)

Samsi.

--- 599 ---

Sêgawon

Sambêtipun Kajawèn nomêr 38.

Kados ingkang sampun kacariyosakên ing Kajawèn kapêngkêr, ing bab tiyang Kalang, punika botên ngangge waton. Dene misuwuring pawartos: wong Kalang ana buntute: punika namung kabêkta dongèng margi cinariyos têdhak turuning sêgawon wau.

Lajêng wontên malih, saking dongèngipun tiyang sêpuh-sêpuh, sêgawon punika kêdadosan saking sêga awon, nanging namung cuthêl samantên, punika nandhakakên manawi amung keratan, dados mêsthi botên kenging pinitados.

Dumugi ngriki têlasing cariyos kula ingkang gêgayutan kalihan sêgawon. Sapunika gêntos naliti kawontênaning sêgawon larasipun dhatêng kawruh. Sêgawon punika kêgolong kewan măngsa daging, pramila inggih bangsanipun sato galak, kangge titikan untunipun rangah mawa siyung mingis-mingis, ananging sampun kina sangêt dipun lêlithing ing tiyang prasasat ing sapunika sampun mèh botên wontên sêgawon wanan. Dene ing tanah Jawi ngriki taksih limrah wontên cêcriyosan sêgawon wanan inggih punika ingkang kasêbut sêgawon ajag tuwin sêgawon kikik, punika kula botên patos pitados. Yèn mirid cêcriyosanipun têtiyang ingkang manggèn ing sacêlaking wana, sêgawon ajag punika ulêsipun abrit, ajêgipun runtung-runtung sajodho (jalêr èstri). Tumrap tiyang tani manawi têgil pasabinanipun dipun ambah bingahipun botên kadosa, margi têtanêmanipun badhe jumurung, jalaran pundi tanêman ingkang dipun ambah dening sêgawon ajag pitados kalis ing ama. Manah kula kok tidha-tidha, atêgês ngêmu botên pitados, mangke gèk saminipun ungêl-ungêlan: gêdhogane cancangana munyuk, mêngko jaranmu ora selakarangên. Wasita makatên wau kula tindakakên, nanging kapal kula kok taksih selakarangên, pramila kula lajêng mêntal. Dangu-dangu anggraita kapal sakit, selakarangên punika namung kirang kêrok. Wasana wontên ingkang mêjang, dicancangi munyuk kuwi têgêse sing kêrêp munyuk-munyuk. Mêngko gamêle ora dleya, jarane dirumat bêcik, ora kurang kêrok, gêbêg lan liya-liyane, mêsthi bae jarane banjur kalis ing lêlara selakarang, marga lêlara ngono kuwi saka rêrêgêd dhewe-dhewe. Makatên pangandikanipun. Kula manah-manah kok lêrês, ewadene inggih namung sumăngga. Awit saking punika, wangsul dhatêng sêgawon ajag, kintên kula larasipun kados atur kula ing ngajêng, pramila saking panyuraos kula, manawi ingkang gadhah kêrêp nyaba tanêmanipun, pantês kalis ing ama, awit amaning tanêman pancèn kathah, andhapan, kêthèk, pêksi lan sapanunggilanipun. Dados cêkak ungêl-ungêlan wau kangge erang-erangipun para tani, margi tiyang tani punika sok wontên ingkang kêsèd, liripun kêsèd wau manawi tanêman sampun mungkur sok ngeca-eca, kêrêp lèyèh-lèyèh. [lè...]

--- 600 ---

[...yèh-lèyèh.] Ananging sarêng tanêmanipun kaparag ing ama, lajêng nêmpah-nêmpahakên, inggih punika kêdumêlan: kurang sajèn, kêlalèn ora nyêkar lan sasaminipun. Kajawi punika ing crakèn sok nyade balung sêgawon ajag, wartosipun kangge lampah dhustha cêsplêng, ananging kathah-kathahipun kok anggrunêng: kuwi dudu balung asu ajag, sing sabênêre ana wulune. Saking kawontênan punika kula lajêng wantun matur manawi goroh, jalaran pundi wontên balung mêdal wulu. Yèn prêsêmon kilap.

[Grafik]

Sêgawon ajag.

Nglajêngakên sêgawon malih, sanadyan băngsa galak, ananging manawi sampun kulina dhatêng ingkang ngingah lajêng anjilma, katingal sêtya, jumagi dhatêng kawilujênganing bêndara lan darbèking bêndara, punika sagêd kayêktosan manawi wontên tiyang ingkang botên dipun kulinani purun ngêrêg, bêgja manawi namung dipun alup, pramila tiyang lampah dursila ering sangêt dhatêng sêgawon. Awit saking punika nyatanipun ngingah sêgawon pêdahipun agêng. Kajawi punika sêgawon makatên dipun gladhi samubarang kasagêdan gathèkan, kenging kangge pangeram-eram, mila kalêbêt dhatêng kumidhi, lan makatên punika sêgawon wau amakna sagêd ngupados arta, pramila nadyan awis panumbasipun, dangu-dangu sagêd ngulih-ulihi. Emanipun sakêdhik sêgawon punika sok gadhah sêsakit ingkang adamêl mutawatos dhatêng tiyang, inggih punika manawi katèmpèl sakit ewah, punika singa ingkang kacathèk manawi botên kapulasara wontên ing Instituut Pasteur sagêd tiwas, pramila pamrayogi kula bilih kacathèk ing sêgawon sampun kadamêl ayêm, kêdah tumuntên lapur, mangke priyantun ingkang kajibah têmtu mriksa lan badhe paring pitulungan ing saprêlu. Sampun awang-awangên badhe sangunipun dhatêng griya sakit kasbat ingkang samangke wontên Bandhung, rumiyin wontên Batawi, margi nagari ingkang badhe mragadi kesah mantukipun.

Sampun cuthêl andharan kula bab sêgawon.

Sumadi. Pangarasan.

--- 601 ---

Raos Jawi

Beda-bedaning raos

[Mijil]

raras ingkang mikênani ati | pinangguh sagon-gon | nanging datan pasthi sarwa sae | mung pinangguh nèng rasa nocogi | pakantuke dadi | mung nèng rasa jumbuh ||

marma janma tan wênang nyênyami | mring rasèng liyan wong | dening datan pasthi pinangguhe | wênèh janma dahat anyondhongi | pêthuking pangèksi | anon janma lêmu ||

ciptanira yèn ingsun umèksi | janma kang mangkono | srêging ati tan ana oncate | dening nyata badan mitayani | kalamun nangani | kang katiban rêmuk ||

lan katitik tandhaning wong mukti | mangan tanpa towong | ing salami rinêksa warase | otot kuwat gêtih ajêg mili | èngêtane bêning | guwaya umancur ||

kang mangkana tan pinangguh pasthi | janma liya condhong | malah ngucap lah apa gunane | awak bae nganggo dèn gêgajih | mung ngêbot-êboti | yèn marang ing kubur ||

lamun ingsun tan kadi kang cilik | satandange ketok | sarwa cikat andêmênakake | ing sasolah lir prênjak tinaji | kabèh makolèhi | ing satindak saguh ||

sanadyan ta busana kang pèni | kang ingaran manggon | sarwa mubyar antuk sawangane | saupama busananing èstri | tapih latar putih | klambi potong Bandhung ||

kang acorak ron sumêlapsari | nèng sarira abyor | ing bêbasan kongsi mêgahake | parandene lyan kang tan kadugi | ewaning tyas mawi | nganthèni idu cuh ||

dènnya mada dadakan kadugi | dene nganggo-anggo | datan mawa tinrapan pantêse | mung mangarah wèh kagèting ati | nging tan pisan dadi | antuk rasa madu ||

jatinira rarasing pangèksi | mungguhing wong wadon | makolèhi kang abarès bae | sarwa kêlêm kang trape numusi | aran ngayang batin | mring pandulu mathuk ||

nora kudu jarit latar putih | irêng bae maton | kaduk sêpuh kêlêm babarane | kêmbên rintik dèn gadhung malathi | wêwironing tapih | kang sinampar mawut ||

datan kudu cinêpit adhamis | malah kaku katon | dening wiron tan ana obahe | mung gumandhul lir blêbês cinangking | dene kang kulambi | putih kêmbang biru ||

rèhning mêngko wus tan anjamani | kêmbênan wong wadon | bêcik datan dèn ucapke bae | mung sanyata prasaja kang maksih | kêni dèn gondhèli | sinawang apatut ||

mangkya gantya tumrap ingkang bukti | wênèh ngêlêm notog | lah-olahan kaduk mêrtegane | gandanira anggadag nêrusi | lir ngêngiris ati | anèng gulu lunyu ||

kang mangkana tan pasthi nêrusi | kadi rasaning wong | kang tan cocog marang ing rasane | dening datan ngrasa andarbèni | martega kang gurih | myang anyiring kèju ||

maksa kudu ngalêm iwak têrik | lawan pindhang êndhog | yèn pinangan ngalela rasane | katon prigêl dènira ngancani | sêga angêt dèn ngi | waras warêg rampung ||

yèn sawangan raras kang ngrêsmèni | kadi kang katonton | tinrap gambar dahat wèh sêngsême | taman asri kêbak sarwa sari | mawarna kang warni | nèng pandulu tuntum ||

sari-sari kang samya ngrênggani | tinata amaton [amato...]

--- 602 ---

[...n] | datan jumbuh sinêla papane | kang malêtuk sata ngapit kori | cakêt pancaksuji | araras dinulu ||

sinambungan ing sari sarwa sri | rêbut warna ayon | wungu jênar amyang sarwa sae | mawa gănda arum maratani | tumanduk ngênani | mring rasa kumênyut ||

[Grafik]

sari-sari kang tuwuh ing têpi | balumbangan kaot | lir mangungak adining warnane | kaanan kang sadaya ngrênggani | mawèh sêngsêm luwih | mring sanggyèng kang wêruh ||

parandene rasèng tyas tan pasthi | kapadhan ing raos | kang kêlumrah ingaranan sae | kadhang malah nuwuhkên prihatin | mung umèngêt saking | mring tyas tan pinuju ||

awit tuhu ciptanirèng janmi | datan pasthi cocog | beda-beda pêthuking rasane | dadya datan kêni mungguh janmi | dupèh sarwa-sarwi | rumasa pinunjul ||

yèn ing jagad ngrasa dèn èbêki | punjul samining wong | lumuh kasor lawan sapadhane | malah ngrasa bineda sasami | awit wus munjuli | bineda ing pandum ||

nanging lamun risana sayêkti | tatananing batos | kalamăngsa tuwuh sulayane | dening maksih antuk suka sêdhih | myang kêna ing pati | kang têtêp tinêmu ||

lamun nyata rumasa ngèngêti | mring sanggyèng lêlakon | mawa watês tinêmu ing têmbe | yêkti tuwuh têpa myang palupi | dahat makantuki | myang dahat pitulung ||

wosing kata kang rinipta aming | araras wêwangson | jatinira rasa sadayane | datan kêni yèn sinami-sami | nanging wajib ngudi | mardi rasa jumbuh ||

Ha.

--- 603 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Bab pasulayanipun băngsa Tionghwa.

Garèng: Lagi dina Sabtu lan Rêbo kang kapungkur kowe têka ora katon, Truk, gênahe bae apa lagi ana sabab-sabab sing pênting bangêt, sing wong liya ora kêna mêruhi babarpisan. Nalika jamane rama isih jumênêng astèn, anggêr arêp nindakake sing pênting-pênting mau, pamite nyang si mak iya: bune, sing ngati-ati nyang ngomah, aku arêp rundha. Dene nèk jaman saiki, iya jaman sing wis modhèrên kiye, pamite iya banjur ganti: bune, aku arêp bêgandring.

[Grafik]

Petruk: Wiyah, kuwi rak pamitaning wong nyang bojone, yèn arêp niliki simpênane. Ora, Kang Garèng, anggonku ora ngaton-ngaton kuwi sabênêre rada masuk lesus bangêt.

Garèng: Hara, mung masuk angin bae, têka banjur ora mêncungul-mêncungul, tujune daokene sajak andêrma kusuma. Saupama aku sing dadi majikanmu, blanjamu rak sida kalakon tak potong têlung gajihan têmênan. Ora Truk, sanyatane aku kiyi duwe rêmbug nyang kowe, ing sarèhning ing wêktu kiyi pirang-pirang bab sing pantês dadi pikiran, ambok caritamu anggonmu lêlungan nyang Surabaya kuwi padha dilèrèni dhisik, saiki padha ngrêmbug liya-liyane. Dene besuk yèn ana wêktune nganggur, rêmbuge ngarêp padha dibalèni manèh.

Petruk: Iya bêcik, Kang Garèng, tumrape ing wêktu kiyi pancèn iya nyata akèh prakara-prakara sing kêna kanggo rêrêmbugan, kaya ta: jumênênge Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana sing anyar, utawa bubare pakumpulan P.N.I., malah ana manèh prakara, sing kanggone aku, sajêrone jaman modhèrên kiyi, luwih pênting bangêt, yaiku: Makne Kamprèt saiki jarene isin nganggo suwêng blong, sing dikêpengini saiki jêbul nganggo: ... anting-anting.

Garèng: Wayah, wong wis nini-nini bae kathik sing-sing mêngkono, arêp nganggo anting-anting kuwi apa cikbèn rupane kaya lampor. Ora, Truk, sanyatane mono aku kêpengin anjaluk katrangan nyang kowe, sabên-sabên aku maca layang kabar, nyêbutake băngsa Tionghwa pijêr-pijêr pasulayan karo bangsaku dhewe. Pasulayan ing

--- 604 ---

Pakalongan durung nganti rampung anggone diurus, durung suwe kiyi wis ana pasulayan manèh ana ing Sêmarang. Lo, sabab-sababe bae apa, Truk. Ing măngka nèk rumasaku, wiwit jaman ja makjuja pisan, antarane băngsa-băngsa sing padha ngumbara ing tanah Jawa kene, ora ana sing aluse lan lêmbah manahe kaya băngsa Tionghwa, nganti kêkumpulane karo bangsaku kiyi ora măntra-măntraa karo băngsa liya, malah kêna diarani kaya karo sêdulure dhewe tunggal sakringkêl.

Petruk: Kang Garèng, mungguhing panêmuku tuwuhing pasulayan kuwi ora ana manèh sababe, kajaba saka iya wis pancèn jamane. Jamane saiki kiyi, wong-wonge sok gampang anduwèni rasa-rumasa. Ananging ngrumasani ing jaman saiki bangsane wis mundhak drajate, nganti rumasa wis bisa jajar karo băngsa-băngsa sing pancèn wis unggul drajate, nanging iya ana manèh sing ngrumasani asoring drajate bangsane, nganti ora kêna ngrungu têmbung kasar sêthithik- dikowe ing băngsa liya bae saupamane- sanalika iya banjur ngajak bantingan. Apamanèh yèn isih akèh wong-wong kang sok dhêmên mutusi apa-apa dhewe, sajak ngorakake nyang pangadilan, lo, kuwi ananing pasulayan mêsthi ora bakal bisa mêndha-mêndha.

Garèng: Wèh, Truk, omongmu kiyi têka sajak cangkriman mêngkono, nganti angèl anggonku arêp ngeja. Kaya ta omongmu: wong sing sok dhêmên mutusi apa-apa dhewe, sajak ngorakake nyang pangadilan, lo, kuwi kapriye upamane, coba aku wèhana tuladane, cikbèn rada mak byar.

Petruk: Kaya ta mangkene, Kang Garèng, upamane ana wong mlaku ujug-ujug diambus ing grobag, nganti awake babak-bundhas mêtu juruhe, lo, kuwi wajibe wong lumrah, yèn ora narima sabab disenggol ing grobag mau, rak iya banjur rêpot nyang pulisi, cikbèn dipriksa nyang pangadilan. Nanging wong sing duwe padatan kaya sing kok takokake mau, kuwi ora yèn banjur rêpot nyang pulisi, nanging banjur diputusi dhewe bae, tukange grobag ujug-ujut[3] banjur ditêmpilingi lan ditaboki. Lo, kang mangkono kuwi rak prasasat ngorakake nyang pangadilan.

Garèng: Dadi karêpmu, upamane sawijining dina aku ditabok dening nyo Hèndrik utawa sapa bae, iya ora kêna yèn aku malês anjotos,- apa manèh nganggo rèntên nêndhang lan nyampluk, têmtune iya larangan kêras,- nanging aku kudu rêpot nyang pulisi, cikbèn diurus ing pangadilan. Wah, Truk, prakara kêlaran dipriksa nyang pangadilan kuwi, sing nglarani cilaka-cilakane mung entuk paukuman dhêndha, malah yèn sing dilarani kurang wasise omong, prakarane bisa uga jugar. Hara, wis lara, wis dhapêt malu bêsar, wis sayah anggone bolak-balik ngadhêp pangadilan, pungkasane sing nglarani awake kathik ora olèh paukuman barang-barang. Rak iya malah wuwuh anjêntung nyang ati. Mulane nèk mungguhing panêmuku, nèk ditabok, iya kudu malês nabok, sokur bisa muwuhi andhupak barang. Dadi sing dhêmên plak-plêk banjur kapok.

--- 605 ---

Petruk: Wiyah, nèk kaya ngono kuwi apa arêp ambalèni jaman cara alasan kae, saiki kiyi wis jaman pranatan, wong ora kêna nindakake grusah-grusuh sagêlême, karo manèh wong têtukaran kuwi apa pakolèhe. Upama mênang, sapa sing arêp ngalêm, yèn kalah, wis kisinan thik nganggo lara awake, mulane sabêcik-bêcike kêrêngan sing tanpa kukuban, yèn nganti dilarani ing liyan, rak luwih bêcik tumindak sing kanthi mêsthine, yaiku: lapur nyang pangadilan. Lan kowe prêcayaa nyang putusaning pangadilan, jalaran putusan mau wis mêsthi anglungguhi marang bêbênêran. Dene saupama ana kurang adile putusane, lo, sing ngadili mau rak iya mung jênêng manusa, dadi kalamăngsa iya bisa kliru panindake.

Garèng: Wadhuh, saupama aku kuwasa mono, kowe saiki kiyi wis mêsthi tak ganjar bintang upih têmênan, saka anggonmu mrêceka omongmu mau. Saiki aku wèhana katrangan bae dhisik, mungguh sing kok arani jaman saiki kiyi, wong-wonge sok padha anduwèni rasa-rumasa. Lo, kuwi kêpriye karêpe.

Petruk: Wah, kiyi katrangane rada dowi, Kang Garèng, luwih bêcik liya dina bae, mêngko tak andharake sing nganti gamblang bangêt. Saiki rêmbugane padha dilèrèni samene bae dhisik.

Warak

[Grafik]

Gambar ing nginggil punika satunggiling warak ingkang pêjah kasanjata wontên satêngahing wana tanah sabrang.

--- 606 ---

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Indhonesiah.

Nurmal sêkul Mohamadiyah ing Surakarta.

Kawontênanipun Nurmal Sêkul Mohamadiyah ing Surakarta dumuginipun samangke sae, botên kirang satunggal punapa. Nurmal Sêkul wau anggènipun ngadêgakên kala wulan Juni 1929.

Benjing wulan Juli ngajêng punika pamulangan wau badhe dipun damêlakên gêdhong mawi intêrnat tuwin griya-griya kangge guru-guru. Parentah paring subsidhi 160.000 rupiyah. Papanipun inggih punika cêlak pamulangan A.M.S. saha intêrnat absara.

Gupêrnur Maluku.

Wiwit tanggal 2 Juni ngajêng punika Paduka Tuwan J.G. Larive, Gupêrnur Maluku, badhe pangkat dhatêng Eropah, laminipun sataun.

Măngsa malèsèt.

Bêbaunipun Hollandsch-Amerikaansche Plantage Mij. saking sakêdhik-sakêdhik badhe dipun suda 1300. Maskape wau upkantoripun wontên ing Kisaran (Sumatra pasisir wetan).

Pamulangan luhur tèhnik.

Tuwan Dipanagara saha Tuwan Warna angsal anggènipun iksamên ingkang pungkasan babagan werktuigkunde.

Tuwan Bana, Arundana saha Tarmidi angsal panggènipun, iksamên ingkang pungkasan babagan electrotechniek.

Soeloeh Kita.

Punika namanipun kalawarti wulanan enggal ing Sêmarang. Ingkang ngêdalakên pakêmpalanipun para punggawa pribumi gêmintê Sêmarang saha Surabaya.

Esto dados v/h Esto

Kala tanggal 9 Mèi ingkang kapêngkêr Tuwan Kwa Tjwan Ing, ingkang gadhah pakaryan otobês Esto ing Sêmarang, dipun pratelakakên palyit dening rad pan justisi. Ingkang andamêl prakawis inggih punika pirmah Geo Wehry, jalaran Tuwan Kwa wau gadhah sambutan arta panumbasing ban kangge otobês-otobêsipun. Samangke pakaryan, otobês wau dipun lajêngakên bapakipun, inggih punika Tuwan Kwa Sam Kang ing Salatiga, wondene nama Esto dipun santuni dados v/h (voorheen) Esto.

Kasingkirakên.

Sarêmbag kalihan Indhia Nèdêrlan, miturut bab 35 Indische Staatsregeling, tiyang nami Tjhie Piang Djoeng, umur 21 taun, guru ing pamulangan Lok Khioen ing Anjongan, ondêr apdhèling Mêmpawah, apdhèling Singkawang, gêwès Borneo apdhèling kilèn, kalairan ing Tjew Liang (Tiongkok), jalaran nguwatosi tumrap tata têntrêmipun ngakathah, dipun singkirakên, botên kaparêngakên manggèn wontên ing tanah ngriki.

H.I.S. partikêlir ing Cêpu.

Benjing wulan Juli ngajêng punika H.I.S. partikêlir ing Cêpu, gadhahanipun Perkoempoelan Frobel dan Part. H.I.S., badhe dipun bèbèr. Gurunipun badhe dipun wêwahi satunggal. Ingkang kapilih inggih punika Tuwan Wardi, guru ing H.I.S. gupêrmèn ing Jombang. Benjing pungkasanipun wulan punika badhe dipun wontênakên parêpatan warga, prêlu milih pangrèh enggal saha manawi prêlu ngewahi pranataning pakêmpalan. Pangrèh gadhah sêdya badhe usul dhatêng parêpatan supados namaning pakêmpalan dipun santuni.

Pêgatan jalaran saking kêkirangan.

Ing laladan Natal dumugi ing Singkawang, Sumatra, kathah tiyang pêgatan ingkang jalaran saking dayaning jaman mêndêking. Salêbêtipun sawatawis wulan, wontên tiyang pêgatan 300. Malah wontên ingkang lajêng tilar balegriya, lajêng pados têdha dhatêng sanès nagari.

Sarekat tani ing Majakêrta.

Kala tanggal 6 Mèi ing Majasari, Majakêrta, wontên parêpatan umum tumrap golongan tani. Ingkang murwani mêdhar sabda Tuwan Surasa, warga rad kawula, ngangge basa ngoko. Pamêdhar sabda ngandharakên ing bab kawontênanipun sarekat tani ing Kêrtarêja, ancasipun ngudi saening panggêsangan tani, sagêda anjalari gampiling têdha. Nuntên gêntos Tuwan Jayadiarja mêdhar sabda ing bab kopêrasi. Ing ngriku wontên golongan tani 2009, ingkang nyondhongi adêging sarekat tani wontên 20.

P.S.I.I. Banjarnagara.

P.S.I.I. ing Banjarnagara kalampahan sampun sagêd ngêdêgakên wulangan dados panuntuning pakêmpalan, kawiwitan kala malêm Ngahad kapêngkêr. Ingkang katampèn malêbêt dados murid namung warganing pakêmpalan, tuwin kapilih ingkang nyêkapi. Kajawi punika, sabên malêm Salasa, P.S.I.I. ngawontênakên wulangan nêrangakên ayat Kuran ingkang gêgayutan ebah-ebahan. Malêm Sênèn kangge wulangan P.M.I., malêm Jumuwah wulangan ngaos.

Tindak salingkuh.

Radèn Sukendar, dhirèkturipun Regentschapswerken ing Prabalingga, dipun tahan ing pulisi, kadakwa nyalingkuhakên arta 8000 rupiyah.

Têngku Bêsar ing Sêrdhang.

Kala tanggal 11 Mèi ingkang kapêngkêr Gupêrnur Sumatra pasisir wetan anêtêpakên Têngku Anwar, kadadosakên Têngku Bêsar ing Sêrdhang. Anggènipun nêtêpakên wau wontên ing pura Sêrdhang.

--- 607 ---

P.B.I. saha rad kawula.

Dèrèng dangu Tuwan Mr. Subrata, gêdheputir dhê rad propinsi Jawi Wetan, dipun taros Tuwan Mr. Ir. H.J. Kiewiet de Jonge, wêwakil parentah prakawis umum, punapa purun dipun wisudha dados warga rad kawula. Wangsulanipun Tuwan Mr. Subrata, botên purun, jalaran panjênênganipun dados warga pangrèh agêng Persatoen Bangsa Indonesia.

Konprènsi Bupati Jawi Têngah.

Kala dintên Sêtu ingkang kapêngkêr ing Sêmarang dipun wontênakên konprènsinipun para bupati Jawi Têngah, dipun bukani dening Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Gupêrnur Jendral. Racak pamanggihipun para bupati, kawontênanipun pulitik ing Jawi Têngah kenging kawastanan sae. Bab ekonomi, pamanggihipun parêpatan, kawontênanipun ingatasipun tiyang siti kenging kawastanan botên nguwatosakên, jalaran têdha cêkap.

Konggrès Mohamadiyah.

Kala malêm Sêtu tanggal 9 Mèi ingkang kapêngkêr konggrès Mohamadiyah ingkang kaping kalih dasa kabikak, mawi dipun wontênakên pêpanggihan wontên ing griya konggrès ing alun-alun lèr Ngayogya. Ingkang dados panuntunipun Kyai Ibrahim. Ingkang anjênêngi kirang langkung wontên tiyang sèwu. Para wêwakiling pang-pang sami ngaturakên kawilujêngang. Lajêng Kyai Adikusuma mêdhar sabda. Lajêng dipun sambêti Radèn Tumênggung Nitinagara (Budi Utama), Pangeran Suryadiningrat (pakêmpalan kawula Ngayogyakarta), Ki Hajar Dewantara (Taman Siswa), Dr. Sujarwadi saha wêwakiling mudha Kristên Jawi.

Insêpèktur pangajaran pribumi.

Tuwan A. van Dyck kapatah amakili dados insêpèktur pangajaran pribumi ing Ngayogya. Panjênênganipun samangke maksih wontên salêbêtipun pêrlop, suwau dados sêsulih insêpèktur pangajaran pribumi ing Sêmarang.

Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana.

Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana Gupêrnur Jendral sampun ngasta paprentahan padintênan malih.

Parêpatan I.S.D.P.

Benjing tanggal 17 Mèi punika I.S.D.P. badhe ngawontênakên parêpatan wontên ing gêdhong pêrmupakatan ing Batawi. Tuwan J.E. Stokvis badhe mêdhar sabda bab gêgayutanipun I.S.D.P. kalihan parte-parte kabangsan. Tuwan Stokvis wau botên dangu malih lajêng badhe pangkat dhatêng nagari Walandi.

Asiah.

Pogokan ing pamêlikan arêng sela.

Ing pamêlikan arêng sela ing Takano (Kiusiu, Jêpan) dèrèng dangu wontên tiyang kalih atus sami mogok. Têtiyang wau ing sêdya, manawi panêdhanipun botên dipun pituruti, botên badhe mêdal saking pamêlikan. Têdha dipun kintun para kulawarganipun. Wiwitipun wontên pasulayan inggih punika ing pamêlikan ing Urano (Phukuoka). Ing ngriku wontên tiyang sawatawis dipun pocot. Kawartos, têtiyang ingkang sami mogok wau gadhah sêdya badhe angrisak pamêlikan-pamêlikan. Kala tanggal 10 Mèi ingkang kapêngkêr pulisi nindakakên panggledhahan, kalampahan anyêpêng tiyang 50 ingkang dados panuntuning pogokan.

Kwomintang.

Dèrèng dangu, Tuwan Miles Lampson, Gêsan Inggris rawuh ing Singgapur, lajêng wawan rêmbag kalihan Dr. C.F. Wang, ministêr Tiongkok prakawis sajawining praja, prakawis Kwomintang. Wohing rêmbag, Kwomintang kaanggêp pakêmpalan ingkang absah, sok ugi gotên ngambah jajahan Inggris.

Prakawis kraman ing Burmah.

Pangadilan ing Piyapo andhawahakên paukuman kisas dhatêng tiyang 15, inggih punika ingkang sami tumut ngraman kala wulan Januari taun ingkang kapêngkêr. Kajawi punika wontên tiyang 56 dipun singkirakên salaminipun gêsang. Dakwa 24 sanèsipun dipun luwari.

Eropah

Sêtèling ing Paris kabikak.

Kala tanggal 6 Mèi sêtèling ing Paris kabikak, dipun jênêngi para pangagêng. Ingkang ambikak presidhèn Doumergue.

Sêtèling wau bikakipun dumugi wulan Sèptèmbêr. (Para maos kados botên kêkilapan, tanah ngriki kabêkta saking pasulayanipun kraton kalihan upkomite. Botên saèstu ngintunakên juru bêksa. Dados ingkang kakintunakên dhatêng sêtèling wau namung juru bêksa saking Bali, cacah tiyang 58, jalêr kalihan èstri. Ingkang dados panuntun Tuwan Sukawati, lid gêdhelêgir dhê rad kawula).

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 3910 ing Pakalongan. Ingkang f 2.50 tumrap wulan Ogustus dumugi Dhesèmbêr 31, langkungipun f 0.50 tumrap wulan Januari 1932.

--- 608 ---

Wêwaosan

Dhêndhaning Angkara

10.

Sang putri sakalangkung ngungun ing panggalih, ing batos ngantos anglocita: Iki wong ngêndi, dene ana wong bagus kaya mangkono. Ing salawase aku durung krungu warta, yèn ing kene ana wong kang pinunjul warnane. Apa iku sawijining nata măncapraja kang nuju ana ing kene. Nanging saupama nata, mokal duwea tindak murang tata wani ngambah patamanan ing kaputrèn.

Nalika sang putri ngunandika makatên, kasarêngan, Abdullah sumêrêp sang putri saha lajêng nyawang. Saking kagètipun sang putri dening pêpandêngan kalihan tiyang jalêr ingkang nêmbe sumêrêp, paningalipun ngantos sumrêpêt, wusana anjungkêl kumurêp ing jandhela.

Sarêng sang putri èngêt, lajêng wungu malih mriksani dhatêng tiyang neneman ingkang wontên ing taman, katingal anglêgèyèh ambruk ing siti. Botên dangu Abdullah lajêng ngadêg angajêngakên jandhela kalihan wicantên: Aku ora kasamaran manèh, kowe iku mêsthi putrine nata ing kene, prabawamu bisa gawe sumingêping panonku.

Ing sakala sang putri kagèt ing galih, dene wontên tiyang lajêng ngungkak krama dhatêng panjênênganipun, nanging sang putri ugi lajêng mangsuli kanthi sarèh ing panggalih: Pangiramu ora kliru, ya aku putrine nata ing Ngêsam. Balik kowe iku sapa, wong lanang wani lumêbu mênyang taman kang sêmu nyalawadi, lan patrapmu dêksura mênyang aku, banjur wani ngungkak krama. Apa kowe ora krungu, yèn kadhaton Ngêsam iku gawat bangêt, kawanènmu bakal ora mitulungi mênyang awakmu, ora wurung kowe bakal kawasesa dening abdi singanagara.

Dhuh putri kang pinunjul, warnamu kang pindha pancoronging rêmbulan, anuwuhake tekadku wani lumêbu ing kadhaton gawat. Nanging putri, kasamaran iku satêmêne ora ana, saya barêng aku sumurup warnamu, cilike lara, gêdhe tumêka ing pati, iku bakal ora gawe piduwunging atiku.

Hèh wong lanang, wong lanang. Ing jagad wis kêbak ucap kang kaya mangkono, mêmanising têmbung pangonggrong, salawase miwir tinêmu ana lambening wong lanang, iku ora bakal makolèhi tumrap wong kang kêdunungan ati padhang.

Dhuh putri musthikaning kadhaton Ngêsam, titising unimu, bisa anggugah rasaning atiku, ora larang manawa tak tuku kalawan pati.

Hèh wong anom, kowe aja anggêdhèkake panggunggung mênyang awakku, awit aku ngrêti yèn unimu iku mung dadi têmbung pangarah. Jênêngmu sapa he: wong anom, lan pinangkamu ing ngêndi.

Dhuh putri, jênêngku Abdullah, wong kabur kanginan tanpa dunung, kang salawase ngênut kêkêncênganing ati, wani tumêmpuh ing pakewuh, mula ora wangwang ngambah ing kadhaton wêrit, kang jalaran ngantêpi tekade, nêdya marak ana ngarsane putri linuwih.

Abdullah, unimu kang mangkono iku têtela mung dadi kêkêmbanging gunêm manis, kêkêndêlanmu kamoran pêpêtêng. Kowe elinga, ing kene dudu papane wong ulah gunêm mardika. Dulunên, pêpêtênging bêngi wis katon, kowe nuli lungaa, aja nganti nêmu pati siya-siya.

Ing sakala Abdullah èngêt bilih sampun wanci sêrap, lintang-lintang ing langit sampun katingal pating glêbyar, kados angêdhèpi dhatêng Abdullah tumuntên oncata saking kadhaton. Botên dangu kêtungka mirêng swaraning kori minêb pating glêrot, pating grobyag, Abdullah kêpêksa badhe angoncati, lajêng badhe ngucap pamit dhatêng sang putri, nanging sarêng tumênga, sang putri sampun atutup jandhela. Sarêng Abdullah sumêrêp makatên, namung têbah jaja kalihan mungêl: Adhuh, aku ora wêruh manèh.

Abdullah ing manah ragi kuwur, dening mangu-mangu mangro pikiran, badhe mêdal, eman manawi sang putri katingal malih, nanging manawi botên mêdal, nama maha manggèn ing bêbaya.

Punika yêktos, botên dangu ing kadhaton katingal nyênyêt, saupami Abdullah puguh botên kesah saking ngriku, tamtu katungka dhatêngipun têtiyang nganglang.

Abdullah lajêng nêdya oncat saking kadhaton, lampahipun malipir urut papan sêpên. Ing ngriku Abdullah ngrumaosi, bilih tindak cidra punika tansah tinut ing kasamaran, tandhanipun, nalika Abdullah sumêrêp galibêding tiyang, dipun pilaur mèpèt umpêtan wontên ing papan lindhuk. Nanging sapunika badhe kadospundi malih, Abdullah nama wontên salêbêting pakèwêd, kinurung wontên salêbêting kadhaton, dados sagêdipun oncat badhe rêkaos, awit ing pundi-pundi wontên tiyang jagi.

Kados sampun nama lêrêsipun, tiyang nêmaha dhatêng kalêpatan punika badhe manggih dhêndhanipun. Botên dangu Abdullah mirêng dipun sapa ing tiyang, sanalika Abdullah anjanggirat, nanging lajêng muntu tekad, nêdya nglawan dhatêng sintêna kemawon, malah lajêng ngaglah kalihan mungêl: Aja nyapa, nyêdhaka bae mrene yèn arêp ngrasakake tumibaning pêdhangku. (Badhe kasambêtan)

--- 125 ---

Nomêr 32 Taun I.

Taman Bocah

Lampiran Kajawèn kawêdalakên sabên Sabtu.

Badhean kanggo Ngasah Budi

Sadulur W.S. Surata ing Sala.

Sadurunge aku reka-reka milu ambatang badheanmu kang kapacak ing taman bocah nomêr 30 lampiran, ăngka 35, ayo padha têpungan dhisik. Jênêngku Masnur, isih murid, omahku ing Kalongan Kidul, sajroning kutha Surabaya.

Tumrape aku rêkasa bangêt mungguh pambatangku badheanmu. Nanging sarèhne aku ngèlingi têtêmbungan: badhean kanggo ngasah budi, nadyan suwe pamikirku, uga tansah sarana tlatèn, idhêp-idhêp aku ngrewangi mêlahi prau sing bok angge lumban nèng balumbang iki, bèn bisa enggal manêngah, sarta sêmpulur lakune kang mêsthi bakal bisa gawe bungah lan sênênging ati. Lèpèk saisine yaiku dhuwit sèn, lan banyu kang panyèlèhe manut pratikêlmu, nganti mèh sak sore dak sawang-sèwèng, kawusanane barêng ngarêpake surub srêngenge, dumadakan aku nêmu akal, kang awèh dalan pambatang badheanmu.

Amurih dhuwit sèn mau kêna kajupuk, nanging drijine sing anjupuk aja nganti têlês, mangkono uga panjapuke[4] ora kêna nganggo bangsaning cuthik, utawa lèpèk lan banyune ora kêna owah saka ngênggon, pratikêlku mangkene: aku anjupuk papah godhong katès kang rada cilik, dawane watara 25 cm, banyu kang ana ing lèpèk banjur dak sêrot, sarana papah godhong katès mau. Banyu kang ana ing lèpèk durung nganti sat, dhuwit sèn kang sumèlèh ing kono wus ora kambah banyu, nuli dak jupuk nganggo driji. Barêng wis kêna, banyu kang ana sajroning papah godhong katès dak sêbul alon-alon bali mênyang lèpèk manèh.

Bênêr utawa orane pambatangku kuwi, aku sumarah marang sliramu.

Salamku: Masnur

Cangkrimane baguse Surata wiwit ana sing ambadhe, kaya sing wis dipacak ing dhuwur iki, lan isih ana liya-liyane manèh, uga arêp dipacak. Sajak-sajake anggone ambadhe anakku iki wis rada mèmpêr, nanging mungguh nyatane, ngêntèni besuk yèn wis dibabar bae.

Pakmu Sêbul.

--- 126 ---

Salah Sèlèh

Unèn-unèn ing dhuwur iki kêlumrah bangêt diucapake ing bocah, karêpe: wong duwe tindak luput iku bakal kawêlèh, mungguh dongèngane mangkene:

[Grafik]

Ana manuk grija duwe anak cilik, bangêt gêmatine mênyang anak, sabên esuk saba mênyang pomahane uwong, lan wis dadi kêlumrahane, manuk grija kuwi yèn saba dhêmên cêdhakan uwong, awit melik gampang bisane olèh keceran pangan, lan manèh dheweke wis ngrêti, wataking uwong kuwi dhêmên brah-brèh, ora anggêmèni barang keceran sathithik, măngka keceran mau tumraping manuk grija dianggêp rijêki gêdhe. Mula pamujine manuk grija mênyang uwong iku bêcik, kalane ngocèh pating cruwit, yèn dijarwakna têgêse mangkene: dara-dara manungsa kuwi padha tak pujèkake sugih, dang kuwata manggon ana ing omah gêdhong, aku arêp mondhok manggon sangisore gêndhènge, dhasar sabên dina sugih keceran apa-apa, aku sasat manggon ing kadhaton rijêki.

Nuju wayah esuk grija wis mencok ana sacêdhaking omahe wong sugih, ing kono kêbênêr nuju padha sarapan, sarapane roti martega, nganggo didokoki kèju, ana sing daging, si grija nganti kêmêcêr, batine: wah sarapan bae kaya ngono, rotine le putih, martegane li gilap, kèjune nglêngi. Tobat, tobat, anggone nyakot athik andêmênakake têmên. Ing kono ana anake sing duwe omah ambuwang cuwilan roti, grija banjur mudhun nothol roti karo muni: Nuwun dèn bagus.

Grija banjur mulih ngloloh anake, sing wis suwe ngarêp-arêp êmbokne, tansah crak crèk, saka kêluwèn. Barêng anake wis warêg, banjur mênêng. Grija bali manèh mênyang pomahan arêp adus, awit awake krasa lungkrah. Satêkaning pomahan kêbênêran wêruh ana tong wis kêbak isi banyu, batine: wong yèn lagi kabênêran, arêp adus bae wis nêmu banyu kimplah-kimplah, iba sêgêre.

[Grafik]

Grija banjur adus cilum-cilum, ing kono dhèwèke wêruh glibêt sing agawe tratabing ati, nganti lair unine: Apa iki, dene atiku trataban. E ladalah, jêbul bok cilik meong. Ayah anggone sajak ora nyana, nanging satêmêne [satê...]

--- 127 ---

[...mêne] arêp andêkêp aku. Ya, titènana, waton aku wêruh bae măngsa kênaa ditubruk. Nanging ambak-ambing atiku ya trataban.

Pangirane grija sing mangkono mau ora luput, ing kono pancèn ana kucing sing anggrumut arêp nubruk si grija, lakune mindhik-mindhik, anggone napakake sikile urut kacang cêtha wêwilangane. Anggone ngindhik-indhik mau wis saka kadohan, lakune ngati-ati bangêt, saupama grija ora wêruh ing sadurunge, mêsthi kêna ditubruk. Nanging sarèhning grija wêruh, lakuning kucing dadi mondhag-mandhêg, lan grija tansah jonthat-jonthit prayitna, patrape kaya ngiwi-iwi mênyang kucing.

Kucing atine gêtêm-gêtêm bangêt, arêp disêngkakake lakune, ngira mêsthi ora olèh gawe, dadi iya banjur lèrèn. Nanging suwe-suwe atine ora tahan, banjur nekad anubruk si grija. Panubruke tuna dungkan,[5] ora kêcêkêl, malah mabur, kêcêmplung ngêtong.

Grija mabur kêkêjêr karo muni: Kuwi jalukanmu bok cilik. Wis kono tutugna anggonmu adus.

Kucing banjur anjranthal malayu mlêbu ngomah, arêp golèk angêt-angêt, sêdyane arêp kipu ana paturon, mêsthi bae malah saya cilaka, awit barêng ketok thili-thili arêp malêbu ngomah, malah dipênthungi. Kucing banjur bali karo andharêdhêg, dhedhe ana panasan. Ing kono grija muni saka ing dhuwur: bok cilik, elingana: salah sèlèh.

Narima Nêmu Bêgja

Ngrêmbug butuh.

Iki ana dongèng, sing dadi jêjêr dongèng wong tuwa, sajake kaya dudu dongèng bocah, nanging satêmêne ya dongèng bocah, awit ing carita iki mujudake rukune wong omah-omah, dene anane dianggo wacan bocah, prêlune kanggo tuladan, yèn rukuning wong tuwa iku uga andayani bêcik mênyang bocah sing tunggal saomah, dening ora tau kêdhêdhêran wiji pasulayan, wêwatêkaning bocah bisa dadi lumrah, rukun lan sapanunggalane. Dongèngane mangkene:

Ana wong jêjodhoan, jênênge Pak Klênthêng, anane jênêng mangkono, saka duwe anak wadon jênêng Klênthêng, mêsthi bae êmbokne iya jênêng Bok Klênthêng.

Anggone jêjodhoan Pak Klênthêng kuwi rukun bangêt, ora tau pasulayan, apa tindake salah siji, mung dadi condhonging sijine. Upama sing wedok olah-olah, iya diolahna apa bae, sanadyan ora enak pisan, ora tau ana suwara apa-apa. Wis tau Pak Klênthêng diolahake jangan asêm, rasane kêcut bangêt, anggone nguyup nganti anjingkat, saka kêcute. Sing wedok nganti nyapa: Genea pakne, anggonmu mangan sajak kagèt. Wangsulane: Saka sêgêre bokne,

--- 128 ---

tau manèh, mangan lawuhe dhêle gosong. Barêng mamah krasa pait, irunge Pak Klênthêng nganti nyungir, ewadene barêng ditakoni sing wedok, sababing nyungir, wangsulane: Gurihe rada ora kaya adat. Sing wedok banjur mangsuli karo angguyu: Kuwi rak kêgosongên, pakne. Dene anggone mangan dhêle Pak Klênthêng, malah dibablasake, ora wêdi mênyang paite. Wose padha êmong-ingêmong.

Kacarita Pak Klênthêng kuwi duwe jaran, bangêt diêmi-êmi, anggone anggêmatèni sasat anake nomêr loro. Samono uga anak bojone, ora beda anggone anggêmatèni, dadi jaran mau ajêg diupakara ing wong têlu, mula awake nganti klimis, sasat dadi jaran pènsiunan, ora tau ditrapake ing gawe, ajêg kopèn pangane.

Nanging sarèhning uripe Pak Klênthêng kuwi mlarat, mêsthi bae tansah kêpêthuk butuh, barêng butuhe saya mrêtêk, ora ana sêtiyare manèh kajaba arêp ngêdol jarane. Nanging wong loro mau tansah gojag-gajêg, padha pakewuh nglairake.

Suwe-suwe barêng butuhe saya bangêt, Bok Klênthêng kêpêksa kăndha mênyang sing lanang, têmbunge: Pakne, iki wis mèh grêbêg Pasa, wayahe wong tuwa nyandhangi bocah, apa kowe ora arêp nyandhangi anakmu Si Klênthêng.

Pak Klênthêng: Mêsthi bae bokne, anakmu arêp tak tukokake jarit lan kêlambi sing anyar.

Bokne: Sing arêp koanggo nukokake bae apa, pakne.

Bapakne: Ya sêtiyar.

Bokne: Tinimbang sêtiyar sing durung mêsthi entuke, yèn kowe condhong, bok jaranmu bae koêdol, tur butuhmu mêsthi kêcukup kabèh. Orane iya diijolake, golèk tombokan. Apa iya ta kowe wong wis tuwa, lan manèh wong desa, arêp têgar.

Pak Klênthêng sing salawase ora tau nyulayani karêpe sing wedok, banjur mangsuli karo mèsêm: Wah, bênêr bangêt kuwi bokne, kok samono panêmumu. Thowêng.

Klênthêng mara karo sumaur: Apa, pak.

Bapakne: Jarane didol, ya, bèng. Go tuku sandhangan.

Bocah sing salawase nyumurupi rukuning wong tuwa, krungu rêmbug mangkono mau iya mung bungah, wangsulane: Iya pak, ning jarane dipakani dhisik, bèn warêg.

Satêmêne lêlakon mangkono kuwi iya gawe karasa-rasaning ati, awit kewan sing diingu mau ditrêsnani ing wong têlu. Mula sadurunge diangkatake, bangêt digêmatèni. Pak Klênthêng ajêg anggone ngarit, milih sukêt sing ênom-ênom. Bok Klênthêng rêrêsik gêdhogan, nyadhiyani pangombèn banyu rêsik. Dene Klênthêng sing ngulat-ulatake yèn jarane nuju diumbar ing wayah sore. Mula sadurunge didol, awake jarane saya ketok mundhag gêdhe, wulune gilap.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	aturipun. (kembali) aturipun.
2	dipun. (kembali) dipun.
3	ujug-ujug. (kembali) ujug-ujug.
4	panjupuke. (kembali) panjupuke.
5	dungkap. (kembali) dungkap.