Kajawèn, Balai Pustaka, 1932-06-04, #683

Ăngka 45, 28 Sura Dal 1863, 4 Juni 1932, Taun VII

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [693] ---

Ăngka 45, 28 Sura Dal 1863, 4 Juni 1932, Taun VII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1743 - Bêtawi Sèntrêm.

Kabêsmèn

[Grafik]

Kasangsaran kabêsmèn ing tangki sacêlakipun Glodhog, Batawi.

--- 694 ---

Rêmbagipun Petruk lan Garèng

Bab Napsu

I

[...][1] sing matèni: ka, malah kathik ana sing dilagokake barang. Iya, iya, tak rindhikne anggonku nunggang gondhang-gandhung.

Garèng : Karo manèh, Truk, iki gênahe arêp pit-pitan nyang ngêndi, wong kaya-kaya wis putêr kayun, kok durung... mêngko sik, Truk, rada alon dhisik, bok sawangên aku sadhela, dhasiku rak ora mèncèng, ta, mêngkono uga ikêtku rak ora barang-barang, ta, wong êndhasku mau krasa mak cês, aku kuwatir nèk kêtiban lênga jêbat kasturining... blêkok.

[Grafik]

Petruk : Wiyah, bok kêtêlekan balêkok, ngono bae rak uwis, kathik dipadhakake lênga swarga. Ora, Kang Garèng kiyi kênang apa, ana ujug-ujug têka banjur salin salaga, mêntas bae anggriyêng, jarene napase mèh ngêtutake anggone pit-pitan, ana kok andadak le nunggang pit didêgèg-dêgègake. Nakokake dhasine mèncèng apa ora, mungguh sing dadi sababe bae apa, jajal tak nolèh mêmburi... hut, sapêrlotis... jêbul wêruh widadari... kêrinan. Jarene saiki lagi ngudi mênyang kasampurnaning ngaurip, ana mêngkono bae diopèni.

Garèng : O, ya kliru, Truk, yèn kowe duwe pandakwa mungguhing aku sing ora-ora mêngkono kuwi, bêbasane rambut pinara pitut, nèk aku, nuruti hawa napsu, apa manèh sing

--- 695 ---

tumrape payung kalong utawa payung Jêpang, wah, iya wis adoh bangêt. Anggonku aku mau nakokake mèncènging dhasiku, utawa kaanane ikêtku, lo, kuwi sabab saka aku moh dosa, sarèhning aku kiyi mèh nglakoni dosa, sabisa-bisa aku iya kudu tansah anjaga, aja nganti wong liya olèh dosa jalaran saka solah tingkah lan kaananku. Kaya ta: saupama panganggoku dhasi kiyi kayadene wujude jarum-jaruming jam gêdhe nalikane jam papat kurang sêpuluh mênit, alias panganggoku dhasi mau mèncèng bênggala, lo, kuwi rak bisa anjalari dosane wong wadon mau, jalaran wanita mau rak bisa anggagas mêngkene: têka eman têmên, priyayi brêgas-brêgas pangagême dhasi kok nganti mèncèng mêngkono, kiraku garwane sing pancèn kêmproh, ora prêdulèn, mêsthine bae garwane doyan main. Jajal saupama aku sing dadi garwane, wah, priyayi kae anggêr miyos iya mêsthine - cis ajêgan. Hara, Truk, apa ora jênêng dosa kuwi, andakwa bojoning wong sing ora-ora.

Petruk : Wèh, gagasane kathik nyamlêng. Sing ala kuwi dudu awake, jêbul malah bojone. Mungguhing aku ora mêngkono gagasane wong wadon kae, kira-kiraku mêngkene: Wèh, brêgase priyayi kae, kathik nganggo dhasi barang, nganti kaya... thowokan.

Garèng : Hla nèk mêngkono gagasane, saya tikêl salusin dosane. Wah, kuwi tak tobatake mêncit têmênan. Saiki kiyi pancèn lagi tak udi bangêt, aja nganti aku kêdosan, mulane hawa napsuku iya tak pêpêt, sukur bage bisa tak patèni babarpisan. Mulane, Truk, panjalukku nyang kowe, ambok kok lèrènana anggonmu dhêmên plêsir, ngêjor kasênêngan, royal...

Petruk : Kang Garèng, mungguh sing kok sêdyakake, kuwi aku ora cocog babarpisan, kuwi tindake wong kêsèd, wong ora duwe kêkêncêngan, nèk donya kiyi diisèni wong sing duwe wêwatêkan anglunthung kaya kowe kuwi kabèh, cêkake iya wis nyêdhaki kiyamat. Nèk aku ora mêngkono, Kang Garèng, wong diparingi urip ana ing donya kiyi, wis mêsthine kudu nindakake napsune, awit iya nêpsu kuwi sing dadi sumbêre kamajuan, sumbêre panguwasan. Jajal saupama manusa kuwi ora nindakake nêpsu kanthi sakuwat-kuwate, apa wis bisa samene lêpase kamajuane donya kiyi, anane: sêpur, mêsin-mêsin, tilpun, èlèktris, lan sapiturute, kuwi kabèh rak saka olèh-olèhaning napsu, jajal saupama kowe ora nindakake napsumu, kiraku saiki iya durung bisa: pit-pitan, durung bisa macak gajah kaya saiki, malah kiraku durung bisa olèh... bakyu.

Garèng : Wèh, la kok sêmbrana mêngkono. Ewasamono aku kok nocogi bangêt, yèn napsu kuwi kudu dipatèni babarpisan, awit, wêruha Truk, napsu kuwi rak kabutuhane daging, dudu kabutuhane roh. Daging

--- 696 ---

kabèh kuwi rak kalêbu badan wadhaging manusa, yaiku sing kêna disanepakake pakunjaraning roh. Mulane mungguhing panêmuku, saya kêras anggone nguja napsu, kang atêgês saya nyampurnakake kabutuhane badan wadhag, kuwi saya nguwatake pagêr lan bètènging pakunjaran. Hara, apa ora saya cilaka rohe. Nanging dina kiyi rêmbugane padha dilèrèni dhisik, liya dina tak andharake sing nganti kumpêlit, yèn pancèn nyata napsu kuwi kudu dipatèni babarpisan.

Rêpat taunan P.B.I ing Surabaya

Pakêmpalan P(ersatoean) B(angsa) I(ndonesia) mêntas adamêl rêpat taunan manggèn ing Gedong Nasional Indonesia ing Surabaya.

[Grafik]

Ing sadèrèngipun ambikak parêpatan, kawontênakên pêpanggihan rumiyin.

Ing sapunika P.B.I. sampun gadhah pang 30 panggenan. Ingkang ngintunakên utusan kala punika 27.

Parêpatan ngrêmbag ing bab ancasipun P.B.I. palapuran taun kapêngkêr, korban pon, têgês utawi kajênging swadhèsi, bab pangajaran tuwin sanès-sanèsipun.

Makatên ugi kala parêpatan ingkang kaping sakawan, ngawontênakên bêstir enggal, pinanggihing pilihan, pangarsa Dr. Sutama, warga sanès-sanèsipun, tuwan-tuwan Mr. Suwana, Sudirman, Ruslan Wăngsakusuma, S. Ngion, J.F. Tuwanakotta, Mr. Singgih, J.K. Lengkong, Mr. Subrata, Thukul, Sunjata, Dr. Slamêt Găndakusuma, Sujana tuwin Abdullah.

Ing sadèrèngipun bibar, nêtêpakên rêmbag, rêpat taunan ingkang kaping kalih badhe kawontênakên ing Surakarta.

Wusana parêpatan katutup, wilujêng.

--- 697 ---

Tanah dalah Têtiyangipun

Kawontênan ing Bopên Dhigul

Sambêtipun Kajawèn nomêr 44.

Adêgipun kampung

Ing sakawit pambabadipun wana ingkang badhe kangge padununganipun têtiyang bucalan, ing nalikanipun paprentahan kaasta dening panjênênganipun Tuwan Kapitan Bèking, taksih kairit dening saradhadhu, dados ing wêkdal punika dèrèng wontên priyantun B.B. Têtiyang bucalan pamanggènipun wontên ing barak (pondhok) sabên dintên kairit dhatêng wana ingkang badhe kangge pakampungan. Sadaya tiyang bucalan botên sadaya kairit dhatêng wana, ananging kabagea miturut kabêtahanipun. Pambagenipun makatên:

Sabagèn[2] kapurih angrêsiki sakiwa têngênipun barak saha anglêrêsakên payon ingkang trocoh.

Sabagean kapurih angolah-olahakên têtiyang bucalan ingkang botên gadhah bojo.

Sasampunipun kalih bagean punika sampun cêkap lajêng kairit dening saradhadhu dhatêng wana.

Ing wêkdal punika pambabadipun wana kangge pakawisan taksih sêsarêngan, dados botên kaprinci, saha payon kangge griya dèrèng kasadhiyan, mila sanadyan sampun wontên wana ingkang rêsik sawatawis wiyar, nanging dèrèng dipun dhawuhi andamêl griya.

Kajawi padamêlan ingkang kasêbut ing nginggil, panjênênganipun Tuwan Kapitan Bèking adamêl tiyang bucalan sawatawis kadadosakên juru pangupakara tiyang sakit ambiyantu dhoktêr.

Salêbêtipun Tuwan Kapitan Bèking ngasta paprentahan wontên ing Tanah Merah, pêrlop dhatêng Ambon, ingkang dados wakil panjênênganipun tuwan litnan.

Sarêng paprentahan dipun sulihi dening panjênênganipun tuwan litnan, panjênênganipun dhawuh supados têtiyang bucalan anyobi adamêl griya. Karsanipun tuwan litnan, wanguning payonipun griya kados pisang salirang kemawon, amrih gampilipun. Dene ingkang kangge payon sakwontênipun waton kenging kangge ngaub. Karsanipun tuwan litnan inggih kadumugèn ngantos sagêd ngadêg tigang griya, ingkang kangge payon galagah.

Ing wusana sarêng panjênênganipun Tuwan Kapitan Bèking kondur saking pêrlop, têtiyang bucalan dipun dhawuhi damêl pakampungan. Dene payoning griya pinaringan saking parentah. Baita kapal ingkang dipun tititihi[3] panjênênganipun Tuwan Kapitan Bèking kalêrês momot payon wêlit saha sèng. Griya ingkang kadêêgakên[4] miturut dhawuhipun tuwan litnan botên dipun ênggèni tiyang, namung kangge ngaub bilih sayah nuju ambabadi wana.

Ing salaminipun panjênênganipun Tuwan Kanitan[5] Bèking angasta paprentahan ing Tanah Merah sampun wontên ganthanipun kampung nami A.B. saha C, tuwin ing kampung A sampun wontên griya ingkang dipun dunungi kalih griya.

Ing sarèhning adêging kampung saha kawontênanipun botên sami, amila anggèn kula badhe anyariyosakên [anya...]

--- 698 ---

[...riyosakên] saking satunggal urut saking kampung ingkang sampun wontên rumiyin, uruting cariyos kados ing ngandhap punika:

Kampung A

Kampung A punika wontênipun langkung rumiyin katimbang kampung sanès-sanèsipun. Inggih kampung punika ingkang kababad sêsarêngan, ingkang ing wusananipun dèrèng ngantos kababad sadaya binagèkakên dhatêng satunggal-satunggalipun têtiyang bucalan ingkang sami badhe dêdunung wontên ing kampung ngriku. Wiyaripun pakawisan gangsal wêlas mètêr saha panjangipun salawe mètêr.

[Grafik]

Ing laladan tanah Papuah (Bopên Dhigul)

Ing sarèhning badhe kampung punika sampun wontên ingkang rêsik saha kababad utawi taksih wujud wana babar pisan, punika caranipun ambage makatên:

Wana ingkang badhe kangge pakawisan punika kaukur miturut ukuran ingkang kasêbut ing nginggil. Sasampunipun rampung pangukuripun, têtiyang bucalan kapurih anglêbêtakên sêrat panêdha, awit pambabadipun wana punika wontên ingkang rêmên ambabad piyambak-piyambak saha wontên ingkang rêmên ambabad sarana bêbathon. Sarêng sêrat panêdha sampun pêpak sadaya lajêng kaundhi.

Sasampunipun kaundhi saha sampun mangrêtos prênahing pakawisanipun piyambak-piyambak, lajêng sami wiwit ambabad. Tumindaking anggènipun sami nyambut damêl sasampunipun mangrêtos hakipun piyambak-piyambak sami sêngkut-sêngkut, beda sangêt kalihan nalika ambabad sêsarêngan. Tăndha pasaksènipun, ing suwau botên sami ngudi kaprigêlaning nyêpêng dêdamêl (upaminipun kampak, parang saha pacul, ing wêkdal punika dêdamêlipun namung tigang warni punika), sareng sampun nindakakên padamêlanipun piyambak-piyambak lajêng ngudi wasising nyêpêng dêdamêl, ngantos kenging winastan onjon-onjonan.

Badhe kasambêtan, Aris Munandar.

--- 699 ---

Nagari Ngamănca

Pasulayan Jêpan kalihan Tiongkok

Wawasan ingkang pinanggih wontên ing pasulayan punika tansah wontên-wontên kemawon, kados ta tumrap kawontênan-kawontênan ing nagari sanès, punika pundi ingkang gêgayutan kalihan praja Jêpan tuwin Tiongkok, lajêng kenging panggrayangan, bilih nagari wau mêngku kajêng ingkang sakalangkung wigatos. Bab makatên wau sayêktosipun inggih botên kenging pinaibên. Awit mênggahing pangintên, botên wontên praja ingkang gêgayutan kalihan praja liyan ingkang botên mêngku kajêng.

Ing sapunika wontên titik ingkang kenging dipun wastani babak anglayoni, inggih punika ing bab gêgayutanipun praja Jêpan kalihan Polên. Miturut pawartos, mêntas wontên upsir agêng băngsa Jêpan kêkalih, satunggal Klonèl Imura satunggalipun Mayor Goriki. Mênggah dhatêngipun upsir kêkalih wau wontên ing Polên, botên ngêmungakên prêlu mêling dêdamêl kemawon, ugi prêlu nitipriksa wadyabala Polên, tuwin amigatosakên sangêt bab pamariksanipun wadya mriyêman. Lan malih dhatênging tamu băngsa Jêpan wau sakalangkung dipun urmati dening para panuntun băngsa Polên.

Tamtu kemawon tindak ingkang kados makatên punika lajêng nuwuhakên kasujananing liyan praja, mokal saupami Polên botêna gêgayutan punapa-punapa kalihan Jêpan. Wah malih tumrapipun praja Polên, pinanggihipun ing sapunika, upami tiyang, sawêg gumregah tangi tilêm, awit sampun lami botên kadunungan kamardikan sajati, nanging sapunika pinanggih mardika yêktos. Makatên ugi tumrapipun Polên, têtiyangipun pancèn pangawak prajurit, dados saupami gêgandhengan sami prajurit, inggih punika Jêpan, tamtu lajêng daya-dinayan badhe madêg dados prajurit santosa yêktos. Lah sinlên[6] ingkang botên badhe nyamarakên, athik dhasar kawontênanipun nuju kados makatên.

Ing sapunika tumrap praja Ruslan, gêgayutanipun kalihan babagan pasulayan Jêpan Tiongkok, saya katingal cêlak sangêt, măngka manawi tumrapipun Ruslan piyambak, salugunipun inggih mêngku kabêtahan warni-warni, ingkang ugi prêlu kawigatosakên, kados ta ing bab rumêksaning watês-watês, anjagi murih têtiyangipun sampun ngantos mêdal saking praja. Mênggah pangrêksa kados makatên wau, gampilaning pangintên inggih namung anjagi kasantosaning nagari, dene tumrap pikajêngipun sanès, tamtunipun inggih wontên.

Raos kasujananipun Ruslan dhatêng Jêpan, mênggahing nalar botên kenging dipun paibên, kados ta ing sapunika Jendral Honjo mindhah têlênging pabarisan dhatêng Harbin, tuwin lampahing wadya Jêpan urut Lèpèn Soengari dhatêng watês Ruslan. Ing sapunika kados punapa kagètipun Ruslan, rumaos manawi kêsuk ing kasamaran, malah loking ngakathah

--- 700 ---

lajêng mastani Jêpan tumuntên campuh kalihan Ruslan.

Ingar-ingêring senapati paprangan, pancèn anglangkungi, gêlar-gêlar tansah katindakakên, nanging wantuning mêmêngsahan sami pêng-pêngan, gêlaripun tansah kalêbêtan ing gêlar sanès, mila katingalipun sakalangkung rame. Kados ta wadya Jêpan ingkang dhatêng Harbin lajêng campuh kalihan wadya Tiongkok ingkang botên dipun tata, ingkang pêpindhanipun wadya Tiongkok wau kadosdene têtamènging wadyanipun Jendral Ma Chan San. Ing sakawit wadya Tiongkok inggih sakalangkung kêthetheran, nanging lajêng gêntos nêmpuh ngêgèt, wêkasan sagêd ngundurakên wadya Jêpan.

[Grafik]

Saradhadhu Ruslan nuju jagi wontên ing sapinggiring lèpèn.

Kèngsêring wadya Jêpan ngantos dumugi sajawining kitha Harbin, wadya Jêpan tansah ngangsêg kemawon, nanging wusananipun lajêng dipun pêgat saha lajêng dipun wangsulakên dening tèng Jêpan, wadya mriyêman, punapadene bom-bom saking mêsin mabur Jêpan, wadya Tiongkok angunduri.

Unduring wadya Tiongkok sakalangkung kêthetheran, nanging lajêng damêl rong-rongan urut pinggiring lèpèn Soengari sisih kilèn, wadyanipun Jendral Ma Cha San lajêng ngrisak margi sêpur, ngantos sagêd mêdhotakên margi. Wadyanipun mriyêm Jendral Ma Chan San nundhung baita-baita Jêpan ingkang wontên ing lèpèn, kêpêksa wangsul dhatêng Harbin. Nanging pinanggihipun ing sapunika, malah sakalangkung nyamarakên, awit golonganing wadya Jêpan malah saya nyêlaki kalihan watês Sovjet, tamtu badhe campuh yêktos.

Manawi nitik kawontênanipun pawartos paprangan wau, lajêng katingal bilih pasulayanipun tansah sami botên tilar wêweka, tandhanipun tansah gêntos asor gêntos unggul kemawon.

Sintên sapunika ingkang sagêd mastani badhe kadadosanipun ing wingking.

--- 701 ---

Panglipur Manah

Sêngsêming Manah

[Pocung]

Timbang nganggur luwih bêcik nêmbang pocung | kinarya slamuran | nèng wisma tan nambut kardi | sêsambène amung pijêr maca koran ||

lan anglaras mring swaraning kutut manggung | nyambi ngombe wedang | pacitan pating talêning | leha-leha prasasat wong pènsiyunan ||

tansah mungkul nèng wisma sarwi pitêkur | tlêcêring panjăngka | angudi têntrêming ati | kang supadya kalis ing godha rêncana ||

thênguk-thênguk angadhêp koran satumpuk | anjingglêng winaca | kang dadya sêngsêming ati | mung Kajawèn wêdalan Balepustaka ||

kantoripun ing kitha Batawi Sèntrum | rêginipun mirah | amung gangsal wêlas kêthip | pan kaetang salêbêting tigang wulan ||

mêdalipun têtêp dintên Rêbo Sêtu | tur mawi rinêngga | ing gambar mawarni-warni | sagêd narik panglipuring manah susah ||

jampi ngantuk yèn kapêthuk rama Petruk | kang lagya gunêman | lan Garèng bab rêmbug pênting | sinêlanan lêlucon akarya suka ||

[Grafik]

Lare-lare nuju sami maos koran Kajawèn.

mak kalècêm kang maos têmtu gumuyu | wit saking kapranan | cucuding sabda kang mathis | pangarange yogyantuk pangalêmbana ||

kang kadyèku kula namung matur lugu | ywa ginalih ngompak | lo jalaran mung kêtarik | mring Kajawèn kang karya sêngsêming nala ||

pancèn mathuk kinarya panglipur kalbu | yogya maca koran | jêr wus cêtha maedahi | anjêmbarkên mring têbaning sêsêrêpan ||

langkung prêlu ngiras kinarya sinau | angulir pikiran | supadya sagêd malêtik | lamun têgên nênitèni mêsthi bisa ||

tandhanipun kang nurat punika kidung | bodhone kalintang | tan darbe kawruh sacuwil | wiwit alit tan kapêthuk sakolahan ||

nanging maju rêmên ngolak-alik buku | lawan maca koran | dangu-dangu ragi trêtil | thimik-thimik rekane wus bisa ngarang ||

ngikêt kidung nadyan pincang ting kêcincug | têtêmbunganira | growal-growal nora mathis | nanging lowung kêbluk mulur waton cêtha ||

--- 702 ---

lo rak inggih makatên rama redhaktur | kêdah nut ing jaman | supadya sagêd ngêmpali | malêbêt mring kalanganing kamajêngan ||

mila prêlu gêgacone kudu maju | ngudi kapintêran | kang cocog lan maedahi | kanggo gada gêgaran pangupajiwa ||

ywa katungkul thênguk-thênguk ngrangkul dhêngkul | sêpên budidaya | mung nuruti ardèng kapti | kang nênarik mring rusaking kauripan ||

bangêt lumuh sungkan mangudi mring butuh | nanging datan wêgah | lamun angadhêpi cêthing | angêthengkrang angudang sêgane wadhang ||

yèn wis tuwuk thêruk-thêruk nulya ngantuk | karasa jroning tyas | kangên mring bok lara Thumpling | jampi sayah bêtèke pancèn wus nadhah ||

nora ketung main sulap Sêmar njantur | apa darbèkira | wujud barang malih dhuwit | mung kinarya nuruti ardaning nala ||

kang kadyèku gandhèng lan wong main krêtu | butuh ngabotohan | nora ketang utang silih | kadhang wani nêmpuh mring tindak culika ||

yèn kêpatuh tan rikuh mring tindak slingkuh | yêkti dadya rusak | jêjêr araning sujanmi | kajantaka uripe têmah sangsara ||

yèn ginêbyug kabèh karoyalan iku | yèn tanpa dêduga | ngêndon kèrêm nora eling | pasthi lamun tundone anandhang papa ||

mila yogya dèn eling aywa kabanjur | nglaju ardaning tyas | rèh jamane lagya gonjing | kang sayogya anindakkên pangiridan ||

kudu mungkul nyênyuda ardaning kalbu | mrih kabul kabuka | bakune pangulir budi | anancêpkên sabar tawakal lan nrima ||

pan makatên usule kang nitrèng kidung | cocog botênira | mung sumăngga pra nupèksi | rèh wus sayah sampun têlas tutup lawang ||

W. Cah kêbon. Magêlang.

[Grafik]

Pabrik dêdamêl landhêp ingkang wontên capipun "Made in Germany" ing Jêrman.

--- 703 ---

NGOBROL ING DINTÊN SABTU

Comite sêmangêt swadèsi ing Mataram

Comite sêmangêt swadèsi ing Mataram, ingkang dipun pandhegani dening Tuwan J. Driyowongso, inggih punika satunggiling bêbadan ingkang dipun adêgakên dening para têtiyang siti ing Nyagogyakarta saha ingkang sêdyanipun angajêngakên jêmbaring têbanipun ada-ada swadèsi, ingkang atêgês: sêdya ngudi murih tiyang siti samia migunakakên barang-barang damêlanipun piyambak, wiwit tanggal 29/30 Mèi ngantos dumuginipun tanggal 6/7 Juni, ambikak pêkên lurik manggèn wontên ing griya yatim Islam ing Bêtawi-Cèntrum. Dene barang-barang ingkang dipun dhasarakên wontên ing pêkên lurik wau, sadaya sami dêdamêlanipun têtiyang Indonesia ing laladan Mataram. Mênggah angsal-angsalanipun bêbathèn rêsik, ingkang 10% badhe kadarmakakên dhatêng griya yatim kasbut nginggil, 90% dhatêng têtiyang angguran bangsa Indonesia.

[Grafik]

Padhasaran lurik ing griya yatim Islam ing Bêtawi. Gambar ingkang sisih kiwa Nyonyah Gunawan, sêsêpuh griya yatim Islam wau.

Sadèrèngipun kula ngandharakên agênging pugunanipun ada-ada, ingkang dipun tindakakên dening "Comite sêmangêt swadèsi" wau, kados ingriki prêlu nyariyosakên rumiyin wontênipun barang-barang ingkang dipun dhasarakên ingriku.

Sadaya barang-barang wau, inggih agêm-agêmanipun para kakung punapadene para putri, sami barang tênunan, wujudipun anêngsêmakên thik kiyat sarta awèt. Tumrap agêm-agêman wanita, kados-kados inggih botên patos sojah kuwi sangêt-sangêt saupami kapandhinga kalihan bangsanipun: zijde voile, cita Paris lan sasaminipun. Bangsanipun zijde voile lan sapiturutipun punika katingalipun wontên ing mripat pancèn inggih: ngêgèt-êgèti lan anggêtapakên manah, nanging botên kêgadhuhan: luwês, kèwês, dados sanadyan anggêtapakên manah ewasamantên botên anênarik manah. Beda kalihan lurik-lurikan, sadaya ês cêkakipun sami mondhok wontên ingriku, kados ta: luwês, kèwês, gandês, mlêpês, dhinês, nanging sanès... angêcêcês, tur rêginipun mirah, panganggenipun sagêd awèt. Tumrap agêm-agêman wanita ingriku mila sampun dipun pêpaki sayêktos. Kangge agêm-agêman ingkang barès nanging sêdyanipun batos badhe ngayang batin, inggih wontên. Kangge pameran lan bêsus-bêsusan, inggih dipun sadhiyani. Cêkakipun ingriku dipun cawisi sadaya lurik-lurikan, ingkang pantês lan mathuk tumrap priyantun putri ingkang sampun yuswa, upaminipun: lurik cêmêng, lurik abrit sêpuh lan sasaminipun. Wujudipun prasaja, wontên ing paningal sêdhêpipun kêpati-pati.

Makatên ugi inggih nyadhiyani tumrap para putri ingkang taksih nêdhêng-nêdhêngipun, punapadene ingkang taksih rêmaja putri, kados ta upaminipun: lurik wungu, ijêm, jêne lan sapiturutipun. Sanadyan katingalipun prasaja, nanging inggih sampun rêspati ulêng-ulêngan.

Punapa malih agêm-agêman kakung, saking pêpak lan kumpeleetipun, samangke namung kantun gumantung dhatêng raosing priyantun ingkang badhe ngagêm kemawon. Manawi raosipun sampun 150% Walandi, lajêng badhe ngagêm sêtelan utawi pantalon, damêlanipun lurik-lurikan inggih sampun mèh sausap kalihan: lena cap ringgit, cabardin utawi palmbeach, dados inggih sampun sagêd ngêplêki yêktos sa... sinyo Rêbo. Langkung malih manawi taksih kandêl raosing kajawènipun, dhasar punika sampun dados anggèn-anggènipun bangsa Jawi, êtrapipun wontên ing badan têmtu inggih srêg lan saya amêwahi pantês tuwin luwêsipun. Kados badhe angêbaki papan saupami pigunanipun lurik tumrap bangsa Jawi wau kaandharakên sadaya.

Samangke kados prêlu ngrêmbag ada-adanipun "Comite sêmangêt swadèsi" kasbut nginggil.

--- 704 ---

Miturut pawartos ada-adanipun comite wau anggènipun badhe ambèbèrakên adhasar lurik botên ngêmungakên wontên ing sapanggenan kemawon, nanging badhe adamêl dhasar wontên ing pundi-pundi panggenan saindênging tanah Jawi.

Mênggah ancas ingkang makatên wau, sajatosipun langkung utami sarta enggal sumrambahipun tinimbang kalihan namung kawarak-warakakên kemawon wontên ing lesan. Mila pantês sangêt dipun puji anggènipun andhasarakên barang dêdaganganipun piyambak, punika wontên ing pundi-pundi panggenan sagêda angsal kasil ingkang satimbang kalihan rêkaosing lampah utawi utamining ancasipun. Langkung malih kados ingkang sampun kacariyosakên inginggil, bêbathènipun badhe katanjakakên dhatêng kapêrluan umum.

[Grafik]

Padhasaran Pantiyoso ing Ngayogya, nalika ambikak pêkên lurik wontên ing Magêlang.

Kajawi punika kula sadaya kêdah sami angèngêti utawi kêdah pramana dhatang[7] lampahing jaman, ingkang sakintên ing têmbe wingking badhe adamêl kapitunan agêng tumrap bangsa kula sadaya, inggih punika dhatêngipun dêdagangan ingkang awarni pangangge saking nagari manca, ingkang kasade wontên ingriki saklangkung mirah rêgènipun. Mirahing rêrêgèn wau tumrap jaman samangke dados sanjata ingkang prêmati sangêt tumrap kawruh padagangan. Jalaran saupami kula sadaya kirang waspada tumindakipun, sampun têmtu lajêng sami jor-joran anumbasi barang-barang ingkang rêgènipun langkung mirah, ingkang wusana prasasat amêjahi dêdaganganipun piyambak, ingkang nêdya dipun ajêngakên minangka dêdamêl kangge anggêsangakên barang dêdamêlanipun piyambak wau. Ingkang punika kula sadaya wajib sami angèngêti dhatêng wontênipun lampah jor-joran. Upaminipun kemawon kadosdene kala jaman samantên pabrik ès jor-joran kalihan pabrik ès mêngsahipun. Saupami ingkang satunggal nyadenipun 1 pond rêgi 3 sèn, satunggalipun 2 sèn. Manawi ingkang 3 sèn wau dipun andhapakên dados 1 sèn, ingkang 2 sèn malah lajêng dipun gratisakên kemawon, ngantos salah satunggalipun pabrik ès wau dhawah kantaka kadosdene ulêr kambangipun waranggana ingkang mungêl makatên: "Ngêndi ana wong mati bali mring donya". Manawi sampun makatên pabrik satunggalipun, inggih pabrik ingkang taksih waluya jati, têmtu lajêng surak-surak, malah bokmanawi lajêng sami gerongan anggambirsawit barang. Awit sapêjahing mêngsahipun, lajêng sagêd sapurun-purun anggèning ngindhakakên rêrêgèn barang dêdaganganipun wau, ingkang kula sadaya lajêng sami kapêksa tumbas kanthi sênênging manah, inggih jalaran saking botên wontên tunggilipun wau.

Miturut kawontênan ingkang sampun kaandharakên inginggil, mênggah ada-ada ngajêngakên barang-barang damêlan kita pribadi punika, têtela bilih gawat sayêktos, manawi kirang prayitna têmtu sagêd ugi badhe kandhêg ing margi. Nanging nitik grêngsênging tandangipun bangsa kula ing jaman samangke, kados-kados kathah pangajêng-ajêngipun kasêmbadan ingkang dados sêdyanipun, amargi para panuntun tamtu botên badhe kawêkèn anggèning nyulang-nyulangakên dhatêng bangsanipun, ingatasing tuju utawi ancasing pikajênganipun ada-ada swadèsi wau.

Ewasamantên ingriki ugi prêlu ngaping kalihi atur pamrayogi, mugi-mugi bangsa kula sadaya sami sampun kasupèn kados katêrangan kula inginggil, inggih

--- 705 ---

punika sampun kapiluyu dhatêng barang dagangan sanès, ingkang botên kenging botên tamtu badhe ngêndhih barang damêlanipun piyambak. Punapa malih sami angèngêtana bilih bakuning kamajêngan punika, ingkang langkung prêlu bab ekonomie. Lan yèn ngantos bab ekonomie wau sampun dhumawah ing tanganing liyan, gèk kadospundi sagêdipun tumuntên kalaksanan panggayuhing kamajênganipun. Mila awas, para sadhèrèk, sanadyan rêrêgèn lurik utawi barang damêlan kita piyambak samangke wontên radi awising rêginipun tinimbang wêdalan manca, nanging sampun ngantos mundur. Jalaran munduring kêkêndêlan kula tumbas daganganipun piyambak punika, inggih atêgês munduring kabangsan tuwin kadrajatan kula sadaya.

Botên langkung saking pamuji kula, mugi-mugi para sadhèrèk ing sanès panggenan, ingkang dipun dhasari dagangan lurik dening Comite wau, sami kêparênga migatosakên saèstu tuwin arêrencang ing saprêlunipun, awit bab punika botên namung tumanja pitulungan dhatêng salah satunggaling bêbadan kemawon, nanging ugi dados dhêdhasar manunggaling kabangsanipun pun PÊNTHUL.

Pambikakipun Lot Lotre Agêng.

[Grafik]

--- 706 ---

KABAR WARNI-WARNI

PÊTHIKAN SAKING SÊRAT-SÊRAT KABAR SANÈS.

TANAH NGRIKI.

Lèpèn Bathang bêna malih. Sampun sawatawis dintên lèpèn Bathang bêna malih, narajang margi sêpur N.I.S. ngantos andhadhalakên ril 150 m, krêtêg pitulungan ingriku inggih dhadhal malih. Makatên ugi sabên-sabên ingkang katrajang inggih risak. Nanging wilujêng botên wontên kasangsaran.

Wêca ing bab bêna lèpèn Bathang, kados ingkang nate kawrat ing Kajawèn, nama nêmahi, sokur dene karisakanipun botên sapintêna.

[Grafik]

Siti mlêkah ing Mênado. Kala lindhu sawatawis dintên punika karisakanipun ing Mênado kathah griya-griya sami ambruk, kajawi punika taksih wontên karisakan sanès-sanèsipun malih. Inginggil punika gambaripun siti mlêkah ing sabibaripun lindhu.

Pitulungan nagari. Jalaran saking rêkaosing panggêsangan ing laladan Kêdiri, nagari maringi arta pitulungan f 10.000.- prêlu kangge sarana nyukani padamêlan dhatêng têtiyang angguran.

Pitulungan punika mugi sagêd numrapana dhatêng ingkang sami kapitulungan, awit manawi wohipun sae, kintên-kintên badhe lumintu ing wingking.

Ariwarti enggal. Kawartosakên ing bab ada-adanipun pangrèh agêng Muhammadiyah badhe ngêdalakên ariwarti "Adil" badhe kawêdalakên wontên Ngayogya, redacteuripun Tuwan Muhammad Hatta, ingkang sapunika taksih wontên purug.

Ariwarti punika manawi kasêmbadan mêdal, upami baita kenging dipun wastani angsal jurumudi pêng-pêngan.

Lêlintu waragad pirantos sinau. Miturut sêbaran saking Departement Pangajaran, wiwit wulan Juli ngajêng punika, sawarnining kabêtahan sêkolahan, kados ta buku-buku, buku kangge nyêrat tuwin sanès-sanèsipun botên kaparingan lêlahanan, badhe amurih ambayar kalêbêtakên nunggil rekening sakêdhik-sakêdhikipun sawulan f 0.35. Nanging murid lare ingkang kacingkrangan, lêstantun kaparingan lêlahanan.

Kasir arta nagari ambodhokakên tiyang. Kasir arta nagari ing Purworêjo nama S. satunggiling dintên kadhatêngan tiyang ing dhusun Pangèn Têngah, prêlu badhe nglintokakên arta nyatus rupiyah gangsal lêmbar, tiyang wau pitakèn, punapa mawi wragad. Bab punika kasir lajêng rêmbag pirukunan wontên ing griyanipun tiyang ingkang nglintokakên mawi ngêmpakakên rêmbag ingkang ambodhokakên, amargi badhe kalintokakên dhatêng Bêtawi. Wusana sarêng nampèkakên arta, namung dipun sukakakên f 450.- ingkang sèkêt kangge wragad. Dene wusananipun dados prakawis.

Kirang sêsêrêpanipun tiyang dhusun pancèn taksih kathah, wajib dipun sêrêp-sêrêpakên.

Ing Mênado lindhu malih. Ing Mênado sasampunipun wontên lindhu agêng, lêt dintan wontên lindhu malih. Rêdi Soputan katingal ngêdalakên latu. Ir. Steub sampun kapiji dening parentah mriksa rêdi wau. Pinanggih papriksan, rêdi wau saya katingal nguwatosakên.

Ing bab punika mugi kandhêga ing pawartos, sampun ngantos wontên bêbaya punapa-punapa malih.

Ambage bêbathèn. Kawartosakên, ing taun punika Denis ing Bandung, ambage bêbathèn 10%, Hollansche Beton Maatschappij ambage bêbathèn 20% tuwin Landbouw Mij "Ngupit" ambage bêbathèn 25%.

Wah mangsa kados makatên punika manawi wontên wartos ambage bêbathèn, sagêd ngècèsakên ilêr.

Ing Banjarmasin bêna agêng. Ing kampung Paminggir tuwin Pantau Kujang laladan Amuntai (Banjarmasin) mêntas bêna agêng, wontên maesa 330 sami sirna kèli.

Kasangsaran rajakaya ingkang ngantos samantên wau awis wontênipun, sokur dene botên wontên kasangsaran tiyang. Mugi ingkang sami kapitunan wau tumuntên angsal lêlintu.

--- 707 ---

Kantor Guprênur Jawi Wetan nyuda wragad 30%. Kawartosakên kantor Gupêrnur Jawi Wetan badhe nyuda wragad 30%. Dene tumindakipun badhe nyuda punggawa alit-alit.

Sudan wau kenging dipun wastani kalêmpakaning pêpetangan agêng, ingkang kakalêmpakakên saking sakêdhik, punika pancèn lajêng katingal, nanging saya cêtha katingalipun malih ing bab tangis kalêmpakaning tiyang kathah, ingkang panggêsanganipun botên sapintêna.

Rêgining sata ing Lumajang mandhap sangêt. Jalaran saking kathahipun golongan tani ing Lumajang ingkang nanêm sata, rêgining sata mandhap sangêt. Kala rumiyin sadhacin sagêd pajêng f 70.- ing sapunika sagêd pajêng f 1.- kemawon sampun rêkaos, wusana damêl kêkêsing manahipun para tani.

Manawi kawontênaning rêrêgèn pamêdal siti kados makatên, têmtu angagêngakên kapitunan, nanging sagêd ugi ngagêngakên bêbathènipun ingkang sagêd tandho. Mila nama makèwêd, manawi pajêng sakêdhik mêmêlas, nanging manawi pajêng kathah dipun bêntèri (mriksanana Kajawèn kêpêngkêr). Rak sarwa mêmêlas.

Arta palsu. Pulisi ing Kudus mêntas nyêpêng tiyang 3 damêl arta palsu wontên onderdistrik Undaan, jangkêp dalah pirantosipun damêl arta palsu.

Punapa tindak makatên punika kalêbêt ajênging kagunan. E, dene ngrika-ngriki tansah wontên kemawon.

Kuli-kuli saking tanah sabrang. Kapal Op ten Noort mêntas dhatêng ing tanah Jawi ambêkta kuli-kuli saking tanah sabrang cacah 1820.

Benjing punapa malih sambêtipun, mumpung ngriki taksih rame ngrêmbag tiyang angguran.

Karajan ing Surakarta botên ngandhapakên pajêg kabudidayan. Awit saking kaparêng dalêm Sampeyan Dalêm Ingkang Wicaksana Ingkang Sinuhun ing Surakarta, botên angandhapakên pajêg siti tumrap para kabudidayan. Dene tumrap Ngayogya sampun tumindak kaandhapakên.

Bab punika têmtu kemawon lajêng dados rêmbag panjang. Têmtunipun sadaya inggih sampun sami nyêpêng wêwaton ingkang mitadosi. Mila sapunika kaparêng dalêm wau badhe kengguh, têmtu badhe nuwuhakên rêmbag malih.

Ir. Sukarno tuwin Ir Rusena bikak kantor wontên ing Bandung. Kawartosakên Ir kêkalih ingkang kasêbut inginggil badhe ambikak kantor wontên ing Bandung, kantoripun manggèn ing Banceuy.

Adêging kantor punika kintên-kintên anênarik manahing ngakathah dening kasawaban ing nama.

Tindak nganiaya ing Bandawasa. Pêtinggi tuwin upas dhusun ing Gambangan, Bandawasa, mêntas nganiaya dakwa cacah 4, wontên ingkang dipun cathut lambe, tangan tuwin pupunipun saha dipun gêbagi kajêng. Malah wontên ingkang pêjah satunggal, dipun cêmplungakên sumur, suku tuwin tanganipun dipun srimpung.

Tindak panganiaya ingkang kados punika têka wontên kemawon.

Kakintên badhe damêl rêrêsah. Ing Cicalêngka wontên tiyang cacah 2000 sami sêsarêngan sowan dhatêng kawêdanan. Mênggah wigatosing kajêngipun, sami gadhah panuwun, mugi parentah botên nindakakên papriksan rohipun tiyang pêjah. Kala punika ingkang wadana botên manggihi, têtiyang wau lajêng dipun panggihi dening pèlpulisi.

Ing bab mriksa rohipun tiyang pêjah punika sampun rambah-rambah dados gêndra. Namung pinuji mugi sadaya sami pinaringana èngêt.

Nyade locomotief 23 iji. Kawartosakên, kapal Bandung Maru mêntas ngêmot locomotief 23 iji, sami asli saking S.S. tanah Sumatra, ingkang numbas bangsa Jêpan.

Têmtunipun pambikakipun inggih ambrêngkut. Sadean kados makatên punika têmtunipun barang sampun sêpuh, yèn cara Bêtawi nama dipun lowakakên, manawi Sêmarang dipun balangakên, dene Jawi Têngah wontên ingkang mastani dipun gêndulkopèkakên.

Kabêsmèn agêng ing Surabaya. Ing pasar Terong, Surabaya, mêntas wontên kabêsmèn agêng, toko alit-alit tuwin los agêng ing Kêmbang Jêpun sirna dipun amuk ing latu. Bank of Taiwan ugi karisakan. Toko alit ingkang kabêsmi wontên 52, ingkang anggadhahi tiyang 35, bangsa Tionghoa. Kapitunan f 200.000.

Wontên-wontên kemawon.

Angsal Hoofdacte. Kawartosakên, R.r. Supartini, Sêmarang, sagêd angsal anggènipun nêmpuh pandadaran Hoofdacte. Dados dumuginipun sapunika, wanita ingkang angsal Hoofdacte wontên 4, inggih punika: Nyonyah Cindarbumi, R.A. Sri Umiati (anggènipun angsal wontên nagari Walandi) tuwin nonah Rama Salèh.

Wilujêng.

Pulisi ingkang botên nyumêrêpi wajib. Kawartosakên, parentah nindakakên papriksan ing Nieuw Guinea lèr, ingriku kasumêrêpan pulisinipun nindakakên padamêlan kados among dagang, ngantos adamêl pêjahipun para among dagang partikêlir. Pulisi wau ndhatêngakên barang-barang saking Eropa piyambak kasade dhatêng bangsa Tionghoa, sawarnining sêrat-sêrat katindakakên cara pakaryan praja tuwin wontên sanès-sanèsipun.

Punika punapa ingkang dipun wastani gajah ngidak rapah?

EROPA.

[Grafik]

Ngrisak yêyasan. Kados para maos dèrèng kasupèn dhatêng kawontênanipun Koloniale Tentoonstelling ing Paris. Pandamêling griya-griya ingriku, ing sadèrèngipun kabikak ngantos ngeram-eramakên. Nanging sapunika, sarampunging prêlu, griya-griya wau sami dipun bibrah, inginggil punika gambaripun pêpêthan manara ing Madagaskar, ingkang dipun brukakên ing ing sabibaring damêl.

--- 708 ---

Wêwaosan

Kêlêm ing Katrêsnan

12.

Inggih sarêng gadhah anak punika Radèn Ngantèn Sumarta rumaos manggih panglipur, manawi nuju kataman susah, sagêd lipur saking nyawang anakipun, dhasar suwita wujudipun andêmênakakên, badanipun lêma akêngkêng, sugih polah, ing kalanipun lumah-lumah, manawi sukunipun kêconcalan, ibunipun ngêlokakên kados anêndhang bal. Cêkakipun warni-warni sangêt panglipur ingkang tuwuh saking anak, saya mindhak agêng, saya katingal warninipun. Ewadene ing kalanipun nuju kataman susah, mêmanising anakipun wau malah lajêng katut tumut amêmêlas.

Nanging wantunipun tiyang èstri winêngku ing tiyang jalêr anggêp-anggêpan, sabên dintên inggih tansah angganyang manah, tujunipun Radèn Ngantèn Sumarta punika tiyang ingkang dhêdhasaripun sae, momot, botên pisan-pisan kêdunungan titik lare pangajaran, katingalipun namung kados lare yutun, dipun êlak-êlukakên ingkang jalêr namung sarwa miturut.

Lêlampahan ingkang kados makatên punika, tumraping tiyang èstri ingkang watak kêrasan saha angsal pasrawungan, lajêng kirig-kirig. Malah Radèn Ngantèn Sumarta nate katamuan tilas kancanipun sêkolah, angraosi makatên: wong lanang kaya ngono bae kosêtyani, yèn aku, tak têndhang.

Radèn Ngantèn Sumarta ingkang batosipun kèbêkan wulang Jawi, mirêng têmbung makatên wau manahipun ngantos tumratab, malah lajêng mapali rêmbag, amrinani anggèning guru lakinipun dipun awon-awon ing liyan, adhêdhasar ngalêmbana dhatêng kautamènipun ingkang jalêr, lan mênggahing guru laki namung kêdah dipun sêtyani.

Ucap kados makatên wau adhakan saya adamêl muntabing manahipun tiyang ingkang dipun ajak ginêman, dening rumaos murinani, malah dipun sapèlèkakên. Dene dhêdhasaripun Radèn Ngantèn Sumarta, botên liya namung saking anggènipun nêtêpi kasusilan Jawi.

Tumrap Radèn Sumarta, bilih piyambakipun nuju pisahan kalihan ingkang èstri, saha nuju momoran kalihan kancanipun, rumaos manawi botên gadhah bojo. Radèn Sumarta botên niyat manuhakên ingkang èstri dhatêng mitra-mitranipun, kajawi ingkang sampun kalajêng pêpanggihan. Malah tumrap tindakipun Radèn Sumarta ing bab ngrèmèhakên dhatêng bojo, botên namung samantên kemawon, taksih dipun mori pangawon-awon, amastani ingkang èstri punika lare dhusun, ajrih sangêt dhatêng Walandi.

Bab makatên wau ugi dipun anggêp nyata dening para mitra-mitranipun, awit para mitra wau inggih sampun sami sumêrêp piyambak, inggih punika ing kalanipun sami mara tamu dhatêng griyanipun Radèn Sumarta, sanadyan ing ngriku wontên titikipun tiyang èstri ing wingking, nanging nyatanipun botên katingal tumut amanggihi tamu. Makatên malih Radèn Sumarta inggih botên anggape dhatêng anakipun.

Sanadyan tindak kados makatên punika Radèn Sumarta amastani lêrês, nanging kathah nyonyah-nyonyah ingkang sami mastani lêpat. Dene Radèn Sumarta pancèn tiyang gathekan, lajêng sagêd mawali rêmbaging mitranipun ingkang araos nyeda dhatêng tindakipun. Nanging malah wontên mitranipun ingkang ngêlokakên makatên, inggih punika nyonyah asistèn residhèn: Apa kowe ngrêti Sumarta, sing diarani wajibing wong lanang mêngku wong wadon, lan ngrêti tindak angajèni wong wadon ana pasrawungan. Kowe aja ngetokake alusing bêbudèn kang mung koanggo nglamari kamurkaning batinmu, awit tindak kang kaya mangkono mau mung nyiksa mênyang wong wadon kang pangawak ringkih. Kowe jare ngrêti tatacara Walănda. Nanging tindakmu kang kaya mangkono mau, malah dadi cacadaning băngsa Walănda. Dadi mungguhing kowe, kêna diarani durung wêruh mênyang bênêring tatakrama Walănda.

Nalika Radèn Sumarta tampi têmbung panacad ingkang kados makatên punika, sakalangkung kagèt ing manah, lajêng èngêt dhatêng lêpating tindakipun sadaya. Wusana lajêng mangsuli sêmu kalincutan: Pangandika panjênêngan, kula tampi kanthi bingahing manah, awit kula ngrêtos, panjênêngan punika sampun yuswa, kathah sêsêrêpan panjênêngan bab tata pasrawungan, dados sadaya kula anggêp dados piwulang lêrês lan sae. Nanging kula kêpêksa mratelakakên, manawi anggèn kula jêjodhoan punika sayêktosipun botên kenging dipun wastani jêjodhoan sajati, kadosdene caraning jêjodhoanipun băngsa Eropah. Anggèn kula rabi angsal Sumarmi botên prêlu kula aturakên sabab-sababipun, namung kula cêkak, anggèn kula jêjodhoan punika nama botên timbang.

Nyonyah asistèn residhèn mangsuli sêrêng: Sumarta, kandhaku iki sanadyan kotămpa sêrik, utawa dadi kêliruning panampamu, dening koanggêp ngrèmèhake awakmu, sakarêpmu. Kandhaku mênyang kowe dudu kandhaning nyonyah asistèn residhèn mênyang kalerehane, mung salugu saka ucape wong wadon, kang rumasa bênêr, lan nyumurupi luputing tindake wong lanang kang ngaku pangajaran. (Badhe kasambêtan)

--- 85 ---

Nomêr 22, taun III

Taman Bocah

Lampiran Kajawèn, kawêdalakên sabên Sabtu

Manuk Êmprit Sajodho

Ing alas sandhing sawah, ana manuk êmprit sajodho nusuh ana ing progokan êpanging wit kusambi. Nuju ing sawijining dina wayah esuk, padha mencok ana ing pucuk, sadhuwuring susuh, dhidhis ana ing panasan, disambi rêrêmbugan, têmbunge sing wedok: Pakne, susuhe la bok iya kok dandani. Mau bêngi, aku sasat ora bisa turu saliyêpan bae, saking atise. Angine sêmribit mêtu ing sasêlan-sêlaning gêdhèg. Banyune udan gumrajag kaya grojogan, sing nyiprat mênyang awak, pating tlêthok, rasane kaya dibandhêmi nganggo ès prongkol. Tujune omahe panggung dhuwur, jrambahe sukêt, dadi bisa tuntas. Saupama jogane lêmpung, rak sida mati kêblabak têmênan.

Sing lanang mangsuli: Puluh-puluh dikapakna, parênge sing Kuwasa lagi kaya ngene. Liwat saking olèhku banting awak, mibêr rana rene, suwiwiku rasane nganti kaya sêmpal-sêmpala, olèhku ngudi bisane entuk sukêt, ewasamono, aja sing olèh, mrangguli salêr bae ora. Kakang bocah ngarit sambate sundhul langit, pating kluyur ngalor ngidul, nyangking kranjang nyêngkêlit arit. Manawa padha nêmu ênggon rit-ritan, banjur padha rêbutan, trêkadhang dilabuhi bacokan. Nanging sing akèh-akèh padha mulih nglênthung nyangking kranjang kothong. Kana kene kaanane padha bae, ara-arane wis rupak. Dhèk wingi aku nginthil bocah ngarit ana ing galêngan, salêr bae ora olèh keceran, malah aku disrampang arit, mak cring, aku trangginas endha, arite ngênani watu, rada gowang sathithik, anggone ngujar-ujari andhrindhil, kiraku...

Sing wedok nyêlani. Adhuh, tujune, kowe têka isih bisa pêncak, athuka, aku rak sida golèk jirêt têmênan. Nanging, pakne, iki srêngengene kaya wis dhuwur, apa kowe wis olèh dhedhekan, mênyang ngêndi parane, anggone golèk isi têlih.

Sing lanang mangsuli: Bênêr, bokne, iki kaya wis awan, nanging aku dhewe durung olèh incêngan. Mêntas mênyang panggonane paman tani, tak ungak, lumbunge kothong. Ing pojokan ana kecerane gabah sathithik, tak cucuk, jêbul wis gabug, aku banjur mibêr klêpêran ing dhuwur omah, nitik-nitik, ana ngêndi olèhe andhêlikake parine. Nanging sawuli bae aku

--- 86 ---

mêksa ora bisa nêmokake. Sing tak wêruhi mung kêtela ana tampah tumumpang paga, karo irisan putih-putih, kaya jamur plèk-êmplekan, dipepe ana ing anjang-anjang. Kiraku ing wêktu dina iki, parine paman tani padha tumandho ana ing omahe babah kutha, awit, sawatara sasi kang kapungkur, aku wêruh saka ngawang-awang, pari pirang-pirang tumpuk dimot ing cikar, jarene arêp digawa mrana. Aku gumun, genea paman tani ora gêlêm nyimpêni dhewe. Apa ing desa luwih akèh tikuse tinimbang ing kutha.

Sing wedok nyauri: Nèk kiraku sababe saka kurang trêsnane paman tani mênyang Dèwi Sri, awit yèn pancèn trêsna têmênan ngono, aja sing têkan ing lara, têkan ing pati dilabuhi. La wong kuwi ora. Malah salong sadalême pisan kentas, marga paman tani ngêbotake mênyang kabungahan, yèn pinuju nyunatake utawa mantokake kêponakane, tinimbang karo siêmbok dèwi. Wis, ayo pakne, êndang budhal mênyang kutha, mumpung durung pati panas. Mêngko kasêlak kêntekan keceran.

Wangsulane sing lanang: Nèk saka pamrayogaku, bokne, ora prêlu padha ngumbara mênyang kutha, bêcik trima dhisik mangan sakatêmune. Sawatara sasi êngkas, yèn ana parimarmaning Pangeran, mêsthine iya bakal wêruh rasane pari anyar sing arum gandane. Mêntas udan, mêsthi banjur têrang, rak iya ngono, ta.

Saure sing wedok: Iya ngono, nanging aku dhewe, mêksa isih milu gêtun, têka dhèk bubar panèn sing kapungkur kae, parine dianggo obral-obralan. Pangarêp-arêpku, muga-muga besuk bubar panèn, paman tani bisa anyratèni mênyang karsane Dèwi Sri, upamane: ora diwor karo kaborosan, dadi panggalihe ana ing omah bisa têntrêm, ora kroncalan kudu ngalih. Wis, wis, ayo êndang budhal, nèk mung gunêman bae mêngko sida mati kalirên têmênan, tilihku[8] wis têrus protès bae.

Sing lanang mangsuli: Iya ayo, nanging sing ngati-ati, nèk kêjirêt.

Ora lêt suwe, manuk loro mau banjur niyup, nucuki wiji sing gogrog ana ing lêmah.

Kabula Pranata.

[Grafik]

Iki carane manjangan manawa nuju kêpêthukan, anggone bijigan kuwi atêgês kayadene salaman. Sajake padha sênêng.

--- 87 ---

Dongèng Bango Thonthong

Ana dongèng cêkakan. Ing wayah sore nuju udan riwis-riwis, ana bango thonthong wis tuwa ngadêg ana sapinggiring sêndhang, arêp golèk pangan. Ora suwe ana wadêr pari ngambang, banjur dithothol, nanging mung diêmut ana sajêroning cucuk bae.

Wadêr pari bangêt susahe, rumasa yèn arêp mati. Ing kono wadêr pari akal, banjur sambat-sambat karo anggunggung saranduning awake bango thonthong, unine nganggo lêlagon mangkene:

Siwa, siwa bango, sikile siwa, kaya sikiling garudha.

Bango thonthong mangsuli karo mingkêm bae: hê êh.

Bango thonthong digunggung mangkono mau atine gêdhe. Wadêr pari anggone anggunggung tanpa lèrèn, wiwit sikil nganti têkan cucuk. Nanging barêng panggunggunge têkan cucuk, bango thonthong atine mongkog bangêt, awit cucuke sing gêdhe dawa, barêng diarani kaya cucuk garudha, rumasa yèn mèmpêr têmênan, wusana anggone mangsuli hê êh diimbuhi: hah hah hah, kaya gambar.

[Grafik]

Mêsthi bae wadêr pari banjur mancolot nyêmplung sêndhang manèh.[9]

Bango thonthong bangêt gêtune. Nanging kapriye manèh, jênêng lupute dhewe nganti suwe bango thonthong ngêntèni ngambange wadêr pari, nanging wadêr pari mêksa ora ngambang. Suwe-suwe mupus, banjur lunga.

Dongèng iki kêna kanggo upama, wong karêm digunggung iku, sok nêmu kapitunan, eling-elingên.

--- 88 ---

Trêsna Bapa

Sambungane Kajawèn nomêr 43.

[Pocung]

kaya gêtun sêmune sang putri samun | saka ora ngira | Wêlas pambadhene titis | anocogi kaya sing uwis kawêca ||

ing dhèk mau, abdi kang padha angrungu | barêng uwis cêtha | yèn sang putri kêthip-kêthip | banjur ngira cangkrimane tanpa daya ||

padha gumun, ananging kamoran gêtun | măngsa ta wurunga | Wêlas mêsthi rabi putri | măngka nyata wêlas wong cilik balaka ||

dadi thukul, ati drêngki pating jrêdhul | sajak padha ewa | para nyai angêprêti | ana muni: e la gustiku sangsara ||

ora wurung, diboyong wong liwat lurung | dhasar ora misra | awit patute wong kuwi | êmung dadi uwong kang urip cilaka ||

uni mau, akèh uwong padha ngrungu | Wêlas iya cêtha | malah angguyu nyêkikik | umat-umêt nuli amiwiti kăndha ||

sampun gêtun, priyantun sadayanipun | nama bêgja kula | harak inggih ta sang putri | botên langkung pun kula namung sumăngga ||

ing dhèk mau, sang putri kaya wong bisu | andhrêdhêg sakala | sang prabu nganti anjawil | karo alon ngandika sêmu ngrêrêpa ||

aja ewuh, wis wangsulana sing saguh | ewuh ewuh apa | jaragan wis kêna tali | lan kajirêt arêp obah ora bisa ||

sang aprabu, katara bangêt ing sêmu | ing panggalih lêga | dene ora ana pati | sabanjure ora ana sambekala ||

nuli nyundhul, Wêlas kaya atur usul | sampun ta sumăngga | bok tumuntên pun iyani | dados lajêng manah kula sagêd lêga ||

ketok nêpsu, sang putri ngandika sêru: | aja bungah sira | dupèh sira anguwisi | pancèn bênêr pambatangira: sun trima ||

wruhanamu, ora êmung siji iku | gon ingsun cangkriman | bakal ana manèh siji | lah badhenên sun tamtokke liya dina ||

tanpa matur, Wêlas banjur klepat mundur | karo garunêngan | iki rak rêmbug nusuli | êmung arêp angarah patining tăngga ||

gone mêtu, tanpa pamit mung mêcucu | satêkaning jaba | mripate ambrêbês mili | ing wusana katêmu Jaka Kawasa ||

wise wêruh, Ki Kawasa aruh-aruh | êlo ana apa | têka-têka athik nangis | yake kowe ora ngèstokake kăndha ||

sênggrug-sênggrug, Wêlas kăndha karo watuk | cangkriman wis kêna | nanging sang putri nyidrani | cangkrimane ing saiki isih ana ||

besuk dhawuh, dadi aku banjur ewuh | Ki Jaka Kawasa | amangsuli ngarih-arih | wis nrimaa ya bêcik dibudidaya ||

Wêlas mathuk, ngêkêp dhêngkul thênguk-thênguk | mêngko kacarita | wise têkan wayah bêngi | sêpi nyênyêt sêmuning susah katara || Ana sambungane.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	Naskah rusak. (kembali) Naskah rusak.
2	Sabagean. (kembali) Sabagean.
3	titihi. (kembali) titihi.
4	kaêdêgakên. (kembali) kaêdêgakên.
5	Kapitan. (kembali) Kapitan.
6	sintên. (kembali) sintên.
7	dhatêng. (kembali) dhatêng.
8	têlihku. (kembali) têlihku.
9	§ Bale Pustaka ya adol layang dongèng iki, serie 406, isi dongèng warna-warna, bêcik-bêcik. Rêgane f 0.95. (kembali) § Bale Pustaka ya adol layang dongèng iki, serie 406, isi dongèng warna-warna, bêcik-bêcik. Rêgane f 0.95.