Kajawèn, Balai Pustaka, 1932-08-17, #693

Ăngka 66, 13 Bakdamulud Dal 1863, 17 Agustus 1932, Taun VII

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [1029] ---

Ăngka 66, 13 Bakdamulud Dal 1863, 17 Agustus 1932, Taun VII

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining kalawarti punika ing dalêm tigang wulan f 1.50, bayaran kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 1743 - Bêtawi Sèntrêm.

Isinipun: Rêdi Rahung - Kabingahan - Pangupajiwa Misaya Ulam - Ngluhurakên Kamisuwuran - Kawontênan ing Bophên Dhigul - Adpêrtènsi - Pamuji Gagasan Kawêdhar - Pawartos Rêdhaksi lan Administrasi, Wara-wara - Kabar Warni-warni - Wêwaosan.

Rêdi Rahung

[Grafik]

Sawangan bolonganing rêdi Rahung Paresidhenan Banyuwangi, saantawisipun Băndawasa lan Jêmbêr.

--- 1030 ---

Raos Jawi

Kabingahan

Irah-irahan ing nginggil punika, satunggiling têmbung ingkang dados idham-idhamanipun titah sadonya, wiwit ingkang andhap dumugi ingkang inggil pisan, awit ancas lan sêdya punapa kemawon amêsthi anuju dhatêng kabingahan. Miturut aturipun Rêsi Wisama, dhatêng panjênênganipun Prabu Basurata ing Wiratha, witing kabingahan ingkang dados pangèsthining manungsa punika kathahipun pitung prakawis.

Ingkang kapisan kasuran, têgêsipun kawantêran, pamrihipun kineringan, witipun saking kasaktèn, kalampahanipun saking cêgah bukti, kadadosanipun saking santosa, nanging ingkang dados sambekalanipun manawi anjêjadha, lawan anganiaya.

Ingkang kaping kalih kagunan, têgêsipun: kasagêdan pamrihipun kinèdhêpan, witipun saking puruita, kalampahanipun saking tabêri, nanging ingkang dados sambekalanipun manawi rêsah lawan sungkanan.

Ingkang kaping tiga kabêgyan, têgêsipun: kasugihan, pamrihipun kinalulutan, witipun saking anggaota, lêlampahanipun saking sabar anarima, kadadosanipun saking gêmi nastiti sarta angati-ati, nanging ingkang dados sambekalanipun manawi lèr-wèh lawan angumpêt.

Ingkang kaping sakawan kabrayan, têgêsipun: wêrdèn sugih putra wayah, pamrihipun kopèn kinamulèn, witipun saking sih, kalampahanipun saking amêpêt pangandika, kadadosanipun saking măntra lawan sarana, nanging ingkang dados sambekalanipun manawi sêngitan lawan sumêlangan.

Ingkang kaping gangsal kasinggihan, têgêsipun: kaluhuran, pamrihipun kajèn kinurmatan, witipun saking nastapa lawan têtaki, kalampahanipun saking puja lawan pangabêkti, kadadosanipun saking anuraga, nanging ingkang dados sambekalanipun manawi loba angkara murka.

Ingkang kaping nêm kayuswan, têgêsipun: panjang yuswanipun, pamrihipun kinandêlan, witipun saking sadu budi, kalampahanipun saking wahdat, kadadosanipun saking sêtya tuhu, nanging ingkang dados sambekalanipun manawi dora lawan cidra.

Ingkang kaping pitunipun kawidadan, têgêsipun: kayuwanan, pamrihipun kinopaman, witipun saking suci, kalampahanipun saking cêgah nginum, kadadosanipun saking utami lawan paramarta, nanging ingkang dados sambekalanipun manawi nistha lawan sugih duka.

Mênggah lêrês lêpatipun kula sumăngga ing para maos.

Radèn Pringga Satata

Dhalang ing Ngawăngga.

--- 1031 ---

Bab Pangupajiwa

Pangupajiwa Misaya Ulam

Misaya ulam loh punika kagolong ewonipun pangupajiwa ingkang agêng. Tanah ingkang misuwur agêng daganganipun ulam loh punika nagari Walandi, ngantos mèh satanah Eropah kasrambahan dagangan ulam saking nagari Walandi. Yèn ulam kakintunakên dhatêng nagari ngamănca sarananipun kêdah kawadhahan ing ès, murihipun supados botên buthuk, utawi kêdah dipun olah dipun wadhahi rumiyin. Têtiyang ing nagari Walandi pamisayanipun ulam botên ngêmungakên wontên ing lèpèn kemawon, mandar ingkang kathah wontên ing sagantên. Baita-baitanipun ingkang kangge misaya sampun mawi lampah mêsin, inggih punika ingkang dipun wastani logêr (logger).

[Grafik]

Baita layar kangge misaya ulam ing sagantên.

Ing tanah ngriki dagangan ulam loh punika dèrèng patos agêng. Misaya ulam ingkang sampun kenging kawastanan pangupajiwa agêng ing tanah ngriki inggih punika ingkang wontên sagantên, namung baitanipun taksih sami alit-alit, tuwin lampahipun taksih mawi sarana layar utawi dhayung lan wêlah. Mila kesahipun pados ulam botên wani têbih-têbih. Yèn dharatan sampun cat katingal cat botên, kathah-kathahipun sampun botên sami purun manêngah malih. Têtiyang tukang baita mastani yèn makatên punika dharatan: magêr risak. Yèn dharatan sampun blas botên katingal babarpisan, anggènipun mastani: dharatan silêm. Dene yèn katingalipun kantun pêpindhanipun godhong salêmbar: dharatan nylêmbar.

Mênggah pangupajiwa misaya ulam wontên ing sagantên punika kenging kawastanan golonganing padamêlan amêng-amêng nyawa. Yèn sampun wontên ing têngahing sagantên baita katingal kados mêndhang kerut ing toya, kaonclang-onclangakên dening alun ingkang sarêdi-rêdi agêngipun, ngajêng wingking kiwa têngên kinêpang wakul binaya mangap. Yèn pinuju makatên punika bêbasan nyawanipun ingkang sami numpak baita sampun mandêlap-mandêlip badhe ical, lan sampun kêrêp kemawon ingkang tiwas wontên ing sagantên. Nanging sanajan makatên kawontênanipun, ewasamantên inggih mêksa taksih kathah ingkang purun anglampahi. Mila wontên tuwuhing ungêl-ungêlan [ungêl-u...]

--- 1032 ---

[...ngêlan] bob-bote[1] wong golèk upa.

Bidhalipun tiyang tukang misaya ulam dhatêng sagantên punika ingkang kathah ing wanci dalu, jam kalih utawi jam tiga, lan ugi wontên ingkang bidhal ing wanci sontên. Yèn sampun sadintên sadalu têtiyang ingkang misaya ulam sawêg sami mantuk, wontên ugi ingkang ngantos tigang dintên tigang dalu, utawi langkung. Yèn ngantos dangu makatên punika sami sangu têtêdhan. Upami ing ngajêng pamitanipun kesah ing sagantên namung sadintên sadalu, măngka upaminipun ngantos kawan dintên dèrèng sami dhatêng mantuk, têmtu kemawon ingkang wontên ing griya, anak semahipun utawi sadhèrèkipun sami mêlang-mêlang, trêkadhang ing wanci dalu botên sagêd tilêm, têtuguran ongak-anguk wontên pinggir gisik, bokmanawi wontên katingal dhatêng. Punapa malih yèn pinuju prahara ing wanci dalu, kados punapa prihatosipun ingkang lembak-lembak wontên ing satêngahing sagantên lan ingkang wontên ing griya, pêpuntonipun namung sami nênuwun dhatêng Ingkang Maha Kawasa, mugi-mugi manggiha wilujêng.

[Grafik]

Tiyang misaya ulam sarana masang sero ing pinggir sagantên.

Tukang misaya ulam utawi tukang baita băngsa kula tiyang Jawi, anggènipun ihtiyar pados sarana murih wilujênging pangupajiwanipun warni-warni sangêt, ngantos kathah kemawon ingkang kasasar margi. Kula sampun nate mirêng cêcariyosanipun tiyang tukang baita ing sawênèhing panggenan, kados ing ngandhap punika.

Têtiyang ing panggenan ngriku manawi badhe yasa baita kangge misaya ulam utawi dagang, ing sakawit kêdah manggihi ing satunggaling tiyang sêpuh, inggih punika dhukun ingkang sampun misuwur kangge pêpundhènipun tukang baita. Ing ngriku kyai dhukun lajêng nêtêpakên dintên badhe wiwiting damêl baita, tuwin nyukani srana, dhawahing dintên punika dipun wontênakên wilujêngan, yèn sampun ngêtrapakên papan sakawan, inggih punika papan kajêng badhening baita, lajêng wilujêngan malih, bokmanawi yèn mênggaha tiyang wawrat punika dipun wastani ngapati, lajêng ningkêbi, makatên salajêngipun. Yèn baita sampun dados ugi wilujêngan, malah sok dipun êlèki barang, mênggaha tiyang punika bokmanawi dipun wastani jagongan bayi, lajêng puputan, baitanipun dipun sukani nama, ingkang nyukani nama ugi dhukun wau. Badhe kasambêtan.

Sadana- Purwawiyata. Wêlèri.

--- 1033 ---

Kawruh Sawatawis

Ngluhurakên Kamisuwuran

Sampun dados kalimrahaning ngagêsang, tiyang ingkang misuwur, punika tansah dados ucap, ingkang lêstantun ing salami-laminipun, dados kamisuwuranipun wau sanadyan ingkang ngawaki sampun botên wontên, ucapipun botên nate ewah.

[Grafik]

Pangarakipun Nyonyah Amalia Earhart.

Tumrapipun ingkang pinanggih wontên ing tanah Eropah, Amerikah tuwin sanès-sanèsipun, tindak makatên punika mèh limrah dados umum, dene kamisuwuran ingkang dipun luhurakên, punika warni-warni, tuwin botên mawi pilih-pilih dhatêng kadrajatanipun, nanging sintêna kemawon, ingkang gadhah tindak, pandamêl tuwin lêlabêtan linangkung, sagêd manggih pangaji-aji saha linuhurakên ing ngakathah. Kados ta para panuntun, para pujăngga, para ahli kidung, ahli yêyasan, tiyang wantêr, dalasan tiyang ahli jogèd tuwin ulah swara, botên kirang ingkang namanipun misuwur saha linuhurakên ing ngakathah.

Kamisuwuran wau wontên ingkang kalaning pinahargya ngantos adamêl gawok, tiyang sanagari malah dumugi măncapraja pisan, ugi sami tumut mahargya.

Kados ta ing Amerikah, mêntas wontên wanita nama Nyonyah Amalia Earhart pêparab Lady Lindy,

--- 1034 ---

nyonyah wau angayati lampah anggêgana anglangkungi samodra Atlantik kanthi motor mabur, namung dipun lampahi ijèn. Ing kalanipun nyonyah wau sawêg nêngahi tumindak ing damêl, têtiyang sampun sami ngalêmbana dhatêng kawantêranipun, saya sarêng sampun pinanggih wilujêng kasêmbadan ing sêdya sagêd wangsul dhatêng nagarinipun, nyonyah wau tinampi ing ngakathah sinungga-sungga ing tiyang sanagari, patraping mahargya botên beda mahargya dhatêng ratu, sadaya kados mawi lampah praja, dipun arak ngambah margi-margi, ombyaking têtiyang ningali ingkang ugi raos mahargya ngantos kados robing toya sagantên, mriksanana gambar.

[Grafik]

Pamêdhar sabdanipun Premier Herriot.

Tumrapipun ing tanah Prancis, mêntas mahargya ingkang raos angluhuran dhatêng suwargi Tuwan Briand, inggih punika Premier Prancis ingkang misuwur. Tumindaking pahargyan wau nêtêpi piwêlingipun ingkang sampun suwargi supados manawi seda dipun sarèkakên wontên ing Cocherel, ing kala mahargya wau nglêrêsi pamindhahipun, kathah para misuwur ingkang sami anjênêngi, Premier Prancis, Herriot mêdhar sabda wontên sangajêngipun para ingkang sami anjênêngi. Mriksanana gambar.

Mirid kawontênan ingkang kados makatên punika têtela bilih tataning angluhurakên tiyang misuwur, katingal sangêt. Tamtu kemawon tindak makatên wau ing têmbe ugi tumular dumugi ngriki, saha kintên-kintên ugi sagêd nyrambahi dhatêng sintên-sintên, botên mawi pilih drajat.

--- 1035 ---

Tanah dalah Têtiyangipun

Kawontênan ing Bopên Dhigul

Sambêtipun Kajawèn nomêr 65.

Anggènipun botên kaparêngakên wangsul wau, jalaran dèrèng rampung pamriksaning prakawisipun ing Bopên Dhigul, ananging sarêng sampun rampung inggih lajêng kaparêngakên, sarana ambayar wragad piyambak. Sapunika sadhèrèk Mustakim botên wontên ingkang ngribêdi bilih gadhah pikajêng punapa-punapa, amila lajêng klonthang-klanthung pados mitra badhe kaajak angesahi tanah pambucalan. Ihtiyaring sadhèrèk Mustakin dipun sarujuki dening sadhèrèk Sinduatma. Mila sadhèrèk Sinduatma sarujuk punika, jalaran piyambakipun inggih anggadhahi niyat badhe angesahi tanah pambucalan.

Sadhèrèk Sinduatma punika salah satunggiling tiyang bucalan ingkang anglampahi paukuman kawitan, sabab ambangkang botên purun anindakakên tatanan kampung, ingkang dipun wontênakên dening parentah, inggih punika jagi kampung ing wanci dalu (rundha thèthèk).

Sasampuning piyambakipun wangsul saking paukuman lajêng gadhah angên-angên badhe angesahi tanah pambucalan, awit pranatan ingkang kados makatên punika botên adamêl sênênging manahipun.

Cêkakipun sadhèrèk kêkalih punika lajêng budidaya badhe kesah saking Tanah Merah. Miturut kabar saking salah satunggiling sadhèrèk bucalan ingkang pitakèn dhatêng piyambakipun angsal katêrangan kados ing ngandhap punika:

Sasampunipun sadhèrèk kêkalih punika sarujuk badhe minggat lajêng nglêmpakakên sangu kangge têdha wontên ing margi, sangunipun punika yèn katêdha tiyang kalih kintên-kintên cêkap tigang wulan. Baitanipun asli saking tiyang Kaya-kaya, sarana kalintonan kampak. Ingkang sinêdya lampahipun urut lèpèn Dhigul.

Kacariyos sarêng ubarampenipun sampun pêpak lajêng nêdya bidhal lêlayaran. Numpakipun baita saking gudhang arêng, jalaran upami numpakipun baita saking kampung pambucalan sampun tamtu anglangkungi pajagèn (gardhu) saradhadhu. Gudhang arêng punika dunungipun bilih miturut ilining lèpèn Dhigul sangandhapipun. Lampahipun dhatêng gudhang arêng sadhèrèk kêkalih punika anasak wana.

Ing wêkdal punika ing gudhang arêng sampun kadunungan têtiyang bucalan sawatawis ingkang dinakwa dening parentah dados pangajêngipun kaum oposantên (golongan ambaguguk), têtiyang bucalan punika ingkang sami sumêrêp tindakipun sadhèrèk Mustakim saha Sinduatma. Ing sarèhning têtiyang bucalan ing gudhang arêng punika sanès bangsanipun tiyang adu-adu (tumbak cucukan) mila inggih botên wontên ingkang angaturi priksa dhatêng pangagêng ingkang ngasta paprentahan ing Bopên Dhigul. Dados inggih kalampahan sadhèrèk kêkalih punika anggènipun badhe angesahi wana dunungipun têtiyang bucalan.

Bidhalipun sadhèrèk kêkalih punika lêt tigang dintên [di...]

--- 1036 ---

[...ntên] saking mancaling baita kapal ingkang lêlayaran dhatêng Bopên Dhigul wangsul dhatêng Ambon. Miturut etangan inggih pancèn wêkdal ingkang sae, jalaran wontênipun baita kapal dhatêng Bopên Dhigul watawis sawulan malih. Dados saking pamanggihipun sadhèrèk kêkalih punika botên badhe kapanggih kalihan baita kapal ingkang alêlayaran dhatêng Tanah Merah.

Kacariyos minggatipun sadhèrèk Mustakim saha Sinduatma sarana baita mancung nurut ilining lèpèn Dhigul watawis angsal kalih dintên wilujêng, ananging tigang dintênipun wontên ing tekungan lèpèn Dhigul antawisipun Asike saha sungapan lèpèn Dhigul kapanggih kalihan baita kapal kagunganing parentah pinuju badhe turne dhatêng Bopên Dhigul. Botên mawi kapriksa sadhèrèk kêkalih saha baitanipun mancung kabêkta minggah ing kapal punika, saha kawangsulakên dhatêng Tanah Merah.

Sadumugining Tanah Merah sadhèrèk kêkalih punika katahan wontên ing pakunjaran. Sasampunipun baita kapal kagunganing parentah ingkang turne punika wangsul, sadhèrèk kêkalih punika lajêng kapriksa. Têlas-têlasaning papriksan sadhèrèk kêkalih punika ginanjar paukuman, yèn botên lêpat paukuman punika nyataun.

Dhuh para maos samantên kaelokaning lêlampahan. Cobi, ta, kalimrahanipun baita kapal ingkang alêlayaran dhatêng ing Bopên Dhigul punika sawulan sapisan, pancèn inggih sok wontên sawulan kaping kalih, inggih punika salêbêtipun tigang wulan sapisan. Ing măngka wulan kapêngkêr mêntas wontên baita kapal kaping kalih sawulan, dilalah têka wulan ingkang botên nyana-nyana wontên baita kapal dhatêng ing Tanah Merah, têka lajêng wontên baita kapal. Bokmanawi kapinujon ingkang kados makatên punika, ingkang sinêngguh dening para têtiyang, parentah sagêd sumêrêp sadèrèngipun kalampahan.

Sadhèrèk kêkalih punika sarêng mèh têlas ukumanipun lajêng dipun taros dening pangagêng ingkang ngasta paprentahan ing Bopên Dhigul, punapa piyambakipun badhe dados golonganing têtiyang bucalan ingkang nurut kalihan parentah punapa badhe dados golonganing têtiyang bucalan ingkang ambaguguk.

Miturut kawontênanipun sadhèrèk kêkalih punika tumut dados golonganing têtiyang bucalan ingkang nurut kalihan parentah, jalaran piyambakipun lajêng sami purun nurut pranatan ingkang dipun wontênakên dening parentah, inggih punika sadhèrèk kêkalih wau ngantos kula badhe kawangsulakên dhatêng tanah Jawi, sadhèrèk Mustakim dados juru pados ugêt-ugêting (larve) jingklong, sadhèrèk Sinduatma dados kuli ari (kaum ladhang).

Anglajêngakên cariyosipun têtiyang bucalan sanès-sanèsipun ingkang sami nêdya angesahi tanah pambucalan.

Botên watawis lami saking sasampunipun sadhèrèk Mustakim kacêpêng saking minggatipun lajêng wontên pindhah-pindhahan, inggih punika têtiyang bucalan ingkang wontên ing gudhang arêng badhe dipun pindhahi malih, sabagean kapindhah dhatêng Tanah Tinggi, sabagean malih kawangsulakên dhatêng Tanah Merah. Badhe kasambêtan.

Aris Munandar.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [1037] ---

[Iklan]

--- 1038 ---

Panglipur Manah

Pamuji Gagasan Kawêdhar

[Mêgatruh]

dudukwuluh kadadak wêdaling êluh | umèngêt jaman samangkin | sêsambating băngsa bakul | ngaru-ara ari ratri | sakabèh barange bobrok ||

narapraja kang wus ajêg blanjanipun | ing tyas katut kêtir-kêtir | yèn rinucat pangkatipun | kurbanira anêrusi | sabatih kang dadi ingon ||

yèn ngêmungna kasuda balanjanipun | jênêng bêja lumastari | ngupayaa sanèsipun | nadyan dêrpati mangudi | tan antuk blănja kang jumboh ||

[Grafik]

Têtiyang èstri nuju damêl tudhung ing Ciawi Priyangan.

saya garês miyat ing dhusun ngadhusun | kawarti wontên sujanmi | saking wisma kusung-kusung | mikul gaplèk êngkat-êngkit | mring pasar nêdya dèn êdol ||

tuging ngêndon inganti angantu-antu | tan wontên ingkang numbasi | gaplèk mung tinilar sêbrung | mantuk angrêrănta ati | bêtèke lumaku adoh ||

puluh-puluh minăngka mêpêr pamupus | jênêng nora angijèni | sajagad asambat ngadhuh | kadi binêndon Hyang Widhi | kinèn ngalami rêkaos ||

nanging mungguh kabèh lêlakon puniku | tan kêni lămba tinampi | paran ing wahananipun | kang tinêmu têmbe wuri | maksih kinêkêr winados ||

mung pinuji tanah ngriki kang tinêmu | sagêda dadya dayani | sêngkuting mardika gayuh | srana Indhianisasi | ngèbêki sakabèh kantor ||

lawan mugi dadia jalaranipun | trêsnaning băngsa ngluwihi | mèngêt ing papêsthènipun | băngsa kang papa nglampahi | ing tyas tumut angrêdatos ||

ing satêmah têtêp tumindak têtulung | kadi kang kawahyèng mangkin | tuwuhing pambudinipun | pawiyatan warni-warni | sarana kurban dumados ||

lire kathah sarjana sujana mulung | mulang muruk andarmani | lêlahanan tindakipun | ketang trêsnanirèng kapti | mring băngsa kang dadya lakon ||

ing sawastu têtêp kadarman linuhung | dene tumrap kang darmani | kănca dhusun gêsangipun | ugi datan nguciwani | kadi ing mangke katongton ||

lire kadi tinêmuning ananipun | kamajuan badhe lurik | wus kaprah bêbasanipun | ingagêm kakung myang putri | nadyan sêtelan pantalon ||

dipun puji sagêda lastari têrus | lawan sampurna mangudi |

--- 1039 ---

kongsi băngsa sanèsipun | kerup karênan ing kapti | kalumrah dadya panganggon ||

kadidene tudhung ta ngerang puniku | sumêbar tan nguciwani | wêwangunanira mungguh | dadya anggoning prajurit | nadyan băngsa liyan manggon ||

ing saèstu yèn têmên-têmên tinêmu | marma wajib dèn èngêti | aywa kadi pindhanipun | blarak kang murub kabêsmi | sayêkti tangèh kalakon ||

ing wusana malesê mangke puniku | tan kêndhat dipun pêpuji | tumrap ingkang samya nganggur | Pangeran paring sêsulih | nambut karya tan kêrèh wong ||

dadya sumbut maring angên-angênipun | dhêdhasar mêntas pribadi | nètèr ing kagunanipun | tan kewran lamun ngalami | kadi ing mangke dumados ||

Darpa.

Kagunan Jawi

Bab Nut Gêndhing

Urun wêdha pamrayoginipun sadhèrèk Kodrat S Sastra Suwignya ing Kajawèn No. 55.

Ing sadèrèngipun kula andhèrèk atur pamrayogi, kula ngaturakên kawontênan ingkang sampun nate kula alami rumiyin.

Nalika taun 1903 amarêngi ingkang jumênêng pêpatih dalêm ing karaton Surakarta, swargi Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, ing kapatihan sampun wontên nut kangge sinau gêndhing Jawi, katata sabên sakêbèt isi sagêndhing, mirit sêtèmpêl ingkang wontên ing kêbetan, anelakakên bilih ingkang kagungan anggitan nut wau swargi Radèn Mas Tumênggung Wrêksadiningrat I ingkang rayi pêpatih dalêm. Mênggah kawontênanipun nut wau ingkang baku, anggambar larasing wilahan găngsa asarana ăngka Walandi 1 dumugi 7, dene urut-urutanipun kados ingkang sampun kapratelakakên sadhèrèk Kodrat kawrat ing Kajawèn No. 55.

Nalika taun 1907 paduka Tuwan J. Kats rawuh ing Surakarta, anjujug dalêmipun Tuwan Kilian sêpuh, prêlu anyampurnakakên kasusastran Jawi, ing wêkdal samantên kula kadhawuhan ambiyantu. Ing salêbêtipun anggarap têmbung-têmbung Jawi wau, kalihan nyambi nyinau nut wêdalan kapatihan kasbut nginggil, kaêcakakên mawi gambang, ing ngriku katingal gampil anggènipun nyinau, malah panjênênganipun Tuwan Kilian piyambak sampun sagêd anggambang, botên ketang gêndhingipun kêmbang jêruk. Wondene kula piyambak sarèhning sadèrèngipun sampun nyinau bab punika, dados gampil anggèn kula ngladosi. Salajêngipun kula dipun cobi kadhawuhan damêl karangan dolanan lare mawi nut, ugi kalêksanan, sanadyan katranganipun beda sakêdhik, bakuning swara ugi mêndhêt urut-urutaning ăngka wilahaning gêndhing wau.

Ing samangke sampun kathah para sagêd ingkang karsa anggiyarakên karangan bab panuntuning olah karawitan. Ingkang makatên wau saèstu andadosakên [andadosakê...]

--- 1040 ---

[...n] gênging manah kula, dene gêsanging kabudayan Jawi sagêd subur angrêmbaka. Saha kula pitados sangêt dhatêng katranganipun para sagêd wau, tamtu badhe mikantuki saha anggampilakên pasinaon. Namung eman dene ăngka ingkang kangge bakuning swara lajêng adhapur beda-beda, botên runtut kalihan baku ingkang sampun kagiyarakên lami, saha ingkang sampun tumanêm dhatêng raosipun para ahli gêndhing, punapadene ingkang sampun nyinau bab punika. Măngka ingkang nyinau bab punika botên ngêmungakên băngsa kula piyambak kados ingkang sampun kula aturakên ing nginggil. Manawi bakunipun beda-beda tamtu namung damêl ribêd, prayogi mawi baku satunggal ingkang gumathok. Kadosdene nut gêndhing kilenan ingkang sampun sumêbar wontên ing tanah ngriki. Sabên kula sumêrêp, ăngka 1, panjanga cêlaka tamtu kula ungêlakên: do, makatên malih yèn sumêrêp, ăngka 7, alita mêthit tamtu inggih sami dipun ungêlakên si.

Mênggah karangan ingkang sampun kula sumêrêpi, ingkang beda kalihan pathokan lami inggih punika:

a. Karanganipun Bagus Sunardi, buku Wedyapustaka sèri No. 2 nama pradăngga:

--- 1041 ---

b. Buku Sariswara, karanganipun Ki Hajar Dewantara, ăngka bakuning swara kapathok miturut pathêt: nêm, sanga, manyura:

Ingkang makatên wau kula kuwatos bilih ing wingking wontên ingkang ngarang mawi baku beda malih, upaminipun: laras wilahan barang slendro dipun gambar mawi ăngka 8 supados botên sami kalihan laras barang pelog.

Mênggah saking pamanggih kula ingkang prêlu dipun udi punika, cêthaning katrangan murih gampil dipun sinau, nanging ingkang botên angewahakên, ăngka bakuning swara lami (guru wilahan), cobi kula anggambar malih barang ingkang sampun tumanêm ing raosipun tiyang kathah.

Ăngka Jawi punika sampun kapathok mawi aksara 1, têgêsipun satunggal. Aksara: ha, ugi kenging dipun sambut kangge ăngka satunggal, kangge ngurutakên cêcariyosan ingkang langkung satunggal, lajêng kasambêt: na, têgêsipun ăngka 2. Nanging manawi aksara: ha, wau dipun jèjèri 0 botên sagêd dados ăngka 10. Dados aksara: ha wau namung minăngka katrangan amrih cêtha sarta pilah, mênggah bakuning ăngka inggih têtêp aksara: 1. Sabab aksara: ha, manawi dipun pisah miyambak, sanadyan dipun apit pada pangkat, tiyang maos namung sagêd mastani ha, nanging manawi aksara: 1 tiyang lajêng sagêd mastani ăngka satunggal.

Ingkang punika kula suwun dhatêng ingkang kawogan, mugi sami kaparênga anggêlêngakên ngangge baku satunggal. Supados manawi dipun tingali saking sajawining rangkah sagêd ngalela, botên tidha-tidha anggènipun badhe nyinau. Wasana nyumanggakakên dhatêng ingkang kagungan kabêtahan bab punika.

Partawiryana, ing Cêpagarum.

Pawartos saking Redhaksi

Lêngganan nomêr 3213.

Bale Pustaka sade gambar ringgit ingkang prayogi kangge rêrênggan tembok, inggih punika: Darah Barata (gambar pulasan 37 iji) rêgi f 4.-

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 4742 ing Purbanêgaran. Tumrap kuwartal 4.

Lêngganan nomêr 3221 ing Tasikmalaya. f 3. punika kangge 4e. Kw. 1932 lan 1e. Kw. 1933.

Lêngganan nomêr 3240 ing Munthilan. Dumugi Januari 1933.

Lêngganan nomêr 2830 ing Plêmahan. Ingkang dèrèng kabayar wulan Ogustus punika.

Lêngganan nomêr 3836 ing Nyatnyana ngangge têmbang.

Lêngganan nomêr 1804 ing Sragèn. Ogustus- Oktobêr.

Lêngganan nomêr 3282 ing Surabaya. Dèrèng sêdhiya.

Lêngganan nomêr 996 ing Kêbondalêm. Lêrês.

Wara-wara

Ngaturi uninga ing para maos, wêdalipun Kajawèn ing dintên punika pun Petruk botên angêdali, amargi kêkirangan papan, mugi kawuningana.

--- 1042 ---

KABAR WARNI-WARNI

PÊTHIKAN SAKING SÊRAT-SÊRAT KABAR SANÈS.

TANAH NGRIKI.

Sudaning angsal-angsalan pêkên-pêkên ing Surabaya. Ing taun 1931 angsal-angsalaning pêkên ing wêwêngkon Surabaya wontên f 496.111.09.- ing taun 1930 wontên f 567.726.85.- dene ing taun punika kintên-kintên saya suda.

Manawi bab angsal-angsalan asil pêkên, punika ragi cêtha kangge ngintên munduring padagangan, inggih atêgês munduring panggêsangan. Dados têrangipun angèngingi ngrika-ngriki.

[Grafik]

Juru gambar Tuwan Sukirman. Rumiyin Kajawèn sampun nate ngêwrat pawartos ing bab juru gambar Tuwan Sukirman. Tuwan wau mêntas mitongtonakên gambaran wontên ing Mr. Cornelis, kathah ingkang sami ningali, saha kathah gambaranipun ingkang pajêng. Tuwan Sukirman gadhah sêdya badhe ngêdêgakên papan anggambar, miturut panêdhanipun ingkang sami badhe sinau.

Pawartos punika têmtu anênangi dhatêng panggalihanipun para ingkang sami kadunungan dhêdhasar anggambar.

Rêdi Slamêt. Miturut pèngêtan, rêdi Slamêt punika anggènipun botên ngêdalakên lahar sampun wiwit kala taun 1800. Dene mirid papriksan, kawontênan sapunika punika botên sagêd ngawontênakên bêbaya ingkang ngêgèt.

Dalah rêdi kemawon têka inggih mawi kumat kados tiyang sakit. Wêca wau mugi nyataa.

Comite nanggulangi lintah dharat ing bawah Banyumas. Ing dhusun Purwosobo, Banyumas, wontên ingkang ngadani ngêdêgakên comite nanggulangi panêmpuhing lintah dharat, amargi ing padhusunan ngriku kathah têtiyang ingkang tinêmpuh ing bêbaya wau.

Sami-sami lintah dharat panêmpuhipun dhatêng golongan tani pancèn angedap-edapi, ingkang dipun ingsêp enggal kêra, ingkang ngingsêp enggal lêma. Tindak wau pinuji kasêmbadanipun.

Juru sandi dados pangajêng durjana. Ing Jombang wontên juru sandi kangge sangêt damêlipun, tansah sagêd suka katrangan warni-warni. Malah wontên prakawis agêng ingkang sagêd adamêl kokuming pasakitan. Sarêng pasakitan wau sampun luwar, pados katrangan sintên ingkang anjalari kacêpênging kadurjanan wau, wusana sumêrêp saking pandamêlipun juru sandi. Tiyang wau lajêng lapur dhatêng ingkang wajib, sayêktosipun juru sandi wau malah ingkang dados pangajênging durjana. Juru sandi kacêpêng, katranganipun nyata, kathah kadurjanan ingkang kawiyak.

Lêlampahan kados makatên punika punapa kêlêbêt ing bêbasan jati nlusub ing luyung.

Sabin katêmpuh ama tikus. Kawartosakên, pasabinan ing laladan onder distrik Karang, Garut, katêmpuh ing ama tikus, ngantos dipun adani nyêbar wiji kaping tiga, mêksa botên dados. Panulakipun mêgah-mêgahakên.

Dhawahing kalamangsa punika sok makatên, jaman ingkang nuju botên sakeca, malah katimbrung saya botên sakeca, dhatênging kabêgjan sok ngantos suk-sukan.

Asil immigratie suda. Ing salêbêtipun 6 wulan ing taun punika wontênipun têtiyang manca ingkang dhatêng ing tanah Jawi: Walandi 1078, bangsa Eropa 219, Jêpang 31, Tionghoa 1631, Arab 173, bangsa wetanan sanès-sanèsipun 172, gunggung 3304, dene tumrap taun kapêngkêr salêbêtipun 6 wulan, gunggung bangsa sadaya wau wontên 5625. dados suda 2300. lêbêting bea immigratie taun 1931 ing salêbêtipun 6 wulan wontên f 166.800.- ing taun punika kados pêpetangan wau namung wontên f 90.000 langkung.

Sawarnining angsal-angsalan sarwa suda, baya sampun jamanipun.

Loterij enggal. Loterij ingkang sampun nêmbe kamainakên, paribasan ingkang nguthut dèrèng rampung, ing sapunika sampun kasusul wêdaling loterij enggal malih nama Roomsch Katholieke Weeshuiêen Sêmarang. Kasade wiwit tanggal 5 Sèptèmbêr ngajêng, pambikakipun botên langkung saking tanggal 5 November.

Jamanipun kêdah cekat-cèkêt, pados kasugihan inggih kêdah cekat-cèkêt.

Suda lumungsur saha indhaking kadurjanan ing Bêtawi sakanan-keringipun. Kawontênanipun kadurjanan ing laladan Bêtawi salêbêtipun kwartal 2 ing taun 1931 wontên 899, ing taun 1932 kwartal 2 wontên 1098. Tumrap laladan Mr. Cornelis kwartal 2 taun 1931 wontên 449, kwartal 2 taun punika 206. Tumrap Krawang taun 1931 kwartal 2 wontên 742, kwartal 2 taun punika 657. Ing Tangêrang tuwuh kadurjanan agêng-agêng.

--- 1043 ---

Suda lumungsur tuwin indhaking kadurjanan, kados kenging kangge pêpiridan têntrêm lan botêning laladan, nanging tumrapipun wontên ing jaman sapunika, pangintên wau dèrèng kenging dipun ugêmi, awit umumipun sawêg nama jaman awis punapa-punapa.

Pêlikan fosfaat. Wontên pawartos, ing bawah Cilacap pinanggih wontên pêlikan fosfaat, inggih punika bangsaning rabuk. Pêlikan wau kintên-kintên wontên 200.000 ton.

Punika punapa botên nama kasugihanipun tanah Jawi.

Cursus babu koki P.P.P.P.A. Ing Bêtawi ngadani damêl papan pangupakara wanita ingkang sami kapintên, saha badhe ngawontênakên wulangan padamêlan koki, babu sapanunggilanipun.

Rekadaya punika manawi kasêmbadan, kintên-kintên badhe agêng pigunanipun, awit tumraping wanita ingkang kapintên gêsangipun, nama manggih margi ingkang prayogi.

Sudan dhêndhan ingkang ragi mayarakên. Rumiyin wontên pawartos, satunggiling sudagar bangsa Tionghoa ing Cilacap kapatrapan dhêndha f 700.000, jalaran nyalingkuhakên lêbêting batu api, kalêbêt dhêndhan ingkang sampun pantog, kapetang kaping kalih dasaning arta beya f 35.000.- ingkang badhe kasalingkuhakên. Tiyang ingkang badhe kapatrapan dhêndhan wau lajêng apèl dhatêng Raad van Justitie, nyuwun sudan. Ing sapunika sampun wontên dhawuh kaparêngakên, namung bayar saprapitonipun kemawon, inggih punika f 100.000 kanthi inah salêbêting 2 wulan. Manawi botên sagêd ambayar badhe kakunjara.

Sudan samantên wau botên sakêdhik, nanging kêkantunan ingkang kantun samantên wau inggih botên sakêdhik. Sampun lêrêsipun pados donya mawi bêbanton donya.

Panggaotan nênun ing Ngayogya saya majêng. Wontên pawartos, Prof. van Gelderen badhe pêpriksa ing bab panggaotan lurik ing Ngayogya, amargi ing sapunika saya majêng. Saya majêngipun wau kabêkta ing sapunika rêgining pirantos nênun damêlan piyambak langkung mirah tinimbang tumbasan saking Departement tatanèn. Cacahing pirantos nênun sapunika sampun atusan, têtiyangipun èstri saya majêng.

Wohing papriksan punika mugi sagêda mikantuki.

Pawartos ingkang ngayêmi tanah ngriki. Miturut pawartos, wontên titikipun, asil siti ingkang kasade ing Amerika katingal majêng. Manawi saya majêng, botên sande asil ing tanah ngriki têmtu tumut majêng. Punika pawartos angayêmi.

Manggih patilasan kina. Kawartosakên, ing sacêlakipun Majapait, bawah Majakêrta, mêntas pinanggih wontên tembok-tembok tilas bètèng, kintên-kintên kala rumiyin dados baluwartining kitha. Kajawi punika inggih manggih tilas pasiraman.

Saya dangu saya katingal tilas kaluhuraning karajan Jawi sapunika kantun dados pangèngêt-èngêt.

Arbeidsbeurs ing Sêmarang. Miturut pèngêtan saking Arbeidsbeurs Gemeente ing Sêmarang, dumugining tanggal 31 Juli wontênipun angguran wontên 1348; tiyang samantên wau ingkang bangsanipun jurusêrat wontên 346, upas 97, mandor tuwin juru jagi dalu 96, tukang warni-warni 84, opêichter tuwin werkbaas 73 tuwin sanès-sanèsipun 50, wontên malih golongan sopir 47.

Cêtha bilih para angguran punika ingkang kathah bangsaning alusan, dados ing bab padamêlan nyêrat punika ajêg taksih dados idham-idhaman.

Ariwarti Sipatahunan taksih dipun sirik. Golongan pamêdhar sabda tiyang siti ing Raad Kawula gadhah usul supados ariwarti Sipatahunan kakengingakên malêbêt dhatêng tangsi militèr. Wakiling parentah babagan paprangan Litnan Jendral Cramer têtêp anduwa.

Ariwarti punika manawi sampun kêcirèn, sok lajêng makatên punika, suda pasabanipun.

Sumbêr lisah pèt. Ing sacêlakipun walantaka katindakakên adamêl ngêbur siti, prêlu kangge kabêtahaning papan ingkang kêkirangan toya. Ingriku wontên siti ingkang ngêdalakên ganda kados lisah pèt. Ing sapunika sampun kalapurakên dhatêng ingkang wajib.

Manawi ing têmbe nyata ngêdalakên lisah pèt, nama kados satunggiling sumbêr donya ing tanah ngriki.

ASIA.

Cinêgah dening kodrat. Jalaran saking bênanipun lèpèn Singari tuwin lèpèn sanès-sanèsipun, adamêl kêndhoning lampah margi sêpur Chinese Eastem Railway tuwin adamêl karisakaning wulu pamêdal, punapadene batang sanès-sanèsipun, kathah pêpêjah. Wontên tiyang 5000 sami andandosi margi sêpur, tumindak siyang dalu. Lan jalaran saking kawontênan kados makatên punika, adamêl kandhêging mêmêngsahan. Mêsin mabur Jêpan ambage têdha saking gêgana dhatêng para wadya ingkang kinêpang ing bêna. Nanging taksih wontên wadya tuwin têtiyang ewon ingkang badhe kaluwèn.

AMERIKA.

[Grafik]

Anggêgana wontên sanginggiling samodra Atlantik. Ing Kajawèn dintên punika ngêwrat paargyan ing bab tiyang misuwur, ingkang ugi ngêwrat bab wanita ingkang misuwur sagêd anggêgana wontên sanginggiling samodra Atlantik. Inginggil punika ngêwrat gambaripun bangsa Amerika ingkang ugi mêntas anggêgana nglangkungi samodra Atlantik, saking Amerika dhatêng Jerman, dipun lampahi 18 jam. Ingkang anggêgana nama Tuwan Mattern, nomêr tiga saking kiwa.

--- 1044 ---

Wêwaosan

Kêlêm ing Katrêsnan

33.

Sabên sontên, Radèn Sumarta, ingkang sapunika sampun têtêp cêpêng damêl, dhatêng ing panggenanipun Nonah Dhorah, prêlu wedangan. Manawi Nonah Dhorah nuju sêla, lajêng sami mubêng-mubêng numpak sêpedhah. Saya manawi nuju dintên Ngahad, anggènipun sênêng-sênêng ngantos dumugi sajawining kitha, prêlu pados hawa sae.

Ing kalanipun Radèn Sumarta dhatêng ing griyanipun Nonah Dhorah, mawi ambêkta sêrat kabar, lajêng dipun waos ing tiyang kalih. Ingkang dipun waos namung bab pakabaran ingkang rèmèh-rèmèh, malah trêkadhang botên dipun waos babarpisan, dening kêslamur tansah gêgojegan kemawon. Ing kalanipun gêgojegan wau, nalika Radèn Sumarta nyêpêng sêrat kabar, lajêng dipun rêbat, dipun singkirakên têbih, saha Nonah Dhorah lajêng wicantên: Apa ora ana carita bab liya kang sêngsême ngungkuli surasaning layang kabar iki.

Nuju ing wanci sontên, Radèn Sumarta dhatêng griyanipun Nonah Dhorah ambêkta sêrat kabar. Ulatipun Radèn Sumarta katingal padhang linut ing èsêm, saha tandangipun sajak kasêsa. Saya sarêng tabikan kalihan Nonah Dhorah, tanganipun ngantos andharêdhêg.

Nonah Dhorah salêbêtipun têtabikan lajêng pitakèn: Genea Sumarta, dene pasêmonmu owah saka padatan.

Radèn Sumarta mangsuli andharêdhêg kalihan ambikak sêrat kabar: Kabar wigati bangêt Dhorah.

Wis ta enggal kăndhaa, kabar apa. Kabarmu kuwi sèlèhna dhisik.

Ênya ta wacanên dhewe.

Radèn Sumarta lajêng nêdahakên pakabaran cêkak, Nonah Dhorah lajêng maos, ungêlipun:

Kawrat sêrat kêkancingan saking parentah, nêtêpakên, Radèn Sumarta, komis dhepartêmèn pangrèh praja, hakipun kasamèkakên kalihan băngsa Eropah, ngangge nama Willem Marteau.

Dadi kowe saiki wis dadi wong Eropah, yèn ngono cangkingane jênêngmu Wim.

Sasampunipun wicantên makatên, Nonah Dhorah dhêlog-dhêlog kalihan nyawang sêsêkaran.

Radèn Sumarta ningali ulatipun Nonah Dhorah kados makatên punika manahipun karaos, lajêng pitakèn: Kowe kuwi anggagas apa ta Dhorah. Apa kowe ora sênêng ngrungu mênyang owahing kaananku.

Mokal yèn aku oraa milu bungah Sumarta. Dene anggonku dhêlog-dhêlog iki, mung saka ngèlingi owahing uripku dhewe. Kaya lêlakonku sing uwis, aku pêpisahan karo wong tuwaku, sabên aku eling, atiku banjur karasa-rasa bangêt. Măngka ing saiki kowe dhewe anjarag misah karo ibumu.

Aku ora duwe niyat babarpisan nêdya misah karo ibuku Dhorah. Sanadyan aku ing saiki uwis ngêmohi karo bangsaku, nanging sapa sing arêp bisa mêdhotake supêkêting anak lan biyung. Ing batin aku isih rumasa duwe ibu, nanging yèn biyungku ngêmohi, kang jalaran saka anggonku ngudi undhaking drajat, kaya priye manèh. Kabèh wis tak eklasake ora gawe masguling atiku. Kang tak aboti mung kowe.

Sasampunipun makatên, Radèn Sumarta lajêng mandhap saking kursi jèngkèng wontên sangajêngipun Nonah Dhorah tuwin anggrayangi tanganipun linut ing ungêl: Dhorah, aku ngrêti yèn kang ngalang-alangi kaananku lan kowe, mung jalaran saka bedaning băngsa. Kowe rak ngrêti yèn aku iki băngsa Jawa, nanging saka kakuwataning pranatan nagara, ing saiki aku wis tunggal băngsa karo kowe. Wiwit saiki aku wis ngungkurake bangsaku babarpisan, jênêngku Sumarta wis ilang. Dhuh, apa kowe gêlêm dadi bojoku Dhorah.

Nonah Dhorah lajêng anggèrèt tanganipun Radèn Sumarta, dipun ajak linggih ing kursi malih kalihan wicantên: Tak pikir-pikire dhisik Wim. Aku iki jênêng lagi nêmbe ngrasakake dadi wong mardika, aku isih abot arêp anglakoni dadi wong kang kêcancang manèh.

Kowe ngandhakake bab mardikane uripmu Dhorah. O, aku ora niyat arêp mêksa mênyang kowe. Aku dhangan angêntèni sataun, rong taun, ya ngantia sapuluh taun pisan. Dene kang dadi pangarêp-arêpku, aku kapengin ngrungu kêlaire antêping atimu Dhorah. Apa kowe gêlêm dadi bojoku. Ing bab iku pancène ora prêlu dipikir-pikir dawa, awit karampungane pancèn wis suwe tuwuh ana ing batin. Waton kowe wis kăndha gêlêm, sanadyan têtaunana, tak êntèni. Kowe sumurupa Dhorah, uripku ing saiki tak pasrahake mênyang kowe.

Saupama aku kăndha ora gêlêm, apa kowe banjur arêp anglalu pati. Yèn kowe duwe niyat kaya mangkono, tak pituturi aja. Patimu bakal siya-siya. (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[8 halaman iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

 

---

1	bot-bote. (kembali) bot-bote.