Kajawèn, Balai Pustaka, 1930-01-11, #446

Ăngka 4, 10 Ruwah Taun Ehe 1860, 11 Januari 1930, Taun V

Kajawèn

[Iklan]

--- [45] ---

Lampiran KADJAWÈN 11 Januari 1930 No. 4

KATRANGAN SAKING PAMARÉNTAH

ING BAB PRAKAWIS P.N.I

Salêbêtipun parêpatan Volkstraad dintên wingi Tuwan KIEWIET DE JONGE, wêwakiling pamarentah prakawis umum, mêdhar sabda kados ing ngandhap punika:

Tuwan Voorzitter.

Saking kawitan pamarentah sampun ngrumaosi kuwajibanipun tumuntên paring kêtêrangan dhatêng Volksraad ing bikakipun pêrêpatan punika, sabab-sabab ingkang anjalari pamarentah andhawuhakên nggropyok griya-griyanipun para panganjuring P.N.I. Pamarentah mangêrtos, bilih botên ngêmungakên Volksraad kemawon ingkang anggadhahi wêwênang kanthi samêsthinipun nampi katêrangan punika, ananging kêtêrangan saking pamarentah punika ugi pêrlu lan migunani tumrap sêling-sêrêping pamanggih. Pikajênganipun parêpatan punika supados sagêda enggal angsal katêrangan wau kadosdene ingkang sampun kasêbut ing mosinipun tuwan-tuwan Koesoemo Oetoyo lan sanès-sanèsipun, ingkang sampun katampi dening College van Gedelegeerden kala tanggal 3 wulan punika botên kanthi pilihan, ngêmungakên ngiyatakên sêdya ingkang sampun kalêbêt ing panggalihanipun pamarentah.

Ing katêrangan ingkang badhe kula wêdharakên punika kanthi mawas baku ingkang pêrlu kemawon. Langkung rumiyin kula badhe nêrangakên punapa ingkang dados timbanganipun pamarentah ngantos kêpêksa nindakakên pranatan kados ingkang kasêbut wau. Sasampunipun kula badhe nêrangakên kanthi satêmbung kemawon mênggah uwohipun kangge sawêtawis mangsa. Sarampungipun kula sumêdya suka wawasan cêkakan ing bab kawontênanipun sapunika, ingkang langkung pêrlu mênggah ingkang gêgayutan kalihan trajanging pamarentah tumrap pêrgêrakaning ra'yat ingkang tumindak dumuginipun samangke lan ing wêkdal ingkang badhe linampahan. Ing kala punika badhe dipun wontênakên wanci kangge amangsuli pitakèn-pitakenan ingkang dipun ajêngakên dening Tuwan Middendorp saha Tuwan Fruin, makatên punika ingkang kintên-kintên kenging dipun wangsuli.

Punapa, Tuwan Voorzitter ingkang anyêbabakên dene pamarentah andhawuhakên nindakakên panggropyokan ingkang kathah makatên?

Kangge amangsuli pitakenan punika, kaparênga kula ngèngêtakên rumiyin, kadospundi panggalihanipun pamarentah ing samangke wiwit nalika ngangkati tindakipun ing salêbêtipun taun 1926 tumrap pêrgêrakan extremist, lan kadospundi malih panggalihan wau dipun wangsuli kaping pintên-pintên ing pungkasan piyambak kanthi satêrang-têrangipun ing salêbêtipun parêpatan Volksraad ingkang kapêngkêr punika. Ing bagian ingkang kapisan kula sampun nyariyosakên lan ing bagian ingkang kaping kalih kanthi sêngaja kula wangsuli malih têtêmbungan-têtêmbungan kados candhakipun:

Têtiyang ingkang badhe nindakakên pêrgêrakan,, Uwal saking nagari Walandi' têmtunipun sampun nyumêrêpi, bilih propagandha ingkang katindakakên kalayan saèstu murih idham-idhamanipun,,Uwal saking nagari Walandi' enggal-enggal sagêda kalêksanan wau, têmtu badhe nuwuhakên bêbaya agêng rêrêsah lan gègèr-gegeran, dene ingkang kaanggêp kadosdene wohing trajangipun wau inggih punika wohipun ingkang rumasuk badhe sagêd kadadosan. Pamarentah kagungan pangajêng-ajêng, Tuwan Voorzitter, bilih para pangajênging ra'yat ing bab punika sagêda ngatingalakên pangêrtosan mênggah ingkang dados têtanggêlanipun. Pangêrtosan ingkang makatên wau dipun akêni dening Tuwan Dwidjosewojo tuwin Tuwan Middendorp manawi sampun nyêkapi, sanadyan gêgayutan kalihan bab-bab ingkang sanès.

Ananging manawi pamarentah ngantos kuciwa ing pangajêng-ajêngipun wau, manawi pamarentah amênggalih, bilih para pênganjur wau, bokmanawi jalaran saking botên purun utawi jalaran botên kuwawa, lajêng botên nyêgah pêrgêrakanipun awujud ngicuk-icuki utawi anggêgasah, sarta malih para panganjur wau botên nindakakên pambudidaya kanthi têrang-têrangan kangge ngicalakên pamanahan-pamanahan badhe ngawontênakên gegeran, botên wande pamarentah badhe ngêcakakên panguwasanipun saha badhe nindakakên pranatan ingkang kêras tumrap para pênuntun, makatên ugi sagêd kalampahan tumrap pêrgêrakan-pêrgêrakan. Sasampunipun pêpeling ingkang pungkasan punika, Tuwan Voorzitter, manawi kalajêng-lajêngakên lampah ingkang lêpat punika, wusana sagêdipun inggih namung lajêng katindakakên."

Wiwit nalika kula ngucapakên rêmbag-rêmbag ingkang kula pratelakakên wau, wontên sawênèhing panuntun P.N.I. ingkang sayêktosipun sampun rambah-rambah ngajak pangiringipun supados sampun ngambah margi kakêrasan tuwin ngajak nindakakên rekadaya kangge nêmbadani cipta-ciptaning pakêmpalan wau kanthi margi ingkang miturut undhang-undhang. Ewadene wontên malih panuntun-panuntun sanèsipun lan ugi panuntun kasêbut wau, nanging ing sanès wêkdal, ingkang namung kèndêl

--- [46] ---

kemawon, manawi mirêng suwara-suwara ingkang sanès, utawi ing cursus-cursus lan ing parêpatan-parêpatan umum rêmbagan kanthi pitêmbungan-pitêmbungan ingkang kajêngipun têtela ngicuk-icuki, sanajan sadaya wau botên nêrak undhang-undhang. Dene rêmbag-rêmbag wau inggih punika rêmbag ingkang ngêsorakên pamarentah ingkang sah wontên ing tanah ngriki, lan nacad dhatêng punggawa-punggawanipun. Kajawi punika botên kirang malih ingkang ngêdalakên ginêm-ginêm ingkang nuwuhakên pangraos, bilih pamarentah wau tumuntên badhe sirna. Cara ingkang kados makatên wau sampun dipun adani, saya malih tumrapipun Priyangan Têngah, raos-raos ingkang ngalitakên manah tuwin ingkang nuwuhakên pangajêng-ajêng ingkang botên-botên. Jalaran pangraos ingkang kados makatên wau dangu-dangu nuwuhakên raos bêntèr, kadosdene kêkiyataning alam pêjah ingkang ing têmbe wingkingipun mbalêdhos. Ananging botên sagêd nêdahakên dayaning têtiyang sintên-sintên.

Salêbêtipun pamarentah nimbang kadospundi marginipun sagêd ngicali kawontênan ingkang sakalangkung nguwatosi mênggahing pamarentah wau, ing wêkasaning wulan kêpêngkêr wartos-wartos ing bab jêblukan ingkang badhe katêmahan punika dumugi ngarsaning Hoofdparket.

Wartos-wartos ingkang kados makatên punika sampun waradin kêmirêngan sataun têrus, ananging sumêbaripun botên gandhèng satunggal kalihan satunggalipun. Makatên ugi salêbêtipun taun kapêngkêr palapuran ing bab ura-uru ingkang badhe tumindak ing taun 1930 sampun dipun tampèni langkung saking sapisan. Wartos-wartos ingkang kados makatên punika kêdah dipun titi nyatanipun. Nanging salêbêtipun wulan December ucap ing bab ura-uru wau tansah saya kathah, tuwin sami mratelakakên wêkdal-wêkdal ingkang têtêp wontên sacêlakipun utawi wontên ing dintên taun baru 1930. Ing wêkdal punika, pawartos wau botên kaanggêp kabar angin malih, kaanggêp pawartos kanthi tandha yêkti anyêkapi. Salêbêtipun pintên-pintên minggu Hoofdparket tampi wartos, saking Jawi Kilèn kemawon botên kirang 50, ingkang kathah satunggal-satunggalipun gadhah waton ingkang pantês kawigatosakên. Pawartos wau mèh sadaya ngengingi P.N.I. Pêpèngêt-pêpèngêt ing bab tuwuhing tindak kuciwa, mirid kawontênanipun tamtu asli saking têtiyang ingkang sumêrêp, kamirêngan pintên-pintên golongan, makatên malih katrangan-katrangan prakawis suka pangajêng-ajêng ingkang nênarik manah, upaminipun linêpatakên ing paos, anggadhahi griya-griya gêdhong, arta kropyok tuwin sanès-sanèsipun, bilih tiyang malêbêt ing pêrgêrakan punika. Manawi wontên tiyang têtela botên purun malêbêt, dipun pêksa lan dipun ajrih-ajrihi. Tandha-tandha ingkang kados makatên punika, rumiyin ugi sampun katingal ing sadèrèngipun kadadosan ura-uru ing taun 1926, dados sasmita tuwuhing ura-uru enggal, ngantos ing pintên-pintên panggenan sawênèhing para warga sami nilar P.N.I., sanajan sami dipun cêgah.

Sampun têtela sadaya wau jalaran saking aksining pakêmpalan P.N.I sami angêntosi karampunganipun, ingkang botên sami purun nanggêl jawabipun.

Mirid kawontênan kadosdene ingkang kula andharakên wau, Tuwan Voorzitter, cêkakipun tamtu pamarentah botên sagêd nanggêl, bilih salajêngipun ugi nêtêpakên tindak sarèh. Kalayan lampah makatên, pamarentah kêsupèn dhatêng kuwajibanipun ingkang langkung prêlu, inggih punika ananggêl kasantosan tuwin kasênênganipun para tiyang siti. Botên kenging katimbang malih, mega ingkang kêmpal kêdah dipun saput ing angin rumiyin, sanajan dèrèng kantênan tandha-tandha ingkang badhe kêpanggih badhe nocogi kalihan kabar-kabar lan katrangan-katrangan wau ing sacêkapipun. Bab punika botên kenging kasumênèkakên ngantos sagêd kêlampahan wontên gegeran ingkang kawartosakên wau.

Kajawi punika tumrap justitie sampun wontên pintên-pintên prakawis ingkang nyêkapi kangge nindakakên ngupados katrangan. Ingkang makatên wau jalaran saking pandakwan, bilih sampun kêlampahan pêndamêl ingkang awon, inggih punika botên namung nglanggar ing bab 108 W.v.S (parêpatan badhe ngawontênakên amuk-amukan), makatên malih ing bab 169, ingkang ngawisi dados warga satunggiling pakêmpalan, ingkang gadhah sêdya badhe nglampahakên pandamêl awon. Kadosdene satunggiling kuwajiban ingkang kadhawuhakên ing undhang (wèt) tumrap justitie tuwin politie, manawi wontên pandakwan ingkang adhêdhasar tumuju dhatêng salah-satunggiling pandamêl awon, badhe nindakakên panaliti, bab prakawis punika inggih tumindak malih kuwajiban ingkang kasêbut wau.

Bab punika ugi kalêbêt pandamêlan politie anyêgah pandamêl awon. Jalaran paukuman ingkang katêmtokakên tumrap têtiyang ingkang sumêdya ngawontênakên amuk-amukan saha ngawontênakên pakêmpalan ingkang ancasipun badhe damêl piawon, punika têtela amêngku pikajêng anyêgah lampah awon.

Pramila panindaking pamarentah, botên namung anurut wèt kemawon, nanging ugi kados ingkang sampun kacariyos wau, botên kenging botên kêdah katindakakên kangge nyêgah kadadosan-kadadosan kados ingkang sampun kalampahan kala taun 1926.

Pamarentah pitados, Tuwan Voorzitter, bilih sadaya ingkang sami sumêdya andamêl panaruwe tumrap lampahing gledhahan-gledhahan ingkang mêntas katindakakên punika, sami angakêni sayêktos-yêktosipun kuwajiban pamarentah angayomi têtiyang siti saking bêbaya ingkang badhe andhatêngi, kados ingkang katêrangakên wau. Para têtiyang punika tamtu badhe mangrêtos tuwin angakêni, bilih tindak sarèh punika botên ngêmungakên botên salaras kalihan têtanggêlaning pamarentah kemawon, nanging ugi gantos badhe awujud provocatie, angajak-ajak (amêmancing). Kalayan angsal-angsalaning pawartos-pawartos ingkang lêrês

--- [47] ---

tuwin kenging dipun pitados punika, pamarentah namung kêdah anindakakên kuwajibanipun.

Saking kaluhuranipun kuwajibaning pamarentah punika, Tuwan Voorzitter, têbih sangêt kalihan wontênipun karangan ing Het Indische Volk, ingkang kasêbut wontên ing pitakenan ingkang pungkasan saking Tuwan Middendorp, inggih punika karangan ingkang nêrangakên kados-kados pamarentah sampun kapêksa dening golongan "têngên" ing sajawi lan ing salêbêting kantor-kantor, punapadene kados-kados pamarentah sampun kasèrèt, inggih mawia ngawadakên satunggiling pakêmpalan ingkang dhêdhêlikan utawi botên.

Kajawi pandakwan ingkang kinandhêt ing karangan wau, ing ngriki kagambarakên malih, bilih tindaking pamarentah dhatêng P.N.I. punika satunggiling prakawis politiek. Gêgambaran punika, nitik andharan wau, babarpisan botên suci lan namung sagêd adamêl êru tuwin tanpa gunanipun ing pangrêmbag tumrap bab punika. Pranatan-pranatan ingkang katindakakên tumrap akêmpalan[1] kasêbut sajatosipun prêlu kangge ngayomi têtiyang siti sadaya, saking pandamêlan-pandamêl[2] ingkang awon.

Dene panggledhahan wau, Tuwan Voorzitter, sadèrèng-dèrèngipun pancèn sampun samêsthinipun, tumrap angsal-angsalaning pranatan wau, kangge sawatawis mangsa pamarentah kêpêksa nahan pawartosipun.

Sampun nyata anggènipun amilih saha ngawasakên punapa ingkang dipun kêmpalakên (dipun cêpêng) salêbêting wêkdal ingkang namung sakêdhik sasampuning tanggal 29 December kêpêngkêr punika, botên sagêd kalampahan, namung saperangan ingkang sampun rampung samangke. Kajawi punika ingkang kêdah dipun wawas bilih sadaya wau nomêr sapisan dados prakawisipun justitie, tumrap angayomi gêsang sêsarêngan murih linuwaran saking piawon.

Bab angsal-angsalaning papriksan ingkang sampun sawatawis mangsa punika, samangke namung kenging dipun kabarakên bilih ing sawênèhing prakawis sampun kabuktèn kadosdene ingkang kakintên-kintên, ingkang anjalari tindaking pamarentah wau. Dados pangintên-intên bilih lampah piawon kasêbut wau, inggih punika sêdya nuwuhakên gegeran utawi tumut dados warga pakêmpalan ingkang gadhah niyat badhe nandukakên piawon, sampun katindakakên.

Tuwan Voorzitter, ing ngriki botên prêlu kula têrangakên malih, bilih pamarentah sasagêd-sagêd ing wêkdal ingkang sae punika badhe paring katêrangan ingkang langkung gamblang dhatêng Raad kawula (Volksraad) lan kados ingkang sampun-sampun, sasagêd-sagêd badhe suka sumêrêp kanthi blak-blakan dhatêng Raad punika.

Minangka panutup, Tuwan Voorzitter, kula badhe nglairakên têtêmbungan sawatawis kangge nêrangakên kawontênan ing wêkdal samangke punika. Nanging sadèrèngipun kula aturi ngèngêti dhatêng lêlabêtanipun Bestuur lan Politie, langkung malih dhatêng sèrsie ingkang njalari dene para tiyang siti tinêbihakên saking kadadosan ingkang kêdadak, ngantos panggropyokan ingkang kaprentahakên dening nagari sae panyadhiyanipun, ngèngingi sarta kalampahan tanpa rubeda punapa-punapa. Pamarentah ngrêtos saèstu kados punapa awrating pandamêlan tuwin pambudidayanipun Bestuur, Politie tuwin sèrsie, ngantos dumugi pangagêng ingkang inggih piyambak, langkung-langkung ing wêkdal ingkang kantun piyambak inggih punika jalaran saking pêrgêrakan P.N.I. Pamarentah sampun paring dhawuh dhatêng kula nyatakakên bilih pambudidaya tuwin pandamêlan wau dipun ajèni sangêt dening pamarentah. Jalaran saking kawontênaning pandamêlan ingkang makatên punika, sadaya para tiyang siti lajêng sami sagêd gadhah manah têntrêm, botên kuwatos badhe kaancam ing bêbaya malih.

Ewasamantên pamarentah babarpisan botên mêrêm tumrap sadaya kawontênan ingkang sagêd kalampahan botên kanthi kêrsanipun. Ingkang kapisan sangêt adamêl susahipun pamarentah dene ing pintên-pintên panggenan bupatipun botên pikantuk bagean ingkang pantês kangge sêdhiyan lan urusan nindakakên aturan ingkang kêdah kaêcakakên kanthi enggal-enggalan sangêt punika.

Kajawi punika papriksan ingkang kêdah samantên jêmbaripun lan ingkang kêdah katindakakên ing salêbêting mangsa ingkang sakêdhik sangêt, sagêd ugi dipun lampahakên nglancangi parentahipun Procureur-Generaal. Jêmbaring papriksan punika tuwuh saking timbangan bilih panitipriksa wau botên kenging lan botên sagêd ngêmungakên wontên ing golongan sakêdhik. Namung jalaran papriksan ingkang jêmbar makatên sagêdipun angsal katrangan sacêtha-cêthanipun.

Tuwan Voorzitter, miturut instructie saking Procureur-Generaal wau sampun katêmtokakên bilih panggledhahan punika namung kenging katindakakên ing griya-griya tuwin kantor-kantoring pêmimpin P.N.I. dhatêng badanipun sadaya pêmimpin wau, ing pundi panggenan ingkang kakintên sagêd ugi kangge dununging panyimpên barang wados lan ing gêdhong-gêdhong utawi panggenan ingkang dipun angge dening pakêmpalan wau. Ing salêbêting instructie wau botên wontên têmbung satêmbung-têmbunga ingkang nêrangakên bilih panggledhahan tuwin panyêpêng wau badhe katindakakên tumrap tiyang ingkang botên dados warga P.N.I. utawi ing gêdhong-gêdhong ingkang botên kangge utawi botên tumut kangge pakêmpalan wau.

Nanging miturut pawartos-pawartos sêrat kabar ing wiwitanipun wulan punika, wontên ugi warga pakêmpalan sanès utawi barang darbèkipun ingkang kasangkut ing pamriksan politie. Bokmanawi inggih pawartos-pawartos wau ingkang njalari dene motie Oetojo nyêbutakên tindaking pamarentah tumrap sawatawis pakêmpalan kabangsan.

Aksi ingkang makatên wau babarpisan botên kasêbut ing dhawuhing pamarentah. Timbanganipun pangadilan ingkang kasêbut ing ngajêng ingkang anjalari wontênipun dhawuhing pamarentah wau angawisi pangintên [pa...]

--- [48] ---

[...ngintên] bilih dhawuh wau ugi nuju dhatêng pakêmpalan-pakêmpalan pribumi, ingkang botên nuwuhakên pandakwan kadosdene P.N.I.

Awit saking punika, pamarentah paring katêrangan ingkang gamblang, babarpisan botên niyat badhe ngèngingi pakêmpalan sanès-sanèsipun kados ta B.O. Moehammadijah, Taman Siswo, Soerabaiasche Studie-Club utawi para tiyang ingkang sanès warga P.N.I. Lan pamarentah angajêng-ajêng sampun ngantos kêpêksa nindakakên ingkang makatên wau. Tuwan Voorzitter, racakipun punika botên katindakakên. Lêrês, saupami ing sawênèhing panggenan, wontên gêdhong-gêdhong ingkang dipun angge dening pakêmpalan-pakêmpalan kasêbut nginggil dipun dhatêngi politie, nanging miturut dhawuhing pamarentah sawêg kenging katindakakên manawi gêdhong-gêdhong wau upaminipun ugi dipun angge dening P.N.I. utawi saperangan dipun ênggèni warga P.N.I. utawi gêgayutan kalihan parte wau. Tuwan Voorzitter. Wontên conto satunggal. Miturut katêranganipun Studie-Club Soerabaja, politie sampun nglêbêti gêdhongipun. S babipun punapa? Sababipun gêdhong wau dipun ênggèni dening administrateuring Studie Club ingkang ugi dados panganjuring P.N.I. Ananging sarêng katêdahakên dening administrateur wau pundi lêmari-lêmari gadhahanipun P.N.I. sarta pundi ingkang dados darbèkipun Studie Club, archiefipun Studie Club botên dipun bikak dening politie. Makatên ugi sêrat-sêratipun club wau, kajawi sêrat sawatawis ingkang pinanggih ing bundhêl kalawarti Soeloeh Ra'jat Indonesia botên wontên ingkang kabêslag. Lan sêrat-sêrat wau ugi lajêng tumuntên kawangsulakên.

Tindak ingkang makatên wau miturut panggalihanipun pamarentah prêlu sêrta patut kawontênakên. Manawi ing sanès panggenan, kabêkta saking jêmbaring pangaturan ingkang ugi kêdah dipun tindakakên enggal-enggal, wontên bab-bab ingkang botên magêpokan kalihan P.N.I. ewadene dipun campuri dening politie, lajêng kula anggèngêtakên[3] pangandikanipun pamarentah kados ingkang sampun kacêtha ing wawasan kula wau, bilih manawi ing satunggiling mangsa kaprêluaning umum kêdah kapayungan ing pangaturan ingkang kêncêng, sagêd ugi tiyang ingkang botên lêpat tumut ngraosakên dosanipun ingkang kalêpatan. Ugi sampun dipun emutakên, bab punika sampun ngantos dipun èmbèt-èmbètakên dhatêng pamarentah, ngêmungna dipun dhawahakên dhatêng para pangajênging ra'yat ingkang awit saking kirang mangrêtos dhatêng têtanggêlanipun amblosokakên dhatêng mitra-mitranipun.

Inggih badhea kados punapa kemawon, pamarentah sangêt karêranta ing galih, manawi lajêng wontên pangintên-intên pamarentah sampun aparing dhawuh ngawontênakên panggledhahan ingatasing pakêmpalan-pakêmpalan utawi para tiyang ingkang botên gêgayutan kalihan P.N.I.

Dhawuh kados makatên wau, Tuwan Voorzitter botên kenging dipun anggêp mêdal saking pamarentah ingkang kirang langkung kawan têngah taun ngagêm tindak ingkang sampun kasumêrêpan ing akathah.

Sintên ingkang sasampunipun mirêngakên katêrangan punika taksih kêkah kapitdadosanipun bilih dhawuh makatên wau saèstu mêdal saking pamarentah, têmtu gadhah pangintên, bilih tindakipun pamarentah dumadakan sampun ewah babarpisan. Pangintên ingkang makatên wau namung sagêd tuwuh saking panimbang ingkang sarwa kêsêsa sarta kapitadosan ingkang botên sampurna.

Sikêping pamarentah tumrap dhatêng pêrgêrakan ra'yat - kula dipun kuwasakên[4] nêrangakên ingkang ngantos gamblang - têtap lan botên ewah. Inggih sikêp punika ingkang nyababakên pamarentah wau ngêdalakên dhawuh wau. Pamarentah tansah mbedakakên golongan ingkang ancasipun majêng alon-alon (evolutie) lan golongan ingkang ancasipun majêng kalayan kêsêsa (revolutie), pandamêl lan budidaya ingkang migunani tumrap pasrawunganing ngagêsang kalihan padamêlan ingkang mutawatosi lan adamêl risak.

Pamarentah tansah paring pêpèngêt bilih pamarentah botên amaringakên manawi pangraos badhe majêng kalayan kêsêsa (revolutionnair) punika ngantos mlangkah saking watês. Tansah dipun ajêngakên kuwajiban ingkang minulya, inggih punika paring pangayoman dhatêng sadaya ingkang ndadosakên katêntrêman lan karaharjan tumrap bangsa lan tanah, supados kalisa ing rêncana lan durjana.

Sapunika pamarentah ugi sampun nêrangakên kalayan gamblang mênggah watês-watêsipun padamêlan sociaal ingkang migunani lan ingkang ngrisakakên, padamêlan ingkang kalal kalihan padamêlan ingkang kêdah dipun tanggulangi tuwin dipun sirnakakên.

Jalaran saking wêwaton-wêwaton ingkang dèrèng nate dipun tilar dening pamarentah, cabang-cabang P.N.I. ingkang botên kenging dipun selaki malih mênggah agênging pigunanipun kangge ndandosi panggêsanganipun ra'yat sêsarêngan, botên badhe dipun sirnakakên, kajawi manawi papriksan majibakên sikêp sanêsipun.

Awit katêrangan ingkang têlas-têlasan punika sampun têtela wangsulaning pamarentah dhatêng pitakèn-pitakenanipun Tuwan Fruin punika: botên.

Nêlasakên katêrangan-katêrangan saking pamarentah, Tuwan Voorzitter, kula matur kanthi pangajêng-ajêng bilih sampun têtela pandamêlipun pamarentah ingkang katêrangakên ing ngriki punika, inggih punika pandamêl ingkang kêdah lan wajib. Pandamêl punika botên katindakakên, jalaran 'reactionnarie politiek' utawi ngangge sawênang-wênang, nanging pandamêl punika pandamêl justitie, pikajêngipun suka pangayoman lan kaadilan.

Dumugi samantên, Tuwan Voorzitter.

--- [49] ---

Ăngka 4, 10 Ruwah Taun Ehe 1860, 11 Januari 1930, Taun V

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Sungapan lèpèn Bedagai

[Grafik]

Ing ngingil punika gambaripun têtiyang juru misaya ulam wontên ing sungapaning lèpèn Bedagai, dene griya-griya ingkang katingal punika griyanipun têtiyang băngsa Acèh.

--- 50 ---

Jagading Wanita

Raosing Pamanahanipun Priya Limrah

Ananggapi karanganipun sang pinunjul Siti Rusiyah, ing Kajawèn ăngka 96, ingkang wosipun ametani cidraning priya, awêwaton saking dêdongengan ingkang sajatosipun gêgayutan kalihan kawruh kabatinan, lajêng kapiagah kados sanyataning lêlampahan. Sarta lêlampahan padintênan ingkang rèmèh-rèmèh. Tur panimbangipun mawi traju ingkang mèncèng. Liripun, sami-sami dêdongengan, kenging punapa manawi anggènipun Dèwi Banowati botên sêtya ing kakung, botên kenging dipun wastani awon, sabab awrat dening katrêsnan lan kautamènipun priya sanès. Sarêng tiyang agung Menak têka botên sae. Cêr cidraning dhatêng pacanganipun inggih awrat dening kautamèning sanès.

Dene prakawis ambalenjani rêmbag ingkang rèmèh-rèmèh, ingkang kapangandikakakên sampun dados padatan lan ugi kalimrah, têgêsipun limrah padataning priya. Punapa anggèr Siti Rusiyah rêrewa utawi anjarag botên ngawuningani, cidraning rêmbagipun wanita limrah dhatêng kakungipun, ingkang minăngka sisihaning karanganipun wau.

Sajatosipun bab sêtya punika botên dumunung ing priya utawi wanita, namung gumantung asor luhuring kamanungsanipun, dados botên priya botên wanita, sadaya masthi gadhah kasêtyan ingkang kandêl tipisipun manut asor luhuring kamanungsanipun.

O, anggèr, sajatosipun sawêg ingkang nama priya limrah kemawon, botên wêntala ambèbèr cidra lan cacading wanita ing papan rame, ingkang satimbang karanganipun wanita pinunjul kados anggèr. Sanadyan kawiranganing wanita punika dados sêsanggèning priya. Botên jaman dongèng utawi jaman sapunika, punapa kirang kanyataanipun, sadhèrèk priya ingkang anêmahi wirang sangsara malah dumugining pralaya, saking anggènipun labêt anjagi camahing wanita. Punapa wanita limrah inggih makatên. Dadak malah angraosi awoning lakinipun kalihan tăngga, tur mangke manawi tangganipun tumut ngawon-awon, lajêng dipun wadulakên ing lakinipun, hara, hla, rak rèwèl manawi makatên. Sampun, sampun makatên, lo, anggèr, mindhak dipun aturi titêl, namung wanita limrah.

Wusana manawi wontên putra wayah wanita, ingkang anêrusakên pangumêl-umêlipun ing priya, kula botên badhe cawe-cawe malih, sabab kula sampun matur botên mêntala amêlèhakên tindaking wanita ingkang nama awon. Kajawi ingkang namung nama kalintu, dados kenging kalêrêsakên.[5]

D. Prasonta

--- 51 ---

Bab Tanêman

Anggrèk

Para maos tamtunipun inggih sampun sami uninga, ingkang dipun wastani anggrèk, punika băngsa rumput têtuwuhan ing wana, limrah kangge pêthetan, băngsa Walandi kathah ingkang sami rêmên. Gêsangipun kados kêmladhehan, inggih punika nemplok ing kêkajêngan, nanging wontên ugi băngsa anggrèk ingkang tuwuh ing siti, kawastanan anggrèk siti. Jinising anggrèk wau inggih warni-warni, beda-bedaning wujudipun sami gadhah nama piyambak-piyambak, ingkang sêkaripun biru kawastanan anggrèk biru, wungu, jêne, abrit, lan sapanunggilanipun. Simbar, punika inggih bangsaning anggrèk, nanging botên patos pinilala. Anggrèk-anggrèk wau limrahipun ingkang kathah ing wana agêng.

Wondene ingkang badhe kula cariyosakên ing ngriki, inggih punika anggrèk wulan, anggrèk wulan wau sawênèhing tiyang amastani anggrèk kupu, awit wujuding sêkaripun kados kupu, warninipun pêthak, ajèjèr-jèjèr dhêdhencengan urut ing gagang, manawi sêkar limrahipun ing măngsa ngajêngakên jawah. Sami-sami anggrèk, satunggal punika sêkaripun kiyat sangêt, botên purun gègrèk ngantos sawatawis wulan laminipun, mila lajêng kawastanan anggrèk wulan, umuring sêkaripun tarkadhang ngantos 4 dumuginipun 6 wulan sawêg anggègrègi, lajêng thukul malih dumunung ing gagang sanèsipun.

[Grafik]

Papan panggenaning pangupakaranipun anggrèk.

Kawontênanipun ingkang makatên wau murugakên kathah băngsa Walandi ingkang melik, awit kapetang awis wontênipun. Tumrap tiyang ingkang sumêrêp ajining anggrèk wau, anggènipun ngrimati tansah dipun êmi-êmi saèstu, awit asring dipun upadosi dening băngsa Walandi, manawi pancèn anggrèk wau sae, ing dalêm sarakit wontên rêginipun dasanan ngantos atusan rupiyah. Tur tumrap tiyang Jawi botên mêngku wigatos punapa-punapa, purunipun namung sak ngrimati. Dene yèn tumrap băngsa Walandi, ingatasing sêkar anggrèk, pancèn katingal dipun aji-aji sangêt, prêlu kangge pêthetan, minăngka pasrèning gêgriya.

--- 52 ---

Mênggah pananêmipun gampil sangêt, inggih punika manawi manggih thukulaning anggrèk ingkang makatên wau, lajêng kalêbêtna ing taboning kalapa, kakêpyuran siti sawawatis, sabên dintên dipun sirami, tamtu enggal gêsang lêma, panyèlèhipun dipun gandhul-gandhulakên ing taritising griya, utawi kagandhulakên ing kêkajêngan, nanging sagêdipun sêkar dangu sangêt, watawis yèn sampun ngumur sataun utawi langkung. Benjing yèn mêdal anakipun, punika kenging dipun pêncarakên malih. Samantên mênggahing pêpêthetan ingkang nama anggrèk wulan. Benjing manawi wontên ingkang ambêtahakên, kenging dipun sade, wasana sagêd dados arta.

Nirrasa.

Tanah dalah Têtiyangipun

Sinoman

Ing apdhèling Nganjuk sisih lèr, wontên tatacara ingkang awis dipun sumêrêpi ing tiyang sanès nagari, dipun wastani sinoman. Katranganipun kados ing ngandhap punika:

Wiwit jaman rumiyin ing apdhèling Nganjuk sisih lèr, wontên rêrukunanipun para jêjaka, ingkang kawastanan sinoman. Sinoman punika dipun kêpalani salah satunggiling lare ingkang micara sarta sagêd momong kănca, sarta kêbayan satunggal. Mênggah pranatanipun makatên: sabên dhusun para jêjaka sami kawajibakên têtulung dhatêng tiyang ingkang gadhah damêl mantu tuwin sunatan, kapurih mêndhêt kajêng utawi godhong dhatêng wana, andamêl tarub, sasaminipun. Ingkang gadhah griya namung ngingoni thok, sadintên kaping tiga. Sabibaring damêl nyukani tumbasan sês sakadaripun.

Manawi nuju măngsa labuh para lare ênèm (sinoman) kasambat anggarap sabinipun lurah, yèn badhe tanêm kasambat ambanjari, ing măngsa panèn kasambat ngusung pantunipun lurah saking sabin. Dene epahipun: sabibaring tanêm dipun nayubakên. Sarta malih sabibaring panèn ugi kanayubakên malih. Kajawi punika, manawi pantun sampun kumêmping, lare-lare ênèm wau sami mêndhêt pantun ing bêngkoking lurah, lajêng kabêkta wangsul dhatêng griyaning lurah. Ing ngriku lajêng dipun êmping, dene ingkang ngêmping sadaya lare prawan. Yèn sampun matêng lajêng dipun dum para sinoman sarta para prawan. Mênggah bageanipun trakadhang sabathok utawi kirang.

Patraping nayuban.

Manawi nuju nayuban, para neneman sami nyuruhi sinoman măncapating dhusunipun. Dados inggih ngantos atusan. Lah ing ngriku ingkang kajibah nampi tamu kêpala sinoman. Makatên ugi tamunipun inggih sami manut miturut dhatêng lêlurahipun piyambak-piyambak. Manawi tamu sampun kêmpal sadaya lajêng wiwit nayuban. Ingkang

--- 53 ---

anjogèd rumiyin kêpala ing dhusun ngriku. Salajêngipun para kêpala sinoman, lajêng sadaya lare ênèm gêntos-gêntos. Manawi kasêlak rintên, ingkang anjogèd inggih ngantos tiga sakawan sêsarêngan angsal sampur. Dene manawi nglarèhi, punika wiwit sontên ngantos enjing sadaya para anèm sami anjogèd, ngantos kados dhawêt, botên ketang wontên tritisan inggih anjogèd pating kêthuwêl.

Kintên-kintên jam kalih wêlas sawêg dipun sêgah nêdha, dene ingkang nyêgah inggih lurahing dhusun ngriku. Sarta wragad găngsa tuwin ringgit inggih lurah dhusun ingkang nyanggi. Ananging kawuningana, wragad-wragad sadaya wau mirah sangêt, namung kalih rupiyah, inggih punika namung minăngka panjêr. Epahipun ingkang mêsthi saking tombokipun para mudha wau. Dene tombokipun kathah-kathahipun sêtangsul. Angsal-angsalanipun saking lare samantên wau kathah-kathahipun kalih dasa rupiyah. Punika dipun êdum dhatêng ringgit saniyaganipun. Rekanipun manawi nayuban inggih mawi inuman, ananging inumanipun sanès jênèwêr, namung sêtrup, dados kênthinipun inggih isi abrit-abrit kados brèndhi.

Kundhisi.

Sadèrèngipun nêdha mawi kundhisi, dene ingkang kundhisi rumiyin kêpala sinoman ing dhusun ngriku. Kundhisinipun makatên: trita-trita siniwaka, kawi purwaning têmbung, lèmbèk-lèmbèk kang jalanidhi, kula nurunakên bumi kaping pitu klimah, klimah, klimahing Kangjêng Nabi Adam. Ya na dintên pitu pêkênan gangsal, wuku tigang dasa. Kula wêktu dalu ngabari kaping sapindhah, kaping kalih sampun dipun dhatêngi, lampahipun sarêng-sarêng kados lampahipun para priyantun. Lampahipun kirang enggal, sampun dumugi marga dhêndha cinatur, marga dalan, dhêndha prapatan, cinatur lêmêsing têmbung. Lampahipun kirang enggal, saengga dipun enggalakên malih. Sampun dumugi pundi, sampun dumugi nusantara. Nusagawang, antara latar. Lajêng kêpanggihan kêpala sinoman dhusun ... anu lajêng kula lêbêtakên, tratag rampat, kula lênggahakên lampit pêrmejan, kêtingal sumêdhèt abrit. Sampun lênggah jajar-jajar, kula wawas anèm sêpuh. Ingkang sêpuh kula wastani kakang, ingkang ênèm kula wastani adhi. Kakang tuwin adhi, wêkdal saking pasowanan kula wawas panganggenipun warni-warni. Ingkang rasukan pêthak kados kuntul nêba ing pasabinan. Ingkang cêmêng kados dhandhang mungging rambatan. Ingkang jêne kados sêkar plasa. Kêpala sinoman andhatêngakên sêntana-sêntana botên sagêd nyugata sêkul katingal pêthak, toya katingal wêning. Yèn kraos eca sampun kagunggung, yèn kraos botên eca sampun karêmbag. Lintu dintên mirêng kabar, yèn karêmbag, andadosakên pênggalihipun kêpala sinoman dhusun ... anu. Botên pindhah-pindhah ngêmban dhawuhipun kêpala sinoman dhusun ... anu ... Kula mulat mangetan botên kêtingal punapa-punapa, kajawi katingal kăntha ngadilaga. Kula wagêd ambasakakên kăntha ngadilaga, kăndha[6] rêmbulan, ngadilaga mêndhung. Kula mulat manginggil botên katingal punapa-punapa, kajawi katingal lampu ginantung jèjèr-jèjèr, kula sagêd ambinasakakên manglung-manglung sêkaring gadhung, kantar-kantar [kantar-ka...]

--- 54 ---

[...ntar] urubing damar. Kula mulat, mawingking botên katingal punapa-punapa kajawi dalêmipun bapak kêpala ing dhusun ... anu. Kula wawas saking griya ngajêng warni-warni panginggilipun ponang tlisir. Pating glêbyar pating klêpyur kados konang arêbut papan. Kula mulat pêngajêngan, sami ningali sadhèrèk kula sêpuh anèm. Kula mulat mangilèn, botên katingal punapa-punapa, kajawi bapak wiyaga. Damêlipun mangku rancak, anjajar bonang, nglaras gêndhing: gambirsawit sapanginggil sapangandhapipun. Bapak wiyaga inggih samantên ugi, kula mirêngakên saking têpis iring. Kumêplak kêndhangipun, jumêgur suwantêning gangsane. Kula mulat kanan kering tuwin kiwa têngên, botên wontên punapa-punapa kajawi wontên kidang kancana sakêmbaran, kula kêdhèpakên lajêng ical, saicaling kidang kancana kantun wanodya sakalihan. Kula wastani prawan sanès prawan, kula wastani tandhak sanès tandhak, inggih tandhak ugi, kula sagêda nyăndra, inggih kula căndra-căndraa, botên kula căndra awon kula căndra saenipun. Dêdêg ringin kasungsang, polatan sagara ambalik, rema ngêmbang bakung, bathuk nyela cêndhani, alis nanggal sapisan, mripat bawang sabungkul, idêp tumêngèng tawang, sinom micis wutah, athi-athi ngudhup turi, grana amblungkang sumendhe, lathi jambe salining, pipi andurèn sajuring, waja ngêlar kombang, janggut nyangkal putung, tênggok ngêlunging jana, jăngga ngolan-olan, pundhak nraju mas, bau anggandhewa, èpèk-èpèk mayang mêkar, driji mêrit ngêri tanjung, bangkekan nglikasan kothong, bokong bathok mêngkurêp, pupu nyuthang gangsir, kentol pudhak sinumpêt, sikil anggamparan gadhing kancana. Sampun dumugi ngandhap kula panginggilakên, sampun dumugi nginggil kula andhapakên. Anggènipun mêkakan mêmanas ati. Manginggil botên mangandhap botên, dipun pêndhêt têngahipun. Prêmbayunipun kantar-kantar kados jambu drêsana. Ukêlipun gondhal-gandhèl kados cêngkir gadhing, nyêblok mancunge, nglingkap tapase, pêpês dangune. Lampahipun kados macan luwe. Lembehanipun mêrak kasimpir. Kala dalu punika kula dipun cêpêngi tăndha asta satunggal, punapa naminipun, gêlas alit, punapa isinipun, banyu wangi. Sanès banyu wani, inggih punika Arab anggur. Inggih punika sêtrup nomêr satunggal wêdalan saking pundi, wêdalan saking kitha Nganjuk, têrang saking dêlèr Bêtawi, uprup Surabaya. Dhatêng lumèngsèr wontên toko rêjasa, lajêng katumbas raka jêngandika kêpala sinoman dhusun ... anu. Lajêng kadamêl andhong-andhongan mangke dalu dintên ... tanggal ... wulan ... taun ... bapak wiyaga kula badhe nginum sêtrup satunggal cincim, kula aturi urmat. (Lajêng kêbogiro).

Sadaya punika namung kula turut saungêling lare ingkang ing dintên punika ugi dados kêpala sinoman. Mênggah ewah gingsiring pakêcapan miwah lêrês lêpating ukara sampun mêsthi tuna, amargi lare dhusun. Para nupiksa kula aturi anggalih piyambak kemawon.

Panitra pun Karsana.

--- 55 ---

Parêpatan P.P.I. ing Dintên Sênèn Sontên Tanggal 30 Dhesèmbêr 1929.

Ing dintên Sênèn sontên, parêpatan dipun wiwiti malih.

Nonah Sunaryati maos pêrslah redhaksi Isteri. Mratelakakên, kalawarti Isteri sawêg umur 8 wulan, wontênipun para wanita ingkang manjurung karangan namung sakêdhik. Salêbêtipun 8 wulan wau nampèni panjurung karangan 104 ingkang kapacak namung 76. Kalawarti wau katingal majêng, karanganipun kathah ingkang sae-sae, ewadene kathah ingkang mastani manawi kalawarti wau namung isi kawruh rèmèh, punika botên dados punapa. Dene wajibipun tiyang nacad punika kêdah ambiyantu murih saenipun. Pamêdhar sabda gadhah panuwun, supados kalawarti wau sagêd sumêbar dhatêng tăngga tapalih.

Nyonyah Suwita mêdhar sabda ing bab kamajêngan wanita Eropah kalihan kamajêngan Indhonesiah. Tumrap ing ngrika ajêngipun enggal sangêt, măngka ing jaman sèkêtan taun kapêngkêr, kawontênanipun botên beda ing ngriki. Manawi ngèngêti têtandhingan ingkang kados makatên wau, adamêl raos kawrataning manahipun para wanita Indhonesiah. Wontênipun pêrgêrakan ing jaman sapunika, botên liya jalaran saking kêdhêsêk kajênging jaman. Sarananipun murih sagêd ngêmori jaman wau, kêdah migatosakên pamulangipun dhatêng putra. Ingkang minăngka ihtiyar, kanthi ngawontênakên fonds. Pamêdhar sabda gadhah panyuwun, supados para kaum ibu sami tumindak dhatêng kamajêngan.

Nyonyah Gunawan sêmundhul marga sabda, ing bab tindak lampah awon, mawi dhêdhasar agami Islam. Pangandikanipun, sanadyan sami gêsang wontên ing jaman ewah-ewahan, nanging sampun ngantos nilar agami Islam, tuwin sumingkir saking kasusilan. Lampah jina punika têtela karam, mila bilih para kakung botên nêbihi dhatêng tindak wau, punika nandhakakên badhe ngêsorakên darajating kakung piyambak. Pamêdhar sabda tansah maos sêrat-sêrat kabar, kêrêp mrangguli ing bab wanita lampah awon kapatrapan paukuman, nanging jalêripun botên, punika nama botên ngadil. Pamêdhar sabda gadhah usul dhatêng konggrès, supados ngaturakên mosi dhatêng parentah, nyuwun supados lampah ingkang kados makatên punika ugi matrapi paukuman dhatêng tiyangipun jalêr kalihan tiyangipun èstri. Kajawi punika pamêdhar sabda sêsorah minăngka tuladha ing bab jalaraning tiyang èstri tumindak lampah awon. Bab makatên punika pamêdhar sabda gadhah pamrayogi, supados ing Batawi dipun wontênakên bale panggulawênthah wanita, ugi dipun kanthèni panggulawênthah batin, kalampahaning adêgipun, mugi wontên pambiyantunipun para kakung. Dene ingkang badhe tumindak ing damêl para wanita.

Nyonyah Sudarma Atmaja gêntos sumundhul, mratelakakên ing bab anggulawênthah lare. Kajêngipun pamêdhar sabda, lare punika sampun dipun kulinakakên [ku...]

--- 56 ---

[...linakakên] nyandhang ngangge sarwa sae, prayogi dipun tuntuni murih gadhah manah lantip, ingkang migunani dhatêng siti wutah rahipun tuwin băngsa Indhonesiah. Pamanggihipun pamêdhar sabda, ing ngriki dèrèng wontên tuntunan ingkang sampurna, panggulawênthahipun kalèntu. Ing pamulangan-pamulangan dipun wontêni gambar-gambar, ingkang mujudakên asoripun băngsa Indhonesiah. Kajênging murid tansah dipun alang-alangi. Kajawi wontênipun ing pamulangan botên angsal panggulawênthah sampurna, wontênipun sajawining pamulangan ugi manggih pakulinan botên sae, kados ta dipun ajrih-ajrihi, wusana lare lajêng alitan manah. Măngka tiyang alitan manah punika lajêng botên gadhah kapitadosan dhatêng badanipun piyambak. Mila bab panggulawênthah prayogi dipun dandosi.

Utusan Sancanarini ing Surakarta mratelakakên ing bab wajibipun lare Indhonesiah, kêdah anjangkêpi kêkiranganing nagari wutah rahipun. Dene sarananipun namung kêdah nindakakên cêkaping panggulawênthah. Donya punika kaupamèkakên gamêlan, satunggal-satunggaling găngsa ricikanipun. Manawi badhe nêdya nyaèkakên larasipun, kêdah mungêl sêsarêngan. Dene Indhonesiah kêdah dados kêndhangipun, kêdah katabuh ngaplak, kêdah laras. Sasampunipun punika ngaso sêtêngah jam.

Lajêng katapukakên malih, Nonah Ismudiyati maos pêrslah bab administrasi Isteri tuwin mratelakakên ing bab têgêsipun Isteri. Badhe ngêdalakên Isteri nomêr konggrès.

Nyonyah Ayinah, utusan up bêstir Aisijah, ngrêmbag: margi pundi ingkang andumugèkakên kajênging kamajêngan. Tumindaking pêrgêrakan kêdah rukun, ngicalna kadrêngkèn, kêdah sabar. Tumindaking pêrgêrakan kêdah têtêp ajêg, tumindak sêsarêngan. Tindak makatên punika tamtu sagêd miyak pêpalang ingkang ngalang-alangi.

Ingkang mungkasi wakil Roekoen Isteri ing Jakêrta, ngraosi wanita pangajaran ing bab anggèning sêsrawungan kalihan wanita ingkang botên pangajaran namung wontên ing lathi, botên nêrusi batos, punika sampun ngantos makatên. Wusana pamêdhar sabda mêdharakên wilujênging P.P.I.

Sarèhning botên wontên ingkang dipun rêmbag malih, sèkrêtaris Nonah Suyatin mêdhar sabda ing bab karampunganing rêpat tutupan: ing sapunika nama P.P.I. kaewahan dados P.P.I.I. saking cêkakaning Perkoempoelan Perikatan Isteri Indonesia. Pakêmpalan punika botên gêgayutan agami tuwin pulitik, namung salugu dados bêbadaning pakêmpalan-pakêmpalan wanita Indhonesiah. P.P.I.I. ambudidaya ngêdêgakên sêtudhi pon, ngêdalakên sêrat kabar sarta dados juru pamisah manawi wontên pasulayaning pakêmpalan-pakêmpalan wanita. Ing parêpatan wau inggih damêl mosi katur parentah, supados parentah ngawontênakên awisan mêndhêt tiyang èstri tanpa nikah. Pamanggènipun up bêstir têtêp wontên ing Ngayogya, lêstantun dipun sêpuhi Nyonyah Sukăntha.

Kintên-kintên jam 11 parêpatan katutup, wilujêng ingkang pinanggih.

--- 57 ---

Waosan Lare

Sapu Ilang Suhe

I. Kaji Abdulgani lan Abdulah ing Plembang.

[Dhandhanggula]

Ana crita surasane bêcik | mêmanise kêna kanggo wulang | tur carita satêmêne | têgêse dongèng dudu | malah jênêng lagi saiki | kocap tanah Palembang | ana uwong cukup | saka gone anggaota | candhak kulak barang pamêtuning bumi | didol nyang tanah mănca ||

uwis kaji jênêng Abdulgani | yèn ing kono iya wis kêwilang | sakampung wong sugih dhewe | duwe sadulur têlu | nanging êmung kocap sing siji | jênêng Bagus Abdulah | rupane abagus | wêdi nyang sadulur tuwa | ora beda mungguh tumrap Abdulgani | mênyang sadulur trêsna ||

gone dadi wong tuwa nêtêpi | dadi liruning biyung lan bapa | sing wis padha tinggal suwe | kabèh padha dikukup | dituntuni saka sathithik | mênyang bab kawruh dagang | nganti padha baut | mula bab ananing donya | saya suwe ketoke saya andadi | sugihe andrêbala ||

dhèk samana Abdulah mêmikir | bola-bali mung tanpa wêwêngan | priye mungguh kapenake | apa mung trima yutun | ora niyat mênthèrke ati | têgêse apa nrima | mung milu sadulur | ora arêp abêbakal | ngadêg dhewe carane golèk rijêki | kaya uwong wong lumrah ||

gone duwe pikir ngono kuwi | awit saka Abdulah rumasa | bangêt apês ing uripe | bênêr ketoke patut | sadulure sugih ngluwihi | nanging mungguh Abdulah | ora pisan cukup | malah kapetung wong mlarat | kabèh-kabèh ambarabas tanpa kèri | donyane tanpa tilas ||

ing batine nganti ngrasa isin | dene ora mèmpêr babarpisan | jênêng ora ngetokake | diwêngku ing sadulur | diwêruhke nyang tindak gêmi | nanging mungguh Abdulah | mung ana ing rêmbug | bab wêtuning băndha gampang | bokmanawa jalaran saka ngèlingi | gampanging dhuwit têka ||

ing sawise dipikir agilig | ing saiki nêdya arêp lunga | mênyang ing nagara seje | samana wayah surup | ambênêri bubar magêrib | Abdulah mara têka | arêp duwe tutur | mênyang sadulure tuwa | Abdulgani barêng wêruh ngawe nuli | diajak lêlinggihan ||

ora suwe tumuli nakoni | ana apa Dulah kowe têka | dene kadingarèn thole | masthi ana gawemu | wis tutura bae tumuli | Abdulah nuli kăndha | balêkak-balêkuk | yêktosipun anu kakang | sampun dangu kula badhe matur mriki | nanging mung kapalangan ||

saking ajrih yèn dipun dukani | nanging kakang samangke kêpêksa | kula matur sayêktose | manawi kakang rujuk | kula badhe dhatêng Batawi | ngupados panggêsangan | ngiras anênuntun | yèn manah sagêd kêbuka | bokmanawi ing têmbe kang anjalari | wêdaling têdha kula ||

Kaji Gani mandêng tanpa muni | kêsaru wong ngladèkake wedang |

--- 58 ---

Abdulah nuli kon ngombe | ing sauwise tutug | kakangane alon nuturi | Dulah pikirên dawa | mungguh bab karêpmu | ora yèn aku mênginga | ananging yèn kopikir dawa sing masthi | kowe iya wis ngrasa ||

kaya gonmu arêp lunga kuwi | ing wose rak arêp golèk pangan | nanging apa kurang kene | aku rak kakanganmu | bab anamu aku sing mikir | nadyan ora lungaa | harak ya wis cukup | yèn kowe anggêmènana | pamêtune gonku laku dagang iki | wis ora kêkurangan ||

bab prakara thukuling rijêki | ing kiraku ngêndi-êndi padha | ora usah rana-rene | yèn niyat arêp cukup | rijêkine têka nututi | dene yèn pancèn bakal | tumiba barundhul | sanadyan dicêgat-cêgat | ora wurung bêgjane bakal sumingkir | lah kuwi èlingana ||

lan yèn kowe gêlêma ngèlingi | wêwêlinge bapak sing wis swarga | sadulur kon rukun kabèh | lan bisaa ngalumpuk | dadi yèn ta nganti kêcicir | jênêng ora prayoga | ketok ora rukun | wis ta pikirên sing dawa | samubarang bisaa tinêmu bêcik | aja mung kaya bocah ||

Gus Abdulah tansah mikir-mikir | nanging mêksa ora bisa suda | kêkêncênganing atine | nuli alon calathu: | inggih kakang pancèn prayogi | yèn têtêp sami kêmpal | nanging yêktosipun | mênggahing pamanggih kula | têmbenipun badhe botên mikantuki | pikiran botên pêcah ||

mila kula kêncêng nyuwun pamit | kakang namung amangèstonana | kakang mugi marêngake | Abdulgani dhèk ngrungu | rada krasa jêroning ati | nanging ngêncêngi mêksa | awit wajib tutur | wusana tumuli kăndha | cilik mula kowe pancèn rada wani | mênyang sadulur tuwa ||

ana uwis dikandhani nlitik | ora pisan angrungokke kăndha | anggugu karêpe dhewe | wis kono sakarêpmu | ya arêpa nyang jaban langit | aku măngsa bodhoa | wong jênêng tekadmu | nanging yèn kopikir dawa | masthi ora duwe niyat ngono kuwi | wis kana rasakêna ||

Abdulgani nuli anglungani | Gus Abdulah ora bisa kăndha | mung ambrêbês mili bae | tumuli alon mêtu | têkan jaba wis wayah bêngi | mripate ora cêtha | saka ngêmbêng êluh | lan ngrasa atine bubrah | panampane bangêt gone disrêngêni | dening sadulur tuwa ||

mêmbêg-mêmbêg Abdulah anangis | bangêt judhêg nganti narik napas | karo nyuwara mangkene: | kêbangêtên uripku | kaya sêsak ing jagad iki | dene dalah si kakang | malah milu nimbrung | nanging ya măngsa bodhoa | wong niyatku êmung arêp golèk bêcik | bèn ngêtokke pikiran ||

Volksalmanak Jawi 1930

Ngaturi uninga Volksalmanak Jawi 1930 sampun mèh têlas. Sintên ingkang dèrèng mundhut kaparênga tumuntên mundhut, eman manawi ngantos katêlasan. Makatên ugi angèngêtana, sintên ingkang pamundhutipun kathah, inggih badhe angsal pituwas, miturut pêpetangan kados ingkang kasêbut ing sêrat sêbaran.

Bale Pustaka.

--- 59 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Ing Bab Pêrgêrakanipun para Wanita Indhonesiah

I

Garèng: Ora, Truk, sabubare konggrès wanita kiyi, dak sawang-sawang ulatmu têka pêtêng bae. Apa kowe gêla sabab bojomu Makne Si Kamprèt ana ing konggrès ora mèlu lèngsêng.

[Grafik]

Petruk: Bab Makne Kamprèt ora mèlu lèngsêng ana ing konggrèsing para wanita, kuwi aku malah bungah, awit aku rumasa wis bosên bangêt. Hla wong nèk nang ngomah kuwi Makne Kamprèt ora ana sêla-sêlane ya mung tansah lèngsêng bae, nganti amblêgidhig rasaning pikirku, kaya ta: yèn ulihku saka kantor rada kasèp sathithik, kuwi ya banjur lèngsêng: wong lanang, ora mikir yèn diêntèni mangan, mulih saka kantor iya sêmang tlencengan. Mênyang bêgadêring rada kêsuwèn, ya lèngsêng manèh: Masa iya bêgadêring nganti yah mene, mêsthine niliki simpênane. Apa manèh nèk dina blanjan, kathik balanjane ora jangkêp, sanadyan kurange mung sêtali pisan, Makne Kamprèt anggone lèngsêng ya nganti sêsasi muput têmênan. Mung kadhangkala bae lèngsênge rada kêpenak dirungokake, yaiku nèk pamit arêp nang Pasar Baru prêlu tuku bakal kulambi, utawa arêp nyowok dhuwite blănja kanggo andandani gêlange upamane, hla kuwi têmbungane ya nganggo: Nèk dhangan panggalih, ngono barang kae.

Garèng: Wiyah, kowe mono, ana-ana bae sing kok omongake, apa ya têmênan kang mangkono kuwi.

Petruk: We, hla, ya sayêktos têmênan, lo kuwi tumrape Makne Kamprèt, aku ora ngarani wong wadon liya-liyane. Mulane iya ora sabab saka anggone Makne Kamprèt ora mèlu lèngsêng, anggonku mênang-mênêng kiyi, nanging ana sabab liya-liya kang tansah dadi gagasanaku.

Garèng: Wèh, sajake kok wigati têmên, apa kowe anggagas arêp rabi manèh. Ati-ati lo, nèk kêpirêng karo pakumpulan-pakumpulaning para wanita, kowe sida ci ... la ... ka.

Petruk: Bab kiye nèk kanggone aku, malah wis ora klêbu nalar babarpisan, awit lagi bojo siji bae, aku wis rumasa ora

--- 60 ---

olèh papan. Nanging sing tansah dadi gagasanaku kuwi mungguh anane pêrgêrakaning para wanita ing jaman saiki kiyi, têka wis katon ngedap-edapi têmênan. Lima utawa sapuluh taun sing wis kapungkur, sapa ta sing duwe panyana, yèn priyayi putri ing saikine padha wani mêdhar sabda ana ing ngarêpe wong akèh, kayadene ana ing konggrès kiyi. Kiraku yèn pêrgêrakaning para wanita bisa têrus maju, apa kang disêdyakake, yaiku: ngudi marang kamardikaning băngsa wanita, ora suwe manèh têmtu kalêksanan. Kosok-baline aku banjur kemutan piwulange Ki Agêng Tarub marang putrane wadon karan Dèwi Nawangwulan. Hla, kiyi tumrap ing jaman kamajuaning wanita kiye, têmtune iya banjur mung dipringake bae. Nèk aku ora klèru wêwarahe Ki Agêng Tarub nyang putrane wadon mau kaya-kaya mangkene:

Nawangsih sêsotyaningwang | aywa sira madalsumbi | nini kaliwat utama | wanita asih ing laki | watake tan kêtrini | wadon kang ambangun turut | pateplok ngawang-awang | wulanjar papat sadhuwit | dhudha pincang rêgane sawidak uwang ||

Garèng: Sêtop, sêtop dhisik, Truk, piwulang kiyi pancèn iya bêcik, nanging ing jaman kamajuan kiyi mêsthine iya kudu ana owah-owahane, kaya ta: wanita kang utama kuwi, kudu asih nyang laki. Iki ya wis mêsthine, nanging iya ana bedane sathithik mungguhing jaman biyèn lan ing jaman saiki. Wong wadon ing jaman biyèn kuwi, nèk pancèn ora dhêmên têmênan karo lakine, tidhak bolih tidhak iya kudu dhêmên bae. Nanging nèk ing jaman kamajuan kiyi, kang mangkono mau wis mêsthi ora bakal bisa kalakon, awit, wong wadon wis mêsthi dhêmêne karo lakine, jalaran nalika arêp laki têmtune iya nganggo sarana barang, saranane kaya ta upamane: pêrlopêng, ensopurut. Banjur ana wêwarah: wong wadon kudu ambangun turut, iki iya pancèn bêcik, nanging nèk tumrape jamane wanita wis maju kiyi, piwulang kang mangkono kuwi, mêsthine ya dianggêp wis kalêbu museum. Awit, piwulang kiyi rak mung kanggo ngenaki wong lanang bae, nèk bojone ambangun turut, lanange banjur mung arêp: hêk, hêm, hêk, hêm, bae, wayah, kathik le enake dhewe. Nanging kosok-baline, wong wadon iya aja banjur mênthèng kèlèk, dumèh sing lanang gêdhe panarimane lan wis alus bangêt, sing wadon banjur ... năngga bae upamane. Iki iya ora bêcik. Mungguhing panêmuku, sing utama dhewe kuwi: lanang wadon wajibe ya kudu êmong-kinêmong. Saiki unèn-unèn: wulanjar papat sadhuwit, wah, kiyi durung kinar, sèh. Pira bae para wulanjar sing dadi: klèrêk, ajung komis, lan sapêpadhane, dilamar priyayi-priyayi: mantri utawa liya-liyane, mung ngêmprêti bae. Dhudha pincang rêgane sawidak uwang. Iki mung arêp anggambarake yèn wong lanang kuwi, sanadyan tuwaa utawa pincanga pisan, iya mêksa ora angèl golèk bojo sing ayu sêngklik-sêngklik, dadi cêkake: nèk arêp niyat rabi, iya mêsthi payune, wah, kiyi kanggone jaman kamajuan kiyi, ya wis [wi...]

--- 61 ---

[...s] rada gèsèh, awit pira bae para mudha sing bagus-bagus, sing brêgas-brêgas, tur sathithik-sathithik duwe pangkat, ewadene sabab pangkate ora nganggo: têr, têr, iya mêksa ditampiki prawan bae. Hla, jalaran saka sabab-sabab sing wis dak kandhakake ing ngarêp, dadi cêtha wela-wela, yèn jalaran saka owahing jaman, kuwi iya bisa anjalari owahing samubarang liyane. Dadi sanadyana piwulang iya kudu diowahi miturut jamane. Mara banjurna, kapriye manèh piwulange Ki Agêng Tarub.

Petruk: marma ywa ngandêlkên sira | dumèh warnanta mantêsi | nanging manawa pêpeka | madal pasilaning èstri | nyuwiyah marang laki | papa bae kang tinêmu | beda nini yèn sira | sêtya tuhu bêkti laki | kotamanta dadi têmbang rêrawatan ||

wus pinasthi ing jawata | samêngko uripmu nini | piduwung winêngku priya | paribasane ngênani | kawibawaning èstri | drajat katut swarga nunut | nyatane apa ora | sugih singgih ing pawèstri | wus têtela saking kêkucahing priya ||

Garèng: Wadhuh, para kakung nèk mirêng piwulang kiyi, têmtune sanalika banjur nyirig-nyirig lan ngakak-ngakak, sarta banjur ngandikani garwane mangkene: krungu, jêng, swargane wong wadon kuwi mung nunut, mulane kowe sing bêkti nyang aku, nèk arêp mêtu saka ngomah kudu pamit nyang aku dhisik. Nanging batose priyayi kakung mau: prêlune nèk aku nyang ngêndi-êndi, cikbèn aja nganti kêprêgok. Wis, wis, liya dina bae padha dibanjurake.

[Grafik]

Up bêstiring pakêmpalan Budi Utama nalika konggrès wontên ing Surakarta manggèn ing abipraya, saking kiwa manêngên: R.T. Dr. Wedyadiningrat, panitya; R.M.H. Wuryaningrat, mudha pangarsa; M. Suteja, panitra II, R.M.A.A. Kusuma Utaya, pangarsa, Mr. Dr. R. Supama, panitya, R. Slamêt, panitya sarta Ciptadi, artaka.

--- 62 ---

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Dèrèng dangu punika ing Bêkonang (Surakarta) wontên tiyang èstri băngsa Jawi kacêpêng jalaran konangan anggènipun damêl arak. Kawontênan punika ragi lucu sarta nganèh-anèhi. Mênggah têrangipun makatên:

Parentah ngundhangakên, pulisi ingkang sagêd ngonangi tiyang damêl arak badhe tampi ganjaran. Bab punika sampun damêl kumêcêripun satunggiling punggawa sêpiyun pulisi. Rèhning ing pundi-pundi sampun gusis botên wontên pabrik arak malih, mila piyambakipun lajêng ngojok-ojoki satunggiling tiyang èstri băngsa Jawi ingkang rumiyin sampun kêrêp nindakakên padamêlan punika ing satunggiling dalu kapurih damêl arak supados kacêpêng dening pulisi. Minăngka lêlintuning paukuman kunjara, piyambakipun badhe kaujuran f 20.- mêndhêt saking arta ganjaran. Kalêksanan, tiyang èstri wau saèstu kacêpêng dening pulisi saking paturanipun sêpiyun wau. Nanging wusananipun, paukuman kunjara ingkang kadhawahakên botên saminggu, malah tigang wulan. Dayaning arta punika pancèn angedap-edapi sayêktos.

Wontên kabar, pola-pola gapura ing gladhag, Surakarta sampun kapitongtonakên. Ingkang kakêrsakakên dening Ingkang Sinuhun pola damêlanipun Tuwan Schenkenberg van Nierop ing Surabaya. Miturut timbanganipun kumisi dhawah pris nomêr kalih, dados sanès pola damêlanipun Tuwan Cleton ing Ngayogya. Ingkang dhawah pris nomêr satunggal. Benjing tanggal 13 Januari kumisi wau badhe parêpatan malih prêlu nêtêpakên pola pundi ingkang saèstu katindakakên sarta badhe kapasrahakên dhatêng sintên.

Ing Têgal wêkdal samangke sawêg usum lalêr, adamêl gigu sarta susahipun têtiyang sadaya, langkung-langkung ing pêkên-pêkên. Para maos kados botên kêkilapan bilih ama punika nguwatosi dhatêng kasarasan, sagêd nularakên sêsakit warni-warni.

Kawartosakên P(artai) S(arekat) I(slam) kalihan P(ersatoean) C(hauffeur) benjing tanggal 24 dumugi 27 Januari ngajêng punika badhe adamêl konggrès sêsarêngan wontên ing Ngayogya. Ingkang badhe karêmbag ingkang wigatos piyambak inggih punika bab anggènipun badhe ngêdêgakên vak-centrale tumrap kaum buruh tiyang pribumi. Tuwan H.A. Salim badhe sêsorah bab lêlampahanipun dhatêng Eropah, Tuwan Dhoktêr Sukiman bab agami Islam tuwin pêrgêrakan kamardikan.

Wiwit tanggal 3 Januari punika Kaderschool ing Magêlang sampun tapak angadani kursus enggal malih. Cacahipun murid calon brigadier murid enggal kalihan murid tunggakan sadaya wontên 101, dene murid calon sêrsan wontên 78, ingkang 58 kagolong murid tunggakan.

Miturut pawartosipun Ind. Crt. Parentah wêkdal samangke sawêg amanggalih badhe ngirangi wontênipun pangkat residhèn ing tanah Jawi sarta apdhèling-apdhèling ingkang botên patos wigatos badhe kagemblokakên kadadosakên paresidhenan ingkang langkung agêng.

Tuwan G. Pastor insêpèktur Kantoor van Arbeid mêntas dhatêng Jawi Wetan prêlu naliti sabab-sababipun kathah kuli ing kabudidayan ingkang nyobi amrêjaya asistèn kêbon băngsa Walandi. Sagêd ugi sarampunging pamriksanipun ing ngrika panjênênganipun lajêng tindak niti priksa kawontênanipun kabudidayan sawatawis ing Jawi Têngah.

Antawisipun tanggal 29 Dhesèmbêr kalihan tanggal 4 Januari punika ing Bandhung cacahipun tiyang ingkang katrajang sêsakit pès wontên 6, ingkang 3 kalajêng pêjah.

Ing griya sakit gêmintê ing Sukabumi ugi mêntas wontên satunggiling băngsa Tionghwa sakit, asli saking Cianjur ingkang kalajêng ngajal. Sarêng katitipriksa têtela manawi piyambakipun katrajang sêsakit ingkang anggêgirisi wau.

Nalika tanggal 4 Januari ingkang kapêngkêr punika ing kamar bolah ing Bogor kawontênakên pasamuwan minăngka mèngêti adêgipun Dep. Van Landbouw. Nijverheid en Handel jangkêp 25 taun, dipun jênêngi dening Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana, sadaya warga Raad v. Indie, dhirèktur dhepartêmèn-dhepartêmèn, lègêr komandhan tuwin priyagung tamu sanès-sanèsipun. Sakonduripun Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana para tamu lajêng asung pamuji raharja dhatêng Dr. Bernard dhirèktur dhepartêmèn kasêbut nginggil (K.P.).

Wontên pawartos, ing dhusun Pênjalin (residhènsi Têgal) badhe dipun wontêni wadhuk agêng kangge kaprêluanipun kabudidayan gêndhis tuwin têtiyang siti ing salêbêtipun residhènsi Têgal. Sadaya waragad kasanggi dening kabudidayan kabudidayan wau, ingkang minăngka lêlintu kaparingan palilah dening nagari anjêmbarakên tanêmanipun rosan, tumrap satunggal-satunggaylipun[7] kabudidayan 800 bau.

--- 63 ---

Java Bode satunggiling sêrat kabar Walandi ingkang kawêdalakên ing Batawi kabekot dening Spoorbond gêgayutan kalihan padudonipun pakêmpalan punggawa sêpur kasêbut nginggil kalihan S.S. malah nalika Java Bode badhe ngawontênakên têtingalan Spoorbond adamêl bayawara, ingkang wosipun mênggak warganipun, sampun ngantos ningali têtingalan wau.

Wontên pawartos, salah satunggaling bupati ing Surakarta ingkang ngasta padamêlan, insêpèktur pajêg ing Kasunanan sarta ing gupêrmenan, nyalingkuhakên arta kathahipun f 2000, bupati kasêbut nginggil sampun ngakêni kalêpatanipun.

Saking Bogor kawartosakên, bilih ing ngrika sampun kawontênakên kumisi ingkang tujuanipun badhe ananggulangi sarta ambengkas wontênipun lintah dharat (wukêr).

Saking Bandhung kawartosakên, bilih P(erhimpoenan) B(eambte) S(poor) dan T(ram) anyêbar wara-wara minăngka mèngêtakên bilih pakêmpalan wau babarpisan botên magêpokan kalihan pulitik. Manawi wontên amtênar sêpur utawi trèm kagledhah utawi katahan dening pulisi, bab punika botêna gayutan kalihan P.B.S.T.

Wontên kabar bilih pamarentah benjing pambikaking parêpatan polêk rad ing ngajêng punika badhe paring katêrangan sabab-sababipun kala tanggal 29 Dec. ingkang kapêngkêr punika ngawontênakên panggledhahan ingatasing golonganipun pangajêng-pajênging pakêmpalan pulitik ing saindênging Indhonesiah.

Sampun dangu kadhistrikan Margasari tuwin Bumijawa tansah kaambah sêsakit pès kemawon. Samangke sêsakit ingkang ambêbayani wau katingalipun sampun mêndha botên mrèmèn malih awit saking pambudidayanipun ingkang wadana ing Bumi Jawa, manawi wontên tiyang ingkang ngajal jalaran katrajang pès barayatipun sadaya lajêng kaparingan jampi arak, obat kacampuran ragi sakêdhik minăngka panulaking sêsakit wau, sampun ngantos katularan. Rupinipun jampi ingkang prasaja wau mustajab sayêktos.

Kawartosakên, dèrèng dangu punika maskape H.A.P.M. ing Dhèli ngawontênakên pandadaran basa Jawi tumrap asistèn-asistènipun, ingkang lulus wontên sawatawis. Maskape kasêbut nginggil sampun sataun laminipun ngawontênakên kursus basa Jawi tumrap para asistèn kêbon.

Kala tanggal 4 Januari malêm Akad ingkang kapêngkêr ing Surakarta kawontênakên parêpatan manggèn ing abipraya prêlu ngrêmbag ancas tuwin tujuning Volksuniversiteit ingkang badhe katapakakên ing dintên Akad punika. Ingkang nyuwun malêbet dados murid sampun kathah, têtela manawi rakyat taksih ambêtahakên sangêt dhatêng pangajaran. Botên langkung Kajawèn ugi tumut mêmuji widadaning adêgipun Volksuniversiteit wau.

Benjing tanggal 13 Januari punika, pasar agêng ing Surakarta ingkang kadhapuk sarwi gagrag enggal badhe kabikak. Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan sakalihan Kangjêng Ratu Hêmas ugi badhe têdhak anjênêngi. Pasar ing alun-alun badhe kabongkar kangge ngêdêgakên pasar ing sanès panggenan.

Gêgayutan kalihan lèrèhipun dhoktêr kraton ing Surakarta Tuwan Dr. Prawiranata ingkang kawisudha dados gêgêntosipun Tuwan Dr. Arjadipura.

Kawisudha dados dhoktêr kraton (dhoktêr dalêm) Tuwan Dr. Sudirman, kapatêdhan pangkat ondêr rêgèn sarta kaparêngakên ngagêm asma: Radèn Tumênggung Sumadipura.

Wangsulan saking Redhaksi

Lêngganan nomêr 469 ing Guci Alit. Aksara T.R.D. ing pojokaning gambar ingkang kawrat ing Kajawèn, punika cêkakaning Topografische Dienst, inggih punika ingkang damêl klingsènipun.

Lêngganan nomêr 117 ing Surakarta. Redhaksi Kajawèn botên sagêd ngaturi katrangan pitakenan panjênêngan. Awit pitakenan ingkang kados makatên punika botên gêgayutan kalihan prêluning Kajawèn, kados panjênêngan sagêd pitakèn dhatêng sanèsipun.

Lêngganan nomêr 4670 ing Sala. Gambar ingkang kapacak angsal pituwas, nanging karangan botên. Kajawèn punika kalawarti, botên nindakakên pakabaran kados sacaraning kabar padintênan.

Tuwan Kasnawi ing gang pinggir Sêmarang, kintunan panjênêngan gambar 5 iji, sampun katampèn. Ingkang 3 kapêndhêt badhe kaêwrat ing Tajawèn[8] nomêr lêbaran. Ingkang 2 kakintunakên wangsul.

Tuwan Karsana ing Nganjuk, karangan panjênêngan bab sinoman kapacak ngintuna sambêtipun sanèsipun botên. Gambar kapêndhêt 2 badhe kapacak ing nomêr lêbaran, sanèsipun kakintunakên wangsul.

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 3990 ing Bojong. Pambayaran ingkang sampun kula tampèni dumugi wulan Januari punika, dados tumrap kuwartal punika kirang f 1.-

Lêngganan nomêr 4549 ing Rambung Estate, ngalamatipun makatên: onderwijs bureau "Republican" Bandoeng, buku badhe tumuntên kakintunan.

Lêngganan nomêr 2486 ing Surabaya. Inggih mèmpêr kemawon manawi lajêng dhobêl, krana namaning apsèndêr botên kados adat. Mila lajêng kalêbêt tiyang enggal.

--- 64 ---

Wêwaosan

Rara Rêjêki

Karanganipun Radèn Lurah Sastrayagnya ing Surakarta

2

[Sinom]

Wong apa sudi garwèngwang | ni răndha kagyat tyasnèki | kang putra rinangkul sigra | pinithing dipun arasi | sarwi wacana ririh | dhuh dhuh putraku wong ayu | lali yèn titah sira | gaibing Allah tan kêni | tanpa nyana yèn molahkên titahira ||

mula nini tutur ingwang | nadyan samêngko sirèki | dadi gêguyoning janma | kurang sandhang kurang bukti | nanging ywa mlupuh nini | sira gêdhèkna piangkuh | gayuh kotamaning tyas | kanthi panuwun Hyang Widhi | mrih tumiba lêlakon dadi unusan ||

wis wêngi nini nendraa | mundhak angrêrèncèk ati | wong loro sampun anendra | byar enjing bok răndha tangi | nulya pamitan siwi | kèria arja wong ayu | aku pangkat nyang pasar | mêmujia bisa laris | nikèn rara sabdane mangayubagya ||

kori sampun kinancingan | kocapa lampahirèki | bok răndha samarga-marga | tansah manêbut Hyang Widhi | kalingane wak mami | tan bisa ngrumati sunu | de anak wus diwasa | tur rada endah ing warni | sasolahe susila mangan piwulang ||

kongsi dadya ojatira | padhukuhan kanan kering | pra janma padha lokira | bok răndha sutane bêcik | ayu ciptane murti | susila tyase rahayu | cacade raganingwang | malarat saya nyaranthil | kongsi datan bisa wèh bungahing anak ||

pangan bae kala-kala | katêndhagan datan bukti | tur yèn bisa tan mirasa | nistha têmên urip mami | ya talah anak mami | katuwone wong tuwamu | lagi siniksèng jagad | katăndha ihtiyar mami | ngalor ngetan ngidul ngulon tiba pacak ||

dahat agêrus tyasira | bok răndha sambat ing batin | kongsi praptèng jroning pasar | kèksi suntrut nawung sêdhih | rowange anakoni | bok adhi anjanur gunung | dingarèn sêmunira | susah anawu rudatin | ni bok răndha nauri sinamuning tyas ||

winor guyu sabdanira | bakyu botên sêdhah-sêdhih | mung labêt saking karipan | sawêngi tan antuk guling | antuk nendra sathithik | kagyat sing kêbyaran ulun | mula cahya kacaryan | pucêt lir nawung rudatin | sayêktine mung saking kirang anendra ||

bok răndha atata-tata | nging batin mêksih rudatin | nulya linggih ngadhêp dhasar | dilalah karsèng Hyang Widhi | kalamun lagya kardi | lêlakon mring titahipun | tan kêni dipun nalar | yèku lêlakonirèki | ni bok răndha dènnya durung tak ngapura ||

katăndha dènnya mring pasar | dodol godhong lawan biting | dèn adhêp sakesuk boya | sagêd pêpajêngan sakbil | măngka adatirèki | kumrubut arêbut dhucung | janma kang samya tumbas | kongsi kurang jukuk maning | têka mangkya mung thênguk-thênguk kewala ||

sajroning tyas manglocita | bangêt têmên awak mami | dodolan kongsi sadina | tan ana ngambus pra janmi | paran mêngko wak mami | yèn mulih pinapag ingsun | sutèngwang suka-suka | wit adat banjur nampani | olèh-olèh jajanan ingkang mirasa ||

Iba putêke tyas ingwang | nadyan sutaku tan nangis | nanging nuli kaya pangan | de sadina tanpa bukti | dhuh nini putra mami | bêgja têmên lêlakonmu | sawusing manglocita | bok răndha sêdya amulih | surup surya nèng marga katungkêb jawah ||

maruta gêng gêgêrotan | gêbyaring clèrèt wor thathit | gêlap wor gludhug tan kêndhat | bok răndha kêkês jadhindhil | pêtêng tan wruh ing margi | ambruk soring mandira gung | ngrêruntuh sambatira | badan tan glawat wit saking | drêsing jawah mangkana sêsambatira ||

dhuh Gusti Kang Murbèng Alam | lalu têmên mara dasih | sinigsa gung winisesa | paran dosane pun dasih | bêgja têmên wak mami | sinandhangan kojur muput | dilalah parmaning Hyang | sêsambate Bok Rêjêki | angênani kang rumêksa ing mandira ||

Kyai Bêgja namanira | sakala kagyat tyasnèki | kinira janma kang sambat | wruh dunungnya lan namèki | nulya linggar marani | mring bok răndha dunungipun | mangkana têmbungira | wong apa sira nèng ngriki | sambat-sambat angundang mring raganingwang ||

apa kang dadi karsanta | pasthi sira sun tulungi | wruhanta jêbèng ya ingwang | Ki Bêgja bangsaning dhêmit | nging nadyan dhêmit mami | bangsaning pandhita putus | sampurna mring kaanan | wruh lêlakon ala bêcik | myang sinukan waskitha sakirdhaning rat ||

karsèng Hyang kinèn rumêksa | mandira jroning wanadri | mula paran gatinira | sira ngundang awak mami | prasajaa dèn aglis | kang dadi woding sêdyamu | ni răndha kagyat ing tyas | krungu swaraning sujanmi | nging tanpa na rèhning pêtêng lêlimêngan ||

panglocitaning wardaya | rèhning ujaring wong iki | têkane ngaku sun undang | kakênan ing sambat mami | wit Ki Bêgja kang nami | têkane arêp têtulung | bêcik ingsun prasaja | praptaningsun ing wanadri | bokmanawa bisa wèh tulung kamulyan ||

mangkana pangucapira | dhuh kyai kang sadu budi | bêg raharja palamarta | yèn tanya ing nama mami | karan nak Bok Rêjêki | ing Palar dhêdhukuh ulun | purwane praptèng wana | sadèrènge matur kyai | amba minta pêpadhang sajroning wana ||

dadi sun wruh marang sira | ywa gawe tidhaning ati | Kyai Bêgja guyu ngakak | nabda bênêr sira nyai | anulya matêg aji | pangracutan sakala wus | sirna pêpêtêngira | padhang lir rina arêsik | nging jatine têngah dalu wancinira ||

(Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---