Kajawèn, Balai Pustaka, 1930-04-02, #474

Ăngka 27, 3 Dulkangidah Taun Ehe 1860, 2 April 1930, Taun V

Kajawèn

[Iklan]

--- [417] ---

Ăngka 27, 3 Dulkangidah Taun Ehe 1860, 2 April 1930, Taun V

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Tanah Karo, Sumatra

[Grafik]

Sampun dados adat wêwatakanipun maesa punika rêmên gupak ing êndhut utawi kungkum wontên ing toya, ing nginggil punika gambaripun maesa-maesa sawêg lêlumban wontên ing toya bêning ing tanah Karo.

--- 418 ---

Pawartos Sanès Praja

Manusa Mêsin

Sambêtipun Kajawèn nomêr 26.

Wontên malih robot ingkang sangêt anggumunakên, ingkang dèrèng dangu sampun kacoba wontên ing satunggiling kantor bang agêng ing Inggris. Robot punika sagêd angladosi têtiyang ingkang sami gadhah kabêtahan kalihan kantor bang, wiwit tampèn-tinampèn cèk, ngantos sadumuginipun damêl pêpetangan tuna bathi. Nyambut damêlipun titi sangêt, botên nate lêpat. Manawi damêl pêpetangan măngka lêpat, robot wau mogok, botên purun lumampah. Manawi dipun bikaki pirantosipun, lajêng wontên sêratanipun, ăngka abrit, inggih wontên ing ngriku punika kalêpatanipun. Ingkang anjagi mêsinipun cêkap namung nonah kalih, ewadene panyambutdamêlipun robot nyamèni kalihan garapanipun tiyang (punggawa) sakawan. Wohing panyoba punika namung nuwuhakên was sumêlangipun para punggawaning kantor bang, kuwatos manawi badhe kecalan padamêlan.

Minăngka dados panutuping andharan, kados prêlu kapratelakakên kadospundi pamawasipun Tuwan Mr. Robert E. Martin. Tuwan punika cariyos makatên:

Samangke jaman robot sampun badhe lair wontên ing sêsrawungan kita sadaya. Ananging punapa têgêsipun kamajêngan punika. Manawi kathah padamêlan ingkang kenging katindakakên, punapa botên damêl sangsaranipun tiyang kathah. Sopir motor: robot, nata lampahing tumpakan manawi wontên karamean inggih robot, ingkang dados jongos, koki lan rêrêsik griya, sadaya robot.

Mirid punika, kapitunanipun sampun cêtha, badhe kathah têtiyang ingkang kêdhêsuk papan panggaotanipun. Dene jaman robot punapa badhe sagêd anjalari karaharjan utawi kauntunganipun manusa, yêktosipun namung sagêd kajawab: bokmanawi.

Satunggiling insinyur ing New York Edison Company gadhah pamanggih makatên: manawi manusa mêsin sampun limrah dipun angge, têtiyang badhe sagêd luwar saking padamêlan ingkang awrat. Manusa piyambak badhe angsal wêkdal ingkang ombèr kangge manah padamêlan ingkang ènthèng-ènthèng, nanging prêlu. Mila sampun sami kuwatos badhe kadhêsêk panggaotanipun, malah kaanggêpa kadosdene rencang ingkang kenging kapasrahan padamêlan awrat-awrat. Manawi kathah tiyang ingkang sugih wêkdal kangge manah pandamêl ingkang prêlu-prêlu, badhe sagêd angsal kasênêngan ingkang nocogi kalihan idham-idhamanipun.

Mirid katrangan ing nginggil punika, pamawasipun dhatêng munculipun robot ing dalêm bêbrayan gêsang, wontên ingkang mastani sae wontên ingkang mastani awon. Ingkang kenging kangge panimbang saèstu, prayoginipun manawi mawi wêwaton jaman mêsin. Jaman [Ja...]

--- 419 ---

[...man] ingkang kita idaki samangke punika jaman mêsin, uwohipun sagêd andhêsêk papan panggaotan, kathah para bau suku ingkang sami botên angsal padamêlan, jalaran saking kathahipun panggaotan ingkang migunakakên kêkiyatan mêsin.

Sanajan racakipun dèrèng sapintêna padamêlan ingkang katindakakên kanthi mêsin, ewadene ing saindênging bawana kathah tiyang nganggur ingkang botên angsal padamêlan. Saya ing nagari Inggris, saking kathahipun têtiyang angguran ingkang botên sagêd angsal padamêlan, ngantos nguwatosakên dhatêng katêntrêmanipun praja.

Nalika dèrèng wontên mêsin, padamêlan ingkang kagarap tiyang maatus-atus sawêg sagêd rampung, nanging sarêng sampun modhèl kagarap mêsin, padamêlan wau cêkap kagarap tiyang sawatawis kemawon, inggih punika ingkang anjagi pirantosing mêsin. Jalaran saking makatên, murugakên kathah tiyang angguran pintên-pintên. Makatên ugi badhe gagragipun robot, uwohipun tamtu badhe mêwahi kathahipun tiyang ingkang nganggur. Saking anggènipun para kaum băndha ngutamèkakên dhatêng pirantos mêsin, lacuting anggènipun sami mastani, bilih darajatipun kaum bau suku punika wontên sangandhapipun mêsin. Yêktos lan botênipun kasumanggakakên dhatêng para maos.[1]

K.M. Sasrasumarta.

[Grafik]

Ing sisih punika gambar dalêm Sampeyan Dalêm Ingkang Wicaksana Kangjêng Susuhunan ing Surakarta sakalihan Gusti Kangjêng Ratu Mas, saha putri dalêm R.A. Sêkar Kadhaton, nalika rawuh ing Tawangmangu, wontên ing pasanggrahanipun Tuwan Kwik Cin Gwan, kapitan Tionghwa ing Surakarta.

--- 420 ---

Bab Tanêman

Sata Krosok

Para maos têmtunipun sampun sami priksa sata krosok. Sata krosok punika sata lêmbaran ingkang dipun garingakên, nanging botên cêkap garing kemawon, wontên sarananipun malih sagêdipun nama krosok sae. Ingkang bêtah sata kados makatên punika nagari ngamănca, kados ta: nagari Walandi, nagari Dhitslan, Amerikah lan kathah malih, ingkang agêng-agêng pabrikipun srutu, jalaran sata wau pancèn badhe kangge srutu, ingkang sae kangge tapihipun, sanèsipun ingkang kasar-kasar kangge isèn ing nglêbêt, milanipun ingkang mêdal saking tanah Indhonesiah ewonan bal, amargi saking punika sagêd dados panggaotan agêng. Ing tanah Jawi kabudidayan sata kados makatên wau inggih kathah, ing Surakarta, Ngayogyakarta lan sanès-sanèsipun, nanging ingkang agêng piyambak gadhahanipun fa. Birnie ing Jêmbêr, mèh saapdhèling Jêmbêr dados wêwêngkonipun sadaya. Ing tanah Sumatra kathah sangêt, awit papanipun têksih lêga, ingkang misuwur agêng piyambak gadhahanipun Deli tabaksmaatschappij, bêbasanipun ing sakurêbing langit botên wontên ingkang nyamèni. Bab punika sagêd nguningani saking kathahing punggawanipun. Pintên èwu tiyang Jawi ingkang kausung mriku, punika sadaya badhe nyambut damêl tumrap sata. Têtiyang wau sêbutanipun malêbêt Dhèli.

Mangsuli rêmbag ing ngajêng, sata krosok ingkang klêbêt dhatêng pabrik srutu punika kêdah ingkang sae, botên kados krosok damêlanipun sadhèrèk dhusun ingkang sami dipun sadèni dhatêng pacinan punika, punika botên kangge, awit taksih mêntah. Sata krosok ingkang sae punika panggarapipun kados kasêbut ing ngandhap punika:

Sata ingkang nêmbe angsalipun mêthik kêdah dipun garingakên rumiyin, caranipun kabudidayan sata agêng, kêdah kaupakara wontên ing gudhang jawi, inggih punika gudhang-gudhang ingkang pating plêncat wontên ing patêgilan sata, punika adamêl rancaging padamêlan, gampil anggènipun anglêmpakakên, awit sata têlês punika kathah godhanipun, upaminipun: botên kenging kambêtan toya jawah lan sanès-sanèsipun malih. Lêmbaran ugi kêdah kajagi sampun kêmèk ing tangan, punika ing têmbe, dadosipun pating blêntong, punika dados awoning sata. Awit ingkang punika ingkang kenging kaêmak-êmèk supados botên dados awoning sata kajawi namung gagangipun. Wontên ing gudhang sata-sata wau lajêng dipun rèntèngi nyèkêt-nyèkêt, tangsulipun rami, ingkang dipun coblos gagangipun, lajêng dipun pênthèng ing dêling wuluh utawi kajêng rancak ingkang panjangipun kintên-kintên 6 kaki. Sakaki kiwa têngên dipun lowahi, awit punika badhe tumumpang ing panggenan ingkang sampun dipun tata kangge narang wontên salêbêting gudhang. Yèn ing măngsa têrangan jandhela-jandhela dipun bikak wiwit [wi...]

--- 421 ---

[...wit] jam 4 sontên dumugi jam 10 enjing, punika mamrih kapanduk hawa bêntèr sawatawis lan hawa asrêp saking êbun. Yèn kathah jawah botên kenging ngêblag jandhela, mangke klêbêtan utawi kêtampon toya jawah, punika dados risaking sata, pramila yèn tansah kapambêng kathah jawah lajêng nyêthikakên latu bêdhiyang ngantos pintên-pintên pêthuthuk, namung dipun angkah ngukusipun, punika sagêd dados garinging sata lan botên dados sănggarunggi. Wontên ing gudhang ngriku sakintên sawulan sampun cêkap garingipun, wasana lajêng dipun andhapakên, dipun untingi nyèkêt-nyèkêt lêmbar ugi. Wontên ing gudhang agêng, gudhang imbon, dipun tata jèjèr-jèjèr, kadamêl tumpang tindhih, wontên ing jrambah mawi lèmèk gêlaran băngka. Ing satumpuk-tumpukan wau katata sae, kadamêl pasagèn ambata. Ing satumpuk-tumpukipun kêdah isi sata 15 dhacin. Sata ingkang nêmbe garing lajêng dipun tumpuk punika hawanipun bêntèr, pramila kêdah kajagi sampun ngantos kobong. Pirantos kangge mriksa botên sanès namung thermometer. Yèn bêntèripun anglanjak 40 grad lajêng kadhudhah dipun waliki pisan, sarampungipun kêdah kawangsulakên malih, nanging kalih tumpukan kadadosakên satunggal, makatên salajêngipun ngantos dados tumpukan ingkang isi 500 dhacin, punika manawi kintên-kintên sampun nêm wulan laminipun lan sampun dados, sagêd kasumêrêpan bêntèripun sampun mandhap-mandhap. Wa-

[Grafik]

Tanêman sata ing Dhèli.

--- 422 ---

sana lajêng kadhudhah, dipun pilihi, dipun pinta-pinta sabăngsa-bangsanipun, jalaran wontên ingkang warni abrit, ijêm, tutul-tutul, wiyar ciyutipun, nomêr-nomêripun, lan sanès-sanèsipun, punika wau sadaya botên kirang saking 48 warni, lajêng dipun mèrêki mawi aksara ingkang sampun dipun umumakên, prêlunipun adamêl gampiling urusan, lan sarampungipun lajêng dipun êbal kabungkus ing gêlaran băngka ingkang sae, punika botên dados karisakan ngantos dumugi ing êndon.

Rêgining krosok sae tikêl kaping sêkawanipun sata rawisan, pramila sanadyan wragadipun agêng, inggih tansah dados kauntungan agêng, sampun namung dumugi samantên andharan kula.

Sumadi.

Eman dene padagangan ingkang kados makatên punika dèrèng baku dados pakaryanipun tiyang siti. Red.

Jagading Wanita

Bab Lêstantunipun Wayuh

Dèrèng dangu punika Aneta martosakên saking Pordhêkok ing bab putusanipun konggrèsing pakêmpalan Ngaisiyah, ingkang dipun jênêngi kirang langkung dening wanita 4000, inggih punika, bilih pakêmpalan kasbut nginggil, botên nayogyani dhatêng icalipun wayuh. Sasampunipun punika, kula sabên dintên lajêng tansah ambiyaki pintên-pintên sêrat kabar, prêlu kêpengin nyumêrêpi mênggahing pamanggihipun sêrat-sêrat kabar ing bab punika, nanging dumuginipun samangke, kados-kados sawêg sêrat kabar Keng Po ingkang purun anglairakên pamanggihipun, dene sanès-sanèsipun sami kèndêl tanpa sabawa punapa-punapa. Awit saking punika, gagasan kula lajêng saya anglangut, sarta lajêng kemutan dhatêng paribasan Walandi ingkang mungêl makatên: Wie zwijgt, stemt toe, têgêsipun, manawi kula botên kalintu: sapa sing mênêng, tăndha rujuk. Lo, kula botên mastani, bilih para kakung sadaya sami rujuk dhatêng putusanipun pakêmpalan Ngaisiyah wau, awit ing jaman samangke punika sampun wancinipun sadaya sami ngudi dhatêng ajênging siti wutah rahipun, sarta inggih lajêng sami rujuk dhatêng icaling padatan ingkang sampun botên mathuk kalihan jamanipun, amila sakathahing para kakung, sanadyan ing batos rujuk, e, nas, klintu kula, kula badhe matur: sanadyan ing batos botên rujuk dhatêng icalipun wayuh, nanging ing sarèhning ingkang anglairakên botên rujukipun wau para wanita, dados para ingkang badhe nglampahi piyambak mênggahing susahipun, amila inggih lajêng rikuh badhe ngandharakên pamanggihipun ingkang sêjati. Ewadene ing ngriku kula kalilana matur sakêdhik dhatêng para kakung, ingkang sami condhong dhatêng putusanipun pakêmpalan Ngaisiyah wau, sampun kok lajêng bingah-bingah sarta kaulan, sagêdhagan kemawon mêndhêt garwa kalih utawi tiga malih, nanging krêsaa angga-

--- 423 ---

[Grafik]

Gambar ing nginggil, têtiyang kathah kêmpal wontên ing Rookmakersplein mirêngakên maos Kuran. Ngandhap kiwa, para pangarsaning Muhamadiyah. Têngên, para pangarsaning wêwakil Aisiyah.

--- 424 ---

gas ingkang saèstu mênggah sêdyanipun para wanita Ngaisiyah ingatasipun putusan kasbut nginggil. Mênggahing kula, para wanita Ngaisiyah sami botên rujuk dhatêng icalipun wayuh, punika tumrap para kakung pancènipun botên wajib bingah, nanging malah kêdah wêlas dhatêng para wanita, dene samantên lêlabêtanipun para putri anggènipun badhe anjagi lan angrêksa kawilujênganing para kakung. Dados botên rujukipun wau, kenging dipun wastani satunggiling pangrêksa. Kaparênga ing ngriki kula ngandharakên pamanggih kula sawatawis ingkang kintên-kintên dados sabab botên rujukipun pakêmpalan Ngaisiyah dhatêng icaling wayuh wau, ingkang kula wastani satunggiling pangrêksa utawi panjagi. Nanging sadèrèngipun kula jangji, lo, para kakung sampun guru-guru lajêng bêgita-bêgitu, krêsaa anggagas ingkang sayêktos.

1e. Ing agami Islam punika prasasat botên wontên dosa ingkang ngungkuli agêngipun kadosdene: jina. Para wanita punika sami mangrêtos, bilih kathah-kathahing para kakung sami botên sagêd ngampah dhatêng kridhaning hawa napsu. Manawi lajêng kapêsthèkakên, bilih tiyang jalêr namung kenging semah satunggal, ingkang kadhangkala sok sagêd manggih sêsakit lan sasaminipun, punika pun kakung lajêng sagêd kêmba, dene botên sagêd nuruti hawa nêpsunipun wau. Sarana nglêstantunakên wontênipun wayuh, para wanita badhe anjagi sampun ngantos para kakung kêmba ing manah, ingkang anjalari lajêng nêrak dosa agêng kasbut nginggil.

2e. Sarana nglêstantunakên wontênipun wayuh, kaum putri badhe anjagi sampun ngantos para kakung nuruti hawa napsunipun ingkang sarana botên absah, ingkang anjalari wontênipun têtiyang, manawi kêdah kacathêt ing bêgêrlêkêsêtan, upami lajêng makatên wangsulanipun: biyung: Minah, bapa: onbekend (botên kasumêrêpan).

3e. Sarana nglêstantunakên wayuh, para wanita sagêd anjagi saliranipun piyambak. Sabên tiyang jêjodhoan, punika sami kêpengin anggadhahi turunan. Manawi dilalah semahipun gabug, saking adrênging tiyang jalêr kêpengin gadhah turunan, semah wau rak gampil dipun bucal, manawi wayuh botên dipun kengingakên. Nanging manawi wayuh taksih dipun lêstantunakên, tiyang èstri rak lajêng botên badhe dipun pêgat kemawon.

4e. Manawi wayuh lêstantun, wanita sagêd anjagi kasarasanipun, awit lajêng nyumêrêpi sadaya semahipun ingkang jalêr. Ingkang makatên punika sagêd ambudidaya anêbihi sêsakit ingkang botên limrah. (Dene wontên tiyang jalêr, sanadyan semahipun sampun maksimêm, nanging wontên jawi taksih this-thisan, punika kula botên sagêd matur).

5e. Agami Islam punika lêrês ngengingakên tiyang jalêr semah ngantos sakawan, nanging tumrap tiyang Islam ingkang sêjati, têmtu awis ingkang purun anglampahi, awit jalaran saking angèling pranatan, kados ta: kêdah adil ing samukawis, inggih ing katrêsnan, băndha lan sanès-sanèsipun.

Sampun samantên kemawon. Cêkaking sadaya atur kula ing nginggil, kula namung badhe urun rêmbag, bilih anggènipun pakêmpalan Ngaisiyah anggadhahi putusan ingkang makatên punika, têmtu botên namung sêbaènipun kemawon, nanging kintênipun [kintên...]

--- 425 ---

[...ipun] inggih wontên sabab-sababipun ingkang wigatos.

Samangke lajêng tuwuh pitakenan ing sanubari kula makatên: manawi konggrès wau dipun wontênakên ing tanah Jawi, punapa inggih badhe kalampahan putusaning konggrès kados wontênipun ing konggrès Pordhêkok wau, bab punika: walahualam. Măngga samangke ngandharakên sakêdhik pamanggihipun tiyang ingkang botên condhong dhatêng wontênipun wayuh. Punika makatên:

Miturut dêdongengan, punapa malih mirid suraosing sêrat-sêrat babad, kados botên wontên băngsa ingkang luhur drajatipun, jalaran têtiyangipun sami wayuh. Kaprahipun tiyang ingkang sagêd anggadhahi turun utami, punika inggih tiyang ingkang abojo namung satunggal. Ing măngka panggayuhipun jaman, sadhengah tiyang punika sami kapengin anggadhahana turun ingkang utami. Lah kadospundi sagêdipun kalêksanan panggayuhipun, bilih tiyang jalêr botên sagêd angêndhakakên kamurkan utawi ardaning manahipun.

Tumrap lampahing pamarsudi kautamaning wêwatêkan utawi panggulawênthahing lare, bab wayuh punika inggih nama angrisakakên, sumăngga, limrahipun lare ingkang dados anakipun tiyang wayuh, punika rak tamtu nyumêrêpi kawontênan ingkang tansah ngrisakakên wêwatêkan lan bêbudèn, wusana dados dhêdhasaripun.

Saening kawontênanipun tiyang sagolongan utawi saturunan, punika kêdah namung amujudakên kawontênan ingkang golong. Murih sagêdipun sagolong inggih kêdah botên wontên lêlampahan wayuh wau, ingkang kaprahipun botên sagêd damêl têntrêming tiyang lakirabi.

Ewasamantên sadaya wau, kula namung pasrah dhatêng para maos.

Sumantriyah.

Pawartos saking Administrasi

Ngaturi uninga dhatêng para lêngganan Kajawèn, administrasi Kajawèn sampun ngintuni pos wisêl kothongan kados adat, kangge pambayaran kuwartal kaping kalih, nanging pangintunipun botên kasarêngakên wontên ing Kajawèn, kakintunakên piyambak.

Ingkang punika, tumrap para lêngganan ingkang dèrèng ambayar, satampinipun pos wisêl wau, lajêng kaparênga ngintunakên arta sakêdhik-sakêdhikipun f 1.50-

Tumrap lêngganan ing tanah Jawi kasarantosakên dumugi tanggal 15 April, dene tumrap sajawinipun tanah Jawi dumugi tanggal 30 April. Langkungipun saking titimăngsa wau, manawi dèrèng ngintunakên arta, badhe botên kakintunakên Kajawèn malih.

Administrasi.

--- 426 ---

Waosan Lare

Rêbutan piandêl

[Gambuh]

Ana jago kaluruk | pangrasane kaya wong wis gambuh | ing têgêse kaya uwong sing wis ngrêti | wêruh samubarang rêmbug | lan ngrêti mênyang pakewoh ||

yèn nuju bangun esuk | wis nyuwara bêg-bêg kuku kluruk | duwe têgês wong-uwong padha kon tangi | dipênging ngalepus turu | iku jênêng ora ilok ||

anggêpe jago mau | sapa bae ora kêna nyundhul | rumasa yèn dhèwèke anggêgirisi | watake sing ngono mau | akèh liyane sing mlorok ||

dene sing bangêt mêsgul | êmung kucing sing suwita kumpul | sajakane si jago anglêlanangi | kuwi tansah gawe murub | ati ora kêndhat kobong ||

nuju ing wayah esuk | kêbênêran si kucing kêpêthuk | jago nuju ana nglatar ngaring-aring | kucing mara thumuk-thumuk | karo saradan ambêkos ||

jago anjingkat mundur | karo muni: ora wêruh ngêdur | têka-têka banjur nincingake kuping | mêngko tak thothol êndhasmu | sida sambat êmbok-êmbok ||

kucing alon calathu: | wis mangkono wong watak amlunthu | yèn notholi tak bêkuk gulumu cêklik | măngsa anjaluka banyu | iwakmu mopol digodhog ||

nanging jago karêpku | gonku mrene ora arêp padu | mung yèn dhangan arêp têtakon sathithik | genea kowe gumêndhung | tur padha ingoning uwong ||

jago mung manthuk-manthuk | disêlani kablak lan kaluruk | ing wusana mangsuli ngewakke ati | wong kowe kusir dhapurmu | bisamu mung ngeyang-ngeyong ||

kowe rak iya wêruh | gaweanku beda karo buruh | rina wêngi awakku mung dilêlinthing | prêlune arêp diêdu | tur iya nganggo gêdhèn toh ||

yèn bêngi aku tungguk | ora kêndhat aku tansah kluruk | kang atêgês mêlèk anyabawa bêngi | tur sabên ing wayah esuk | aku wis nganglangi kêbon ||

kucing ambêkis sêru | clathumu mung supaya digugu | ing larase kaya êbèn diarani | mung salugune kêliru | uripmu mung dadi lakon ||

rungokna ta tak tutur | mung supaya kowe aja nglantur | ing têgêse jago mungguh kowe kuwi | rumasa dadi gêgêdhug | dibotohi dening uwong ||

O, aku wêlas cubluk | watêkanmu gampang dikuk-êngkuk | dhêmên tarung karo karabatmu pitik | mênanga ya digêguyu | tur labuhmu ora ketok ||

bokya nyawang wulumu | nganti êntèk tinêmu barundhul | kêkèrène mung ketok pating kalêcir | brutumu nganti mênthungul | nglênga ketok mêlong-mêlong ||

lakonmu ngono mau | apa iya jênêng watak labuh | awak dhewe nganti agombal nyaranthil | tur nèh jago iku durung | nêmoni pantoging lakon ||

ta titènana besuk | yèn awakmu uwis ora kukuh | ora wurung dipasrahake pak ngali | gon [go...]

--- 427 ---

[...n] andongani gulumu | srèh gurèh sir anyir mopol ||

uwong wis ora rikuh | nadyan alot iwakmu ya êmbuh | awit bisa srana digodhog lan bêling | iwak banjur bisa mumut | êmung lap-lêp kari ngêmplok ||

beda kare[2] uripku | mung narima satibaning pandum | mula uwong mênyang aku bangêt asih | tur aku anjagi tikus | sing dadi satruning uwong ||

jago nalika ngrungu | sêrik bangêt nganti arêp ngabruk | banjur muni: jênênganmu bae kucing | sajêgmu watak calimut | wirang isin rada adoh ||

mulane darajatmu | tansah èndhèk trima ngambus-ambus | urip kojur mung narima dipyur-pyuri | mula atimu mênjêlut | wêruh uripku mêthongkrong ||

kucing mangsuli êmbuh | durung mêsthi kowe apa aku | sing uripe êmung tarima nênêmpil | jago banjur bangêt nêpsu | kucing dikabruk mak ngeyong ||

ananging rêmbug mau | suwe-suwe dadine tinêmu | iya kuwi barêng jago wis bêrindhil | digawa nyang ênggon kaum | gulune dikon anggorok ||

kucing rumăngsa unggul | pêthèke ing biyèn uwis thukul | nyata bangêt yèn wong têgêle ngluwihi | unine kucing kêwêtu | angèl wong ngawula uwong ||

[Grafik]

…bokya nyawang wulumu, nganti êntèk tinêmu barundhul.

kucing tansah nyêkukruk | polatane tansah ketok ngantuk | mung irunge tansah mambu slênthang-slênthing | ya iku ambune ingkung | iwak jago sing wis mopol ||

nuli ketok diusung | disèlèhke ana bangku dhuwur | sanalika kucing banjur liru pikir | barêng kêlimpe mak clurut | cèwêl ingkunge digondhol ||

kono ana sing wêruh | wela kono-kono ingkung-ingkung | kêtututan si kucing dibêdhil jêblis | sanalika amrêkungkung | gumlethak mati ing ênggon ||

uwose dongèng mau | mung digawe anglimbang panêmu | mungguhing wong ngawula sok rêbutan sih | nanging durung mêsthi tulus | tinêmune sami mawon ||

--- 428 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Candhakipun Kajawèn ăngka 26

Petruk: Kang Garèng, kaya-kaya wis cukup anggonku gawe wawasan apa sing tak sumurupi utawa tak alami ana ing Surakarta sajroning limang dina. Sauwise aku banjur bali mênyang Magêlang manèh prêlu mêthuk pramèswariku makne Si Kamprèt. Ing sarèhning aku rumasa sayah bangêt jalaran saka anggonku sênêng-sênêng ana ing Surakarta, niyatku arêp ngaso ana ing Magêlang kira-kira limang dina.

[Grafik]

Garèng: We, hla, sêmbrana, arêp ngaso kok jalaran sayah saka anggone mêntas sênêng-sênêng. Ora, Truk, ing sarèhning kowe wis rada lawas ninggal Magêlang, mungguh pamawasmu sajroning limang dina kuwi kêpriye, katone kutha Magêlang maju apa mundur.

Petruk: Mungguhing wawasanaku sajroning limang dina mau, kaya-kaya kutha Magêlang iya katon maju bangêt, apa manèh para priyayine, kaya ta: para priyayi akèh sing padha nyantri.

Garèng: Wah, pancèn iya pêng-pêngan, ing sarèhning priyayi kuwi dadi panuntun, utawa manèh dadi kaca bênggalaning para kang dituntun, iya wis mêsthine kudu gêdhe pangudine marang kautamaning wong ngaurip. Apa manèh sing katon maju.

Petruk: Para priyayi katon maju bangêt ing bab: dhomino lan bakaran, nganti akèh, sing upama jarita awujud pola.

Garèng: Wadhuh, iya pêng-pêngan manèh. Samono abote wong dadi panuntun, têmtune iya ora kêna mung ngudi saêbab bae, sêsurupan lan kawruhe iya kudu sing jêmbar lan warna-warna, prêlune cikbèn bisa mêncala putra mêncala putri, têgêse: wong dadi priyayi kuwi kudu bisa kumpul sadhengahing uwong, iya: santri, sudagar, gêntho lan sapiturute. Karo manèh wong dadi priyayi kuwi rak kudu bisa nêtêpi prajane. Apa manèh Truk, sing katon maju.

Petruk: Anane kumpulan kopêrasi sing diêdêgake dening para priyayi katon maju bangêt, buktine: prasasat ora ana warga sing ora utang.

Garèng: Wah, saya mundhak pêng-pêngane. Awit ing kono nuduhake kautaman rong prakara. 1e. para priyayine isih kêna diarani: [d...]

--- 429 ---

[...iarani:] credietwaardig têgêse isih padha dipracaya ing utang, 2e. para priyayine padha nguningani, sanadyan akèha pisan utange, nanging anakane isih nang kanthonge dhewe, ora mutah-mutah nyang wong liya.

Petruk: Kajaba kuwi, Kang Garèng, para priyayi uga padha maju marang kagunan lan krawitan. Buktine: nalikane aku nang kana, kabênêran wiyosane si rama, mulane banjur nganakake sitêr sapasindhène pisan. Sanadyan iki mung aran cilik-cilikan, ewadene priyayi sing padha mrêlokake rawuh, iya ora kurang saka 30. Ing kono saking anggone ngêmatake unining gamêlan utawa pangêliking waranggana, nganti sidhêm prêmanêm ora ana unèn-unèn apa-apa, kajaba swara tibaning: cêplik lima, utawa kasut, lan ngas, sarana disêndhoni unèn-unèn mangkene: dhom, labas, tripêl ...

Garèng: We, hla, saya pêng-pêngan manèh. Awit ing kono para priyayine padha bisa ambedakake kang aran dhinês lan partikêlir. Têgêse: yèn lagi dhinês, iya kudu ditêmên-têmênake anggone nindakake pagaweane, kosok-baline sajêroning partikêlir, yèn lagi sênêng-sênêng upamane, iya kudu diêmat-êmatake sing têmênan. Ing măngka nikmat-nikmating wong sênêng-sênêng ora ana sing ngungkuli kayadene wong main sinambi ngrungokake nguyu-uyu. Wis unining gamêlan pating klênyit, suwaraning pasindhène urut usuk, kawuwuhan krêtune lagi urip, ambok ya sadulure adoh têka niliki, iya mung dipringake bae, mara, apa ora jênêng pêng-pêngan, ingatase priyayi iku pagaweane akèh lan ngrêkasa, ewadene isih anduwèni wêktu kanggo ngêmatake sênêng-sênênge.

Petruk: Ora Kang Garèng, dak rasak-rasakake omongmu kiyi sajake kok ora barès, apa ya ambênêrake, apa ambalondrongake.

Garèng: Mêngkene Petruk, sawênèhing wong kuwi sok kêsusu banjur anacad tindaking liyan kang dianggêp ora bêcik tumrap awake dhewe, lan sabanjure ora dipikir klayan dawa manèh. Kayadene anacad utawa mêmoyok marang anane wong main, kuwi mungguh panêmuku kliru bangêt. Iya bênêr, main kuwi sanyatane ora bêcik, nanging dudu wajibmu lan wajibku banjur anacad utawa mêmoyok. Dene kowe utawa aku ora nglakoni dhewe, pancène rak kudu sêmbah nuwun marang Kang Kuwasa, utawa wêlas marang wong-wong sing nglakoni mau. Awit anane wong sok banjur main kuwi asale sok warna-warna, kaya ta: ing sakawit ana sing mung kanggo anggolèk panglipuring atine, utawa saking ora cukupe blanjane, rumasane sarana main, nèk-nèke bisa mênang, kang banjur bisa muwuhi kêkurangane mau, malah ana sing main dianggo riyalat, prêlune kanggo cagak lèk, mêngkono sabanjure. Dadi main kuwi ora mêsthi ngêmungake sabab saka dhêmêne ngabotohan bae, nanging bisa uga mêngku sabab kang warna-warna mau, nanging bab kiyi padha dilèrèni samene bae. Liya dina padha omong-omongan manèh.

--- 430 ---

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Indhonesiah

Dhirèktur pakaryan praja.

Tuwan D. de Iongh, dhirèktur dhepartêmèn pakaryan praja, dintên punika sampun pangkat dhatêng Padhang nitih kapal Melchior Treub prêlu papriksa dhatêng pamêlikan arêng sela ing Sawahlunta, lajêng têrus tindak dhatêng Medhan badhe wawan rêmbag kalihan pangagênging Deli Spoor Mij. Panjênênganipun ugi badhe mriksani margi sêpur enggal ing Asahan ingkang sawêg kagarap. Tanggal 13 April lajêng badhe têrus kondur dhatêng nagari Walandi nitih kapal Tabanan saking Bêlawan.

Sultan ing Bulungan seda.

Pamarentah tampi pawartos, bilih Sultan ing Bulungan (Borneo sisih lèr wetan) kala tanggal 27 Marêt punika murud dhatêng kalanggêngan, pangrèh praja kapasrahakên dhatêng Dhatuk Mansur minăngka wêwakil.

Sêrat kabar enggal.

Ing Tanjungkarang sampun lair sêrat kabar Fadjar Soematera mêdal sabên dintên Rêbo saha Sabtu, dipun pandhegani dening Tuwan H.B. Kartadirêja.

Beya mirunggan.

Ing măngsa punika para juru misaya ulam ing Bêtawi kathah ingkang sami ngêsah. Miturut kêkancinganipun dhirèksining palabuhan Priuk, satunggal-satunggalipun baita ingkang labuh ing ngriku, kakengingakên beya f 5.- dumugi f 8.- kangge sataun. Ingkang makatên wau lajêng nuwuhakên kathah juru misaya ulam ingkang botên labuh ing pasar ikan saha Priuk, milalah labuhing panggenan sanèsipun, andadosakên munduripun panyadean ulam ing pasar ikan gadhahanipun gêmintê, mila pangrèh gêmintê, samangke lajêng pados wêwêngan, para ingkang botên sagêd ambayar sanalika, kaparingan pursêkot kangge ambayar beyanipun.

Tindak salingkuh.

Insêpèkturing Singer Sewing Machine Co. ing Ngayogya lapur bilih salah satunggiling agènipun maskape kasêbut nginggil sampun nyalingkuhakên mêsin dondoman, cacah kawan dasa sakawan, sadaya kirang langkung pangaos pitung èwu rupiyah. Bab punika samangke sawêg dados urusan pulisi.

Têtiyang kuminis ingkang miruda saking Dhigul nginggil.

Kados ingkang sampun kawartosakên, sawatawis wulan kapêngkêr wontên tiyang kuminis sagolongan ingkang miruda saking Dhigul nginggil ngungsi dhatêng wêwêngkon tanah Ustraliah, nanging lajêng kacêpêng dening pamarentah ing ngriku. Gêgayutan kalihan bab punika, kala tanggab[3] 16 Pèbruari Tuwan G.J. Wulfhorst litnan inpantêri klas kalih saha prajurit tiyang wolu sampun pangkat saking Ambon dhatêng pulo Thursday prêlu nampi tiyang kuminis cacah kawan wêlas saking pamarentah Ostraliah. Tiyang kuminis kawan wêlas wau kala tanggal 4 Dhesèmbêr ing wanci dalu jam kalih sampun minggat saking tanah tinggi ing Dhigul nginggil. Sasampunipun 64 dintên laminipun nasak-nasak wana saha nandhang pintên-pintên kasangsayan, lajêng ngancik wêwêngkon Ostraliah, wasana wontên ing Darn katahan dening pamarentah Ostraliah. Racak sadaya sami ambêkta buku saha bausastra basa Inggris, malah wontên satunggal ingkang gadhah cathêtan dintên punapa ingkang sampun dipun alami ing margi.

P.S.I.

P.S.I. pang Surabaya mêntas ngawontênakên parêpatan umum, ingkang dhatêng watawis wontên tiyang sèwu. Tuwan Cakraaminata ingkang badhe mêdhar sabda bab pulitik ing Indhonesiah saha nagari-nagari mănca, jalaran kapambêngan gêrah, botên sagêd rawuh. Tuwan Salim sêsorah bab anggènipun lêlana dhatêng Eropah, punapadene mratelakakên bilih awit saking anggènipun damêl propagandhah wontên wêwakil S.D.A.P. kalih saha panuntuning Bond van Transportarbeiders badhe rawuh mêrtamu dhatêng Indhonesiah.

Lintah dharat ing dhusun.

Kados ingkang sampun kawartosakên, têtiyang dhusun ing Jampang kathah ingkang kenging pamilutanipun satunggiling lintah dharat, inggih punika tilas administratir salah satunggilipun kabudidayan ing ngriku. Andadosakên rêkaosing gêsangipun. Samangke wontên pawartos malih, arta ingkang kasambutakên dening lintah dharat wau sadaya wontên f 87.000.- dene ingkang kapratelakakên dhatêng pangrèh praja namung f 40.000.- ingkang anggumunakên, para ingkang sami nyambut arta dhatêng piyambakipun, sasampunipun kapurih năndha tangani sêrat piutang, tăndha tanganipun kasukakakên wangsul, nanging sêrat piutangipun kacêpêng piyambak utawi kasuwèk-suwèk. Samangke pangrèh praja ing ngrika kabantu dening bang apdhèling sawêg ambudidaya badhe mitulungi kurban-kurban wau.

Ingkang bupati ing Bandhung.

Enggal samangke têtiyang kabupatèn Bandhung kathah ingkang ngaturakên sêrat panuwunan malih dhatêng pamarentah ingkang wosipun anggondhèli ingkang bupati R.A.A. Wiranatakusuma sampun saèstu

--- 431 ---

kawisudha jumênêng gedeputeerde ing rad propinasi Jawi Kilèn, kawartosakên ingkang bupati piyambak, bok bilih kalampahan kapilih jumênêng gedeputeerde, botên badhe nampilihan[4] wau.

A.M.S. ing Sêmarang.

Dhepartêmèn pajaran[5] sampun nêtêpakên bilih taun punika ing Sêmarang badhe kaêdêgan A.M.S.

Bestuursschool

Kasêbut sêrat kêkancingan pamarentah, tumrap para murid Bestuursschool blanjanipun kaindhakan, suwau f 200.- samangke dados f 250.- ing dalêm sawulanipun.

Kêkirangan mantri 500.

Saking Bêtawi kawartosakên, pangagênging kadhastêr ngaturakên usul, supados ing rantaman enggal punika kacêkapana kêkiranganipun mantri 500, sarana lampah nampèni tiyang enggal tikêl gangsal kalihan ingkang sampun-sampun, lajêng kasinaokakên kangge mantri wau.

Kuminis băngsa Tionghwa.

Sambêt kalihan pawartos bab têtiyang kuminis băngsa Tionghwa ingkang sampun katahan, ing Prabalingga ugi mêntas wontên satunggiling băngsa Tionghwa ingkang kacêpêng. Sadaya sêrat-sêrat ingkang kabêskup badhe kakintunakên dhatêng kantor prakawis băngsa Tionghwa ing Bêtawi prêlu katitipriksa.

Padamêlan ing wanci dalu.

Kados ingkang sampun kawartosakên, Tuwan G. Pastor, insêpèktur babagan pakaryan, samangke papriksa wontên ing tanah Jawi Wetan. Gêgayutan kalihan pawartos, bilih ing satunggiling gudhang kapuk gadhahanipun satunggiling băngsa Tionghwa Pasuruan wontên kuli èstri sawatawis ingkang kapadamêlakên ing wanci dalu, tuwan Pastor kabantu dening satunggiling kumêndhan pèl pulisi sampun dhatêng niti priksa gudhang wau. Ing ngriku pinanggih wontên tiyang èstri sawatawis ingkang kapadamêlakên ing papan ingkang pêtêng, sanès-sanèsipun sami pating glethak tilêm ing jogan, ingkang gadhah gudhang wau kapêrbal.

Eropah.

Nagari Tiongkok kalihan Sopyèt.

Mosko, 25 Marêt. Pèrês Sopyèt martosakên, benjing pungkasanipun wulan April punika badhe kawontênakên konpêrènsi ngrêmbag prakawis margi sêpur ing Mansuriah (Tiongkok). Wêwakilipun nagari Tiongkok sampun mratelakakên, tanggal 10 April ngajêng punika badhe pangkat dhatêng Mosko.

Pandadaran ing nagari Walandi.

Lulus pandadaranipun kandhidhat Indisch Recht ing pamulangan luhur ing Leiden, Tuwan Osman Sastraamijaya, kaprênah rayi kalihan Mr. Alisastraamijaya.

Kawontênan ing Indhocina.

Paris, 25 Marêt. Gêgayutan kalihan wontênipun kraman ing Indhocina dèrèng dangu punika, sawatawis warga ing senaat ngajêngakên supados wontênipun wadyabala băngsa pribumi ing Indhocina kawêwahana wadyabala băngsa Eropah, punapadene kapratelakakên bilih Indhocina botên badhe kaparêngakên madêg mandhiri.

Paris, 25 Marêt. Ministêr jajahan Pêrancis, Tuwan Pietri nêrangakên ing parêpatan senaat, bilih gêgayutan kalihan wontênipun kraman ing Indhocina dèrèng dangu punika, pamarentah bade[6] nyêrêg para ingkang sami ngrisak kakêntrêmaning[7] nagari, sarta botên badhe marêngakên bilih pakaryanipun karêsahan daning[8] para juru ngojok-ojoki kenggenanipun[9] têtiyang kuminis ing Kanton (nagari Tiongkok).

Asiah.

Pabrik karèt kêbêsmi.

Singgapura, 29 Marêt. Pabrik karèt Tan Kah Kee risak kêbêsmi, kapitunan katapsir wontên 200.000 strèt dollar.

Nagari Tiongkok.

Syanghai, 26 Marêt, kawartosakên, presidhèn Chang Kai Shek sampun pangkat dhatêng Ningpo, badhe ngawontênakên konpêrènsi kalihan para panuntun ing Tiongkok sisih lèr.

Pêrang sami băngsa ing nagari Tiongkok

Saigon, 27 Marêt. Jalaran kadugi salêbêtipun tigang minggu wadyabala Tiongkok sisih lèr ingkang dipun tindhihi dening Jendral Jen Hsi Sjan saha Feng Joe Hsiang badhe nêmpuh sêsarêngan, wadyabala pamarentah sampun sumadhiya pirantos-pirantos kangge ananggulang.

Kêbêsmèn agêng.

Tokiyo, 28 Marêt. Ing Jêpang sisih lèr kilèn ing Komatsumakhi mêntas wontên kêbêsmèn agêng. Têlas cacah wuwung pitung atus. Kapitunan katapsir wontên 1 yuta yèn.

Indhocina

Hanoi, 28 Marêt. Pangadilan sampun andhawahakên paukuman tumrap para ingkang sami tumut kala kraman ing Yènbe, 39 kaukum kisas, 33 kaukum kunjara kanthi padamêlan pêksan salaminipun gêsang sarta 9 kaukum kunjara kanthi padamêlan pêksan kalih dasa taun.

--- 432 ---

Wêwaosan

Pati Winadi

5

[Mijil]

Kèngsêrira Batur sing nagari | amangguh lêlakon | kang satuhu dadya pamasuhe | yèku dupi umanjing wanadri | kang pinangguh aming | sarwa sêpi samun ||

kaananing wana kang asêpi | tan pisan kambah wong | nulya ngrêti lamun kuwasane | duk ing nguni datan migunani | sanadyan ta luwih | mung tumanduk luput ||

lawan ngrasa uga mawa ngêlih | arip miwah ngorong | kang pinasthi sabên janma darbe | atanapi rasa suka sêdhih | tinulak tan kêni | praptanira tamtu ||

têpanira nuli tuwuh mintir | wahyaning wêwangson | lamun ngono tindak ingsun biyèn | anggung karya susahing sêsami | tinêmune pasthi | andhêdhêri luput ||

sarira nglês Ki Batur ing mangkin | dahat ing kalêson | kang binukti amung saanane | palakirna kang tuwuh wanadri | kang arasa dadi | mring wêtêng anggêrus ||

saking dahat akasok kapati | satêmah andhrodhog | ambruk anèng soring uwit gêdhe | otot bayu sirna samya anis | wêkasan nêmahi | papa kawlasayun ||

dupi luhur hyang pratănggapati | jroning wana katon | kawaratan padhang satêbane | Baturtastara nuli lumaris | kongsi watara ri | kasangsara nutug ||

ing samangkya kongsi kuru aking | kang netra anggêrong | linut sakit tan wontên mêndhane | angganira kawaratan gudhig | raosirèng sakit | rumab pating srênut ||

kasoking kang sangsara tumitih | arasa wus katon | duk samana Batur ing lampahe | wus tumindak antara sêsasi | nuju măngsa ratri | rarywan angga luruh ||

nanging kadi wus titining wanci | linuwaran mangko | saking dènnya nandhang sangsayane | yèku Batur ing kalaning ratri | jroning ati mosik | darbe cipta jujur ||

sanggyaningkang lêlakon ing nguni | wus rinasa pantog | datan pisan pinangguh bêcike | titikira malah mung minihi | andhêdhêr saksêrik | wèh sungkawèng kalbu ||

sawusira wanci gagat enjing | sirat wetan nrontong | Batur nulya tumindak asarèh | sumilaking wadana awêning | kadayan tumusing | tyas mring karahayun ||

tan antara lampahira nuli | luwar sing bêbondhot | binarunging swarèng pêksi rame | kang atarab sumêdya ngêbyuki | mring têbaning sabin | kang mèh wanci mugut ||

nulya wontên swara kapiyarsi | janma alok-alok | la hara ta ngetan-ngetan kae | sinambungan janma lyan ngambali | la la rene iki | ayo ngidul-ngidul ||

yèku swarèng aloking rarywalit | nèng pagagan manggon | anjagani pêksi pangêbyuke | kang kadyèku dahat ngrêspatèni | lir ngrêngga asrining | katêntrêman dhusun ||

ananging kang padhusunan awis | tan tunggil anggrombol | kawuryan mung lir bêbadran bae | Batur laju dènira lumaris | tan antara kèksi | wisma anèng gunung ||

dunungira manjila amrêgil | kèbêkan wit ayom | pinagêran narênthêng wit jambe | marganira kang sumêngkèng wukir | menggak-menggok kadi | tapak sawêr langkung ||

Baturtastara nulya murugi | tan dangu kaprêgok | janma wrêdha wus seta jenggote | maring têgal arsa adhêdhangir | nanging mandhêg nuli | sarwi aruh-aruh ||

kados anggèr sanès tiyang ngriki | mirid ing pasêmon | janma praja kang risak galihe | titikira sampun ngatawisi | Batur amangsuli | lan taklim andhingkluk ||

andikanta datan mawi sisip | gih makatên yêktos | kula tanya mring andika mangke | paman sintên lan dêdunung pundi | ki wrêdha mangsuli | kanthi linut guyu ||

nyatanipun anggèr kula cantrik | nyênyantrik sang kaot | pandhita kang mratapa ing mangke | wontên wukir kang kawuryan asri | mung ngalap basuki | mrih tinuntun ayu ||

Batur alon dènira mangsuli | baya kapanujon | lamun kyai ing galih marêngke | kaparênga nglarapkên sang yogi | kula arsa nyantrik | maring sang linuhung ||

kaki cantrik amung nayogyani | nulya bidhal alon | anyênyambi wèh pawarta sae | bab kotamanira sang maharsi | măngka anyêlani | sêsambèn lumaku ||

sapraptaning padhepokan aglis | wau sakarongron | ngabyantara sang wiku dèn awe | lah majua cantrik sapa kuwi | cantrik ngacarani | Batur pinrih matur ||

Batur matur lir linuding tangis | kang suwara jêro | dhuh pukulun kawula wiyose | pun Baturtastara ingkang nami | dahat kawlasasih | nalăngsa dewa gung ||

nguni ulun durjana linuwih | têtungguling awon | têgêl tegan akarya patine | atanapi ngrêrusak sasami | nanging wusing wanci | ulun asrah luput ||

ulun datan nêdya malih-malih | arsa tindak awon | mila amba nyuwun tuduh mangke | mrih sambada ulun angrungkêbi | têtêpa nglampahi | ing tindak rahayu ||

sang awiku tan kêndhat mriksani | ing galih sumêdhot | anêrusi lir Batur rasane | yèku măngka titikan sayêkti | lamun Batur mangkin | analăngsa têrus ||

nabda alon wau sang arêsi | hèh ta bocah anom | samubarang tan ana lupute | yèn ing wuri nyata ngrumasani | mung nyatane ugi | angèl sakalangkung ||

awit tuwuhing cipta sayêkti | tan kêni rinèh wong | kang mangkono yêkti sira dhewe | kang tan samar bangkit angudhari | kang sayogya mangkin | têntrêmna pikirmu ||

kono cantrik iritên tumuli | lan prênahna ing gon | ngêndi bae kang dadi sênênge | cantrik nuli jèngkèng lan anjawil | măngga ta suwawi | pyantun anèm mundur || (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---