Kajawèn, Balai Pustaka, 1930-09-03, #559

Ăngka 71, 8 Rabingulakir Taun Jimawal 1861, 3 Sèptèmbêr 1930, Taun V

Kajawèn

[Iklan]

--- [1131] ---

Ăngka 71, 8 Rabingulakir Taun Jimawal 1861, 3 Sèptèmbêr 1930, Taun V

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu.

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Aprikah Kidul

[Grafik]

Ing nginggil punika gambar manjangan-manjangan wanan, wontên ing wana tutupan tanah Aprikah kidul.

--- 1132 ---

Raos Jawi

Gêgayutaning Raos Ngagêsang

Tiyang punika, ingkang limrah, botên angèngêti dhatêng lêlampahan ing salêbêting gêsangipun ingkang sawêg dipun lampahi, dene wontênipun botên dipun èngêti, saking rumaos manawi ingkang dipun lampahi ing sabên dintên punika namung sarwa gampil, kantun manggih, inggih saea, awona, sadaya namung dipun garba saking kaparênging Pangeran. Nanging panggarbanipun wau asring botên anêrusi kados kajênging panggarba, tandhanipun, ing salêbêtipun gêsang wau, bingah manawi nuju kabêgjan, susah manawi nuju manggih pakèwêd. Măngka manawi mirid kajênging panggarba, ing ngriku botên ngawontênakên bingah lan susah, awit sampun cariyos manawi saking kaparênging Pangeran. Nanging sanadyan èwêd pakèwêd punika tumraping tiyang tansah kêpranggul, dados dangu-dangu kulina, saking kulinanipun ngantos botên dipun èngêti.

Ingkang nama botên ngèngêti lêlampahan punika salugunipun lare alit, ingkang umur-umuran nêm taunan mangandhap, gêsangipun namung anggêga kajêngipun piyambak, mila gêsang ingkang kados makatên punika tumraping tiyang ingkang gêgayutan, inggih punika bapa biyung, lajêng angraosakên susahing manah, saya tumrap ingkang botên kasêmbadan, tansah ajur manahipun. Nanging manawi tumrap ingkang purun ngraosakên, lajêng kêtuwuhan têpa, bilih kala rumiyin inggih nate dados lare kados makatên.

Dumugi ing ngriki lajêng katingal, bilih tiyang ingkang sampun ngambah umur-umuraning tiyang wanci gadhah anak, punika sampun wiwit sagêd ngraosakên jamaning lêlampahanipun ingkang sampun kapêngkêr. Wiwit ing ngriku, gêgambaraning lêlampahanipun ingkang kapêngkêr saya cêtha, tuwin saya mindhak umuripun, saya kathah lêlampahanipun ingkang dipun èngêti.

Tumrap tiyang ingkang pinaringan èngêt, lajêng sagêd angudhari dhatêng raosing têtêmbungan: saking karsaning Pangeran, nanging bab punika botên prêlu kalêbêtakên dhatêng raos lêbêt, prayogi kapêndhêt gampilanipun kemawon. dene mênggahing gampilipun, tiyang lajêng sagêd metani dhatêng gumêlaring lêlampahanipun sadaya ingkang sampun kapêngkêr, pundi ingkang nama sae, pundi ingkang nama awon, awit sadaya lêlampahan punika sajatosipun botên wontên ingkang botên apindha: nanêm wiji, thukul tuwin awoh, awona, sae sami kemawon. dados manawi dipun èngêti sadaya-sadaya[1] saking pandamêlipun piyambak, yèn ingkang pinanggihipun awon, inggih jalaran andhêdhêr wiji awon, sae inggih wiji sae. lan sarèhning sampun wontên raos ingkang tuwuh kados makatên, lêrêsipun tiyang sampun ngumur punika ugi kêdah sagêd angêcakakên têtimbangan ingkang lêrês, tuwin sampun sagêd sumêrêp dhatêng badhe kadadosaning lêlampahan ingkang sawêg [sa...]

--- 1133 ---

[...wêg] dipun lampahi, awit tuladhanipun sampun gumêlar wontên papaning batosipun.

Nanging kosokwangsulipun tumrap tiyang ingkang botên pinaringan èngêt, pêpetanganing umuripun ingkang sampun tharik-tharik tansah botên dipun cacahakên, sadaya sadaya namung dipun lampahi kanthi pêtênging manah. Sampun tamtu kemawon tumraping tiyang sampun ngumur ingkang gadhah tindak mêmêtêngi manah punika saya pêtêng sayêktos, awit prabot ingkang kangge damêl pêtêng saya mêpêki, saupami badhe dak mênang inggih dipun kawoni dening ingkang anèm, manawi dipun puruni saya mampul-mampul. Mila gampilanipun lajêng wontên ungêl: wong tuwa kaya bocah.

Tiyang sêpuh ingkang kados lare punika: wêwatêkanipun, manawi ingkang kacêtha ing pawayangan kathah sangêt, kados ta Kyai Patih Sangkuni, saputra-putranipun kapenakan sadaya, inggih punika para Korawa, limrah sami gadhah wêwatêkan kados lare, imên[2] anggêga kajêngipun piyambak, manawi gadhah kêkajêngan, sanadyan lêpat pisan, mêksa adrêng ngakên lêrês, dene manawi sampun kêwêlèh awonipun, malah soroh umuk. Tindak kados makatên wau rak nama nekad, ewadene mênggahing tiyang ugi botên kirang ingkang gadhah tindak kados makatên. Manawi wontên tiyang ingkang kados makatên, prayogi dipun pêpuji murih èngêtipun.

Wontên malih Sinuhun Mandura, punika ugi kêgolong kêrêp kados lare, sakêdhap-sakêdhap tansah supe, lajêng ngugêmi kêkêncênganing panggalihipun prayogi, manawi damêl panimbang nisih, upami traju anjomplang. Dene wontênipun kagungan panggalian kados makatên wau, kajawi saking adhêdhasar sêpuh, ugi mawi dhêdhasar drêngki, dene tuwuhing drêngki saking kêsêmpyok ing ombak wêwatêkaning para Korawa.

Măngka manawi ngèngêti pambêkanipun Prabu Baladewa nalika taksih anèm, alus saha sampurnaning bêbudènipun ngantos kuwawi jumênêng wasi, jêjuluk Wasi Jaladara.

Manawi mirid dêdongengan ing bab Prabu Baladewa, mênggah miribipun kalihan lêlampahanipun tiyang limrah, kenging kangge nêpakakên, bilih tiyang punika inggih kadunungan èngêt, inggih kadungan supe. Nanging mênggahing sayoginipun, yèn kêdunungan supe sampun ngantos kalajêng-lajêngakên, awit samăngsa kalajêng, sagêd ugi lajêng botên ngrumaosi supe.

Dene tumrap ing umur, prayogi kapetang, lan salêbêting ngetang wau prayogi kalihan anggêlarakên babading badanipun piyambak wontên ing batos. Babading batos wau tamtu cocog, botên nate kirang langkung.

Sampun.

Ha.

--- 1134 ---

Kawruh Jawi

Kawruh Padhalangan VII

Mênggah jarwanipun kados ingkang sampun kawulangakên wontên ing pamulangan Abirandha ing nagari Mataram makatên:

Hong: wiwit | i: ing ngriku | la: panêmbah ambal kaping 2 | hèng: lair.

Suraos: ingkang minăngka wiwitan, wêkdal punika nglairakên (ngambali saking raos kabatosan)

awigêna: kenging (kataman) | mastu: panêmbah | purnama sidhêm: kèndêl | amigêna: pamrih | mèstu: anêmbah | silat: ngluhurakên | mring: dhumatêng | Sang Hyang Jagad Karana: Sang Hyang Guru sapanginggil.

Suraos: Ngèndêlakên sadaya ingkang kataman ing panêmbah, mamrih anêmbah saha ngluhurakên dhatêng Sang Hyang Jagadnata sapanginggil.

siran: mênang | tăndha: têtêngêr | kawisesan: wênang | ing bisana: kakalung (busana).

Suraos: padosa têtêngêring pamênanging sadaya ingkang winênangakên, sarana praboting pasaksèn.

sana: panggenan | sinawung: ngrêmpaka (among) | langên: rêrênggan | wilapa: sêrat

Suraos: Papan ngriku mêngku rêrênggan, miturut sêrat (pakêm)

èstu: sayêktos, têtêp | maksih: taksih | lêstantun: lêstari (tulus) | lampahing: lampahipun | buda: budi

Suraos: Ingkang taksih têtêp lugu kabudanipun.

--- 1135 ---

jinantur: kasulap | tutur: cariyos | katula: imbang, tandhing, imbang.

Suraos: Dipun wontênakên cacriyosan, minăngka (dadosa) lêlimbangan.

tela-tela: cêtha | tulad: tiru | mring: marang ing (dhatêng) | lêbyèng: pikantuk (tumrap) | paradya: nagari.

Suraos: Ingkang cumêtha dados tuladha samukawis, ingkang mikantuki tumrap tataning praja.

winursita: kacariyos | ngupama: ngupamèkakên | pramèng: linangkung ing | nis: ical | kara: lêgi | karana: sabab.

Suraos: Ingkang nêgêsi jarwanipun punika redhaksi, amargi ingkang ngarang botên anêgêsi. Dene kajênging suraosipun kasumanggakakên.

tumiyèng: tumêlung | jaman: jaman | purwa: wiwitan | winisudha: dipun junjung drajatipun | trah ...: têdhak | ingkang dinama-dama: ingkang rinêmbag (binombong).

Suraos: Tumanduk ing jaman ingkang wiwitan, tansah anjunjung darajating têdhak turunipun.

pinardi: dipun pêrdi | tamèng: saening (utamining) | lalata: ron-ronan utawi oyod-oyodan.

Suraos: Dipun pêrdi kautamèn (kasaenan) saengga trubusan tumêngkar. Badhe kasambêtan

S. Purwawiyata.

Wêlèri, K. 3018.

--- 1136 ---

Sêratipun Petruk dhatêng Garèng

Ingkang taklim.

Wiyose, Kang Garèng, minăngka mungkasi layangku kiyi, aku tak carita lêlakonku kalane ana ing Ongaran, Sêmarang lan ing Magêlang, nanging iya bakal dak cêkaki kabèh.

Ing dina Sênèn tanggal 11 Agustus, sauwise aku andharindhil matur sêmbah nuwun marang paman utawa manèh ibuku bibi, anggone tak rusuhi lawase saminggu, aku banjur budhal mênyang Ongaran. Satêkane ing Ongaran, kagètku sêtêngah urip têmênan, awit sadalan-dalan pirang-pirang saradhadhu kang padha pating kluyur, apa manèh barêng têkan ing kawêdanan, kagètku saya tambah têlung dhit, jalaran ing pakarangan kono pating jênggênêg ana jaran Kumpêni pirang-pirang, kang anjalari pandhapaning kawêdanan anggănda arum, lir pendah: odhêkalonyê cap ... talepong.

Ana ing pandhapa kono aku dipêthukake ingkang wadana karo dèn ayune kanthi suka pirêna ing galih, sarta banjur dipapanake lungguh ana ing pringgitan. Ora suwe sugatane mêtu, kang awujud: wiski sodhah, dikanthèni dhêdhaharan warna-warna. Sajêrone padha rêrêmbugan anane pirang-pirang saradhadhu ana ing kono, kang miturut pangandikane ingkang wadana lagi padha ajar pêrang, sarana ora tak sêngaja aku galêgag-galêgêg tansah nyruput wiski sodhah. Kang mangkono mau iya ora kêna dipaido, awit wong mêntas lêlungan adoh, kathik kala samono panase kranjingan têmênan, dadi tênggorokane iya banjur garing anjraking, mulane anggonku ngombe iya prasasat ora ana haltêne, tansah dhur-dhuran bae. Nanging barêng pangombeku wiski sodhah mau wis gênêp têlung gêlas, lo, pandêlênganaku têka banjur malih. Ingkang wadana karo dèn ayune, kang padha lênggah manggihi aku, têka banjur katon mubêng-mubêng kayadene lagi padha jamuran, dalasan sakèhing saka kawêdanan bae, têka katon pating jrundhil kayadene lagi padha ambalèndèr utawa padha dhangsah cèrlêton, sing nganggo digamêli sarana jèsbèn kae. E, tobat, tobat, jawane aku kiyi kalêbu pradika eka padma sari aliyas mabuk wikrama. Ing sarèhning kalasamono aku lagi nglakoni cara priyayi, aku mêsthi isin bangêt, yèn nganti kadênangan mabukku mau, kuwatir yèn ing têmbe kanggo wêdèn-wêdèn bocah. Awit tumêkane saiki, yèn ana bocah nangis, wong tuwa anggone mêmêdèni rak mangkene: wis mênêng, le, mêngko mundhak ana saradhadhu mabuk. Nanging yèn priyayi kaya aku mabuk, ing têmbe nèk ing Ongaran ana bocah nangis, têmtune bisa uga banjur diwêdèni: mênêng, mênêng, mêngko tak undangake priyayi mabuk. Mulane aku banjur enggal-enggal nyuwun pamit karo sing kagungan dalêm sumêdya ngaso, sarta iya banjur dililani.

Sorene pandhapa kawêdanan malih dadi kamarbolah militèr. Pirang-pirang opsir kurang luwih 40 padha ngumpul ana ing kono. Ing sarèhning aku lagi dadi tamune ingkang wadana, aku banjur ditêpung-têpungake [ditêpung-...]

--- 1137 ---

[...têpungake] karo para opsir mau. Wah, Kang Garèng, kala samono mongkogku ora ngêmungake kaya dara priyayi gêdhe bae, nanging malah mundhak kaya dara pangeran, awit ing tanah Jawa kene, lumrahe băngsa Jawa sing bisa gulang-gulung karo opsir kuwi ngêmungake para pangeran thok, jalarane ora liya, marga para pangeran kuwi sing akèh padha kagungan pangkat opsir. Mungguh tangkêpe para opsir nyang aku, ora pisan-pisan ngatonake dhuwuring pangkate utawa ungguling drajate, nanging kabèh padha andêmênakake, sêmanak lan rumakêt. Saking bungah lan gêdhening atiku, dianggêp dening para opsir kang mangkono mau, nganti mèh bae aku banjur mênyanyi: wilhèlmês. Anggonku lêlungguhan karo para opsir mau, kira-kira nganti jam 10, ing sakawit para opsir padha andangu kaanane kantor Bale Pustaka, sarta iya banjur tak aturi katêrangan sagadug-gadugku, sauwise banjur padha omong-omongan warna-warna. Eman bangêt, dene aku ana ing Ongaran ora bisa suwe, dadi ora bisa nonton kêpriye cara-carane ajar pêrang. Upama bisaa suwe mono, kira-kiraku lawas-lawas aku bisa karebelan kapintêrane, nanging dudu kapintêrane anggone pêrang, mung kapintêran anggone para opsir padha ... dhahar sênèrêt.

Esuke aku lunga mênyang Sêmarang, sumêdya andêlêng apa-apa kang prêlu ditonton. Mungguhing panêmuku kaanane ing Sêmarang sing prêlu ditêkani dening wong mănca kuwi mung têlung panggonan, yaiku: 1e. kampung gêmintê, 2e. candhi lan 3e. pasar Johar. Kajaba iku iya isih ana manèh liya-liyane, nanging nèk aku ora pati wigati kayadene têlung panggonan, kang wus tak caritakake ing ngarêp. Jajal tak caritakne sabab-sababe dene aku ngarani mung têlung panggonan kiyi, sing prêlu kudu diwigatèkake dening para ngamănca.

1e. Kampung gêmintê. Ing kono, Kang Garèng, kowe bisa nyumurupi kaanane sawijining kampung yêyasane gêmintê, minăngka kanggo mitulungi wong-wong sing pamêtune mung samadya. Wong iya kampung yêyasane gêmintê mono, katone iya rêsik gêmrining, omah-omahe cilik-cilik, nanging prêkis-prêkis lan kompêlit, têgêse: padusane ana, pakiwane iya ana, tur omah-omahe mau wis mêsthi ngênggoni pranataning kuwarasan, kathik sewane murah-murah. Dadi kanggone wong-wong sing pamêtune mung samadya, iya wis mathuk bangêt. Yasa kampung sing kaya mangkono mau mula utama bangêt tumraping kutha-kutha sing pancèn kêkurangan omah sewan, ing kono dadi cêtha wela-wela, yèn gêmintê pancèn migatèkake marang kabutuhane wong cilik têmênan, lan dhuwite ora dibuwang-buwang sing kanthi muspra. Aja kok dhuwite pijêr-pijêr dipigunakake kanggo subsidhi marang tukang-tukang dhangsah sing têka mrene bae.

2e. Candhi. Mungguh anane gêdhong-gêdhong ing candhi, kuwi pancèn iya ngedab-edabi têmênan. Kajaba rupane padha endah-endah, padha gêdhêm-gêdhêm, padha sêmangêr-sêmangêr, anggone yasa kuwi padha ana ing pucuking pagunungan utawa gumuk.

--- 1138 ---

Kala samono aku banjur gawe petungan, mungguh karampungane pitunganaku mau, jêbul anggone ngusungi pirantining gawe omah bae, waragade wis kêna gawe ngêdêgake omahmu utawa omahku salosin cacahe. Wah, Kang Garèng, yèn ngilingi isih akèh wong, sing saka mlarate yèn wêngi padha turu nyang bango utawa nyang taritikane wong liya, banjur andêlêng omah-omah ing candhi, nalangsaning ati ora beda kaya wong sing tinolak panglamare.

3e. Pasar Johar, iki pantês ditêkani, awit saoto lan satene Mêdura nyamlêng bangêt rasane.

Sauwise aku mubêng-mubêng sawatara jam, aku banjur bali nyang Ongaran, lan esuke têrus mênyang Magêlang.

Mungguh kaanane ing Magêlang sajake isih ajêg kaya limang taun kang kapungkur. Mung ing bab rong prakara sing katone tansah maju bae, yaiku: anggone akèh para priyayi padha nglakoni ngibadah, nanging uga akèh sing padha nglakoni ... kêplèk.

Ana ing Magêlang aku mung têlung dina, sabanjure aku mulih nyang Batawi, prêlune aja nganti kasèp bukake Pasar Gambir. Wis, samene bae, liya dina padha têmon rêmbugan anane Pasar Gambir.

Rayinta, Petruk.

[Grafik]

Tuwan H.F. Tillema, tiyang ahli kawruh Indhia, mitongtonakên pilêm angsal-angsalan saking Borneo, wontên ing nagari Walandi.

--- 1139 ---

Wawasan Nagari Mănca

Jaman Paprangan Inggih Jaman Kasusahan

Wiwit ing jaman kina dumuginipun jaman sapunika pisan, lêlampahan ingkang dados pêpèngêtan saha ingkang tumanêm piyambak, punika namung jamaning pêrangan, manawi tumrap ing băngsa Jawi, ucap pêrangan ingkang kina piyambak, pêpêranganipun Pandhawa kalihan para Korawa, umumipun malih lajêng nyandhak pêrangan ingkang kasêbut ing sêrat-sêrat Babad Tanah Jawi, dene ingkang anèm piyambak jaman pêpêrangan Dipanagaran. Jalaran saking taksih cêlak wontên ing ucap, bab titimăngsa utawi ancêr-ancêr ingkang kina, kêrêp nyarambahi mungêl Dipanagaran. Dene wontênipun dipun ucapakên wau, awit satunggal kalih taksih wontên kêkantunaning tiyang kala jaman Dipanagaran wau, mênggah gampilaning ancêr-ancêr ingkang tanpa pathokan taun, jaman Dipanagaran punika jamaning êmbahipun tiyang ingkang sapunika sampun umur-umuran 60-70 taun.

Manawi ngèngêti cêcariyosaning jaman pêpêrangan, tiyang lajêng sagêd angraosakên dhatêng sangsaranipun tiyang siti ingkang kablabagan, dene tumrapipun tiyang ingkang tumandang ing damêl, sampun botên prêlu kaucapakên malih, awit sampun nama maha rêrêmpon.

Dumuginipun ing măngsa punika, mênggahing jaman pêpêrangan agêng ingkang dipun èngêti, inggih punika ingkang limrahipun dipun wastani pêpêrangan donya, wontênipun dipun wastani pêpêrangan donya, awit karajan ing sadonya mèh tumut pêpêrangan sadaya.

Ing salêbêtipun măngsa pêpêrangan wau, sintêna kemawon tamtu sagêd ngraosakên ing bab agênging kasusahanipun têtiyang ingkang gêgayutan kalihan pêpêrangan. Tumrap tiyang ingkang wontên ing pêpêrangan, kajawi ngraosakên rêkaosing padamêlan, ugi ngraosakên rêkaosing batos ing bab anggènipun pêpisahan kalihan kadang warga. Saking danguning anggènipun nandhang rêkaos, manawi nuju manggih kasênêngan sawatawis kemawon, sampun rumaos manggih kabingahan agêng. Upaminipun ing kalaning taun baru, sawêg sagêd ngaso asuka wilujêng kalihan kănca kemawon, sampun araos amanggih kanugrahan agêng. Dados raosing kasênêngan ingkang pinanggih wau, atêgês kasênêngan ing salêbêtipun kasusahan. Dene tumrap raosing manahipun ingkang dipun tilar, inggih punika kulawarganipun, tamtu ajur arontang-ranting. Yèn tumraping gurulaki, pun rabi tansah anyanggi uwas kuwatos, dening ngèngêti gurulaki punika dados pangayoman. Yèn tumraping biyung dhatêng anak, araos dipun urugi ing kasusahan, dening ngèngêti anak punika gêmpalaning badanipun piyambak. Saya tumraping tiyang ingkang kablabagan, ingkang nagarinipun dados papaning paprangan, ruharaning manah anggènipun angraosakên pêpêranganing kulawarga, taksih dipun wêwahi was kuwatos, dening nagarinipun [nagarini...]

--- 1140 ---

[...pun] tinêmpuh ing pakêwèd. Mênggah raosing kasusahanipun tiyang ingkang kêblabagan papan pêpêrangan, kala jaman pêpêrangan ing Eropah, ngantos dipun raras ing kidungan makatên:

măngsa pêtêng nutup praja kasusahan | tapak kapal nyuwara alon-alonan | dening cape saking kasok kasayahan | tanpa kêndhat saking ing keblat sakawan ||

pêpêtêng kang dhumawah ing dalu wau | sinarêngan swara gumaludhug sêru | suwaraning sêpur kang kasaput dalu | kang araos damêl sêpêting pandulu ||

panyênthiting sêpur asuwara tangis | tanpa kêndhat samargi-margi naritis | ngècèri rah saking tiyang tatu tapis | kang binêkta sêsambat kamoran tangis ||

dhumawahing pêpêtêng kalaning wêngi | tanpa kêndhat tiyang tumandang anggili | jroning susah kêpêksa têtêp nindaki | mrênahakên warga kinubur ing bumi ||

lumintuning tindak kang araos susah | linampahan tanpa mawi ngadhuh ngêsah | saking kasok dening kapêtêk ing sayah | kang tumanêm manjing salêbêting manah ||

yèn sinawang papan pasitèn ing kubur | tansah mindhak tanpa sêngsêm tanpa dhapur | sêsêg dhacah angêbêgi ngangsêg ngangsur | kang araras baris wus koncatan umur ||

sumirating surya sêrap taksih kengis | amadhangi kumêmbênging mripat nangis | bapa biyung anak lan bojo katawis | kêpêpêtan budi koncatan mêmanis ||

raosing kang pêpêtêng pindha pangêsah | sêsambating tiyang apês tanpa polah | sêsirating padhang kang raos sumringah | kados sampun rinêgêm wontên ing mêngsah ||

kêkidungan ingkang kadhaton makatên punika anggambarakên raosing nagari dalah têtiyangipun ing kalaning pêpêrangan, lan ing ngriku katingal, bilih sêsambating têtiyang adhapur pangêsah kaworan panalăngsa. Dados mênggahing paprangan punika atêgês kasusahan.

[Grafik]

Băngsa luhur ing Ngayogyakarta nuju garêbêg Mulud badhe dhatêng mêsjid Agêng.

--- 1141 ---

Rêmbagipun Garèng lan Sêmar

Bab Imigrasi

(Sambêtipun Kajawèn nomêr 69)

Garèng: Ambanjurake anggone rêmbugan lagi anu, kajaba patang prakara sing wis tak aturake ing ngarêp, isih ana manèh, ma, sing pantês diwigatèkake. Yaiku 5e wayahe nyambut gawe bok aja suwe-suwe. Hla wong sadina anggone nyambut gawe kok dipasthèkake kudu 10 jam, ing măngka lumrahe, wong kuwi anggêr ditêmtokake nyambut gawe 10 jam, anggone ninggal omahe apês-apêse iya kudu 11 jam, awit saprapat jam sadurunge wiwit nyambut gawe kudu wis sadhiya ana ing papan pagaweane, lan lakune saka ngomah têkan ing pagawean, rikat-rikate iya mêksa ana saprapat jame dhewe. Saikine yèn bubar pagawean. Nèk jênêng kuli kuwi, apa nèk kalonèng: bubar pagawean, iya banjur: plêncing kêna mulih, wiyah, iya wis ora bae. Mêsthine nganggo dilanjari nyambut gawe apa-apa liyane, sing ora kurang saka saprapat jam tumêkane satêngah jam. Cêkake anggone ninggal omahe kuwi, sadina-dinane apês ambalêbês iya ora kurang saka 11 jam. Hara, apa mèmpêr, sadina kuwi mung ana 12 jam, anggone nyang paran kok kudu 11 jam. Hla, saiki, nèk duwe anak, wêktune kanggo nglela-nglela wis turua, êndi, lan yèn mêntas dadi pangantèn, iya ora ana wêktune kanggo gojèg karo nyaine.

[Grafik]

Sêmar: Sanyatane mono iya pancèn kêsuwèn, yèn dipêsthèkake kudu nyambut gawe 10 jam, utama-utamane wong nyambut gawe kuwi iya 8 jam, dadi bisa duwe wêktu kanggo nindakake kuwajibane ngibadah, lan bisa cukup anggone ngrasakake sênênge wong omah-omah.

Garèng: Pancèn iya mêngkono. Kang 6e dina gêdhe kang gêgayutan kambi agama, kuwi pantêse iya kudu diliburake, cikbèn wong-wonge bisa nindakake agamane kanthi têmên-têmên.

Sêmar: Iki aku iya mupakat, nanging kiraku iya rada angèl anggone ngêcakake, awit kowe kudu ngèlingi, Nala Garèng, sanadyan wong Jawa kuwi umume padha agama Islam, nanging sanyatane rak ora kabèh, ana sing agama Nasrani, [Na...]

--- 1142 ---

[...srani,] Buda, Jawa lan sapanunggalane, apa karêpmu anggêr dina gêdhe sing gêgayutan karo agama, banjur diliburake bae, wah, nèk ngono sataun-taune pirang dina bae sing kudu diliburake. Dina-dina gêdhe sing gêgayutan karo agama Islam utawa Kristên, kowe dhewe wis wêruh, dadi ora prêlu tak caritakake nyang kowe, hla, kiyi wis pirang dina bae. Durung dina-dina sing gêgayutan karo agama liyane, kaya ta: slamêtan maesa lawung, mèngêti: wuku Galungan, wuku Sinta ...

Garèng: Hara ta kono, kok banjur sing-sing ngono sing digandikakake, mêngko suwe-suwe rama ngandikakake: dina amèngêti sedane Sang Konghucu, utawa murcane Sang Gotama saka karaton Kapilawastu, lan sapanunggalane. Sing tak karêpake dina gêdhe kang gêgayutan karo agama, kuwi iya wis mêsthi yèn dina gêdhe sing wis diakoni dening nagara, kaya ta: mekrade Kangjêng Nabi Muhamad S.W.S., mekrade Kangjêng Nabi Ngisa S.W.S, garêbêg Bêsar, lan sapiturute.

Sêmar: Iya, Nala Garèng, bocah bagus, bocah manis, bocah gêmrèncèng, aku wis ngrêti saikine. Nèk mêngkono karêpmu, kiraku iya bakal bisa tinurutan. Saiki apa manèh sing isih andadèkake kliliping matamu.

Garèng: Dene kang 7e ing bab pituwahe wong-wong sing padha nyambutgawe, kiyi bok dipranata kayadene dara priyayi sathithik, têgêse: nganggo dipromosi barang kae. Undhaking pituwah kiyi aja banjur: jrèt, dibayarake bae, nanging anggone mènèhake sabubare kontrake, dadi minăngka dhuwit pasangon. Iya wis mêsthi ta, yèn sing olèh undhakan mau ngêmungake wong-wong sing pêng-pêngan panyambutgawene bae, sarta sing bêcik kalakuane.

Sêmar: Iki iya pancèn apik bangêt, apa manèh ana ing ... krêtas. Nanging mungguh kaanane sing têmênan, murih katrima anggone nyambut gawe kuwi rêkasa êmbah buyuting rêkasa. Wong aku dhewe wis tau ngalami, nalikane aku andhèrèk nyambut gawe bêndara sindêr. Anggone nyambut gawe tak pêng bangêt, nganti ora kuciwa babarpisan, kalakuanaku tak ati-ati bangêt, tak jaga aja nganti olèh cacadan, cêkake anggonku dadi kuli kiyi wis samêsthi-mêsthine. Ewadene sabên dina dara sindêr karo aku mêksa tansah cumêri-cêri bae, jalarane ora liya, amarga aku ora bisa anggolèkake ... slop jalinggring.

Garèng: Mungguh pangandikamu kiyi iya bênêr bangêt, ing jaman saiki kiyi iya pancèn isih ana panggêdhe sing ora bisa ambedakake dhinês lan partikulir, malah aku wis tau krungu sawijining bupati sing andhawuhake wêdanane anggêntèni motore kanthi bayar kontan. Barêng ora saguh, nang kondhisi sêtate wadana mau banjur diunèkake: Ongeschikt. Lo, sanadyan isih ana wong dadi panggêdhe sing budine isih cêkak mangkono, nanging nèk wis ana pranatane, rak banjur bisa ana pangarêp-arêpe.

Sêmar: Iya bênêr kandhamu, Nala Garèng. Kayadene anane pranatan tumrape wong nyambut gawe, [ga...]

--- 1143 ---

[...we,] kuwi ora gumantung marang băngsa utawa kêkulitane, nanging gumantung marang kapintêrane, kang mangkono mau, wong Jawa mêsthi banjur tansah bisa duwe pangarêp-arêp, yèn ing têmbe mêsthi bakal ana wong Jawa sing bisa dibênum dadi dhirèktur, nanging iya dhirèktur ... wayang wong.

Garèng: Wiyah, rama kiyi kok banjur ngandikakake barang sing ora-ora. Anggonku matur, supaya dianani pranatan promosi, undhakaning pituwah wong-wong sing nyambutgawe nyang sabrang kudu diwènèhake sabubare kontrake, kuwi prêlune: cikbèn wong-wonge padha luwih sêngkut anggone nyambutgawe, lan sathithik-sathithik banjur padha duwe simpênan dhuwit, awit ing tanah sabrang kuwi, kaya sing wis dirêmbug ing ngarêp, main: dhadhu, kêplèk, bakaran tansah dijor bae. Apa manèh jarene ing kana kuwi apa-apa larang. Dadi nèk nganthongi dhuwit, karêpe iya arêp dibuwang bae. Kaya wis cukup, ma, anggone padha rêmbugan ing bab imigrasi, aku matur sêmbah nuwun bangêt, dene panjênêngane rama wis maringi katêrangan sing galik-galik bangêt. Nanging mungguhing panêmuku, bisane imigrasi kuwi maju, lan bisa tumindak gêdhèn-gêdhènan, ngêmungake anggêre sing wajib krêsa migatèkake anane 7 prakara sing wis tak aturake nyang rama mau.

Ing Parêdèn

[Grafik]

Gambar nginggil punika karêtêg sêpur antawisipun Garut kalihan Cikajang, anglangkungi lèpèn Cimanuk.

--- 1144 ---

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Indhonesiah.

Sêrat kabar Berita Indonesia.

Rumiyin sampun nate wontên pawartos, bilih Mr. Ali Sastraamijaya badhe ngêdalakên sêrat kabar. Sapunika sampun wontên pawartos ingkang gumathok, sêrat kabar wau badhe kawêdalakên benjing tanggal 1 Oktobêr, kanamakakên: Berita Indonesia. Sêrat kabar wau wêdalipun sabên dintên, dipun biyantu dening Dr. Sutama, Dr. Samsi, Mr. Sartana, Radèn Rujita tuwin sanès-sanèsipun.

Bupati ing Prabalingga.

Radèn Puja, patih ing Jêmbêr, kawisudha jumênêng bupati ing Prabalingga, sêsêbutan radèn tumênggung.

Kabêsmèn.

Kawartosakên, ing dhusun Sikur, Lombok, wontên griya kabêsmèn, sadaya têlas 3500 wuwung, kapitunan f 75.000.-

Gêdhong kabangsan.

Wontên pawartos, saking pambudidayanipun Tuwan Sudarya, ing Surakarta, nêdya badhe damêl gêdhong kabangsan kados Surabaya.

Palapuran Dhigul.

Kawartosakên, sèkrêtaris rad kawula sampun nampèni palapuranipun paduka Tuwan Hillen ing bab Dhigul, saking parentah. Palapuran wau lajêng kakintunakên dhatêng kantor pangêcapan gupêrmèn. Kintên-kintên botên dangu lajêng sumêbar.

Dr. Ratulangi kaawisan malêbêt dhatêng tangsi.

Pangagênging militèr ing Cimahi ngawisi Dr. Ratulangi malêbêt dhatêng tangsi, awit kamanah dados tiyang juru ngojok-ojoki, lan pangagêng wau ngawisi dhatêng Perserikatan Minahasa ngangkat Dr. Ratulangi dados parampara. Bab punika tamtu badhe dados rêmbag ing rad kawula.

Wanita santosa ing budi.

Pulisi ing Surabaya mêntas andênangi sopir prahoto nama Ngat, ingkang sajatosipun tiyang èstri. Sarêng kapriksa ngakên nama Ngatminah, wontênipun amindha-mindha jalêr, namung prêlu kangge pados panggêsangan, awit manawi namung nyambut damêl kados sacaraning èstri kemawon, botên sapintêna angsal-angsalanipun. Rèbêwisipun Ngat lajêng dipun têdha ing pulisi, saha lajêng kasantunan rèbêwis ngangge nama Ngatminah, kenging nglêstantunakên padamêlanipun, nanging kêdah cara èstri. Pinanggihipun malah saya anggawokakên, awit ingatasing èstri sagêd nindakakên padamêlan sopir, wah sopir prahoto.

Madura nyawungakên warga rad kawula.

Saking gêlênging rêmbagipun golongan Madura, badhe nyawungakên dhatêng rad kawula: 1. Radèn Sasraadikusuma, wêdalan Opledings-school, tilas wadana, warga rad kabupatèn ing Sampang. 2. Tuwan Tabrani, wêdalan Osvia redhaktur Revue Politiek ing Batawi. 3. Tuwan Natayuda, wêdalan Landbouwschool, guru Normaalschool ing Jêmbêr.

Mr. Iskak, dados saksi.

Jalaran saking wontêning papriksanipun Ir. Sukarna mawi anggayut Mr. Iskak, sagêd ugi Mr. Iskak kagayut dados saksi prakawis P.N.I.

Arta kêrtas alit sampun têlas.

Sampun kalih têngah taun punika Javasche Bank tuwin kantor arta nagari, narik wangsuling arta kêrtas alit ingkang rêgi nyarupiyah, badhe kasirnakakên. Tumrapipun ing Bêtawi arta nyarupiyah wau sampun rêsik, sawarnining bang botên ambayari ngangge arta kados makatên malih. Saha botên dangu badhe wontên arta kêrtas nyarupiyah enggal.

Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana dhatêng Siyêm.

Kados ingkang sampun kawartosakên ing Kajawèn, Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana badhe dhatêng Indo-China. Ing sapunika wontên pawartos malih, awit saking panyuwunipun parentah Siyêm, Kangjêng Tuwan Ingkang Wicaksana kaaturan rawuh ing Siyêm, laminipun saminggu, badhe kapêthuk wontên ing sêtatsiun Aranya Prades, watês Indo-China kalihan Siyêm. Pahargyanipun ing Siyêm badhe agêng-agêngan.

Wara-wara

Nyarêngi kalamangsanipun, sarèhning ing wêkdal punika ing Bêtawi nuju wontên Pasar Gambir, wêdalipun Kajawèn benjing Sabtu ngajêng punika, kawêdalakên: nomêr Pasar Gambir. Mênggah isinipun maligi bab kawontênaning pasar Gambir.

--- 1145 ---

Asiah.

Bab bangsa[3] Eropah ingkang dados tawanan.

Pèiping 24 Agustus (Aneta-Nipa). Wontên pawartos ing bab anggènipun mardikakakên Nettleton tuwin Harrison. Tuwin jalaran saking pangagêng militèr sampun nyatakakên, wontên tiyang awon 3000 kêsêsêr sagêd piyak, kakintên lajêng tumuntên sagêd mitulungi. Nanging pangagêng ngamănca gadhah pangintên dèrèng tamtu sagêd manggihakên, ewadene mêksa tumindaking damêl kanthi rêrêmbagan.

Anggantungi ganjaran.

Syanghai 25 Agustus (K.P.). Syang Kai Sèk, anggantungi ganjaran murih katêtangining wadya. Sintên ingkang sagêd ngèngsêrakên golongan pambrontakan, saha ngêbroki Kungsun, kaganjar 20.000 dholar, lan sintên ingkang sagêd ngrêbat Lohyang tuwin Cèngco, kaganjar sayuta dholar.

Pamêndhêt dhatêng băngsa Kurdhistan.

Angora 28 Agustus (Aneta-Nipa). Wontên tiyang băngsa Kurdhistan, dipun cêgah têdhanipun dening parentah Turki wontên ing parêdèn Ararat, wusana lajêng sami têluk. Saha salajêngipun adamêl kêndhoning golongan karaman.

Eropah.

Wontênipun tiyang nganggur suda.

London 26 Agustus (Aneta-Nipa). Wontênipun têtiyang ingkang nganggur ing Inggris, kala tanggal 18 wulan punika 2.017.000, king sapunika sampun suda 32.780.

Nagari Walandi.

Pasamuwan pèngêtan.

Nijmegen 26 Agustus (Aneta-Nipa). Ing nagari Nymegen ngawontênakên pasamuwan agêng-agêngan, mèngêti adêging kitha sampun 700 taun.

Pawartos saking Administrasi

Lêngganan nomêr 4450 ing Paterongan. Sêrat Yudagama botên sade. Graaf de Monte Cristo, 6 jilid tamat rêgi f 3.-.

Lêngganan nomêr 1150 ing Tanjungmalang. Anggèn panjênêngan ngintuni bayaran tumrap kuwartal III randhat sangêt, ngantos katêlasan Kajawèn 57 dumugi 61. Kajawèn ingkang botên katampi ing salêbêtipun kuwartal kaping I lan II, manawi sapunika sawêg kaojèlakên, sampun tamtu botên badhe pikantuk lintu, jalaran sampun têlas. Benjang malih manawi botên tampi Kajawèn, kula aturi enggal paring priksa, salêbêtipun saminggu.

Lêngganan nomêr 1266 ing Parengan. Wisêl f 1.50 sampun katampi. Punika tumrap bayaran kuwartal 1 taun 1931. Amila manawi dèrèng nampi tagihan, panjênêngan sampun ngintunakên bayaran rumiyin. Repot tumrap administrasi.

Lêngganan nomêr 2125 ing Pêrêla (Acèh) bayaran tumrap kuwartal 3 lan 4 sampun katampi. Kajawèn ajêg kakintun. Anèhipun dene botên dumugi. Dhuplikat ugi sampun kakintun, nanging nomêripun botên sagêd urut, jêr kathah ingkang sampun têlas.

Pawartos Wigatos

Kajawèn botên kêndhat tansah ngudi murih rênaning para maos, dene pinanggihipun makatên:

Wiwit benjing wulan Oktobêr ngajêng punika, wêdalipun Kajawèn sabên dintên Sabtu badhe dipun kanthèni waosan lare, cacah 4 kaca, dados gunggung kêmpaling kacanipun Kajawèn sabên ing dintên Sabtu 20 kaca. Rêginipun têtêp botên antêp, inggih namung f 1.50 sabên tigang wulan. Sakeca.

Mênggah wêwahing waosan lare wau, tumrap para lêngganan tamtu manggih karênan, awit putranipun lajêng rêmên maos, suda anggènipun dolan, tur ngindhakakên sêsêrêpan.

Mila murih botên kacuwan, para lêngganan ingkang dèrèng ambayar rêgining Kajawèn kuwartal 4 kaparêng lajêng ngintunakên. Ngèngêtana, bilih suwaking Kajawèn dhatêng lêngganan ingkang dèrèng ambayar, atêgês adamêl cuwaning putra.

--- 1146 ---

Wêwaosan

Sêrat Ramayana

11.

[Pocung]

têmah nuntun pulihing katrêsnanipun | sang kêkalihira | dupi gêrah sri bupati | mung sang dèwi kang cinakêt sri narendra ||

jroning giyuh sri narendra adhêdhawuh | yayi sun wêwarta | lêlakon ingsun ing nguni | duk kalane ingsun maksih sinatriya ||

dahat punjul tan ana janma kang nyundhul | kaluwihan ingwang | salwiring ulah jêmparing | tatas titis datan nate mindho karya ||

duk puniku amarêngi măngsa nuju | tan pisan anjarag | ingsun nêdya anjêmparing | duk lumêpas ngênani janma taruna ||

mung kaliru saka salura-saluru | dening sun miyarsa | krêbêking klênthing ing warih | ingsun sêngguh pambêngoking kang dwipangga ||

saking gugup lêpasing hru kadi mrucut | angênani janma | kang lagya angangsu warih | kapisanan tanpa sambat praptèng lena ||

janma iku atmajaning maha wiku | riwusing uninga | dahat duhkitaning ati | amung ketang èngêt tiwasing atmaja ||

nulya muwus kadi nêpatani tumus | hèh Sri Dhasarata | baya andika pinasthi | têmbe seda jalaran ngraoskên putra ||

palêstha wus sri nata dènira muwus | nulya nênggak uswa | ing tyas kadya katêtangi | ing wusana sri nata tumuli seda ||

utusan wus praja Ayodya kawuwus | maring prajanira | Barata kawarnèng nguni | kang ngadhaton têbih lakon pitung dina ||

awit tuhu Sang Barata antuk laku | kang wajib kajibah | mring nata ngupakartèni | kongsi purna praptaning sumare nata ||

wusing rampung iyêging janma gumrumung | asayuk sarêmbag | lamun Sang Barata mangkin | kang pinasthi têtêp gumantya narendra ||

nanging kukuh Sang Barata datan saguh | gumantya narendra | dening rumaos tan wajib | awit ketang mung kaprênah kadang mudha ||

wusing rampung dènira ngrukti sawêgung | gatining kasedan | Sang Barata undhang nuli | dhawuh mêpêg sanggyaning kang wadyabala ||

kang tinuju | ngupaya raka ing dangu | sang satriya Rama | kang nèng wana amlasasih | wusing sampat nulya sami bêbudhalan ||

gumarubyug tan pae wadya anglurug | ing samarga-marga | wèh kasamaraning ati | têmah dadya tuwuhing kaliru tămpa ||

samya nyêngguh prajurit anêmpuh mungsuh | desa kang kamargan | janmanira samya ngungsi | saking samar manawa antuk bêbaya ||

kang winuwus ciptanira sang binagus | datan pisan cidra | malah dahat nayogyani | mring Sang Rama kaparêng jumênêng nata ||

marma gupuh nêdya sowan makidhupuh | mring ngarsaning raka | mangkya nêdya amboyongi | kaparênga Sang Rama kondur mring praja ||

nanging wantu wataking janma kalaku | tuwuhing pangira | bangkit mawèh kliru tampi | kang tinêmu tuwuh sănggarungginira ||

yèku sagung janma kang tan ngrêti dunung | nyêngguh praptanira | Barata tan gawe bêcik | kang sayêkti mung arsa cidra mring raka ||

dangu-dangu warta kang samya rinungu | datan pisan nyata | malah kinosokawali | jatinira Sang Barata amrih arja ||

dènnya nêru maring wana mawa laku | jalaran kasêsa | dènira arsa kapanggih | lawan raka kang kasangsara nèng wana ||

tindakipun Sang Barata amlasayun | nasak wanawasa | tumuruning padhas curi | kang arumpil gampil amangguh bêbaya ||

sruning laku wusana bagya tinêmu | asramaning raka | nèng madyaning wana sêpi | anggung samya nêru puja sang katiga ||

duk puniku Laksmana ciptaning kalbu | adarbe pangira | Barata atindak sisip | marma tambuh anrapkên duga prayoga ||

sarwi gupuh Laksmana prayitna kukuh | rumêksa ing raka | têtêg nêdya nanggulangi | aywa kongsi Sang Rama wigar ing puja ||

traping laku datan kawistarèng sêmu | ananging sanyata | kukuh dènira ngalangi | mrih Barata wangsul malih maring praja ||

nanging luput tuwuhing cipta kang lacut | awit Sang Barata | riwusing cakêt tumuli | gurawalan angraup padaning raka ||

sarwa matur rinungu tangis tumutur | dhuh sêmbahan kula | mugi kaparênga mangkin | kondura mring Ayodya jumênêng nata ||

dhuh pukulun ing mangkya kangjêng sinuhun | apan sampun seda | tan wontên wajib sumilih | mung paduka ingkang têtêp jumênênga ||

duk angrungu Sang Rama karasèng kalbu | umèngêt sri nata | amurwèng kasidan jati | ing wusana mung sukur maring jawata ||

nulya dhawuh Barata ingsun tan saguh | lan wêdi anêrak | dhawuhe nata suwargi | kang dhumawuh iya maring raganingwang ||

duk ing dangu dhêdhawuhe rama prabu | pan ingsun binuwang | lawase patbêlas warsi | ing têtêpe ingsun kudu tan lênggana ||

dadi ingsun tan kêni amudhar kayun | wigaring pidesa |[4] kang wus dhinawuhkên pasthi | lamun oncat ingsun aran antuk cidra ||

kang kadyèku sun arsa nêtêpi laku | tindak maratapa | praptaning patwêlas warsi | lah wis kulup Barata sira balia ||

tansah matur Sang Barata lan ngêngimur | nanging mêksa panggah | Sang Rama lir gunung wêsi | datan obah tinêmpuh ing bayu bajra ||

têmah luluh Sang Barata angêmu luh | mundur palarasan | sêmuning netya katawis | dahat kasok lupa miwah kasayahan ||

tan winuwus praptaning praja sang bagus | nulya atur rêmbag | mring Dèwi Kosalya murih | kaparênga ngêngimur marang Sang Rama ||

sang dyah ayu ing galih dahat panuju | nulya abudhalan | satriya Barata ngiring | sarwa sangkêp miranti kaprabon nata ||

prapta sampun nèng pratapan dahat samun | pinapag pra putra | sêsarêngan saos bêkti | wusing tata ngandika Dèwi Kosalya || (Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [1147] ---

 

---

1	sadaya (dan di tempat lain). (kembali) sadaya (dan di tempat lain).
2	rêmên. (kembali) rêmên.
3	băngsa. (kembali) băngsa.
4	pidosa. (kembali) pidosa.