Kajawèn, Balai Pustaka, 1928-04-04, #82

Ăngka 27, 13 Sawal, Taun Jimakir 1858, 4 April 1928, Taun III

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [513] ---

Ăngka 27, 13 Sawal Taun Jimakir 1858, 4 April 1928, Taun III.

Kajawèn

Kawêdalakên Sabên Dintên Rêbo lan Saptu.

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan...f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Sêngsêming Sawangan ingkang Samar

[Grafik]

Manawi mirid wujuding kajêng barindhil tuwin langkaning lêmbu, pantês yèn gambar wau gambaring kawontênan ing Eropah, nanging manawi mirid wit kalapa tuwin barongan dêling punapadene wit randhu, gênah kawontênan ing Indhiya, dene nyatanipun kawontênan wau gambar ing Lembang (Bandhung).

--- 514 ---

Raos Jawi

Têmbung Sae Mênggahing Tiyang

Isèn-isèning donya, kaananing donya, punika pundi ingkang mawi dipun kanthèni ing têmbung: sae, atêgês ingkang karakêtan wau botên awon, mila sasagêd-sagêd, mênggahing tiyang angudia murih sasrawungan ing sae.

Sae punika manawi tumèmpèl ing barang, upaminipun sinjang, inggih lajêng dados sinjang ingkang awis rêginipun. Manawi tumrap ing griya, inggih lajêng dados griya ingkang nêngsêmakên, yèn tumrapa hawa, inggih hawa ingkang damêl kasarasan. Nanging tumrapipun ing tiyang, mathukipun kanggenan ing sae punika tansah kados cangkriman, awit angèl dumuk-dumukanipun, namung gampilanipun kemawon, saening tiyang punika dumunung wontên ing wawatêkan.

Tiyang ingkang kêdunungan wêwatêkan sae punika, satunggiling tiyang ingkang manggih kanugrahan agêng, lampahing gêsangipun tansah manggih sarwa sakeca, manggèna wontên ing pundi-pundi inggih sagêd srêg angsal papan ingkang adamêl marêming manah.

Ing nginggil sampun kacariyosakên, bilih saening tiyang punika angèl dumuk-dumukanipun, amargi pinanggih wontên ing wêwatêkan, nanging manawi dipun manah panjang, saening tiyang punika salugunipun pinanggihipun malah wontên pamawasing liyan, tumrap ingkang nglampahi piyambak malah botên ngrumaosi, awit samăngsa ingkang nglampahi ngrumaosi sae, punika atêgês kosokwangsul. Wontênipun makatên, bokmanawi jalaraning tiyang dados sae punika, sakawit saking abêbantên lampah, ingkang botên gampil linampahan ing tiyang limrah, jalaran tumraping tiyang limrah, anggènipun nindakakên tansah winoran ing pakolih, murih dipun wastanana tiyang sae, sampun tamtu kemawon lajêng amanggih kosokwangsulipun. Dados manawi makatên, botên nama anèh bilih tiyang kanggenan sae punika pancèn tiyang ingkang manggih kanugrahan sayêktos. Nanging tiyang wajib ngudi sarana ingkang dados jalaranipun sagêd manggih sae, dene manawi saenipun taksih pinanggih sae ingkang botên sayêktos, kêdah dipun raosakên, lan kadospundi murih sagêd manggih sae ingkang badhe botên luntur.

Kados para maos botên kêkilapan dhatêng cariyos lêlampahanipun Radèn Kakrasana nalika jumênêng wasi wontên ing Ngargasonya, apêparab Wasi Jaladara. Nalika jumênêng wasi wau, misuwuring asmanipun ngantos amradini praja-praja kanan keringipun, botên kêndhat tansah ingalêmbana ing akathah ing bab kasaenanipun. Nanging sang wasi babar pisan botên angrumaosi, bilih panjênênganipun dados tiyang ingkang angsal pangalêmbananing akathah, wontênipun namung angraosakên katêntrêmaning panggalih wontên ing papan sêpên, punanapa[1] ing satindak lampahipun ingkang adamêl kalêganing tiyang sanès, sang wasi botên ngrumaosi dana pitulung.

--- 515 ---

Kamirahaning panggalih anggèning ngêbèri têdha dhatêng kasangsaraning têtiyang padhusunan ing sakiwatêngêning pratapan, ginalih: bilih têdha punika inggih rijêkinipun tiyang wau piyambak.

Kawontênan ingkang botên dipun rumaosi punika, malah kados nyêngkakakên wêdaling pangalêmbananing liyan. Kêlanturing wartos ngantos anênarik dhatêng laladan têbih, ingkang wosipun namung badhe ngindhakakên tuwuhing pangalêmbana.

[Grafik]

Wasi Jaladara prang tandhing kalihan Radèn Kartawiyoga.

Anyarêngi kalihan kalamangsanipun, Radèn Pamade kêsasar mriku, ingkang andadosakên jalaranipun sang rêsi pinundhut sraya sri narendra ing Mandraka. Ing ngriku saya kêtingal misuwuripun, awit sang wasi sagêd ngêntasi damêl, manggihakên putri nata Dèwi Erawati, ingkang dipun dhustha ing Radèn Kartawiyoga, wusana sang wasi tinariman putri wau, minăngka ganjaraning sayêmbara ing bab icalipun sang putri. Sadaya tindakipun sang wasi wau, ing bab rêkaosing lampah, anggènipun pêrang kalihan mêngsah sêkti, namung tinampi bilih punika tindaking lampah ingatasing tiyang têtulung, mila inggih saya sae kawontênanipun.

Nanging sang wasi sarêng jumênêng nata jêjuluk Prabu Baladewa, raosing panggalih ingkang kados makatên wau lajêng santun, rumaos manawi sampun jumênêng nata, kagungan panguwaos agêng, ngrumaosi manawi dados tiyang ingkang linangkung, ingkang kajêngipun dados tiyang sae wau. Sampun tamtu kemawon drajading sae kados kala jamaning wasi lajêng larut kemawon, awit sang prabu piyambak angrumaosi sae, wêkasan lajêng manggih kosokwangsulipun, cinacad ing akathah, bilih [bi...]

--- 516 ---

[...lih] sang prabu saenipun namung wontên sariranipun piyambak, têgêsipun sae ingkang botên murni.

Ing sapunika sampun cêtha kajêngipun têmbung sae mênggahing tiyang, têgêsipun sae punika botên sagêd sarana saking dipun angkati ing badanipun piyambak, dados sanadyan kalampahana, inggih ngrêgiyêg angawrat-awrati.

Panggulawênthah

Ngugung Lare

Ngugung lare punika botên beda kados pêpindhaning tiyang andhêdhêr wisa, ingkang dipun ajêng-ajêng tuwuha darubêksi, awit ing têmbenipun tamtu badhe manggih kapitunan, malah trêkadhang sagêd adamêl kirang prayogi dhatêng tiyang sêpuhipun piyambak.

Tiyang badhe botên sagêd maibên dhatêng katrêsnaning tiyang sêpuh dhatêng anak, awit nyata bilih anak punika kenging dipun wastani gêmpalaning jiwanipun tiyang sêpuh. Nanging tiyang sêpuh asring kalepyan, bilih gêmpalaning jiwa punika têgêsipun inggih jiwanipun piyambak, awit manawi rumaosa, tamtu botên kêdugi anglampahi ngugung dhatêng anakipun, dening ngugung punika badhe manggih woh botên sae, dados manawi pinanggih ing lêlampahan ingkang botên prayogi punika dipun êmohi ing badanipun piyambak, inggih lajêng karaos manawi tindak makatên punika botên sae.

Katrêsnanipun tiyang sêpuh dhatêng anak, yèn ta wujuda, kados ngungkuli agênging rêdi Sêmèru, sapolahtingkahing lare namung sarwa damêl panujuning manah, nanging sok adhakan tiyang sêpuh kêkilapan dhatêng kêladuking patrapipun, pundi ingkang nama dados watêsing katrêsnan, mangke kêraos-kêraos manawi sampun kêlajêng dados lare ugungan.

Yèn dipun gêlara mênggah cara-caraning angugung lare, kados botên kirang ingkang angêjori nêdya ngungkuli mênggahing pangugung, awit mênggahing pangugung, punika tumraping tiyang sêpuh inggih dipun raos kanikmatan. Botên kirang tiyang sêpuh ngalêmbana dhatêng anakipun anggèning gadhah tindak lêpat, malah dipun angge pameran, têmbungipun: Wah, pun thole, manawi nyêpêng krêtu anggènipun plikêt, ngantos botên kenging dipun lirik ing mêngsah, tur rêsik, măngka nama lare dèrèng ngumur, iba benjing manawi sampun dados tiyang sêpuh, têmtu pilih tandhing. Kados makatên kêtliwênging manahipun tiyang ngugung lare. Wontên malih ngalêm bab bêsusing anak, manawi nyandhang ngangge, sanadyan namung padintênan, kêtingal kados badhe jagong.

Sayêktosipun ngugung lare punika nama nyuwargakakên anak salêbêtipun tinêngga ing tiyang sêpuh, nanging sasampunipun dipun tilar, pun lare lajêng mapan manggèn piyambak wontên ing naraka, piduwungipun pinanggih ing wingking. Inggih manawi namung trimah kêduwung, awit kêduwung punika atêgês angambah ing

--- 517 ---

èngêt, balik kalajêng anggènipun andarung, punika pitunaning lare tansah nuwuhakên wêlasing liyan.

Sampun têrang sangêt tuwuhing pangugung punika sakawit saking kêtarik ing trêsna, tuwin trêsna wau anêrusi rinaos ing lare ingkang dipun trêsnani, wêkasan lare lajêng katlêtuh malah lajêng botên ngrumaosi manawi ingkang makatên wau dados pangugung namung dipun anggêp cara limrah kemawon.

Lare ingkang ugungan, wiwit alit tansah dipun kudang-kudang, sabên nangis lajêng dipun bopong-bopong, mawi dipun lairi ing têmbung pangeman, ingkang adamêl mongkoging lare. Dangu-dangu lare lajêng manggèn, sabên nangis nêdha dipun eman-eman, manawi botên dipun ngatênakên, badhe botên kèndêl-kèndêl anggènipun nangis.

Lare ingkang sampun kêdunungan pamanahan ingkang kados makatên punika manawi sampun kêdunungan sêsêrêpan sakêdhik kemawon lajêng gadhah panêdha: aku tukokna anu, ta. Wangsulanipun tiyang sêpuhipun: iya, iya. Punika inggih dipun lêksanani sayêktos.

Ing ngriku manahing lare saya ngrêbda angkaranipun, punapa-punapa sarwa nêdha ugungan, dalah badhe têtak kemawon, yèn anaka jalêr, ugi gadhah panêdha: aku ya gêlêm têtak yèn nganggo jès bèn. Tiyang sêpuhipun inggih namung sarwa mituruti, sanadyan garunêngan: e, arêp têtak bae nganggo anjaluk jès bèn. Nanging sênêng.

Lan malih, pangugung punika ugi dados jalaran tuwuhing pamanahan botên prayogi, purun nindakakên patrap siya dhatêng sasamining makluk, kados ta nyiksa kewan, mlinthêngi pêksi tuwin sanès-sanèsipun, awit lare ugungan ingkang gadhah tindak kados makatên punika botên nate dipun saruwe ing tiyang sêpuh, malah namung dipun alêm.

[Grafik]

Pun Sarija, saking ugunganipun, lajêng dados lare tindak siya.

Măngka sampun cêtha sangêt, lêlampahan sadaya wau upami latu botên wontên sirêpipun, adhakan malah andados. Ing benjing tiyang sêpuh wiwit kraos, samăngsa lare sampun wiwit ngancik diwasa, panêdhanipun anak tamtu saya agêng, yèn ta puruna nyambut damêl, inggih badhe botên sagêd manggih katêntrêman ing gêsangipun, awit gadhaha balănja sapintên, inggih dèrèng rumaos cêkap, awit sampun kalajêng gadhah dhêdhasar manawi watêk ambucal punika dipun anggêp sanès punapa-punapa.

Dhuh, pituna punapa mênggahing tiyang sêpuh, manawi

--- 518 ---

manggih lêlampahan ingkang kados makatên, ajuring manah tamtu andamêl sangsara. Nanging kadospundi malih, nama sampun wajibipun tiyang nênanêm ngundhuh wohipun.

Mila ingkang sayogi, mênggahing tiyang sêpuh namung wajib andhêdhêr wiji sae dhatêng anak, awit kasakit-sakiting anak ingkang manjing dados piwulang, yèn ta paiting jampi, badhe dados kasarasaning badan.

Jagading Wanita

Raosing Biyung Nyapih Anak

Tumrap ing băngsa Jawi nyapih lare punika kalêbêt pandamêl ingkang dipun lampahi kanthi tatacara ingkang kikrik sangêt, malah trêkadhang botên cêkap dipun lampahi ing biyung piyambak, kêpêksa mawi pitulunganipun tiyang sanès, manawi taksih gadhah êmbah (êmbahing lare ingkang dipun sapih), ingkang nyapih inggih êmbahipun, dene manawi botên gadhah, inggih mêndhêt tiyang sanès, ingkang sampun sêpuh umur-umuranipun.

Pinanggihipun wontên ing jaman sapunika, nyapih lare ingkang mawi tatacara kados makatên punika kathah ingkang sami anggêgujêng, awit mênggahing lare ingkang panêsêpipun miturut caraning dhoktêr, pêthaling lare saking sêsêpan punika pinanggih wontên pakulinan, awit sasampuning lare tata panêsêpipun, kèndêlipun gampil kemawon, pun lare prasasat botên rumaos manawi dipun sapih. Nanging sajatosipun caraning panyapih ingkang gampil kados makatên wau, taksih lăngka sangêt ingkang anglampahi, wontênipun makatên, awit mênggahing tatanipun tiyang limrah, caraning nêsêpi punika awis sangêt ingkang mawi pranatan, dados manawi dipun cacahna, mèh sadaya taksih ngangge cara nêsêpi ingkang tanpa petang, dados kenging dipun wastani taksih ajêg angênggèni tatacara kina.

Dene ingkang dados jalaranipun, sapisan saking botên teganan angèndêlakên lare nangis cêngèr-cêngèr, ingkang pancèn gampil lajêng kèndêl dening dipun sêsêpi, malah kêladuking panampinipun pun biyung, rumaos manawi pun lare punika anggènipun nangis anangisi barang gadhahanipun piyambak, pun biyung sadrêmi namung anggadhuh utawi kanggenan pangombening lare, mila manawi dipun têdha (dipun tangisi) wajib lajêng nyukakakên. Kaping kalihipun, jalaran namung saking mirid kacêkaping prêlu, awit tumrapipun tiyang limrah, ngopèni lare alit punika satunggaling padamêlan ingkang awrat sangêt, manawi botên sagêd rapih larenipun, saèstu badhe ngèthèrakên padamêlan sanès-sanèsipun, măngka tumraping tiyang èstri, thêk kêliwêring bale griya punika kêjibah dados wajibipun sadaya. Mila murih gampilipun inggih namung nindakakên rekadaya dhatêng kèndêling lare, inggih punika sabên nangis dipun sêsêpi.

--- 519 ---

Patrapipun ingkang makatên punika anjalari kêkêting lare dhatêng biyung, awit pun lare rumaos botên nate pisah kalihan pun biyung, sabên cêngèr-cêngèr nangis, klakêp, dipun sêsêpi. Cêngèr-cêngèr beka inggih dipun makatênakên. Badhe tilêm saya. Dados petanging panêsêpipun wontên ing luwe, mêlèk kalihan badhe tilêm, măngka sajatosipun tigang prakawis punika tansah pinanggih tumaruntun, sêlanipun namung manawi pinuju tilêm. Jalaran saking kulinanipun makatên wau, ngantos tuwuh wontên têmbung êmik, sakêdhap-sakêdhap pun biyung mungêl: êmik gèr, êmik. Dangu-dangu lare ngantos sagêd wicantên aniru mungêl êmik. Malah ngantos agêng pisan, lare ingkang sampun sagêd nêdha ngombe toya lantingan, têmbungipun inggih nêdha êmik, dados manawi makatên, êmik punika têgêsipun ngombe, nanging ngombe ing lare alit.

[Grafik]

Panggulawênthah ingkang sae, andadosakên prayogining lare.

Sarèhning tatanipun sampun kalajêng kados makatên, mila kêdah anglampahi rêkaos kalanipun badhe nyapih lare. Dene limrahipun nyapih lare punika manawi jalêr gangsal wêlas wulan, manawi èstri wolulas wulan. Sampun tamtu kemawon badhe mêthal lare ingkang sampun umur samantên punika angèl, awit pun lare sampun kêdangon anggènipun pakulinan kalihan pun biyung rintên dalu, lajêng badhe dipun ewahi dadakan. Dene panyapihipun dipun angkah manawi taksih wontên jawah, prêlunipun supados lare botên tansah ngêlak.

Nanging wontên saenipun, dene tiyang sêpuh lajêng mirantosi kabêtahaning lare sarwa prayogi, inggih punika manah prayogining têdhanipun, sêkul utawi lawuh ingkang sarwa botên gorengan, tumrap ingkang sawêg sapihan thil, lawuhipun tigan ayam bakaran, pangombèn toya wedang kaleyang godhong dhadhap, ingkang dipun asrêpakên, panganan inggih ingkang sarwa kêlêman, punapadene syarat pirantosipun nyapih lare, tapêl pupuk punapadene cêkok, wosipun kangge panjagi kasarasaning lare.

Ing salêbêtipun dipun sapih enggalan, lare botên dipun cakêtakên ing biyung, prêlunipun anjagi, murih lare botên èngêt badhe nêsêp. [nêsê...]

--- 520 ---

[...p.] Dene ingkang prêlu sangêt dipun pisahakên, punika dalunipun ingkang kapisanan, awit ing ngriku dununging tangis ingkang nyêdhihakên manah, ingkang nama tangis beka, sakêdhap-sakêdhap tansah jêmpling-jêmpling, manawi sampun têngah dalu kantun anggiyêngipun, tilêmipun cat-catan. Ing dalu wau pun biyung manawi mirêng tangising lare, manahipun kados dipun rontog, rumaosipun kados botên kêdugi-dugia nyapih, kathah ingkang pun biyung ngantos ambrêbês mili. Dene tumraping tăngga tapalih, ing kalanipun wontên lare dipun sapih enggalan, sabên dalu tamtu mirêng swaraning tangis, ingkang rinapu ing pangrêrêpi nganyut-anyut, kêraos bilih pangrêrêpi wau mêdal saking sucining manah.

Sarapih ing lare, ing ngriku pun biyung rumaos manggih kasênêngan, anakipun kêtingal doyan nêdha, saha lajêng lêma. Makatên ugi pun biyung rumaos wiwit ngaso sawatawis saking anggènipun ngantak-antak wiwit ngandhut ngantos dumugining titimăngsa wau. Yèn ta wujuda tiyang ambêbêkta, ing sapunika: o--s, ngasokakên napas.

Waosan Lare

Dongèng

[Dhandhanggula]

iki ana crita luwih bêcik | kang tinêmu ing tanah Eropah | kaya wayang yèn ing kene | manis abangêt patut | caritane nêngsêmke ati | nanging kabèh bonekah | padha pating jrumbul | sapolahe ora beda | kaya uwong nanging kabèh cilik-cilik | maine nèng panggungan ||

kocap ana Wlănda luwih sugih | atêtanggan karo wong malarat | sing sugih Jambrut jênênge | sing mlarat Tuwan Tlêkun | kaanane wong loro kuwi | ora tau pêthukan | awit Tuwan Jambrut | rumasa dadi wong kaya | yèn ngantia wanuh lan wong mlarat isin | luwung ora pêthukan ||

Tuwan Tlêkun abangêt prihatin | ngrumasani yèn dadi wong mlarat | kaya disatru tanggane | nanging bangêt le mungkul | nyambut gawe sarina wêngi | awit duwe tanggungan | bojo anak biyung | yèn ora direwangana | banting awak wis mêsthi ora nyukupi | dipangan sabên dina ||

kala-kala Tuwan Tlêkun mikir | nêdya arêp golèk pagaweyan | murih mundhak pamêtune | măngka nyatane wêruh | duwe tăngga sing bangêt sugih | pantês yèn maronoa | anjaluk pitulung | nguluri undhaking pangan | nanging uwis kalakon aboli-bali |[2] durung tau kêlêgan ||

Tuwan Tlêkun malah entuk uni | saka Jambrut sing ora kapenak | sangsaya manèh nyonyahe | bangêt anggone ngrawus | malah sajak mêmirang ati | ing unine mangkana | aku êmoh wanuh | mêngko mundhak kêtularan | mili-milu kaya kowe dadi miskin | wis ta enggal lungaa ||

sabaline Tlêkun nglara ati | tansah gagas lêlakoning awak | yèn ta klaira mangkene | awak [awa...]

--- 521 ---

[...k] yèn lagi kojur | bêbasane disatru bumi | yèk tak idak sêsambat | kabèh ora mathuk | sapuluh dikapakêna | wis bêgjane anggonku tinitah urip | dadi wong kasangsara ||

wise ngono kêtuwuhan osik | nêdya mêmpêng gone budidaya | nyêngkut sadina-dinane | wekasane kêtêmu | pamêtune mundhak sathithik | lawan gêmi kaliwat | mênyang tănja wêruh | yèn ta arêp ngêculêna | tumanjaning dhuwit bangêt ditaliti | ora kêna sêmbrana ||

[Grafik]

suwe-suwe nyênyimipên sathithik | nuli reka-reka sêsrawungan | dodolan barang sapele | tinêmu dadi mulur | banjur mundhak gêdhe sathithik | dilalah nêmu bêgja | lakune dumlundung | karo olèh kapitayan | saka wong-wong srawungane golèk bathi | dagangan sabên dina ||

barêng kira wis sataun luwih | mundhak wanuh lan para sudagar | dadi darbala sugihe | cêkake saya mumbul | malah Tlêkun ngrasa saiki | ora patut manggona | omah anèng kampung | mula banjur yasa omah | anèng kutha anjênggarang sarwa bêcik | sasat dalêm pangeran ||

rêrênggane ketok sarwa pèni | sapa bae mêsthi ora ngira | yèn Tuwan Tlêkun dhèk biyèn | sawise ngono mau | Tlêkun saya angrumasani | lan sukur ing Pangeran | dene ta anêmu | gêdhene kang kanugrahan | ing saiki bisa dadi uwong mukti | luwih sapadha-padha ||

lan batine iya ora lali | yèn sing dadi jalarane mulya | Tuwan Jambrut têtanggane | awit ngrasa diwasuh | kang ditămpa wêwulang bêcik | dadi gone nalăngsa | minăngka panuntun | mulane tansah anggagas | kaya priye margane bisa malêsi | nyang utamaning tăngga ||

dhèk samana ing dina sawiji | Tuwan Tlêkun kirim layang mênyang | Tuwan Jambrut surasane | diajak dhahar kêmbul | aja nganti ora ngrawuhi | dhèk Jambrut tămpa layang | alise jêngkêrut | jroning ati gagas-gagas | apa iki Tlêkun sing dhèk biyèn miskin | wong têtanggaku lawas ||

dhèk sing wedok wise dikandhani | isih têtêp anggone angina | dene unine mangkene | ah iki misthi[3] dudu | awit aku dhewe nyipati | Tuwan Tlêkun dhèk lunga | saka kene iku | jalarane kêmlratan | karo mokal upama dhèwèke

--- 522 ---

wani | ngulêm-ulêmi dhahar ||

iki mêsthi bangsane wong sugih | ing mulane gêlêm sêsrawungan | mênyang aku karo kowe | sawise ngono Jambrut | banjur padha anglêksanani | lakune wise têkan | wong loro agumun | dene ana omah brêgas | sasat swarga kaanane sarwa èdi | durung ana sing madha ||

ora suwe nuli diwêtoni | wong barêgas lanang wadon mapag | pating glêbyêr sandhangane | kapyak anggone mêthuk | Tuwan Tlêkun karo amuni | lah măngga sakalihan | kula pun Talêkun | kang tampi brêkah sampeyan | sapunika ragi mèmpêr pun rawuhi | lah lajênga sumăngga ||

Tuwan Jambrut tumratab ing ati | lan sing wedok ya samono uga | dene mangkono dadine | ananging Tuwan Tlêkun | wêruh sêmu banjur amuni | punika griya kula | sawêg nêmbe rampung | măngga dipun priksanana | ing sayêktosipun kula mung sadrêmi | nglanturkên brêkah tuwan ||

nuli dijak mlêbu kamar pèni | kono ana wong wedok wis tuwa | upyêk nyênyênêng putune | sing lêmu thipluk-thipluk | karo nabuh piyano bêcik | dene si nini tuwa | iya kuwi biyung | lan nonahe iku anak | kang kabèhe dhèk biyèn sing padha nyranthil | saiki sarwa brêgas ||

barêng wêruh kaanane kuwi | Tuwan Jambrut lan nyonyahe padha | ketok biyas ing ulate | kang lanang mlongo gêtun | lan sing wadon kaya wong isin | banjur bae pamitan | dene Tuwan Tlêkun | atine bangêt nalăngsa | awit ngrasa yèn dhèwèke diarani | ngêlèhna amêmirang ||

măngka ora pisan duwe ati | wêkasane iya mung nalăngsa | karo nyêdhaki bojone | dene anake mau | ningkring anèng piyano linggih | bangêt anggone bungah | êmbahne dêkukul | ing wusanane bubaran | kêmbang klampis caritane êntèk uwis | dene karêping crita ||

ing sabisa mungguh wong urip |[4] aja bangêt-bangêt gone ngina | mênyang uwong papadhane | awit sapa sing wêruh | nyang lêlakon ing têmbe buri | yèn nganti kêlakona | ngêlèhke ing besuk | mêsthi nêmu kawirangan | lan orane mêsthi kêrasa ing ati | kang ora bisa oncat ||

Pangintuning Kajawèn Nomêr Lêbaran

Ing Kajawèn sampun nate nyariyosakên ing bab caranipun ngintunakên buku-buku, punapadene kalaning ngintunakên wêdaling kalawarti Sri Pustaka, Panji Pustaka sarta Kajawèn, kawontênanipun sakalangkung upyêk, saking kathahipun ingkang dipun kintunakên. Saya sarêng nyarêngi wêdaling kalawarti Panji Pustaka tuwin Kajawèn nomêr lêbaran, punika ibutipun ngungkuli saking padatan, punika sababipun warni-warni, sapisan saking kathahing lêngganan saya mindhak, kêbêkta saking jalaran badhe wêdalipun nomêr lêbaran. Kaping kalih kabêkta saking ngangkah murih dhatênging kalawarti wau wontên ing ngarsanipun para maos ing tanah Jawi, sagêda angêplêki kados caraning tiyang pêpanggihan nuju dhawahing dintên riyadi,

--- 523 ---

kaping tiganipun kêtarik saking ngèngêti bilih ingkang dipun tindakakên punika padamêlan kangge kabêtahaning lêbaran, dados nyata bilih kalawarti nomêr lêbaran punika tansah nênarik damêl kasênêngan.

Yèn ta dipun manah panjang wêdaling kalawarti nomêr lêbaran punika, wiwit saking pandamêling karangan ngantos dumugining wêdalipun pisan, kêtingal manawi tumindakipun langkung saking padatan, kados ta: pandamêling karangan, anggènipun ngrêrêngga sapanunggilanipun, sadaya sami katindakakên kanthi pangangkah murih damêl panujuning galihipun para maos.

[Grafik]

Kalampahan sêmbadaning wêdalipun kalawarti nomêr lêbaran wau anêtêpi kados pangangkah èsthining manah, mila sarêng nyarêngi wêdalipun wau, para ingkang sami tumindak ing damêl kêtingal anggènipun giyak.

Kawontênan ingkang kacariyosakên sadaya, para maos sagêd anêksèni mirid nalika pangintunipun kalawarti wau, kados wujudipun gambar ingkang sumandhing punika.

Ing papan ingkang katingal punika padunungan ingkang kangge ngintunakên kalawarti, sadaya kalawarti ingkang sampun ambabar saking kantor pangêcapan lajêng dipun kalêmpakakên wontên ing ngriku, lajêng dipun êbani tuwin dipun pranggko kakintunakên dhatêng kantor pos, pambêktanipun dhatêng kantor pos dipun êwrat ing prah oto. Ing ngriku kêtingal tumpukaning Panji Pustaka tuwin Kajawèn ngantos ngundhung-undhung, wontên ingkang ngantos saêdêging tiyang. Măngka ingkang kêtingal punika dèrèng sadaya, awit pangintunipun dipun angkah tansah lumintu ambanyu mili, awit saupami dipun tandhêga, saèstu ngêbak-êbaki papan ing ngriku.

Punapa kawontênan ingkang kados makatên wau botên têtela, bilih upyêk tuwin janggêrênging wujud ingkang kados makatên punika namung murih adamêl pirênaning panggalihipun para lêngganan. Mila sarêng sampun kanyatan, bilih tindak wau adamêl karênan, Bale Pustaka namung suka sukur, mugi panggalihanipun para lêngganan lêstantuna rêna nguningani dhatêng kawontênaning kalawarti wau, lan salajêngipun Bale Pustaka badhe botên kêmba angudi lêstantunipun makatên. Lan malih dipun angkah sangêt, benjing wêdaling kalawarti nomêr lêbaran malih sagêda damêl pirêna ngungkuli kados ingkang sampun. Amin.

--- 524 ---

Bêna ing Pare

[Grafik]

Kiwa nginggil, bêndungan ing Bancangan, dhadhal. Têngên nginggil, margi tram K.S.M. risak, ngandhap kiwa margi Pare-Jombang ical krêtêgipun, ngandhap têngên margi Badhas-Grudha krêtêgipun dhadhal.

--- 525 ---

Rêmbagipun Petruk lan Garèng

Bab Sintên ingkang Wajib Sinêmbah.

Petruk : Ora Rèng, kaya saiki wis tiba saate kowe anêtêpi jangjimu, yaiku anyaritakake sapa sing wajib sinêmbah kuwi, nèk rumasaku ora ana liya kajaba mung Kang Kuwasa dhewe.

Garèng : Mula iya bênêr, kang wajib disêmbah kuwi ora ana manèh, mung Pangeran. Ananging sarèhne Pangeran iku ora gatra, ora kasatmata, dadi iya para badal utawa wêwakile sing padha wajib disêmbah, yaiku: wong tuwa lanang wadon, guru, maratuwa lanang wadon, lan ratu, mungguh sing kêna kang diarani ratu kuwi panggêdhemu dhewe.

[Grafik]

Petruk : Mara wijangna siji-sijine, sababe apa dene wong-wong mau wajib disêmbah.

Garèng : Lho kuwi mangkene, kang nomêr siji wong tuwa lanang wadon wajib disêmbah, kuwi sababe jalaran dadi lantaraning tumuwuh urip nang ngalam donya kiyi, lan…

Petruk : Mêngko dhisik, Rèng, aku tak nyêlani, nèk rumasaku omongmu kiyi ora kêna kanggo waton wong tuwa wajib disêmbah. Amarga nèk tak pikir-pikir, kaya si rama kuwi putrane kajaba aku lan kowe, rak pating tlècèk pirang-pirang ana ing ngêndi-êndi, apa kabèh mau rama ana niyate arêp nyuwun anak, têmtune bae rak iya ora, ta.

Garèng : Kurang ajar, kathik ngritik si rama, dumèh si rama ora kêna priksa thukmis. Truk, têmtune kowe durung tau maca buku Rangsang Tuban, ing kono ana kalimahe, kang raphalane mangkene: pangkur wuryaning gitaya | sadurunge kaki sira dumadi | anèng ngêndi dunungipun | yêktine saking ora | bapa biyung dadi lantaran tumuwuh | yêkti tan yoga mring sira | mung saking dêrênging ati || Hara ta, modar cocotmu ora. Dadi ing kono têtela yèn wong tuwa kang wêruh ing bênêr, mêsthi ora ngrumasani yèn nitahake, mung rumasa dadi lantaran, dene wênange disêmbah iya wis bênêre, awit wong tuwa kang anjalari dadining jênggêlêgmu mau.

Petruk : Hla rak mêngkono, nang ati dadi mak srêg. Saiki apa manèh sing majibake wong tuwa kudu disêmbah.

Garèng : Yakuwi anggone wong tuwa tansah ngupakara wiwit cilik, lan anggone tansah anrêsnani ora ana sing amadhani.

Petruk : Wah, kiyi aku ora mathuk alias ora cocog dhi dhalêm hati. Sababe mangkene: aku dhewe wis tau ngalami wong

--- 526 ---

tuwa, sing anake wiwit jêbrol banjur dititipake nyang wong liya, lan sabanjure ora ngaruhake babarpisan karo anake mau. Nèk miturut omongmu ing ngarêp, wong tuwa kang mangkono mau ora prêlu disêmbah, awit ora ngupakara utawa manèh ora anrêsnani mênyang anake mau. Yak, kiyi aku kok ora mathuk têmênan.

Garèng : Pancèn iya sok ana wong tuwa kang mangkono kuwi, ananging kuwi rak ora jênêng lumrah, lumrahe wong tuwa kuwi, iya ngupakara iya anrêsnani anake. Dene ana wong tuwa masrahake anake dhewe nyang wong liya, kuwi aja kok anggêp yèn wong tuwa mau ala, bisa uga jalaran kêna aral kang gêdhe kang anjalari ora bisa ngopèni anake klayan samêsthine, kaya ta: jalaran biyunge lara bangêt utawa mati, utawa saka ora duwe, lan liya-liyane aral manèh, têmtune kowe ora bisa anggambar kaya apa laraning atine, kalane wong tuwa pisah karo anake mau. Mulane kang dadi anak iya kudu wajib wêlas marang wong tuwa kang mangkono mau. Utawa manèh iya kudu wajib angajèni apa mêsthine.

Petruk : Lha, kuwi aku mupakat dhêngên sigrah, sabênêre tumraping anak kuwi, ora prêlu ngèlingi nyang bêbudèning wong tuwane, ala utawa bêcik, dhèk biyèn angopèni utawa ora, anggêr wis jênêng bapa biyunge dhewe, kuwi wis dadi wajibing anak kudu trêsna lan angajèni. Mungguh wêlase wong tuwa mênyang anak, kuwi pancèn iya ora kêna dipaido têmênan, tandhane aku kiyi bae tumrape ponakanmu Si Kamprèt. Saking wêlasku mênyang dhèwèke, kabèh dosane aku iya banjur mèlu ngrewangi mikul.

Garèng : Lho, Kamprèt kadosan apa têka kowe banjur ngrewangi mikul.

Petruk : Ha mara, apa mèmpêr, sawijining dina Kamprèt kuwi kathik malinthêng dêruk nganti mati, apa kuwi ora dosa arane. Saking wêlasku marang dhèwèke, lan supaya dosane mau aja dipikul dening Kamprèt kabèh, mulane barêng dêruke mau wis digorèng, dak plalahi aku sing mangan iwake kabèh.

Garèng : Wis, kurang ajar, la kuwi jênênge rak apus wikrama. Seje karo aku nyang ponakanamu Si Poniyêm. Saking wêlasku nyang dhèwèke mau sanadyan dilamar wong bola-bali, mêksa iya ora dak êcul-êculake, awit aku kuwatir yèn nganti anakku mau ora bisa mangan, utawa manèh kuwatir, yèn anakku nganti diwayuh sadhosin, apa nèk mêngkono kuwi ora lara atine anakku. Yèn anak nganti susah, têmtune wong tuwa iya mèlu nalăngsa. Mulane Si Poniyêm iya takêkon grampungake sakolahe dhisik.

Petruk : Lha, kuwi jênênge manut karo jamane, aja kok mung bocah lanang bae sing disakolahake, sanajan anak wadon iya aja nganti kari, lo, Si Poniyêm kuwi kok sêkolahake apa, apa kok sêkolahake kang kanggo ondêrwisêrès.

Garèng : Wiyah, iya mêsakake, karo

--- 527 ---

mênèh ing kene ora ana arèn.

Petruk : Hus, kuwi rak tukang andèrès, ondêrwisêrès kuwi têgêse: guru wanita.

Garèng : Pangkat guru wanita kuwi mula iya utama, mung bae rada kalawasên sêkolahe. Mulane Si Poniyêm takkon sêkolah, sing mung sadhela ning akèh pamêtune, yakuwi pamulangan kanggo para ahli pangêlusing kabèh panganggo.

Petruk : Sêmbrana, kathik omongane diubang-ubêng, ambok iya disakolahake kanggo tukang pênatu, rak iya wis cunthêl. Wis samene bae dhisik, besuk manèh padha dibanjurake anggone padha rêmbugan.

(Badhe kasambêtan)

Pêkên ing Fort de Kock

[Grafik]

Sampun limrah ing sabên nagari, malah dumugining dhusun-ngadhusun ingkang agêng sami wontên pêkênipun. Pêkên punika dados pajujuganipun tiyang pados kabêtahaning abale griya, tumrap pêkên ingkang alit namung kabêtahan têdha, nyêngkanipun dhatêng sandhang pangangge, dene tumrap pêkên ingkang agêng, sathêk kaliwêring kabêtahaning tiyang punika wontên sadaya, awit kajawi papan ingkang limrahipun dipun wastani pêkên, sakiwa têngêning pêkên wau kathah toko-toko ingkang sami sêsadean barang warni-warni, ingkang ugi taksih kêgolong peranganing pêkên.

Tumrap ing padhusunan, wancining pêkên, ingkang lajêng kêtêlah dados pêkênan, punika ing dalêm gangsal dintên (sapêkên) namung sapisan, kathahipun kaping kalih, mêndhêt saking dintên pêkênan inggih punika, Lêgi, Pahing, Pon, Wage, tuwin Kliwon. Mila sabên wancinipun wontên tiyang [ti...]

--- 528 ---

[...yang] sêsadean wau dipun wastani pêkênan, manawi botên nuju makatên sêpên kemawon. Dene tumrap sanès panggenan ingkang botên migunakakên pêkênan, inggih ngangge dintên.

Tumrap satunggal-satunggaling pêkên punika wanguning griya beda-beda, nanging ingkang limrah sami adhapur los babanjêngan. Ing sisih punika gambaring pêkên ing Fort de Kock Sumatra. para maos sagêd anggalih mênggah bedaning wêwangunanipun. Dene griya ingkang mawi panggungan punika, ingkang ngandhap kangge padhasaran, ingkang nginggil dipun ênggèni kangge tilêm.

Cariyos Wigatos

Kawontênanipun Sophyèt Ruslan ingkang Sajati

Candhakipun Kajawèn ăngka 26

XIV. Pêthikan saking sêrat kabar A.I.D.

Kawontênanipun Ekonomi

Cacahing têtiyang ingkang botên sami anyambutdamêl wau, ing salêbêtipun taun-taun ingkang kapêngkêr punika, inggih lajêng enggal sangêt anggènipun wêwah kathah, inggih punika sasampunipun ngawontênakên pranatan pambagian arta, tuwin sasampunipun saking panginggilan wiwit dipun têdha kanthi wongsal-wangsul, murih rêgining barang-barang dipun suda, makatên ugi cacaging têtiyang ingkang botên nyambutdamêl inggih lajêng kawêwahan dening têtiyang saking padhusunan, amargi sanadyan pamêdaling têtanèn sampun mèh nyamèni kalihan kala ing taun 1913, ananging wiwit wêkdal punika, cacahing tiyang mindhak sangêt, lan ing sarèhning pamêdaling têtanèn wau ajêg kemawon, wêwahing têtiyang ing padhusunan inggih lajêng botên sami sagêd angsal padamêlan wontên ing ngriku. Satunggiling batih ingkang anggadhahi anak jalêr kathah, ingkang sawatawis kêdah kapurih dhatêng kitha-kitha murih pados padamêlan, sabab botên wontên tiyang satunggal-satunggala ingkang gadhah arta kangge tumbas pirantos ingkang prasaja piyambak. Ing măngka manawi botên gadhah pirantos-pirantos wau inggih botên sagêd amiwiti ngawontênakên panggaotan enggal. Tumrap sadaya tiyang, ingkang bêtah dhatêng sambutan arta kangge têtanèn, pamarentah botên sagêd suka pitulungan ingkang kanthi anyêkapi, têmtunipun inggih jalaran saking botên wontênipun arta wau.

Amila ing taun 1927 cacahing tiyang ing Ruslan ingkang botên gadhah padamêlan inggih botên kirang saking kalih yuta. Cacah samantên punika saking gunggunging têtiyang ingkang sami nyambutdamêl ing pabrik-pabrik, ingkang sadaya namung wontên tiyang 10 yuta, dados tiyang ingkang nganggur wau wontên 20% nipun saking gunggunging têtiyang sadaya wau. Amila tumrap angagêngakên kabudidayan ingkang kamanah prêlu piyambak, inggih punika anggènipun badhe nyuda dhatêng cacahing têtiyang ingkang botên sami gadhah padamêlan. Ingkang angajrih-ajrihi mênggahing samangke, inggih punika ing bab kamlarataning nagari, ingkang jalaran saking kiranging têtirahan saking wontênipun pangasilan ing sabên taunipun, lajêng botên sagêd angagêngakên budidayan. Ingkang punika cacahing tiyang nganggur ingkang sabagian agêng, ing têmbê wingkingipun inggih botên badhe suda. Manawi ningali kawontênaning ăngka-ăngka petanganipun komisi rancangan tumrap sawatawis măngsa, ing ngriku têtela, bilih taksiran wêwahing kaum bêrah ing salêbêtipun gangsal taun ingkang badhe kalampahan punika, wontên 17.7%.

Manawi indhaking cacah jiwa sabên taunipun kapetang 2.2%, inggih punika ăngka ingkang sampun katêtêpakên dening pamarentah Sopyèt, salebêtipun gangsal taun malih têtiyangipun ing ngriku sampun dados mindhak 11% tinimbang samangke, ingkang anjalari sagêd migunakakên kaum bêrah 6.7% langkung kathah tinimbang indhaking cacah jiwa. Mênggah têgêsipun: sagêd migunakakên wêwahan kaum bêrah cacahipun 650.000. Jalaran saking punika, kantunanipun têtiyang ingkang botên gadhah padamêlan, lajêng taksih kirang langkung wontên 1.600.000. Nitik kawontênanipun petang grobohan kados [kado...]

--- 529 ---

[...s] ingkang makatên wau, ing ngriki kenging kacariyosakên bilih miturut rancangan wau, sajatosipun botên adamêl sudaning cacahipun tiyang ingkang nganggur.

Dados samangke lajêng cêtha sayêktos, bilih murih sagêdipun amitulungi padamêlan dhatêng têtiyang ingkang sami nganggur wau, ingkang prêlu piyambak kêdah sagêd angancik dhatêng satunggiling tataran ing bab ekonomi. Ing tanah Sopyèt Ruslan tataraning ekonomi wua dèrèng sagêd kadumugèn, lan kawontênanipun ekonomi ingkang saklangkung mundur punika anjalari têtiyang ingkang sabagian agêng sami botên angsal padamêlan.

Jalaran saking kêkiranganing barang-barang ing saindênging nagari, kados prêlu sangêt lajêng enggal-enggal dipun kathahi mênggahing kawontênanipun kabudidayan. Ananging tumrap amêwahi kawontênaning kabudidayan wau, kêkirangan wragadipun. Ing taun 1927 ing ngrika sampun migunakakên arta 125 yuta rubêl saking angsal-angsalaning arta pajêg tumrap amêwahi kabudidayan. Cara pulitik ingkang makatên punika kenging dipun samèkakên kalihan pulitik anutupi kêkiranganing wragad ingkang nyêbal saking mêsthi kapêndhêtakên saking pamêdal limrah, ing măngka pulitik ingkang makatên punika ing tanah Indiya tansah dipun pabêni dening golongan sosialis tuwin komunis. Kajawi punika arta pon ingkang dipun ngèngèhakên sadaya sampun têlas dipun angge tumrap yayasan pabrik-pabrik enggal.

Ing taun-taun sangajêngipun, pulitik ingkang makatên wau, dipun pacak malih ing rancangan. Dados salajêngipun nuntên migunakakên arta saangsal-angsalipun kemawon, malah-malah sok andadosakên kapitunanipun para kawula. Ingkang makatên wau lajêng botên sagêd ngawontênakên pranatan-pranatan ingkang migunani tumrap umum. Langkungipun samantên wau botên sagêd mêndhêt arta saking kasing nagari. Dumugining samangke botên sagêd kasumêrêpan, punapa wontên margi sanèsipun malih tumrap angajêngakên ing bab wau, utawi malih punapa wontên patrap sanèsipun ingkang karampunganipun kenging karaosakên sawatawis dening para kawula. Ambantah ing bab punika botên sagêd, amargi lajêng nama ananggulangi dhatêng pranataning parte, ingkang makatên punika lajêng kemawon dipun anggêp: ambalela dhatêng pamarentah.

Parte lajêng anêtêpakên damêl irit-iritan langkung kathah malih, langkung-langkung tumrap para punggawa kantor, ingkang kala ing taun 1924 dipun êlong saprapatipun. Samangke lajêng amiwiti ananggulangi dayaning para amtênar kantor, ingkang angawrat-awrati sadaya tindak, jalaran sadaya lajêng langkung awis wragadipun, tuwin lajêng angalang-alangi dhatêng sadaya kamajêngan.

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar sanès

Sarana nitih baita kapal Chr. Huygens, kala dintên Jumuwah enjing ingkang kapêngkêr punika, Radèn Ayu Wiranata Kusumah, garwanipun ingkang Bupati Bandhung, sampun rawuh ing Tanjungpriyuk saking anggènipun tindakan dhatêng nagari Walandi. Ing palabuhan kathah para santananipun ingkang sami mêthuk.

Wontên kabar, pangrèh pang P.S.I. Ngayogyakarta, P.N.I. sarta Budi Utama, badhe sami sêsarêngan damêl parêpatan umum, kangge nglairakên gambiraning manah prakawis luwaripun para sêtudhèn Indhonesiah ingkang sami kenging prakawis wontên ing nagari Walandi.

Kala wontên ing parêpatan warga P.S.I. ingkang kapêngkêr punika, ing ngriku kajawi ngrêmbag sanès-sanèsipun, ugi pilihan warga pangrèh enggal. Mênggah karampunganipun ingkang katêtêpakên dados pangarsa: Tuwan Dr. Sukiman, pangarsa lami Tuwan R.M. Surya Pranata, katêtêpakên dados warga pangayoman.

Aneta martosakên saking Surabaya, bilih algêmènê onpangêr ing Bangkalan (Madura) nama Tuwan Sciepia, nêlasakên arta f 121,000, têrus katahan ing kunjara.

Kala malêm Sabtu ingkang kapêngkêr, Kangjêng Pangeran Arya Adikusuma, putra dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan ing Surakarta, seda, enjingipun layonipun kasarèkakên ing pasarean Imagiri, mawi pahargyan kados adat manawi wontên sedan putra dalêm, layon katitihakên sêpur mirunggan saking Surakarta dumugi sêtatsiun Tugu Ngayogyakarta, lajêng pindhah sêpur ingkang anjok Kitha Agêng.

Wontên pawartos, bilih sêtudhipon Darmawara ing Ngayogya tampi kabar saking dheparatêmèn yustisi, bilih Darmawara sagêd angsal bagean saking lotre agêng 25/1000 angsal-angsalan rêsik. Sapintên dadosipun dèrèng sagêd kêpirêng.

Ing kampung Bantarjati (Bogor) wontên maesa gadhahanipun tiyang pribumi sinêrang sêsakit ingkang anganèh-anèhi. Ing sakawit peranganing gulunipun maesa katingal abuh, salajêngipun maesa wau cangkêmipun tansah mêdal ilunipun, ing salêbêtipun kalih dintên maesanipun lajêng pêjah. Punapa sabab saking botên mangrêtosipun bilih sêsakit wau sagêd nular, punapa sabab botên purun karugian kêkathahên, maesa wau lajêng kapragad dening ingkang gadhah, prêlu [prê...]

--- 530 ---

[...lu] dagingipun badhe kasade. Tujunipun lajêng kapêndhakan dening mantri kewan, ingkang nyandèkakên niyating anyade dagingipun wau. Botên ngêmungakên ing ngriku kemawon ingkang tuwuh sêsakit maesa kados makatên wau. Makatên ing Kêdhungalang, ing ngriku sampun wontên maesa tiga ingkang pêjah. Samangke dhoktêr kewan sawêg ambudidaya murih sagêdipun nyêgah sêsakit wau sampun ngantos nular dhatêng pundi-pundi.

Dèrèng dangu punika ing Jatinom (Klathèn) wontên tilas warganing pakêmpalan durjana Sarekat Itêm nama Martapawira, kacêpêng ing pulisi. Kalanipun tiyang wau kacêpêng, piyambakipun ambêkta dêdamêl golok landhêp sangêt. Martapawira kasbut nginggil satunggiling durjana ingkang anguwatosi sangêt, kala tan[5] 1927 sampun nate katahan pèl pulisi ing Surakarta, ananging lajêng miruda.

Kala malêm Minggu ingkang kapêngkêr punika, wiwit jam 9 dalu wakiling sêrat kabar ing Indhonesiah ginêmipun kalihan wakiling sêrat kabar ing nagari Walandi, inggih punika antawisipun kantor Aneta ing Wèltêpradhên[6] kalihan Aneta ing Dhênhah. Ingkang dados pangiridipun tumrap ngriki Ir. J.F. van Weelderen pangagêng P.T.T. tumrap nagari Walandi Tuwan L.P. van Leeuwen pangagêng P.T.T. lan Tuwan Ir. Dr. Koomans priyantun babagan tilgram ing Dhênhah. Kajawi punika mèh sadaya wakil sêrat-sêrat kabar ing Indhonesiah lan ing nagari Walandi sami andhatêngi sadaya.

Gêmintê rad ing Mistêr Kornèlis mêntas amutusi badhe pados sambutan arta f 2.000.000- miturut undhèn ingkang cocog warga 8 ingkang botên cocog namung satunggal.

Wiwit wulan April ing taun punika, ing pamulangan patukangan tumrap lare pribumi ing Ngayogyakarta, badhe dipun wontênakên apdhèling tumrap anyinau adamêl meja kursi. Dene ingkang kenging tumut sinau ing bab punika, ngêmungakên lare ingkang sampun tamat pasinaonipun tumrap patukangan kajêng. Dene pasinaon adamêl meja kursi punika dangunipun sataun.

Aneta mirêng pawartos, bilih komandhaning prajurit dharatan ing Batawi, Kurnèl van Overeem, badhe kabantokakên dhatêng nata ing Siyêm, salaminipun sang nata wau mara tamu ing tanah Indhonesiah ngriki. Rawuhipun tamu agung wau kintên-kintên dhawah ing tanggal 18 Juli ngajêng.

Saking Surabaya kawartosakên, kala Jumuwah sontên ingkang kapêngkêr punika, ing margi sêpur Madiun - Panaraga, jalaran wontên barang ingkang malang wontên ngriku, anjalari lokomotiping sêpur kuwalik. Karugianipun kintên-kintên agêng lan lampahing sêpur kakintên badhe angsal alangan laminipun 3 dintên.

Miturut pawartos sêrat kabar Het Noorden, saking pambudidayanipun tèkênar gêwès têlêkê rad Tuwan Wiryamiharja, ing Pakalongan botên dangu malih badhe kawêdalakên sêrat kabar enggal ingkang badhe kawastanan Danurdara. Ing sakawit badhe kawêdalakên sabên sawulan kaping kalih, dene manawi katingal majêng, badhe kawêdalakên saminggu sapisan, wusananipun lajêng badhe kadadosakên sêrat kabar dintênan.

Benjing konggrès B.O. ingkang badhe dipun wontênakên ing Surakarta, Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan tuwin Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara, badhe maringi sumbangan têtingalan wirèng, pranasmara tuwin langêndriyan, dalah găngsa saniyaganipun. Makatên ugi pakêmpalaning para ulah bêksa ing Surakarta, inggih badhe nyumbang têtingalan.

Pakêmpalan Wanita Utama ing Ngayogya, mêntas parêpatan tuwin dhahar kêmbul pêrlu angurmati anggèning pisê prèsidhèn Nyonyah Dhoktêr Abdulkadir pindhah saking ngriku. Amargi ingkang raka pindhah dados dhoktêr guprêmèn ing Klathèn. Ingkang ngrawuhi kathah, Tuwan van der Linden sakalihan, administratur pabrik gêndhis ing Dêmak Ijo, ing[7] dados dhonatur, tuwin Gusti Kangjêng Ratu Dèwi pangayoman ugi sami rawuh. Radèn Ayu Gănda Atmaja anglairakên kajênging parêpatan saha dhahar kêmbul punika, wosipun angurmati dhatêng Nyonyah Abdulkadir tuwin ngaturakên panuwun ing bab anggènipun dados panuntun Wanita Utama. Nyonyah Abdulkadir inggih lajêng mangsuli saprêlunipun. Wusana lajêng dhahar, dhêdhaharanipun sarwa miraos, sami olah-olahanipun para warga piyambak, sawênèh wontên ingkang wêdalan saking huishoudschool. Wêkasan Tuwan Dhoktêr Abdulkadir amêdharakên panuwun.

Baita sabrang ing lèpèn Bagawănta, Ngayogya, kaprênah ing sambêtaning margi saking Watês dhatêng Jênar, anggènipun ngêwrat tiyang kêkathahên, nalika tiyang 17 badhe minggah ing dharatan, baita awrat sisih, wusana kêcêmplung sadaya, ingkang 7 kerut amargi lèpèn pinuju bêna.

Up bêstir Muhamadiyah gadhah sêdya badhe milih tiyang kêkalih kaangkatakên dhatêng Indhiya Inggris tuwin Egypte, prêlu badhe ngudi sêsambêtanipun kalihan pakêmpalan Islam ing ngrika.

Tiyang nama Ali, ing dhusun Sêkêlimus, Bandhung, dipun cêpêng ing pulisi, jalaran sade jimat dhatêng têtiyang kathah, ingkang dipun cariyosakên, bilih jimat wau andayani dhatêng kasugihan, anggangsarakên jêjodhoan tuwin sanès-sanèsipun.

Kawartosakên wontên 15 dhusun bawah ondêr dhistrik Pêjawaran, dhistrik Batur, Banjarnagara tuwuh sêsakit malariyah, ing 15 dhusun wau jiwanipun wontên 16.233, ing taun kêpêngkêr ingkang ngajal wontên 1328 ingkang 471 jalaran sakit pès. Salêbêtipun kalih wulan kêpêngkêr, tiyang ingkang ngajal wontên 229, botên jalaran sêsakit pès. Pangrèh praja tuwin D.v.G. anindakakên pranatan anulak sêsakit wau kêncêng sangêt.

--- 531 ---

Wêwaosan

Sêsupe Agêmipun Rajaputri ing Seba

27. Pamriksaning prakawis

Orme sumêla makatên: dhuh sang putri putraning para nata, mugi kula kaparênga ngèngêtakên dhatêng paduka gusti, bilih Sang Barung sultaning têtiyang Fung angandikakên, bilih sagêd kalampahan ingkang makatên punika, badhe nglêstantunakên gêsangipun, prêlu badhe malêsakên dewanipun Harmac, makatên ugi sang nata wau angandika, bilih tumrap têtiyang Abati namung panjênêngan piyambak ingkang badhe dipun gêsangi.

Mirêng pitêmbungan ingkang ngajrih-ajrihi makatên wau, ing salêbêting rad lajêng kamirêngan garundêlan ingkang sajak ajrih, ananging sang putri namung ngebah-ebahakên pamidhanganipun, ingkang sagêd ngebah-ebahakên rêrênggan salaka ingkang wontên pangagêmanipun.

Dhawuh wangsulanipun sang putri: kula namung nyariyosakên wêca ing kina punika, lan raosan punika dèrèng tamtu dipun lampahi. Manawi mêngsah kula pun Harmac dhawah, têtiyang Fung tamtu inggih badhe ngêtutakên. Manawi botêna makatên, sababipun punapadene têtiyang Fung amilujêngi lindhu, ingkang kaanggêp kadosdene dewa awon tuwin dipun ajrihi sangêt. Lan kala gangsal atusan taun ingkang kêpêngkêr, kalanipun wontên lindhu, ingkang mèh ngrisak kitha ingkang winados, kenging punapa têtiyang Fung wau lajêng minggat dhatêng Mur, saha lajêng sami dêdunung wontên ing tanah waradin, miturut cariyosipun badhe anjagi dewanipun.

Orme amangsuli: O, kula botên mangrêtos, saupami sadhèrèk kula jalêr ingkang samangke dipun tawan ing têtiyang Fung wontên ing ngriki, tamtunipun sagêd anêrang-nêrangakên, amargi piyambakipun punika pintêr sangêt ing bab panêmbah dhatêng brahala tuwin băngsa-băngsa ingkang taksih wanan.

Sang putri angandika: O, mitra kula Orme, eman sangêt dene jalaran saking lêpatipun tiyang ingkang cidra, ingkang samangke sampun kadhawahan ing ukuman, piyambakipun sampun botên wontên ing ngriki, lan bokmanawi piyambakipun botên sagêd suka katrangan dhatêng kula sadaya. Dene dêdongenganipun kados ingkang sampun kula cariyosakên wau. Jalaran saking punika, ingkang dados pangajab kula sadaya tiyang Abati, sagêda ngrisak brahalaning tiyang Fung punika, ingkang sampun anjalari pêjahipun têtiyang kathah, jalaran saking sukuning singa-singa ingkang kaanggêp kramat punika. Sang putri lajêng tumungkul nyawang Olivier saha lajêng andangu makatên: samangke kula pitakèn dhatêng panjênêngan, punapa panjênêngan karsa nindakakên damêl mitulungi dhatêng kula.

Pangeran Josua sumêla matur kanthi swara antêp: dhuh anggèr, mugi kaparênga anggalih ganjaranipun rumiyin. Kula mirêng pawartos, bilih têtiyang Buda saking tanah kilenan punika, satunggiling băngsa ingkang rakus sangêt, kosokwangsulipun tumrap băngsa kula sadaya, ingkang sami gêthing dhatêng arta. Têtiyang kilenan punika pêjah gêsang gagasanipun namung arta kemawon.

Quick awicantên: bandara kapitan măngga kula aturi andangu dhatêng tiyang punika, punapa têtiyang ing ngriki sami botên angrêgèni dhatêng anggadhahi siti, awit ingkang kula alami kalawingi sontên punika sanès sangêt, kala punika têka wontên tiyang Abati ingkang badhe nugêl guluning kancanipun, prakawis siti ingkang wiyaripun namung sakandhang ayam.

Kula anyambêti wicantên, amargi kula kêdah angakêni, bilih wicantênipun Pangeran Josua punika adamêl sêriking manah kula, wicantên kula makatên: o, iya, takona pisan ing dhèwèke, apa ing jaman kunane wong Yahudi ora nyolong barang rêrênggane wong Mêsir, lan apa Nabi Suleman kang dianggêp lêluhure, ora dêdagangan êmas karo nagara Ophir, lan pungkasane si pangeran kuwi wêruh, yèn bangsane dhèwèke kang dêdunung ing nagara mănca, sing akèh padha nganggêp dhuwit iku kayadene dewane.

Orme ingkang kala punika dados juru basa kula sadaya, lajêng anglairakên pitakèn-pitakênan sadaya wau dhatêng pangeran ingkang piyambakipun gêthing sangêt. Jalaran saking punika, têtiyang sawatawis ingkang wontên ing ngriku, ingkang ugi botên rêmên dhatêng pun pangeran wau, ugi gumujêng kêcêmutan. Dene rêrênggan ing pangagêmanipun sang putri ugi katingal ebah, sajakipun sang putri inggih gumujêng wontên salêbêting kudhung. Ewadene sang putri botên rêna, bilih Pangeran Josua mangsuli piyambak, amila sang putri lajêng ngandika makatên:

Dhuh para mitra kula, dene sajatosipun anggèn kula sadaya botên marduli dhatêng jêne, amargi tumrap kula sadaya botên wontên prêlunipun, kajawi namung kangge rêrênggan jalaran kula sadaya sami botên among dagang. Upami botêna makatên, anggèn kula sadaya ngaji-aji dhatêng êmas wau botên beda kados tiyang sanès-sanèsipun, [sanè...]

--- 532 ---

[...s-sanèsipun,] amila paman kula wau kêlintu, dene ingkang makatên wau dipun anggêp satunggiling bêbudèn ingkang sae, ananging bakunipun anggènipun botên rêmên dhatêng êmas punika saking kêpêksa, mila kados wicantênipun rencang panjênêngan wau lêrês, bilih kawula kula punika sangêt angrêgèni dhatêng siti, lan ingkang dados idham-idhamanipun, sagêda angsal siti ingkang kathah sangêt.

Pangeran Josua lajêng ngandika sajak ngerang-erang: punapa băngsa Buda-buda punika botên purun dipun epahi angènipun badhe labêt wau.

Olivier amangsuli: punika botên babarpisan, pangeran, awit kula sadaya punika bangsa opsir ingkang băndha-bandhu, manawi botên makatên tamtunipun rak inggih botên sagêd dumugi ing ngriki, prêlu angrampungi pasulayan panjênêngan kalihan satunggiling pangagêng, ingkang sanadyan bangsaning tiyang wanan, ananging miturut pamanggih kula anggadhahi bêbudèn sawatawis ingkang sae, upaminipun kemawon pangagêng wau anggadhahi kakêndêlan tuwin kaprawiran. Manawi kula sadaya wani ngêtohakên nyawa kula, lan nindakakên padamêlan ingkang kapasrahakên, tamtunipun kula sadaya inggih botên badhe isin nampèni ganjaran ingkang mêsthinipun katampèkakên dhatêng kula sadaya, prêlu punapa kula sadaya kêdah isin, jalaran kula sadaya punika sawatawis inggih bêtah dhatêng kasugihan, lan sadhèrèk kula sadaya, ing samangke kenging kawastanan pêjah, ingkang jalaran saking cidraning tiyang-tiyang ingkang kakintunakên, murih anjagi dhatêng kula sadaya, punika taksih anggadhahi kulawarga ingkang sami mlarat lan ingkang pantês dipun sukani karugian jalaran kecalan sadhèrèk wau.

Sang putri ngandika săra: lêrês, kenging punapa têka mawi lingsêm. Mong para mitra kula aturi mirêngakên, atas nama kula tuwin namanipun tiyang Abati sadaya, kula aprajanji dhatêng panjênêngan sadaya, kula anglilani panjênêngan ambêkta êmas saking Mur ngriki sakuwawining unta, lan ing dintên punika panjênêngan kula têdahi êmasipun, samantên wau manawi panjênêngan wani ngêtutakên dhatêng panggenan pasimpênaning êmas wau.

Olivier awicantên: nyambutdamêl rumiyin, sawêg epahanipun. Dhuh sang putri, mugi kaparênga dhawuh dhatêng kula, padamêlan punapa ingkang kêdah kula lampahi.

Sang putri angandika: dhuh mitra Orme, mênggah padamêlanipun punika makatên: panjênêngan kêdah sumpah - samantên punika manawi botên narajang ing raos panjênêngan ing atasipun tiyang Kristên - bilih panjênêngan salêbêtipun sataun wiwit dintên punika, kêdah ngawula dhatêng kula, lan lajêng pêrang tumrap kaprêluan kula, makatên ugi panjênêngan kêdah miturut wèt-wèt kula. Salêbêtipun wêkdal punika, sarana dêdamêl panjênêngan saking tanah kilèn tuwin kaprigêlan panjênêngan, panjênêngan kêdah tansah ambudidaya, murih sagêd nyirnakakên Harmac. Sasampunipun kanthi ganjaran wau, panjênêngan kenging tindak sakarsa-karsa.

Sasampun anggagas sawatawis, Olivier matur makatên: manawi kula sadaya sampun sumpah, salêbêtipun kula ngawula panjênêngan punika, pangkat punapa ingkang kaparingakên dhumatêng kula sadaya.

Sang putri angandika: o, mitra kula Orme, tumrap pakaryan punika panjênêngan kula têtêpakên dados pangagênging prajurit kula, dene kănca panjênêngan ingkang kêkalih punika, sami dados karerehan panjênêngan, dene pangkat punika miturut sakarêng[8] panjênêngan piyambak.

Mirêng têtêmbungan makatên wau, para jendral ing rad ngriku, sami garundêlan sajak botên sênêng manahipun.

Atas namaning jendral-jendral wau, Pangeran Josua matur: dhuh anggèr sang putri, punapa kula sadaya kêdah miturut dhatêng têtiyang ngamănca punika.

Sang putri amangsuli: o paman, inggih sampun tamtu kemawon, mênggahing pakaryan punika kêdah têtêp kados ingkang sampun kula cariyosakên wau. Punapa panjênêngan sagêd nindakakên dhinamit, ingkang wêwadosipun namung têtiyang punika ingkang sumêrêp, lan tiyang têtiga golongan panjênêngan sadaya, punapa tahan wontên ing gapuraning Harmac tinêmpuh para prajurit Fung, saha salajêngipun angrisak gapura wau.

Sang putri kendêl sawatawis, lan sakêdhap sidhêm pramanêp[9] tanpa sabawa.

Sang putri lajêng nglajêngakên pangandikanipun makatên: panjênêngan botên mangsuli, amargi salugunipun pancèn botên sagêd ingkang punika bok narimah kangge sawatawis măngsa dados kalèrèhaning tiyang, ingkang anggadhah kadibyan saha panguwasa ingkang panjênêngan botên kanggenan.

Ing ngriku inggih lajêng botên wontên wangsulan malih.

Salêbêtipun sidhêm wau Orme matur makatên: dhuh sang putri, panjênêngan sampun amarêngakên ngangkat kula dados jendraling prajurit panjênêngan sadaya, ananging prajurit-prajurit wau punapa purun miturut dhatêng kula, lan pundi prajurit-prajurit panjênêngan, punapa satunggil-satunggiling tiyang Abati anggadhahi dêdamêl. (Badhe kasambêtan)

Pawartos saking Rêdhaksi

Sarèhning dintên Sêtu tanggal 7 April punika dhawah ing dintên ingkang dipun apit-apit ing dintên liburan, amila Kajawèn ingkang kalêrês mêdal ing dintên wau botên kawêdalakên. Ananging minăngka lêlintunipun, wêdaling Kajawèn ing dintên Rêbo tanggal kaping 11 April, nomêripun badhe karangkêp. Mugi andadosakên uninganipun para maos.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	punapa. (kembali) punapa.
2	abola-bali. (kembali) abola-bali.
3	mêsthi. (kembali) mêsthi.
4	Kurang satu suku kata: ing sabisa mungguh wong ngaurip. (kembali) Kurang satu suku kata: ing sabisa mungguh wong ngaurip.
5	taun. (kembali) taun.
6	Wèltêprèdhên. (kembali) Wèltêprèdhên.
7	ingkang. (kembali) ingkang.
8	sakaparèng. (kembali) sakaparèng.
9	pramanêm. (kembali) pramanêm.