Kajawèn, Balai Pustaka, 1928-09-01, #202

Ăngka 69-70, 15 Mulud Taun Alip 1859, 1 Sèptèmbêr 1928, Taun III.

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [1212] ---

--- [1213] ---

Ăngka 69-70, 15 Mulud Taun Alip 1859, 1 Sèptèmbêr 1928, Taun III.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu.

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara VII.

[Grafik]

Ing tanggal 3 wulan Sèptèmbêr taun punika, jumênêng dalêm Kangjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara VII jangkêp 12½ taun, mila wêdalipun Kajawèn ing dintên punika dipun kanthèni gambar dalêm kanjêng gusti, minăngka pèngêtan.

Botên langkung Kajawèn ugi mêmuji dhatêng kasugêngan dalêm Kanjêng Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara VII sagarwa putra, lêstantun linuhurna ing Pangeran.

Dene ing nginggil punika gambar dalêm kanjêng gusti mangagêm cara militèr, nitih titihan wontên plataraning pura Mangkunagaran.

--- 1214 ---

Raos Jawi

Wedhatama.

Sami-sami sêrat Jawi ingkang golongan ngèlmi, Sêrat Wedhatama punika kalêbêt sêrat ingkang nyarambahi sangêt, kajawi suraosipun amêngku kajêng lêbêt, sagêd anocogi dhatêng raos Jawi, ikêtaning ukara wontên ing sêkar inggih sae, mila kathah ingkang sami rêmên, malah dipun apalakên.

Nanging mênggah ing sayêktosipun, suraosing Sêrat Wedhatama punika araos lêbêt, ingkang botên gampil dipun gagapi, mila sok lajêng damêl rangu-ranguning manah, dening ngrumaosi bilih suraos ingkang sampun gumêlar wau kêdah taksih dipun gêlar malih, kajêngipun kêdah dipun têrangakên, lajêng sintên ingkang badhe kaparêng nêrang-nêrangakên dhatêng suraosing sêrat ingkang gawat kados makatên.

Ing sarèhning kula kapengin sangêt sumêrêp dhatêng raosing Sêrat Wedhatama, măngka sêpên pitakenan, manah kula lajêng kula arêm-arêmi piyambak, badhe kula gagapi piyambak, ing sagadug-gadugipun, awit tinimbang namung kandhêg wontên ing batos, luwung kula lairakên pisan, lêrês lêpatipun namung gumantung wontên pangraosipun ingkang ngraosakên piyambak-piyambak, dene ingkang nama lêrês yêktos, punika pancèn ingkang dipun padosi. Kados ta:

[Pangkur]

Mingkar-mungkuring angkara | akarana karênan mardi siwi | sinawung rêsmining kidung | sinuba sinukarta | mrih krêtarta pakartining ngèlmu ukur | kang tumrap nèng tanah Jawa | agama agêming aji ||

Jinêjêr nèng Wedhatama | mrih tan kêmba kêmbênganing pambudi | măngka nadyan tuwa pikun | yèn tan mikani rasa | yêkti sêpi asêpa lir sêpah samun | samangsane pakumpulan | gonyak-ganyuk nglêlingsêmi ||

Ukara ing kalih pada sêkar punika, anggèn kula anjarwani makatên:

Saking kaparêngipun ingkang kagungan karangan, amêngkêrakên angkaraning panggalih, awit sangêt kêsêngsêm mardi putra, ingkang rarasing piwulang sinawung ing sêkar tuwin rinêngga-rêngga, murih putus dhatêng tumindaking ngèlmu ukur ||

Sawênèh wontên ingkang mastani lêrêsipun ngêlmu luhung utawi luhur. Luhung utawi luhur punika kajêngipun kados sami kemawon, atêgês, ngèlmu linangkung, ingkang lêbêt-lêbêt. Dene wontênipun: ngèlmu ukur, bokmanawi gadhah kajêng, pangudinipun dhatêng ngèlmu wau murih nindakakên kalêrêsaning budi kanthi dugi prayogi, têpa palupi, tuwin sanès-sanèsipun, wosipun sampun ngantos tumindak grusa-grusu.

Kang tumrap nèng tanah Jawa, agama agêming aji. Ngèlmu ingkang dipun gêlarakên ing Sêrat Wedhatama punika ngèlmi ing tanah Jawi, têgêsipun dede ngèlmi saking ngamănca tuwin botên babagan agami.

--- 1215 ---

Agama agêming aji. Mirid ukara punika, wontên têtêmbunganipun agama, nanging kajêngipun botên kados sacaraning agama makatên, botên manawi têgês anggon-anggon, dados kajêngipun ngèlmi agêm-agêmaning nata Jawi.

Kajênging suraos ingkang kados makatên punika kados sampun mathis sangêt, manawi dipun têgêsi ngèlmu gêgêbênganing ratu, awit namung ratu ingkang wajib kanggenan. Nanging sarèhning ing ngriku gumêlar dados piwulang, tamtunipun sagêd lumèbèr dhatêng putra wayah utawi dhatêng sintêna kemawon, lan sintên ingkang kuwawi kanggenan, punika nandhakakên kuwawi kanggenan ngèlmuning ratu, mila botên gampil kasêmbadanipun.

Jinêjêr nèng Wedhatama, mrih tan kêmba kêmbênganing pambudi. Mila dipun gêlar wontên ing Wedhatama, ingkang têgêsipun pêpakêm linangkung, prêlunipun supados botên damêl kêmbaning raosipun angudi kawruh.

Măngka nadyan tuwa pikun, yèn tan mikani rasa, yêkti sêpi asêpa lir sêpah samun, samangsane pakumpulan, gonyak-ganyuk nglêlingsêmi. Tiyang punika sanadyan sampun sêpuh kaki-kaki pisan, nanging manawi botên sumêrêp ing raos, inggih punika raosing tatakrama sapanunggilanipun, dene wosing kajêngipun raosing ngèlmu, punika manawi nuju wontên pakêmpalaning akathah, manawi sêsrawungan rêmbag adhakan botên sagêd gathuk, wontênipun namung sêpa tanpa damêl sêngsêming manah.

Sayêktosipun tiyang rêrêmbagan punika botên gampil, botên dumèh sagêd mungêl, nanging manawi ginêmipun botên urut utawi nyêbal, tamtu dados gêgujêngan. Măngka mênggahing sajatosipun, tiyang sagêd rêmbagan ingkang lêrês punika awis-awis, dados basa ing ngriki gadhah têgês jêmbar sangêt, inggih dhatêng bab punapa kemawon ingkang wosipun raos lêrês mênggahing tiyang.

Arga

Raos Luhur ing Panarimah

[Dhandhanggula]

Surêming rat kongsi tanpa manis | kang tumitih sarasaning ina | lir misesa wasesane | ing jagad katon têdhuh | tan umiyat asrining bumi | rarasing antariksa | kang asri dinulu | riningkês tanpa kaanan | kang pakolih raras rasa mikantuki | tumusirèng sawangan ||

Mung pêpêtêng anggung manaputi | kadi tidhêm tandhaning bawana | satêmah dadya tumuse | tuwuhing cipta nglangut | katamaning duka mênuhi | mangkana pindhanira | janma kawlasayun | ingkang rasane pinêtha | kadi ingkang pinêtha gambaring warni | winahya rasanira ||

ariningsun jarwanana yêkti | paran kaananing jagad raya | kadi kang winartakake | warnaning abang biru | lan rêsmine isining bumi | kang eloke kaliwat | ingsun arsa ngrungu | murih bangkit ambengkasa | sarasaning ati kang mawèh prihatin | salami-laminira ||

kang liningan mengo amiyarsi | kêmbêng-kêmbêng katone ing netra | têmah linut ing tangise [tangi...]

--- 1216 ---

[...se] | muwus asênggruk-sênggruk | dhuh bak ayu wruhananta ugi |[1] yêkti datan prabeda | lawan jênêng ingsun | paran ta ingkang ingaran | srining raras ingsun uga tan mikani | mung pêtêng ananira ||

[Grafik]

Têtiyang wuta ing pamulangan wuta ing Bandhung nuju sami nêdha.

dadya datan pae ingsun ngudi | kadiparan rasaning pêpadhang | amrih dadya pamberate | rasa supêking kalbu | kang salami anggung nutupi | satamating pamêca | nuli nguspi luh |[2] mangkana kang prênah tuwa | grayah-grayah pan sarwi angucap ririh | angêngimur duhkita ||

dhuh riningsun sira ywa prihatin | umèngêta adiling Pangeran | kang sipate luwih gêdhe | mungguh sira lan ingsun | nadyan samya tinitah ugi | tan wêruh ing pêpadhang | nanging jatinipun | maksih ginantungan rasa | kang tan pae rasane sasami-sami | kang uga mawèh rahmat ||

saupama rasaning pamyarsi | maksih darbe rasa datan owah | sanggyèng swara saanane | ingkang ririh myang asru | kang ngrêrangin ambarêbêgi | swaraning kang kukila | kang ngocèh ing bangun | anrus mawèh rarasing tyas | atanapi swaraning găngsa ngrêrangin | numusi tyas mirasa ||

nanging sira yêkti kudu eling | lamun sanggyèng rasa kanikmatan | pasthi ana sisihane | rasa kang mawèh giyuh | kang angoyag têntrêming ati | iku anggung anggodha | ing salaminipun | sumarma kalamun bisa | anyilahkên rasa panggodhaning ati | têtêp tibèng nugraha ||

sira yêkti bangkit anggagapi | tumanduking rasa kanikmatan | kang gumadhuh salamine | tan wruh ewuh-pakewuh | kang tuwumuh anggung nakêti | dadya inaning netra | datan pisan butuh | mring raras rêsmining donya | lamun bangkit prênah sucining pamyarsi | yogya samya rinasa ||

sira darbe panggănda linuwih | datan kewran gănda saniskara | malah munjuli landhêpe | dening mêlêng tumanduk | tan kêgodha padhanging bumi | sira bangkit anggănda | sanggyèng arum-arum | lan uga gampang kêtaman | sarasaning gănda kang wèh nêging ati | sirèku kudu wikan ||

sira darbe rasaning pangicip | kang dumunung nèng pucuking ilat | myang pangucap apadene | ingkang bangkit anggilut | sambadaning sabarang kardi | miwah darbe pangrasa | ing angga sakojur | krasa kêsorot ing surya | kang wèh daya kawarasan anyêgêri | mring saranduning angga ||

yèn ta sira ngrasaa sayêkti | kabèh [ka...]

--- 1217 ---

[...bèh] iku dadya srananira | ing pêpêtêng pambengkase | sira wênang anggilut | sanggyanira ingkang tumitip | mangkana kang liningan | suka manthuk-manthuk | dadi adiling Suksmana | ing salami sumêbar anggung ngênani | tumusing kanikmatan ||

lamun nyata ingsun anêmêni | lawan tata têturutanira | yêkti têtêp pakantuke | dadi jatine ingsun | lawan sira uga darbèni | luhuring panarima | kang wajib ginilut | lamun yêkti mangkonoa | kang sayogya sira lan ingsun saiki | ngudi widadanira ||

pan ing mangkya ciptanirèng kalih | nulya ngambah antuk panarima | linakonan salamine | sanadyan datan wêruh | rasanira padhanging bumi | nanging darbe pêpadhang/ nèng têlênging kalbu | kang pakolih linakonan | têmah antuk panrima salami-lami | anggung brêkahing Suksma ||

Wulang Sae

Dugi Prayogi.

[Pangkur]

datan mungkur kautaman | mrih utama gèn ulun nambut kari |[3] ing tênbe[4] manggya rahayu | ayuning gêsang amba | sun sranani kanthi titi awas emut | emut nyêgah tindak murka | kang karya nisthaning dhiri ||

mangkana èngêt kawula | rèhning amba amung makarya glidhik | ngulandara sampun dangu | laminya tan pantara | yèn mung tansah anguja hawa lan nêpsu | têmahan tumibèng papa | pêpariman ingkang pasthi ||

rikalaning nandhang papa | siyang ratri nguja ardaning kapti | madat main madon minum | datan angeman arta | ingkang măngka sawulane bayar ulun | amung blănja datan mingsra | wani nyambut sèkêt ringgit ||

tur nyambut mawi sarêman | gangsal taun dèrèng pundhat nyauri | amargi anakanipun | saya dangu pêputra | ibu êsah putranipun wus sunu |[5] sabên wulan ngintun putra | wayah dèrèng dèn sarêmi ||

punika margining nistha | anggèn kula kalantur dahat mêskin | kasêrot ing lintah kadut | kalihan janma potang | ingkang mawi anakan sawulanipun | tigang rupiyah sacăndra | kongsi têlas daging mami ||

ngantos kêra raganingwang | angêrangkuk iga gambangan garing | anggêrong cahyamba payus | payah gèn kula gagas | gagas bayar tan cukup kinarya nyaur | têmahan dados bêbaya | ubayane balenjani ||

mahanani pasulayan | purwanipun gèn kula cidrèng janji | ngetan ngulon ngalor ngidul | tansah dèn kuya-kuya | sabên ari datan pêgat ulat kusut | margi labuh main madat | madon minum tanpa dugi ||

mung katungkul nguja hawa | wasananya tan wikan kang wèh langip | miwah tan wrin marang rikuh | duk anglakoni murka | tanpa gagas ing têmbe têmahanipun | pêpuntoning benjang sêpah | mung nguja karsa pribadi ||

marmanta tumibèng papa | anuruti ginunggung samèng janmi | nging samangke lajêng emut | tan nêdya lampah murka | èngêt lamun kamurkan tindak kang saru | kantun amba têmên tama | tumêmên anambut kardi ||

dangu-dangu kula ngrasa | ing agêsang yèn sêpên tri prakawis | sêmat drajat kramadipun | sayêkti tibèng papa | purwanipun ulun gya gêmi satuhu | sagêd anyaur sambutan | lajêng têntrêm manah mami ||

--- 1218 ---

ri sampuning utang pundhat | ing samangke dahat angati-ati | upami kaya satangsul | sabenggol cinelengan | botên pisan badhe nyambut lintah kadut | ingkang anggung nyêrot êrah | tinggi kang sring sun sambati ||

[Grafik]

Tiyang ingkang koncatan dugi prayogi, kajawi tansah nindakakên kaborosan, ugi adhakan manggih garêjêg.

dèrèng sawatawis lama | sarêng pisang saking kinroyok tinggi | gya alêma ginuk-ginuk | saking têntrêming manah | margi sampun sagêd mêpêr hawa nêpsu | miwah nêpak dur angkara | kang nukulkên manah juti ||

antawisira dwi warsa | kang celengan sarêng kula ungkabi | sabenggol-benggol lumintu | akathah klêmpakira | nulya ical manah kula kang ngêlangut | kantun ayêm têntrêm amba | margi sagêd nyimpên picis ||

marma ngagêsang punika | lamun nilar ing dugi lan prayogi | sayêkti tumibèng kojur | têmahan asangsara | sabên ari amung tansah prêngat-prêngut | arêngu mring semah putra | margi ajêg bayar gusis ||

beda ngagêsang sarana | anindakkên ingkang dugi prayogi | satuhu manggih rahayu | mimbuhi kayuwanad |[6] awit dening tumindaknya sêtyatuhu | nuhoni duga prayoga | sawastu manggih basuki ||

marma ing sabisa-bisa | marsudia marang tindak basuki | budinên kongsi katêmu | tandhanirèng utama | kang tumanêm ing jaja jroning jêjantung | jangkahên ingkang prayoga | marganing basukyarjadi ||[7]

Ca… ra

--- 1219 ---

Bab Kasarasan

Wêwarah Pangupakaranipun Lare Alit.

Ing Kajawèn nomêr 63, wontên andharanipun tumrap kuciwanipun ngupakara bayi, ingkang yêktosipun nocogi dhatêng luguning kawontênan, ing dalêm jagading kabangsan Jawi taksih kathah sangêt ibu ingkang dèrèng rêna sayêktos dhatêng pangrêksanipun bayi, kajawi ingkang sampun sami angsal tuntunan. Minăngka sambêtanipun, ing ngriki kula kaparênga urun wudhu ing sawatawis, ngrêmbag prakawis punika awêwaton saking kawruh kasarasan.

[Grafik]

Andulang bayi

Botên wontên tiyang ingkang botên trêsna dhatêng anakipun, sarta botên wontên ingkang botên marlokakên dhatêng pangrêksaning anakipun, sadaya wau tumanêmipun ing raos prasasat dados paugêranipun ngagêsang. Katrêsnanipun sarta kasoking sihipun dhatêng anak, botên namung katitik saking solahbawa kemawon, nanging manjingipun dhatêng raos rumasuk ing balung sungsum. Dene pangrêmbag kula dhatêng prakawis pangupakaranipun lare alit punika, wiwit cêprot saking guwagarbaning biyung dumuginipun umur sawatawis wulanan, nama botên badhe mêrangi tatal, lugu ngandharakên pamanggih ingkang sakintênipun sagêd dados sarana karahayonipun lare. Sanajan ngakathah angakêni mênggah katrêsnanipun tiyang sêpuh dhatêng anak, ewadene katrêsnanipun wau tarkadhang namung saking kasoking sih, dèrèng ngangge utawi pancèn kalimput ing wêwarah ingkang sae. Măngka ingkang dados bakuning katrêsnan utawi cihnaning wêlasipun wau, botên badhe migunani manawi botên mawi paugêraning panjagi ingkang sae miturut kawruh kasarasan, para sadhèrèk Jawi ingkang tuna ing kasusastran rakaos sangêt sagêdipun angsal wêwarah, beda kalihan ingkang sampun sagêd maos lan nyêrat, manawi purun maos buku-buku sagêd pikantuk sêsêrêpan ingkang nyêkapi kangge wêwaton pangupakaranipun lare alit. Para ingkang dèrèng ngajêngi dhatêng kawruh kasarasan, pangupakaranipun taksih kathah ingkang nglêluri pamanggih kolot, sanajan wontên ugi satunggal kalih cara ingkang laras kalihan kawruh kasarasan, nanging racakipun botên makatên, malah tarkadhang ngantos botên namung kirang laras utawi kirang mathuk kemawon, kathah ingkang caraning pangupakara kosokwangsul balêjêt kalihan kawruh kasarasan, [kasa...]

--- 1220 ---

[...rasan] utawi malah ingkang dados awisanipun. Yèn ngantos makatên, ambêbayani sangêt dhatêng karahayonipun lare, jêr caraning pangêrksa ingkang kirang prayogi, asring nuwuhakên pêpalang warni-warni.

Lare ingkang kaupakara mawi tuntunan ingkang sae, jiwa ingkang wilujêng langkung kathah kaotipun tinimbang kalihan ingkang botên mawi panjagi ingkang awêwaton kawruh kasarasan. Pangrêksa dhatêng lare alit punika babagan ingkang riwil sarta gawat saèstu, satunggiling prakawis ingkang botên namung cêkap kapiagah ing têmbung ngarah apa kemawon.

Miturut papriksan saking kawruh kasarasan, bayi ingkang nêmbe lair, ingkang limrah wawratipun nêm katos, wontên ugi ingkang sagêd langkung sakêdhik saking samantên. Antawis saminggu saking lairipun, wawratipun taksih ajêg dèrèng wêwah, salangkungipun saking umur saminggu, ngancik dumugi wêwangên umur nêm wulan, ing dalêm saminggunipun racak-racak wawratipun mindhak sakatos, ngantos dumuginipun taun ingkang kaping kalih, wawratipun namung mindhak gangsal katos.

Lare ingkang nêmbe lair ing sirahipun pinanggih wontên êmbun-êmbunanipun kalih panggenan, kaprênah ing nginggil lêrês sarta ingkang dumunung ing sirah perangan wingking. Buntunipun bunbunan ingkang wingking sasampunipun umur kalih wulanan, dene ingkang nginggil manawi sampun umur wolulas wulanan. Manawi buntunipun bunbunan kalih panggenan wau botên buntêt ing salêbêtipun umur kalih taunan, limrahipun larenipun kacandhak ing satunggiling sêsakit.

Lare ingkang badanipun sêgêr, têgêsipun botên kataman sêsakit punapa-punapa, padatanipun asring nangis, mila manawi wontên bayi nangis, ibunipun sampun kuwatos, sampun kakintên bilih nangisipun wau saking sabab sanès, jêr sampun dados watakipun lare, asring nangis ingkang jalaranipun botên saking sakit utawi luwe. Malah manawi botên nate nangis padatanipun kirang sakeca badanipun utawi wontên sabab sanès, tangisipun lare punika malah sae, amargi minăngka pasinaon dhatêng ebahing sarandunipun badan, ingkang dayanipun agêng tumrap dhatêng kêkiyatanipun. Margi saking punika sampun susah sabab lare asring nangis, sarta sampun pijêr dipun sêsêpi kemawon kalanipun lare nangis, punika kirang prayogi.

Lare ingkang bagas badanipun, ngadat doyan tilêm ngantos pintên-pintên jam dangunipun, manawi lare tilêm, kapapana ing panggenan ingkang rêsik sarta ingkang gampil angsal hawa. Manawi botên kuwawi tumbas patilêman ingkang sae, cêkap katumbasakên krodhong wêdalan Jêpang, ingkang limrah kasade ing sabên toko. Pirantos punika prayogi sangêt tur mikantuki, amargi lêmut utawi kewan alit-alit sanèsipun botên sagêd malêbêt. Tilêmipun lare sampun dipun kulinakakên miring, punika kirang prayogi, amargi ing têmbe sirahipun mindhak benjo.

Sabên dintên kaêdusana mawi toya ingkang rêsik, utaminipun manawi mawi toya ingkang bêntèripun sami kalihan bêntêripun badanipun, dene manawi botên dipun êdusi, ing peranganing badanipun

--- 1221 ---

ingkang asring kenging rêrêgêd kemawon, kausapana mawi êlap ingkang rêsik.

Manawi sampun umur nêm wulanan, sampun andungkap tuwuhipun untu ingkang ngajêng, ing gusinipun karaos punapa-punapa utawi kêri, larenipun kacêpêngana sendhok utawi barang sanèsipun ingkang atos-atos, namung sampun ingkang lancip utawi tipis sangêt, barang wau supados dipud[8] gêgêd-gêgêd mawi gusinipun ingkang badhe katuwuhan untu.

Ingkang dados bakuning kasarasan sarta longgoripun lare, saperangan agêng pinanggih saking têdhanipun, dene lare ingkang nêsêp bakuning têdha wontên ing ibunipun, lare ingkang nêdha sarana kadulang punika botên prayogi, cêkap dipun sêsêpi kemawon. Têtakêran anggènipun nêsêpi, tumrap lare umur kalih dumugi tigang wulan, sabên kalih jam sapisan, manawi sampun jam sadasa dalu dumuginipun enjing, kêdah botên dipun sêsêpi. Saya mindhak umuripun, wêkdal wancinipun nêsêpi kêdah dipun panjangakên, ngantos dumuginipun tiga kawan wulan, malah kangge ing salajêngipun anggènipun nêsêpi namung sabên tigang jam sapisan, dene manawi dèrèng wancinipun nêsêpi măngka nangis, kenging dipun sukani toya umob ingkang sampun mangêt-mangêt. Anggènipun ngombèni toya punika kala-kala kêdah dipun kulinakakên, paedahipun supados botên gadhah sêsakit cangkêm.

Rèhne lare sêsêpan punika têdhanipun gumantung ing ibunipun, mila kêdah dipun jagi supados toya sêsêpan sagêd sae, sasagêd-sagêd kêdah nêdha têtêdhan ingkang murakabi dhatêng badan, kados ta: sêkul, kênthang, gandum, kacang, tigan sarta kalapa, dene ulam-ulaman ingkang prayogi: ulam loh, ulam ayam, ulam maesa, ulam lêmbu lan menda.

Sarèhning pirantos pangrêmêdanipun têdha taksih ringkih sangêt, ing sadèrèngipun umur nêm wulanan, sampun ngantos dipun sukani têtêdhan punapa-punapa, ngêmungna toya sêsêpan kemawon. Salangkungipun saking umur samantên, manawi wontênipun toya sêsêpan kirang, kenging dipun sukani bubur ingkang cuwèr sangêt. Satunggiling cara ingkang nguwatosi lan awon sangêt, lare asring dipun sukani têtêdhan ingkang dipun mamah, makatên punika botên sae lan kathah bêbayanipun.

Toya saking duduhipun woh-wohan sae sangêk[9] kangge ombèn-ombènipun lare alit, upami toya nanas lan jêram, punika prayogi manawi dipun kulinakakên kangge ombèn-ombènipun ing sabên dintên. Toyaning woh-wohan punika kajawi damêl sêgêring badan, sagêd mitulungi nêbihakên sêsakit rakaos ambêbucal (bêbêlên), sêsakit padharan lan sapanunggilanipun. Woh-wohan ingkang badhe kapêrês toyanipun, langkung rumiyin kêdah kacêmplungakên ing toya umob ing sawatawis mênit, dene anggènipun ngombèkakên antawis saêjam saking anggènipun nêsêpi.

K. M. Sasrasumarta

Jagading Wanita

Bab Tigan Kamal.

Wawratipun ingkang kawastanan tigan kamal punika sok tiyanga sampun sami sumêrêp, ewasamantên saking pamanggih kula têka dèrèng kapetang kathah tiyang ingkang nyumêrêpi kadospundi pratikêlipun tigan kadamêl bêkamal.

[Grafik]

Pêkên tigan utawi ayam bèbèk ing Batawi.

Pramila ambokmanawi wontên paedahipun sawatawis saupami rekanipun pandamêl kaêwrat ing udyana ngriki, murih sagêda nambahi sêsêrêpan tur tumraping tiyang ingkang gadhah tiganipun sato iwèn kambangan, ayam, banyak utawi menthog ragi kathah sagêd ngindhakakên pangasilanipun.

Dene rekanipun ngamal (ngasin) tigan makatên:

Tiganipun dipun kumbahi rumiyin, lajêng dipun cêmplungakên ing jladrèn awu ingkang sampun kaulêd kalihan sarêm. Nuntên satunggal-satunggalipun tigan dipun temploki ing jladrèn wau ingkang ngantos rapêt, wasana katata jèjèr-jèjèr ing wadhah sakêparêngipun. Sabên wanci siyang kaêpe, manawi dalu kasinggahakên. Ing dalêm 3-4 dintên yèn tumrap tigan ayam, sarêm wau sampun rumasuk, dene yèn tigan kambangan langkung lami ngantos 5-7 dintên, punapa malih tigan banyak utawi menthog [mentho...]

--- 1223 ---

[...g] dumugi 10-14 dintên sawêg asin raosipun, ananging limrahipun ngamal punika saya lami inggih saya asinipun, mila inggih sakaparêngipun, karsa asin utawi botên.

Kajawi ngangge jladrèn wau, wontên malih ingkang ngangge jladrèn bubukan banon inggih kenging, nanging rumasukipun sarêm radi dangu, tumrap tigan ayam kemawon ngantos 8-10 dintên, dene tigan kambangan sagêd dumugi 2 minggu utawi langkung sawêg asin, nanging dadosipun kamal sagêd masir (mêdhi) eca. Saya malih tumrap tigan sanèsipun wau malah saya dangu sangêt.

Nanging sadaya tigan ingkang eca dipun kamal tur sae inggih punika tigan kambangan.

Limrahipun tigan manawi kasade wajar: mêntahan kemawon tumrap padunungan kula, yèn ayam namung pajêng 3-4 sèn, kambangan 4-6 sèn. Măngka yèn sampun dados kamal yèn tigan ayam sagêd pajêng: 4-6 sèn, kambangan 7-10 sèn. Sapunika sampun têrang mênggah kauntunganipun tiyang gumatos sarta wêkêl dhatêng darbèkipun sagêd tansah mindhak-mindhak, katitik saking rêrêgèn mêntah kalihan kamalan.

Dene manawi botên kasade, sanajan kadamêl lawuhan piyambak inggih mindhak ecanipun, namung sarana kagodhog thok kemawon inggih sampun eca, dipun cêplok inggih prayogi, jênenipun sagêd wêtah kados nèkêr raosipun nikmat sangêt.

Kala rumiyin ing tanah Jawi Wêtanan ingkang misuwur ecaning raosipun tigan kamal punika ing Grati, awit ing ngriku kathah tiyang ngingah kambangan, punapa malih pangumbaripun dhatêng tlaga ranu sami nêdha urang, mila dadosing tigan kamal eca.

Wasana pamuji kula mugi-mugi para ingkang sami kagungan ingah-ingahan sato iwèn kasêbut ngingil tansah ambudidaya murih mindhaking pamêdalipun.

Nirasa Niti Atmaja, Tumpang - Malang.

Bab Têtanêman

Urun Udhu Bab Pangolahing Gadhung.

Ing Kajawèn ăngka 65 kula maos andharanipun sadhèrèk K.M. Sasra Sumarta bab pangolahing gadhung, punika ingkang anjalari narik dhatêng manah kula kami purun ngudhoni rêmbag. Amargi andharanipun sadhèrèk wau ragi kathah gèsèhipun kalihan ingkang sampun nate kula tindakakên utawi kula sumêrêpi. Awit kala rumiyin kula sampun nate manggèn ing satunggiling dhusun panggenanipun tiyang ngolah gadhung, malah kula piyambak inggih sampun nate nglampahi. Mila ing ngriki kula manah prêlu tumut-tumut urun rêmbag, amargi inggih lêrês gadhung punika mathuk sangêt kangge pacitan ngombe wedang, nanging manawi botên kêlêrêsan pangolahipun taksih sagêd ngêndimi, wasana malah andadosakên kapitunan. Nanging kula ugi botên, nglêpatakên dhatêng andharanipun sadhèrèk [sadhè...]

--- 1224 ---

[...rèk] ing ngajêng, amargi bokmanawi panjênênganipun wau sampun nate pirsa utawi nindakakên ngolah gadhung kados ingkang sampun kaandharakên. Dene andharan kula ing ngandhap punika manawi para maos karsa nganggêp, namung lowung kangge mêwahi sêsêrêpan utawi katrangan pangolahing gadhung.

Tiyang ngolah gadhung punika kenging kaewokakên sanès padamêlan ingkang gampil, awit kêdah ngangge dhêdhasar manah sabar tuwin talatos. Inggih punika makatên: gadhung sasampunipun kadhudhuk saking uwit, lajêng dipun oncèki ingkang ngantos rêsik kulitipun, manawi sampun lajêng karajang ingkang tipis-tipis watawis sami kalihan arta benggol, dene agêngipun manut agênging gadhung ingkang karajang. Rajangan gadhung wau lajêng dipun awoni satungal-satunggal ingkang waradin. Kasarêng kathah kados tiyang ngurab-uraban ugi kenging, nanging adatipun lajêng kathah ingkang sami tugêl, amargi gadhung ingkang taksih wontên yiyidipun punika rênyah sangêt. Anggèning ngawoni kêdah ngangge awuning kajêng sampun ngangge awu latu arêng, makatên ugi kêdah ingkang sampun asrêp, amargi manawi ngangge awu angêt dadosipun lajêng cemêng. Rajangan ingkang sampun dipun awoni wau, ugi satunggal-satunggal dipun wadhahi rinjing utawi wadhah ingkang wontên bolonganipun pating crumplêng, anggènipun madhahi kêdah dipun tata tumpuk-tumpuk sarta kaangkah sampun ngantos mêndhak mêndhukul, wadhah wau ing sadèrèngipun, ing ngandhap dipun dhasari godhong dhadhap srêp utawi tawa, sawatawis lêmbar, makatên ugi panatanipun, sabên kandêling tumpukan sampun watawis satêngah kaki, lajêng dipun dèkèki godhong tawa malih, makatên ngantos sarampungipun. Dene gunanipun godhong tawa wau inggih punika kangge nawa wisaning gadhung ingkang ngêndêmi.

Manawi sampun rampung anggènipun madhahi, ing nginggil piyambak ugi dipun tutupi ngangge godhong tawa malih sarta dipun tindhihi sela utawi barang ingkang awrat, lajêng kadèkèkakên ing panggenan ingkang kiwa sarta eyup. Watawis satunggal jam dangunipun saking anggèning andèkèkakên gadhung wau sampun ragi lêmês, amargi toyanipun yiyid sampun kathah ingkang mêdal, dados dipun idak botên rêmuk, lajêng wiwit kaidak-idak tindhihipun kenging kaangkat rumiyin, nanging manawi sampun katindhihakên malih. Namung pangidakipun kêdah dipun èngêt-èngêt, botên kenging mingar-mingêr, dados saupami sampun majêng ngalèr, satêrusipun inggih kêdah majêng ngalèr kemawon. Amargi manawi botên makatên, miturut cariyosipun ingkang sampun kulina ngocal gadhung, taksih sagêd ngêndêmi. (mirid ing nalar, pamênêtipun supados ajêg) danguning pangidak wau botên mawi wangênan, namung sok ugi sampun kathah mêdalipun toya yiyid inggih lajêng dipun sampuni, nanging kêdah rambah-rambah, kenging sabên watawis kalih jam sapisan, makatên salajêngipun ngantos kasipêngakên sadalu. Namung wanci dalu sampun botên prêlu kaidak-idak malih.

Enjingipun enjing-enjing gadhung ingkang sampun kaidak-idak wau lajêng katumplak ing panggenan ingkang badhe kangge ngêpe. Pangêpenipun botên susah ngangge dipun lèmèki punapa-punapa, cêkap [cê...]

--- 1225 ---

[...kap] wontên ing siti kemawon ingkang sampun dipun saponi rêsik. Patrapipun katata ijèn-ijèn kados tiyang ngêpe dhèndhèng. Danguning pangêpe kêdah ingkang ngantos garing saèstu.

Sasampunipun garing saèstu, gadhung wau lajêng wiwit kaêkum ing toya ngangge wadhah ingkang langkung agêng, prêlunipun supados sagêd amomot toya langkung kathah. Watawis satêngah jam dangunipun sampun lêmês, ing ngriku sawêg kenging wiwit dipun uyêg, sarta dipun gombang, inggih punika sasampuning kauyêg lajêng dipun êntas ing irig, toyanipun ingkang sampun rêgêd dipun bucal kasantunan ingkang rêsik, gadhung kaêkum malih. Panggombangipun sabên dintên sakêdhik-sakêdhikipun kêdah kaping tiga, ngantos dumugi sarêsikipun babarpisan, inggih punika manawi sampun kêtingal pêthak mêmplak kados mori. Wontên malih patraping pangêkum ingkang langkung gampil lan mayar, inggih punika wontên ing lèpèn. Gadhung cêkap dipun wadhahi ing irig kemawon lajêng dipun cêmplungakên ing lèpèn. Malih panggenan ingkang toyanipun santêr tuwin lêbêtipun ingkang sampun ngantos nyilêpakên irigipun. Ing ngriku sampun botên sisah kagombang malih, kantun nguyêk lan ngêpyok-êpyok kemawon. Manawi gadhungipun sampun mêmplak tăndha sampun rêsik saèstu, lajêng têrus dipun êntas sarta dipun êpuh supados tuntas toyanipun.

Sapunika gadhung sampun rêsik, punika kantun sênêngan. Badhe kasimpên krèkèl mêntahan punapa matêngan. Manawi mêntahan cêkap makatên kemawon lajêng dipun êpe, patraping pangêpe ugi dipun tata ijèn-ijèn ing wadhah ingkang wiyar sarta rêsik, manawi sampun garing lajêng kenging kasimpên, punika sagêd kiyat dangu. Namung manawi badhe nêdha kêdah kaêdang rumiyin, sampun dipun godhog. Dene manawi badhe kasimpên krèkèl matêngan, gadhung ingkang nêmbe kaêntas saking kumkuman wau lajêng têrus kaêdang kados ngêdang pohung, namung anggèning nyêmplungakên ing asêpan kêdah dipun iwir-iwir, prêlunipun supados matêngipun sampun ngantos dhèmblèng. Manawi sampun matêng lajêng kaêntas têrus dipun êpe, patrapipun ugi kados ing ngajêng, manawi sampun garing sawêg kenging kagorèng kangge pacitan ngunjuk wedang, raosipun botên prêlu kula aturakên, para maos têmtu sampun uninga. Ingkang dèrèng kaêpe dipun urap kalihan kalapa tuwin sarêm ugi sampun eca, raosipun mèh kados kêtos. Wontên ugi ingkang dipun cêmplungakên ing lêgèn ingkang sawêg umob, raosipun langkung eca malih. Makatên mênggah rêkaosing tiyang ngolah gadhung ingkang sampun nate kula lampahi, wasana bilih wontên kêkiranganipun mugi para maos sampun kirang maklum.

Pun, Sasra Mangunjaya, Ing Bandhung.

--- 1226 ---

Panglipur Manah

Panglocita.

[Asmaradana]

Bangun enjang tangi guling | sêmbahyang subuh lir saban | bakda angubêngi kêbon | ambubuti cêcukulan | sukêt latêng lênggêtan | kang ngrêbda timbul ngrêmbuyung | labêt kabalêbah udan ||

angêndhih tanduran adi | adining-adining wong desa |[10]

kimpul linjik talês kaspe | cipir kara kacang dawa | uwi gêmbili lawan | waluh ceme labu bêstru | kang mrambat ing salatara ||

turut têpining capuri | sinêling lan turi seta | têkaning wayah têngange | rampung tapis kawistara | rêsik asri sinawang | sungsêming[11] tyas sakalangkung | suka amarwata suta ||

manoni tanêman sami | lêma-lêma linêmenan | marêmakên wong aluwe | tur nèh amung pakêbonan | sapara wolon asta | iba ta lamun andulu | pasabinan kang lwih ămba ||

tandure ngrêbda andadi | dinêlêng wayah maratak | katon kuning sêmu ijo | muyêk wênês maya-maya | iba sansaya suka | tan ngrasarsa luwe lêsu | lulus molih lêbda jiwa ||

riwusing nglocita nuli | wisuh ngrêsik suku asta | dyan kèndêl ing bale dhêlog | ngayêm-ayêm ngombe wedang | wedang godhong kaleyang | dhadhap asrêp kang wus runtuh | linalapan gula klapa ||

[Grafik]

Sèlèhing panarimah, pindhanipun kados jêmbaring bumi, sagêd rinaosakên ing sabên tiyang.

pacitan godhogan uwi | alungguh ngèmpèring langgar | nglènggèr bari udut klobot | bakone wêton Kêduwang | tandhonan wus samăngsa | nikmate kalangkung-langkung | ngrasantuk rahmating Sukma ||

nora niyat ngirat-ngirit | dhasar saking kêkurangan | pira dayane wong tuwèk | ihtiyar wus nora bisa | ingkang dèn arsa-arsa | mung saking wêtuning talun | daya kalamun ămbaa ||

nanging rèh sajroning ati | wus nora ginawe kurang | mung narima saanane | suprandene atiningwang | mêngko wus mari utang | wusana sukur

--- 1227 ---

ring kalbu | maring Hyang kang Mahanasa ||

ngucap alkamdulillahi | myang nglocita jroning nala | dhuh wak ingong parandene | duk ingsun maksih taruna | bangêt karaya-raya | angêngumbar hawa napsu | nuruti ardaning driya ||

angkuhe kaya priyayi | kang pêkah rong atus reyal | mangan nora trima rèmèh | kudu ingkang sarwa enak | turu kudu kapenak | rina wêngi mangan nginum | mêmpêng among karamean ||

suthik kasoran sathithik | utang-utang tanpa petang | pèh ana kang ngêndêl bae | nora ketang wolulasan | têkuk tikêl tinêmah | mung guru anggêr pikantuk | prêlu dèn go andrawina ||

tan wruh wuri sothal-sathil | nyaranthil kaponthal-ponthil |[12] watone samêngko olèh | tembal-tèmbêl ingêcapan | pira kèhe pratăndha | tan dèn etung aji pupung | mumpung maksih antuk utang ||

katujune awak mami | maksih rinêksèng Sukmana | mèngêt lamun pon-êmpone | lalu mangkene kewala | yêkti nêmu bêbaya | dyan pêng tekad matang putung | mêtu saking pasadaran ||

mentar ngungsi mring wanardi | mêminta aksamèng Sukma | sinambi among têtanèn | angaring-aring oswasa | trima sakadarira | mangana gêmbili kimpul | anggêre marêm narima ||

kaya anaku saiki | dene ora apa-apa | anane ya padha bae | wedang dhadhap gula klapa | dadine padha toya | udut klobot bako sêmprul | iya padha dadi mega ||

turu kadhar lèmèk widhig | yèn uwus kapati nendra | anglêr ngorok sênggor-sênggor | tan rumasa èstri priya | bupati tani kompra | parandene wong aidhup | linakonan kadhungsangan ||

dènnya ngudi sandhang bukti | linakon karaya-raya | kaya kanggoa sajêge | lali lamun ana pêjah | pijêr anguja hawa | tan mèngêt yèn pati iku | têkane samăngsa-măngsa ||

yèn wus mangsane nêkani | ta kêna pamit sadhela | ngungsia ngêndi parane | pati tut wuri kewala | paran mêngko wong donya | yèn tan mèngêt ana lampus | yêkti kalantur nglêmpara ||

S.

Konduripun ingkang Bupati ing Bandhung saking Eropah.

Tumrap golongan băngsa Sundha, saya malih ing Bandhung, konduripun ingkang bupati saking Eropah punika, dipun tampi kanthi agêng tuwin bingahing manah, malah saking guyubing para priyantun tuwin golongan sanès-sanèsipun ing Bandhung, ngantos ngawontênakên komite kangge mahargya rawuhipun ingkang bupati. Sadaya wau dados pratăndha bilih ingkang bupati dipun trêsnani saha dipun suyudi ing kawula bawahipun.

Ing dintên Sabtu enjing tanggal kaping 18 wulan punika, kapal P.C. Hooft katingal malêbêt ing palabuhan Tanjung Priuk alon-alonan saha lajêng mèpèt wontên pinggir, inggih punika baita ingkang dipun titihi Radèn Adipati Arya Wira [Wi...]

--- 1228 ---

[...ra] Natakusuma, bupati ing Bandhung, ingkang rawuh saking nagari Walandi.

Ing palabuhan ngriku sampun kathah sangêt tiyang ingkang sami mêthuk, wontên golongan priyantun, sudagar, para warga tuwin golongan tani ing Bandhung. Radèn Adipati Arya Ahmad Jayadiningrat, Radèn Adipati Arya Suyana, panjênênganipun Tuwan Gobee parampara babagan tiyang siti ugi sami wontên, sadaya kathah ingkang sami sakalihan.

[Grafik]

Radèn Adipati Arya Wiranata Kusuma, bupati ing Bandhung, kagambar nalika kapal sawêg labuh wontên ing Tanjung Priuk.

[Grafik]

Ingkang bupati nalika salaman kalihan para ingkang sami mêthuk, kathah ingkang sami karaos-raos ing manah.

Radèn ayu adipati inggih mapag, dipun irid ing rama ibu, inggih punika patih ing Sumêdhang sakalihan.

Ing kapal wau katingal rame sangêt, ing perangan papan kêlas satunggal, ingkang kangge nampèni para tamunipun ingkang bupati, sadaya sami dipun sugata wedang kalihan dhêdhaharan.

Konduripun ingkang bupati wau sarêngan kalihan Tuwan Darwis gelar Datoek Madjolelo, dêmang ing Maninjo, ingkang ugi nunggil lampah kados ingkang bupati, prêlu anjêmbarakên wawasan wontên ing Eropah. Punika ugi kathah ingkang mapagakên.

Sasampunipun minggah ing dharatan, ingkang bupati lajêng sowan Paduka Gupêrnur Pasundhan, nanging botên pinanggih, pinuju parêpatan, namung dipun panggihi Tuwan Residhèn Muhlenfeld.

Sadumugining Bandhung dipun tampèni ing komite golongan warni-warni wontên sêtatsiun Bandhung, nalika dumugi ing Cimahi, kathah tiyang ingkang mapag wontên ing sêtatsiun saha sami surak-surak minăngka pambage wilujêng.

Mandhap saking sêpur lajêng têrus kondur dhatêng kabupatèn, ing kabupatèn sampun sêsêg ingkang sami mapagakên.

Sasampunipun lênggah lajêng amiwiti ngaturakên pambage wilujêng, urut-urutanipun: patih ing Bandhung atas naminipun para priyantun ingkang taksih cêpêng damêl utawi ingkang sampun pènsiun. Up [U...]

--- 1229 ---

[...p] pêngulu atas namaning golongan mêthakan. Tuwan Mol atas namaning lid rêgènsêkap sêrad băngsa Eropah. Kd. Wirabrata, atas namining lid rêgènsêkap sêrad têtiyang siti. Lajêng wêwakiling pakêmpalan warni-warni, wêwakil băngsa Tiyonghwa tuwin sanès-sanèsipun.

[Grafik]

Tuwan Darwis gelar Datoek Madjolelo dipun pêthuk para warga tuwin para mitra.

Ingkang bupati lajêng amangsuli ing saprêlunipun dhatêng para wêwakil tuwin dhatêng têtamu jalêr èstri ingkang wontên ing ngriku sadaya.

Sasampunipun punika lajêng dipun wontênakên wilujêngan. Ingkang wontên ing ngriku sadaya wontên tiyang gangsal èwon, sami karadinan angsal dhêdhaharan tuwin pangunjukan.

Wusana wilujêng ingkang pinanggih, lajêng bibaran.

Rêmbagipun Sêmar, Garèng lan Petruk

Bab Têmbung -têmbung Mănca ingkang Kaprah dipun Angge.

IV.

Garèng : Andharanmu anggone nagara nganakake pakaryan, iya wis agawe cêmêplonging pikirku. Kiraku anane kiyi iya ora beda karo anggone nagara nganakake sêpur, prêlune uga gawe kamayarane kawulane kabèh. Awit kajaba wong-wonge sarana bayaran sathithik tur rikat lakune, bisa lêlungan adoh, uga bisa ngirim-ngirimake pamêtune tandurane utawa bisa ngêdol barang kabudidayane nang liya-liya nagara, kanthi gampang lan rikat. Mara, apa kuwi ora kauntungan gêdhe tumrap aku kabèh.

Petruk : Kowe mono, Rèng, Rèng, sing kopikir mung kasênênganamu dhewe bae, anggêr

--- 1230 ---

wêtêngmu dhewe wis warêg êmbuh ora wêruh tanggane, modar luwèh, ora luwèh. Seje karo aku, pancèn dhasare wong wêlasan, ora mêntalan, ora têgêlan, mulane nèk ana kănca susah, iya gêdhe bangêt prihatinku. Ing măngka anane sêpur saiki kiyi, pirang-pirang kancaku sing padha tiba ing mlaratan, kaya ta: Kang Wirya tukang grobag lan Kang Krama tukang dhokar, kuwi saikine padha malarat-malarat bangêt, tandhane dhèk biyèn anggêr tak dhayohi, wah, suguhane kampiyun têmênan, wedange: wedang tèh sintèk cap Sêmar, gulane: gula batu, pacitane: ondhe-ondhe têngkuwèh, krasikan, juwadah bintul, răndha kèli, lan isih akèh manèh tunggale. Barêng saiki suguhane: wedang godhong kopi kathik ora nganggo gula, pacitane bêgja-bêgjane bakaran tela, tur anggone ambêdhol tandurane tanggane. Mara, apa aku ora nlăngsa bangêt ngrasakake kang mangkono kuwi.

[Grafik]

Sêmar : E, kurangajar, anggone nlăngsa bangêt kuwi, rak ora sabab mêlasi kancane, ananging sabab kancane banjur ora bisa nyuguh kanthi ropyan-ropyan. Sabênêre ngono mula ya nyata, yèn anane sêpur kuwi agawe karugiane tukang grobag lan tukang dhokar, awit barang-barang sing dhèk biyèn cukup dimomot ing grobag saiki dimomot ing sêpur, awit kajaba lakune luwih rikat, bayarane luwih murah. Mangkono uga tumrape wong lêlungan, apa manèh yèn lêlungan adoh, dhèk biyèn padha nunggang dhokar utawa tunggangan liya-liyane, nanging saiki padha nunggang sêpur, sababe ora liya-liya jalaran saka rikate lakune lan murahe bayarane. Ananging wêruha, Truk, ing ngalam dunya kuwi wis dadi jaman lumrah, yèn ana apa-apa anyar, kuwi ana sing sênêng, nanging uga ana sing susah. Mara, saiki timbangên bae, akèh êndi wong sing susah jalaran saka anane sêpur, karo wong sing padha bungah jalaran padha kacukup kaprêluane.

Garèng : Wiyah, iya ora prêlu sêmang nganggo ditimbang-timbang, têmtune iya tikêl-matikêl akèh sing butuh sêpur katimbang karo sing ngêmohi anane sêpur. Petruk ki nèk ngomong, pancèn anggêr mêtu bae. Ora, Ma, bab anane sêpur, aku pancèn mupakat bangêt, yèn gêdhe gunane tumrap rakyat kabèh. Sing aku ora ngrêti babarpisan kuwi rak bab pangêdole uyah dening nagara, apa kuwi ora kêna diarani sakecanya pribadi, wong cilik kêna gawe, ananging ora kêna adol, kajaba mung nagara dhewe sing kêna. Mara, apa ora siya-siya jênêngane kuwi.

Sêmar : Sarèh, gus, sarèh, aja banjur ngămbra-ămbra tanpa tănja mêngkono rêmbugmu. Mungguh prêlune nagara nganakake pakaryan pangêdolan uyah, kuwi prêlune kanggo ngènthèngake supaya kawula suda panyangganing pajêg,

--- 1231 ---

awit saupama ora mangkono, pajêge para kawula mêsthi iya saya abot, padhane kaya pakaryan timah, kuwi iya mêngku paedah agawe sudaning pajêge para kawula. Dadi tindak kang mangkono mau ora gawe krasane wong kang padha nglakoni. Kajaba mêngkono ora liya-liya saka anggone arêp angrêksa nyang kaslamêtane wong cilik. Jalaran saupama uyah mau ditogake bae kaya pakaryan seje-sejene, ora kêna ora mêsthi dimèliki karo salah sawijining kaum hartawan, ya kuwi banjur ditêbas. Wong cilik saka kurang mangrêtine, rèhning tămpa dhuwit kêmrupyuk saka bungah atine, ora wêruh yèn bakal kapitunan gêdhe kapriye anggone ora bakal kapitunan gêdhe, awit rêganing uyah mêsthi bakal diundhak-undhakake, miturut sakarêpe juru nêbas mau, upama maune mung rêga sak sèn, saiki banjur dirêgakake limang sèn utawa sakêthip, aku kowe kabèh iya banjur kêpêksa ngarêpi, sabab saka butuhku mênyang uyah. Hara, yèn kok pikir kalawan dawa, anane dagangan uyah diasta dening nagara kuwi apa ya mung maligi ngupaya kasil thok, rak ora ta, sajatine rak têtela mung saka anggone nêtêpi wajibe kudu ngrêksa marang kaslamêtaning kawulane.

Petruk : Wiyah Rama mono, mung arêp mênangake kana bae, ya ana bênêre wong dhadhane wis dikanthil-kanthili rêmpèyèk salaka. Mara, saiki critakna nyang aku apa sababe dene pirang-pirang alas sing ditutup, apa kuwi ora gawe pitunaning wong cilik, ambok iya diparing-paringake nyang wong desa, rak kêna ditanduri: kimpul, tela, jagung lan liya-liyane kang ana asile, la kok dijêmbrungake bae, apa krêsane nagara kuwi arêp nganakake kratoning dara macan, dèn bagus andhapan, lan bêkasakan liya-liyane.

Sêmar : E, wong gêmblung, sadurunge aku mangsuli bab kiyi, dak kandhani yèn aku ora pisan-pisan duwe pikiran angrewangi kana utawa kene, mung ngomongake apa anane bae. Sumurupa, mulane ana alas-alas sing padha ditutup dening nagara, kuwi ora kok kaya kandhamu mangkono, sabênêre ana karsane sing prêlu bangêt, yaiku gêgayutan karo kaanan lan kauripaning wong cilik. Jalaran yèn ta alas-alas mau mung dibenake bae, wong cilik banjur mung sagêlêm-gêlême gone padha nêgori wit-witan kang tansah dimelikake, măngka yèn kalakon mangkono alas mau suwe-suwe dadi gundhul, dayane kang migunani tumrap wong tani bakal ilang babarpisan, jalaran sakèhe rabuk sing padha ditandho ana ing kono kabèh gampang larute samăngsa ana udan. Mulane kêpêksa ana sing ditutup dening guprêmèn kuwi, sajatine mung saka ngeman marang wong cilik, supaya anggone têtanèn bisa ajêg bêcik saka dayaning alas kang padha ditutup mau.

Garèng : Lho, wong alas ditutup kok jare andayani marang lakuning têtanèn. Mara, têrangna, Ma, kapriye, aku arêp mangrêti sababe.

Sêmar : Lha kuwi mangkene wong bagus. Sanadyan [Sana...]

--- 1232 ---

[...dyan] mung anjupuk saprêlune katranganku iki, nanging tumrap kowe kaya-kaya wis nyukupi. Mulane alas-alas kang padha ditutup mau gêdhe dayane tumrap têtanèn awit sabênêre alas iku: I dadi gudhanging rabuk, yakuwi kang tumuwuh saka bêbosokaning gêgodhongan ing alas kono sapanunggalane. II yèn ana udan, sakèhing oyod-oyodan, kuwi padha nêsêp banyu, kang anjalari banyu udan mau ora lubèr-lubèr, ambanjari sawah-sawah lan padesan. III măngsa têrangan, oyod-oyodan mau padha ngêtokake banyune kang sabanjure padha mêtu mili marang kali-kali, sing padha ambanyoni sawah-sawah sakiwa-têngêne, kang mangkono wong tani tansah ajêg olèh banyu. Kang iku samăngsa alase padha gundhul, yèn nuju măngsa têrangan, kali-kali padha asat dening ora olèh sumbangan banyu saka alas tutupan mau, satêmah bisa gawe pitunaning wong tani.

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking sêrat kabar sanès.

Wontên pawartos, Ingkang Sinuhun ing Surakarta badhe têdhak dhatêng Bali, badhe mriksani barang-barang kina, ugi badhe mara tamu dhatêng para raja ing Bali. Têdhak dalêm kintên-kintên wontên ing wulan Nopèmbêr.

[Grafik]

Kados ingkang sampun kawrat ing pakabaran warni-warni, bab sedanipun Gusti Kangjêng Bandara Radèn Ayu Adipati Pakualam VI. Ing nginggil punika lampahing layon nalika bidhal saking dalêm Pakualaman dhatêng pasarean ing Girigănda, Kulon Praga.

Rêsèrsê ing Bandhung mêntas nyêpêng băngsa Mênadho, ingkang badhe mijèni ngèlmu komunis dhatêng băngsa militèr, dèrèng dangu tiyang wau kalihan kancanipun tiga sami dhatêng Ruslan. Kănca sanèsipun sawêg dipun padosi.

Sêrsan Westerman kalihan saradhadhu Jawi nama Parta, ing Biwak bawah Simpang, Borneo sisih kilèn, dipun sanjata ing pasakitan băngsa Tiyonghwa, anandhang tatu rêkaos, pasakitan miruda.

Noeroes Ginting Soeka umur 35 taun, pokrul bambu tuwin jurnalis tilas redhaktur Sendjata Batak lid P.K.I. ingkang kantun piyambak manggèn ing Kabanjae Sumatra sisih wetan, kasingkirakên dhatêng Dhigul.

--- 1233 ---

Wontên pawartos, ing Pordhêkok wontên ada-adanipun băngsa Tiyonghwa badhe damêl padpindhêr Tiyonghwa tuwin tiyang siti, kajêngipun badhe nindakakên pitulungan bilih wontên tiyang manggih bêbaya. Bilih pakêmpalan wau sampun ngadêg, prêlu badhe nêdha pitulunganing dhoktêr suka wêwulang dhatêng para warga bab tumindaking pitulungan, lajêng kados tindaking Roode kruis.

Sawênèhing liring pêrplegêr ing C.B.Z. Wèltêprèdhên, andèkèki lyzol wontên ing gêlas kopi, ingkang badhe dipun lêbêtakên dhatêng mêngsahipun ugi liring pêrplegêr, nanging wusana dipun ombe ing tiyang sanès. Bêgja dene botên ambêbayani.

Wontên golonganing priyantun ing Surakarta gadhah atur dhatêng paduka gupêrnur badhe ngêdêkên kantor pitulungan pados padamêlan, tuwin kantor bab punika saking Ngayogya.

Saking mupakating rêmbagipun para Islam ing Bandhung ing gêdhong P.I. Kepatihanweg badhe wontên pista agêng, minăngka ajênging pakurmatan konduripun ingkang bupati ing Bandhung saking nagari Walandi.

Katêtêpakên dados pangarsa landrad ing Blitar, Mistêr Radèn Muhiman Suryawinata, sapunika pangarsa landrad ing Grêsik tuwin Lamongan.

Ing Kota Nan Gadhang, bawah Payakombuh, wontên griya agêng-agêng 15 tuwin lumbung 22 sami kêbêsmi, kapitunan f 12.000, jalaranipun saking kirang pangatos-atos.

Katêtêpakên dados ondêr pursitêr landrad ing Ngayogya, Radèn Mas Sidharta, rumiyin tedhêlêk pursitêr landrad ing Prabalingga.

Wontên pawartos, benjing tanggal 3 dumugi 9 Oktobêr wadya kapal lêri ing Batawi, Cimahi, Surakarta tuwin Ngayogya badhe ajar baris wontên ing Purwakarta tuwin Kosambi, wadya numpak sêpedhah saking Batujajar inggih badhe tumut.

Ing Bukit Bêsar, Palembang mêntas wontên tiyang andhudhuk siti manggih rêca warni-warni, ingkang kakintên barang kina, saha ing ngriku kakintên dununging griya agami. Wontên malih panunggilanipun, sela mawi sêratan kina tuwin sirah rêca Buda. Ing sacêlaking panggenan ngriku wontên pasarean ingkang dipun pêpêtri, limrahipun dipun wastani pasareanipun Raja Iskandar, lan ing pucak rêdi ugi kathah kubur-kuburan kina. Pangintêning ngakathah, ing ngriku punika patilasan karaton jaman kina.

Ing tanggal 26 wulan punika, mêsin mabur Foker 416 ingkang dipun tumpaki kapitan Kosler kalihan wd. Sêrsan Mayor Pasveer wontên sacêlakipun Kampung Gêntèng, Surabaya, manggih sabab lajêng dhawah anjêmpalik wontên ing ara-ara balêthokan, karisakan namung sakêdhik, ingkang numpaki wilujêng. Mêsin mabur wau badhe dipun bikaki kabêkta dhatêng mara krêmbangan. Dhawahing bêbaya wau kasumêrêpan saking papan panggenaning mêsin mabur ing mara krêmbangan. Dene sarênganipun sadaya wontên 5, wusana wontên satunggal ingkang aburipun kêtingal andhap saha lajêng kaling-kalingan wit-witan. Botên dangu lajêng dipun susuli oto utawi pit motor, dene mêsin mabur ingkang 4 lajêng wangsul suka sumêrêp ing bab bêbaya wau.

Pawartos saking Administrasi.

Lêngganan nomêr 503 ing Grogolan (Sala). Yatra f 1.50 punika tumrap kwartal 4.

Lêngganan nomêr 1824 ing Selamaya (Wanasaba). Kintunan yatra tumrap Bale Pustaka kenging dipun dadosakên satunggal, nanging kêdah katêrangakên ing sawingkinging sêtruk pos wisêl, punapa prêlunipun yatra wau. Upami: tumbas buku anu f 1, Kajawèn f 1.50.

Pawartos saking Rêdhaksi.

Tuwan S ing Margasari, Borneo. Karangan panjênêngan botên kapacak, amargi kirang cêtha andharanipun.

Tuwan S.M. ing Pundhong. Gambar 4 iji kakintunakên wangsul, karanganipun botên kapacak.

Tuwan N. ing Tumpang. Gambar kakintunakên wangsul, botên patos prêlu.

Tuwan B.S. Sarjana, ing Trucuk Klathèn. Karangan botên kapacak, gambar kakintunakên wangsul.

Tuwan S. ing Banyumas. Sarèhning karangan panjênêngan punika nama amangsuli karangan ing Darmakăndha, mirid tataning lêrêsipun, inggih kêdah dipun pacak wontên ing Darmakăndha, ewadene manawi redhaksi Darmakăndha botên purun macak, punika sawêg kenging kakintunakên dhatêng sêrat kabar sanès. Karangan kakintunakên wangsul.

Lêngganan nomêr 2398 ing Klathèn. Pakêmpalan Lev. Verz. Mij. Indonesia ing sapunika sampun botên wontên.

Tuwan S. ing Purwakêrta. Karangan bab sêsakit bèri-bèri, botên kapacak, awit miturut panimbangipun para ahli, kirang nyêkapi.

R. ng. Dj. M. ing Sutagunan Surakarta. Sampun tamtu kemawon Kajawèn anampèni gambar-gambar, nanging ingkang migunani. Dene alit-aliting ukuranipun 9x12 cM.

Tuwan Spoer, ing Ngayogya. Panjurung panjênêngan ingkang kapacak namung ingkang sampun.

--- 1234 ---

Wêwaosan

Sêrat Cariyosipun Dèwi Aisah ing Nagari Mêsir.

Karanganipun Supar Darmawisastra, ing kampung Kêmlaka, dhistrik Sukarêja, Kêndhal.

2

Sarawuhipun ing kadhaton, lajêng kèngêtan wêlingipun rumiyin dhatêng ingkang garwa. Sarêng ingkang garwa matur sampun garbini, sang prabu sangêt ing dukanipun, sarta lajêng badhe animbali abdi Singanagara kadhawuhan nyedani sang putri. Sang putri kadukanan kathah-kathah kadakwa dhangan dhatêng para mantri bupati. Atur wangsulanipun sang putri botên rumaos. Malah gêntos narka sang prabu ingkang bedhangan wontên ing măncanagari. Sang Prabu Kumbi. Sang putri lajêng ngunjukkên usap asta lan sêsupenipun paringan saking sang prabu. Dangu-dangu sang putri blaka, bilih ingkang kabedhang sang prabu rumiyin punika inggih punika sang putri, ngantos sapriki sampun anggarbini sangang wulan. Sang prabu thêngêr-thêngêr lajêng ngandika: Layak rupane biyèn kaya rupamu prasasat jambe sinigar byak. Lan mêsthi bae ora kêtêmu dak golèkana ing ngêndi bae.

Sigêg gêntos cariyos, ing salêbêtipun nagari Mêsir, wontên prakawis ingkang anèh, inggih punika wontên tukang grobag kapêthuk dhokar, ingkang dados anèhipun wau dene anakipun kapal dhokar wau lajêng ngêtutakên lêmbu grobagan, botên purun kapurih nginthil kapal êmbokipun. Ing ngriku sarèhning ingkang gadhah grobag rêmên dhatêng bêlo wau, kêdah pangakênipun bilih bêlo wau anakipun lêmbunipun grobag.

Wasana tiyang kalih wau lajêng nuwun pangadilan, putusanipun sang prabu: ing sarèhning bêlo iku nginthil sapi, ya saiki duwèkmu, awit kêna uga sapi manak bêlo, awit Pangeran sipat kuwasa. Wasana ingkang gadhah dhokar kêpêksa kawon, kecalan bêlonipun. Nanging manahipun dèrèng marêm dhatêng putusanipun sang prabu makatên wau, amargi bêlo punika yêktos anakipun kapal dhokar gadhahanipun.

Ingkang kados makatên punika, sêdyanipun tukang dhokar nêdya sowan sang pramèswari, amargi sampun kaloka ing kawicaksananipun, badhe nuwun sih pitulung, murih prakawisipun wau sagêd angsal adil ingkang lêrês, kêlampahan ing nalika sang nata tindakan, tukang dhokar sowan sang pramèswari mêdal pungkuran. Tukang dhokar ngunjukakên lêlampahanipun. Dhawuhipun sang putri: Suk yèn pinuju ingkang sinuhun sinewaka, kowe anjalanana ing alun-alun. Yèn mêngko didangu diarani wong owah kowe matura botên anèh. Mila abdi dalêm anjalani alun-alun punika, awit Pangeran kuwasa alun-alun wontên ulamipun, kados putusan dalêm ugi, kenging ugi lêmbu manak kapal, amargi Pangeran kuwaos. Wusana kalêksanan sadaya.

Ing ngriku sang prabu kêwêlèh. Kapal ingkang kaakên tiyang grobag lajêng kapundhut, kaparingakên wangsul dhatêng tukang dhokar malih.

Sang prabu sangêt ngungunipun, lajêng andangu ingkang garwa, sarêng nyata piwulangipun, sang prabu sangêt duka. Dèwi Aisah lajêng kawêdalakên saking kadhaton, pangandika nata: He, Aisah, satêmêne bangêt anggoningsun wirang, anggonira kaping-kaping mêlèhake panjênênganingsun, saiki aja sambat, sira bakal sun tundhung wiwit sesuk ora dak rêngkuh garwa. Dene apa kang kosênêngi ing sajroning kraton kêna sira gawa. Atur wangsulanipun Dèwi Aisah: Dhuh gusti pêpundhèn kawula, bilih marêngakên, dalêm badhe bidhal wanci dalu kemawon, murih botên adamêl lingsêming sarira dalêm. Ingkang sinuhun marêngakên.

Kacariyos sang putri lajêng nyaosi pangunjukan, ing ngriku pangunjukan dipun campuri kêcubung, sanalika sarêng sang prabu bibar ngunjuk lajêng sare. Saking pangintênipun Dèwi Aisah, wungunipun sang prabu kenging ugi pêndhak dalu punika. Sang prabu lajêng kagulung ing kasur sarta dhawuh dhatêng patih, ing wanci kintên-kintên jam sadasa dalu Dèwi Aisah mêdal saking kadhaton, namung ambêkta kasur isi sang prabu wau. Ki patih ugi kamiwêlasên, ananging kadospundi, sarèhning piyambakipun ugi mirêng piyambak saking dhawuhipun sang prabu, amila namung jumurung.

Botên kacariyos ing margi, lampahipun Dèwi Aisah sampun dumugi ing griyanipun ing dhusun Koryah. Ing nalika samantên sang prabu taksih sare. Sarêng watawis jam sanga dalu, sang prabu wungu, sangêt kagètipun, krana sampun kulina dhatêng kadhaton ingkang adi, ing ngriku sarean ing ambènipun tiyang dhusun ingkang sangêt kuciwa, punapa malih sarêng mirsani dilah sênthir ingkang kêlip-kêlip andadosakên botên rênaning panggalih. Sang prabu enggal andangu dhatêng Dèwi Aisah: Aisah, iki ingsun apa ngimpi apa kapriye, iki ana ngêndi. Dèwi Aisah matur: Lho, sang prabu kok ngandika makatên. Kabaripun kawula sampun botên kangge, kapurih wangsul dhatêng dhusun, lan punapa ingkang kawula rêmêni ing salêbêtipun kadhaton, kaparêng kawula bêkta. Ing sarèhning ingkang kawula rêmêni namung panjênêngan dalêm, [da...]

--- 1235 ---

[...lêm,] dados ingkang kawula bêkta namung panjênêngan dalêm. Sang prabu anjêtung sarta gumun dhatêng kawicaksananipun ingkang garwa, rumaos kawon budi. Wêkasan lajêng dhawuh makatên: Wis wis, ayo kondur nyang kraton, aku sêlak ora bêtah ana ing kene. Wusana Dèwi Aisah lajêng kondur kalihan sang prabu dhatêng kadhaton. Wêkasanipun Dèwi Aisah lêstantun dados pramèswarinipun sinuhun ing Mêsir Prabu Abdul Muluk, kanthi raharja nyrambahi para kawula, jalaran saking kawicaksananipun sang prabu sarta sang pramèswari Dèwi Aisah wau.

Tamat.

Waosan ingkang sampun kapacak ing Kajawèn nomêr 68 saha ing Kajawèn wêdalipun dintên punika, sampun tamat, punika namung kangge sêsêlan, ing sapunika wiwit macak sêrat waosan: Kêmbang Jaya, mawi sêkar, para maos sagêd nguningani piyambak ing bab sae, sêngsêm saha ramening cariyos.

Red.

Sêrat Kêmbang Jaya

Dening Md. Dohiri

1

[Dhandhanggula]

mêmudharing sarkara ginusthi | mèt wasita carita duk kuna | kraton Pajang nalikane | kacrita ana dhusun | aranira desa Kêmiri | kalok kondhang ing lama | Pasantênan kasbut | sangsaya kêrtaraharja | kèh wong ngili angindhung mèt sandhang bukti | abra abêbranahan ||

ambalabar wus dadi nagari | ingaranan Nagri Pasantênan | gêmah ripah loh jinawe | mangkono purwanipun | pinèt saking carita nguni | para wong kang wus pana | lan wong barang jantur | tininting tinata-tata | rinarakit ingikêt kinumpul dadi | pustaka Kêmbang Jaya ||

mat-nikmate dènira mastani | aran sêrat crita Kêmbang Jaya | wit saka mula bukane | ingkang ababad-bubud | ngreka ngrakit ngrêrancang dadi | nagara karta arja | nguni asalipun | aran Radèn Kêmbang Jaya | kang martapa mêmasuh amati ragi | anèng dhukuh Banthengan ||

dora tuna nistha ing pangrakit | lan kuciwa ikêting ukara | tan wun dadi gêguyone | tangèh bisa apatut | mèmpêr bae nora mapaki | parandene pinêksa | tan wirang ginuyu | jroning tyas pangidhêpira | mung sumarah mring para paramèng kawi | lubèring mangaksama ||

inukara kang pinurwèng tulis | Paranggurdha araning nagara | panjang punjung loh jinawe | panjang jajahanipun | punjung luhur kawibawaning | bupati kang ngrèh praja | pasir wukir mungguh | nagara mangku sagara | nyingkur gunung nêngênake bandar asri | murah sandhang myang pangan ||

Risang Godhapati bupatining | Singapati nayakaning praja | pinituwa sang pamase | ngasta bang-bang pangalum | dhasar limpad prawirèng jurit | sêmbada parikrama | ing rèh praja putus | marma kinasih tinuwa | sang bupati asih lair manrus batin | marang sang mantrimuka ||

gumêndhunge Risang Godhapati | wus prasasat sabadan narendra | kang mêngku kaprabon gêdhe | akarya wringin kurung | monggèng têngah lun-alun asri | sisih kiwa pinasang | pakunjaran kukuh | jinaga ing kajinêman | sisih kanan masjid gung angapit kori | pura ing Paranggurdha ||

rêrusuh ing nagara jinagi | pra prajurit prawira tamtama | sinungan panggonan dhewe | ing sabên dina Sêtu | samya gladhi kridhaning jurit | panahan wêwatangan | gêlut miwah suduk | kathah kang samya tumingal | jêjêl pipit pra samya suka angênting | dulu polahing bala ||

bantênira pra prajurit malih | dinunungkên anèng Kêmaguwan | wadana mangke pangrèhe | jêjuluk Yuyurumpung | kang kinarya măngka têtindhih | dhasar kalok kawêntar | wudhu ing prang pupuh | bêbasan tinatah mêndat | yèn jinara sayêkti nora nêdhasi | kalis tilasing grenda ||

tuhu

--- 1236 ---

lamun prajurit linuwih | dadya kasok trêsna sang bupatya | kinarya agul-agule | Paranggurdha ing pupuh | marma dadya jinunjung linggih | wadana mangrèh praja | Kêmaguan sagung | kawasa murba wasesa | mring wong cilik nata pasok bulu-bêkti | mring praja Paranggurdha ||

ingkang putra bupati mung siki | nanging rada kuciwa ing warna | Dyan Jayasari arane | mripat ămba apêndul | bathuk nonong irunge sunthi | barojol pundhakira | dhadhanira manuk | wêtênge rada balêndhang | nanging rada kacèk pinunjul ing jurit | digdaya mandraguna ||

malah wuwuh sihe kang bupati | kasok trêsnanira marang putra | dhasar wus pinasangake | lan putrinya wong agung | Carangsoka kalokèng puri | Sang Rêtna Rayungwulan | kang tuhu pinunjul | lir Supraba ngejawantah | tumrun mring jro purane sang adipati | Dyan Puspa andung jaya ||

yong-gumeyong mung kari ngêntèni | angupaya sasrahan pangantyan | sang kusama pamintane | ing têmbe lamun pangguh | tinanggapna tontonan ringgit | dhalange Sapanyana | de niyaganipun | kêkalih wanodya endah | gong wayange padha lumaku pribadi | datan mawa ginawa ||

kusumèng dyah wus myarsa pribadi | lamun dhalang aran Sapanyana | wus kêrêp ambabarake | ana ing dhusun-dhusun | nyata lamun nganèh-anèhi | tatas-titis yèn crita | tuhu yèn pinunjul | sêmbada sing parikrama | wisbuh[13] bagus antêng lurus ngrêspatèni | singa mulat kasmaran ||

dusthaning tyas èmêng sang bupati | dene elok pamintèng sang rêtna | gong wayang lumaku dhewe | ya ta wau winuwus | sang bupati lagi siniwi | ingadhêp para wadya | lan pêtinggi dhusun | aglar sumiwi nèng ngarsa | kyana patih lan putra Dyan Jayasari | sang bupati ngandika ||

marma paman manira timbali | aprakawis paman putranira | benjang ri patêmbayane | punapa sagêd antuk | pamundhute yayi dipati | găngsa kalawan wayang | kang bisa lumaku | niyaga wanodya endah | mung sakloron dulure dhalang pribadi | iya Si Sapanyana ||

napa paman sampun angulati | panyuwune bakal mantuningwang | kadiparan yèn tan olèh | kya patih nêmbah matur | adhuh gusti pêpundhèn mami | pun bapa sampun nyêbar | pra pêtinggi dhusun | ngulati panyuwunira | Sang Dyah Ayu Rayungwulan rêtnèng puri | pun dhalang Sapanyana ||

nanging ngantos dumugi samangkin | wadya tuwan ingkang angupaya | dèrèng antuk pawartose | anênggih dunungipun | miwah wismanipun ing pundi | dahat elok kalintang | kya patih gya nungkul | sang bupati lon ngandika | yèn makatên paman mangkata pribadi | ulatana si dhalang ||

poma paman dikongsi kapangih | sampun ngantos wangsul sira paman | yèn tan sarêng salakune | ki patih nêmbah mundur | mentar saking ngayunannèki | laju mêpak pra wadya | lan pêtinggi dhusun | enjang anêtêg têngara | samya bidhal samêkta gêgaman jurit | gantya kang winursita ||

kawêdanan Kêmaguwan mangkin | ingkang lagi pêpak sinewaka | pra pêtinggi lan panggêdhe | ngandika Yuyurumpung | sanak ingsun para pêtinggi | ingsun miyarsa warta | yèn pêtinggi dhusun | Jêmbangan samêngko nêdya | ambalela iya marang jênêng mami | apa kapara nyata ||

pirang seban tan ana kaèksi | Kudaswèngi mênyang Kêmaguwan | matur pêtinggi Mêteseh | kados sampun ping pitu | Kudaswèngi datan sumiwi | marak ngarsa paduka | yêktos wartosipun | yèn pêtinggi ing Jêmbangan | Radèn Kudasuwêngi tan arsa nangkil | sumeba Kêmaguwan ||

malah kula wingi amiyarsi | bilih wontên pasêlir paduka | Rubiyah punapadene | pun Sênik lawan Limbuk | sami kesah nginggah-inggahi | mring pêtinggi Jêmbangan | dhasar warni bagus | Kudasuwêngi Rahadyan | marma mangke gumêndhung kêpati-pati | mêjanani paduka ||

wartos badhe umadêg pribadi | datan nêdya ngèdhêp Kêmaguwan | Jêmbangan kinarya dhewe | kawêwadanan kang patut | angrèhakên para pêtinggi | mangkana duk miyarsa | wau Yuyurumpung | jaja bang mawinga-winga | angatirah netra amancêrêng andik | sora wêdaling sabda ||

hèh hèh sira Si Kudasuwêngi | sukêr jêmbêr marus alêthêkan | kaya lanang lanang dhewe | ambêg digang-adigung | adiguna tan wruh ing isin | mara gamêl dèn enggal | wêtokna jaranku | sun arsa mênyang Jêmbangan | Kudaswèngi arsa sun cêkêl pribadi | tanggap gamêl gya mentar ||

pra pêtinggi duk kalane uning | ing dukane wêdana Maguan | ing tyas samya kêkês kabèh | saking gênging jrihipun | datan ana wani cumuwit | sadaya gya samêkta | arsa atut pungkur | gamêl mêtu gawa jaran | Yuyurumpung enggal dènira nitihi | tan nêdya tolih wuntat |

[Pangkur]

Yuyurumpung nunggang jaran | sêdyanira arsa umangsah jurit | samêkta gêgaman pupuh | kêrise sinangkêlang | pêdhangira inganggar ing pupunipun | tumbak pinandhi ing asta | tamèng mungging asta kering ||

angasta apusing jaran | angarêmpyok kalamun dèn tingali | mèmpêr lawan wujudipun | ngongkrong kaya kêmăngga | jaran mlaku pating krêmbyah yèn dinulu | samăngsa jaran anjola | Yuyurumpung amaringis ||

angrasa kalamun lara | sikilira kêtapak săngga wêdhi | kiwa têngên kêbak bubul | kang kiwa ana lima | ingkang têngên pitung mata cacahipun | marma kêrêp paringisan | samăngsa jaran anjondhil ||

Yuyurumpung yèn cinăndra | mata kera untunira maringis | wêtêng bèkèl dhadha manuk | tangan karo kuwaga | pundhak brojol sikil kêncig kêbak bubul | nadyan kuciwa ing warni | nanging prawira ing jurit ||

mangkya gantya winursita | ing Jêmbangan Radèn Kudasuwêngi | pinarak asila panggung | anèng sêrambi jaba | ngulir budi kênthêling tekad kapuntu | pinintal dadi sajuga | ngèsthi sumêdya ambalik ||

tan seba mring Kêmaguwan | sêdyanira nêdya madêg pribadi | karana Si Yuyurumpung | tan adil traping prentah | bena[14] kasih sawênang-wênang ananung | tarocoh sok anyuwiyah | dupèh sura sêkti luwih ||

ambêk digung adiguna | datan tolih marang patrap kang bêcik | sapa sira sapa ingsun | dupèh kinadang-kadang | Paranggurdha sang bupati marmanipun | sumêngah asêsongaran | nyata tan ana madhani ||

(Badhe kasambêtan)

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	Lebih satu suku kata: dhuh bak ayu wruhanta ugi. (kembali) Lebih satu suku kata: dhuh bak ayu wruhanta ugi.
2	Kurang satu suku kata: nuli ngusapi luh. (kembali) Kurang satu suku kata: nuli ngusapi luh.
3	kardi. (kembali) kardi.
4	têmbê. (kembali) têmbê.
5	Kurang satu suku kata: ibu êsah putranipun wus sesunu. (kembali) Kurang satu suku kata: ibu êsah putranipun wus sesunu.
6	kayuwanan. (kembali) kayuwanan.
7	§ limrah yèn wus babak bundhas | pupuk kêncur anjarêm kraos pêrih | nanging kala dèrèng emut | kêkêt mring juru potang | panganggêpe kadi tinunggu lêluhur | nadyan pinragat gêsangan | ngraos anglêr tanpa osik || Red. (kembali) § limrah yèn wus babak bundhas | pupuk kêncur anjarêm kraos pêrih | nanging kala dèrèng emut | kêkêt mring juru potang | panganggêpe kadi tinunggu lêluhur | nadyan pinragat gêsangan | ngraos anglêr tanpa osik || Red.
8	dipun. (kembali) dipun.
9	sangêt. (kembali) sangêt.
10	Lebih satu suku kata: adi-adining wong desa. (kembali) Lebih satu suku kata: adi-adining wong desa.
11	sêngsêming. (kembali) sêngsêming.
12	Seharusnya guru lagu: 8a, nyaranthil kaponthal-ponthal. (kembali) Seharusnya guru lagu: 8a, nyaranthil kaponthal-ponthal.
13	wimbuh. (kembali) wimbuh.
14	beda. (kembali) beda.